GALORIS ET FRIGO- RIS NATURA

Transcript

1 Ρ. Α. G. DISPUTATIO DE PHYSICA GALORIS ET FRIGO- RIS NATURA Eorumj; * NONNULLIS EFFECTIBUS Quam Approbatione Ampliffimas Facultatis Philoiöphi cx in Regia Upfalienfi Academia«Sub Priefidio Viri Clarijßmi & ExpcrientiJJtmi Dn. PETRI HOFFWENII Med* Do&» & Profi Puhl, ac Ord, Placido Eruditorum Ventilationi fubmtttit, S. Ry M. Stipendiarm; ZACHARIAS MARCHANDER Vic Feb:yinni Solms tnxyiudit: Guß; OWaj: mte Pr/tndwmhoris. ri*v 4». HOLMI^E Sxtudit HEUßicrs SUtfa.

2 VIRÖ REVERENDO & DOCfl'SSIMO Dn. JACOBO Q3$22$n / Concionatori Caftrenfi &aulico Vigilantiffitno Fautori meo & Amico fingularicer Diledo &c honorando Hocce munta ferexiguum Syncerλ amict- - ti* & ver* gr*t\tudinis ergo D. ΐ>% V* + '1 Author

3 Candido «ös (o) Leftori h MAgnam mortalium verum omnium ruditatem eße, ab ipfa infantia, Ines meridiana clartu* eßy Et quuquis fecum, ut ut femina natura (int fatis bona, lubens fatebitur dem» Mora tan aliqua annorum fada, ex circumfpeffionei & naturalium rerum contemplatione3 in altquam earum ducimurcegnitionem, licet valde exiguam Quaβ incrementa trita via capturafit, manuduciore omnino opus efl. In literis fe lteem facere progrejfum, vix poßumus fine Praceptore & interprete. Quofons EloquentU <JM* T«C. rejfpiciens ; Ν ii Ila ars, inquit, in Literis fine interprete/ & finc aliqua exerc tatione percipi poteft, Epiß. ad Fam, 20» Lib.j. Praceptoribus celeberrimi bujus Kyithenai, Profeffiribus amplißimii odo annorum Spatio, vel quod excedit, ufiufum vigilantiffimisfidchfimu* Hi ore (jrfiriptts, inter aha fiumma eruditionis pr&eeptadocent cum Cicerone,exercitationes ahquas omnino neeeßarias eße, etiam ijs, qui Lyceifacrisfuntinitiat'hßmodo artis rationem exfententia confiquantur Publica hujusmodi fpeeimtna quofaexercitattonnm nomine venire, dubitationi minime relinquit,prater aha tefiimonia fapientum bene multa, crebemmut earum ufits Vt igitur aliqua mei profeöfus ( mea ruditatis ego pro befum confciw) extaret exercitatio,fvafit veneranda Ρraceptorum authoritas, Svafit ςonfangvineorum & familiarium faniora plerumf monentium,grata aßiduitai, meaque atas, Svafit denifr exercitationum magna prorjus utiütas: Naturanamq; incipit,ars dirigit,uius perficit,«/ vere fonat πολνΐξύλλαov illud\ Et difficileeft tcnere(i/<rrba fint Ckeronis) quseaeeeperis nifiexerceas* aaiultafimt A qua

4 qua me Ab exercitio hocce deterrere poßunt; argumentaßublimitas drfortajßs novitas $ mea tenuitas & egeßas, Moworum crudelitas, 2{on inßcias eo materiam hujus difputxtionls fatis fublimen ejfe j Nam de ijs natura principiis eft>quae vitse δε mortiscaufas habecdomni δε vigiliae,fuventutis&: fene&utis, morbi &fanitatis+ Arift. atteßante lib. i> 2, de part. ammal, Sed labore & moleßia juperantur etiam excelfa-, nec valde dijßciliafunt ardua amanti* Tßovitatem ßne dubio redolere videtur hac dijfertatio y Ve rum enimvero ^Mrißotelü^ Scaligeri & recentiorum, qui reifa tradiderunt, infeqvutus veßigta, veritatis rationem habere lubidofuit, ßne aliqua tarnen ahorum Ufione: Cum ullo etenim wortahum, in muta um inquinanda fama certa - mendefcendereplacet.rudiorihacßripta effiuuinervafate~ or t Mearum autemfaciens periculum virtum, dumfimplkiter ambulo,ne hoc quafo,candide Lecfor,prater fas & jus mi hi vertas vitio. Sed meminerit unusquisif nos ejje homines, Nec omnia poflumpomnes,utverecanit Poeta 'ah; άμχξ- 9bcvs ι <rs<pk ΰηξ@*. Trobi factlesßbvemunt cum egeßatein fantibus confilio & AUxilio:nec nißimprobt invidiam & odiu inpracordiisfoventyvtperäamplexuroßmtles.momos defuturos null$dubito,ό* πλίιχς γάξ κακοίfapienterprofcrentebiante* ßgi ne ab ingenio midi videantur, nulla^fiientiafultura ob» nixhquidvis arrodunt δε adlatrant κ^λΐ Theoninum dentem non magnopere reformido: Gratia namq2 Tua,C. L. quam οfßciose imphroßxnpetrata^bocylicet grave onus, Veo allubente? latus perferam j yetg χί * γόνιμ,ον έςιν ας %»&ς% yerba Celebcrnmi Buxtorphiinuncfaciam tnea, Gaudii nihil aeque fcrax eft ac grada. Sed neerrabundus umbram aßni,utdicitur,captare vtdtm ar,hane fervafam volo mea dijfertationis partttionem & Metkodum. De Calofc, Eilenda,attribuds efus, c^effedibusprimoaffurw: Frigotis nacutara dmde pancisexponam. O bone Dmannutuptis% Mcm-

5 Membri Prioris CAP^ Primum* ΌνομηΚογιαν Calorü propontt. OPerofius, procul dubio, quam atih'us citcc,d in exada hujusnominis expoficione prolixi. or eflem,cum vox fit notiifima,non nimiuro in literis percgrino^sunt & alix rationesfatis graves, qux me å prolixitate rctrahunt. Pauca tantum prxlibarenec cgregix illi methodo diu ufitacx, dux nec ar-v prsefenti materix abfonum erit. il Calorcm dici å Calcndotiutot cft Veffius,&pla» nius efivnifi valde fallinuuvquamutquisquädeeo dubicet, Caleo vero å καλόω comburo nonincommode derivari pofiet,codem fatcntc Voifio, nifi expofitio hujus vocis cum nominato Glariffimo viro nobis dubia cfiet ; Pcrtinet namqj combuftio magis ad i- pfum ignem, cujus munus eft urendo rem confumere» Dcrivationcm ergo Caleo å κ»\ζός prox»j'xe -,quod exponente Hefychio B-e^ev efle fignificat, cum ma gni nominis voifio amplexamur, 11L Alia eflevocabula rem hanccandeminnuentia, vctercrcs pariter ac novi aflerunt fcriptores4 Calor antiquis dicebatur Caldar affirmantibus Arno* bio & Varrone Lib, i. dc re ruftica J Oka kcfa> ait>si A ι mm-

6 nimium dia juerit in acervk, Caldore farcefcit & oleum foetidum fit. Calefattionem nonnemoj ipfum Cdercm nominat, aliqua tarnen, Sc quidem rede, cum deftin&ionc* Qua in fententia eile videtur Celeberrimus Jacobus Martini Iib» primi,feåio; priori, praeledionum Log: Calefaftioy inquic, qua ex frigtdo fit cdidtm, efl ipfi ευ-πλέχε/«caloris, five tpje Calor,fid adhuc in via habens ipfam gotentiam ό* imperfecuonem conjunclam* IV* Caloris vocabulum nolimpw efie, fatis fiu perqj conftatex variis loquendi formulis. Praeter genuinam fignificationem, cujus cxplicatio ex fequentibus,bono cum Deo, fuiius conftabit, fignificat etiam impetum, fervorem, pracipitantiam, quae junioribus ob magnam calidioris fangvinis copiam familiarior efle fölet» Quintil, Lib»z, ig Iuvenilu inquit, Calorc Tolus inconßderatiori Hic loci i;ocem Caloris praecipitantiae iignificationem Sc minoris deliberationisinduiife, non nifi in Lingva Latina valde ftupidum fugit» Sedhifcc brevitatis caufa miltis, ad ipfam γίαν Sc Caloris natura m cnucleandam calidi progrediamur. Caloris definitionem ejusfa in genus & Vifierentiam refolutionem exhibet» UT planiorem ingrediamur viam, fine ullo verbo rum ad paratu, definitionem ponimustalem,quod Calorfit motus varius partium corporis exiguarum» Si aliquem praeter noftram opinionem Sc iuum mericum LMotus di&io valde offendat, voletq; generis loco agitationcm Subftituere,pernos licebit,&: quideft agitatto nifi frequens motus vel motio Per

7 «II* Per Qualitätem Cafpar Bartholinus, MAgirm Sc cumillis Phyiici non pauci Calorem definiune y In quorum fententiam Sc nos manibus Sc pedibus imus, ü contcmplationem ejus reßeffwam, quatenus fenfum ta&tus noftriafficiat,intelle&am volunc* Calor enimdumfenfu obviua&cic» haudincomode qualitas ieniilis dici poteft* Et fane inter qualitates, quas, communi loquendi modo, vocitarefolcmus primas, locum merico iibi vendicat primum, idq, ob maximam in variis natur# rebus agendi vim; Jdameß quxütm inter agentes vehementijßma,pr*cipuumqmöddam na tur* inflrumentum$ Conbtence Matth; Mart* in Lexieis fuis* Cum autem terminus ifte, minus hic aa#- quatus,non omnem exprimac Caloris naturam,qui etiam nullo ad fenius habito refpedu, abfilute cotifiderari poteft Sc debet, commodiflimedefiniturper Motttm accidentale itidem, fed magis Phyiicum Ge nus«jam accidentia dupliciter coniiderantur,^/*?/»- te vel Refheäive Eo modo ut funt in fe Sc fua natu ra, entitatis aliquam habentia rationem, extra tadus noftri fenfum y Hoc modo ad fenfum noftrum relata* Priori modo fpe&atur Caloris Genus in mobili non movente, in quo neq; prius neq, poilerius, nee ai dio nec pailio, fed adus Sc svrmaximé ättendicur* Arift. Phyf. Quam motionem ut formam abfolutam etiam expreflis deferibit verbis Seal, exercit: ig contra cardanum, quodfublato motorepermaner epojßt. f. IIT Calor, dum refpedive eum confideramus pro ut caiefacic, feu movet aliud, Calefatfio eftj Et quidem rjsfpcdu calefacientis Attio, calefadi vero pailio«cumqj adeo validus eft, noftri uc fenfum tadus feriat,rclinquit in mente noffcrafpeciem,quam

8 ' riter ac duris, haud difficile evincitur, Atignis Ca» lorem valde magnum efle3quis hnx mcntis ignorat? Et qui natur am ejus paulo attentius fcrutari velit,cumdeprehendet fatis admirabiletn. Eft ignis fubti liftimae natur#,motu gaudens veiociffimo,efficaciiiimo«valde magna eft eius fluiditas,fumma ejus eft caliditas, qv# omnium ta&ilium qualitatum maxime eft efficax» f» VIII» Practerquamquod Caloris caufa efftciens eft minime poftrema,dignitas"quoqire ignis adeo eft magna, nec minor ejus vis agendi, &c ad varios uftis opportunitas,ut fui contemplatorem non nimium vcternofum in maximam fui rapiat admirationem» Princeps facile Phiiofophorum, iubtiiem ejusnaturam 5c effcdus conftderans, ignisin mirabilibus fuis auicultationibus mentionem facit, verbis per quam fignificantibus, quaedam Ignis fpe&acula Βαψαςόιvm ygvö^gvänuncupans Conf. Cap*?* üb.u Metheorolog. Ignis approbante Hippocrate eft motrix omnium rerum : Cufus verba de ratione vietus ita ibnant, y4/ 7Ρυξ xsivru h» πΰνί jwuijrtcft Et το Szgyov ytrift«ξωρνις. U* IX* Res,ut alias nunc earum omiteamus divifiones, in dupiici funt differentia > vel liqutda vel dura funt: In illis Calorem potiftimum eife, dum earum partieul#, ab igne vel fole diverfimode commoventur, fenfibus faepitis obvium eft» m Hifce vero corporibus inter fe collifis,vel quocunque mutuo conta&u fefe fricantibus,quadam tarnen cum vehementia, aut a- lias contufis, Calorem oriri ipfa teftatur exp^rientia. PXt res elarior evadat ad exempla transgrediamur. Lignum> cultrum,vel alia aliqua folidiora corpora,in fu- Pcr:

9 perfidem durorum corporum aliorum vehementius uitro, citroq; agitato, calorem in illis excitari, ipfo percipies raftu- Et quoniam Conringius eruditionis laude per quam clapus,hic nobifcpm ftrenue militat, ipfametipfiusadfcribereliceac verba*quibus oftendit Calorem non tancumoriri ex igne qui elementum dicitur calidum, iummumq,*poifidet Calorem, ut antea eft monftratum, fed etiam ex alijs rebus, Mali ns eile natura:* Galor# maximi, aic, fitmma cum levitate conjtmcii, δεκτικό ν πξωτον eß quidem ignis : x^at in u- niverfum omms caloris-y etiam qui alia eß conditione, nec levitatem illam fummam habet adjuntfam, unicum ßtbje- {dum effe ignem,m'tmme profeffo hinc eß confequens«eß Capl Authoris 5* de Caüdo innato 5. X* Vix pauci facis diu retinucrunc vulgatam Ariftotciis definitionem lib» 2; de Gen: Cap: 2, ubi ad hunc modum de Calore diflerit : bt^ov εςι to crvvκξίνον τα ομογενή. Rem vero ita definire, eft magis efte* dum lllius exponere & eflentiam relinquere«o- mnis vera definicio, qux eitentiam rei explicarc de bet, å priore non pofteriore eft defumcnda* Opinamur igirur boni Philofophi locum ingenue interpretandum efle,vel falcem per alia illius loca clarioraexplicandum, quorumnos nonnulla aduximus* Etfine omni dubio rcfpexit Parens Philofophias ad id quod plurirnum contingit,quoties Galor eft modera tus# Nan ramen verum efte potcft de omni calore* Et nonne congregare eft movere f Extraomnem er go dubicationis aleam pofitum fit &c mancat, Calo rem efte motum five congreget, five disgreget, five attcnuer, five condeniet, vel quocunqj agat modo B Omnis

10 Omnis namque a&io pracfupponit motutn Et αχ*γ ii &ξ(χον K&i Ώτηγννναι και% njxeiv Ariftt üb: ζζ de part: animal CumautemdcprehendamusCaloris vim etiam heterogenea congregare, ut lutum δε paieas dum conftringuntur δε indurefcunt; Imo non raro res disgregare homogeneas, adferente Stierio Se&+ II4 partis ipecialtquaeß: if Quod δε ipii fatebuntur, qui# cunque hanctueri volunt fententianvjnon pofl'umus non definitionem amplcöd faniorcm, f» XL Si moms fuerit rcmillior, minor erit calor» qui magis magisque retardatione motus ita iminunuicur frequentius ut infenfibiiis fiat» Pro agitatio«nis vcro magnitudine multo fortior evadit Calorj Imo dum res, confiftcntes puta, vchementi fricantur - motione, non tantum fcnfibiliter incalefcunt, fedrevera etiam ignita intcrdum fiunt. Muita hiccumu- Jari pollcnt exctnpla, fi temporis δε inftituti ratio ea ferrer,δε rei domcfticz penuria non obitaret» linam vei alteram Ariftoteiis probationem addere lubet ex Üb; ι de Caeio Cap: 7* ubi hune in modum diflerit 7τΐ'φυκζ tj xivrict? ίκζχυξχν ngtjf ζΰλλ λι'βχς, tyij <π' *ΐξον> Μθ~ tus & Ligna & Lafides drferrum tgnire iölet. Et lib:i xjmeteorolog: Cap: 3» validiore motu cientur.ut ocym ita plenittt ignefcere fölent. Summus Philofophus in demonftratione örtus Calorisoceupatus, rotunde proiitetur haec fieri per <pοξίϊν -nw lationcm quandam,. quammotum& motionem in di to Cap: Meceoroiog: δε alijs fxpc adpellar* Atque iic caiorem ventilavimus, ut Eve illum extra, fivc inrta fenfumfpedeiuus; iive origincm ejus refpiciamus,gve deciinationem ad quietem, five in cremen ta, G ve decrementa coiitemplemur, eum efle motiim fatis fuperque ur ipcs

11 fpcs nofti-a eftjdemonftravimus. Nuncad explanan«dam noftrse definitionis differentiam pedem promoveamus. f. ΧΙΓ. Cum Calor (It Motus haud cxiguam fieri fitus variationen! necefllim effc, eo quod tninimx corporum particulx varie atque varie agitentur. Vocabulum igitur variu*> aptiifime munus differentiae ipccificae obit in definitione data. Non ignoramus iitus differentias,ufu recepto,nominari fex, firfitm, deorfumy antrorfum> retrorfum, dextrorfam, ßmßrofum, Quibus di&«non fuiftciunt, extrorjum & tntrcrfum addere foient : quam controveriiam nunc non faci musnoftram, folummodo verentes ita hunc Caloris motum conftringere,ut certat alicui determinationi cum.adfignemus. Etipiarei veritas reddet nos contentos, Motum nimirum Caloris eite varium» ΧΙΙΓ. Folunt nonnulii levitatis motum Caiori efife proprium, alij rarefa&ionis, alterationis alij, adeoque unum horum optime differentiam Caloris fpecificam conftitucre: Sed cum hoc ipfo fefe magis implicent quam explicent, in partes eorum defcendcre non audemus. Nam glacies minus Caloris motus in iecontinet aqua, huic tarnen eam innatarefrequentes vidimus. Per pl'urima calor agitaxione fua rarefacit,nonnullajteftc 'gum&i*, condenfat. Etalteratio ctiam frigoribus competic,nec Caloris effe po? teft fpcciflca difierentia. :4 XIV. Motum diutativum quidam contendunt fpecificam caloris rationem habere, quod minimas corporis particulas moveatl centro ad circumferentiam, quodqj a&ione fua extendat corpora in ampliora Ipatia. Verum cum hoc non femper & nc- B 2 ccfla-

12 ceitario caiori coropccat, faepius tarnen & ut plürk mum, lubcntias & cum ipfa rc convenientius Calo ri motum concedimus varium Salvo tamenaliorum judicio & honotc, quem cuique fartum δ tedum fugiter optamus. * X V. Nofira igitur eilaitertio,uc remverbo eompledamur, Caloris mocum varium cfte minimarurn pardcularum>qu3e variae agitatasjiitumiuura mutant* quod non infrequenter in ipiis noilris fentimus corporibus t Ut enim aquse fervidas extra nos exiilentis rnotum confpicimus varium exiguarum partkim, ifa non dißimilem fenttmus motum in membris noßrü, dum eafrigida ad ignern calefacimusyvel aqua calld&immit timus vel nive fricangus, vel altjs modis vårte & vä llde comrnovemus* ut nonnemo non erudite minus* quam fulchre dijjertf. Mocus autem pulveris, arenarum* venci, aquas progreiiivus non eft Calor, quia illorum particulae non poitunt nospenctrarc,&: ienfus in nervis ferire. «XVI. Hsec varia nainimarum partium agitatio, po teil eile major in hoc animalium membro^uam il~ To, at verfa vice, alio licettempore, alioqi adhibito medio,quö Caloris forcier vis excitari poifit, atq* fic varie ienfum tadus noitri afficit. Dextra manu Ii calidior fueric, fluenti immifla, aquam fenties fd- minus mone ea- gidam* Sinlilras frigidiori modo &c dem erit aqua tepida.* Hase namqj, atteåante Comcrnio calenti mxnui videturfrigtdayfrigenti cahda. XVlLDixhnus motum effe accidenr. Jam accidentis eite eil ineite ; adasquatum proinde requiric fubjedu,quod eilentiam ejus declarare debet,docent 16

13 te AriftjlibjPhyft j*cap*i/&e κίνκηςπ&ξά ιάπξχγρ*τ*. Subjeåtm igitur motusfeu Caloris appareteffe corpus,cui propriefitus te loci -variatio competic, Hon aute fpirituaii eflentise,quae nec calida nec frigida dicimeretur,nifitranslatc &Metaphorice«Non tarnen totum corpus inuna maffa cohaerens.tale ftatuimus iiibie&um, led in plures p*artes divifum,quorum corporum magna eft varieras : Quasdam enim maximc te indefinitum func divifa, utfilis, βdorum% j Q.usedam plurimum'funt divifa, in particulas tarnen definitaeparvitatis, ut Cétlum feu quorundam ma jor,quorundamminor te fatis parva eil divido»» XVllüQuibuspofitis, non incommode infbitui poteft quxftio, quibus voiijjtmum corporibus Calor wßtl Facile ex ante di&is patet, quae maxime divifa te a- gitata funt,efle calidiflima: Ut fol &elementumprimum,quod πξώπν ςοιχα'ον Arift: dicitur. Et üb: i. Me teorologe Capij <i y'λι@* μλκΐςλ$οκΐι&ίξ[λ0ς.οιιχ proptcr fubtiliftimam Caloris naturam fibi inditam, omnium corporum pcrmeant poros, unde particulx eorum diveriac varie agitantur te motusvarius effenequit, niß inter partes varie divifas, Nec fuo Calore deftitutum eft Calum, fed proxime ad filts te ignis calorem accedit,ob velociffimum fuum motum,quiacxli mocus omnium metuum celerrimus eft, quod fa tis oftendit Arift: üb: i4de cselo CapJ4 Et tertij ek' menti materia permultos gradus caloris eft particeps, quaedam in exceffu, ut ferrum candens, aliaque metalla dutu excoqvuntur,&; plus Caloris habentquam frigoris.. XIX«Aliquem Caloris exceflum,velpotius Ca- B3 loris

14 loris & frigoris intempcricm quandam exhibent qusedam plant*» Quorundam tamen Galor non ni* Γι rationis fubfidio deprehenditur, quoniam obfcuri«us aliquantulum calefaciunt; utbraffica, rcfrigtrat a. rofa,hordeum &c» Qusedam manifeftms 6c fenfibiliter Calorcm pracbenc ut Zedoaria &c. refrigf-riam pr*ftant caerafa, ρ runa, tet. Alia vi eflicaciorc corpora ccddunt calida, imo vix citra moleftiam uc Frigida vcro uc porcula* Zingiber, Cardamomum ca, fernen papaveris, &c. Alia qua: funt quarti ordinis non fine gravi agunt laefioni ut Calx viva,finapi, & id genus alia* $. XX» Quaedam in comparatione funt calidiora, ut homo homine, leo leone. Et omnia fluida magis cfle calida chans fibi reliftis, cxperientia et effe&iis corum facile evincunt» Pifces recentes vehementi gelu rigidiores, aqua, ad feniiim noftrum quamvis fit frigidiilima,afperfi, fiunt coquis magis rraäabiles, glacie ope aquac exterius in ctuftam quandam expulfå» Quia aqua qiiamdiu eft liquida, tamdiu Caloris aliquid in fe continec, fi non refpc&ivi, abfoluri ta men,quando minima: ejus particulx,& illac diverfac ac vari* divif* aliter atqj aliter feruntur. Subje&uitaq, Caloris proprium,non totum corpus afferimiis, quod optime quidemcalidum dici poteft &fubjed:um denominationis, Sed valde exiguas corporis partes,quic feparatim funt infenfibil^s,& proximum Caloris fubjeäuna» CAP. Oivißones Caloris expendit* DIviditur calör ratione diverfac confiderationis Pri- Ter»

15 * Primo in Abjolutum Sc Re(petftvum. Ulutn dcfinivieins fupra, &:exiilere poteil iine fenfuvel minimo caloris, ut revera exiftit in omnibus fiuidis3etiam ad fenfum frigidis, item in arboribus, medijslicet fri goribus hycmef itemque animalibus torpidis Sc ίοporaris intcntiiiimo frigore, qui profi ccnte Ciariflimo Conrmgio, prorfus Cotleßis efl ridtura t qui-per Cd* lorcm, elementarem fovctur & exeitatur qui% elementdri nutritur materia. Imo eft hic Calor map nie dignitatis Sc admirandae ntiiitatis,ft mirltifariam in mnltisdeprehenditur corporibrs, pro maxima fubje&orum diveriitate j Quia plant«sc animalia non eodcm Ca loris gradu deledantuf. Quo in viventibus fublato fruilraalius Caior quicunque ea redder vegeta^nam eil praecipuum animae inftrumentum3quo omniaquae ad vivendum funt neceflaria adminiilrar, qui fubinde novi alterius acceflioneinftauratun Hic dum infenft«bilis eft, abfoluti recipit nomen, Ccnfr Ariil: libj de partibus animai 2» Cap» 3. C um vero rebus tnntus ineft, ut fub fenfum cadat ta&us,eumque afficiat, CaIoris refpelltvi nomine venit». f» II» Cum Ariftotele modo citato loco eum deinde dividimus in Calorem per fe qui proprio ineil fub* je&o, ut foli, igni Sc Calo feu Athen, quae impreflam habenr motioni m Sc ίνηκίχναν 5 Sc quorum ipfa natu* ra Sc eflentia ejus funt efficaci«, ut alias res virtute ac emincntia quaddm cominuo calefaciant» Eil «amque Calor eorum admodum vehemcns ob maximarn motus celeritatem» Sit unicum ignis exemplum, cujus vim vidcmus admirabilem valde, dum pyrabolica maehinamenta accenia, incredibili cum velocitatc Sc impetu ferumur, magis magisque incalefcunt Sc ignem

16 ignem concipiunt«cclericas hu jus cum tanta fic,tantus continuo flaxus, animadverce quxfumus, quam fitabfurdum,exiftimare ignem in ülicc fixum federe, Nonne hoc Σώψ'ξυλον c(h ac ii dicere velies,mocum non eife motucn.pcr accidens Calor ineft tedx,&: Omni bus alijs tertj dementi particulis fuo quodam modo, Homofebriens cajidioreft fano interdum, Sangvis, aqua calefa&a &c, funt per accidens calida,& paitidpationem fubriliflunx ignis materix, Sic ferrum fit per accidens calidum Sc ignis aflociationem,quod tardius incalefcit ob pororumanguftiam>ideoque Ca* lorenrdiutius remoratur.. III» Divido ejus practerea eft in Kyiffu Calidum9 quod jam eft in a&u motus,ut ignis dum urendi vim exereet, vel exereuit. Vel Potentia quodfacilime a- Äum in fe reeipere poteft, ur teda ae oleofa omnia, vinum> pipciszingiberiomniaque medicamenta, aliracntamediciscajida di&a. Itemque veftimenta pellicea«villofa Sc pilofa nec per fe nec abfolute, fed potentia duncaxat calidafunt, cujus particulx maxi- ' mamhabent aptitudinem recipiendi Caiorem, eumque propagandi. Hinc tarnen non ftatimiequitur, ca* lida potentia femper calefacere, quia a Potentia ad aclum non femper valet confiquentia* Neque ficinferre licet, qux ad fenfum funt frigida, ea potentia non funt calida,tw4 enim dr quodvts pingve, inquit Arift; cit: i o co alio modo calidajuntyvidehcet potentia, qua: celeriter in aåum ignis mutari pofiunt, Quoniam omnes oleaginofx particulx funt ramofx admodum, qux confcftim caiorem Sc ignem concipiunt. Prxter exempia,plus fatis fortaffe enumerata, pulchre no-, ftram

17 ftram firmat fententiam,una cum Philofopho,Matth* Martinius inlcxico fuo verbis pauciflimis obfervatu dignis» gtiod calefacit^it, (late fumpta voce) id vel virtute Jeu eminentia quadam, utfil aerem, aquamjerram ; (jr qua in eis corporλ $ vel potentiay ut piper ventriculum, vclaffuyut igrns Upidem (jrci Harcille» Et Arift* fsepius nominato loco, cujus verba itidem adfcribi merentur: Calldum (jr calidius cum multifariam dicatur : Non eodem modo rebm jungitur omnibus: fid uddere debebls aliud : perfe efje calidum, aliud plerum^ per accidens, aliud Item potentia, aliud altu: (jr aliud hoc modoy quod tactum amplius calefaciaty aliud quod flammam exitet atque i- gniat* v IV, Calorem poftremo eflc externum vel internum, vel Davo nocum eft. 1s Arift: dicitur ηξΐίχον Ambiensj ab Hippocrate vocatur <nl^^hocvero χψέχον & &ef/uov Motus Sc vitx primam caufam efle in animalibus,ambo hiphilofophiie proceres ftatuunr,uc viderc licet ex Ariftotelis Lib: Phyfi, g, %> Sc Hippo crate Hb, de principiis» Ambiens enim hic Calorfitfeitat internum, quem νςιον ibidem vocat Arift: qui vieiflim in animalium partes, influens, eas admotum impeilit. Hinc internus calor eft vel infitus «^φυτ, vel connatht Sc cd^φυτ - diclus; Ille in fubje&o femper manet, ut Calor in primo Blemento, unde Calor formalis dicitur* Connatus vero eft qui fubftantiae iuae caufam habet in fubje&o alieno«subje&um illud efle poteft tertii elcmenti materia quaecunque, quaeqj fi fale fixo, quod Alkali neoterici vocant, Sc Acido conftec, invicemq, mifeeantur, caufam occafionalem Sc difpofiticncm,qua:in poris eft,adicumq$ C pra-

18 praebent materia? primi eiementi inffucndi in tafe iubjc&um>undc excitatur motus in co fubje&o > qui fermentatio diciturj, δε materia iic difpofita fermentum nuncupatur, tale, ut infimine, fasno fimilibusq; fermcntis unde materiale c&lidum dicitur ^ hocq^ fi diunus in aliquo fubje&o ita perieverat, utnovam fcmper materiam nutriencem calcfaciac δε a&uet* prouc fit in nutritione factus ex fangvine δε alimen tis confe&i hoc novum Calidum influens dicitur. V, Ab his omnibus differt Alienus calor di&u$* qui δε externw eft δε aliunde adveiiie,uc é focali ch lore, quvealefaeit nos,omniaq; arte fa&a» Hoc ca«lore nos calefacimus pro racione capacitatis &:di«fpofitionis materia: noftrar. Et differt hic ealora 2{a~ tivo l Quod aliunde iuum aeeipiat motum,unde ex-, ternus calor femper fenfibiliter rei admoveri debet f quo etiam retnoto, ftaeim ceflat calere» 2» Quod a- lienus calor vim quidem habet-intendendi vires fuas? icd cum diminucione fui j Nativus vero fine diminutione fiiiconfiftere poteft,etiam remotafeniibiiieauiå externa» Ab inflto diftingvitur, quod hic femper fuo fubje&o ineft, uc calor in igne» Nativus nonitemj, cum morte enim deferit fubje&um» Infitus non con«futnitur, fed Nativus δε alten tu, unde fomite δε alimentis indigent. Infltus ab univeriali influxu femper ^reftituitur, absqueexternisfomentis fenfibiiibus» Β ζξμϋ πζξΐί χ,οντ<&, Hinc ajius Calor dicitur Caleflü, a- lius elementärts, ajius vitalisy innatus vel influens, na» turalis vel praternaturalis ut erudite docet CafparBajrthol.partecotnmuni PhyftCap* 12. Eft quoq; res η η vilioris iane monxenti divifiones hafee bene novifl,

19 il Caloris naturani δε varia ejus efi^da felicius pernofcere δε exponere velimus i Ad quorum explanation em nunc animum convertimus* #~%mnes C AP. Quartum* Dherfos Caloris adhibet effeftuu Caloris expandere effeéhis, tanto minus ^ ^promirtimus,quanto quisque, vei ieviter in rerum naturalium fcientia verfatus, gravius novit eflc onus* Circa horumrdiificilem iatis inveftigationem fi quis vellet omncm, ut dicitur, movere lapidem, fieque magno fuo careret commodo, neqtie adeo injucundum föret Calor etenim potefl penetrare ad terra: vifcera ufqj, δε admirandas fuas exercere ope ration es* Verum nos, habita ratione temporis, aliariimqne rexum, pro moduio ingenij aiiquos faltem inveftigabimus* * II* Calor in calce viva quafi latitans, ut perplurium opinio fuit, ad magnam vim tandem patefa- Ctus, eamin valde exiguas redigic particulas, quod afperfione aqua: hoc modo fieri videturxapides cum cxcoquuntur in Calcem ( Calx δε cineres ultima funt ignis recrementa δε reliquiae poft confumptionem combuftibilium) magna fit pororum in iisampliatio, quos dum materia atherea replet,fuffocatque materiam primi elementi^xxm Calx frigidaeftj Sed cum ejus poros fubeataqua, expellens aetherem, qui fuffocavit i. gnem,moxdata quafi porta,abundantius influit Βΐξμο* ambientis,caloremque excitat: ubi infenfibilis pritnum, fatis magnus mox oritur varius caloris motus, fub fenfurn noftrum cadens, qui fine magna ali- C i qua

20 - perplurima» qua difficuitate lapidcs exco&os ad ungvetn rcfolvir* : III* Voemm plus nimis incalefcere faepius nobiscuiii optime fciunt rufticij imo aliquando infantum, utfua fponte concipiatflammam,magno cumagricolarum damno» Cujus reimulti conanturreddere cau* fas,fed vix fine his principiis fufficientes»de faenorecenti ac madidonunc nobis fermo eft,quod defe&um non ftatim omnes fuos amittit fuccos,* Sednonraro ruricojae viridius Sc minus iiccum in horrea illud convehunt, Sc quidem imprudentes ar&iilime conculcant. Quo fa&o, Calor & δίξμον univerfi, qui o- mnium porosfubire poteft,nihilominus folitas penetratvias ad fummitates usquc herbarum &graminnm idque copiofius &liberius,fubmotis Sc expulfis nimia humiditate globulisfccundi elemcnti, $τξμον (ic data occafione influejidi, varie agitat minimas ftipujarum particulas, unde major oritur calör,quiob vehementiam,quam eundo acquirit, Sc mftteriae capacitatem, in ignem interdum erumpit. IV. Vario Caloris motucorpora plerumq;r4r^ finnig quod dum fit,femper partes in ladas diffun» duntur fpatium,non quod majorem extenfionem aceipiant, Ted quod intra fuarum partium interftitia majorem copiatn alienae materiai admittant,ob vehe mentem agitationem,&; quod minimas il Ix particulac adeofunt irreguläres» Fxempla occurrunt quotidie Sic corpora calida magis intumeicunt frigidis i Et partes aliquse aquae in vapores reiolutx totamreplent domum,quod frequenter in balneis videre licet. 2^cc vapor fatente AriftjLibj h Meteoroiog?

21 log, Cap! 3* nißaquaficrctio ~exißtt+ Nonne fxpins vidimus poma igni appofita non parum intumefcere^ ac tand m rumpi Sc fluida reddi,particulis gitatis prob* a- Sc aereintusinciufo egregié rarefa&o? Laer«cens, aqua frigida 6c ajia fexcenta,ollis Sc. Vafisintcgris co&ioni infervientibus,modice infufa,facile contineri poitunt 3 Igni vero admota Sc intenfius cale* faéfca, vafa, vah! quantum cxcedunt, ob vehementiorem Caloris motum, f» V» Ex ante diåis teft hand difficulter alius erui po- effe&us, huic plane contrarius, Condenfatio nimirum,quas vix raro Caloris vimfequitur» Itno ra obdurat Corpo Calor,cum evocat materiamfluidam, cogitque materiam duram conciderej Sic condenfatur nix å Calore foiis,tempore meridiano, eo in praeiertim locojubi hunc fuurn teniiifimo adhim commodius, etiam in- frigore,excrcere licet, idque revera priusquam liqiiefcat» Hoc experitnentum habebimusindubium, ad rem probe modo attendentes, quicunqiie tunc temporis maitas niveas com primerc voltimus, quod pauio poft folis occaiiim fruftra conabimur 3 nifitumcalidioribus fortaflis manibus idem fiatxlaré quoq> patet in vaiis fi&ilibns ad ignem exco&is hoc Caloris effe him«ν um veftimenta fellicea vehement'wi contrahantur calore9 fi cui volupe fuerit riri, expe- minime fallaccm profe&o obtinebit experientiam. Lutum adfeiern indurart, nonniii nimium ftupidus rerum contemplator ignorat* Gieba,!igna,va)fa, 6c alia id genus utenfilia fatis multa, dum Caloris vi conftringuntur,magnos quidcm,ut notum eft, o- ftendunt rimarum hiatus,at minime hoc coar&ationi C 3 eorum

22 «orum obftat,quia in ipfo rimarumambicu quam ma xi me denfantur, perhumidi exficcationem, uc di- &um cft, 6c evaporationem, $ VI«Magna Caloris vhcorporibusjnodo diutius agicatis,(atis nocum eft corpora animantium mulcum Ungvefiere, quod concingic cxhauftis fortiori Calore foiritibus 6c humoribus,in quibus motus ic excrit 6c vigor animati confiftit. Sic vela ventis deftituta,nimio Galoris aeftu, langvida fiunt et navigiaintentato fruftrantur motu«calor vero moderatas motumpulehre fovetjfpiritus 6c humores moderate agitando non diffipat, fed vigori infervet, adeoq; natura: val de bonus eft amicus. f, VII Inteniiori Calore corpora animantium la dda reddi,plurimis quidemefle poteftnotum,vixautem nifi paucioribus vera conftat hujusrei ratio«a- deo magnamefle caloris magnitudinem etiamin anw malibus interdum cujusq; propria, aeftivo praefertim tempore, abunde teftabitur experientia, AntegreiTa vehementi agitatione minimarüm particularum,ga lor non raro ignis imitatur flamam; ut diferte aflerit Galenus libjdc Marafmo. Talem in nobis fentimusagitationem, lucemq} aliquando conipicimus, dum veftibus iisqj aptioribus,villis 6c pilis obiicis,nosmet ab injuria Caeli melius munivimus,vel graviore* culimus labores vel quocunq; modo hoccevelalio Calor incremenca capit,etiam in irrationalibus. In variis fané rebus talem videmus lucem ut in capitibus 6c capillis,humeris,veftimentis hominum j 6c e- quorum jubis, pilis, 6cc. Quam corporum illumina tionem, Authot eximius Thomas Bartholinus in egregio

23 giö öpufculo de luce aniraalium Lib: r+3 dum attenuunpur motu ^lxcitari&it? & aervicintis & partes tenuationem oleofi: at~ fequttur Calor ex βlutione parttalis raments i tempe eademf occafione de carceribus in mixta emergens lumen tempertejepultum, calori utfubjeclo apto infldenst proprio fulgore exjurgitt Ubi caufx hujus luminis iatis clare indigitantur* Nuilo modo leftem excludit iniequcntibuscx- materiam, modo aliegacus Author^ qui licet remotior &: communiot iit lucis caufa in a- nimantibus,reliqua tamen difponit. f. VIII, Sangvinem aliquando lucidum reddi,& gnis inducere iplendoremex vehementiori roris aflfe&u, teilantur irae^ie fu»3 Philofophi, teftatur n^traro cxperientia, quando facies irå parcitorum &furiofbrum,horrendum in raodum ftar excandefcit & oculi in- ignis micanu Sangvinem, ait Thomas Bartholiad Laudatusjfledicus lucis ignis fplendorem fufmde defles Beredocet ira&/^^+perfius fat 3»hacde re^pfcribit; Nunc facefuppoßtafervejcit Jangvis, cfr tri Scintiliant oculi Inter alia argumenta,quibus Bartholinus probatfan* gvinem vel ipiritum in febre quoqj accendi &c Luceminfequbminime eil: poftremumdenominatio ejus quod ab igne 7r^ere?vocetur4Hippocrati abfoluté alijsq, πος πυξΐζί* id eft, habitus igneus dicitur, eo ut Galenus quod, loquicur, nativus calor mutetur intgneum λ quo parum abefl flamma Nec omittenda hic eile videturquerula, vehementi coa&ione, tuiiientium,vomennum &: fternutanritim confeifio, necnon eorum quibus alapac duriores lnfliguncur, noftrae quae fatis albura fententiae addit calculum,- Horum non pau_ cirocundefateaturmagnamiibi oboculos verfari Lu

24 cem icintillarum inftar,quorum verba re fåne neutiquam carent3quamvishujus Lucis veras ignorentcaufas^u«rr:um talesoboriuntur affe&us, & ejusmodi nos aificiunt paifionessmajor praeceditmotus,qui calorem rcddic fortiorem,quiq; adhuc conatu validiori,quo tuifis& rcliqua illa emittuncur,in tantunpplcrumq; accrefcit>ut partem Lucis in oculisexiftcnrem deducat & fcincillas efficiat, ut manifeftc Bartholin? nos docet» p» uo» Tufflcntibu* valde, vomentibu*, flernutantibus, lumina inflellarum modum pra oculis tuorum elucent, qtäa per vim adacio conatu fortiori, contenta in o- «culls lux exprimitur* Sed utalia nunc taceam,de ra«tion^bus teftimonia petere juvat,inter quas celebre eft Servil Thillij caput ardens apud Livium, quod licet fupra naturale vifum fit iis, qui omnia ad omen trahunt j»ejus tarnen ratio phyfica reddi pofte'videtur. Quod «ixperimentum Experientift Domini mei Pratfidis cbrtjftimu confirmat,qui in praeleåinoibus Phyficis retulit fe in itinere quodam no&urno, denfiffi-* niis tenebris fufcepto,magna cum admiratione obfervafle manum fuam intermanicam probe calefa&am, & a manica extradam,quafi ignita fuifiet, micuifte, comitique (uo, eadem lucente Luce oftendifle* Famuli quibus cura equorum,gcnerofiorum prascipué eft demandata, non pauci ejusmodi experiuntur lucem,ftrigili fördes abradendo, Plura id genus qui defidcrat, inveniet apud Thom. BarthoL pror fus egtegia*. IX, Effe&a Caloris adhuc fetis multa funt,nec uberiori fua expofitione indigna, quomodo fcilicet Calot movet U impedic fudorem: Ambufta facit & toi«

25 ht i ignem generat,δ quam probe vcgetabilia åcalore incrcmenta capiunt Sed dudum prseter mencem excrevit hoc membrum j Ernenimium accrefcat Cdor,Frigere aliquo ett temperandus, fic icaq,\» MEMBRI POSTERIOR IS CAP, Frimum Frigons definitionem Nominalem adumhrans^ Slquidem membri prioris contemplatio nos plus juito morabacur,hic omnino våris de cauiis,breviori nobis feilinandum eil via* Frigus haud incon venienter dici poteft a.cpßw, quod honorem denoatj Frigore namq, membra inhorrefcunt δε horror Fri goris eil πύ$(&. Vel convcnientius,bnc dubio,origb U «n trahit å ξΐγ<& quod vehemens -fignificat Frigus pioileii fa&a, quomodo ab Vß»v diélus eil dies fe/tus, /ducente nos Volfio. Quibus noilra &: jftyfa egregie conveniunr,ut δε cum ipfo verbo horrefeere,' Ex hifce δε id genus fexcentis v er bom»n δε terum aliquodefle conjugium fatisliquet,quod res ver bis oitendi&: verba rebus fund arigaudeant,ne autem vanas adferre videamur originationes, hac de re fatis, f II, Frigus praeter nativani fignificationem, non raro Langvorem δε affeffuum quorundam remißionem a» moris praeierrim,defignat, ut Calor iupra cor tun inteniionein. Id etiam Frigus appellatur, qvum pro rißt & gratu <vel favore fperato, res in diverfum exit, ut nonneroo pulchrc aitcrit, Sic dicinius qustflionum& Argumentorum frigus,quando ejus non funt ponderis,ut gratiainpariannsumituraliquandojlicetrariusjutnos viderc poiuimus,pro ipfa morte, nec id vero valde D dif-

26 diffimile, cum mortis rationem non poftremam habeac, ut ex Arift: teftimonio Lib: 2+ Cap 1«de par tibus animalium, manifeftum eite poteih Synonyma qupniam nulla adinvenimus, Vera & aequipollentia* nulla praeter fas affingerc volupe fuit. Caput Secundum Fjfentiam feu Naturam Frigöris inveßigans* ANdeturfrigusf non niii rationis ufu plane carcntem in dubium vocare atbitramur. id fane quid negat (ftntentia eft å Clariffimo Ifaco Voffio lata ) Dignas efi qui nudo Corpore inter Nivem & Gladem horriåt aguilonis <violentiam aliquamdttt. experiatur Frigus proinde efl qnies minimarum corporis partlcularum.quam congruum 6l naturae apprime convenicns eft, Calorem per cmotum 6c Frigus per^#/>/^definire,ex di<ftis dicendis optime conftat» Nam ut Caloris varia eft agitatio minimarum particularum inter fe, imonon raro infsnfibilium; Ita Frigus eft retardatio atquemo* tus imminutio,vel,utrein verbo expianemus, earundem exiguarum partium quies Si ve enim frigus in ortu, fivé in progreitu &: intenfione fuajcontemplemur, five inträ, five extra fenfum, quietem exiguarum parti* um die corporisyvel faltem minorem cifemotumplai numdeprehendimus* Huic noftrae fententise prorfus egregie adftipulatur Arift: Lib. 1,3,Meteorolog*Corpus> zit,quod fupera converfioni ßbeß,veluti, materia quadam,qua potentiaßt calidafrigidasarida & humida, cate~ rasfc alias aßetfiones omnes, qua hos comitantur,fubeat,flt ac eß ejusmodi ratione motu* &c immobilitatis* W.Hxc quies, fit cum materia illa fubtilis primi elementijignis videlicet, omnium corporum poros permeansjob partium aliorum corporum vimrefiften-

27 - tem, exiguas illas particulas agitarenequit» Quin Frigus* calorem cogiu Sc in unum contrahit, aut etdem circumobfiflit, ut loquitur Philofi Lib: 4, 5» Meteoro logi lltclarius hxc percipiamus, remcxcmpjis ill 11. ftrare hand critinconvenicns j Quamdiu fubtiliifimx nominatac modo materias agitatio tanta,actam iibera eft,inregione juxtaterram hane veliiiam,utinmajo. ri copia pro capacitate pororum, inter exiguas aqua: partes interlabatur, habeatq, vim varie atque varie loco fingulas aqua: particulas movendi,tamdiu eft a- qua liquida Sc fluida > haud raro etiam per aliam at que aliam, majorem puta, motus accelerationem fit tam calida ut Calor ejus fub fenfum cadat, imo nonnunquam fit fervidiffima» Hac vero materia impeditå, quodquoque contingere folct obiiquitate radio rum folarium5refiftcntia aeris Se ehiuviis^terra marique,aiturgentibus,hyemepra:fertim,dum vim operandi habet minorem» Ftmotucalorisimminuto obcraffiorum corporum refiftentiam,ut fat roboris iiji non fit,ad guttulas aqueas infk&endas Sc agitandas, partieula aiise aliis impofitae fiftuntur Sc in glacié convertuntur»äqua itaque in gaiciem converfa,amifla fic ad tempus fluiditate fua,quam beneficio caloris motus öbtinuit,& calida diccbatur, five abfolute, five Refpettivc fa&aqué motus diminutione ac quiete introduda, gkcies nuncupatur eaque frigida, υποβολή ^^^TtjT^Authore Ariftj lib» 2,3«de Gen» Sc Cor: manus noftr3ccajidiores,flexibiies atque mirum in modumiunt agitabiles?-frigore vero cprrept«,ad tnotum valde funt ineptas,ob exiguarum earum parti um quiefceqtiam, utdifficilime adhujus vel illiusrei. D 2 appre-

28 apprehettfioncmjknö ad a&ionem quamcunque fefc accomodare poflint, nifiprius gratiflimo caloris mo tu reficiantur. Nam quies illa non eft revera totalis privatio,fic enim adcaloremnulius dareturreditus i a privatione enim totali ad habitum, nulim ααϊur regreßus9 fed eß finis & habitut ad fitum & ubi pcrtincns,utacu- * liilimé Seal* excrcit; Subtil: i8* f. III* Definivimus ergo fatis commodé) ut fperamusfrigtts, per motus contraiium ut loqui mos eft, quietem, fi ve minorem motum: Motut emm non motm eß contrariusfed quies videtur Ariftj libj 6. 6i Phyhcor» tevera tarnen motus non fiuit contrarii fed Frigus & Calor: Et ut audivimus,dutn resita rigide fiunt frigore,retardatus eft earummo us- Quofado,particulx Tunt quäfi otioiae, &: pcrfiffcehtes m eodem loco» Per ^»/>/««igitur,hic loci,nihil aliud intelledum voliimus, quampermanfionem partium in eodemfituynon 0 mni prorius denegato motux Nam & quies confideratur vel abfolute vel Refpeffive* In frigore non intelligimus quietem omnimodam & ubfolutamy\xx nulla ratione moveatur, fkå/eficffivum & minorem quam caloris motum. Quodque tardius iic moveturrationem ha bet quietis. f, IVi Contendiintperpluresquietem motusduntaxat privationem eife, & per confequens quietis vim & efficaciam eife prorfus nullam j nullam nama, habet tåionem privativ Scah Excrcit: 18- Frigoris vero laris fut perque novinjus omnesmaximam efle vehetrumtiam,.hin c valde abfurdum eife exiilimant (ut fane elfet, ii res fefe hoc modo & non alio haberet) rem efficaciffimarn definire per quicfcentem & plane otiofam. Ni-

29 Nimium quantiim hujus kntcmix fauroresabludunr å vero! Nam primo attendum cft,ipiiilimam quietcm xc[; bené,imo audemus dicere,magis quid pofitivief fe,ipfo motu, An putcmus rem immutabilem minus de enris rationc participare re mcifåtutiiniizmper obnoxia? Nonne Conflanttayoiion jure nomenmeretur pofitivi inconflantia* Eft deinde quies motu nequaquam ignobiiior, quia ut tcftatur Seal: Exerciti i8, perfideniis eft perfefiio* >V, ghdetåprxtcrc&vis δε efticaciacftadniiratione digna,hujus namq, ope res perplurimae in tinam accreicunc maftam δε augefcunt,idq; minimarum pari ticuiarumcrebcrrima appofuione. Omnem rem ut paucis compledamur j j^/vjquovis glntine eft tcnacior,quoniam maxima fit cohasrentia, tibi partes cor poris aliac juxtaalias quiefcunt. Quo jn&ofundamen* ίο,ηοη veremur ftatuere frigoris naturam quoq, BntU pefitivi rationem habere, &non meram Caloris privationem efte; Quia pefitivos habet effettm, δε vehementiam ejus quolibet fentimus anno,non finc ma gno iatis perpiurimorum animalium damno δε exitialiquorundam interitu., VI, Ex breviflima frigoris definicionein fuperioribus modo data, minimé obfeurum eflc poteft, quodnam ejus conftituamusfubjeflum idem nimirum quod Galons, exiguas corporis ρartieula<s quiefientej,quas quies ienticur δε frigoris nomine tum demum infignitur,qvum parriculae ientientis organi velocius moventur jrei vero fenfibilispercxiguarum patticularum major eft motus tärdi cas; Di GAP

30 C AP. TERTIFM Verißmiliores Vrigoris divifionespaucijfimis declaråns. Circa Frigoris divifiones,magna nobis occurrit difficukas, cabßlute δε Refpetftve Frigu-s confiderari pofle, minime veritati eft incongruum. Illo modo quatenus extra fenfum,frigus revcra quid pofitivi eft, Hoc ad fenfum noftrumreiatum, Ends rationem nequaquam amittit^ariftt quodam in loco palam profi tetur easdem frigoris efie divifiones,quse Caloris funt* Nomina vero noftra,hacinre,pcr omniailliusmilitiae dare,licec ipfius alumni fimus, plane vcremnr* Si ta rnen tritiffimum Philofophorum (at\im} omnispotentia anteeedit adum> bonåeorum venia, plane, hic tantum loci, invertere liceat, frigus in Aduale δε Potentiale dividere fuftinemp,non quodpotentiale aüquod fri gus a&ui primo velfecundofrigidum futuroprasfupponaraus,cum tale quid vix habere poflumus in rerutn natural Sed quod a&ueft calidum id aliquando, fadamottisrecardatione frigidum fieri,ac potentia frigidum dici poteft,praeeunce AriftjLib:.7* de Gent δε Cor«animak Et quodaclu efi frigidum potentia eß calidum» femper natura potentia δε aftus inverfa«w II. Nec extra orane dubium frigoris divifionem perβ δε per accidens aflerram imus : quoniam materia mundana ficunda,pro\it jam a&u couftitutaeft,ncceitariöaliquos habet poros,per quos materia ficundivel primi elements femper agicatur* Uincperβ, ob continuum illum fubtilifiimac materias fluxum plane frigida efte nequit* III, Eft quoqj haec certiffimacaufacur Abßlutum frigta non detur, QuiautaicScal $Exercitu$* Per tnate:

31 matemm cnior continuo defertur,foßquam de C&lo demiffué eßl Poife tarnen dari fummum in fuo genere,non ne gamus,relatum icilicetad alias corporis partes. f, IV* Internum & externum frigus, fano refpedu, reperirijin confeito cft; Hoc manifeftius eft plurimis, &:experientia frequentioricertius,quam utquisquam detur dubitadi locus. De illononpaucifenesjimo non rarojuniorcs conqucrifciunt, aliisatq,*aliisdecauiis* Quartum C AF. Hon milos Erigork Effectus contemphndosßßenu OMnia cur, frigork effeffa å capite ad calcem, ut dici- perlequi pradongum föret, & onus ingenii mei vires ac inftituti rationem,iine omni dubio, late excederet»eorum tarnen aliqua fcituhaudinjucunda, breviifimis perftringerc animus efe Frigoris natura«! quietem conftituere,fufiicienter niii nos animus falte, oftenfum ivimus, licet paucioribus,maxime tarnen ad rem pertinentibus«jam facileerit certiifimum.horum effe&a effe plus quam mirabilia* Quid vaftiflima mariareddit congelata* Frigoris quiesj quidftuviis altiffimis glaciem inducit* dida quiesquid puleherrimisanimantibus vitam adimit? immanis didaquies, Μί* Frigus nonnihil vehementius aqtias in glaciem eondenfare, tanto notius eflx quanto fxpius quotannis oculis oft obvium^quomodoautemhoc fuum producat Effedum frigoris vis,clarum eflepoteft ex iis,qux in medio. I«Gap:z* hujus membriexpofita funt, e- andern iacpius canere cantilenam naufeam movet. Mil. Data occafione, opera? pretium faneerit fcire, tur quidamßnus m*rium,ut Livomens, alu% & freta ut >ttf

32 >regruttt>/ &Ca fere nunquam glacie faperficiaü obducantur, antequam in fundo glades congregetur & jenßm emergat, juperßciem maris in memento qnaß cbducat glacie* Quod ipiüm åmultisad admirationé usq; cft obfervatum &navigationi atq} pifcaturas dedicis, iic & aliis 3$6n<J dicitur«simile quid contigiflein hoc fluvio Ubfalicnii probe obfervavit Experientiffi nius Dominus Prasfcs, Hujus rei rationem paucis da re conabimur* Parva: glaciei particulse primum confaidixifunt magis totum quidfiiy ut loqui amanr Philoiophi,ob exiguitatem pororum, Scfoliditatem earum,qux caufaeftmajorisnr/^m/'^ Quapropter majorem pacitur Caleflif materia preßtenem, undé revera cft omniu rerumgravitas HascpreiTio eas in profundum adigit j Ubi,concrctione particularum fada, glaciespropter majores impreflosporos,in ipfacongrcgationcab aére occupatos,nonamplius itafibi relida, mox fuperäciem aqua: afcendere cogitur* Nam pra:terquam quod aqua fuum fedulo faciat officium eam refpuendo, etiam aer &: vis illa cacleftis,quas in fundo aliquempatitur reflexurmmajorem inveniensin amplioribus gla ciei poris locum elevandi,illam Eine magna aliqua difficultate,aquis innatare facic, H4IV- Chori Philofophici unanimis eft confenfus Trigws cum homogenea tum Heterogenen. congregare,ita ut particula: diverfiffimi generis Frigonbusexpolitse, arfbffiroe cohaereant &c confiftant^congelandoenim facit ad partium conftantiam & cohaefioncm, Experimentum mtnime latum vtdimm nonnulli fiuperiori hyeme Vifcipulorum meorum minornatu quidam}optima fpeipuer-, nefcio qua curioßtate>intenßjßmo frigore malleune ßerreum

33 majori ponderit in veßihulo collckatutn lambttt forte quoå 1videbat eum fcinnäarumin modttm micantenhtujm lingva & labia c veßigio arffiffimetum malleo cohaßre}anxii q ut din tam trißicafu (flebat puer valde,fiparationem exißimam nunquam juturam ) confilii caperemm, magnam nivis co~ piam circum quafc & ort ingejßmus3qua frtgoris vim ret folvensi diverfijßma hae o bjedla,mitimprater fpem modo, fine majoriufionefiparavit.abüt igitur longifbmc hujusraodi denegare effe&a frigori,, V. Sed utania anfam, itafabul am träbit fabula» mde illa nivi mtdela fapius adhibita ad reficienda rigida gellt membrai Minorem horum motum excitari a ma jori nivis, veritati haudeft alienumdtautin nivefrigus,amicam fuam inrigidis membrisevocet frigiditatcm,reddendo ea priori motui & calori* Haud aliter quamfoleantdomefticaecoquae ( quaderenon nihil in fuperioribus) gelidos pifcesfrigidac immittere, unde brevi temporis fpacio,crufta giäcieiobducuntur & egelidi redduntur, quod vix fieret aqua calida3quia^= tura nenfacit faltum, fed per grådus femper proximos operatur,qualps interceduncinter ferrum gelu com ftrifrum Sc nivem,itemq,*piicem gelidum Sc, frigidartt«quantum cnimquieti ferrum vel pifcis gelidus communicatnivi &frigidx,quaein cruftamglacicifaceilit, iantundem Motus ieu Caloris recepit ferrum Sc pifcis,unde egelida fa&a iunt» ^VL MagnafrigiditAteßraminajapidcs, planta Sc Intofa quacun% in unarn coguntur majfam* Haud paucas res utpomaequina,parietesq$ligneos geluintantura cogit,ut magnum edant fonum,quaci aliqua exploderentur fcormenta ;idq; conftringendo particulas3ut poricon- cidant

34 cidant* Quac pororum laefio Sc aeris eruptio magna cumvijiiiagnoq? cum fonitufieri afl'olet* Multactum vafo utenßlia humorlbiu repletajntenßori frigorefrangi noverunt multi,quia tantum aeris concludir Sc deprimit frigus acglacies,ut tandem aer magna vi évafiserumpere cogatur,quod corum cumfra&ione Sc pofieito«ris damno non raro evenit«"# VIL Solent fatis jucundx inilituiqusefliones in«ter lepidos confabulatores, cujm fcetus fitpruina fcnefirarum, qua intenso valde frigore überrima conßpicitur in feneßrls domrn probe Calid&, exigua aut nulla iu feneßrls templi aliorum^ adificiorum, nunquaxn aut raro e& modo calefaciorum l Et unde varia illittspruinafigural Aliis miifis ftatim quod res eil di&uri fumus? Aer Sc in do mo vapores craffiores motu caloris rarefa6li,&: iiibtilioresredditi, quidam eorum, qui ad feneftras appelluntur Sc tranfitum non in veniunt,fada CaJoris motus diminutione iiiluntur, Sc in aquamconvertuntiir primojinox majori frigoris quietein pruinam condenfantur: Et varia illarum minimarum particularum acccßßo & impoßtio varias efficit figuras. Ex his colligi poteifc ratio cur canthari argenteijerevtßafrigida plenißideant flatc l & quare muripruinaincrußenttm Infiante tempcfla te calidiore pofl vehementitt*frigus? f. VIII* Halttum oris nunc frigus inducere,ut in calidioftbus jufculentls fieri notum eßflum forbendafunt; Nunc cakrem>utinfrigtdls manibtu, non n^mini fatis videbitur mirum*verum to ijitur i IIa admiratio. dum ad Car loris Sc frigoris natur am probe attendimus:'vehement tiori namq$ flatu oris comprejßoris, morus ilje caloris variusimpedicur&:omnes particulx aiio tum feruntur motu,re$onimiru,ad unam aliqua parte,sc impedito motu vano,caiorem impediri necefliim eil* Haii

35 - de ~ tus vero lenior,orc nonnihil i/to/0,'progrediens,quia k pfe varius varium Galoris in particulis minimispro«^ crcare poteft motum* *VIX. Ratione mutationis caloris&r frigoris animalia pilos mutare haud incognitum eft : prout obfervamusin leporibus,qui seftate prodacunt pilosfufci coloris, tam propter pororum amplitudine, quam Caloris ubertatcm,alimentiq; diverfitatem Sc copiam*un- fuccusin porosampliores, quamvisrariores, influ ens,eam in pilis accipit difpofitionemutlumenpartim fuffocetppartim refledatj Eapropter Colorfufiut oculisnoftristepridentatur. Hyeme vero pori conftringuntur,pluresq; tamen>licetanguftiores redduntur, a- limentum parcius Sc homogencum oflertur, inde pili plures deniiore,siucciq; particulae minores &planiores,quae refl cdunt lumen direde. Hinc colore dbo oculis noftris cernuntur* Idemeftojudiciumde Muftelii a- liisq^animalibuscalorem jeftate Se hyeme mutantibp* Quam in claflem referimusaves noftrates in Alpibus Norvegicis Sc Svecanis degentibus, quas JiflU'typCC vocant*necnon pailerculos noftros lt0ttitt3<w di dos, aliasqj plures* jf* X# Tandcmq,*verbo didurifumus de arboribus, qusecertis temporibuspyw^ &folk mutant,ut omnes foliis amplioribus ^txditxfcd juniperusy abies,pinus Scc. foliafua etta viridta retineht, quod refina pingvi abundat, quiacalor ϊμ$ντ(& fc abinjuriis hycmisfortius tutans, has arboris ipecies,incorruptas fervat, Eadcm eft ratio difficilioris earum in alienumfolum plan talionis* Reliquas arboresfua amittuntfolia,ob humoris calidiinopiam^ Refina namq; earum aquofa frigiditate fiftitur,ideoqi ibinori copiafuccus afftuit,quam pro foliis nutriendi

36 fufkdt^üaptöpter oft vemommdeeidimuquae iw? fumnovovcris cak»re,copiofiori alimettti afftuxuno? emmpunc åifrondenc* Nuncad ukimam reruna lineam venieodum* *XL Nen infrequés eil bonis Autboribusloquends modus,frigus adurtt corpus^uod Cmiradiciiopem in adjetfo refpuere videeur* Verum enimvero tum frigus u- ierc dicitur,dum afhigkådcruciat auc cnecac plane? ipintus δι humornsrcpellendo coardando^cumqf calori interno/pmtibp ac tranfpiracioni mfeuübili noß dacur per poros δι viasfrigore conitridas, $ranikus? tum folvunε coneinu ü m,ßnfsm^ ardoris in menu exhibentyopxi (enfus δι effedus calisnon eil extraβηβ,ηηοά vulgmnonanimaåvtttitttemperatmmfrigus rebus nacuralibusvalde comoduraeft,^ animantibusapprimé gratum, quo non parum reereantur arfluancia animahum corpora* Ectancaeft Calorisac frigorit concordia δι amicitia, uc ad mixti generauonecgre.gic concurratic«, frigus cwm Qdorem concemperat, ål fer^orcra ejus tnoderacum reddic* Vehemsntiori vero frigorecorpara c nftringuatur*&wi/* aüqmndo enecantur; Qua de re praiterfrequentiorem experientiam fejariiernu habemus ScaliTeftimonium frigus medioere^tnqmentisml nimium caiorem temperandim apium: immodicum moru Nam dum retardacurraotus,varia ipirituum,fangvinisy. aliarumq, partium agicacio imminutor atq; coflitur,i~ pfa infequitur mors. JEt omnenimium natura eß iniw- um> afferente Hippocraceaphor*?^$e&l n+acq;> boefrigoris effedumnunc agmen claudat* SOLI DEO GLORIA. : / Ai

37 κ^/td Étcimium φ Detiifmum Dn.ZACHARIAM MARCHANDRUM De CALORE & FRIGORE do&e difpu* tantem Epiftola* IKw judicjjceetera vir Fräneifern defideratayquibm Baco detlltifirifmua ac admirandi FeruUmio Philofophiam noßram dugeri ac perfici voluit, Poeiin Parabolieam» L,tb* // ^ Augmentü fcientiarum, haudimmersto refert % Slitippe qua res quarum dgnitas tanta efiy ut tanquam velo quodam a communi ufu difefteta ejjé mereantur y tabolis velut involucris de inte gumentis inveßit 5 pa? quibm nihtiominus oinnit Votirina elegans, omnis ingeηtio h& tnine digna eognitioyomnis deni^ Sapientia contineturfunde tanquam e penu inßrutiifftmo utilia pr&cepta Retpubh tegunday vitddp proprta inßituenda depromere pojfumus* Hujus ibidem tria Paradigmata propomt, de Pane nmimim, per quem univerfum, de Perieo & Dionyfio, per quos Belli & Cupidatis naturam graphiee depingit^d cu jus imitationem Ciarißmus φ JExperkntißmus V. Votier Sebaftianus Tratiatui fio prorfrn erudito, dt Medierna Spiricuum ad Soctetatem Regsam Londinenfum, duo Emblemata prafixk, fjuorttm primum eß exfabula veterum Poetarum, fingeη ttum Jo vem morcalibus ex indignation ignem denegaffe, Promethea vero Minervae confilio &; auxiliocadosconfcendiite,ignem clam fuftuhffe, eumq; Cupidini & Veneripraeprimis comnmnicaitc, mde Pani, Florae,Gereria Baccho tani demq; Vulcatio iuppeditaffe* Alterum lurtare bybernum acnotiurnum vocaf,qnoitidem introduettur Prometheus fubfidio <V;inervje ex Luna i- gnem, #/t>0<"4*afrigidurn iunarfki furripien$,; quem Mercu-

38 " j 1 Mcrcurio, Saturno, Neptuno, Hycmi, Scni acdeni% Morti offert iniinuat(\yhacce Emblemataparabolica Clariffimus virfita T>ottrina> defiirituum natura accmmodat«per eadt&ego 7##^,Doå:iifimeMarchaiider,Calorcm Sc Frigas explicare me pojje videor, &quidemperprimum Emblemay Calorem,f#/#* quidem ejfcntia hattcnut, neficio quo πζξίπχτχ in fcholus dominioycognitioni humanafiubtra- Ifa vel abjconditafuitjum definittonem caloris L de Gene rat* & Corrupt traditam^eogeren tur,ßne ullo ulteriori examine admittere Schelf dtonec Prometheus ille ac hujusfiecu- Ii Philo fophia Naturalis Phosphorut ( Cujus nornen hicad a* moliendnm ßdfxovovyPrafifeinenowinabojRcnatusdcsCahr tes^uxiliominervxfieu divino ingenijacumine Coelosconfcendißet» id eft CoeUru^aßroru at^ Solis & Luna natura peniti$confideraffetjaftiüiffctciiignczsole diftribuiffetq; Μ,Ii Μ animau c* 3O CaloremjfiSole dißribuipcrtotum mundum dfpeffabilemperfa terram; in qua traditur Cupidini &: Veneri,pro vivißcandis & prolificandis hominumfiminibus* ' Pani pro foecnndandis dnimalibus brutisy Florae pro vegetandisvegetabilibuscalidis$ Gereri Sc Bacsho pro maturandis frugibus & vmo Tandemcfi Vulcanopri? reliquis tifibushumanis}qu omma Caloris eßeba fiunt. Poßerius Emblema de Frigore explicaripoteß Quemadmodumenimidem Prometheus introducitur,ü[mzwx auxilio ignem frigidum å Luna furripere. Ita idem Noßer Ε rigoris naturam explicans, cam non pofiuit in omnimoda & abfiluta quiete, licet motui fit contraria, Sed in diminuto motu,quirationemquiefientis habet > Namfr uti omnimoda quiesßc necabfiolutumfirigus in natura datur: fiemper enim fri* gus cum refipeclu ad calidius eß aßimandum,quodper ignem tumfrigidum txprimit Embleme guemadmodum enim

39 tun a lumine nen dire Bo & proprio,fej k Sole emijjo & in fe reflexo lucet,ita etiam remifißorem calorem & motum in rebus jublunaribus excitax,qui refipeftu Caloris folis non me~ retur Calor fed Vrigus dici Kihilominm efißcclm producit band contemnendo$,quos indigitat EmblemA,dtm illum tradi Mercurio innuit, h< e4 Argento vivo, qttod fieamdum Chymicos prineipium MetAÜorum conßituitur, Jnde Saturno ht e, Flumbo, quodfiecundum cosdem MetAÜorum prinium eß: Seilteet quam vis cdar iße debilisfit,ΐrigoris^ ηο mine veniat^tarnen tantus eß, ut mctdlajn metaüifiodinis k edorefelü & [übtenaneo,mediantibusfiuccis AcribmVitriohtis drfiulphureü, k profundiori terra crußα metdlica, in forma vaporis vel roris,in fiuperiorem,banc quam incolimus terra crußam elevatis, condenfere valeat. Inde Neptuno pro mari aquis & aquatihbm animaltbus, qua refieftu ad terrefiriafirigidioris natura efie cenfientur, offertur* Hycmi v, pro conglaciandis aquis&sx\\,quiafrigidifent. Ipfi deni Mot ti,pro extingvendo calorc vitalt,morte^ inducenda.^ua omniafii igoris cjfiecla funt Hac tu Voftijfime Vnei Zacharia Marchander amice fimgulariter honorande,difiputationc tua doftapariter ac ju* cunda de Calore Sc F rigore, cujus te Authoremejfiefeto,fußus & accuratius profiequeris Quo nomine nonpojfum non tibi ex animo gratularifemulfc Oeum Ter Opt Maximum, emnts feientia bona Largitoremfiupplex venerart, ut Tibi tuis% honeßis Studijs Uudabilibus^ conatibus ex Alto benedicati ut Scopum Ad quem Collimasfeliciter attingas, Vde Vpfida ficr, 14» Decemb. Anno 1677t.Tibi ex animo optime cupiens. Petrus Hoffwenius, Do&or Medicus & Prof. Ord.

40 DUBITANDUMNE '2Ι(ί lt»cti «9 t}tifä fyan åt Mr 4nt>d/ 5?oofa ti) ié)i t>u fltada fan fml EMBLEM A, AX) Εibrum ingreditur fipiensfibi vifits in omni, t^ipprenditferrum, non longe abs igne remotum, Credulus & turgens, verum ungvibm haßrat illud, Eulminat in Eabrum, fiber aß irridet & illum Mox åderat ßmplex iliat, contemptm étidcm, Afiicit &ferrum, fed fputo comprobat ignem, K^ibftinet a ferro, die quis ßpientior horum l Inhonorem D0<5hmmiviri juvenisdn. Zachari«Marchandri.Cum eruditam iuam,pari cum jueunditate conjundam diitcitatioticm^dccalorc&frigor^typiimandare paratus eilet. AppofitumDjC 7, Decemb, ainno 1677, JONA FORNELIO, InAcad. Vpf. Mathem.fuperior, Prof«Reg. & Ord. Fac, Phil.p.t, Decano. ADTevndem. FRigora quod trades, latebras monftres^; Caloris Praebes ingenio pignora digna tuo. Sic tibi per pulchrosnas prasmia pulchra Labores Quaerisj quae vovco, fvavis amie, feras. Sic fuoamiciffimo Zacharias Marchandro.animo quamealamoprolixiorigratulari voluit. s. mvm. Eidem Qui rebe Confulat Frigus hac relegens, vult difcere,qui^calorem qua Tua charta docett Tlurafavente Dco,quondam MARCHANDER habebis : Law rueniet) fed non frigida, amiee> tib'u Haecrudi licet Calamo, animo tarnen vereamico icripfit Petrus Ofenius*

41 eximium Fr*ßantijpmum^ Όη. ZAGHARIAM MARCHaNDRUM Difputationis hujus Authorem & Priceeptorcm iuum veterem» Μ Agna admiratione dignum vi de cur» quo å tanta multitudo Juvenum Mufis fua nomina addicat; nam ii modo oculos noftros eonvcrtere voluerimus ad duros silos Sc ^cre infuperahilcs Labores (utjamdc tempore Sc fomptibus nihil dicam) qui huic vitac gencri adhaercnt, vei hisfolis ab hoc propoiito abftcrreri poffent* Sed majorem tnulto admirationem meretur, quod ex tanta turba difccntium, tam pauci inveniuntur, quibus ad veram icientiam per venire contingit* Video quidem nonnullos )ufto ingenij acumine dcfticui, adeo ut in ea penetrare oequcant, <quae ad propoötuhj jfincm obtinendum faciunt; Alios adverfå fortunå prohibcri, alios item vel fegnitie^el pravitate fodalium a redo tra mi te deduci Sc abripi«eft autcm una res ceteris o- mnibus, vel hoc nomine magis pernitiofa, quod praefentibus requiiicis aliis omnibus, ingenio puta» opibusj Labore Sc diligentibus commilitonibus, hxc tarnen fola omne ftudentium Sc literis operantium propofitum fruftretur irritumquc faciat* Eam nos oonfufam Sc inordinatam ftudia tradandi rationem vocamus, quå ht ut laborando nihil proficiamus, fed quafi aerem verberan tes, vires inutiliter profundamus* Afpice modo duos pariter Sjlvam tranfcunccs, horum alterum per de via er- F - ran-

42 rantem, altcrum vcro tedi traznitis compendia cli» gentern, utrumquc autem pari motus auc cutfus cc^ Icritatc ad fcopum tcndcntcm3 an putas hos sequc cito itincra fua abfoluturos I Nobis crgo fylvarutn loco nunc literae funto härum enim non minus quoque gratos aut jucundos frudus legimus, carpimus & tradando ruroinamus* Isigicur qui in ma gna multkudioe librorum interque lcgendum, ordincm non cuftodit, quafiin denfiffimo falcu aberrans, tramitem redi itineris perditj Et, ut dicitur» femper difcens3nunquam perfcdionem aliquam affequitur, Tantum enim valet difcretio, ut (ine illa omneotium curpc, omnis labor inutilis fit, Tu vero Praflawtijjime juvents, nullo habito refpedu laborum ingentium, nullo longi reraporis tacdio perterritus, dodrinae vero femper cupidus, nihil non attigifti, undique etiam utilia collegifti & in omni«bus idoneo ordine uius e^quo fadutn eil ut exe?«citx hadenusdiligenriar,fadique progreitus, fpeci«-men aliquod pararc aufus fis, 6c in GALORIS åc ERIGORIS Naturam inquirendo tam laudabilem ponere operam fuftinueris«qiiod quidem argu mentum non minoris eftc difficultatis quam utilita* tis omnes fciunt, å te autem commode nunc Sirite explicariun effe fateri neceffe habenr* Amorn igitur tui, nec non gratfå vecerum tuorum, erga me mcosqucfratres,benefieiorurn memoria, quippe quos per aliquoi annos fedula tua informativ«ne ad virtutem ducere fuftinuifti, pcrmotus, Tibi nunc gratulatum venio t Et praeterea largam graciae

43 tik divin se opcram adpreeor, wc vclir tuis honeftiffimis conatibüs felices ex alto largiri fucccflus» De quibus tanto minor dubitacio mihi obrepit, quanto plus pietatis tu* in Deum omni tempore cnitere feeifti, Vale# Dabam Upfali* die 14, Deccrabris, A. M. D C# LXXVIL Tut OhftrVdHtißmw PETRUS MELANDE& Junior

44 . '.-. v ' ' - " ' ".,. ' -,. - V * ' ' ' - - ' -.. ;.. _ -t.-i.isä ' : " ' J, -, - :. t" r "Γ V r?v-. É^o-uis - Ίΐ V.;.t.4*, ' - - = -- ', - -,izm% *. mm ^ - c - ^. > *. :.;.'- v ü ' 48Ρ11. ' I γ»'?ä3n&, &,*# ^ - '-T- :' ^Γί% ;, : >ik,' 5>i'p^v m' r pm. t 1: