Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe. Studimi i Aspekteve të Emigrimit të Shqiptarëve Në Greqi

Transcript

1 Center for Democracy and Reconciliation in Southeast Europe Studimi i Aspekteve të Emigrimit të Shqiptarëve Në Greqi

2

3 Studimi i Aspekteve të Emigrimit të Shqiptarëve në Greqi IOANNIS MANOS, DORA PAPADOPOULOU, VASILIKI MAKRYGIANNI

4 Botues Qendrës për Demokraci dhe Pajtim në Evropën Juglindore (CDRSEE) Anëtarët e ekipit hulumtues Ioannis Manos Profesor i Asociuar, në Departamentin e Studimeve Ballkanike, Sllave dhe Lindore të Universitetit të Maqedonisë Dora Papadopoulou Doktorante në Sociologji, Studiuese e çështjeve sociale Vasiliki Makrygianni Studiuese, Kandidate për Doktorante në Arkitekturë, në Universitetin Aristotelian të Selanikut Konstantinos Kolovos Studiues i çështjeve sociale, Antropolog Dizajni grafik Yannis Voyatzopoulos Drejtore Ekzekutive e CDRSEE Zvezdana Kovac Ekipi i CDRSEE Antonis Hadjiyannakis, Tzeni Dimitriou, Ruth Sutton, Sasa Kulenovic, Michaela Zervidou, Elena Farini Supported by a grant from the Foundation Open Society Institute in cooperation with the OSIFE of the Open Society Foundations Deklaratë Emërtimet që përdoren në këtë libër, si edhe të gjitha materialet që do të paraqitën në vijim, nuk nënkuptojnë medoemos pikëpamjet e botuesit (Qendra për Demokraci dhe Pajtim në Evropën Juglindore), apo të donatorëve të këtij të fundit (Fondacionet Shoqëria e Hapur). Ky libër përmban këndvështrimet e autorëve si individë, dhe nuk pasqyron detyrimisht pikëpamjen e Qendrës për Demokraci dhe Pajtim në Evropën Juglindore, apo të donatorëve të saj Copyright 2017 Qendrës për Demokraci dhe Pajtim në Evropën Juglindore Κrispou 9, Ano Poli, , Selanik, Greqi Τel: Fax: , info@cdsee.org

5 Prezantimi Programi Komunitetet në Greqi, i Qendrës për Demokraci dhe Pajtim në Evropën Juglindore, ka si qëllim arritjen e një kuptueshmërie më të lartë të çështjes së integrimit social të popullsive emigrante në Greqi. Duke marrë parasysh rëndësinë e pranisë së komunitetit shqiptar në shoqërinë greke (gjatë regjistrimit të popullsisë, në vitin 2001, rezultoi se komuniteti shqiptar arrinte në 56 për qind të popullsisë së përgjithshme të emigrantëve), si edhe mungesën e studimeve të kohëve të fundit në lidhje me gjerësisë e integrimit të tyre, CDRSEE ndërmori zhvillimin e një studimi kërkimor me temë: Studimi i aspekteve të emigracionit të shqiptarëve, në qytetet e Athinës dhe Selanikut. Nëpërmjet intervistave të para me emigrantët shqiptarë të brezit të parë dhe të dytë, por edhe me qytetarë grekë, doli në pah nevoja e moskufizimit të studimit në regjistrimin sipërfaqësor të të dhënave statistikore dhe shifrave, pra doli në pah nevoja për t u thelluar më tepër dhe për të analizuar marrëdhënien e vërtetë midis dy palëve (shqiptarëve dhe grekëve) dhe qasjen e tyre me njëri-tjetrin. Në këtë mënyrë, u shqyrtuan midis të tjerave edhe aspektet e aksesueshmërisë së emigrantëve në sektorët e shëndetësisë, sigurimeve dhe arsimit. Ekipi që kreu hulumtimin zhvilloi intervista me përfaqësues të Shoqatave të Emigrantëve dhe Organizatave Joqeveritare, por edhe me shtetas, në mënyrë që të formohet një tablo më gjithëpërfshirëse e realitetit të emigrantëve nga vitet 1990 dhe në vazhdim, kur u shënua edhe dyndja e parë e emigrantëve, që mbërritën në Greqi. Gjatë përpjekjes sonë për të kontribuar në mënyrë thelbësore dhe produktive në dialogun për integrimin e emigrantëve shqiptarë në shoqërinë greke, ne parashtruam disa rekomandime për përmirësim thelbësor të politikave të emigracionit, por edhe të kushteve të jetesës së emigrantëve në nivel vendor. Kemi shpresë se ky studim do t i hapë rrugën studimeve të tjera kërkimore, me qëllim kuptimin e plotë të fenomenit të ndërlikuar të integrimit të emigrantëve shqiptarë në shoqërinë greke. Në këtë pikë, do të doja të falënderoja përzemërsisht pjesëtarët e ekipit hulumtues, të cilat janë: Ioannis Manos, Dora Papadopoulou, Vasiliki Makrygianni, dhe Konstantinos Kolovos. Zvezdana Kovac Drejtore ekzekutive e CDRSEE

6 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece 6 Përshkrim i shkurtër 9 kapitulli i parë 11 Fenomeni i emigracionit si objekt hulumtimi - Studimi i aspekteve të emigrimit të shqiptarëve në Greqi 1.1 Aspektet e studimit të fenomenit të emigracionit Koncepti i integrimit Emigrantët shqiptarë në Greqi Kontributi i këtij hulumtimi 17 kapitulli i dytë 21 Metodologjia 2.1 Metodologjia e përzgjedhur dhe pyetjet kërkimore Hulumtimi në terren, informuesit, kampionët Fazat e zbatimit të studimit 25 kapitulli i tretë 27 Tiparet demografike, gjeografike dhe shoqërore të emigrantëve shqiptarë në Greqi 3.1 Tipare të përgjithshme Ndalim hyrje për emigrantët shqiptarë Shpërndarja gjeografike e emigrantëve shqiptarë Kthimi i emigrantëve shqiptarë në Shqipëri si pasojë e krizës ekonomike 37 kapitulli i katërt 39 Institucionet, organet dhe strukturat për ushtrimin dhe zbatimin e politikave të emigracionit në Greqi 4.1 Institucionet shtetërore dhe zbatimi i politikave për emigracionin Këshillat e Integrimit të Emigrantëve Fondi Evropian për Integrimin e Shtetasve nga Vendet e Botës së Tretë Marrja e shtetësisë greke nëpërmjet natyralizimit nga shtetasit e vendeve të Botës së Tretë Natyralizimi i shtetasve që janë mbartës të ΕDΤΟ Kodi i emigracionit dhe integrimit shoqëror Ligji i Brezit të Dytë 46 kapitulli i pestë 47 Çështjet e identitetit dhe integrimit 5.1Koncepti i identitetit 49

7 lista përmbajtja Studimi i Aspekteve të Emigrimit të Shqiptarëve në Greqi 5.2 Pikëpamjet ndër breza dhe përvojat e identifikimit Dallimi gjinor në formimin e identitetit Gjuha, identiteti dhe integrimi Identitetet dhe shpërndarja gjeografike e emigrantëve Politikat dhe portretizimi i emigrantëve shqiptarë në Media Identiteti i caktuar nga të tjerët: racizmi dhe nacionalizmi Integrimi dhe përshtatja e emigrantëve 58 kapitulli i gjashtë 59 Shkolla dhe mësimi i gjuhës greke si kontekste dhe mjete integrimi 6.1 Arsimi dhe emigracioni: emigrantët shqiptarë në shkollat greke Përshtatja në vitin shkollor: përvoja nga procesi shkollor Perceptimet për suksesin në shkollë Mësimi i gjuhës greke Mësimi i gjuhës shqipe Institucioni i shkollës ndërkulturore dhe OJQ-të 70 kapitulli i shtatë 73 Emigrantët dhe përvoja e tyre në vendin e punës 7.1 Emigrantët shqiptarë në tregun grek të punës Pasojat e krizës ekonomike tek emigrantët shqiptarë Tiparet socioekonomike të punës së shqiptarëve Përvojat e emigrantëve shqiptarë në tregun grek të punës Ku drejtohen emigrantët shqiptarë për çështjet e punësimit? 83 kapitulli i tetë 85 Gjetja e banesës: Strategjitë, simbolet dhe ndjesia e qëndrueshmërisë 8.1 Përzgjedhja e banesës Marrja me qira e banesave dhe problematikat përkatëse Blerja e shtëpisë në Greqi dhe Shqipëri 91 7

8 kapitulli i nëntë 93 Çështjet e shëndetësisë dhe përkujdesjes shoqërore 9.1 Të drejtat e Shqiptarëve në Sistemin Shtetëror Shëndetësor Gjendja shëndetësore e emigrantëve shqiptarë Përvojat e shqiptarëve në Sistemin Shtetëror të Shëndetësisë dhe Solidaritetit Social Ku drejtohen shqiptarët për këshillime, informacione dhe mbështetje, në lidhje me çështjet e shëndetit 100 kapitulli i dhjetë 101 Shtetësia dhe natyralizimi: Pjesëmarrja në organet vendimmarrëse dhe format e organizimit kolektiv 10.1 Pjesëmarrja aktive e emigrantëve shqiptarëve në komunitet, në politikë dhe në organet vendimmarrëse Pjesëmarrja dhe përfaqësimi i shqiptarëve në Këshillat e Integrimit të Emigrantëve Përvojat e shqiptarëve në lidhje me marrjen e shtetësisë greke Pjesëmarrja e shqiptarëve në shoqata dhe parti politike Shoqatat shqiptare Ku drejtohen emigrantët shqiptarë për çështjet e lidhura me shtetësinë? 110 kapitulli i njëmbëdhjetë 113 Media dhe portretizimet e emigrantëve shqiptarë 11.1 Media dhe emigrantët shqiptarë Mjetet e rrjetëzimit shoqëror dhe emigracioni 119 kapitulli i dymbëdhjetë 121 Vërejtje përfundimtare - Konstatime - Sugjerime 12.1 Rezultatet dhe konstatimet e hulumtimit - përmbledhje dhe vërejtje Konstatime dhe sugjerime 127 një aneks 131 Bibliografia Α.1 Bibliografia Greke 133 Α.2 Bibliografia e Huaj 138 8

9 Përshkrim i Shkurtër Ky tekst përmbledh rezultatet e një programi hulumtues, të titulluar Communities in Greece - Komunitetet në Greqi, që financohet nga «Qendra për Demokraci dhe Pajtim në Evropën Juglindore» (CDRSEE), me mbështetjen e «Open Society Initiative in Europe» Iniciativa për Shoqërinë e Hapur në Evropë. Ky tekst është një punim shkencor i kryer nga një ekip prej katër (4) studiuesish, nëpërmjet zbatimit të metodës së mbledhjes së të dhënave të hulumtimit cilësor shoqëror. Pyetja kërkimore në epiqendër të studimit ishte çështja e përfshirjes dhe integrimit të emigrantëve shqiptarë që jetojnë në Greqi, prej fillimit të viteve Programi hulumtues synoi analizën e aspekteve të përvojës së emigrimit të pasqyruara në çështje si: identiteti dhe përfshirja; arsimi; punësimi; strehimi; shëndetësia dhe solidariteti shoqëror; pjesëmarrja në jetën shoqërore dhe politike; marrja e shtetësisë; dhe raportimi e portretizimi i emigrantëve shqiptarë nga mediat greke. Hulumtimi bazohet në gjetjen dhe studimin e informacioneve për përvojat e emigrantëve, nëpërmjet rrëfimeve nga vetë ata dhe rrëfimeve të shtetasve grekë. Gjithashtu, u zhvilluan intervista me punonjës të: administratës shtetërore; institucioneve; zyrave shtetërore dhe vendore (Ministri, dhe Bashki); organizatave private (OJF, Shoqëri me karakter Jofitimprurës, Shoqata kulturore të themeluara nga emigrantët shqiptarë), që merren me çështjet e politikave të emigracionit, përfshirjes dhe integrimit të emigrantëve, dhe organizojnë veprimtari në fushat përkatëse. Qyteti i Selanikut dhe i Athinës, u përcaktuan si terren për hulumtimin. Shqyrtimi i të dhënave të hulumtimit nxori në pah të dhëna të rëndësishme për ecurinë që ka pasur çështja e integrimit dhe përfshirjes shoqërore të emigrantëve, në shoqërinë greke, por edhe në çështje të tjera, të cilat do të përmirësonin jo vetëm jetën e vetë emigrantëve, por edhe shoqërinë greke, nëse do të merreshin masat e duhura. Vetë emigrantët, por edhe punonjësit e organeve përkatëse, identifikuan si shembuj të përfshirjes dhe integrimit në shoqërinë greke, këta elementë: qëndrimin në Greqi prej më shumë se dy dhjetëvjeçarësh (për ata që erdhën në Greqi në moshë të rritur); veprimtarinë profesionale afatgjatë; përshtatjen e procedurave, nëpërmjet së cilave certifikohet ligjshmëria e emigrantëve (leje qëndrimi, leje pune, marrja e shtetësisë greke); krijimin e familjes dhe lindjen e fëmijëve, të cilët studiojnë, ose kanë studiuar në të gjitha ciklet e sistemit arsimor grek. Ndërkohë, bashkëfolësit tanë nxorën në pah edhe çështje/problematika, që nëse do të trajtoheshin në mënyrën e duhur, do të përmirësonin qëndrimin e tyre dhe kushtet e jetesës në Greqi.

10

11 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i parë Fenomeni i Emigracionit si Objekt Hulumtimi - Studimi i Aspekteve të Emigrimit të Shqiptarëve në Greqi

12

13 kapitulli i parë 1Studimi i Aspekteve të Emigrimit të Shqiptarëve në Greqi 1.1 Aspektet e studimit të fenomenit të emigracionit Vëzhgimi dhe studimi i fenomenit të emigracionit në shekullin e njëzetë, veçanërisht nga gjysma e dytë dhe në vijim, kanë qenë në interes të studimeve shkencore shoqërore, jo vetëm për rëndësinë njohëse, por edhe për shkak të pasojave të rëndësishme që sjell ky fenomen, në shoqëritë ku vërehet. Komunitetet e emigrantëve studiohen si kategori të veçanta të popullsisë; ata shpeshherë nuk e kanë statusin e shtetasit në vendet ku jetojnë dhe punojnë, ndërkohë që në shumicën e rasteve vijnë nga vende ku grupi etnik të cilit i përkasin, përbën shumicën e popullsisë. Përmbledhtazi, studimi i dyndjes së emigrantëve është përqendruar në çështje si: përvojat e subjekteve që përjetojnë procesin e zhvendosjes (qasja nga poshtë lartë ); marrëdhëniet midis shumicës dhe pakicave (emigrantëve) dhe pranimi i këtyre të fundit në shoqëri; strategjitë e mbijetesës dhe ruajtja e identitetit personal dhe atij kolektiv të emigrantëve; përjetimet e tyre nga kontakti me mekanizmin e shtetit për pranimin nga shoqëria; politikat (në nivel ekonomik, ligjor, punësimi, sigurimi dhe arsimimi) për trajtimin dhe menaxhimin e fenomenit të emigracionit, të cilat zbatohen nga vendet pritëse dhe nga organizatat ndërkombëtare (qasja nga lart-poshtë ); lidhja midis shoqërisë së origjinës së emigrantëve dhe mjedisit sociokulturor të shoqërisë pritëse; marrëveshjet politike/ekonomike dhe kulturore; dhe marrëdhëniet midis shoqërisë së origjinës dhe asaj pritëse (Brettell, Hollifield 2008, Iosifidis 2011, Arnold 2012, King 2002, 2012, King, Skeldon 2010, Rath, Martiniello 2012, Triandafyllidou, Gropas, 2014). Përmasat ekonomike të shkaqeve dhe pasojave të emigrimit, fillimisht i dhanë shtysë interesit të shkencës ekonomike. Qasjet ekonomike, e kanë perceptuar emigrimin si një pasojë e ndryshimeve strukturore, që janë shënuar midis vendeve të origjinës dhe atyre pritëse në nivelet e zhvillimit ekonomik, si edhe në mundësitë që ofronin vendet pritëse për përparim dhe mirëqenie ekonomike (Ekme, Poulopoulou 2007). Këndvështrimet më të fundit teorike, që janë përqendruar në fenomenin e globalizimit, e lidhin emigrimin bashkëkohor me procesin e liberalizimit të mallrave dhe të kapitalit, dhe si rrjedhim të lëvizjes së pashmangshme të forcës punëtore (Zlotnik 1998). Qasjet ekonomike, krijuan kuadrin e studimeve të sociologjisë, që përfshinin çështje të aspekteve politike, shoqërore, demografike dhe kulturore, të fenomenit të emigracionit. Këto studime janë përqendruar së tepërmi në mjedisin e gjerë sociopolitik, dhe kanë prezantuar koncepte të kapitalit shoqëror dhe kulturor (lidhjet farefisnore, miqësitë, origjina e përbashkët e emigrantëve), duke e vënë theksin mbi rrethanat dhe shkaqet që shkaktojnë emigrimin. Paralelisht, studimet sociologjike nxorën në pah rëndësinë e tregut global, i cili kapërcen kufizimet e ekonomive kombëtare, dhe krijon tregje pune në nivel ndërkombëtar (Castles, dehaas, Miller, 2013). Disa nga përfundimet kryesore të studimeve për emigracionin, për sa i përket çështjeve të mbijetesës së emigrantëve në shoqërinë pritëse, përmblidhen në pikëpamjen se emigrantët zhvillojnë 13

14 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece identitete të shumta, gjatë përpjekjes së tyre për t u përshtatur në kode kulturore të reja dhe të ndryshme, dhe mjedise të reja socioekonomike dhe politike, duke i ndërthurur njëkohësisht me elementet përkatës që kishin përvetësuar në shoqëritë e origjinës. Rezultati i këtij fenomeni, lidhet drejtpërsëdrejti me politikat, në bazë të të cilave shtetet-kombe përcaktojnë, organizojnë dhe menaxhojnë marrëdhëniet midis komuniteteve emigrante, që jetojnë brenda territorit të vendit. Zhvillimi ekonomik i vendit pritës, përbën një nga arsyet vendimtare të emigrantëve, për zgjedhjen e tyre të qëndrimit dhe vendimit për t u integruar në vendin pritës (Crul, Schneider, Lelie, 2012). Për më tepër, studimet bashkëkohore, kanë treguar se, në mënyrë që të thellohemi në aspektet e këtij fenomeni, dhe në vëzhgimin e mënyrës se si ai pasqyrohet ndër breza, në analizë duhet të përfshihen edhe elementet e mjedisit historik dhe sociokulturor, si edhe procese më të gjera në nivel vendor, kombëtar dhe ndërkombëtar. Zakonisht, brezi i parë i emigrantëve, i ruan lidhjet me vendin e origjinës, ndërsa brezi pasardhës integrohet lehtësisht në mjedisin shoqëror të vendit pritës, dhe brezi i tretë, përpiqet që të ripërcaktojë lidhjen me vendin e origjinës së paraardhësve të tij (Portes, Roumbaut 2001, Simon 2003). 1.2 Koncepti i integrimit Integrimi i grupeve shoqërore emigrante, pakicave kombëtare, pakicave etnike dhe grupeve të tjera, në sistemin politik, ekonomik dhe kulturor (kombëtar dhe botëror), dhe rëndësia që organizatat ndërkombëtare po i japin respektit dhe tolerancës ndaj diversitetit kulturor, i kanë dhënë shtysë përparimit të çështjes së të drejtave të tyre (të emigrantëve, pakicave, etj.), si një temë shumë e rëndësishme e marrëdhënieve midis popullsive, institucioneve shtetërore dhe organeve të tjera politike e administrative. Evidentimi i përpjekjes së sigurimit të këtyre të drejtave, ka zënë një vend qendror në planifikimin e politikave, dhe në diskutimet rreth fenomenit të emigracionit. Ky është synimi i politikave që projektojnë dhe zbatojnë shtete-kombe të ndryshme, në nivel kombëtar, por edhe më gjerë, nëpërmjet ndihmës dhe nxitjes nga organizatat ndërkombëtare. Këto procese, përcaktojnë kuadrin e ndërtimit të lidhjeve midis të drejtave dhe detyrimeve përkatëse të shumicës dhe pakicës. Shpeshherë, çështja e të drejtave, në rastin tonë të drejtave të emigrantëve, qaset nga një aspekt shkencor, por edhe politik, nëpërmjet një forme konceptuale dypolare, në skajet e të cilës gjenden, nga njëra anë, parimet e universalitetit (Taylor 1992), dhe nga ana tjetër, parimet e relativizmit (Dowrkin 1977). Sipas parimit të parë, të drejtat e emigrantëve përbëjnë një të mirë universale, që duhet të ofrohet nga çdo shoqëri demokratike. Sipas parimit të dytë, të drejtat e emigrantëve lidhen me veçoritë e shteteve-kombe, dhe me mënyrat se si i kanë formuar debatet sunduese të tyre në lidhje me ngjashmërinë dhe dallimin. Madje, nëse theksi mbi idenë e homogjenitetit etnik që ka një rëndësi të veçantë ideologjike dhe politike, atëherë, pranimi dhe evidentimi i prejardhjeve kul- 14

15 kapitulli i parë 1Studimi i Aspekteve të Emigrimit të Shqiptarëve në Greqi turore të emigrantëve, kthehet në një proces të ndërlikuar dhe problematik që sjell pasoja, si tek emigrantët, ashtu edhe te pjesëtarët e tjerë të shoqërisë pritëse. Emigranti përcaktohet si Tjetri, që duhet të bëhet i njëjtë me të tjerët (Chryssochoou 2004, Papataksiarxis 2006). Konceptet e asimilimit dhe integrimit, përmbledhin bazën ideologjike të politikave që hartohen, mbi të cilat formohen marrëdhëniet midis shteteve, shtetasve dhe komuniteteve emigrante. Rrënjët sociologjike të këtyre termave i atribuohen Emile Durkheim, dhe përmbledhin çështjen themelore të teorisë shoqërore, që lidhet me marrëdhënien midis shoqërisë dhe individit. Asimilimi i referohet mënyrave me të cilat shoqëritë përmblidhen dhe formojnë një tërësi, një bashkësi funksionale e institucioneve shoqërore, nëpërmjet së cilave ajo ruan balancën dhe siguron ekzistencën e saj. Nga ana tjetër, integrimi i referohet ndërveprimit të individit me shoqërinë, dhe mënyrave me të cilat subjektet individuale veprojnë si pjesëtarë të pranuar nga komuniteti që përbën shumicën në shoqëri. Koncepti i përfshirjes, që shpeshherë përdoret në vend të fjalës integrim, përmban elementin e shoqërizimit të subjekteve me mënyra, nëpërmjet së cilave ata bëhen të ligjshëm dhe konfirmohen nga mjedisi shoqëror (Bagkavos Papadopoulou 2006, Schnapper 2008). Procesi i asimilimit, në rast se është në shkallë të gjerë, mund të çojë në përthithjen e komunitetit emigrant nga shumica. Ky proces, mund të jetë i vullnetshëm, ose i detyruar (Brown, Bean 2006). Në periudhën pas Luftës së Dytë Botërore (gjysma e dytë e shekullit të njëzetë), asimilimi si koncept dhe si program politik, u lidh me përballjen e dyndjeve të emigrantëve nga Evropa drejt SHBA-së. Përvetësimi i elementeve të shoqërisë pritëse nga ana e emigrantëve, përveçse me termin asimilim, është përcaktuar edhe me termin akulturim (Schnapper 2006). Qëllimi i këtyre proceseve për emigrantët, ka qenë përvetësimi i veçorive kulturore, që janë gjerësisht të pranuara dhe që i përkasin popullsisë vendase (Gans 2007). Shumica e emigrantëve, që prej dy brezash jetojnë në një vend, kanë mësuar të flasin si gjuhë mëmë gjuhën e shoqërisë pritëse dhe kanë ruajtur një lidhje simbolike, ose ndonjë ndjesi, për vendin e origjinës. Strategjia e integrimit vendos si parakusht qëndrimin e ligjshëm të emigrantëve, dhe synon pjesëmarrjen e tyre në aspekte të ndryshme të jetës shoqërore (p.sh. puna), dhe paralelisht edhe shprehjen haptazi të vlerave kulturore dhe praktikave, për të qenë pjesëtarë të barabartë të vendit pritës. Si proces, ai ishte mjaft i kushtueshëm, ndërkohë që arritjet e tij bëhen më të dukshme në brezat e mëvonshme të emigrantëve. Procesi i integrimit përbën një praktikë, sipas së cilës shoqëria pritëse shoqërizon pjesëtarët e komuniteteve të emigrantëve me pjesëmarrjen e tyre në institucionet shoqërore dhe procesin politik, së bashku me ruajtjen e identitetit të tyre kolektiv-kulturor dhe çdo veçori kulturore të tyre (Psimmenos 2004, Castles, dehaas, Miller, 2013). Përpos modeleve të ndryshme të proceseve të asimilimit dhe integrimit, që shënohen në literatura të ndryshme (asimilues, shumëkulturor, ndërkulturor), pohimi kryesor është se: nuk ka një model-shembull për përfshirjen e emigrantëve, por më tepër një ndërthurje politikash që përshtaten në kushtet e posaçme, në kornizat politike, ekonomike, shoqërore dhe kulturore të çdo shteti (Heckmann,Schnapper, 15

16 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece 2003). Përdorimi i gjerë i termit të integrimit, i jep atij një përmbajtje të veçantë sipas periudhës historike dhe kontekstit shoqëror. Si çdo term tjetër që përbën mjet konceptual të arsyetimit shkencor, dhe që përdoret në diskutime publike, edhe integrimi merr një ngjyrim politik. Nga një term analitik, që përdoret për të përshkruar një sërë fenomenesh dhe ndërveprimesh shoqërore, ai bëhet një projekt politik dhe një mjet për arritjen e synimeve shoqërore, përmbajtja e së cilit përcaktohet nga kontekstet e veçanta historike dhe sociopolitike. Integrimi është koncepti qendror analitik, dhe çështja kryesore e hulumtimit në këtë studim. Ky koncept bëhet i kuptueshëm në kuadrin e opinioneve të teorisë shoqërore, që lidhet me idetë e procesit dhe të vepruarit, në të cilat subjektet individuale dhe kolektive të përfshira përdorin qëllimisht dhe mjeshtërisht strategji, mekanizma dhe simbole. Koncepti i integrimit kuptohet si një mjet, ose një kornizë brenda së cilës ndodhin bashkëveprimet shoqërore të lartpërmendura. Studimi i tij nuk i referohet komunitetit të emigrantëve, dhe as përqendrohet në të, por përfshin si emigrantët, ashtu edhe pjesëtarët e shoqërisë pritëse. Ai ka të bëjë me një proces dinamik dhe të vazhdueshëm, që në nivel politik ka si qëllim ta bëjë emigrantin pjesëtar aktiv të shoqërisë pritëse. Sipas këtij kuptimi, ai i referohet mënyrës së përbërjes dhe prezantimit të unit individual, dhe atij kolektiv. Ai ka një përmasë materiale dhe simbolike, dhe njëkohësisht përcaktohet nga një sërë procesesh dhe parametrash, dhe për pasojë përcakton jetën e individëve. Vërehet se ka ndikim të ndryshëm në subjekte të ndryshme, në periudha kohore të ndryshme, dhe nxjerr në pah rëndësinë dhe rolin që kanë dallimet e brendshme midis vendasve dhe emigrantëve. Çështja e pushtetit, politikës dhe çdo çështje tjetër me rëndësi, që rregullojnë lidhjen midis shtetasve, mekanizmave të shtetit pritës dhe emigrantëve, përbën një tjetër parametër vendimtar, për të kuptuar fenomenin e emigrimit dhe proceset përkatëse, të përmendura më lart (Paoletti 2011). Shumica ka në dispozicion pushtetin dhe mjetet e rëndësishme ekonomike, ligjore dhe politike, dhe imponon diskurset vendimtare hegjemonike. Ky pushtet përcakton edhe kuadrin, brenda të cilit organizohet mbijetesa e grupeve emigrante, por që ndodh edhe evoluimi i pjesëtarëve të tyre, dhe rrjedhimisht i jep shumicës një kapital simbolik më të madh se ai i emigrantëve (Bonifaziet. al. 2008). Studimi i procesit të integrimit në kuadrin e emigracionit përbën një fushë të të kuptuarit të ngjashmërive dhe dallimeve të bashkëjetesës shumëkulturore, si edhe të ndryshimit shoqëror. 16

17 kapitulli i parë 1Studimi i Aspekteve të Emigrimit të Shqiptarëve në Greqi 1.3 Emigrantët shqiptarë në Greqi - Kontributi i këtij hulumtimi Shoqëria greke gjendet në një fazë përpjekjeje për t u balancuar, midis përshtatjes ndaj kushteve të reja politike dhe socioekonomike, që janë krijuar dhe formuar gjatë viteve 1990, dhe të kuptuarit të imtësishëm të problemeve me të cilat po përballet për shkak të krizës ekonomike. Për të evidentuar kuadrin aktual scoiokulturor dhe politik, duhet të merren parasysh disa faktorë, si për shembull: shpërthimi i fenomenit të refugjatëve, dhe ndryshimet më të gjera gjeopolitike, që po ndodhin në Evropë dhe në vendet që kufizohen me të, si dhe në vendet e Afrikës Veriore dhe Lindjes së Mesme. Emigracioni, nga vendet e shtetit modern grek dhe drejt tyre, siç kuptohet në kontekstin e modernizimit dhe rastin e shteteve-kombe, shënohet si fenomen që në dhjetëvjeçarët e parë të themelimit të tij (Kasimis dhe Kassimi 2004). Prania e popullsive heterogjene, zhvendosjet dhe lëvizjet e popullsive nga zonat bujqësore, brenda dhe jashtë shtetit grek, ka qenë objekt hulumtimi që në shekullin e nëntëmbëdhjetë, dhe veçanërisht në fund të këtij shekulli (Aggelopoulos 2007:3). Në dhjetëvjeçarët e parë të shekullit të njëzetë, zhvendosjet e popullsive, që kanë qenë pasojë e luftimeve dhe proceseve integruese në Evropën Juglindore, janë objekt i hulumtimeve që shqyrtojnë pasojat e lëvizjes së popullsive refugjate, sidomos pas shkatërrimit të Azisë së Vogël (Aggelopoulos 2007:3). Në nivel veprimesh politike, ligji i parë që iu drejtohej shtetasve të huaj, në Greqi (Ligji Nr Për sistemimin dhe lëvizjet e të huajve në Greqi ) u miratua në vitin 1925 dhe qëndroi në fuqi për dy vite ( ). Në vitin 1929, ai u zëvendësua nga Ligji Nr. 4310/1929 Për sistemimin dhe lëvizjet e të huajve në Greqi, kontrollit policor, kontrollit të pasaportave, ndalim hyrjet dhe dëbimet, i cili ishte në fuqi deri në fillim të viteve 1990 (Kapsalis dhe Katsoridas 2004:10). Studimi i pasojave të shkëmbimit të popullsive, që ndodhi në vitin 1922, mund të realizohet me instrumente konceptuale dhe metodologjike, nga disiplina si: historia, gjeografia dhe ekonomia, të cilat bëjnë pjesë në një proces të përgjithshëm reflektimi, për kushtet dhe parakushtet e modernizimit të shoqërisë greke, të ekonomisë dhe sistemit politik (Aggelopoulos 2007:3). Emigracioni ka qenë një fushë e rëndësishme e studimit të shkencave shoqërore, gjatë viteve 1960, gjë që solli si rrjedhim realizimin e një bibliografie të plotë nga studiues grekë, në fushën e shkencave shoqërore dhe ekonomike (Aggelopoulos 2007:3). Këto studime, përqendrohen në emigracionin e grekëve drejt vendeve të tjera, dhe në migrimin nga zonat rurale në ato urbane, kryesisht në Athinë (Mousourou 1991). Gjatë kësaj periudhe është studiuar sistematikisht emigracioni i grekëve, pas Luftës, dhe pas riatdhesimit të vitit 1974, si për emigrantët ekonomikë, ashtu edhe për refugjatët politikë. Nga mesi i viteve 1980, shkencat shoqërore përqendrohen gradualisht në studimin e fenomenit të emigracionit, duke qenë se ishin 17

18 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece shënuar ardhjet e para të të huajve (p.sh. emigrantë nga Azia dhe Afrika), që në atë kohë u bënë më të identifikueshme në shoqërinë greke, (Aggelopoulos 2003:1-4). Nga mesi i viteve 1990, studimet e këtij fenomeni në Greqi, nuk përqendrohen më në shqyrtimin e migrimit dhe/ose riatdhesimit, por e kthejnë vëmendjen drejt pranisë së emigrantëve në shoqërinë greke (Aggelopoulos 2007:1, Lamprianidis, Lyberaki 2005, Marvakis, Parsanoglou, Pavlou 2001, Naksakis, Chletsos, 2001, Papataksiarxis 2006, Pavlou, Christopoulos, 2004, Petronoti, Triantafyllidou 2003). Sipas Aggelopoulosit (2007), shumica e studimeve për emigracionin në Greqi, që janë kryer deri në dhjetëvjeçarin e parë të shekullit të njëzetë, kryesisht nga sociologë dhe ekonomologë, kanë si tipar kryesor përqendrimin te çështja e gjetjes së punës, dhe pasojat e saj në sektorin e ekonomisë (të ardhurat, kontributet, statusi i punësimit dhe marrëdhëniet). Realiteti i ri arsimor dhe themelimi i shkollave ndërkulturore, së bashku me pasojat që ato sollën në procesin e arsimimit, dhe çështje si: siguria, policimi, shkeljet, racizmi dhe ksenofobia, janë disa tematika të tjera që analizohen në këto studime. Fenomeni i emigracionit kuptohet si një problem për strukturat e pushtetit, që janë të organizuara në dogmat e homogjenitetit kombëtar, nga pikëpamja ideologjike. Realiteti i ri, i vendosur pas ardhjes së emigrantëve, shpjegohet nëpërmjet përfitimeve dhe humbjeve të kombit dhe ekonomisë kombëtare, pasojave në të ardhurat e kombit, kërcënimit ndaj homogjenitetit kulturor, kundërshtimit të integrimit dhe asimilimit, cenimit të themelit kombëtar (Aggelopoulos 2007:5-6). Si rrjedhojë, ky këndvështrim përcakton qëllimet e hulumtimit, nëpërmjet studimit të qëndrimeve dhe perceptimeve, dhe përdor mjete metodologjike dhe konceptuale, të cilat bazohen në modelet ideologjike të lartpërmendura dhe në hamëndësimet teorike përkatëse (Triandafyllidou, Veikou, 2002, Papataksiarxis 2006:44-50). Ky studim synon të hedhë dritë mbi aspekte të caktuara, që kanë qenë të padiskutueshme më parë, siç janë: perceptimet e vetë emigrantëve dhe përvoja e brezit të dytë të emigrantëve, si të rritur, si edhe përjetimi i gjendjes së vështirë ekonomike në Greqi. Bërthama e qasjes sonë është kërkimi i përvojës, jetësimit dhe këndvështrimet e subjekteve, me qëllim evidentimin e termave ideologjikë dhe politikë, në kuadrin e të cilëve merr kuptim prania e tyre, dhe si rrjedhim, planifikohen dhe zbatohen politikat përkatëse. Ky studim, duke u mbështetur në gjetjet dhe hulumtimet në terren, në qendrat urbane të Selanikut dhe Athinës, dhe duke u përqendruar në vetë fjalët e emigrantëve, nxjerr në pah disa çështje sipas pikëpamjes së personave të përfshirë. Përqendrimi në nivel vendas, ka si qëllim lidhjen e proceseve të emigracionit që përjetohen nga vet subjektet, me ato që shënohen në nivel më të gjerë. Ardhja e emigrantëve shqiptarë në Greqi, gjatë viteve 1990, dhe veçanërisht në vitet e para të këtij dhjetëvjeçari, u përshkrua nga hyrja e paligjshme dhe prania e një numri të madh shtetasish 18

19 kapitulli i parë 1Studimi i Aspekteve të Emigrimit të Shqiptarëve në Greqi shqiptarë, të cilët qëndruan në Greqi në një situatë të paligjshme gjysmë të paligjshme për një kohë të gjatë, deri sa u shënuan përpjekjet e para të regjistrimit, nëpërmjet sigurimit të lejes së qëndrimit, dhe lejes së punës. Siç na tregon materiali empirik, pas fazës fillestare të shfaqjes së simpatisë dhe mirëpritjes, erdhi faza e ksenofobisë dhe racizmit, deri sa arritëm në fazën ku e diskutojmë këtë situatë si një produkt të përbërë nga proceset e integrimit dhe përfshirjes, nëpërmjet politikave të shtetit grek, BE-së dhe veprimtarive të organeve që i përkasin shoqërisë civile dhe bashkëjetesës shumëvjeçare. Qëllimi ynë është të theksojmë kompleksitetin e çështjes, dhe rrugën pa krye në të cilën na çojnë qasjet e thjeshtëzuara, si në aspektin e të kuptuarit, ashtu edhe në atë të efektshmërisë. Ky studim synon të kontribuojë, në mënyrë efektive dhe cilësore, në: a) kuptimin e fenomenit të emigracionit dhe procesit të përfshirjes/ integrimit; b) studimin e efektshmërisë së politikave që janë zbatuar më parë, dhe atyre që po zbatohen tani; c) studimin e ndryshimit shoqëror, që komunitetet e emigrantëve shqiptarë i janë nënshtruar nga fillimet e ardhjes së tyre e deri më sot; d) pasojat e realitetit aktual ekonomik në nivel shoqëror, ekonomik, politik dhe ideologjik, në komunitetet e emigrantëve; e) kuptimin e mënyrës se si e percepton shoqëria greke (shteti, institucionet, dhe qytetarët), nga pikëpamja kulturore, bashkëjetesën me popullsi të ndryshme, që iu referohen si Të tjerët. Studimi ka si qëllim ta zhvendosë diskutimin, nga problemet e hamendësuara që sjell emigracioni, në kushtet që e shkaktuan atë. Analiza e fenomenit dhe kuptimi i tij në Greqi, është i paplotë, nëse nuk merren parasysh pasojat e dyndjeve të emigrantëve në identitetin kolektiv, individual, dhe në themelimin e një shteti-komb. Negocimi i kufirit midis Ne dhe Të tjerët, nuk ka të bëjë vetëm me emigrantët, por edhe me të gjithë qytetarët grekë. Materialet tona etnografike nxjerrin në pah mënyra të shumëllojshme identifikimi dhe refuzimi, si edhe caktimin e kufirit midis ngjashmërive dhe dallimeve, dhe hedhin dritë mbi aspektet e përbërjes së shoqërisë greke, që pengohen në mënyrë kategorike nga diskutimet publike për problemet që sjell fenomeni i emigracionit. Studimi nxjerr në pah, gjithashtu, heterogjenitetin e brendshëm të kategorive vendas emigrantë, tanët - të huajt. Këto janë kategorizime të përgjithësuara, që kanë kritere të shumta të ndryshimeve të brendshme. 19

20

21 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i dytë Metodologjia

22

23 kapitulli i dytë 2Metodologjia 2.1 Metodologjia e përzgjedhur dhe pyetjet kërkimore Qasja metodologjike, që përzgjodhëm për ta zbatuar, bazohet në parimet e kërkimit cilësor shoqëror (Berg 2001, Bernard 2006, Iosifidis 2008, Robson 2007, Yin 2011). Kjo metodologji u vlerësua si e përshtatshme për natyrën e pyetjeve kërkimore, të cilat mund të përmblidhen në: a) evidentimin dhe kuptimin e përvojave të emigrantëve shqiptarë në Greqi, dhe të procesit të integrimit në shoqërinë greke; si edhe në b) gjetjen, përmirësimin dhe zbatimin e politikave për integrimin e tyre të mëtejshëm. Kemi të bëjmë me një qasje shkencore dhe metodologjike, që ka në qendër të saj marrëdhëniet shoqërore, të paraqitura nga këndvështrimi i personave të përfshirë në të. Qëllimi i saj është studimi i përvojës jetësore dhe i mënyrave se si subjektet shoqërore e kuptojnë mjedisin në të cilin jetojnë, aty ku ata formojnë pikëpamjet dhe sjelljet e tyre në lidhje me proceset e integrimit dhe me margjinalizimin, dhe ku përshkruajnë realitetin shoqëror që përjetojnë (Okely 2013). Në bazë të kësaj kornize, ne u përqendruam në rrethanat e ndryshme shoqërore dhe në marrëdhëniet që formohen midis subjekteve që veprojnë në mënyrë individuale dhe atyre që veprojnë bashkërisht. Synimi ynë ishte të nxirrnim në pah mënyrat sipas së cilave si rrethanat, ashtu edhe marrëdhëniet kanë ndikuar te pikëpamjet, zgjedhjet dhe format e të vepruarit, që individët dhe grupet kanë përvetësuar në rrjedhën e jetës së tyre shoqërore, për përmbushjen e pozicionit dhe rolit të tyre në shoqëri. Përparësia jonë ka qenë nxjerrja në pah e këndvështrimeve të ndryshme të tyre, nëpërmjet perceptimeve, botëkuptimeve dhe portretizimeve, si dhe zbulimi i kuptimeve, vlerave, zakoneve dhe rregullave, të cilat dalin në pah nëpërmjet fjalëve dhe veprimeve të tyre. Ne kërkuam për shpjegime të shumëllojshme të realitetit në kontekste të ndryshme kulturore dhe shoqërore, për sa i përket mënyrës se si ndikojnë ato dhe çfarë pasojash sjellin në ndërveprimin shoqëror, si edhe lidhjen e tyre me proceset më të gjera sociale dhe me faktorët strukturorë (p.sh. burokracia). Hipotezat shkencore që udhëhoqën zgjedhjet e mësipërme, bazohen në hamendësimin e realitetit shoqëror ku: a) fenomenet sociale janë pasojë e veprimeve, botëkuptimeve dhe zgjedhjeve të individëve, brenda kufizimeve të përcaktuara nga konteksti shoqëror; b) procesi kërkimor është subjektiv; dhe c) ku ndërtohet nëpërmjet veprimeve dhe ndërveprimeve shoqërore (Hollis 2005). Për t iu dhënë përgjigje këtyre pyetjeve kërkimore, shqyrtimi i përvojës së subjekteve ishte i domosdoshme. Ky lloj hulumtimi e çon studiuesin në lidhje të drejtpërdrejtë me personat që ai ka si objekt, për të kuptuar dhe përshkruar mënyrën e jetesës, sipas pikëpamjes së tyre. Personat dhe grupet që morën pjesë në këtë studim, u qasën si bashkëbisedues, dhe për ta ne u përpoqëm të krijonim kontekste komunikimi kulturo-shoqërore, duke vënë theksin te detajet, 23

24 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece këndvështrimet e shumëllojshme dhe qasjen shumështresore. Kërkuam dhe shënuam opinionet, perceptimet, idetë, bindjet, përvojat dhe ndjenjat e subjekteve shoqërore nga brenda shoqërisë, dhe nuk përjashtuam ndikimin e kontekstit shoqëror (Quinn 2005). Duke qenë se zgjodhëm këtë këndvështrim, nga aspekti metodologjik, përmasat e matshme të realitetit shoqëror nuk përbëjnë synim të studimit tonë. 2.2 Hulumtimi në terren, informuesit, kampionët Përzgjodhëm qytetet e Selanikut dhe Athinës, si zonat për hulumtimin në terren. Këto dy qendra të mëdha urbane u cilësuan të përshtatshme për studimin e rasteve, me arsyetimin se në këto dy qytete banon një numër i konsiderueshëm emigrantësh shqiptarë, dhe aty gjithashtu veprojnë organe shtetërore, publike dhe private që zbatojnë politikat e pranimit dhe integrimit të emigrantëve. Përzgjedhja e informuesve u krye në bazë të aksesit të hulumtuesve në rrjetet shoqërore të emigrantëve, aksesit në organet që veprojnë në fushat përkatëse, si edhe nëpërmjet lidhjeve personale. Bashkëbiseduesit pjesëmarrës u vlerësuan të përshtatshëm për mbledhjen e informacionit, në bazë të tematikave që menduam të shqyrtonim. Tematikat u përqendruan në çështje të identitetit dhe përkatësisë, në mënyrën se si emigrantët e përshkruajnë përvojën e tyre të shpërnguljes, tematika lidhur me arsimin, strehimin, punën, shtëpinë, shëndetësinë dhe mbrojtjen sociale, pjesëmarrja në jetën shoqërore, marrja e kombësisë dhe shtetësisë, dhe mënyrat e portretizimit të emigrantëve shqiptarë në Media (Iosifidis 2011). Më konkretisht, në lidhje me gjetjen e informuesve, përdorëm metodën e kampionimit ortek (vetë pjesëmarrësit na drejtuan te pjesëmarrës të tjerë, nëpërmjet rrjeteve sociale dhe lidhjeve midis tyre). U përpoqëm të përfshinim persona me gjini, moshë, përvojë emigrimi dhe profesione të ndryshme. Për më tepër, po përmendim se ndoqëm kampionimin e qëllimshëm, duke përzgjedhur pjesëmarrësit që lidheshin me pyetje kërkimore të caktuara (Emmel 2013). Për të studiuar natyrën dhe dinamikën e lidhjeve institucionale, që zhvillohen gjatë procesit të marrëdhënieve të emigrantëve me institucionet dhe shërbimet e administratës shtetërore greke (p.sh. procedurat e lëshimit të lejes së qëndrimit, lejes së punës dhe natyralizimit), iu drejtuam përfaqësuesve të këtyre institucioneve, por njëkohësisht zbatuam edhe metodën e grupeve të synuara për të shqyrtuar këndvështrimet e vetë emigrantëve. Qasja metodologjike që ndoqëm dhe natyra e pyetjeve, na mundësuan përdorimin e kampionimit teorik. Gjatë hulumtimit dhe përpunimit të të dhënave iu drejtoheshim informuesve të tjerë, me qëllim mbulimin e të gjithë aspekteve të pyetjeve kërkimore, ose ndryshe për të pasuruar të dhënat që kishim dhe për të forcuar mundësitë tona hulumtuese (Emmel 2013). Në lidhje me çështjen e etikës, për të mbrojtur fshehtësinë dhe anonimitetin e informuesve, nuk kemi përdorur emra, me përjashtim të atyre që deklaruan se nuk do të kishin problem të përmendeshin. 24

25 kapitulli i dytë 2Metodologjia 2.3 Fazat e zbatimit të studimit Studimi u zhvillua në (tri) faza: Α) Shqyrtimi i literaturës nga burime të publikuara: synimi ynë ishte mbledhja e informacionit ekzistues në lidhje me çështjet e migrimit, duke u përqendruar te lëvizshmëria e migrimit shqiptar brenda Greqisë. Mblodhëm një sërë materialesh, që mbulojnë periudhën nga fillimet e viteve 1990 deri në dhjetëvjeçarin e parë të viteve Materialet në tërësi synojnë të paraqesin një tablo të tematikave që ishin objekt hulumtimi, në lidhje me emigrimin shqiptar drejt Greqisë. Kjo fazë zgjati nga muaji prill deri në muajin qershor, të vitit Β) Hulumtimi në terren dhe mbledhja e të dhënave: dokumentimi i përvojës së emigrantëve shqiptarë, i qytetarëve grekë dhe i ofruesve të shërbimeve, që merren me çështje të politikave të emigracionit, u përcaktua si objekt i kërkimit. Njëkohësisht, kërkuam për të dhëna sasiore rreth pranisë së emigrantëve në Greqi, kuadrit ligjor përkatës, por edhe për zbatimin e tij nga punonjësit në këto shërbime dhe nga vetë pjesëtarët e komunitetit shqiptar. Teknika e intervistimit në formën e intervistave të pastrukturuara dhe gjysmë të strukturuara, si edhe e grupeve të synuara, përbënë mënyrën kryesore të mbledhjes së materialeve. Gjithashtu, u përdorën shënime etnografike dhe hulumtime të arkivave, interneti dhe publikime të shtypit. Përpos të tjerave, përpiluam a) një fletëpalosje informuese për të vënë në dijeni pjesëmarrësit në lidhje me studimin, b) një udhëzues intervistimi me temat për diskutim dhe c) një formuluar pëlqimi, në lidhje me çështjen e etikës së hulumtimit dhe përdorimit të të dhënave personale dhe të informacionit të përftuar nëpërmjet intervistës. Intervistat u zhvilluan në Selanik dhe në Athinë. Kjo fazë zgjati nga muaji korrik deri në muajin tetor, të vitit C) Analiza dhe interpretimi i të dhënave - Hartimi përfundimtar i studimit: faza e fundit e programit hulumtues përfshiu organizimin e të dhënave, studimin dhe interpretimin e tyre, dhe përgatitjen e raportit përfundimtar. Analiza u bazua në interpretimin shkencor të intervistave, në mënyrë që rezultatet të ishin sa më afër kategorive konceptuale, që përdorin aktorët për t iu referuar fenomeneve shoqërore (Bernard 2006, Iosifidis 2008). Për këtë arsye, gjykuam ta vinim theksin mbi fjalët e subjekteve dhe të përfshinim zërat e tyre në tekst, me qëllim që çdo person që është i interesuar ta kuptojë botën e tyre të brendshme, nëpërmjet syve dhe perceptimeve të vetë informuesve, pa bërë paragjykime. Gjatë këtij procesi, u përqendruam te fjalët dhe te veprimet e subjekteve, si edhe te mënyrat si e përshkruan përvojën e tyre, me qëllim që kjo e fundit të kuptohet brenda mjedisit shoqëror në të cilin është zhvilluar. Për ta plotësuar, shtuam të dhëna sasiore dhe të tjera, në mënyrë që lexuesi të vihet në dijeni të kontekstit të përgjithshëm shoqëror, ekonomik, politik, kulturor dhe historik, brenda së cilit formohen opinionet e subjekteve dhe gjenden përgjigjet e pyetjeve kërkimore (Silverman 2005). Qëllimi ynë ishte kërkimi dhe evidentimi, sa më gjithëpërfshirës, i fenomeneve dhe mënyrave të të menduarit dhe vepruarit të subjekteve, sigurisht brenda afatit kohor që zgjati hulumtimi. Në këtë mënyrë, u përpoqëm t i paraqisnim me 25

26 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece saktësi mendimet dhe pozicionimin e informuesve dhe të nënvizojmë mundësinë e zbatimit të gjetjeve të hulumtimit, për të shpjeguar dhe studiuar fenomene të ngjashme, si në kontekstin e realitetit grek, ashtu edhe në studimin e çështjeve të ngjashme në fusha të ndryshme. Për këtë arsye, përgjithësimi statistikor i të dhënave sasiore nuk është objekt hulumtimi. 26

27 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i tretë Tiparet Demografike, Gjeografike dhe Shoqërore të Emigrantëve Shqiptarë në Greqi

28

29 3 kapitulli i tretë Tiparet Demografike, Gjeografike dhe Shoqërore të Emigrantëve Shqiptarë në Greqi 3.1 Tipare të përgjithshme Në fillim të viteve 90, Greqia, nga një vend që përshkruhej nga emigrimi, tashmë ishte bërë vendi destinacion për shumë emigrantë. Sipas regjistrimit të fundit të popullsisë, të vitit 2011, banorët që nuk kanë nënshtetësinë greke përbëjnë 10 për qind të popullsisë së përgjithshme, ose rreth persona (sipas të dhënave të përditësuara, në vitin 2015). Ndërkohë, në regjistrimin e popullsisë së vitit 1981, të huajt përbënin më pak se 2 për qind të popullsisë së përgjithshme ( persona, prej të cilëve 63 për qind vinin nga vendet e zhvilluara). Në vitin 1991 popullsia e tyre nuk ka ndryshuar ndjeshëm (megjithëse, ata që vinin nga vendet e zhvilluara përbënin më pak se 50 për qind të popullsisë emigrante). Megjithatë, gjatë regjistrimit të popullsisë, të vitit 2001, rezultoi se numri i emigrantëve ishte rritur ndjeshëm, sepse u regjistruan persona me shtetësi jogreke (7 për qind e popullsisë së vendit), ndërsa gjatë regjistrimit të fundit, në vitin 2011, popullsia e shtetasve jogrekë arrinte numrin e personave, thënë ndryshe numri është rritur me 150 mijë persona, në krahasim me regjistrimin e vitit 2001 (Shihni Tabelën 1). Në veçanti, mund të themi se rritja e popullsisë së vendit, ndërmjet viteve 1991 dhe 2011, i ngarkohet, thuajse tërësisht, shtimit të numrit të të huajve. Siç theksojnë edhe autorët Kotzamanis dhe Karkulis (2016), hyrja masive e personave, kryesisht të rinjve në moshë, me qëllim kërkimin e punës, ndikoi midis të tjerave edhe në ngadalësimin e plakjes së popullsisë së Greqisë, në shtimin e lindjeve dhe në forcimin e dinamikës demografike. Sipas të dhënave nga regjistrimi i fundit i popullsisë, i vitit 2011, në Greqi u regjistruan emigrantë shqiptarë. Në dekadat e fundit, shqiptarët përbëjnë, në mënyrë të qëndrueshme, grupin më të madh të popullsisë së emigrantëve në territorin e Greqisë. Deri më sot, emigrimi i shqiptarëve ka paraqitur dy periudha të rëndësishme kulmesh, kryesisht si pasojë e ndryshimeve madhore politike dhe/ose trazirave të mëdha sociopolitike dhe ekonomike në vendin fqinj (Balabanidis, 2016). Periudha e parë e emigrimeve masive nga Shqipëria shënohet pas rënies së regjimit komunist, në fillim të viteve 1990, kur një numër i madh shqiptarësh (pothuajse 1/5 e popullsisë së përgjithshme) emigroi drejt Greqisë, Italisë, Gjermanisë dhe vendeve të tjera evropiane. Periudha e dytë e eksodit të shqiptarëve ndodhi pas falimentit të firmave piramidale, në vitin Brenda kontekstit të këtyre ngjarjeve, një numër i madh shqiptarësh zhvendoset drejt vendeve të ndryshme të Ballkanit. Paralelisht, në Greqi vërehet edhe ardhja e minoritetaeëve grekë nga Shqipëria, që iu referohemi si Vorioepirotë. Këta janë shtetas shqiptarë, shumica e të cilëve bëjnë pjesë në minoritetin grek në jug të Shqipërisë, dhe konsiderohen me kombësi greke, por me nënshtetësi shqiptare. Shteti grek i njeh si emigrantë që mbartin Kartën e Veçantë të Identiteti të Bashkatdhetarit (ΕDΤΟ). Numri i tyre përllogaritet afërisht në persona. 29

30 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece SHTETËSIA GJITHSEJ (%) GJITHSEJ (%) GJITHSEJ (%) GJITHSEJ (%) Gjithsej 9.739, , , ,3 100 Greke* 9.559,0 98,2** ,6 98,4** ,9 93,0** 9.904,3 91,6** Jogreke 180,6 1,9** 167,3 1,6** 762,2 7,0** 912,0 8,4** E huaj 176,1 1,8** 166,0 1,6** 761,8 7,0** 905,3 8,4 E paspecifikuar/pa shtetësi 4,5 0,1** 1,2 0,0** 0,4 0,0** 6,7 0,1 Vendet e zhvilluara Gjithsej nga vendet anëtare të BE-së (15); Qipro, Australi, Amerikë (SHBA), Kanada 115,4 65,5*** 76,3 45,9*** 99,6 13,1*** 90,7 7,8*** Ballkani 5,8 3,3*** 26,2 15,2*** 500,2 65,7*** 609,0 67,3*** Shqiptare 3,6 61,2 20,6 78,4 438,0 87,6 480,9 79,0 Bullgare 0,8 13,9 2,4 9,2 35,1 7,0 75,9 12,5 Rumun 0,6 10,4 1,9 7,3 22,0 4,4 46,5 7,6 Jugosllave, në vitin 2001 (Serbia dhe Mali i Zi) 0,8 14,5 1,3 5,1 3,8 0,8 3,7 0,6 IRJM 0,7 0,2 1,5 0,3 Kroate 0,2 0,0 0,2 0,0 Boshnjake 0,3 0,1 0,3 0,1 Vendet e ish-bllokut Lindor, përveç Ballkanit Vende të tjera (Më pak të zhvilluara) 3,6 2,1*** 25,0 15,1*** 51,6 6,8*** 58,6 6,5 *** 51,2 29,1*** 39,8*** 23,9 110,3 14,5*** 166,8 18,4*** Azia 42,0 81,9 28,812 72,5 91,1 82,6 138,3 82,9 Afrika 6,7 13,0 8,726 22,0 15,7 14,2 25,9 15,5 Amerika 2,2 4,3 2,022 5,1 3,2 2,9 2,6 1,5 Australia 0,4 0, ,5 0,3 0,3 0,1 0,1 TABELA 1. Greqia, popullsia e përgjithshme & popullsia me shtetësi greke dhe shtetësi të huaj, në regjistrimin e popullsisë së viteve 1981,1991, 2001 dhe Burimi: Koxhamanis dhe Karkulis 2016, përpunuar nga vetë ata. Në lidhje me qytetet e origjinës të emigrantëve shqiptarë, shteti grek nuk disponon të dhëna statistikore. Sidoqoftë, përgjithësisht shqiptarët që jetojnë në Greqi janë emigrantë ekonomikë. Megjithatë, sipas një hulumtimi të Institutit të Statistikave në Shqipëri (INSTAT), shqiptarët që kthehen nga Greqia, në shumicën e rasteve vendosen në qytetet e origjinës, por edhe në qendra urbane të mëdha, kryesisht: në Tiranë, Vlorë, Elbasan, Fier dhe Korçë. Sipas të dhënave, që u mblodhën nëpërmjet hulumtimit nga një sërë studiuesish, shumica dërrmuese e emigrantëve 30

31 3 kapitulli i tretë Tiparet Demografike, Gjeografike dhe Shoqërore të Emigrantëve Shqiptarë në Greqi SHQIPËRIA 31,9% VENDE TË TJERA 15,1% BULLGARIA13,1% SHBA 0,9% EGJIPTI 1,6% SIRIA 1% FILIPINE 1,1% POLONIA 1,1% FEDERATA RUSE 1,4% BANGLADESHI 2,5% INDIA 1,6% GJERMANIA 1,7% MBRETËRIA E BASHKUAR 2,6% AFGANISTANI 2,7% RUMANIA 7,6% PAKISTANI 7,5% GJEORGJIA 3,5% QIPRO 3,1% SHQIPËRIA 64,087 BULLGARIA 26,321 RUMANIA 15,288 PAKISTANI 15,086 GJEORGJIA 7,119 QIPRO 6,260 AFGANISTANI 5,393 MBRETËRIA E BASHKUAR 5,308 BANGLADESHI 5,011 GJERMANIA 3,436 EGJIPTI 3,253 INDIA 3,164 FEDERATA RUSE 2,751 POLONIA 2,250 FILIPINE 2,128 SIRIA 1,993 SHBA 1,910 VENDE TË TJERA 30,364 TABELA 2. Vendet e origjinës të banorëve me shtetësi të huaj Burimi: Instituti i Statistikave në Greqi shqiptarë,zgjodhën Greqinë si vend qëndrimi dhe punësimi për shkak të afërsisë gjeografike (vend fqinj me Shqipërinë) dhe perceptimit të Greqisë si vend i zhvilluar, si anëtare e BE-së. Për sa i përket çështjes së gjinisë, siç do ta shohim edhe më poshtë (Shihni Tabelën 6), vërejmë një balancë në raportin midis femrave dhe meshkujve. Deri në shpërthimin e krizës socioekonomike, emigrantët shqiptarë nuk synonin të lëviznin në ndonjë vend tjetër të BEsë, duke qenë se nga mesi dhe deri në fundin e viteve 2000, ekonomia greke përshkruhej si ekonomi me ritëm të shpejtë zhvillimi. Megjithatë, situata në vitet e fundit aty ndryshoi shumë shpejt dhe Greqia hyri në rrugën e rënies ekonomike; papunësia arriti përqindjen më të lartë që ishte shënuar ndonjëherë, niveli i pagave ulej gjithnjë e më shumë dhe kërkesa për fuqinë punëtore shkoi drejt zeros, por ardhja e emigrantëve nuk u ndal. Më konkretisht, deri në vitin 2011, numri i emigrantëve të vajtur aty nga Shqipëria arrinte persona në vit (Balabanidis 2016). Në këtë pikë, do të ishte e vlefshme të shënonim faktin se, në vitet e fundit, një pjesë e madhe e shtetasve shqiptarë që janë të regjistruar në Greqi, udhëton (në mënyrë të paligjshme) në vende të tjera evropiane, në kërkim të punës. Kjo lloj lëvizjeje nuk është e dokumentuar, dhe për pasojë kjo përqindje nuk mund të përllogaritet lehtësisht, për shkak të hyrjes në fuqi të Traktatit të Shengenit dhe kontrollit të kufizuar kufitar brenda BE-së. Krahas këtyre, siç rezultoi nga hulumtimi në terren, një pjesë e madhe 31

32 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece e grave nuk regjistrohen fare, sepse vijnë në Greqi pa letrat e domosdoshme, duke ndjekur bashkëshortët e tyre të ligjshëm. 3.2 Ndalim hyrje për emigrantët shqiptarë Gjatë dekadës , në bazë të të dhënave të Ministrisë së Brendshme, persona u larguan me detyrim nga shteti Grek, shumica e të cilëve ishin me shtetësi shqiptare. Nga mesi i dekadës, shpërndarja e emigrantëve ndryshoi ndjeshëm. Deri në vitin 2011, shqiptarët përbënin pothuajse 50 për qind të emigrantëve të paligjshëm në Greqi, ndërsa nga viti 2012 deri në vitin 2015, shtetasit nga tre shtete të Lindjes së Mesme (Siria, Iraku dhe Afganistani) përbëjnë thuajse 80 për qind të emigrantëve të paligjshëm. Megjithatë, kufiri shqiptaro-grek vazhdon të jetë një portë hyrëse e rëndësishme për në BE (Shihni Tabelën 3). Sipas të dhënave statistikore ekzistuese (Shihni Tabelën 4), në kohën e dyndjes së emigrantëve dhe refugjatëve, deri në korrik të vitit 2016, shumica e Ndalim Hyrjeve në Greqi ishin për shqiptarët. U pakësuan gradualisht arrestimet për shkak të hyrjeve të paligjshme në zonën kufitare shqiptaro-greke, ndërsa u shtuan arrestimet në zonën perëndimore të vendit. Më konkretisht, nga arrestime në kufirin shqiptaro-grek në vitin 2007, në vitin 2014 numërojmë vetëm ( Paralelisht, ndërsa në vitin 2009 policia greke regjistroi gjithsej arrestime të shqiptarëve, në vitin 2014 u regjistruan vetëm arrestime. TABELA 3. Kalimi kufitar i emigrantëve pa dokumentacionin e duhur. Burimi: Frontex, ESPON,

33 3 kapitulli i tretë Tiparet Demografike, Gjeografike dhe Shoqërore të Emigrantëve Shqiptarë në Greqi GJEORGJIA 810 PAKISTANI 1,543 BULLGARIA317 SIRIA 310 (Kthyer me dëshirë në vendet e Botës së Tretë) BANGLADESHI 271 SHQIPËRIA 9,628 IRAKU 241 AFGANISTANI 210 TË HUAJT QË IU ËSHTË NDALUAR HYRJA, SIPAS SHTETËSISË, VITI 2015 SHQIPTARË QË JANË KTHYER 5,934 TË TJERË 1,604 SHQIPËRIA 3,446 SHQIPTARË QË JANË KTHYER 2,623 TË TJERA 830 BANGLADESHI 185 TË HUAJT QË IU ËSHTË NDALUAR HYRJA, SIPAS SHTETËSISË, SHTATËMUJORI I VITIT 2016 ALGJERIA 211 GJEORGJIA 344 IRANI 427 MAROKU 1,227 IRAKU 670 AFGANISTANI 504 PAKISTANI 791 TABELA 4. Ndalim hyrje për shtetasit e huaj Burimi: Policia greke,

34 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece 3.3 Shpërndarja gjeografike e emigrantëve shqiptarë Emigrantët shqiptarë nuk u vendosen në të gjitha zonat e Greqisë. Në bazë të të dhënave nga regjistrimi i popullsisë në vitin 2011, pothuajse gjysma e popullsisë emigrante është vendosur në Prefekturën e Atikës ( persona) (Shihni Tabelën 5). Në përgjithësi, shqiptarët u vendosën në zonat urbane, dhe kryesisht në dy zonat urbane më të mëdha të vendit, në Qarkun e Athinës ( persona në Bashkinë e Athinës) dhe në Qarkun e Selanikut ( persona në Bashkinë e Selanikut) GREQIA VERIORE QARKU I SELANIKUT EPIRI THESALIA GREQIA QENDRORE ISHUJT E DETIT JON PELOPONEZI QARKU I ATIKËS ISHUJT E DETIT EGJE KRETA TABELA 5. Shpërndarja gjeografike e emigrantëve shqiptarë në territorin e Greqisë, sipas regjistrimit të popullsisë së vitit Burimi: Instituti i Statistikave në Greqi ΕΛΣΤΑΤ Përpunimi i tij GREQIA FEMRA TABELA 6. Popullsia e emigrantëve shqiptarë të vendosur gjatë periudhës , shpërndarja sipas moshës dhe gjinisë. Burimi: Instituti i Statistikave në Greqi ΕΛΣΤΑΤ. Përpunimi i tij. 34

35 3 kapitulli i tretë Tiparet Demografike, Gjeografike dhe Shoqërore të Emigrantëve Shqiptarë në Greqi ATHINËS VYRONOS GALATSI DAFNI - IMMITOS ZOGRAFOU ILIOUPOLI KAISARIANI FILADELFIA AMAROUSIO AGIA PARASKEVI VRILISSIA HERAKLIO KIFISIA LIKOVRISI - PEFKI METAMORFOSI NEA IONIA PAPAGOU - CHOLARGOS PENTELI FILOTHEI - PSICHIKO CHALANDRI PERISTERI AGIA VARVARA AGIOI ANARGYROI EGALEO ILION PETROYPOLI CHAIDARI KALLITHEA AGIOS DIMITRIOS ALIMOS GLYFADA ELLINIKON MOSCHATO - TAVROS NEA SMYRNI PALAIO FALIRO ACHARNES VARI - VOULA DIONYSOS KROPIA LAVREOTIKI MARATHONAS MARKOPOULO - MESOGEA PAIANIA PALLINI RAFINA - PIKERMI SARONIKOS SPATA - ARTEMIDA OROPOS ELEFSINA ASPROPYRGOS MANDRA - EIDILIA MEGARA FYLI PEIRAEUS KERATSINI KORYDALLOS NIKAIA - AGIOS IOANNIS RENTIS PERAMA BASHKIA TABELA 7.Shpërndarja gjeografike e emigrantëve shqiptarë në Prefekturën e Atikës. Burimi: Regjistrimi i popullsisë së vitit 2011, Instituti i Statistikave në Greqi ΕΛΣΤΑΤ, përpunimi i tij. 35

36 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Në përgjithësi, popullsia emigrante e shqiptarëve në Bashkinë e Athinës është e ndarë pothuajse në raport të barabartë midis burrave dhe grave. Në Bashkinë e Athinës, shqiptarët janë grupi më i madh i emigrantëve, që arrin në 51,12 për qind, ndërsa në grupet e tjera raporti midis meshkujve dhe femrave është me diferencë të madhe (Balabanidis 2016). Më konkretisht, nëpërmjet studimit të moshës, por edhe të gjinisë, të atyre që u vendosen në Greqi gjatë periudhës , rezulton se shumica e tyre janë të rinj, dhe grupmosha më e shpeshtë është vjeç, ndërsa personat mbi 60 vjeç përbëjnë një përqindje shumë të vogël. Duket se numri i grave e tejkalon disi atë të burrave në të gjitha grupmoshat (Shihni Tabelën 6). Duke u përqendruar te qendrat urbane, vërejmë se në Prefekturën e Atikës, përveç Bashkisë së Athinës, një përqendrimi i madh emigrantësh ndodhet në Qarkun e Pireut (Bashkia e Pireut, Nikeas dhe Keratsinit) dhe në pjesën perëndimore të Prefekturës së Atikës (Bashkia e Peristerit, Agjion Argjiron dhe Iliu). BASHKIA PYLAIA - CHORTIATIS 3% BASHKIA PAVLOS MELAS 8% BASHKIA NEAPOLI -SYKIES10% BASHKIA CHALKIDONA 4% BASHKIA ORAIOKASTRO 1% BASHKIA SELANIK 33% BASHKIA LAGADAS 3% BASHKIA KORDELIO - EVOSMOS 9% BASHKIA KALAMARIA 3% BASHKIA THERMI 4% BASHKIA THERMAIKOS 7% BASHKIA DELTA 7% BASHKIA AMPELOKIPOI - MENEMENI 6% BASHKIA VOLVI 2% TABELA 8. Shpërndarja gjeografike e emigrantëve shqiptarë në Qarkun e Selanikut. Burimi: Regjistrimi i popullsisë së vitit 2011, Instituti i Statistikave në Greqi ΕΛΣΤΑΤ, përpunimi i tij. Siç paraqet edhe Tabela 8, në zonat urbane të Selanikut, përqendrimi më i madh i emigrantëve shqiptarë gjendet në Bashkinë e Selanikut, pothuajse 1/3 e emigranteve shqiptarë në Greqi. E dyta renditet Bashkia e Neapolit-Sikeon me përqendrim 10 për qind të popullsisë. Pjesa tjetër e emigrantëve shqiptarë, është vendosur kryesisht në zonat periferike perëndimore të Qarkut (Bashkia Evosmou-Kordeliou dhe Pavlou Mela), ku qiratë dhe kostoja e jetesës janë më të ulëta. Megjithatë, përgjithësisht, vërehet një dyndje e emigrantëve drejt qendrave urbane, gjë që tregon një nivel të lartë integrimi nga ana e këtij grupi të ardhurish. 36

37 3 kapitulli i tretë Tiparet Demografike, Gjeografike dhe Shoqërore të Emigrantëve Shqiptarë në Greqi 3.4 Kthimi i emigrantëve shqiptarë në Shqipëri si pasojë e krizës ekonomike Vitet e fundit, për shkak të krizës aktuale ekonomike dhe shoqërore, u vu re një lëvizshmëri e lartë e popullsisë së shqiptarëve, një pjesë e të cilëve u përpoq të kthehej në vendin e origjinës. Sipas një hulumtimi të Institutit të Statistikave të Shqipërisë (INSTAT), kthimi i shtetasve shqiptarë shënoi një rritje nga vitit 2009, që është pasojë e krizës ekonomike. Gjithsej, u regjistruan shqiptarë ( burra dhe gra) emigrante gjatë viteve Nga këta, në Shqipëri 61 për qind u kthyen nga Greqia, ndërsa 32,7 për qind u kthyen nga Italia. Kthimi i tyre, në shumicën dërmuese të rasteve, konsiderohet i vullnetshëm. lindjes. Disa të tjerë, zgjodhën që ta shtyjnë kthimin, për arsye të integrimit në shoqërinë greke, por edhe për shkak të rënies ekonomike në Shqipëri. Gjetjet e hulumtimit nxjerrin në pah nevojën për kërkime të mëtejshme në lidhje me zhvillimet demografike të emigrantëve shqiptarë dhe rrugën e tyre nga vendi i origjinës dhe drejt kthimit në vendin e origjinës. Përmbledhtazi, është e rëndësishme të shënojmë se emigrantët shqiptarë nuk përbëjnë një trup emigrantësh të bashkuar dhe të vetëm. Përkundrazi, ata përbëjnë një pjesë të popullsisë me dallime të shumta dhe të ndjeshme midis tyre, në varësi të zonës nga vijnë, gjinisë, periudhës kohore, mënyrës dhe arsyes së ardhjes dhe qëndrimit në Greqi si dhe nivelit arsimor të tyre, apo aftësive tekniko-profesionale. Siç u përmend edhe më sipër, shumica kthehen në qytetin e origjinës, por ka edhe raste, veçanërisht ata që u kthyen nga Greqia, që paraqitën një lëvizshmëri drejt migrimit të brendshëm. Megjithatë, sipas ΙΝSΤΑΤ-it dhe studimeve greke të rasteve (Maroukis dhe Gemi 2013), por edhe sipas hulumtimit në terren që ne realizuam, një pjesë e madhe e tyre konsideronte kthimin si të përkohshëm. Si rrjedhim, të dhënat pasqyrojnë më së shumti një çast të tablosë së migrimit të vazhdueshëm, sesa një situatë të qëndrueshme. Arsyeja kryesore e emigrimit të shqiptarëve drejt Greqisë, në vitet 1990, ishte e lidhur drejtpërsëdrejti me zhvillimin ekonomik. Hulumtimi në terren tregoi se vitet e fundit, për shkak të gjendjes aktuale të ekonomisë, shumë emigrantë provuan të ktheheshin në vendin e 37

38

39 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i katërt Institucionet, Organet dhe Strukturat për Ushtrimin dhe Zbatimin e Politikave të Emigracionit në Greqi

40

41 kapitulli i katërt 4 Institucionet, Organet dhe Strukturat për Ushtrimin dhe Zbatimin e Politikave të Emigracionit në Greqi 4.1 Institucionet shtetërore dhe zbatimi i politikave për emigracionin Politikat e emigracionit në Greqi zbatohen nga strukturat administrative në nivel evropian, kombëtar, qarku dhe vendor. Sekretariati i Përgjithshëm i Politikave për Emigracionin, nën varësinë e Ministrisë së Brendshme, përbëhet nga Drejtoria e Shtetësisë dhe Politikave të Emigracionit, e cila ndahet më tej në Drejtorinë e Shtetësisë dhe Drejtorinë e Politikave të Emigracionit, siç pasqyrohet në diagramin e mëposhtëm. MINISTRIA E BRENDSHME SEKRETARIATI I PËRGJITHSHËM I POLITIKAVE TË EMIGRACIONIT DREJTORIA E SHTETËSISË DHE E POLITIKAVE TË EMIGRACIONIT DREJTORIA E SHTETËSISË DREJTORIA E POLITIKAVE TË EMIGRACIONIT Qeverisja e Decentralizuar ndahet përkatësisht në Drejtoritë e Gjendjes Civile dhe Çështjeve Sociale dhe në Drejtoritë e të Huajve dhe Emigrimit, sipas qarkut. Departamenti i Çështjeve Sociale në Drejtorinë e Gjendjes Civile dhe Çështjeve Sociale të qeverisë vendore të Maqedonisë-Trakës, në Maqedoninë Qendrore, në zbatim të Urdhrit të Presidentit Nr. 142/2010, ngarkohet me kompetencën e specializimit dhe zhvillimit të programeve për integrimin social, të shtetasve nga vendet e botës së tretë, të refugjatëve dhe personave që janë nën mbrojtjen ndërkombëtare, si dhe me ndjekjen e zbatimit të tij, në bashkëpunim me shërbimet përgjegjëse. Përpos kësaj, në përputhje me dokumentin Nr. 974/2012, datë 12/1/2012 të Ministrisë së Brendshme, ky Departament ngarkohet edhe me kompetencat e mëposhtme: Mbledhjen dhe përpunimin e të dhënave informacionit në lidhje me çështje të integrimit social të grupeve të cenueshme të popullsisë me tipare të veçanta gjuhësore dhe kulturore (emigrantët, romët, grekët e diasporës, pakicat e Trakës, etj.); Përcaktimi i nevojave dhe hartëzimi i strukturave dhe veprimeve ekzistuese përkatëse; Hartimi i Plan Veprimeve, në nivel Qarku, për integrimin e emigrantëve, sipas Qeverisjes Gjithëpërfshirëse të Decentralizuar; Specializimi dhe realizimi i programeve për integrimin social të emigrantëve; 41

42 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Ndjekja e të gjitha veprimtarive për integrimin e emigrantëve, që zhvillohen brenda kompetencës së tyre, dhe hartimi i Raportit të Ecurisë; Bashkëpunim me Këshillat për Integrimin e Emigrantëve brenda juridiksionit të tyre, ndjekja dhe mbështetja e punës së tyre dhe promovimi i bashkëveprimit midis tyre. Në diagramin e mëposhtëm, pasqyrohet një pjesë e strukturës administrative të Qeverisë vendore të Maqedonisë-Trakës, që ndahet në drejtoritë e Selanikut, Maqedonisë Qendrore dhe Maqedonisë Lindore dhe Trakës. Përkatësisht, pranë saj veprojnë Drejtoritë e të Huajve dhe Emigracionit të Maqedonisë Qendrore, Maqedonisë Lindore dhe Trakës. QEVERISJA E DECENTRALIZUAR E MAQEDONISË-TRAKËS DREJTORIA E PËRGJITHSHME E FUNKSIONIMIT TË BRENDSHËM Drejtoria e Gjendjes Civile e Selanikut Drejtoria e Gjendjes Civile & Çështjeve Sociale të Maqedonisë Qendrore Drejtoria e Gjendjes Civile & Çështjeve Sociale të Maqedonisë Lindore dhe Trakës Drejtoria e Shtetasve të Huaj & Emigracionit të Selanikut Departamenti i Shtetësisë Departamenti i Shtetësisë Departamenti i Shtetësisë Departamenti i Natyralizimit Departamenti i Natyralizimit Departamenti i Natyralizimit Departamenti i Parë i Lejes së Qëndrimit Departamenti i Dytë i Lejes së Qëndrimit Departamenti i Sekretariatit Departmaneti i Çështjeve Civile Departamenti i Çështjeve Sociale Departamenti i Kontrollit Departamenti i Shëndetësisë & Përkujdesjes Departamenti i Shëndetësisë & Përkujdesjes Departamenti i Sekretariatit Departamenti i Sekretariatit Departamenti i Sekretariatit Departamentet e Gjendjes Civile & Integrimit Social të Prefekturave Departamenti i Gjendjes Civile & Integrimit Social të Prefekturave 42

43 kapitulli i katërt 4 Institucionet, Organet dhe Strukturat për Ushtrimin dhe Zbatimin e Politikave të Emigracionit në Greqi 4.2 Këshillat e Integrimit të Emigrantëve Në zbatim të dispozitave të Nenit 78, të Ligjit Nr. 3852/2010, ngrihen Këshillat e Integrimit të Emigrantëve (SEM) si një organ këshillues për nxitjen e integrimit të emigrantëve në shoqërinë vendase. SEM-të përbëhen nga pesë, deri në njëmbëdhjetë anëtarë, që caktohen nga këshilli bashkiak. Si anëtarë të tij mund të caktohen: anëtarë të këshillit bashkiak, përfaqësues të organeve për emigrantët, si edhe përfaqësues të organeve sociale që veprojnë brenda njësisë administrative të Bashkisë në lidhje me shqetësimet e emigrantëve. Pjesëmarrja e të gjithë anëtarëve është honorifike dhe pa pagesë. Puna e SEM-ve përfshin: Regjistrimin dhe shqyrtimin e problematikave që i shqetësojnë emigrantët e ligjshëm të bashkisë, në lidhje me: a) integrimin e tyre në shoqërinë vendase, dhe b) lidhjen me autoritetet publike, ose bashkiake. Përcjelljen e sugjerimeve në Këshillin Bashkiak për: a) zhvillimin e veprimtarive vendase që nxisin integrimin pa probleme, të emigrantëve në shoqëri, b) organizimin, në bashkëpunim me Bashkinë, e fushatave ndërgjegjësuese dhe nxitjen e tolerancës sociale të popullsisë vendase dhe c) organizimin e shërbimeve këshilluese nga ana e Shërbimeve Bashkiake (Linardis, 2011). Këshilli i parë për emigrantët në Greqi u themelua në Bashkinë e Sikeon, me Vendim të Këshillit Bashkiak Nr. 323/2006. Është me rëndësi të përmendim se themelimi dhe funksionimi i tij, ishte i njëjtë me atë që përcaktohet në Nenin 78 të Ligjit Νr. 3852/2010, që u miratua pas katër vjetësh nga fillimi i veprimtarisë së KIE-së në Bashkinë Sikeon. Në qershor të vitit 2011, një KIE i ri u themelua në Bashkinë Neapoli-Sikeon. Për sa i përket Bashkisë së Athinës, Këshilli i Integrimit të Emigrantëve u miratua nga Këshilli Bashkiak dhe u organizua si një trup, më 18 prill Megjithatë, organizimi dhe zhvillimi i veprimtarive për integrimin social të banorëve të huaj nga bashkitë ku janë banues të përhershëm, përkon me ndërgjegjësimin dhe aktivizimin e Njësive përkatëse të Komunitetit. Në disa bashki janë ngritur shërbime këshilluese, në kuadër të të cilave ofrohen shërbime të mbështetjes psikosociale, orientimit profesional dhe mësimdhënies së gjuhës greke, të huajve dhe banorëve të përhershëm. Më konkretisht, po përmendim disa prej praktikave më të mira që janë zhvilluar në disa bashki: Shkolla për Mësimdhënien e Gjuhës Greke për Emigrantët, Qendrat e Stacioneve Këshilluese, Festa e emigrantit dhe botimi e një fletëpalosjeje me titull Nuk jam i huaj, jam njeri, në Bashkinë Neapoli Sikeon; Qendër e Shërbimit të të Huajve, Mami im po mëson greqisht dhe Pjesëmarrja në rrjete në Bashkinë e Athinës; Mbajtja e regjistrave për emigrantët, në Bashkinë Koridalos; 43

44 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Mësime gjuhe nga vullnetarë pensionistë dhe Rrjeti Ndërsektorial i Shëndetësisë dhe Solidariteti Shoqëror Ο.Τ.Α. në Bashkinë Amarousiou; Shkolla për mësimdhënien e gjuhës greke dhe Zyra për emigrantët, në Bashkinë Pavlou Mela. 4.3 Fondi Evropian për Integrimin e Shtetasve nga Vendet e Botës së Tretë Fondi Evropian për Integrimin e Shtetasve nga Vendet e Botës së Tretë u themelua për periudhën , me bashkëfinancim, 75 për qind nga Bashkimi Evropian dhe 25 për qind nga burime kombëtare. Autoriteti përgjegjës për Fondin Evropian për Integrimin e Shtetasve nga Vendet e Botës së Tretë në Greqi, është Departamenti për Integrimin Social në Drejtorinë e Politikave për Emigracionin pranë Ministrisë së Brendshme. Projektet synonin përforcimin e politikave të integrimit në shoqërinë greke të shtetasve nga vendet e Botës së Tretë, dhe përmirësimin e aksesit të tyre në shërbimet dhe përfitimet publike apo private. Fondi promovon akset e mëposhtme dhe veprimtaritë përkatëse: Diskutimin ndërkulturor; Veprimtari që çojnë në shkëmbimin e praktikave me vlerë midis shteteve anëtare; Veprimtari për forcimin e aftësive ndërkulturore të emigrantëve (p.sh. mësime gjuhe dhe historie); Veprimtari për ndërgjegjësimin e shoqërisë, dhe veçanërisht të personave që kanë lidhje të drejtpërdrejta me popullsinë emigrante (p.sh. fushata ndërgjegjësuese, seminare, etj.) (Linardis, 2011). Veçanërisht, po përmendim se, në kuadër të projektit 1.3.c/13 të Programit Vjetor 2013 të Fondit Evropian për Integrimin përfunduan: shkrimi i librit dhe krijimi i një aplikacioni arsimor elektronik, me qëllim përgatitjen e shtetasve të vendeve të Botës së Tretë, që kanë bërë kërkesë për marrjen e shtetësinë greke nëpërmjet natyralizimit. Sugjerime, në lidhje me projektet e mësipërme, mund të dorëzohen nga të gjithë organet e përfshira, në mënyrë dinamike, në procesin e integrimit, siç janë: organizatat jofitimprurëse; organizatat ndërkombëtare; fondacionet arsimore apo kërkimore; organizatat për formimin profesional; partnerët socialë; zyrat dhe organet e qeverisë në Greqi (p.sh. Ministritë, Njësitë e Qeverisjes së Decentralizuar, Autoritetet Vendore të Vetëqeverisjes së nivelit të parë dhe të dytë); persona të tjerë juridikë të së drejtës publike dhe private, si edhe konsorciume dhe shoqata. 44

45 kapitulli i katërt 4 Institucionet, Organet dhe Strukturat për Ushtrimin dhe Zbatimin e Politikave të Emigracionit në Greqi 4.4 Marrja e shtetësisë greke nëpërmjet natyralizimit nga shtetasit e vendeve të Botës së Tretë Marrja e shtetësisë nëpërmjet natyralizimit nga shtetasit e vendeve të Botës së Tretë, që janë banues afatgjatë aty, ka të bëjë me shtetasit e vendeve të Botës së Tretë, që janë rezidentë dhe disponojnë leje qëndrimi me afat pesë vjeçar, siç përcaktohet në dispozitat e Urdhrit të Presidentit Nr. 150/2006. Procesi i natyralizimit të një të huaji nis me dorëzimin e deklaratës për natyralizimin, në Bashkinë ku ai është banor i përhershëm, dhe vazhdon me dorëzimin e kërkesës në njësitë e qeverisjes së decentralizuar. Nëse janë përmbushur kriteret e përgjithshme, dosja e të huajit i dorëzohet komisionit të natyralizimit, që shqyrton kushtet e veçanta, dhe më pas, brenda 6 muajve e thërret kandidatin për një intervistë. Dosjet për grekët e diasporës, të cilët nuk kanë Kartën e Veçantë të Identitetit të Bashkatdhetarit (ΕDΤΟ), nëse përmbushin kriteret e përgjithshme, delegohen në Ministrinë e Brendshme. Nëse përgjigja e komisionit të natyralizimit është pohuese, merret një vendim ministror dhe publikohet në Fletoren Zyrtare të qeverisë. Më pas, Njësisë së Qeverisjes së Decentralizuar i njoftohet vendimi dhe urdhri për betimin e të huajit. Marrja e shtetësisë përfundon me betimin e të huajit, brenda një viti nga njoftimi i vendimit në Fletoren Zyrtare. Në rastin e një përgjigje negative, kandidati ka të drejtë të shprehë kundërshtimet e tij përpara Këshillit të Shtetësisë, dhe nëse ky proces nuk jep rezultate, atëherë lëshohet një vendim ministror për mospranimin e aplikimit dhe i huaji njoftohet me postë të regjistruar. Shtetasit e huaj, të vendeve të Botës së Tretë, kanë të drejtën e dorëzimit të deklaratës së natyralizimit, në rast se përmbushin kushtin e qëndrimit shtatë-vjeçar, të ligjshëm, në Greqi, ndërsa për bashkëshortët e shtetasve grekë me fëmijë, periudha e qëndrimit, sipas ligjit, është tre vjet. 4.5 Natyralizimi i shtetasve që janë mbartës të ΕDΤΟ I huaji, që është mbartës i Kartës së Veçantë të Identitetit të Bashkatdhetarit dhe që dëshiron të natyralizohet si grek, duhet të dorëzojë një kërkesë për natyralizimin, në njësinë përkatëse të qeverisjes së decentralizuar, të cilën ia drejton Sekretarit të Përgjithshëm të Qeverisjes së Decentralizuar, së bashku me dokumentet e nevojshme sipas ligjit. Në vijim të shqyrtimit të plotësisë së dosjes dhe shqyrtimit të kritereve të përgjithshme për natyralizimin, zyra vijojnë procedurat me marrjen e vendimit nga Sekretari i Përgjithshëm i Qeverisjes së Decentralizuar dhe publikimin e vendimit në Fletoren Zyrtare. Në rast se nuk përmbushen kriteret e përgjithshme, Sekretari i Përgjithshëm lëshon një vendim për mospranimin e kërkesës së të huajit, ndërkohë që ka ende të drejtën ta thërrasë të huajin për intervistë, nëse ka dyshime për përmbushjen e kritereve të përgjithshme. 45

46 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece 4.6 Kodi i emigracionit dhe integrimit shoqëror Kodi i ri i Emigracionit dhe Integrimit shoqëror (Ligji Nr. 4251/2014) përbën një përpjekje për trajtimin e pasojave të padëshirueshme të krizës socioekonomike dhe shtimit të problemeve në lidhje me aksesin në tregun e punës. Ai përmban dispozita rregulluese që, kryesisht, synojnë të pakësojnë rastet e humbjes së mundësisë të qëndrimit të përhershëm të shtetasve nga vendet e Botës së Tretë, që kanë qëndruar në mënyrë të ligjshme për shumë vite. Rregullimet bazë përfshijnë: uljen e kriterit të të ardhurave për pjesëtarët e familjes, si një parakusht i rëndësishëm për rinovimin e lejes së qëndrimit, uljen e shumës së kërkuar për taksat administrative, por edhe për gjobat (Nenet 132 dhe 23 të Ligjit Nr. 4251/2014), si edhe rinovimin e leje qëndrimit për tre (3) vjet, sigurisht me paraqitjen e domosdoshme të librezës së certifikuar të shëndetit (Chacharidakis). 4.7 Ligji i Brezit të Dytë Në zbatim të Ligjit Nr. 4332/2015, fëmija i shtetasve të huaj që lind në Greqi, fiton të drejtën e marrjes së shtetësisë greke me paraqitjen e një deklarate dhe një kërkese. Këtë të drejtë e fitojnë edhe fëmijët që kanë ndjekur shkollën në Greqi. Projektligji përcakton të drejtën e marrjes së shtetësisë greke, nga fëmijët e të huajve që kanë lindur në Greqi, me parakushtin e regjistrimit në klasën e parë të fillores dhe ndjekjen e shkollës gjatë periudhës së dorëzimit të kërkesës, së bashku me qëndrimin e vazhdueshëm të ligjshëm të njërit prej prindërve, për një afat pesë vjeçar para lindjes së fëmijës. Ky ligj përcakton gjithashtu dispozitat për marrjen e shtetësisë, jo vetëm nga fëmijët e emigrantëve që kanë lindur në Greqi, por edhe për të gjitha ata që kanë certifikatë nga Shkolla e Mesme, ose që kanë diplomë nga Institucionet Arsimore Teknologjike, ose Institucionet e Arsimit të Lartë, si edhe për fëmijët që kanë ndjekur shkollën në Greqi për nëntë vite. Kërkesa, së bashku me dokumentet, dorëzohet nga vetë personi te shërbimi përkatës i Njësisë së Qeverisjes të Decentralizuar brenda juridiksionit të Bashkisë, ku kandidati është banues. 46

47 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i pestë Çështjet E Identitetit dhe Integrimit

48

49 kapitulli i pestë 5 Çështjet E Identitetit dhe Integrimit 5.1 Koncepti i identitetit Koncepti i identitetit iu referohet mënyrave, në bazë të të cilave individët dhe grupet dallohen nga individë apo grupe të tjera, brenda kontekstit të rrjedhës së jetës shoqërore dhe organizimit të marrëdhënieve shoqërore. Termi lidhet me ato situata shoqërore, në të cilat ngjashmëritë dhe dallimet midis individëve, midis grupeve dhe midis individëve e grupeve, marrin kuptim dhe pohohen nga të tjerët. Si individët, ashtu edhe grupet ndërtojnë identitetin e tyre, nëpërmjet lidhjes me unin dhe me tjetrin. Sipas studimeve bashkëkohore për identitetin, koncepti i tij përbën një dimension të detyrueshëm për çdo lloj veprimtarie shoqërore. Koncepti i identitetit studiohet si një mënyrë për të kuptuar veprimet e individëve dhe të grupeve, si dhe lidhjet me pushtetin që e formojnë dhe kuadrin institucional brenda së cilit zhvillohet. Përpos këtyre, na ndihmon të perceptojmë marrëdhënien e individit me grupin dhe rolin e ngjashmërisë apo dallimit. Studiues të ndryshëm e kuptojnë si një formacion të mbyllur, të kufizuar dhe të qëndrueshëm, por edhe si një proces të hapur, që është vazhdimisht në formim e sipër. Këtë proces e formojnë marrëdhëniet dhe tiparet me bazë gjininë, kombësinë, shtresën shoqërore, moshën dhe shumë elemente të tjera brenda konteksteve aktuale sociopolitike dhe ekonomike. Taylori ka parashtruar idenë e karakterit dialogjik (dialogical character), nëpërmjet së cilit njerëzit mund të kuptojnë veten e tyre dhe të përcaktojnë identitetin e tyre. Në të njëjtën linjë mendimi, Madianou shprehet: Është e rëndësishme që identiteti të konsiderohet si i ndërtuar me bazë historinë, nëpërmjet bashkëveprimit të vazhdueshëm me tjetrin. Në çdo grupim, identiteti mund të ketë si aspekte pozitive, ashtu edhe negative, madje mund të ketë perceptime dhe përkufizime të shumta lidhur me çfarë është identiteti i një grupi shoqëror (Μadianou 1999). Thënë ndryshe, identiteti nuk konsiderohet i qëndrueshëm dhe i pandryshueshëm, por shumëdimensional, i këmbyeshëm dhe i strukturuar nga arsyet, praktikat dhe pozicionet shoqërore të ndryshme. Ai është gjithnjë në varësi të zhvillimeve historike dhe i nënshtrohet një procesi të vazhdueshëm ndryshimi. Në kuadër të studimit dhe perceptimit të grupit shoqëror të emigrantëve shqiptarë në Greqi, është e rëndësishme të shqyrtojmë mënyrat, rrethanat dhe tiparet shoqërore dhe kulturore, në bazë të së cilave ndërtohet përmbajtja e identitetit të emigrantit shqiptar. Në këtë mënyrë, ne mund të kuptojmë më mirë lidhjen midis popullsisë emigrante dhe ideologjisë mbizotërues të pranisë së Të Tjerëve, të emigrantëve në rastin tonë, si edhe të njohim kufijtë dhe mundësitë e integrimit të tyre në shoqërinë greke. Sipas ideve teorike të parashtruara më sipër, por edhe në bazë të të dhënave nga hulumtimi empirik, identiteti i emigrantit shqiptar formohet nëpërmjet një procesi marrëdhëniesh në kontekstin e veprimtarisë së subjekteve, për të cilin kuadri institucional më i gjerë dhe ideologjitë mbizotëruese në lidhje me tjetërsinë dhe Tjetrin, nga aspekti kulturor, luajnë një rol vendimtar. Nga ky këndvështrim, nuk do të ishte paradoks nëse dikush do ta ndjente identifikim si me Greqinë, 49

50 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece ashtu edhe me Shqipërinë, ose të ndjejë sikur ka dy atdhe. Ose mund të ndihet i huaj në Greqi dhe i huaj në Shqipëri. Në këto rrethana, duhet të shtohen disa faktorë vendimtarë, si kriza ekonomike dhe shoqërore që ka goditur Greqinë vitet e fundit, si edhe ardhja e mijëra refugjatëve dhe emigrantëve të tjerë, që përfundimisht kanë ndryshuar pamjen dhe raportet e migracionit në vend. 5.2 Pikëpamjet ndër breza dhe përvojat e identifikimit Procesi i formimit të identitetit të shqiptarëve ndryshon në varësi të përvojave jetësore dhe moshave të tyre. Në bazë të hulumtimit në terren, rezulton se shqiptarët e brezit të dytë dhe të tretë, janë në një gjendje të ndërmjetme. Siç përmend edhe Dori Kyriazi: Brezi i dytë dhe i tretë i shqiptarëve janë shqiptarë, megjithëse jo nga të gjitha aspektet, sepse kanë filluar të përvetësojnë elemente greke, pra tashmë i ndërthurin, duket se gjenden diku në mes, besoj se duan më shumë Greqinë si vendin ku janë rritur ose jetojnë, megjithëse kanë një lloj lidhje shpirtërore me vendin tjetër, me Shqipërinë, nëpërmjet të thënave, kontakteve dhe udhëtimeve. Duhet të ndërmerren hulumtime për ta vërtetuar këtë, kjo kategori personash me identitet të dyfishtë, dhe, nëse më lejohet të përdor termin me atdhe të dyfishtë. Një informues tjetër përqendrohet te ngatërresa, që shpeshherë fëmijët e moshave të vogla përjetojnë dhe që transmetohet ndjeshëm edhe te prindërit, sepse pranimi apo mospranimi i fëmijëve, përcaktojnë mënyrën se si ata e kuptojnë vetën e tyre. Një pre tyre shprehet si më poshtë: Fëmija im më thotë se: kur shkojmë në Shqipëri me thonë ai greku i vogël. Kur jam në Greqi, në shkollë me thonë ai shqiptari. Dhe më pyet fëmija: Babi po unë çfarë jam? Unë si prind nuk di se çfarë përgjigje t i kthej, ju e keni përgjigjen? Çështja e sqarimit të përkatësisë, në lidhje me identitetin etnik vërehet edhe te moshat më të rritura, ku ndjesia e dyzimit është e ngjashme. Një informues që i përket moshës pas adoleshente: Besoj se ky është mallkimi i emigrantit, nuk ke një vend tendin...kur kthehesh të quajnë grek, kur je këtu je shqiptari, kështu janë gjërat, disi qesharake. Në fëmijërinë e hershme, mësimi i gjuhës dhe jeta shkollore luajnë një rol vendimtar në formimin e identitetit. Siç do të theksohet edhe në kapitullin e radhës, mësimi i gjuhës mëmë (shqipes) nga fëmijët nuk ka qenë një përparësi e emigrantëve shqiptarë. Për pasojë, kjo ka sjellë një proces de-familjarizimi me veçoritë (kryesisht kulturore) që, sipas argumenteve kryesore, ndërthurin identitetin etnik. Fakti që ata nuk e njohin gjuhën shqipe sjell largimin nga identiteti etnikokulturor përkatës. Kjo është e dukshme kohët e fundit, në rastet kur emigrantët janë kthyer në Shqipëri për shkak të krizës ekonomike. Në këto raste, kur fëmijët nuk e njohin mirë gjuhën shqipe, ata 50

51 kapitulli i pestë 5 Çështjet E Identitetit dhe Integrimit përballën me vështirësi të mëdha për sa i përket përshtatjes në shoqërinë shqiptare. Këto vështirësi vërehen në shumë raste dhe kanë pasur si pasojë, kthimin e shumë familjeve shqiptare në Greqi (INSTAT 2013). Megjithatë, edhe në rastet e vizitave të shkurtra në vendlindje, që nuk lidhen me vendosjen e përhershme, fëmijët që janë rritur në Greqi, duket se nuk gjejnë ndonjë element të përbashkët. Një informues shprehet në lidhje me këtë: Fëmijët edhe kur shkojnë për të vizituar gjyshërit, shkojnë vetëm për dy-tre ditë në vit, dhe kjo më tepër kur janë të vegjël, tani sa më shumë rritën aq më shumë largohen, ose nuk shkojnë fare në vendbanimin e të parëve të tyre, sepse edhe gjyshërit kanë vdekur, dhe lidhjet me atë vend janë të pakta, kështu që besoj se ky brez është integruar plotësisht në shoqërinë greke, Shqipëria për ata është veçse një kujtim. Hulumtimi empirik tregon një ndryshim midis brezit të parë dhe atyre pasardhës, për sa i përket lidhjes me një identitet etnik të vetëm. Ndërsa brezi i parë ishte ai që krijoi kolektivin e emigrantëve, brezi i dytë, nuk ka lidhje jetësore me proceset e ndërtimit të një identiteti kolektiv. Madje një pjesë e madhe e tyre, duket se dëshiron të shkëpusë çdo lidhje me atë shoqëri dhe tiparet e saj kulturore. Krijimi i një shoqate nga shqiptarët në emigracion nuk është në interes të të rinjve që mësojnë, punojnë, ose jetojnë aty, sepse e konsiderojnë si një lëvizje grumbullimi drejt një identiteti që nuk e kanë njohur kurrë, ose që do të donin ta kishin harruar. Siç pohoi edhe një informues gjatë hulumtimit: Brezi i dytë, vajza ime, as që do të dëgjojë për ato shoqata. Në fillim ka qenë shumë e vështirë, fëmijët nuk mund të kishin lidhje të drejtpërdrejtë me të gjithë shokët e klasës, por më vonë gjërat ndryshuan, dhe me këtë status të ri që fituan, nuk donin të dëgjonin për lidhjet me Shqipërinë, me shoqatat, apo me gjera të tjera. Unë iu thosha Ejani të shkojmë një herë në javë, të dielave, që të mësonin gjuhën, por ata më përgjigjshin: Jo. Jepnin justifikime se nuk kishin kohë, por unë e dija se ata nuk donin. Pra, iu pëlqente më shumë integrimi në këtë shoqëri, se sa lidhjet me shoqërinë tjetër, që as e njihnin. Për sa iu përket moshave më të rritura, te emigrantët që janë brez i parë, identiteti i shqiptarit është më i formuar, më i qëndrueshëm, megjithëse nuk jemi në gjendje t iu referohemi pohimeve të fuqishme të identiteteve etnike në ambientet publike. Ky brez ka formuar dhe disa shoqata kulturore, si një përpjekje për t i ruajtur dhe për t i përfaqësuar tiparet kulturore nga vendi i origjinës (mësimi i gjuhës, mësimi i valleve tradicionale, etj.). Sidoqoftë, në bazë të materialeve tona empirike, pjesëmarrja e shqiptarëve në to është shumë e ulët, ndërsa pjesëmarrja e moshave më të vogla (brezi i dytë dhe i tretë) është pothuajse zero. Si përfundim, moshat më të mëdha, që përbëjnë pakicën e popullsisë së shqiptarëve në emigracion, duket se kanë nivel më të ulët integrimi. Ata kanë ardhur nga Shqipëria për të ndihmuar në rritjen e nipërve të tyre, megjithatë shumica e tyre (siç rezulton edhe nga të dhënat statistikore të regjistrimit të popullsisë, të vitit 2011) nuk qëndrojnë për periudha të gjata. Një informues pohon: 51

52 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Kishim edhe gjyshërit deri në klasën e shtatë. Kishin ardhur këtu për disa vite, sepse kishin fëmijët këtu dhe motra e babit... I sollën edhe ata këtu për një jetesë më të mirë... Pak më vonë u kthyen se nuk qëndronin dot më. Çfarë mund të bënin këtu, rrinin dhe bënin xhiro rreth shtëpisë. Një tjetër informuese tregon: Fatmirësisht që prindërit e mi mund të vijnë këtu, por edhe ata janë 73 vjeç dhe shohin edhe gjendjen tonë, dhe trishtohen...na shikojnë që luftojmë nga mëngjesi deri në darkë dhe që sforcohemi... Babi im do të dalë me miqtë e tij, por këtu nuk e ka këtë mundësi, nuk di gjuhën, nuk di asgjë. 5.3 Dallimi gjinor në formimin e identitetit Faktori i gjinisë ka një rëndësi të veçantë në formimin e identitetit të subjekteve. Perceptimet gjinore, që ndryshojnë së bashku me njerëzit, bëhen pjesë e institucioneve dhe ndikojnë situatën ekonomike të secilit vend. Vaiou shënon se: Gjinia, jo vetëm që është nën negociata të vazhdueshme gjatë procesit të emigrimit, por përbën edhe një faktor vendimtar në formimin e planeve të emigracionit, rrugëve familjare individuale ose kolektive dhe zgjedhjes së vendit të qëndrimit (Vaiou 2009). Në rastin e emigrantëve shqiptarë, paraqiten dallime në pjesëmarrjen në veprimatritë publike, në jetën e përditshme, në rrethanat e punësimit, por edhe në rastin e qëndrimit në Greqi nga ana e vajzave dhe grave. Siç shprehen shumë informues, shoqëria shqiptare mbart ende tipare të shoqërisë patriarkale (në veçanti, ajo përshkruhet nga vetë informuesit me termin e prapambetur ) në krahasim me shoqërinë greke. Këto tipare transmetohen teksa individët emigrojnë në vende të tjera. Një informues që shqetësohet për pjesëmarrjen e grave në aktivitetet publike, dhe veçanërisht në shoqatat e emigrantëve shqiptarë, thotë: Në fillim, shumica ishin burra, sepse gratë ishin disi të ndrojtura, ndoshta nga frika se ishin në një vend të huaj. Gratë që ishin pak më mendjehapura, që nuk ishin të martuara... në fillimet... por vinin m shumë ndrojtje. Dëgjo, që të themi të vërtetën, jemi në Ballkan, megjithëse edhe kjo shoqëri është zhvilluar, gratë në rajonin e Ballkanit janë më të ndrojtura; kjo është e vërteta, nuk duhet të jetë kështu, por ky është realiteti i sotëm.. Shumë gra sa janë beqare mund të bëjnë çfarë të duan, bëjnë atë që ato mendojnë se është e duhur, por kur martohen ndryshojnë. Kjo është e vërtetë edhe për ne.... Megjithatë, në vijim të hulumtimit në terren, por edhe në bazë të të dhënave nga puna (siç përmendet edhe në kapitullin pasardhës), rezulton se me kalimin e viteve identifikimet e strukturuara gjinore po destabilizohen, teksa gratë po dalin nga vatra e familjes për të punuar jashtë shtëpisë. Ky ndryshim bëhet më i ndjeshëm në kohë krize, nga një këndvështrim ekonomik, sepse gratë marrin rolin e shtyllës së familjes. Siç tregojnë edhe shumë të tjerë, gratë dolën në pah si rezultat i pjesëmarrjes më të madhe në ekonominë e shtëpisë. 52

53 kapitulli i pestë 5 Çështjet E Identitetit dhe Integrimit Rolin e gruas, për shembull, nuk arrij ta kuptoj cili është, sepse tashmë për shkak të krizës ekonomike gruaja e u bë protagoniste në familjet shqiptare, duke qenë se shqiptarët nuk kishin më punë në ndërtim, kështu që ata ngelën të papunë, ndërsa gratë, përkundrazi, dolën në sipërfaqe, sepse punonin, sillnin para në shtëpi, pra rolet e tyre u përmbysën, gruaja u bë ajo që del jashtë shtëpisë për të punuar, ndërsa burri që duhet të qëndrojë në shtëpi për të gatuar. 5.4 Gjuha, identiteti dhe integrimi Niveli i integrimit në shoqërinë vendase lidhet drejtpërsëdrejti me mësimin e gjuhës. Për këtë arsye, por edhe për dëshirën e madhe të prindërve që fëmijët e tyre të integrohen sa më shumë në shoqërinë e atjeshme, fëmijët i përkushtohen më pak punës që të mësojnë gjuhën mëmë, sepse përqendrohen në mësimin e gjuhës greke. Krahas këtyre, shumë informues u shprehen se emrat e tyre përbënin një fushëbetejë të fortë debati. Shumë prej tyre iu vunë fëmijëve emra grekë, ndërsa të tjerë ndryshuan emrat e tyre shqiptarë me emra grekë, si një përpjekje për t u integruar më lehtë. Një informues na sqaron: nëse në takimin tonë të parë do të të kisha thënë se më quajnë Dhimitri, nuk do të të shkonte ndërmend se jam shqiptar, duhet të dëgjoje diçka tjetër, të më pyesje ti vetë, kështu që kjo krijon një lloj sigurie, jo se nuk do të ta thosha, por nuk do duhej që të ta thosha që jam Dhimitri shqiptar sepse emri Ledi sjell padyshim mendime të pashmangshme. Sado që të kesh luftuar me veten, pavarësisht se mund të mos jesh racist, menjëherë sa dëgjon cilësimin shqiptar ndodh diçka brenda teje, kjo është në paraqitjen e parë, përshtypja e parë, por këtë e shmang me ndryshimin e emrit, për këtë arsye shumica i kanë ndryshuar emrat e tyre. Doris Kyriazis shkruan se: kemi arritur në pikën ku vetë prindërit e nxënësve me origjinë shqiptare nuk duan që fëmijët e tyre të mësojnë gjuhën shqipe, sepse kjo do të ishte një aspekt i personalitetit të tyre, që do t iu sillte pengesa më vonë në integrimin në shoqërinë greke... Do të ishin të etiketuar.. do të ishte mirë që atë gjuhë ta harrojnë, se praktikisht mendojnë se nuk iu hyn në punë ajo gjuhë, përderisa ata do të qëndrojnë në Greqi, tjetër gjë se çfarë ndodhi në të vërtetë, le të mësojnë mirë greqisht, dhe të shmangin ato që nuk iu duken te dobishme, që veç probleme sjellin... Nga ana tjetër, grekët, pranimin ose jo të emrave shqiptarë shpeshherë e lidhin me grekëzimin e emrave. Siç tregon një intervistuese që thotë: Nuk arrita kurrë ta besoja, por nuk e ndjeva kurrë dëshirën për t u pagëzuar, më kanë bërë shumë presion... Po të them presion të madh [këtu në Greqi] nga kolegë në fabrikat ku punoja, nga komshinjtë [grekë] të të pagëzojmë, pse nuk je pagëzuar?, apo ajo gjëja tjetër, ajo mania për të më ndryshuar emrin, sa herë që më pyesin: Si të quajnë? Valbona! Jo do të thërrasim Vula. Më thërrisnin Vula, nuk iu vinte turp dhe kur unë bëj sikur s i dëgjoja më thoshin 53

54 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Nuk dëgjon?, dhe unë ju thosha Por nuk më quajnë Vula, por Valbona. Komshinjtë edhe për vajzën time më ushtruan presion të madh për ta pagëzuar. Një informues tjetër tregon se, megjithëse prindërit e tij treguan emrat e tyre shqiptarë në vendin e punës, kolegët e tyre iua ndryshuan emrat, më konkretisht ai tregon se: Këtë jo, nuk e bënë prindërit e mi... Por, mua më thërrisnin Labro te restoranti ku punoja... Iu thosha: Kush është Labroja?, dhe kur ishin gati ushqimet dhe me thërrisnin ashtu, unë nuk i çoja. Kërkoja edhe unë të dija për atë Labron. Ndërkohë një tjetër tregon: Unë jam Arjani, ky është emri im, nuk kam emër fetar, por më thërrasin Jani, sepse emri im ngjason me shqiptim e fjalës Janis, Arjan-Janis, por nuk ka lidhje me emrin fetar, sepse unë nuk jam rritur...besoj në Zot, por nuk besoj në një fe të caktuar, nuk kam fe, por nuk jam ateist Identitetet dhe shpërndarja gjeografike e emigrantëve Shpërndarja gjeografike e emigrantëve shqiptarë në zonat urbane, por edhe përzgjedhja e vendbanimit, përbëjnë një parametër që na ndihmon të kuptojmë çështjet e integrimit në shoqërinë vendase. Siç rezulton nëpërmjet dëshmive të intervistuesve, por edhe në bazë të të dhënave demografike (siç e pamë në Kapitullin 3), emigrantët shqiptarë nuk përqendrohen në zona të caktuara të qyteteve: janë të shpërndarë, nuk ka..., ajo që i referohemi si integrim është se nuk mund t i dallosh, në çdo lagje, në çdo ndërtesë ka edhe një familje shqiptare... Ndoshta edhe më shumë se një, sepse nëse marrim parasysh shkollat, unë çoj fëmijët e mi në shkollë dhe ka klasa ku gjysma e nxënësve janë me origjinë shqiptare. Por, nuk e di se ku banojnë, më shumë mundësi janë të shpërndarë ngado. Një përqendrim më i madh që vërehet në qendrat urbane dhe në lagjet më të varfra, sipas informacioneve të mbledhura nëpërmjet intervistave dhe gjetjeve të kërkimit, ndodh për arsye ekomomike. Vetë ata, të nxitur nga dëshira për t u integruar, nuk parapëlqejnë, as synojnë fqinjësinë me bashkatdhetarë. Kur një informuese u pyet në lidhje me zgjedhjen e prindërve të saj, për zonën e marrjes me qira të shtëpisë, ajo u përgjigj: Nuk kishte shumë shqiptarë, besoj kjo ishte arsyeja. Kam përshtypjen se babi im e përzgjodhi vendin mbi këtë kriter, nuk donte një zonë me shumë emigrantë. Njëkohësisht, vërehet se posedimi i një prone përbën një tjetër kriter për integrimin në shoqërinë greke. Duke qenë se shoqëria greke përshkruhet nga një përqindje e lartë e pronësisë së banesës së tyre (një fenomen që sigurisht po ndryshon kohët e fundit të krizës), dëshira e marrjes së pronësisë së një banese, varet nga integrimi në shoqërinë e përgjithshme. Në veçanti një informues tregon: 54

55 kapitulli i pestë 5 Çështjet E Identitetit dhe Integrimit Do të doja të blija qoftë edhe një dhomë për fëmijën tim. Që të ndihet se në të vërtetë është atdheu i tij i dytë. Pastaj si prind që jam, dua që fëmija im të krenohet se është një fëmijë që ka një atdhe. Nuk dua që të ndihet si unë që nuk kam atdhe, të mos ndihet si i humbur. Përpos kësaj, afërsia fizike me Shqipërinë duket se përbën një faktor për familjarizimin më të shpejtë me vendin e jetës së përditshme dhe me integrimin në shoqëritë vendase. Siç vë në dukje edhe një intervistues: Klima këtu është e njëjtë me qytetin tim të lindjes, as atje nuk bie kurrë dëborë, në Durrës bën më shumë nxehtë se në Selanik, ka pothuajse të njëjtën klimë si Larisa, ose Lamia, ato zonat aty afër... Por, ajo që më pëlqen këtu është klima, se nuk ndryshon shumë me atë të Shqipërisë. 5.6 Politikat dhe portretizimi i emigrantëve shqiptarë në Media Portretizimi i shqiptarëve nga Mediat greke (për më shumë, shihni kapitullin përkatës), ka luajtur një rol vendimtar në formimin e identitetit të emigrantit shqiptar. Identifikimi i shqiptarëve me krimin dhe paligjshmërinë, në vitet 1990, e bëri fjalën shqiptar sinonim të kriminelit të rrezikshëm. Siç parashtron edhe Madianou: Portretizimet stereotipike të një grupi nga një elitë mbizotëruese, mund të përdoren si bazë për margjinalizimin e vazhdueshëm dhe të mëtejshëm të grupeve të cenueshme. Gazetari, Aleks Markou, shprehet: Reportazhet e Greqisë nuk paraqisnin ndonjë imazh negativ për shqiptarët në fillimet...po flasim për vitet Megjithatë, pak më vonë, kur erdhën edhe elementet e botës së krimit, ndryshoi edhe imazhi i tyre në median greke, dhe veçanërisht në ato private, që u themeluan në Greqi në ato vite, si, Αντ1,MEGA, etj. për pasojë çdo shikues grek shihte te çdo shqiptar, një kriminel. Megjithëse, gjatë dekadës së fundit, imazhi i tyre ka ndryshuar, damka e elementit keqbërës është ende e dallueshme. Megjithëse ky portretizim është modifikuar ndjeshëm, kujtimet e portretit të këtij identiteti nga opinioni publik i shoqërisë greke, që u krijua në media, janë ende të gjalla, dhe duket se është një plagë e hapur në lidhje me atë imazh të fuqishëm, madje edhe sot, 25 vjet nga dyndja e parë e madhe e ardhjes së emigrantëve shqiptarë në Greqi. Përpos këtyre referimeve në ligjërimin publik, as politikat shtetërore nuk ndihmuan në nivel të kënaqshëm, për integrimin e emigrantëve në shoqëritë vendase. Siç vëren Traidafyllidou: Ngurrimi i shtetit grek në menaxhimin e emigracionit, fillimisht si një fenomen afatgjatë, si edhe mungesa e një kornize politikash për përfshirjen, madje edhe 10 vite nga dyndja e parë e madhe, tregojnë se ekziston një lidhje midis ngurrimit dhe përkufizimit etnikokulturor të identitetit dhe shtetësisë greke. Vetë emigrantët, duke iu referuar kuadrit të paplotë të integrimit, e konsiderojnë vetën e tyre si shtetas të parëndësishëm. Një pjesë e tyre theksojnë se kanë të njëjtat detyrime (tatime, taksa komunale, etj.) si shtetasit grekë, dhe 55

56 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece megjithëse paguajnë për leje qëndrimin e tyre, nuk kanë akses në përfitimin e të mirave të ofruara nga shteti (ndihma ekonomike, programe mbështetjeje si ΕSPΑ etj.), gjë që i rëndit këta shtetas në kategorinë e dytë. 5.7 Identiteti i caktuar nga të tjerët: racizmi dhe nacionalizmi Rastet e sjelljeve raciste ndaj emigrantëve shqiptarë janë pakësuar, megjithëse nuk janë zhdukur. Veçanërisht, te fëmijët e brezit të dytë dhe të tretë hasim shumë raste të bullizmit, që bazohen në origjinën e këtyre fëmijëve. Gjatë hulumtimit në terren, janë shënuar shumë raste të tilla që kanë ndodhur gjatë viteve të fundit: Në klasën e nëntë, kam përjetuar racizmin, atë vit e ndjeva shumë... Ishte një periudhë, nuk është se e kam ndjerë sërish, por atë vit të klasës së nëntë, dhe rastësisht shkolla që unë ndiqja kishte shumë racistë... Çdo vit përkeqësohej situata derisa atë vit shpërtheu.. më ka ndodhur një rast në shkollën fillore, që unë i thosha shoqes të luanim dhe ajo thoshte se nuk luan me mua, sepse isha nga Shqipëria. Ende ndodh, dhe kështu do të jetë gjithmonë; me gjuanin shumë keq, bëra operacion dhe vinin te spitali se e dinin ku isha, me gjuanin dhe atje, dhe më kanë hedhur edhe nga shkallët; shumë gjëra të këqija para disa ditësh u trondita, sepse më tha tezja se kushërira ime e vogël, që është 7 vjeç kishte ftuar tre shoqet e saja në shtëpi, dhe vetëm dy kishin shkuar, ndërsa kur morën në telefon atë të tretën, ajo i kishte thënë se nuk më la mami të vinte te shtëpia e shqiptarëve, dhe e vogla ime që qante pa pushim... Shqiptarë jemi, dhe jo ujqër! Çfarë, kanë frikë se do t i hamë?... Kur jetoja në Livadhi, dhe djali im ishte i vogël, 6 vjeç, dy vëllezër e çonin në kasolle dhe e lidhnin, dhe i thoshin se do ta digjnin atë, shqiptarin e ndyrë ( ) Djali qëlloi më fat, sepse e dëgjoi një fqinj, një plakë, duke qarë dhe hapi derën, ishte e rrezikshme se kishte benzinë dhe gjëra të tilla, që mund t i bënin keq djalit tim. Pa dyshim që sjelljet raciste nuk kufizohen në shoqërinë greke, sepse, siç tregojnë edhe disa informues, ata trajtohen në mënyrë të ngjashme edhe kur kthehen në Shqipëri. Lere të mos flasim, se nga ana tjetër është edhe reagimi i medias Kur erdhëm në Greqi na quanin shqiptarë të ndyrë dhe kur kthehemi në vendlindje, shokët e klasës dhe fëmijët e lagjes i quanin grekë të ndyrë... Përfytyroni një fëmijë që vjen në Greqi dhe dëgjon se i referohen si shqiptarë i ndryrë, dhe kur kthehet në Shqipëri, rrethi shoqëror i atdheut të tij, aty ku supozohet se je në atdheun tënd të vërtetë, të dëgjosh të njëjtin epitet 56

57 kapitulli i pestë 5 Çështjet E Identitetit dhe Integrimit Paralelisht, mospranimi nga shoqëria vendase dhe dhuna verbale e fizike me bazë raciste, në disa raste ka si pasojë fortifikimin mbrapa identitetit etnik shqiptar. Një informues, duke iu referuar bullizmit në shkollë, na tregon: Më kujtohet ajo koha, kur në vitet e para të ardhjes, pas klasës së tetë, që doja më shumë Shqipërinë... Kjo më kishte krijuar, dhe më kishte ndjellë ndjesinë e ringjalljes së dashurisë për Shqipërinë, sepse përderisa më karakterizonin me këtë identitetit, duhet të gjesh ato elementë të atij identiteti sjelljet ndaj meje në shkollën nëntë-vjeçare më bënë që të më rilindte brenda meje ndjesia e shqiptarit; këngë, histori, gjëra të ndryshme, për kryengritjet në Shqipëri, më kuptoni? Jo vetëm që nuk por ka edhe persona që kjo gjë i çon në fanatizëm, racizmi që shumë shqiptarë kanë përjetuar mund t i bëjë nacionalistë të zjarrtë në shumë raste Për më tepër, në kohët e fundit të krizës, vërehet një përshkallëzim i debateve nacionaliste dhe raciste në jetën publike, që ecin përkrah rritjes së pushtetit të partisë Agimi i Artë dhe hyrjen së saj në parlamentin e Greqisë, dhe rastet e dhunës ndaj shqiptarëve nuk mungojnë. Një informuese na tregon duke përshkruar një zënie që pati me një fqinj greke, në vitin 2012: Pjesa më tragjike ishte momenti kur na sollën pesë veta nga Agimi i Artë dhe më kapën në rrugë; unë nuk ndalova, ndërkohë ajo iu tha: Ajo është, kapeni!, bërtisnin dhe ulërinin në lagje, Ikni nga shtëpia se do t iu djeg të gjallë ; mu në mes të ditës, në Nea Raidestos. E nxorën edhe në lajme, por nuk dhamë emra, se kisha frikë. Me ndihmoi shumë Këshilli i Prindërve dhe Kujdestarëve. Na ndihmuan edhe shumë persona të tjerë, por sërish nuk mjafton... Kisha frikë, ende jam e frikësuar... Këta persona janë... Edhe sot pata frikë... E dallova njërin prej tyre... Sigurisht, u arrestuan dhe u dënuan me tre vite burg.(...) Kjo ishte pikënisja e atyre të Agimit të Artë, të ushtronin dhunë fizike. 5.8 Integrimi dhe përshtatja e emigrantëve Përgjithësisht, vlerësimi i nivelit të integrimit merr parasysh politikat e qeverisë, opinionin publik, pranimin e tyre nga shoqëria dhe rrjetet shoqërore midis pjesëtarëve të komunitetit të emigrantëve (Portes 1995). Hatziprokopiou, duke shkruar në lidhje me popullsinë shqiptare në Selanik, vë re se emigrantët tashmë janë bërë një element përbërës i shoqërisë vendase dhe integrimi i tyre është rezultatet i proceseve që përcaktojnë edhe jetët e vendasve. Duke qenë se emigrantët shqiptarë janë integruar në nivel të lartë në shoqëritë vendase, do të ishte e pavend të diskutojmë për komunitetin shqiptar në Greqi, sepse një pjesë e madhe është shpërndarë në qendrat urbane, dhe në periferitë, pa pasur rrjete shoqërore të zhvilluar midis tyre. Ata nuk e shfaqin identitetin e tyre etnik, siç u përmend edhe më lart, që rezulton të mos jetë një hallkë e fortë lidhëse, që të mundë t i bashkojë në jetën e tyre të përditshme. Në shumicën dërrmuese, shqiptarët përshtaten dhe vendosin të qëndrojnë këtu, mësojnë gjuhën dhe integrohen në shoqëri. 57

58 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Unë personalisht, tashmë nuk e konsideroj Greqinë si atdheun tim të dytë,, por besoj edhe shumë shqiptarë të tjerë... Sepse përderisa unë kam 20 vite që jam larguar dhe shkoj një herë në vit dhe ka raste. Ka dy vite që nuk kam shkuar, dhe e vetmja gjë që më lidh janë kujtimet e fëmijërisë dhe prindërit e mi që jetojnë atje, por për mua Greqia nuk është një atdhe i dytë, është i parë, për të mos thënë kaluar të parit. Një informuese, në lidhje me pyetjen nëse do të largohej nga Greqia për shkak të krizës, na thotë: Bëjmë 100 hapa përpara dhe 200 hapa mbrapa. 100 hapa për të ikur dhe 200 hapa mendimesh që të qëndrojmë. Duam kaq shumë të ikim, por po aq shumë edhe të qëndrojmë. Sepse atje tashmë jemi të huaj. Edhe këtu i huaj je, por atje je më shumë i huaj. Në Shqipëri je dy herë i huaj. Këtu kemi krijuar një jetë. Sidoqoftë, unë po flas për rastin tim. Burri im punonte katër muaj në fshat dhe jetonim me ato para që fitonte. Më kuptoni. Janë shumë gjëra...të flasim për jetën që kemi jetuar dhe që kemi përjetuar, nuk mjafton koha. Grekët më kanë treguar dashuri, por njëkohësisht kam ndjerë edhe racizmin deri në palcë. 58

59 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i gjashtë Shkolla dhe Mësimi i Gjuhës Greke si Kontekste dhe Mjete Integrimi

60

61 6 kapitulli i gjashtë Shkolla dhe Mësimi i Gjuhës Greke si Kontekste dhe Mjete Integrimi Arsimi, është një prej shtyllave më të rëndësishme të çdo shteti. Nëpërmjet tij zhvillohen aftësitë gjuhësore të qytetarëve, përthithen dhe nxiten vlerat kulturore dhe hidhen themelet e identitetit etnik dhe kulturor të nxënësve. Shkolla është një institucion, nëpërmjet së cilës vihen në zbatim politikat e mësipërme. Ajo është mekanizmi themelor i shoqërizimit të fëmijëve dhe korniza e takimit të tyre dhe të familjeve të tyre me shoqërinë më të gjerë. (Fragkoudaki 1985, Georgiou 2000, Germanos 2002). 6.1 Arsimi dhe emigracioni: Emigrantët shqiptarë në shkollat greke Ε drejta për arsimin bazë të detyrueshëm, falas, është e njohur për të gjithë njerëzit (Tsitselikis). Realiteti i ri që është krijuar në Greqi, pas viteve 1990, transformoi rrënjësisht mjedisin shkollor dhe ndryshoi përbërjen e popullsisë së nxënësve, duke i dhënë atij elemente të një bashkëjetese shumëkulturore (Palaiologou dhe Euaggelou 2013).. Sipas disa të dhënave më të fundit, përqindja e nxënësve me origjinë/shtetësi shqiptare që ndjekin shkollën në Greqi arrin në 71,5% të numrit të nxënësve të huaj (Pavlopoulos 2009:403). Sipas Forumit Grek për emigrantët, në Greqi janë emigrantë shqiptarë që kanë mbaruar shkollën e mesme, që kanë mbaruar shkollën e lartë, dhe shumë prej tyre e kanë mësuar gjuhën greke në mënyrë empirike, ose kanë ndjekur programe trajnuese për përvetësimin e saj (Thakas). 6.2 Përshtatja në vitin shkollor: përvoja nga procesi shkollor Veçanërisht, nxënësit me origjinë/shtetësi shqiptare, të parët që erdhën në Greqi, u futën në një tjetër klasë shkollore, nga ajo që iu takonte sipas moshës, për arsye se nuk e njihnin fare gjuhën greke. Kjo rezultoi në një margjinalizim të dyfishtë, nga njëra anë ai gjuhësor, dhe nga ana tjetër, veçim shoqëror, sepse ndryshimi i moshës përbënte një pengesë për krijimin e marrëdhënieve shoqërore midis shokëve të klasës dhe shtonte margjinalizimin e tyre shoqëror (Gogonas and Michail 2014). Për më tepër, sipas informuesve tanë, fakti që ata nuk e flisnin fare gjuhën, i mundoi shumë gjatë mësimit të shkrimit dhe drejtshkrimit. Shumë prej tyre u shprehën se, pavarësisht se kanë mbaruar shkollën e lartë, ende hasin probleme leksikore dhe sintaksore. Brezi i parë i nxënësve shqiptarë kishin mesatare të ulët në mësime, shfaqën sjellje problematike dhe paraqitën probleme me përshtatjen në mjedisin shkollor, në kundërshtim me nxënësit e brezit të dytë, që patën rezultate të shkëlqyera në mësime, realizuan asimilim dhe integrim të plotë (Pavlopoulos 2009:417, Palaiologou dhe Euaggelou 2013). Sipas fjalëve të një informuesi:...të kuptoja thelbin e asaj që lexoja, kisha shumë vështirësi në shprehje, dhe ndonjëherë më vinte turp, sepse e kuptoja shumë mirë atë që lexoja dhe kisha edhe shumë mendime për të shkruar, qoftë edhe një fjali, por kisha shumë probleme me drejtshkrimin. Nuk i dija rregullat e drejtshkrimit. 61

62 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Në lidhje me mënyrën e trajtimit të nxënësve shqiptarë nga mësuesit, dhe nga shokët e klasës, informuesit na treguan përvoja të shumëllojshme. Disa ishin të mendimit se mësuesit e tyre nuk kishin aftësitë e nevojshme dhe arsimin e duhur, për t i ndihmuar ata të integroheshin dhe t i përkrahin gjatë procesit mësimor. Megjithatë, nxënësit shqiptarë kanë përjetuar fenomene racizmi, ksenofobie dhe margjianalizimi, kryesisht nga shokët dhe shoqet e klasës. Këto raste kanë të bëjnë me përsëritjen e një sjelljeje të bazuar në perceptimin stereotipik për kuptimin e fjalës Shqiptar. Kjo, më tej, çoi në përdorimin e disa epiteteve negative, si të huajt apo shqiptarët, dhe përfundimisht në margjinalizimin e tyre. Rastet e sjelljeve raciste nga ana e mësuesve ishin shumë të pakta. Siç na treguan edhe ata vetë, shumë prej nxënësve shqiptarë, u detyruan të përvetësonin një sjellje reaguese dhe të pakëndshme në lidhje me pjesëmarrjen e tyre në shkollën greke dhe procesin mësimor, ushqyen ndjesi frike dhe reaguan drejt formave të shoqërizimit që përfshinte shoqëri, pothuajse, vetëm me nxënës të tjerë shqiptarë, por, shpeshherë, edhe me shokë klase nga popullsi të tjera emigrantësh, si edhe me grekët e riatdhesuar. Ky shoqërizim ishte rezultatet i nevojës, siç na treguan disa: ose, ngaqë kisha nevojë të ndjeja se kishim një origjinë të përbashkët, ose, ngaqë kisha me kë të flisja të njëjtën gjuhë. Citimet e mëposhtme shprehin qartësisht përjetimet dhe përvojat e informuesve tanë në vitet e shkollës: Ndjesi pozitive nga qëndrimi i mësuesve ndaj nxënësve shqiptarë: Të paktën mësuesit na pranuan, ose ndoshta disa mund të ishin si gjithë të tjerët, por na trajtonin siç trajtonin nxënësit e tjerët, dhe kjo është shumë pozitive, megjithëse disa prej tyre na qëndronin më afër se disa të tjerë. Domethënë, mësuesit që na jepnin mësimet shtesë kishin një sjellje të tillë. Ndiqnim orë mësimore pas orarit të shkollës, dhe imazhi që kam është pozitiv për këtë pjesë, domethënë faktit që sapo kishim ardhur, dhe mësuesit që na krijuan një mjedis mirëpritës në shkollë. Për sa iu përket moshatarëve të mi, është e arsyeshme që kur je fëmijë nuk e percepton dot nivelin, le të themi, të dallimeve. Po, u treguan të kuptueshëm dhe na përkrahën. Megjithatë, në universitet gjerat janë ndryshe. Për të qenë e sinqertë, në shkollë nuk kam përjetuar ndonjë trajtim racist. Të paktën unë jo. Sigurisht ka raste të tilla sporadike, por mendoj se një person që është mësues dhe që nuk është një mësues i ndërgjegjshëm dhe i përgjegjshëm, siç sillet me nxënësit e huaj, ashtu mund të sillet edhe me një fëmijë që nuk është nxënës i mirë, ose ka vështirësi në të nxënë Por, gjerat ishin shumë ndryshe në universitet. Në universitet përqendrohen te ideja se sa dëshirë ke të studiosh. Dhe nëse ke vullnet... Mendoj se pedagogët që kam pasur më kanë ndihmuar shumë. Komente negative për kushtet dhe formimin e mësuesve: 62

63 6 kapitulli i gjashtë Shkolla dhe Mësimi i Gjuhës Greke si Kontekste dhe Mjete Integrimi Ndodhi sepse vetë mësuesit, disa prej tyre, treguan mospërfillje, por në raste të veçuara, siç ndodh në çdo vend pune, ata ishin të paaftë dhe nuk kishin njohuri, jo se ishin të papërshtatshëm, por sepse nuk mund ta menaxhonin gjithë atë valë që shpërtheu pas vitit 1993, dhe për arsyen se ishin të papërgatitur për atë Pra, mësuesit as nuk flisnin e as nuk kuptonin shqip, dhe si rrjedhojë nuk mund të na shpjegonin. Ishin të papërgatitur dhe e vetmja gjë që mund të bënin ishin të na linin aty në bankë të vizatonim. Ideja është se shumica prej nesh ishin të mirë në matematikë, sepse e njihnin mirë këtë lëndë, ndoshta ngaqë sistemi i arsimit atje është pak më i avancuar, por nuk dinim gjuhën. Përjetime të sjelljeve raciste nga mësuesit: Përgjithësisht, nuk kam përjetuar ndonjë rast diskriminimi, pothuajse asnjë herë në jetën time, përveçse në dy raste dhe fatkeqësisht ishin nga mësues. Një herë, një mësues jo gënjeva, 3 herë më ka ndodhur. Një mësues në shkollën nëntëvjeçare një herë, dhe një herë tjetër në gjimnaz dhe e fundit në universitet, jo drejtpërsëdrejti për mua, por jam ndodhur në momentin kur një pedagog në universitet iu thoshte studentëve grekë që të studionin më shumë, se kanë ardhur këtu shqiptarët dhe janë më të mirë se ju, dhe t iu vijë turp dhe fjali të tjera të ngjashme. Ai person në një moment ka shkruar një fjalim shumë racist dhe aty fshihet racizmi për mua, sepse është arsimtar, dhe në këtë mënyrë i ushqen njerëzit. Pra, ai person doli publikisht dhe ka shkruar në faqen e tij të internetit se: nuk do të bëhemi këtu si Islamabadi me shqiptarin që grabit një gjyshe dhe tjetri që grabit shqiptarin. Me frikë kemi shkruar në faqen e tij, me emër mbiemër, se ajo që po bën është e papranueshme, se nuk i takon një pedagog universiteti të flasë në këtë mënyrë, duhet të mbajë peshën e përgjegjësisë që ka, pra kur flet me dikë, bën dialog, dhe nuk flet me vetën. Ai na hoqi nga faqja e tij dhe mua me vuri në shënjestër, dhe e bëri këtë me një mënyrë shumë burracake. Përjetime të sjelljeve raciste nga nxënësit e tjerë: Kështu që problemi me të cilin u përballa unë ishin vetë fëmijët, në lidhje me marrëdhëniet tona me fëmijët e tjerë. Domethënë që nga fillorja deri në shkollën e mesme kisha shumë pak shokë grekë, dhe më shumë bëja shoqëri me shqiptarët, ata i konsideroja si shokë, që edhe ata vetë shpeshherë e fshihnin se nga vinin. Pra, në shumë raste e mbanim të fshehtë origjinën tonë. Nuk e thoshim lehtë. Mësuesit e dinin. Dhe gjatë pushimit në shkollë, vinin dhe na pyesnin se nga jemi. Nga Shqipëria iu thoshim. Më pas përjetoja një situatë diskriminimi, racizmi, jo vetëm unë, por edhe nxënës të tjerë, po ju them se deri në shkollën e mesme druheshim të tregonim se nga ishim. Ndoshta për faktin se shkolla ishte si një grup ndikues. Pra shkoje në fillore, në nëntë-vjeçare dhe pastaj në gjimnaz, dhe shoqëritë dhe lidhjet ishin formuar tashmë. Edhe kjo mund të jetë një faktor. Është paranojë. Por, sidoqoftë në gjimnaz nuk e kam përjetuar. 63

64 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Por në nëntë-vjeçare dhe në fillore ka qenë shumë e pranishme, sepse kur je i vogël nuk arrin ta kuptosh. Kishte raste dhune, dua të them se rriheshim kur mbaronte mësimi, ose na ndiqnin me vrap. E gjitha kjo nuk ka të bëjë me vetë fëmijët. Ka të bëjë me një kulturë dhe ideologji të rrënjosur, që është formuar që në fillimet e emigracionit. Mësuesit nuk ishin të përgatitur për ta menaxhuar atë situatë. Kjo është e vërteta. Por, ishin edhe mospërfillës; Dhe ecnin përpara; Dhe nuk donim të ndërhynin në këtë situatë. Ata thoshin është thjesht një zënkë midis fëmijësh. Por, nuk ishte vetëm një zënkë. Ishte shumë e fuqishme. Sidomos, në nëntë-vjeçare ishte shumë e fuqishme. që si duket trajtohem në mënyrë të ndryshme nga moshatarët e mi. Tani që po e mendoj, do të thosha se nuk jam trajtuar ndryshe, sepse bënin të njëjtat shaka dhe ngacmime që i bëjnë fëmijët me njëri-tjetrin në atë moshë. Pa qenë domosdoshmërisht në epiqendër të ngjarjes për shkak të origjinës..pra, në klasë të parë, u futa në klasë dhe u prezantova me emrin tim; në pasaportë ishte i shkruar në versionin shqiptar, dhe mësuesja më thirri ashtu. Unë ngaqë e dija, ngrita dorën. Fëmijët e tjerë më panë çuditshëm, dhe pa e kuptuar arsyen përse. Më vonë gjatë pushimit, e kuptuan që isha nga Shqipëria dhe ata janë sjellë shumë ftohtë me mua, deri në atë pikë sa unë kam shfaqur sjellje agresive. Një ditë isha e sëmurë dhe nuk doja të dilja jashtë gjatë pushimit. Mësuesja e fillores më tha që mund të qëndroja brenda, nuk ishte problem, pasi aty ishin edhe kujdestarët e klasës. Por, ata donin të qëndronin brenda vetëm dhe me thoshin ti shqiptare, dil jashtë dhe epitete të tjera, derisa arrita në momentin që mora një karrige edhe iua hodha, që të pushonin dhe të mos me etiketonin ashtu pa asnjë arsye, përderisa unë nuk iu kisha bërë gjë. Përfundova duke mos patur asnjë shok, se asnjë nuk donte të bënte shoqëri me mua ngaqë i rrihja të gjithë. As mësuesit nuk mund të bënin diçka. Pra mësuesit nuk bënë asgjë. Ata as iu thoshin të tjerëve të ndalonin, po as mua nuk më bënin vërejtje për sjelljet e mia. Ka shumë raste të tilla. Aty ishte një kodër me pemë dhe mbrapa ndodhej një shkëmb. Që aty kam shtyrë një fëmijë, sepse me gjuante me gurë në fillim, pastaj hipi sipër dhe po përdorte po të njëjtat epitete nuk të duam ty, shqiptar i keq dhe të tjera të ngjashme me këto... Sjellja ime ishte shumë e dhunshme. Fëmijët janë integruar, kanë krijuar shoqëri, por ka edhe raste margjinalizimi të fëmijëve, në veçanti nga fëmijët që janë natyra të ndrojtura, duke i karakterizuar si shqiptari i ndyrë. Ka edhe raste bullizmi dhe disa mësues as që e vërejnë; nuk ndërhyjnë; nuk iu intereson dhe e lënë ashtu situatën. Më e trishtueshme është mosinteresimi i arsimtarëve. 64

65 6 kapitulli i gjashtë Shkolla dhe Mësimi i Gjuhës Greke si Kontekste dhe Mjete Integrimi 6.3 Perceptimet për suksesin në shkollë Realiteti shkollor është i ndërthurur, kështu që ecuria e nxënësve në shkollë është rezultat i ndërveprimeve të faktorëve të ndryshëm, si: mësuesit, shkolla, por edhe konteksti më i gjerë shkollor (Fragkoudaki 1985, Banks 1987). Sipas këtij kuptimi, përkufizimi i koncepteve të suksesit, por edhe dështimit, në shkollë, përbëjnë një fenomen të komplikuar, dhe në secilin nga rezultatet duhet të përfshihen historitë e tyre personale, historitë e familjeve të tyre, qëndrimin e tyre ndaj të nxënit dhe përgjithësisht ndaj studimeve, dhe kryesisht perceptimet në lidhje me veten dhe pozicionin në shoqëri (Charlot 1999). Sidoqoftë, origjina shoqërore apo prejardhja, nuk janë faktor vendimtar për suksesin në shkollë. Mjedisi familjar (Pyrgotakis 1998) dhe mjedisi shkollor, janë vendimtarë për formimin e raportit të nxënësve me dijen, në bazë të pretendimeve dhe ambicieve të tyre (Charlot 1992). Suksesi në shkollë duket se ka një vend të vlefshëm dhe të rëndësishëm për familjet shqiptare, dhe kjo është e kuptueshme, sepse arsimimi përbën një mjet integrimi, përfshirjeje dhe përparimi në shoqëri. (Palaiologou dhe Euaggelou 2013, Zahariadou 2014). Hulumtimi tregoi se perceptimi për suksesin në shkollë përfshin elemente si: përmbushja e detyrimeve shkollore nga ana e nxënësve; arritja e synimeve që vendosen gjatë procesit mësimor; spikatja ndër nxënësit e tjerë, për vullnetin në të lexuar, për të përthithur njohuri dhe për të marrë pjesë aktive në procesin mësimor. Suksesi në shkollë lidhet gjithashtu me aftësitë e zhvilluara shoqërore, për krijimin e marrëdhënieve me moshatarët e tyre, si dhe me pranimin e tyre nga komuniteti i shkollës. Prindërit i nxitin fëmijët drejt përvetësimit të gjuhës greke, në marrjen e diplomës së arsimit të lartë dhe në shumë raste, i shkurajojnë që të përdorin gjuhën shqipe. Shqiptarët kishin atë stigmën dhe është një situatë problematike, që shpjegohet edhe ndryshe, që ka arritur në pikën kur vetë prindërit e nxënësve me origjinë shqiptare të mos duan që fëmijët e tyre të mësojnë shqip, sepse ajo do të ishte në një aspekt, një pjesë e personalitetit të tyre, që do t iu shkaktonte probleme më vonë, në lidhje me integrimin e tyre në shoqërinë greke... Do të ishin të etiketuar». Nga prindërit, është kultura e shqiptarëve dhe ajo ideja që prindërit duan t iu ofrojnë fëmijëve më të mirën, një armë për të mbijetuar në këtë xhungël ku jetojmë, pavarësisht krizës që po e përjetojmë të gjithë, si grekët, ashtu edhe shqiptarët duan që fëmija i tyre të bëhet dikushi në jetë. Diçka e ngjashme me ëndrrën amerikane, që të studionim, dhe mendon se të gjitha mund të ndryshojnë duke u bazuar në arsimim përpjekja personale është e madhe dhe e rëndësishme, por vetëm duke u bazuar në përpjekjet personale dhe individuale. Unë isha e fiksuar pas diplomës, e doja me doemos atë letrën. Po, sepse nuk isha një studente e zakonshme, merrja edhe ndonjë bursë mundohesha të mos lija asnjë orë lek- 65

66 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece sioni, sepse shihja rreth meje shumë studentë të ashtuquajtur të përjetshëm dhe kjo me shqetësonte për dy arsye. Së pari, sepse mendoja se do duhet të vonoja planet dhe ëndrrat e mia nëse nuk e merrja diplomën në kohë, dhe së dyti, për arsye se isha një emigrante, kisha frikë se mos i mbyllnin kufijtë, na përzinin dhe do t i lija studimet e papërfunduara. Kështu që u përpoqa që t i mbaroja studimet e mia brenda 4 vjetëve. 6.4 Mësimi i gjuhës greke Mësimi i gjuhës greke, siç na treguan informuesit, është një nevojë e domosdoshme; një parakusht i rëndësishëm për gjetjen e punës dhe një mënyrë për t u integruar në shoqërinë greke, edhe mjet komunikimi për jetën e përditshme (Chatzidaki dhe Maligkoudi 2012, Blahara dhe Kaltsou 2014). Në sajë të nismës së organeve publike dhe private janë krijuar mjedise dhe programe, ku emigrantët kanë mundësinë të përvetësojnë më mirë gjuhën greqishte. Këto organe përfshijnë bashki dhe Organizata Jofitimprurëse që kanë vepruar duke kuptuar rëndësinë e njohjes së gjuhës nga emigrantët, si një mjet të dobishëm për mbijetesë, por edhe si një mekanizëm për përmirësimin e bashkëveprimit shoqëror dhe integrimit social. Personat me të cilët folëm, na treguan: Ishte një program, që për një periudhë u quajt Odisea e Ministrisë së Arsimit dhe të Sekretariatit të Përgjithshëm për të nxënit gjatë gjithë jetës, por që iu drejtohej një numri të kufizuar emigrantësh, zhvillohej grupe-grupe dhe për faktin se shumica e emigrantëve kur vinin te ne i kishin mësuar gojarisht disa gjëra, por që nuk ishin të mjaftueshme. Gjithashtu, te ne vijnë edhe shumë emigrantë që nuk kanë dokumente, ose janë në situatë të ndërlikuar, ne nuk kontrollojmë ligjshmërinë e secilit prej tyre, kush dëshiron që të mësojë gjuhën, vjen këtu, dhe ne e regjistrojmë sipas të dhënave që na jep ai vetë, dhe kjo na mjafton. Siç e kuptoni, veçanërisht kohët e fundit të krizës, janë disa njerëz që kanë (...) Jo, nuk kemi përfituar nga programet shtetërore. Nxënësit tanë janë të gjithë të rritur. Shumë pak prej tyre i kanë ndjekur mësimet, sepse kishin nxënës në një shkollë publike, por kjo që po thoni ju ndodh, por jo drejtpërsëdrejti, sepse, kryesisht në vitet e fundit, prindër që i kanë fëmijët në fillore, ose në nëntë-vjeçare, qoftë me origjinë shqiptare, qoftë nga vendet e ish Bashkimit Sovjetik dhe që duan të përmirësojnë njohjen e gjuhës greqishte për të ndihmuar fëmijët në mësime... po, është një fenomen që po e vërejmë në vitet e fundit, nëse marrim parasysh që disa kur erdhën në Greqi nuk ndoqën shkollën, nuk arritën të shkonin në shkollë, dhe kanë krijuar familje, fëmijët e tyre tashmë janë në moshë shkolle. 66

67 6 kapitulli i gjashtë Shkolla dhe Mësimi i Gjuhës Greke si Kontekste dhe Mjete Integrimi Pra, praktikisht ata janë emigrantë të brezit të parë që nuk e kanë ndjekur në Greqi shkollën dhe iu drejtohen juve për të mësuar gjuhën greke.ε.. Po... sepse për ata të brezit të dytë shteti është i detyruar t i pranojë në shkollë, dhe ata tashmë janë nxënës. Qëllimi ishte të kishin mundësinë... Gjatë viteve të para, nuk e flisnin pothuajse aspak gjuhën greqishte, bëhet fjalë për vitet 97, 98, 99, 2000, ende vazhdojnë të vijnë emigrantë. Atëherë ishte synim që të mundë të komunikonin midis tyre, me emigrantët e tjerë, me grekët, dhe veçanërisht me shërbimet dhe punëdhënësit e tyre, për të mos qenë objekt shfrytëzimi vetëm për faktin se nuk e flisnin gjuhën. Kjo është shumë e rëndësishme. Në vazhdim, një qëllim tjetër ishte, artikulimi qoftë me gojë apo me shkrim, dhe kuptimi i shoqërisë në të cilën jetonin, asaj që i referohemi si mendimi kritik Për arsyen se këtu u përpoqëm të përdornim metoda të avancuara të mësimdhënies së greqishtes si gjuhë të dytë, deri në vitet 90 i kushtohej pak vëmendje, por pas këtyre viteve, dhe kryesisht pas viteve 2000, u kryen disa analiza teorike edhe personat që kishin master, ose që ishin lektorë në Departamentin e Edukimit.Përpiqeshin që ta përshtatnin mësimin sipas nevoja dhe interesave të nxënësve, pa përdorur domosdoshmërisht një tekst në veçanti. Për më tepër, njohja e mirë e gjuhës greke dhe elementeve të kulturës greke dhe historisë së Greqisë ishin kritere të domosdoshme për procesin e marrjes së shtetësisë greke. Më pak fjalë, një fëmijë që ka lindur në Greqi, nuk e merr shtetësinë greke, nëse nuk përmbush kriterin e regjistrimit në shkollën e parë fillore, si edhe që prindërit e tij të kenë qëndrim të ligjshëm për disa vite. Rasti tjetër është kur fëmija ka ndjekur 6 vite të arsimit të mesëm, ose 9 vite të arsimit fillor dhe të mesëm. Të gjitha këto raste kanë si parakusht qëndrimin e ligjshëm të prindërve, me disa ndryshime. Rasti i tretë është kur personi është diplomuar në një universitet grek, ose nga shkollat e larta teknologjike, me kushtin që të ketë certifikatë të shkollës së mesme në Greqi. Thënë ndryshe, sipas kësaj dispozite, një person që ka mbaruar shkollën e mesme në Shqipëri dhe ka dhënë provime për t u futur në një universitet grek, nuk ka të drejtë ta marrë shtetësinë. 6.5 Mësimi i gjuhës shqipe Kohët e fundit është vënë re një lëvizshmëri e ndjeshme e emigrantëve shqiptarë, të brezit të dytë, drejt mësimit të gjuhës së tyre amtare (Gogonas 2009, 2010). Përdorimi i shqipes në vendet publike nuk konsiderohet më si një praktikë për t u hedhur poshtë, ose e stigmatizuar. Përkundrazi, përbën një kualifikim gjuhësor shtesë, edhe një gjuhë tjetër për t u shënuar në CV, njoha e së cilës përmirëson aftësitë dhe përmirëson paraqitjen e profilit, gjë që mund të lehtësojë gjetjen e vendeve të punës. Ky qëndrim është krejtësisht i kundërt me qëndrimin që mbajtën prindërit emigrantë, por edhe fëmijët e tyre, gjatë viteve të parë të mbijetesës në Greqi (Euthimiadou 2014, Kiliari 2014). 67

68 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Siç na e përshkruajnë edhe prindërit, ata dëshironin që fëmijët e tyre të integroheshin me çdo kusht në vendin pritës dhe të përvetësonin kodet e tij gjuhësore. Për këtë arsye i kanë shkurajuar fëmijët e tyre për njohjen, mësimin dhe përdorimin e gjuhës shqipe. Nga ana tjetër, fëmijët që erdhën në moshë të vogël në Greqi, ose ata që kanë lindur këtu, nuk donin që të veçoheshin nga moshatarët e tyre. Në këtë kontekst, përdorimi i shqipes konsiderohej nga nxënësit me origjinë/ shtetësi shqiptare si një faktor margjinalizimi dhe arsye e mundshme e tregimit të sjelljeve raciste kundrejt tyre. Një tregues i përmirësimit dhe ndryshimeve që kanë ndodhur, në lidhje me çështjen e njohjes dhe përdorimit të gjuhës shqipe, është fakti që organe të ndryshme, Organizata Joqeveritare dhe shoqatat kulturore, si Mitera Tereza (Nënë Tereza) (Histuna 2012), Diapolis (Ndërqytetas), Polydromon (Shumërrugësh) dhe Forum Metanaston (Forumi i Emigrantëve), kanë shumë vite që organizojnë kurse për mësimin e gjuhës shqipe (Androulakis, Mitakidou, Tsokalidou 2012). Zakonisht, orët zhvillohen gjatë fundjavës, në sallat që i ka lëshuar Universiteti Aristetolian i Selanikut, ose në ambientet e disa bashkive. Nxënësit nuk e njohin pothuajse fare gjuhën shqipe. Siç na shpjeguan edhe përgjegjësit e shoqatës Mitera Tereza : Ne jemi një shoqatë kulturore kemi të drejtë t iu mësojmë gjuhën shqipe, gjuhën mëmë, fëmijëve tanë merremi vetëm me tematika kulturore shoqata nuk ka lidhje me veprimtari të tjera kjo ishte arsyeja kryesore që u themelua kjo shoqatë, dhe kjo ishte arsyeja pse kjo shoqatë na bashkon të gjithëve. Emigrantët/prindërit shqiptarë të nxënësve, këtë proces e kuptojnë si më poshtë: Të të them të vërtetën, ka shumë raste që fëmijët nuk dinin as edhe një fjalë në shqip. Dhe ka persona që mësuan shqip falë shoqatës. Gjëja më e këndshme është se fal gjuhës shqipe që përvetësuan, por erdhën në lidhje edhe me mund edhe ta dinin, por nuk kishin me kë të flisnin. Ka raste të personave që falë kësaj përpjekje, sot punojnë në kompani që bashkëpunojnë me Shqipërinë, dhe ku njohja e gjuhës shqipe është një kusht i domosdoshëm. Të paktën, për këtë pjesë, për faktin që mësuan shqip, jemi shumë krenar. fëmijët që janë qartësisht të brezit të dytë, domethënë ata që kanë ardhur një, ose dy vjeçare, ose që kanë lindur në Greqi, nuk kanë më lidhje me Shqipërinë dhe të gjithë kanë ndjekur shkollën e lartë dhe studime master, dhe besoj se për shkak të moshës dhe formimit të tyre do të përbëjnë një shtysë tjetër, do të sjellin ide të reja për sa i përket shërbimeve që një shoqatë e tillë mund t iu ofrojë studentëve shqiptarë. Për disa studentë me origjinë shqiptare, përmirësimi i njohurive gjuhësore të shqipes pati një vlerë shtesë në suksesin e tyre në studime: 68

69 6 kapitulli i gjashtë Shkolla dhe Mësimi i Gjuhës Greke si Kontekste dhe Mjete Integrimi Unë nuk dija as të shkruaja dhe as të lexoja në gjuhën shqipe, veçse të flisja. Kur hyra në universitet, kuptova se sa më shumë gjuhë të dish, aq më mirë është. Doja t i jepja vlerë gjuhës shqipe. U regjistrova për degën Gjuhësi Historike Ballkanike. Vajta në Kosovë; projektet e mia kanë të bëjnë me marrëdhëniet shqiptarogreke. Shumica e ka mbaruar këtu shkollën, kanë krijuar shoqëri me popullësinë vendase, argëtohen në të njëjtat mjedise. Shumica nuk flasin mirë shqip, domethënë shkojnë në Shqipëri dhe nuk mund të flasin me gjyshërit.greqishten e kanë gjuhë mëmë, domethënë ata kanë ikur një vjeç, ose disa muajsh, dhe greqishtja bëhet gjuha e parë, dhe kur vizitojnë Shqipërinë nuk dinë të komunikojnë dhe të kuptohen. Për shembull, unë fillova të ndiqja mësimet për gjuhën shqipe, që më parë mendoja se nuk do më duhej kurrë. Këto mësime i ndoqa paralelisht me rusishten. Dhe në atë moment, fillova të mendoja pak më thellë, se është një gjuhë shtesë, është një vend tjetër. Siç është Greqia ashtu është edhe Shqipëria. 20 vite më parë Greqia mund të ishte në të njëjtin nivel me Shqipërinë. Tjetër gjë, që u zhvillua më shpejt. E mendova në këtë aspekt, dhe besoj se është më e logjikshme nga ajo që të tjerët e konsiderojnë si gjë të padenjë që jam nga Shqipëria, dhe kështu e konsideroja edhe unë. Megjithatë, është çështje personale, nëse ke dëshirë mund të kërkosh më shumë për origjinën tënde. Unë për vete, që nga shkolla e mesme filloi të mos më shqetësonte më. 6.6 Institucioni i shkollës ndërkulturore dhe OJQ-të Ideja e themelimit të institucionit të shkollës ndërkulturore në Greqi, është një ndër politikat shumëkulturore që zbatoi shteti, me mbështetjen e BE-së, gjatë përpjekjes për të menaxhuar në mënyrë krijuese bashkëjetesën e nxënësve të kulturave dhe prejardhjeve të ndryshme. Përpos dobësive të natyrshme të konceptit shumëkulturor si një projekt politik, ky proces u përfshi në kuadrin e një shoqërie që përshkruhet nga shumëllojshmëria kulturore dhe pluralizmi gjuhësor. Kjo përpjekje kontribuoi konsiderueshëm në përqafimin e një qasje të re të mësimdhënies, e cila u largua nga modeli njëkulturor dhe njëdimensional i arsimit, si dhe në përfshirjen e dallimeve kulturore (Govaris 2011). Në Greqi, në zbatim të Ligjit Nr. 2413/1996 për arsimin ndërkulturor, parashikohet hapja e shkollës ndërkulturore dhe mundësia e mësimdhënies së mësimeve gjuhësore shtesë, në gjuhën mëmë, të emigrantëve. Megjithatë, ligji është disi i paqartë për sa i përket qëllimeve të këtyre shkollave. Thakas përmend se, ndërsa nxënësit e huaj përbëjnë 10 për qind të popullsisë së përgjithshme të nxënësve, vetëm 0,71 për qind e tyre ndjek shkollën ndërkulturore. Roli i shkollave ndërkulturore në Greqi nuk përqendrohet në dallimet gjuhësore dhe kulturore të nxënësve, por në njohuritë e paplota të tyre në gjuhën greke. Siç u përmend edhe më sipër, përqindja më e lartë e emigrantëve që banojnë në Greqi janë shqiptarë, dhe në vijim të një qëndrimi afatgjatë në vend, tani po përpiqen të arrijnë përfshirjen 69

70 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece e gjuhës shqipe si një lëndë me zgjedhje, në shkollat me një përqendrim të madh të nxënësve shqiptarë (Tsitsilikis:7). Është me rëndësi të shënojmë faktin se, midis Greqisë dhe Shqipërisë është vendosur një marrëveshje ndërshtetërore, në vitin 1998, me qëllim nxitjen e mësimit të dy gjuhëve në të dy vendet, përpilimin e materialeve të përshtatura sipas nevojave gjuhësore të nxënësve dhe futjen e gjuhës greke si lëndë në Universitetin e Tiranës dhe të Gjirokastrës, dhe të gjuhës shqipe në Universitetin e Athinës, por as pala greke dhe as ajo shqiptare nuk kanë ecur me diskutimet për këtë temë. zhvillimi i mësimeve në gjuhën shqipe si një lëndë dygjuhëshe, si një lëndë që t i ndihmojë fëmijët tanë të përmirësohen dhe të forcojnë identitetin e tyre dhe të ruajnë elementet më të mira të komunitetit shqiptar, ose më mirë të kombit shqiptar. Ne do të përpiqemi për aq sa e kemi në dorë, kemi bërë tashmë disa përpjekje, megjithëse të paorganizuara; kemi hapur disa shkolla, në fakt nuk janë shkolla, janë praktikisht kurse të mësimit të gjuhës shqipe si gjuhë të dytë, gjatë fundjavës, por kjo nuk është e mjaftueshme. Ne do dëshironim një veprimtari disi më të organizuar. Siç janë themeluar shkolla greke në vende të tjera të botës, ku ka grekë. Më lini t ju sjell një shembull konkret. Shqipërinë e konsiderojnë si të prapambetur, etj, por e kanë gabim. Më konkretisht, Shqipëria në shumë aspekte është më përpara Greqisë; në Shqipëri veprojnë më shumë se 40 shkolla greke. Po e përsëris, 40 shkolla greke. Familjet greke në Shqipëri gjithnjë kanë pasur një Deputet, dhjetëra drejtorë, sekretarë të përgjithshëm,rektorë, etj, në çdo periudhë. Por asnjëherë nuk e kanë thënë. Ne këtu nuk kemi as edhe një shkollë të vetme. Fëmijët që mësojnë këtu, nuk kanë ku të marrin një certifikatë. Universiteti i Athinës duhet të hapte një departament për albanologjinë. Do të jetë si një njohje e përpjekjes sonë dhe do të jetë e shëndetshme edhe për shtetin. As pala greke nuk e do një gjë të tillë, dhe kur flas për palën greke, nuk e kam fjalën vetëm për qeverinë. Më shumë gjasa, këtë e kupton edhe komuniteti shqiptar, dhe shkurajohet, përpiqet të mos i krijojë vetes probleme. Kjo lidhet edhe me mënyrën se si fëmijët u integruan në shkollë, sepse u përshtatën duke vendosur emra grekë. Në shumë raste, as arsimtarët nuk ishin të gatshëm, dhe as nuk ishin trajnuar për këtë fenomen. Në Greqi, fatkeqësisht, nuk kemi ndonjë traditë në studimet shqiptare, veçse në vitet e fundit dhe kjo është kthyer në ortodoksi, do të thosha unë, sepse, për shembull, nëse shkoni në vendet fqinj, në Maqedoni, por edhe në Bullgari, Serbi, Shqipëri, do të shikoni se në universitete ka departamente të studimeve të gjuhës greke dhe filologjisë dhe kulturës greke; dhe po ju pyes, këtu në Greqi a ka departamente përkatëse në universitete? Sigurisht, e di, ka departamente të studimeve ballkanike në Universitetin e Maqedonisë, por ato përqendrohen në ekonomi, bëjnë gjuhë dhe filologji, por me qëllim aksesin më të lehtë në tregun e punës në vendet përkatëse. Por nuk janë studime të mirëfillta gjuhe, filologjie dhe letërsie 70

71 6 kapitulli i gjashtë Shkolla dhe Mësimi i Gjuhës Greke si Kontekste dhe Mjete Integrimi për vendet përkatëse, dhe pyetja me vend është përse?... Ndërkohë që ka studime për filologjinë spanjolle, gjermane, angleze, frënge. Fakti që nuk iu mësohet gjuha e tyre është një mungesë e rëndësishme. Përveç kësaj, një problem tjetër është se kultura e tyre nuk merret aspak parasysh. Pra, nxënësit nuk mund të sjellin përvojën e tyre, të sjellin vendin e tyre, apo kulturën e tyre, sepse nuk i pyesin kurrë, as shkolla nuk duket se është e interesuar për këtë pjesë. 71

72

73 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i shtatë Emigrantët dhe Përvoja e Tyre në Vendin e Punës

74

75 7 kapitulli i shtatë Emigrantët dhe Përvoja e Tyre në Vendin e Punës 7.1 Emigrantët shqiptarë në tregun grek të punës Dhjetëvjeçari , u përshkrua nga rritja dhe ligjshmëria e popullsisë emigrante në Greqi; vendet e punës u rritën me , nga të cilat iu takonin grave. Në të njëjtën dekadë ( ), ritmi i rritjes vjetore të PBB-së ishte 3,5 për qind, ndërsa papunësia u ul, nga 11,4 për qind, në 7,9 për qind. Kontributi i popullsisë emigrante në rritjen e PBB-së, në uljen e papunësisë dhe në përmirësimin e shifrave të ekonomisë në Greqi, janë të padiskutueshme (Lamprinidis 2001, Papastegiou, dhe Takou, 2013). 7.2 Pasojat e krizës ekonomike tek emigrantët shqiptarë Shpërthimi i krizës në vitin 2008, ndryshoi të dhënat e dhjetëvjeçarit Masat shtrënguese dhe rënia ekonomike që pasoi, e rritën nivelin e papunësisë në mënyrë të skajshme; nga 7,5 për qind, në 27,9 për qind. Në vitin 2008, të papunët arrin shifrën e personave, ndërsa sot ajo shifër është persona, megjithëse numri i emigrantëve nuk ka ndryshuar (Papastegiou dhe Takou, 2013). Papunësia i ka prekur më shumë emigrantët se sa vendasit, sepse, për shkak të krizës ekonomike, është rritur fenomeni i punësimit të pasiguruar dhe të keqpaguar (Papastegiou dhe Takou, 2013). SHQIPTARËT GREKËT TË HUAJT Rritja e përqindjes së papunësisë, periudha Burimi: Instituti i Statistikave në Greqi, Anketat për Forcën Punëtore, sipas të dhënave tremujore (Hatziprokopiou, 2015) Grafiku paraqet rritjen e përqindjes së papunësisë, gjatë viteve , ku pasqyrohet se përqindja e papunësisë së emigrantëve shqiptarë tejkalon përqindjen e papunësisë së grekëve, 75

76 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece duke filluar nga viti 2009 dhe në vijim. Më konkretisht, përqindja e përgjithshme e papunësisë mesatare në vitin 2013 arrinte 28 për qind; përqindja e papunësisë për grekët ishte 24 për qind, ndërsa për të huajt ishte 40,3 për qind; duket qartazi se papunësia ka prekur më shumë emigrantët shqiptarë (Papastegiou dhe Takou, 2013; Hatziprokopiou, 2015). Kriza ekonomike dhe rritja e papunësisë, lidhen ngushtësisht me pakësimin e numrit të të siguruarve në sistemin e sigurimeve shoqërore. Të dhënat e ΙΚΑ-së (Instituti i Sigurimeve Shoqërore) tregojnë se numri i të siguruarve (të punësuarit në ndërmarrjet e përbashkëta, në fushën e ndërtimit dhe në fushat të tjera profesionale, përjashtohen) është në rënie të vazhdueshme që nga viti 2008 (si bazë është marrë muaji qershor). Rënia, për periudhën , ishte 13,6 për qind për qytetarët grekë, ndërsa për emigrantët shqiptarë tejkaloi 43 për qind (Hatziprokopiou, 2015). 7.3 Tiparet socioekonomike të punës së shqiptarëve Duke qenë se një pjesë e madhe e shqiptarëve emigruan në moshën e tyre më produktive, dhe u integruan në forcën punëtore të Greqisë, në bazë të të dhënave ekonomike të vitit 2011 përqindja e emigrantëve shqiptarë të punësuar ishte më e lartë se ajo e grekëve,. Krahas kësaj, nëse marrim parasysh faktin se gjatë vitit 2011, në kulmin e krizës ekonomike, emigrantët shqiptarë u prekën nga një përqindje më e lartë e papunësisë, në krahasim me të punësuarit grekë, del në pah prania e rëndësishme e shqiptarëve në tregun e punës në Greqi 100% 90% SHTETAS TË HUAJ SHTETAS GREKË 80% % 60% 50% 40% 30% TJETËR SHTËPIAKË RROGËTARË PENSIONISTË NXËNËS-STUDENTË % 10% TË RINJ TË PAPUNË PAPUNË TË PUNËSUAR % GREQIA VENDET E BE-së SHQIPËRIA VENDET JASHTË BE-së EKONOMIKISHT AKTIVË EKONOMIKISHT JOAKTIVË Punësimi në vitin 2011 (Hatziprokopiou, 2015) 76

77 7 kapitulli i shtatë Emigrantët dhe Përvoja e Tyre në Vendin e Punës Emigrantët shqiptarë janë të punësuar kryesisht në sektorin privat, me rrogë dhe me afat të përcaktuar. Shumë prej tyre punojnë në disa punë njëkohësisht, për shembull paradite si punëtorë të paguar, dhe pasdite punëtorë të paguar në mënyrë joformale, diku tjetër. Një përqindje e emigrantëve, që kryesisht i përket brezit të parë të tyre, janë të vetëpunësuar. Dallimi i shqiptarëve, nga grupet e tjera të emigrantëve, lidhet me praninë e rëndësishme të nxënësve, që tregon një popullsi të madhe të brezit të dytë, që është aktive në tregun e punës, por me kushte krejt të ndryshme nga brezi i parë. Përqindja e lartë në kategorinë shtëpiake, lidhet me punën e grave shqiptare në kryerjen e punëve të shtëpisë të të tjerëve (Anthias και Lazaridis, 2000; Cavounidis 2003; Hatziprokopiou, 2003; Lazaridis, 2000; Psimmenos, και Kassimati, 2004). Puna e gruas është identifikuar me punët e shtëpisë. Një informues, kur u pyet nëse punonte nëna e tij, ai u përgjigj në mënyrë karakteristike: Pastron shtëpi. Ky ishte fati i saj. Puna e gruas lidhet edhe me ofrimin e shërbimeve, që vetë ato i quajnë shërbim në lokale, taverna, dyqane mishi, dhe përgjithësisht në fushën e turizmit dhe hotelerisë. 10% 20% 30% 40% 50% 70% 80% 90% 100% GJITHSEJ Bujqësi, pylltari dhe peshkim Miniera dhe gurore Industri Furnizimi me energji elektrike, gaz, avull dhe ajër të kondicionuar Furnizimi me ujë; përpunimi i ujërave të zeza; administrimi i mbetjeve; veprimtari të rehabilitimit Ndërtim Tregti; riparimi i automjeteve dhe motoçikletave Transport dhe magazinim Shërbime të sigurimit të strehimit dhe ushqimit Informim dhe komunikim Veprimtari financiare, shkencore dhe teknike Menaxhimi i pasurive të paluajtshme Veprimtari profesionale, shkencore dhe teknike Veprimtari administrative dhe mbështetëse Administrata dhe mbrojtja publike; sigurimet Shoqërore Arsimi Veprimtari në sektorin e shëndetësisë dhe përkujdesjes sociale Art, argëtim dhe çlodhje Veprimtari të tjera në sektorin e ofrimit të shërbimeve Veprimtari të familjeve si punëdhënës; veprimtari jo të diferencuara Veprimtari të organizatave dhe organeve ndërkombëtare GREQIA VENDET E BE-së SHQIPËRIA VENDE TË TJERA Të punësuarit sipas sektorëve të punësimit, në vitin 2011 (Hatziprokopiou, 2015) 77

78 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Diskutimet me informuesit tanë, shpeshherë na tregojnë edhe profesionet me të cilat është identifikuar komuniteti shqiptar, në tregun grek të punës. Bashkimi i tre fushave, bujqësi-ndërtim-turizëm, jo vetëm që përshkruan tre sektorët e punësimit të emigrantëve shqiptarë, por tregon edhe fazat e përparimit të tyre socioekonomik gjatë rrugëtimit të emigrimit dhe mbijetesës afatgjatë në Greqi. Anketa tregoi se vetë emigrantët e konsiderojnë si ecuri pozitive, dhe për pasojë, kalimin e tyre, nga punët e krahut, në ato që lidhen me ofrimin e shërbimeve e konsiderojnë si një tregues integrimi. Si rrjedhim, me këtë kalim ata përmirësuan aftësitë sociale dhe shprehitë e komunikimit në ndërveprimin me të tjerët. 100% PUNËTORË TË PAKUALIFIKUAR, PUNËTORË KRAHU, PROFESIONISTË TË LIRË TË VEGJËL 90% 80% 70% OPERATORË TË STRUKTURAVE INDUSTRIALE, MAKINERIVE DHE PAJISJEVE; MONTIME ZEJTARË TË KUALIFIKUAR DHE PROFESIONE TË NGJASHME 60% FERMERË, BLEGTORË, PYLLTARË, PESHKATARË TË KUALIFIKUAR 50% 40% 30% TË PUNËSUAR NË SEKTORIN E SHËRBIMEVE DHE SHITËS PUNONJËS ZYRE TEKNIKË DHE PROFESIONE TË NDRYSHME 20% PROFESIONISTË 10% 0% GREQIA VENDET E BE-së BULLGARIA SHQIPËRIA VENDET E TJERA PAKISTANI DREJTUES EKZEKUTIVË DHE MENAXHERË TË LARTË Ndarja sipas profesionit (viti ekonomik 2011) (Hatziprokopiou, 2015) Me rëndësi të veçantë, është edhe shqyrtimi i ndarjes së punësimit të emigrantëve shqiptarë sipas profesionit, siç vërehet edhe nga shpërndarja e tyre gjeografike në qendrat urbane (Athinë, Selanik, Iraklio, Patra), në fshatrat dhe në ishujt. Sipas vlerësimeve zyrtare të mediave, siç na e treguan edhe disa informues që janë të punësuar në sektorin e informacionit, 33 për qind e shqiptarëve të Greqisë punojnë në bujqësi. Një përqindje e përafërt, ose disi më e lartë, punon në biznese turistike, veçanërisht në ishuj të mëdhenj si Zakinthos, Korfuzi, Kreta, Rodos dhe Santorini. Sërish, sipas vlerësimeve të medias së atjeshme, largimi më i madh i emigrantëve shqiptarë, për shkak të krizës ekonomike, vërehet në qendrat urbane, ku ata që kanë qëndruar, kryesisht ushtrojnë profesione si: hidraulik, bojaxhi dhe elektricist. Ia vlen të përmendet se kriza ekonomike dhe kriza pasardhëse në sektorin e ndërtimit, shtynë shumë shqiptarë drejt migrimit të brendshëm, nga qendrat urbane, drejt fshatrave dhe ishujve; të punësuarit në sektorin e tur- 78

79 7 kapitulli i shtatë Emigrantët dhe Përvoja e Tyre në Vendin e Punës izmit ushtrojnë profesione që kontribuojnë në ruajtjen e turizmit, siç është: mirëmbajtja e banesave tradicionale, në Santorini dhe Mikono; rinovimi dhe ruajtja e resorteve turistike; shërbime restaurimi, etj. Puna e gruas është lidhur gjithashtu, me profesione të sektorit të shërbimeve turistike, siç është: pastrimi i hoteleve dhe dhomave me qira; shërbime në restorante, lokale, etj. Një tipar tjetër i punës së emigrantëve shqiptarë është edhe pakualifikimi në sektorë që kërkojnë kualifikim të posaçëm. Le të ndjekim një pjesë të rrëfimit të një informuesi rreth punësimit sezonal dhe të rastësishëm, pra punësimin në çfarëdolloj sektori që kishte kërkesë për punëtorë. Çdolloj pune bënte babai im, dhe jo vetëm ai, por edhe shqiptarët e tjerë, në atë kohë, në Leukimi! Punë si Për ta sqaruar, të gjithë punonin në gjithçka. Nuk kishte një sektor punësimi ku mund të punësoheshin persona si në dimër ashtu edhe në verë, siç mund të jetë një industri, një fabrikë, apo ndonjë fushë tjetër. E mbaj mend shumë mirë, të gjithë... nuk kishin zgjidhje tjetër; edhe babain im, kur e pyesnin nëse e bënte një punë të caktuar, përgjigjej gjithmonë me një Po. Pra, lyente, rregullonte pajisje hidraulike, ishte elektricist, shkonte për të pastruar toka, për të krasitur ullinjtë. Me pak fjalë, punonte, edhe në ndërtim edhe gjerësisht në ekonominë bujqësore. Shpeshherë, informuesi, së bashku me vëllezërit dhe motrat e tij, e ndihmonin të atin në ndërtim, ose në bujqësi, sepse e kishin kuptuar se për t i mbijetuar gjendjes ekonomike dhe përvojës që iu jepte emigrimi, duhet të zhvillonin aftësi të profesioneve të ndryshme, dhe mbi të gjitha aftësi përshtatëse ndaj çdo situate. Madje, gjatë viteve të fundit, vërehet edhe fenomeni i familjeve që varen nga puna e nënave, që janë i vetmi burim të ardhurash, pasi baballarët e tyre kanë ngelur pa punë, veçanërisht ata që punonin në sektorin e ndërtimeve. Për sa i përket rritjes të rëndësisë së punësimit të grave, gjetjet dhe treguesit përkatës të hulumtimit, nxorën në pah edhe pasojat e padëshirueshme në familje dhe në marrëdhënie në çift, si edhe gjasat për rritjen e divorcit për shkak të papunësisë dhe pamundësisë së grave për të marrë leje nga puna. Shumë emigrante punojnë dhe sjellin të ardhura në familje, në mënyrë të paligjshme, pa pasur leje pune, apo sigurime shoqërore. Ky fenomen ka sjellë rivlerësimin e roleve në familje, dhe njëkohësisht, edhe ndryshimin e praktikave ekzistuese në lidhje me detyrimet e burrit/babait dhe gruas/nënës. 7.4 Përvojat e emigrantëve shqiptarë në tregun grek të punës Periudha, duke filluar nga vitet 1990, kur u shënua edhe dyndja e parë e emigracionit nga Shqipëria, dhe deri në procesin e parë të ligjshmërisë, që u realizua në vitin 1998, u përshkua nga puna e paligjshme, që njihet si puna në të zezë, dhe nga shfrytëzimi i emigrantëve shqiptarë prej punëdhënësve të tyre grekë. Tregimet e informuesve janë të pasura me raste paligjshmërie, shfrytëzimi, madje edhe kërcënimi dhe ushtrim dhune, ndaj emigrantëve shqiptarë. 79

80 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Në vitet , kuptohet, në mënyrë të paligjshme, pa dokumente, pa leje qëndrimi, pa asgjë... duke mos pasur as edhe një dokument, kam qëndruar për një kohë të gjatë në Sheshin Omonia aty përpiqeshim të gjenim përkrahje te njëri-tjetri, të ndihmonim njeritjetrin me aq sa kishim mundësi kur nuk punonim, prisnim në Sheshin Omonia, të kalonte ndonjë sipërmarrës dhe të na merrte në punë, për të përfituar ndonjë ditë pune. Kështu vepronim...një herë erdhi një person dhe na mori, mua dhe dy persona të tjerë nga Shqipëria; u sistemuam atje dhe punonim gjatë verës. Por, ai nuk na paguante, na kishte shumë para borxh, shumë rroga, dhe e vetmja gjë që bënte ishte të lajmëronte policinë dhe të na kallëzonte që të ktheheshim në vendin tonë...në këtë mënyrë shpëtonte edhe ai disa para që na detyrohej. Punonim në këtë mënyrë, sepse ishim të paligjshëm, nuk kishim dokumente, mbaronte sezoni dhe punëdhënësi na thoshte: Erdhën shqiptarët dhe dikush ka hyrë në shtëpinë time për të vjedhur. Pastaj vinte policia dhe na arrestonte; na fuste në një fugon, na shkrinin në dru dhe na kthenin mbrapsht në Shqipëri. Po ju them që ato situata kanë qenë të tmerrshme, unë i kam përjetuar kësisoj gjendjesh. Dhe kështu lindi nevoja që edhe ne të reagonim, sepse nuk është e logjikshme që të punonim nga mëngjesi deri në darkë, dhe kur mbaronim punë, të bëheshim shqiptarët e ndryrë dhe qentë e këqij. Procesi i legalizimit të shtetasve të huaj, detyrimisht shtroi domosdoshmërinë se ligjshmëria dhe qëndrueshmëria e emigrantëve vërtetohet nga sigurimet shoqërore dhe shëndetësore, dhe veçanërisht nga pagesat e kontributeve për çdo ditë pune. Emigrantët shqiptarë luftuan për të drejtat e tyre në mjedisin e punës, duke u përballur me shumë pengesa dhe kushte të pafavorshme. Për emigrantët nga Shqipëria, duket se ekziston një lidhje joproporcionale midis sigurimeve dhe mundësisë për të gjetur punë (Athanasopoulou, 2006). Mosgëzimi i të drejtave në mjedisin e punës lidhej me pagesa të ulëta të orës së punës, me mosmbulimin e sigurimeve shëndetësore, mospagimin e rregullt të kontributeve për çdo ditë pune dhe mosdhënien e shpërblimeve për festat, apo për ditët pushim. Paligjshmëria, shpeshherë sillte pasoja të tilla si, pamundësia për të marrë pagesën për punën e kryer, apo pamundësia për të vërtetuar sasinë e kuotave të kontributeve shoqërore, që nevojiten për të rinovuar lejen e qëndrimit, siç na e tregon edhe një emigrante shqiptare në mënyrë reale dhe të gjallë: Rruga ishte e vështirë, shumë i vështirë ishte udhëtimi... Vitet e para ishin tmerrësisht të vështira. Çështja e punës dhe ajo e ligjit, ishin më të rëndësishmet mbaj mend se kur isha në fakultet, gjatë sezonit të provimeve, punëdhënësi im më tha se për katër ditë... nuk mund të më paguante kontributin shoqëror. Domethënë, unë isha me provime, duhet të studioja, ndërsa ai më thoshte: Nuk do t i paguaj më fare. E pabesueshme! Dhe për arsye se nuk mund të gjëja punë tjetër, fatkeqësisht pranova të punoja e pasiguruar. Më humbi e drejta e rinovimit të lejes së qëndrimit, dhe e humba statusin e shtetasit të ligjshëm, kështu që vajta në Shqipëri për të 80

81 7 kapitulli i shtatë Emigrantët dhe Përvoja e Tyre në Vendin e Punës kërkuar vizë studentore; atje u përballa me telashe të tjera...bëhet fjalë për vitin Pas shtatë vitesh në Greqi duhet të kthehesha në Shqipëri...pasaportë greke nuk kisha. Kam hasur kësisoj problemesh, dhe mu desh të qëndroja (në Shqipëri) për një muaj e gjysmë, duke u përpjekur për të mbledhur të gjitha dokumentet nga e para, që të kthehesha këtu, por për arsye se isha studente nuk mund të paguaja kontribute shoqërore, domethënë nuk mund të kisha lidhur marrëdhënie pune, sepse statusi im ligjor nuk e parashikonte këtë. Nëse do ta ktheja kohën mbrapa, mendoj se nuk do të kisha ardhur kurrë në këtë vend. Këtë nuk e them ngaqë jam e mbërthyer nga emocionet, por e them me bindje të plotë, sepse ky proces ka shumë kosto, po e përsëris, shumë kosto. Çështja e ligjshmërisë, që lidhet me shtetësinë e huaj dhe punësimin e ligjshëm të të huajve, u përshkallëzua gjatë viteve të krizës ekonomike, kur një numër i konsiderueshëm emigrantësh shqiptarë, e gjetën veten në gjendje të vështirë ekonomike, duke e pasur të vështirë plotësimin e kuotave të kontributeve shoqërore, ose më saktë duhet të blinin numrin e domosdoshëm të kuotave për të përfituar lejen e qëndrimit të ligjshëm në Greqi. Legalizimi tregon pikërisht pozicionimin zyrtar të shtetit kundrejt emigrantëve, që praktikisht do të kenë vetëm statusin e punëtorit në këtë vend. Në bazë të nivelit të aftësive profesionale për punë, përcaktohet edhe qëndrimi i emigrantëve apo ikja e tyre. Shembulli më domethënës është kriza që shpërtheu, duke shkaktuar rritje të mëdha të papunësisë, që nënkupton se pozicionimi i shtetit është indiferent. Nuk ka rëndësi nëse ke qëndruar për 25 vite, nëse ke krijuar familje, apo nëse je integruar në shoqëri, atij i intereson vetëm fakti nëse je i punësuar apo jo, dhe në momentin që nuk punon më, të detyron të largohesh. Përqindja tejet e pakët e pensionistëve, që e konstatuam në bazë të të dhënave ekonomike të të punësuarve, tregon gjithashtu shkeljen e të drejtave të emigrantëve shqiptarë, dhe shfrytëzimin e tyre si krah pune, të pa regjistruar dhe të papaguar. Përfitimi i pensionit përbën një nga çështjet më të e rëndësishme që shqetëson komunitetin shqiptar në Greqi, kryesisht brezin e parë të emigrantëve, që erdhi në Greqi në fillim të viteve Për arsye të mungesës së një marrëveshjeje midis dy shteteve, Greqisë dhe Shqipërisë, për njohjen e viteve të pensionit të shqiptarëve që kanë punuar në Shqipëri, para emigrimit të tyre në Greqi, dhe për shkak të punës së padeklaruar, përllogaritja e viteve të pensionit në të dy shtetet nuk justifikohet në bazë të statusit ligjor aktual. Të drejtat e punës ishin shumë të kufizuara, gjë që bëhet e qartë dhe nga fakti që tani nuk kemi kontribute shoqërore për pensionet. Sidoqoftë, informuesit treguan edhe për përvoja pozitive në lidhje me marrëdhëniet me punëdhënësit e tyre grekë, veçanërisht përvojat e grave që punojnë në pastrimin e shtëpive. Gjithashtu, ata shqiptarë emigrantë që përfituan shtetësi të dyfishtë, ose leje qëndrimi afatgjatë, duke paraqitur origjinën greke si arsye të 81

82 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece marrjes së statusit të minoritarit grek, ose nëpërmjet lidhjes martesore me një shtetas/e grek/e, u integruan më lehtë në tregun grek të punës. Përfundimisht, një tjetër problem i rëndësishëm që e shqetëson komunitetin shqiptar, veçanërisht brezin e dytë të emigrantëve, është ajo e mospasjes e së drejtës së ushtrimit të profesionit, për shkak të mospërftimit të shtetësisë greke. Më thonë: Bëhu greke më parë, dhe pastaj ke të drejtë të ushtrosh profesionin tënd. Si mund të bëhem greke, kur nuk ma japin këtë të drejtë? Mospasja e shtetësisë greke, i përjashton shqiptarët nga pozicionet konkurruese të tregut të punës. Kjo çështje lidhet me përjashtimin e pjesëmarrjes së shqiptarëve nga programet e përbashkëta të subvencionuara që iu drejtohen shtetasve të vendeve të Bashkimit Evropian. Në bazë të të dhënave të hulumtimeve, edhe ato programe, të financuara nëpërmjet burimeve vendase, që u realizuan, ishin të pamjaftueshme në raport me nevojën e komunitetit të emigrantëve shqiptarë. Në rrëfimin e mëposhtëm, do të shohim një rast të një emigranteje shqiptare, që përftoi nga programet e punës për emigrantët shqiptare, të Agjencisë së Punësimit (ΟΑΕD). Pas 4 vjetësh, që shkoja andej-këtej, u përfshiva në një program të financuar nga Agjencia e Punësimit (ΟΑΕD), posaçërisht për emigrantët shqiptare; ishte shumë i mirë, ishte i shkëlqyer; bëri që të më rritej vetëbesimi. Mësuesit e Qendrës së Formimit Profesional (ΚΕΚ) më ndihmuan shumë, jashtë mase, derisa e mora veten. Ishte një mundësi shumë e mirë; nëpërmjet saj unë fillova të kuptoja vlerat që kisha, sepse e kisha harruar se sa vleja. Mendoja se nuk vleja aspak, por çdo mendim i tillë u zhduk, dhe më pas, falë seminarit më mundësuan punën edhe për 2-3 vite të tjera në një fabrikë, nëpërmjet programeve të subvencionuara të ΟΑΕD. Shefi im ishte i detyruar të më mbante, sepse përfitonte subvencionim prej punësimit tim si emigrante, kështu që punova 3-4 vite në industri. (ΒΧ) Përvoja pozitive e gruas emigrante nga Shqipëria, e cila falë pjesëmarrjes në programin e subvencionuar të ΟΑΕD, jo vetëm që siguroi kontributet e nevojshme shoqërore, lejen e qëndrimit dhe të ardhurat, por më e rëndësishmja, rindërtoi besimin te vetja dhe te vlerat e saj, përbën një shembull nxitës dhe një element pozitiv të shoqërisë greke. Ai arriti përmirësimin e aftësive të saj dhe u aftësua profesionalisht, duke u bërë një nga gratë më të shquara dhe të suksesshme të komunitetit shqiptar në Greqi. Kjo na tregon gjithashtu nevojën e nxitjes së sipërmarrjeve dhe aftësive profesionale të popullsisë shqiptare emigrante në Greqi, nëpërmjet zbatimit të programeve dhe shfrytëzimin e burimeve shtetërore dhe vendore. 82

83 7 kapitulli i shtatë Emigrantët dhe Përvoja e Tyre në Vendin e Punës 7.5 Ku drejtohen emigrantët shqiptarë për çështjet e punësimit? Në bazë të të dhënave, të mbledhura nëpërmjet anketës, rezultoi se në Greqi nuk veprojnë organe shtetërore këshilluese për çështjet e punësimit. Emigrantët shqiptarë i drejtohen kryesisht Agjencisë së Punësimit (ΟΑΕD). Për shembull në Bashkinë e Neapolit-Sikeon veprojnë shumë pak qendra informacioni, lidhur me çështjet e punësimit. Emigrantët shqiptarë duket se janë mjaft të informuar dhe në dijeni të programeve bashkiake, shërbimeve publike ku duhet të drejtohen, ndërsa në lidhje me gjetjen e punës, siç tregoi edhe hulumtimi në terren, ata veprojnë kryesisht nëpërmjet rrjeteve shoqërore joformale. 83

84

85 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i tetë Gjetja e Banesës: Strategjitë, Simbolet dhe Ndjesia e Qëndrueshmërisë

86

87 8 kapitulli i tetë Gjetja e Banesës: Strategjitë, Simbolet dhe Ndjesia e Qëndrueshmërisë Për emigrantët, termat banesë dhe shtëpi, shprehin ndjenja sigurie dhe qëndrueshmërie. Në shoqërinë greke, këto terma simbolizojnë dhe perceptohen si një mënyrë integrimi dhe përshtatjeje. Megjithatë, gjetja e një banese përbën një prej problemeve më të rëndësishme me të cilën emigrantët duhet të përballën në vendin pritës. Sipas Maloutasit, mungesa e përkrahjes për çështjen e strehimit, ishte një prej arsyeve kryesore që emigrantët iu drejtuan banesave private të lëshura me qira (Μaloutas :52). Megjithatë, atyre iu desh të përballeshin me shumë problematika, siç është gjendja e amortizuar e shtëpive, dhe pranimi si qiramarrës, nga pronarët e shtëpive. Sidoqoftë, pasja e rrethit të të afërmve, ishte një element shumë pozitiv, që i ndihmoi ata të përshtateshin më shpejt në realitetin grek. 8.1 Përzgjedhja e banesës Në lidhje me vendbanimin, materialet tona empirike, për sa i përket Athinës dhe Selanikut, tregojnë një model të përsëritur për zgjedhjen e banesës. Bërthamat kryesore të vendosjes së emigrantëve, ishin qendrat e Athinës dhe Selanikut. Më konkretisht, numri i emigrantëve që banon në zonat përreth qendrës së Athinës, është përllogaritur afërisht 2,5 herë më i madh se mesatarja e atyre që banonin në Qarkun e Atikës (Svoronos 2013:35). Unë banoj në 40 Ekklisies [Selanik]. Ka disa që banojnë në Touba, Stavroupouli... qendra ishte thjesht një vend ku mund të mblidheshim emigrantët të gjithë bashkë, prandaj vijmë këtu, për shkak të punës, dhe ngaqë largësia nga qendra është e njëjtë për të gjithë. Jo, unë vajta në Stavroupoli, Agiou Dimitriou, Annageniseon, më pas në Maqedonia Palace dhe pastaj në 40 Ekklisies. Kryesisht, në zonat që ju thashë: Birona, Pagkrati, Neos Kosmos, besoj aty ka shumë, për të tjera...nuk kam parë, por besoj se me këtë logjikë, duhet të këtë shumë emigrantë edhe në Patisia, ose Petralona, në këto zona përgjithësisht. Po, po. Një përqindje e madhe e fëmijëve që kemi, banojnë në Bashkinë e Athinës: Pagkrati, Patisia, Kypseli, Neos Kosmos, përgjithësisht në këtë Bashki janë më të shumtët. Zgjedhja e kësaj qendre urbane si vendbanimin e emigrantëve nuk është e rastësishme. Mbërritja e tyre në Greqi përkoi edhe me zhvlerësimin e këtyre zonave, dhe zhvendosjen e shtresave të mesme e të larta të shoqërisë, drejt zonave periferike Verilindore dhe Juglindore të Athinës. Në Patisia, personat që kanë jetuar këtu ishin të moshuar, që kishin dalë në pension dhe që kishin ndonjë dhe për të këtë arsye këto zona ngelen të pazhvilluara i jepnin me qira shtëpitë, emigrantët shkuan në Patisia dhe Halandri, ishte si një e ardhur për ta domethënë vetë banorët e lanë lagjen në fatin e saj. Por, e kuptoj ka edhe arsye të tjera më të rëndësishme. 87

88 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Përgjithësisht, siç është e dukshme, shumica e tyre u vendosën në lagjet perëndimore, dhe shumë të tjerë në zonat e pazhvilluara, rreth qendrës, si Kassandrou, Agiou Dimitriou, më shumë në zonat Perëndimore dhe më pak në ato Lindore. Mungesa e burimeve financiare dhe çmimet e larta të qirave, ndikuan në përjashtimin e vendosjes së emigrantëve shqiptarë nga disa zona të këtyre qyteteve, duke krijuar në këtë mënyrë një ndarje hapësinore dhe shtresore, midis vendasve dhe emigrantëve..në rregull, një shqiptar mund ta bëjë një shqiptar një emigrant mund të shkojë një ka mundësi. Shumë prej tyre nuk e kanë mundësinë; as në Marousi është çështje vendi dhe shtrese shoqërore, sido që të vijnë punët. Le të themi se në qendër, qiratë janë diku te 350 euro për një apartament 2+1, për një familje, besoj se është një çmim i përballueshëm. Nëse qiraja është diku te 600 euro, nuk e përballon dot. Ka edhe zona që janë armiqësore ndaj emigrantëve. Emigranti ishte delja e zezë e lagjes. Dua të them, kishte disa zona që, deri në vitet 2000, nuk kishin asnjë banor të huaj. Ngjante si getoizim qirash nuk lejohej, domethënë, jo se ndalohej me ligj, por thjesht nuk ta jepnin shtëpinë me qira. Kjo ndodhte, sepse ishin edhe çmimet e qirave që ndikonin, pa dyshim. Gjithashtu, edhe në Exarchia, zonat anarkike... të majtët më liberalë... por edhe kur mami im gjeti një shtëpi në vitin 1998, në Exarchia, nuk vajti ta merrte me qira, dhe unë i thosha pse nuk shkojmë por as në Exarchia nuk na linin, as në ditët e sotme nuk i lëshojnë shtëpitë me qira, për shqiptarët. Për më tepër, roli i lidhjeve me të afërmit është shumë i rëndësishëm në zgjedhjen e banesave, për emigrantët shqiptarë. Në fillim, shumica e tyre u priten nga miq dhe të afërm, dhe qëndruan për periudha të gjata në shtëpitë e tyre. Më vonë, shtëpitë për vete ata i zgjodhën në afërsi të shtëpive të të afërmve. Pagkrati, për shembull, që kishim vajtur edhe ne atëherë, është një nga zonat më të rëndësishme jo sepse kishim parapëlqime, nuk besoj se të gjithë shqiptarët mblidhen dhe vendosin që të shkojnë në Pagkrati. Nuk është kjo arsyeja, megjithëse nuk besoj se kjo është një rastësi... pyetja është: Ku tjetër mund të shkosh? Në afërsi të qendrës një zonë që ti do që të shkosh, sepse mund të ketë çmime të ulëta qiraje, për arsye të ndryshme, ose që mund të kenë rënë, dhe arsyet lidhen siç duket me ato që thamë Po të kesh edhe të afërm... ne, për shembull, kishim të afërm në Pagkrati, dhe pyetja është: Pse të afërmit tanë kishin zgjedhur atë zonë? Kështu që, fillimisht, mbaj mend se shumë shqiptarë shkuan në zona si Kipseli dhe në qendër. Kjo ndodhi, sepse këto ishin zonat ku u vendosen të parët, dhe në këtë mënyrë tërhoqën edhe të tjerë, siç bëri familja ime, që kishte këtu në Kipseli disa të njohur, dhe medoemos zona e parë ku ne u vendosem ishte kjo. Më vonë kur u sistemuam, pas 6 muajve që edhe ishim përshtatur, në momentin që nuk kishim nevojë për ndihmë, gjetëm një shtëpi në Botaniko. 88

89 8 kapitulli i tetë Gjetja e Banesës: Strategjitë, Simbolet dhe Ndjesia e Qëndrueshmërisë Si rrjedhim, lagja funksionoi si një magnet me dy pole; nga njëra anë, si një vend ku ndihmonin njeri-tjetrin për sigurinë emocionale, për shoqërizimin (Svoronos 2013:56), dhe nga ana tjetër, si një vend grumbullimi i emigrantëve në një zonë të caktuar, që shkaktoi sjellje raciste. Në nivel lagje. Dëgjoni, njerëzit ishin të frikësuar, megjithëse kjo nuk i shpëton ata nga përgjegjësia. Dhe përgjegjësia parësore për çdo individ, është të qenit njeri Pra, kur çdo mbrëmje shohin dhe dëgjojnë në televizor thënie si: se do të vijë shqiptari për t iu vjedhur, do të vijë për të shkatërruar gjithçka, në lagje nxitet ndjesia e frikës. Ne na pranuan se iu foli mami im që ishte greke dhe e gjetëm një shtëpi. Më parë nuk na i lëshonin lehtë shtëpitë me qira, përbënte gjithnjë problem, por gjithmonë e zgjidhte mami im që ishte greke, iu fliste greqisht, dhe kjo na ka ndihmuar shumë, na ka ndihmuar në kuptimin që mund të gjenim shtëpi me qira. Na shihnin që ishim edhe tre fëmijë të vegjël, dhe mendonin që janë një familje e rregullt. Nëse shkoje i vetëm për të gjetur shtëpi me qira, nuk kishe mundësi që të ta jepnin, në asnjë mënyrë, dhe do të kishe probleme në lagje, sepse banorët të shikonin në mënyrë të dyshimtë, siç bëjnë edhe tani me çdo emigrant, me çdo të huaj që vjen, edhe nëse është nga Pakistani. Problem ishin edhe zënkat e shpeshta që ndodhnin në lagje, nga më të ndryshmet që mund të përjetojë një familje, sepse ka lloj-lloj njerëzish, dhe ato që ndodhnin në lagjet me shqiptarë, i shkaktonin vetë shqiptarët. Na thoshin: Mirë që erdhët këtu, por jeni të paqytetëruar dhe kafshë. Dhe nuk shikonin problemet e tyre. Gjëra që ndodhnin, sepse edhe lagja tregonte mosinteresim, shumica në lagje thoshin: Nuk merremi me këta, por ishte edhe ajo gjëja tjetër...kur mblidheshin fëmijët e vegjël për të luajtur në shesh, ata thoshin: Shumë zhurmë bëni ju shqiptarët. Duhet të theksojmë se, megjithëse zakonisht emigrantët përqendrohen në disa zona, në varësi të identitetit të tyre etnik, dhe krijojnë mjedise të getoizuara, të përshkruara nga varfëria, paligjshmëria dhe patologjia shoqërore (Ballabanidis 2001:1, Vaiou & Stratigaki 2008:2575), në Greqi nuk u krijuan mjedise të tilla nga emigrantët shqiptarë, sepse ata u vendosen në zona të ndryshme. Kam përshtypjen se nuk ka vend në Greqi që nuk ka shqiptarë. Madje edhe në vendet më të paimagjinueshme, në ishujt më të largët, në fshatra më të thella, edhe në Greqinë Qendrore, është e pamundur të mos gjesh të paktën 200 shqiptarë, kudo! Shqiptarët nuk formojnë komunitete, nuk formojnë grupime, ndoshta në fshatra mund të ndodhë, por në zonat e mëdha vështirë se ndodh!. Kudo ka shqiptarë, bile nuk ka asnjë lagje që nuk ka shqiptarë, madje janë të shumtë. Dëgjoni nuk kishte getoizim, por ishte një dua të them se mami im e zgjodhi Patisian se atje banonin disa shoqet e saj, domethënë baxhanaku i baxhanakut. Edhe për këtë e fajësuam. Edhe sot ia përmend. I themi: Pse na çove në Patisia dhe nuk na çove në Pagkrati. Tre vitet e fundit banoj në Pagkrati, në një lagje që nuk ka lidhje me atë të mëparshmen. Lagjet në Birona, për shembull, ku banonin disa mikesha të 89

90 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece saj, ishin shumë ndryshme. Pra, ishte kjo arsyeja që shumica e shqiptarëve kishin zgjedhur për banim zona si: Patisia, Kipseli, Agio Panteleimona, Atika... besoj se ka shumë të bëje edhe me por për getoizim nuk mund të them. Sigurisht, nëse do të ngjyrosnim zonën e Atikës sipas ngjyrave të kombësive, do të vërenim se pjesa më e madhe e shqiptarëve banojnë por shqiptarët banojnë edhe në Korydallo, Pire... Hatzikyriakeio them se po. Zakonisht zgjidhnim një zonë. Domethënë, unë ndiqja shkollën te Kompleksi i Shkollave Grava, dhe në ato shkolla pas 7 vitesh dëgjoje vetëm shqip. Pra, nga viti 2001, vitet , në Grava dëgjoje vetëm shqip, nuk dëgjoje më të flitej greqisht. Pra, dua të them se brenda shtatë vitesh, zona e Patisias u bë një lagje kryesisht shqiptare. 8.2 Marrja me qira e banesave dhe problematikat përkatëse Megjithëse miqtë dhe të afërmit, i ndihmuan shumë shqiptarët emigrantë për t u strehuar, në muajt e parë të ardhjes në Greqi, kjo nuk do të thotë se ata kontribuuan edhe në zgjidhjen e problemit të banesës. Shumica prej tyre, siç pasqyrohet edhe nga vetë fjalët e tyre, hasnin shumë vështirësi në gjetjen e një shtëpie të përshtatshme dhe të banueshme. Banesat e lira, ishin të vjetra, të lëna pas dore nga vetë pronarët, dhe zakonisht ishin apartamente të vogla, në katet e para, në zonat e mbipopulluara të qendrës. Shtëpi shtëpi në katet përdhese, dhe ato që nuk ishin në gjendje të mirë, ishin të lira, madje kur merrnin vesh që ishe nga Shqipëria, kishte raste që brenda një ore të përgjigjeshin: Më vjen keq, por burri im ia kishte dhënë një siriani, dikujt tjetër... Në fillim, ishte krijuar një mjedis shumë i vështirë për shqiptarët. Personalisht, fillova të pastroja shtëpi. Dua të them se, më parë përballeshim me shumë probleme, nëse do të gjenim shtëpi apo jo, ose gjenim shtëpi, por me kushte të pafavorshme, ose merrnim shtëpitë që nuk preferoheshin nga grekët. Në Livadi, në një shtëpi të vjetër që gjetëm, sepse atje nuk lëshonin shtëpi me qira dhe nuk mundëm të gjenim tjetër, u detyruam dhe jetuam në atë shtëpi shumë të vjetër, në gjendje të amortizuar... një javë kam qenë shumë keq. unë as nuk haja dot në atë shtëpi, gatuaja vetëm për burrin, se me vinte ndot. Ishte një shtëpi e vjetër, shtëpi për minjtë, dukeshin trarët, ishte e rrënuar. Një familje na mori dhe na çoi në një shtëpi tjetër, dhe ajo shtëpia ishte kuzhina e kafenesë së tyre. Ne e kthyem në shtëpi për të jetuar; ajo gruaja, grekja, na ndihmoi shumë, qoftë mirë, na e lëshoi kuzhinën për ta bërë shtëpi; mund ta përfytyroni se çfarë kishte brenda, ishte e lënë pas dore, aty kemi jetuar për një vit, aty linda edhe fëmijën tim. Për më tepër, duhet të përballeshin me shumë probleme të tjera në lidhje me pronarët e shtëpive ku banonin. 90

91 8 kapitulli i tetë Gjetja e Banesës: Strategjitë, Simbolet dhe Ndjesia e Qëndrueshmërisë Po, u përballem me shumë probleme për të gjetur shtëpi, por këmbëngulëm, këmbëngulëm, këmbëngulëm, dhe më në fund u gjet dikush që mund të na e lëshonte shtëpinë për shumë vite. Patëm shumë probleme; në fillim, vinin te shtëpia dhe na kontrollonin donin të dinin se kush vinte, kush dilte... deri sa i bindëm se jemi të rregullt. Dua të them se, sado mendjehapur të ishin pronarët, nuk iua jepnin shqiptarëve me qira shtëpitë e tyre, dhe këtë e them me çdo si të ta them jam i sigurt për këtë. Në botën time të vogël, mund të them se ishin 100 të tillë[...nuk mund të them statistika të sakta, nuk mund t i llogaris, por është e sigurt. Në shumë raste, për arsye se çmimet e qirave ishin shumë të larta në krahasim me gjendjen ekonomike të emigrantëve, ata u detyruan që për një periudhë të jetonin bashkë me persona të tjerë. Kushërinjtë e mi kishin marrë një shtëpi me qira, kështu që u strehuam të gjithë aty. 14 persona! Mbaj mend që kishte një dhomë gjumi, një kuzhinë të vogël dhe një banjë. 14 persona në një apartament, për 7 muaj... jo për një muaj, por për 7 muaj, 14 veta, pastaj u bëmë 7, ose më mirë të them 9 veta, se kishim edhe dy fëmijë të vegjël të kushëririt tim. A e ndanim qiranë Po, normal, dhe pas 7 muajsh morëm shtëpinë tonë me qira, unë, bashkëshorti im dhe kushërinjtë e mi; 4 vetë në një apartament me tre dhoma, në Neapoli, që sigurisht ishte pothuajse përdhese! Pas 4 vitesh, morëm me qira shtëpinë ku banojmë aktualisht, një apartament 2+1, në katin e katërt të një pallati të vjetër. Nuk kemi lëvizur më. Po, jetonim bashkë dy vëllezër. Jetoja unë me bashkëshorten dhe me vëllain. Pak më vonë bashkëshortja ime u largua për shkak të një problemi që kishim, dhe mbetëm vetëm dy, dy vëllezërit. Vëllai im, që ishte më i vogël, pak më vonë u fejua dhe u martua. E solli bashkëshorten e tij këtu, pas një viti u kthye edhe ime shoqe, dhe në fillim kemi jetuar të katërt atje; çfarë mund të bënim tjetër. Gjetëm një shtëpi më të madhe, por sidoqoftë... pastaj ngeli shtatzënë gruaja ime, dhe u bëmë me fëmijë, pastaj do bënin edhe ata fëmijë dhe do ishim dy çifte me dy fëmijë, kështu që i thashë vëllait se unë do të largohesha, ai le të qëndronte aty. Kërkova për shtëpi dhe gjeta në Neapoli. Ku nuk kam kërkuar, por nuk më pëlqenin. Pastaj vajta në një agjenci imobiliare në Neapoli, dhe ata më sollën këtu. Më pëlqeu kur e pashë, sepse ishte ndërtim disi i ri, kishte dritare të mira, korniza alumini. Megjithatë, nuk është ndonjë shtëpi kushedi se çfarë. 8.3 Blerja e shtëpisë në Greqi dhe Shqipëri Sipas fjalëve të vetë emigrantëve, blerja e një shtëpie aty, është një prej synimeve kryesore të tyre, duke qenë se janë integruar në një shkallë të lartë në shoqërinë greke, kanë një punë të kënaqshme, janë të arsimuar dhe kanë një nivel të lartë jetese. Blerja e një banese, qoftë në Greqi, apo në Shqipëri, mund të identifikohet si një sinonim i suksesit, një mënyrë për t u dukur të suksesshëm përpara bashkatdhetarëve të tyre, por që fundi i fundit është një pasuri e paluajtshme në emrin e tyre, që do t ia u lënë fëmijëve kur ata të rriten. 91

92 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Do të doja të blija qoftë edhe një dhomë për fëmijën tim. Që të ndihet se në të vërtetë është atdheu i tij i dytë. Pastaj, si prind që jam, dua që fëmija im të krenohet, se është një fëmijë që ka një atdhe. Nuk dua që të ndihet si unë, që nuk kam atdhe, të mos ndihet si i humbur....sidomos tani, me shpërthimin e krizës. Po, për arsye se çmimet e pasurive të paluajtshme ranë shumë, dhe veçanërisht të apartamenteve... shqiptarët i ndërtojnë, ose i blejnë me euro, në fakt më parë ishte euro, tani ka rënë në , kështu që i ndërtojnë vetë... Shumë vetë këtu kanë blerë shtëpi, dua të them se është një fenomen masiv, kjo puna e blerjes së shtëpisë tani në kohë krize, sepse emigrantët patën frikë se do të humbnin paratë e tyre, kështu që vendosen të blinin shtëpi. Ishte fenomeni që, për shembull, babi im thoshte se: duhet të bënte një shtëpi trekatëshe, sepse djali i vëllait të tij që punonte në Itali, ose që ishte në Athinë, ka bërë një shtëpi dykatëshe, kështu që ai duhet ta bënte me tre kate...dhe, secili prej tyre ndërtoi shtëpi private me shumë kate, dhe përfunduan duke mos jetuar atje, dhe ata që u kthyen për shkak të krizës nuk kishin me çfarë t i ngrohnin ato shtëpi tre kate, gjithë ato dhoma, mblidheshin dhe qëndronin vetëm në dy dhoma, në katin e parë, për t u ngrohur. Çfarë t i bësh, gjithë ato shtëpi? Dhe të gjithë ata që kanë ndërtuar shtëpi në fshat, janë penduar shumë, sepse ishte zgjedhje e gabuar, më mirë të blinin dy apartamente këtu në qytet, ose një, sa për të pasur një shtëpi për të futur kokën, dhe tjetrin për ta lëshuar me qira, qoftë këtu, qoftë në Tiranë, në Durrës, ose dikur tjetër. Ishte një zgjedhje e gabuar. Megjithatë, shumë prej tyre nuk arritën ta blinin shtëpinë e tyre, për arsye se procedurat ngecën në burokraci. Kështu që, për shumë persona, blerja e shtëpisë mbeti një ëndërr e parealizuar. Sigurisht, babai im donte të blinte një shtëpi që para shtatë vitesh, por nuk i kishte mundësitë. Dhe u detyrua...ngaqë duhet ta vendoste në emrin e dikujt tjetër...është e pangjashme të regjistrosh një pasuri kaq të madhe në emrin e dikujt tjetër, sado besim që të kesh tek ai, pavarësisht se je bashkëpronar, nëse tjetri të hedh në gjyq, mbaroi çështja, ta ka marrë shtëpinë. Kështu që nuk blemë shtëpi dhe iu futëm kësaj punës së qirasë, që nuk të jep asgjë të qëndrueshme. Imagjinoni sikur prindërit e mi të kishin blerë shtëpi, por tani është vështirë. Blenë shtëpi në Shqipëri dhe tani duan të kthehen. Nëse do ta kishin blerë këtu në Greqi, do të ishin përshtatur me jetën këtu, dhe situata do të ishte ndryshe. Me siguri që do të qëndronin këtu. 92

93 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i nëntë Çështjet e Shëndetësisë dhe Përkujdesjes Shoqërore

94

95 9 kapitulli i nëntë Çështjet e Shëndetësisë dhe Përkujdesjes Shoqërore 9.1 Të drejtat e Shqiptarëve në Sistemin Shtetëror Shëndetësor Sistemi grek i shëndetësisë cilësohet si një sistem i ndërthurur, i bazuar në Sistemin Shtetëror Shëndetësor (ΕSΥ), në Institutet e Sigurimeve Shëndetësore dhe në sektorin privat të ofrimit të shërbimeve shëndetësore. ΕSΥ ofron mbulim shëndetësor për të gjithë popullsinë banuese në vend, ndërsa Institutet e Sigurimeve Shoqërore ofrojnë shërbime shëndetësore, kryesisht shërbime parësore ndaj përfituesve të ligjshëm. Klinikat, spitalet dhe maternitetet private, mbulojnë gjithashtu një pjesë të madhe të kërkesës për shërbimet shëndetësore. Duhet të shënojmë se sigurimi është i detyrueshëm në Greqi, dhe mbulon të punësuarit dhe pensionistët, si dhe pjesëtarët e familjes që varen prej tyre. Për shtetasit e huaj, që vijnë nga vendet e Bashkimit Evropian ekzistojnë ligje, që sigurojnë mbulimin e nevoja të tyre, në bashkëpunim me Institutet e Sigurimeve Shëndetësore të vendeve nga ata vijnë. Shërbimet shëndetësore parësore sipas ligjit ofrohen falas: në klinikat e lagjes; poliklinikat e lagjes; në poliklinikat ku veprojnë Organizata Joqeveritare; në qendrat shëndetësore rajonale; në klinikat e jashtme dhe departamentet e urgjencave të spitaleve. Për sa i përket kujdesit dytësor dhe mbulimit farmaceutik, kostoja mbulohet plotësisht, ose pjesërisht, nga fondet e Instituteve të Sigurimeve, për ata që janë të siguruar, ose nga Fondi Shtetëror, për ata që nuk janë të siguruar dhe janë në pamundësi ekonomike. ΕSΥ financohet nga shteti (buxheti qendror) dhe nga të ardhurat e instituteve të sigurimeve shoqërore, të mbledhura nga të siguruarit dhe punëdhënësit. Megjithatë, financimet nga burime private përbëjnë më shumë se 50 për qind të buxhetit të përgjithshëm të caktuar për shëndetësinë (Κοtsioni 2009). E drejta e emigrantëve në ΕSΥ përbën një parametër themelor, i cili tregon jo vetëm integrimin e tyre në shoqërinë greke, por edhe sigurimin e shëndetit publik dhe respektimin e të drejtave të njeriut (Κοtsioni, 2009). Çështja e shëndetit të emigrantëve u përfshi në axhendën e politikave pas vitit E drejta formale në shërbimet pa pagesë të ΕSΥ, lidhet me punësimin e ligjshëm dhe statusin ligjor, dy elemente që shumica e emigrantëve shqiptarë në Greqi nuk i kishin gjatë viteve 1990, domethënë para dy proceseve të legalizimit të emigrantëve. Në korrik të vitit 2000, Ministria e Shëndetësisë dhe Përkujdesjes publikoi Buletinin në lidhje me Kujdesin mjekësor dhe trajtimin spitalor, për shtetasit e ardhur nga vendet jashtë BE-së. Sipas këtij Buletini, edhe emigrantët e ligjshëm mund të kenë akses falas në ESY, me parakusht pasjen e një libreze shëndetësore, të lëshuar nga instituti i sigurimeve ku ata janë të siguruar. Ligji për emigracionin, i vitit 2001 (Νr. 2910/2001), formalisht parashikoi për shtetasit e huaj që janë banorë të ligjshëm në vend, të drejta të barabarta me ato të grekëve, në lidhje me sigurimet shtetërore dhe mbrojtjen sociale. Organi i sigurimeve, që mbulon shumicën e emigrantëve me dokumente, është ΙΚΑ (Instituti i Sigurimeve Shoqërore). Emigranti i siguruar dhe pjesëtarët e 95

96 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece familjes që janë të varur prej tij, gëzojnë përfitime të njëjta me ato të grekëve të siguruar, në: kujdesin mjekësor dhe farmaceutik, kujdesin spitalor, ndihmën financiare për sëmundje, aksidente, lindje, pension dhe përfitime të tjera. Megjithatë, duke marrë parasysh shtrirjen e madhe të punës joformale, shumë emigrantë të ligjshëm nuk gëzojnë përfitimet e sigurimeve shoqërore, dhe si rrjedhim, as akses falas në shërbimet shtetërore shëndetësore. Përpos kësaj, aksesi në sistemin shëndetësor pengohet nga vonesat shumëmuajshe që vërehen në rinovimin e lejeve të qëndrimit. Gjithashtu, emigrantët nuk gëzojnë as përfitimet e përkujdesjes shoqërore, siç është libreza për kujdesin e të pasiguruarve, që parashikon mbulimin e kostove të kujdesit spitalor dhe disa pagesa paaftësie (ndihmë ekonomike për tetraplegjikët, etj.). Emigrantët me origjinë greke (bashkatdhetarët) mund të përfitojnë nga shërbimet shëndetësore publike, me kushtin e plotësimit të dokumenteve përkatëse. Në çdo rast, një pjesëtar i familjes që nuk është i siguruar, ose që merr ndihmë ekonomike, mbulon edhe pjesëtarët e tjerë të familjes që varen nga ai. Siç u parashtrua edhe në raportin e publikuar për Emigrimi dhe shëndeti përkujdesja (Maratou-Alibrati, 2005:35-37): Ministria e Shëndetësisë dhe Solidaritetit Social, në vijim të kontrolleve të kryera në vitin 2000, në lidhje me respektimin e procedurave të parashikuara me ligj, për ofrimin e kujdesit mjekësor-farmaceutik dhe spitalor ndaj shtetasve të huaj, u evidentuan procedura të ndryshme të paligjshme dhe joformale, të kryera në Spitalet e ESY, duke filluar nga mosrespektimi i marrëveshjeve ndërshtetërore. Më konkretisht, u vu re se janë formuar rrjete të jashtëligjshme, dhe Spitalet e ESY iu ofronin kujdes mjekësor pacientëve të huaj, nga vendet jashtë Bashkimit Evropian, dhe jashtë hapësirës ekonomike evropiane, të cilët nuk kishin dokumentacion e nevojshëm, dhe nuk mbuloheshin nga marrëveshjet ndërshtetërore për ofrimin e kujdesit spitalor. Në bazë të gjetjeve pas kontrolleve të Ministrisë së Shëndetësisë dhe Solidaritetit Social, shumë të huaj që kishin ardhur në Greqi me vizë turistike, ose që ishin tërësisht të paligjshëm, pranoheshin në spitale si raste urgjence, për të marrë kujdes spitalor falas, ndërkohë që gjendja e tyre nuk përbënte rrezik për jetën e tyre. Gjithashtu, nëpërmjet të njëjtit proces, një numër i madh grash të huaja, përdornin klinikat e materniteteve të spitaleve për të lindur fëmijën e tyre. Krahas këtyre, u gjetën libreza të falsifikuara të pamundësisë ekonomike, si edhe libreza të instituteve të sigurimeve, në bazë të të cilave spitalet e ESY ofronin falas kujdesin mjekësor, farmaceutik dhe spitalor. Për të pakësuar rastet e këtij fenomeni, pra të ofrimit të paligjshëm të kujdesit mjekësor, farmaceutik dhe spitalor falas, për pacientët që nuk iu takon, u hartua një Buletin (Nr. Υ4α/οικ. 8992/ ) nga Ministria e Shëndetësisë, që përmbante udhëzimet në lidhje me ofrimin e kujdesit spitalor për çdo kategori të të huajve. Dispozitat e Buletinit mund të përmblidhen si në vijim: 96

97 9 kapitulli i nëntë Çështjet e Shëndetësisë dhe Përkujdesjes Shoqërore Për pranimin e të huajve, të shteteve joanëtare të BE-së, dhe për trajtimin e tyre në vendin tonë, në Qendrat Spitalore të ΕSΥ, në rastet kur nuk është nënshkruar një marrëveshje ndërshtetërore me vendin përkatës, nga vjen personi, nevojitet lëshimi i një vendimi miratues nga Ministria e Shëndetësisë. Kujdesi mjekësor, farmaceutik dhe spitalor, iu ofrohet falas bashkatdhetarëve dhe shtetasve të vendeve të Kartës Sociale Evropiane, që kanë marrë librezën e pamundësisë ekonomike. Shënojmë, se nuk parashikohet lëshimi i një libreze ndaj kategorive të tjera të të huajve, dhe kur një e tillë paraqitet, duhet të konsiderohet si e falsifikuar, ose si e lëshuar në mënyrë të paligjshme. Këto shërbime iu ofrohen falas edhe refugjatëve politikë. Të huajve që qëndrojnë në vendin tonë, me afat të përkohshëm (turistët), nuk iu ofrohet kujdes spitalor falas, qoftë edhe në rastet urgjente, me përjashtim të atyre që vijnë nga vendet e Kartës Sociale Evropiane. Në Buletin përmendet qartësisht se: kujdesin farmaceutik e përfitojnë vetëm ata që kanë librezë nga organet e sigurimeve, refugjatët politikë dhe mbartësit e librezave të pamundësisë ekonomike. Të huajve që janë të paligjshëm në vendin tonë, do t iu ofrohen shërbimet e duhura vetëm për rastet urgjente, dhe deri në stabilizimin e gjendjes së tyre shëndetësore. Të drejtat e emigrantëve pa dokumentacionin e nevojshëm, janë në të vërtetë shumë të kufizuara në Greqi, në krahasim me shumë vende të tjera të BE-së, për sa i përket të drejtave të tyre në sistemin e shëndetësisë (Κοtsioni, 2009). Me probleme përballen edhe ata që vuajnë nga sëmundje kronike, ose kanë nevojë për ndërhyrje kirurgjikale, ose kanë nevojë për një trajtim të kushtueshëm, gjë që përkeqësohet nga gjendja e tyre e vështirë ekonomike. Duhet të përmendim gjithashtu, pikën 4 të Nenit 85 (Νr. 3386/2005) që parashikon se: Punonjësit e shërbimeve dhe organeve të mësipërmve, që i shkelin [këto] dispozita, ndiqen penalisht dhe dënohen, sipas dispozitave të kodit penal, për shkelje të detyrës. Në të vërtetë, Ligji i vitit 2005, mbështet dispozitat e rrepta të Ligjit Nr. 2910/2001, duke kufizuar në shkallë të lartë të drejtën e emigrantëve joformalë në shërbimet e shëndetësisë. Shfuqizoi vetëm dispozitën e Nenit 54,...e cila parashikon detyrimin e drejtorëve të spitaleve për të lajmëruar autoritet policore për ardhjen e shtetasve të huaj. Me Ligjin Nr. 4368/2016 themelohet për herë të parë e drejta e aksesit të pakushtëzuar në të gjitha strukturat publike të shëndetësisë, për ofrimin e kujdesit mjekësor, farmaceutik dhe spitalor, për të pasiguruarit dhe grupeve shoqërore të cenueshme. Ndryshimi themelor i parashikuar në kuadrin institucional, është e drejta e barabartë për të siguruarit, për të pasiguruarit dhe ish-mbartësit e Librezës Individuale të Pamundësisë Ekonomike, ose të Pasiguruarit, për sa i përket të drejtës në sistemin publik shëndetësor. Mbulimi shëndetësor që garanton ky kuadër i ri, është i plotë dhe mbulon kostot e spitalit, diagnozës dhe farmaceutikës. 97

98 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece 9.2 Gjendja shëndetësore e emigrantëve shqiptarë Të dhënat që kemi në dispozicion, për gjendjen shëndetësore të popullsisë emigrante shqiptare në Greqi, janë shumë të kufizuara. Studimet që përqendrohen në problemet shëndetësore të emigrantëve shqiptarë, janë të pakta, ashtu si janë edhe të dhënat statistikore, ndërsa nuk disponohen fare të dhëna për zakonet personale, apo për nivelin e shëndetit emocional të tyre. Ndryshimi i mjedisit, nga emigrantët shqiptarë që jetojnë në Greqi, në krahasim me bashkatdhetarët e tyre që jetojnë në Shqipëri, lidhet me ndryshime në cilësinë e jetesës, duke përfshirë sjelljet dhe qëndrimet ndaj shëndetit, dhe mënyrat e tyre të të ushqyerit (Buçaj, 2011). Në bazë të një studimi krahasues, në lidhje me përshtatjen e emigrantëve dhe të riatdhesuarve në Greqi, rezultoi se emigrantët shqiptarë përjetojnë më shumë pasiguri, dhe madje shfaqin sjellje tejet stresuese (probleme me pagjumësinë) më të shpeshta, krahasuar me grekët vendas, apo grekët nga Pontusi (Νtalla et al., 2004). Sipas të dhënave statistikore, në grupet e emigrantëve nga Shqipëria dhe Azia, që banojnë në Atika, është shumë e lartë përhapja e hepatitit B (Rοussοs et al., 2001). 9.3 Përvojat e shqiptarëve në Sistemin Shtetëror të Shëndetësisë dhe Solidaritetit Social Përvojat e informuesve shqiptarë, që intervistuam gjatë anketës, anojnë nga kahu pozitiv. Komentet e tyre për mjekët grekë të Sistemit Shtetëror Shëndetësor janë lavdëruese. Mungesa e sigurimit shëndetësor të shqiptarëve, u plotësua nga ndihma e vetë mjekëve të spitaleve shtetërore. Aksesi në spitalet shtetërore është jozyrtar, kryesisht në raste urgjence, por ndryshon në lidhje me cilësinë dhe nivelin e aksesit. Besoj se ky ishte elementi më pozitiv. Dua të them, ngaqë po flasim për dhjetëvjeçarin e parë, pas 1990, dhe më vonë, nuk besoj se i është ndaluar hyrja ndonjërit e kundërta ka ndodhur. Mjekët të ndihmonin, të ndihmonin me të vërtetë. Kishte ardhur një urdhër, së bashku me udhëzimin për mjekët, që t i dorëzonin emigrantët e paligjshëm, dhe të gjithë iu kundërvunë, edhe mjekët që mund t i përkisnin ndonjë rrjeti politik. Mjekët grekë dallojnë nga të tjerët. Të paktën në bazë të përvojës sime, dhe nga ç më kanë treguar shumë persona, konsiderohen në një shkallë të gjerë si shpëtimtarë. Dhe e them seriozisht këtë gjë. Domethënë, ata e dinin se ishim shqiptarë, na pranonin brenda, na shërbenin, na jepnin trajtime mjekësore dhe pastaj na thoshin: Ik tani, se po qëndrove më gjatë do të të duhet të paguash. Mund të mendosh se në një farë mënyrë vidhnin shtetin. Po, por ky është realiteti i jetës. 98

99 9 kapitulli i nëntë Çështjet e Shëndetësisë dhe Përkujdesjes Shoqërore Pranimi i emigrantëve shqiptarë në spitalet shtetërore, nga zyrtarët publikë të fushës së shëndetësisë dhe përkujdesjes, funksionoi në mënyrë të balancuar, për sa i përket pengesave dhe vështirësive me të cilat ata përballeshin gjatë integrimit në shoqërinë greke, në veçanti për sa i përket procedurave të ligjërimit, lidhur me statusin e tyre ligjor, dhe të drejtat për punësim dhe sigurime. Një pjesë e madhe e mjekëve dhe qytetarëve grekë, iu erdhën në ndihmë shqiptarëve për problemet e tyre shëndetësore, në kundërshtim me ngjarje të tjera në jetën publike, ku trajtimi diskriminues dhe racist i shqiptarëve ishte i dukshëm. Shumica e intervistuesve të anketës, bien dakord se mjekët në spitalet shtetërore greke kanë treguar anën e tyre njerëzore. Unë mendoj se ata u kujdesën për të më shikonin edhe mua që kujdesesha për të, çdo ditë, çdo natë, nuk largohesha nga shtrati i saj dhe ata na ndihmuan më kujtohet shumë mirë që erdhi një mjek, dhe na tha se: Nëna juaj duhet të bëjë një ekzaminim të vështirë, por atë pajisje nuk e kemi këtu në spital, ose më saktë nuk mund ta përdorim së shpejti, kështu që jeni të detyruar ta bëni jashtë spitalit, është për të mirën e saj dhe në atë moment një grua nga shtrati ngjitur, që kishte nënën e saj të shtruar, erdhi dhe na dha dhrahmi, dhe kështu vajtëm për ta bërë atë ekzaminim. Keqfunksionimi i sistemit grek të shëndetësisë, pa dyshim që ndikoi edhe tek emigrantët shqiptarë, ndërkohë që mungesa e organizimit në sektorin e shëndetit publik, la hapësirë për shfrytëzimin e sistemit të sigurimeve dhe pamundësisë ekonomike. Shumë shqiptarë, sipas të thënave të disa prej informuesve të anketës, arritën të shfrytëzonin sistemin e solidaritetit social, nëpërmjet paraqitjes së dokumenteve të falsifikuara, sikur të ishin pjesëtarë të komunitetit grek në Shqipëri. Në një moment, në spital erdhën disa persona nga Drejtoria dhe na thanë se: Nëna juaj nuk ka librezë shëndeti pas shumë përpjekjesh arrita të mblidhja disa dokumente, dhe nxora një librezë shëndetit për pamundësi ekonomike. Për të qenë e sinqertë, edhe atë e nxora me dokumente të rreme, sikur nëna ime ishte nga komuniteti grek në Shqipëri. Kjo më të vërtetë më ndihmoi shumë, sepse në spital nuk më kërkuan ndonjë dokument tjetër. Nuk kemi hasur ndonjë problem, as me aksesin, dhe pa dyshim, as me trajtimin mjekësor nga ana e mjekëve. Besoj se është e rëndësishme që çdokush të jetë disi i kujdesshëm, kur bëhet fjalë për të cilësuar një sjellje si diskriminuese, ose raciste, vetëm duke u bazuar te fakti që personi tjetër përmendi origjinën tënde. Megjithëse, në mënyrë sipërfaqësore, origjina është faktori më i rëndësishëm, unë besoj se gjendja e ekonomike e personave është më vendimtare. Dua të them, se motra ime, praktikisht nuk i dha zarfin mjekut, që nuk donte ta prekte pacientin e varfër, që edhe ai ishte njëkohësisht shqiptar. Nëse nuk do të ishte shqiptar, do të ishte thjesht i varfër, dhe nuk do të ndryshonte ndonjë gjë për sa i përket trajtimit, por dua të them se këto janë patologjitë e shoqërisë greke. Me ligjin më të fundit, të vitit 2016, që u përmend më sipër, praktikisht u zgjidh problemi i të drejtës në shëndetësinë publike falas. 99

100 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Mendoj se është çështje e zgjidhur. Qeveria greke ndërmori një hap të madh, që i dha shtysë përmirësimit të situatës. Pa dyshim, është shumë pozitiv fakti që tashmë me ΑΜΚΑ (Numri i Regjistrimit në Sigurimet Shoqërore) mund të të ofrohet falas kujdesi mjekësor dhe farmaceutik. Në lidhje me tematikat e shëndetit emocional, të dhënat nga anketa janë shumë të kufizuara, për arsye se informuesit nuk përmendën probleme me shëndetin e tyre emocional. Një përgjegjës anonim për të miturit, tregon përvojën e tij, në disa raste shkeljeje të ligjeve nga të miturit, që lidhen me tematikat e shëndetit emocional. Kishim disa raste, ku kundravajtës të mitur kishin edhe probleme me shëndetin emocional. Por nuk janë shumë. Afërsisht, në të njëjtën përqindje që përllogaritet edhe për popullsinë e përgjithshme. [Këto trajtoheshin] duke i deleguar në organet e shëndetit mendor, sipas sektorëve bazë të vendbanimit, llojit të problemit dhe moshës. (Përgjegjës për të miturit) Të paktën nuk janë evidentuar probleme në lidhje me shëndetin emocional, në nivele më të larta, nga pjesa tjetër e popullsisë, të cilës i shërbejmë. Pjesa ku evidentohet një problematikë në popullsisë shqiptare, janë problemet me hepatitin. Madje, edhe emigrantët shqiptarë, mbi 30 vjeç, duket se përballen me probleme të hepatitit B dhe hepatitit C. Por nuk ka informacion në lidhje me shkakun e këtij problemi. (Përgjegjës për të miturit) Këto informacione vërtetohen nga bibliografia përkatëse për shëndetin fizik dhe emocional të emigrantëve. Sipas Prapas dhe Μaureas (2015), emigrantët shqiptarë duket se kanë të njëjtat nivele me moshatarët e tyre vendas të shëndetit fizik dhe emocional, ndërsa përqindja e lartë e hepatitit në popullsinë emigrante shqiptare, është rezultat i hulumtimit të Rοusos et al. (2001). 9.4 Ku drejtohen shqiptarët për këshillime, informacione dhe mbështetje, në lidhje me çështjet e shëndetit Për të huajt e pasiguruar nuk parashikohej mbulim spitalor deri para tetorit të vitit 2009, kur u vendos me ligj që Numri i Regjistrimit në Sigurimet Shoqërore (ΑΜΚΑ), do të shërbente për të drejtën e shtetasve të huaj, të pasiguruar në sistemin shtetëror shëndetësor. Në bazë të legjislacionit grek, në Sistemin e Përkujdesjes mund të siguroheshin vetëm qytetarët grekë nevojtarë. Shqiptarët e pasiguruar iu drejtoheshin Organizatave Shoqërore si PRAXIS, Mjekët e Botës, ARSIS Organizata Shoqërore e Përkrahjes së të Rinjve, që ofronin ndihmë mjekësore, si edhe disa institucioneve të specializuara, siç është institucioni për personat me aftësi të kufizuar, të cilat ofronin ndihma ekonomike të konsiderueshme, por praktikisht të pamjaftueshme. Tashmë, edhe të huajt e pasiguruar, e kanë të drejtën që t iu drejtohen spitaleve shtetërore, si të gjithë shtetasit grekë, nëse kanë ΑΜΚΑ. 100

101 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i dhjetë Shtetësia dhe Natyralizimi: Pjesëmarrja në Organet Vendimmarrëse dhe Format e Organizimit Kolektiv

102

103 10 kapitulli i dhjetë Shtetësia dhe Natyralizimi: Pjesëmarrja në Organet Vendimmarrëse dhe Format e Organizimit Kolektiv 10.1 Pjesëmarrja aktive e emigrantëve shqiptarëve në komunitet, në politikë dhe në organet vendimmarrëse Çështja kryesore e emigrantëve shqiptarë, në Greqi, siç rezultoi nga anketa dhe u shpreh nga informuesit tanë, që po kalojnë dhjetëvjeçarin e tretë të qëndrimit në atë vend, është ajo e ligjshmërisë. Gjithashtu, marrja e shtetësisë greke për brezin e parë të emigrantëve, dhe veçanërisht për brezin e dytë, si dhe përfitimi i të drejtave shoqërore dhe të mirëqenies, janë shumë të rëndësishme. Sipas të dhënave statistikore të Sekretariatit të Përgjithshëm të Politikave për Emigracionin, gjatë periudhës , u natyralizuan të huaj. Numri i shtetasve të huaj të natyralizuar, pavarësisht kombësisë, përbën një përqindje shumë të vogël, në krahasim me grupin e madh të emigrantëve në territorin grek, pra krahasuar me emigrantë shqiptarë, që u regjistruan gjatë regjistrimit të popullsisë, në vitit Marrja e shtetësisë greke sipas kategorisë Natyralizimi i bashkatdhetarëve 12,616 13,495 22,574 15,791 Natyralizimi i shtetasve të huaj 930 1,149 1,866 2,019 Lindja/ndjekja e shkollës në Greqi (N. 1Α Ligji 3838/10) 3,103 5, Dispozita të tjera të Kodit të Shtetësisë Greke (KEI) (për arsye lindje/njohje etj.) ,917 2,029 Fëmijët e mitur të shtetasve të natyralizuar (N. 11 ΚΕΙ) 1, ,337 1,990 GJITHSEJ 19,222 21,737 30,223 21,829 Përpunimi: Stavros Piotopoulos Drejtoria e Shtetësisë, Ministria e Brendshme. 20/3/2015 Informuesit tanë bien dakord se politikat e integrimit kanë qenë gjithnjë me pikatore, afatmesme dhe me karakter të qëndrueshëm, ndërkohë që kësaj fushe, duket se i mungojnë studimet dhe planifikimet afatgjata. Integrim do të thotë, të më japësh të drejtën e votës. Integrim do të thotë, kur një person ka të drejtë të ndihet bashkështetas dhe bashkëqytetas, duke gëzuar të njëjtat të drejta në këtë vend. Praktikisht, në rastin e shqiptarëve, nuk u ndërmor ndonjë proces integrimi, sepse nuk ekzistonin politika integrimi. Është e qartë, që në atë kohë nuk kishte vullnet politik, që integrimi të ishte i organizuar. Ajo që ndodhi, ishte për shkak të rrjedhës së ngjarjeve. Dhe fakti që nuk kishte vullnet politik, duket nga mënyra se si ky komunitet u la të përballej me shoqërinë. 103

104 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Me vendim të Këshillit të Shtetit, Dispozitat e Ligjit Nr. 3838/2010, që parashikoi për herë të parë, të drejtën e emigrantëve të ligjshëm dhe bashkatdhetarëve, për të zgjedhur dhe për t u zgjedhur në zgjedhjet vendore, (Neni 14) u cilësuan si antikushtetuese. 104 Të diskutosh për përfaqësimin [e emigrantëve shqiptarë] në Greqi, së pari, është një përpjekje arbitrare, përderisa nuk kanë shtetësinë, nuk kanë të drejtën e diskursit politik, nuk mund të ndikojnë te vendimmarrësit. Së dyti, emigrantët, sidomos shqiptarët, janë kthyer në mjete, në emër të përfaqësimit politik. Këshilli i Shtetit ka marrë një sërë vendimesh, që tregojnë se po bëhet një përpjekje drejt tij...konservatorizmi Pjesëmarrja dhe përfaqësimi i shqiptarëve në Këshillat e Integrimit të Emigrantëve Këshillat e Integrimit të Emigrantëve, u themeluan në vitin 2011, në zbatim të Ligjit Kallikrati. Ngritja e Këshillave të Integrimit të Emigrantëve, ishte pjesë e politikave më të gjera të emigracionit. Megjithatë, duke qenë se dispozitat në lidhje me të drejtën e votës në zgjedhjet vendore, u cilësuan antikushtetuese, Këshilli i Integrimit të Emigrantëve mbeti një organ këshillues, dhe jo detyrues, i Bashkisë. Me mospranimin e pjesëmarrjes politike në zgjedhjet vendore, ajo që ka mbetur si një përfaqësim kolektiv i tyre në shoqëri janë Këshillat e Emigrantëve në bashkitë përkatëse. Këshilli ofroi një mundësi për të ecur përpara, në mënyrë që shoqëria vendase të ketë ndikim në vetëqeverisjen vendore, dhe të përcjellë problemet e emigrantëve në qeverisjen qendrore të Bashkisë dhe në zyrat bashkiake përkatëse. Sipas Presidentit të SEM në Athinë: Në një farë mënyrë, Këshilli mbeti jetim [sipas ligjit Kallikrati]. Dhe kjo është pjesa më e padrejtë, por njëkohësisht edhe pjesa më e mirë. Domethënë, ka një mundësi të merret me shumë gjëra, por njëkohësisht edhe me asgjë konkrete. Anëtarët e SΕΜ-it u zgjodhën në bazë të pjesëmarrjes në veprimtaritë e Bashkisë, pas një ftese të hapur, me përjashtim të SEM-it të Bashkisë së Athinës, ku komuniteti shqiptar përfaqësohet nga Presidenti i Federatës së Shoqatave Shqiptare. SΕΜ-i nuk ka karakter ekzekutiv, veçse këshillues. Komunitetet e emigrantëve takohen një herë në muaj, ose sipas një programi ditor, në raste të nevojave urgjente, dhe diskutojnë për tematika aktuale, ose për tema që janë të rëndësishme, për secilin nga komunitetet, që më pas iu drejtohen autoriteteve përgjegjëse, ose çdo zyre përgjegjëse që duhet të marrë parasysh zgjidhjen e tyre. Sipas përfaqësuesit të Bashkisë Neapolis - Sikeon, Përfaqësuesit e komuniteteve të emigrantëve, përgjithësisht nuk ndërmarrin shumë nisma. Çështjet me interes në komunitetit shqiptar, janë ato të

105 10 kapitulli i dhjetë Shtetësia dhe Natyralizimi: Pjesëmarrja në Organet Vendimmarrëse dhe Format e Organizimit Kolektiv sigurimeve, pensionit, lejeve për dyqane, ndjekjeve penale, etj. Gjithashtu, kanë mundësinë t i kërkojnë shpjegime Sekretarit të Përgjithshëm të Ministrisë së Brendshme, madje edhe mund të nxjerrin një rezolutë publike. Sipas Presidentit të Federatës së Shoqatave Shqiptare: Një nga propozimet e Federatës ka qenë themelimi i institucionit të SEM-it. Në zbatim të Ligjit Kallikrati, themelimi i SEM-it është i detyrueshëm, por Bashkisë i është lënë vullnet i lirë, nëse do që ta themelojë apo jo. Nëse SEM-i bëhet i detyrueshëm, do të lehtësonte jashtëzakonisht shumë politikat e migracionit në vend. Edhe komisioni kombëtar i emigracionit, duhet të ngrihet nga SEM-i. Dhe ky institucion duhet të ketë lidhje të drejtpërdrejtë me Sekretariatin e Përgjithshëm të Ministrisë së Brendshme, si edhe me Sekretariatin e Politikave të Emigracionit Përvojat e shqiptarëve në lidhje me marrjen e shtetësisë greke Dëshmitë e emigrantëve shqiptarë, për përvojat e tyre në lidhje me marrjen e shtetësisë greke janë denoncuese. Procedura e aplikimit dhe dorëzimit të dokumenteve të nevojshme, përshkruhet si një procedurë poshtëruese dhe ofenduese për dinjitetin njerëzor, që kërkonte: Shumë mund, shumë kohë dhe shumë para. Për sa i përket kuadrit të legalizimit, shteti grek ishte tejet e papërgatitur dhe nuk kishte strukturat e duhura për t u përballur me gjithë atë popullsi, në lidhje me dhënien e dokumenteve, ndërsa punonjësit e administratës, Me perceptime jo të njerëzishme dhe raciste, siç e përshkruajnë informuesit, shfaqën sjellje kërcënuese dhe armiqësore. Të njëjtin mjedis armiqësor, siç na dëshmojnë vetë ata, kanë gjetur emigrantët shqiptarë edhe në Ambasadën Shqiptare në Greqi, për shkak të sjelljeve të papranueshme të punonjësve të saj. Pritje e tmerrshme, radha të gjata, pa pikë organizimi. E kalova procedurën për të marrë kartën e identitetit, dhe thashë me vete: Pas kaq shumë vitesh nuk do të shkelja më në atë ferr. Nuk mund ta përshkruaj, por ishte një proces i tejzgjatur, një procedurë torturuese. Komuniteti i emigrantëve shqiptarë, ishte i brengosur nga letrat. Shumë bashkëshorte të emigrantëve shqiptarë dhe bashkatdhetarëve, të cilat vazhdojnë të qëndrojnë në Greqi falë bashkëshortëve të tyre që kanë leje qëndrimi, gjenden në një situatë të pazakontë pengmarrjeje. Gratë shqiptare, që nuk punojnë, ose punojnë në të zezë, pa paguar kontributet shoqërore, dhe marrin statusin e ligjshëm falë bashkëshortëve, në rast divorci, leja e qëndrimit nuk është më në fuqi, dhe ato kthehen në status të paligjshëm, dhe si rrjedhim duhet të marrin leje qëndrimi për arsye pune. Citimi i mëposhtëm i marrë nga një intervistë me një emigrante shqiptare, që ka përjetuar dhunë në familje nga bashkëshorti i saj alkoolik, dhe që tani është në pritje të lëshimit të lejes së qëndrimit, përbën një shembull tipik të brengosjes së pazakontë të bashkëshorteve. 105

106 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Pas tre vitesh, në vitin 1997 i dorëzuam dokumentet, dhe vetëm në vitin 1999 na e dhanë. Ishte torturë. Torturë e vërtetë. Tarifa, kontribute shoqërore, deklarimi i të ardhurave gjë që nuk ishte e mirëqenë, nuk ishte e thjeshtë për t u mbledhur shuma, unë kisha edhe një pengesë shtesë; isha familje me një prind, por më kërkonin të ardhura si një familje ku kontribuon edhe burri edhe gruaja. Jam përballur me shumë vështirësi, por në fund e mora lejen e qëndrimit dhe vendosa të ndahesha, sepse kam përjetuar shumë probleme familjare dhunë në familje ish bashkëshorti ishte alkoolik dhe gjendja ishte tejet e tmerrshme. Një status tjetër të brengosjes së pazakontë përjetojnë edhe disa të rinj, veçanërisht personat e brezit të dytë të emigrantëve, që janë të përjashtuar nga pjesëmarrja në programet e lëvizshmërisë, por edhe nga programet e financuara nga Bashkimi Evropian. Margjinalizimi shoqëror i emigrantëve shqiptarë, përfshin përfitimet në punë, subvencionet dhe programet trajnuese dhe specializuese të ΟΑΕD, programet e bashkive dhe qarqeve, marrjen e licencës për ushtrimin e profesionit, dhe të drejtën për marrjen e pensionit. Komuniteti emigrant shqiptar, po përjeton pasojat e krizës socioekonomike dhe përjashtimin nga tregu i punës, që sjell pamundësinë për të rinovuar lejen e qëndrimit, dhe për pasojë humbjen e statusit të ligjshmërisë. Në faqen e internetit të Ministrisë së Brendshme, është një seksion me informacione përmbledhëse, që përbën pikë referimi për komisionin e dhënies së shtetësisë gjatë intervistave përkatëse me kandidatët. Është një dosje që përmban një tregim të shkurtër për historinë, gjeografinë, kulturën greke, dhe informacione bazë për flamurin grek, për himnin kombëtar, etj. Faza e parë e intervistës lidhet me pyetje të natyrës: Kur keni ardhur?, Pse keni ardhur?, Keni familje?, Shkoni shpesh në Shqipëri?, Keni të afërm atje?, Iu mungon Shqipëria? etj., që formojnë një imazh të përgjithshëm për shtetasin e huaj. Gjithashtu, nëpërmjet gjithë kësaj procedure intervistimi, është përcaktuar dhe niveli i përvetësimit të gjuhës, ndërkohë që deri më tani nuk zhvillohej ndonjë testim me shkrim. Gjatë fazës së dytë të intervistës, bëhen pyetje në lidhje me historinë dhe gjeografinë, dhe disa pyetje të tjera për veçantitë e zonës ku banojnë. Më pas, mund të vijohet me pyetje që testojnë njohuritë e përgjithshme të të huajit, të tipit: Kush e ka shkruar himnin kombëtar?, ose Përmend dy poetë të rëndësishëm. Më pas, vjen faza e tretë e intervistës, që ka të bëjë me pjesëmarrjen politike, nëpërmjet së cilës gjykohet se sa të aftë janë ata për të marrë pjesë në politikë, duke qenë se kalimi i suksesshëm i testimit çon në marrjen e shtetësisë greke dhe përfitimin e të drejtës së votës. Pyetjet më tipike të kësaj fazë përfshijnë: Çfarë sistemi qeverisje ka Greqia?, Kush është Kryeministri?, Kush është Presidenti i Republikës?, Përmend tre emra ministrash., Sa janë partitë në Parlament?, dhe Kush është kryebashkiaku i zonës ku banoni?. Sipas një anëtari të Komisionit të Marrjes së Shtetësisë në Qarkun e Maqedonisë Qendrore: Pyetjet [në lidhje me sistemin e qeverisjes] nuk janë të vështira, megjithëse shumë pak persona iu përgjigjën saktë. Megjithatë, sipas dëshmive të informuesve, shteti grek vendos pengesa të paarsyeshme, justifikime dhe vonesa, në lidhje me zbatimin e ligjeve për marrjen e shtetësisë. 106

107 10 kapitulli i dhjetë Shtetësia dhe Natyralizimi: Pjesëmarrja në Organet Vendimmarrëse dhe Format e Organizimit Kolektiv Pyetjet janë, më e pakta, të papranueshme. Janë pyetje, që edhe vetë grekëve t ia u bëje, nuk do të përgjigjeshin saktë; e dimë këtë, se i kemi dëgjuar përgjigjet që japin në televizor në lidhje me datat e 25 marsit dhe 28 tetorit. Në komision më bënë këtë pyetje: Përderisa ke leje qëndrimi, bashkëshorti është qytetar grek, përse kërkon ta marrësh shtetësinë greke? Pas 20 vitesh qëndrim të ligjshëm në Greqi, duke pasur marrëdhënie shumë të mira me vendin, duke u martuar këtu, duke pasur edhe një fëmijë, për çfarë arsye e kërkon shtetësinë greke, përderisa i gëzon të gjitha të drejtat sepse ndoshta dua të kem të drejtën e votës, se kam 20 vjet në këtë vend, dhe po bëhem 40 vjeç tashmë?! Dorëzon kërkesën për natyralizimin, dhe duhet të kalojnë 3 4 vjet që të të thërrasin në komision, dhe kur nuk ia mbush syrin vlerësuesit, shumë prej të cilëve kanë treguar se janë racistë dhe fashistë, nuk ta japin, dhe pastaj duhet të presësh të paktën 3 vjet të tjera; thjesht sillni në mend faktin që tani po shqyrtohen kërkesat e vitit Ia nis prapë nga e para, duke paguar sërish tarifën prej 700 eurosh, sepse kështu i mbushet syri vlerësuesit. Sipas të dhënave të punonjësit të Qeverisjes së Decentralizuar në Maqedoni-Trakë, koha mesatare e pritjes për nxjerrjen e vendimit të komisionit të shtetësisë, në Prefekturën e Selanikut, është afërsisht 3 vjet, ndërsa për pjesën tjetër të Maqedonisë Qendrore është diku te muaj. Në Athinë koha e pritjes është më e gjatë, ndërsa në fshatra është më e vogël, megjithatë kjo kohë pritjeje është treguese e vonesave të procedurave të natyralizimit Pjesëmarrja e shqiptarëve në shoqata dhe parti politike Termi i individualitetit i ka karakterizuar shqiptarët, sidomos gjatë periudhës së parë të tyre të emigrimit. Shumë informues bien dakord se koncepti i komunitetit nuk shprehte gjë për emigrantët shqiptarë, ndërkohë që nuk identifikoheshin me ndonjë identitet kolektiv, që mund të vepronte si një element bashkues i komunitetit shqiptar. Megjithatë, përvojat e përbashkëta të emigrimit dhe mosgëzimi i të drejtave politike e shoqërore, çuan në formimin e ndërgjegjësimit politik dhe krijimin e shoqatave, me qëllim përfitimin e të drejtave politike dhe ato të përfaqësimit. Veprimtaria e shoqatave dhe përfaqësimi i emigrantëve shqiptarë, lidhen me mbrojtjen dhe promovimin e çështjeve që kanë të bëjnë me qëndrimin dhe statusin e tyre ligjor në Greqi. Këto tematika përbëjnë edhe objektin kryesor të veprimtarisë së shoqatave shqiptare. Sipas Edmond Gurit, Presidentit të Federatës së Shoqatave Shqiptare, veprimtaritë e para të shoqatave u organizuan në vitet , në mënyrë sporadike, joformale dhe pa rregull. Në vitet 90, disa shoqata u hasën me probleme për themelimin e tyre, sepse po vihej në dyshim e drejta e themelimit të shoqatave nga shtetas të huaj. Por, kjo u tejkalua brenda viteve 90, kështu që në dhjetëvjeçarin e parë të viteve 2000, filluan të themeloheshin Shoqata Shqiptare me statusin ligjor dhe formën e kualifikuar që kanë sot. Megjithatë, shumë emigrantë shqiptarë zgjedhin të largohen nga lidhjet me shoqatat, sepse mendojnë se janë krijuar shumë shoqa- 107

108 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece ta, që kanë në qendër personin përfaqësues, që nuk iu shërbejnë interesave të përbashkëta, dhe janë të politizuara nga partitë në Shqipëri, ndërkohë që nuk ka bashkëpunim midis shoqatave të shqiptarëve, në mënyrë që të promovohen interesat e përbashkëta. Kjo është e vërtetë edhe për persona të moshës së re, të ashtuquajturit brezi i dytë, që nuk kanë dëshirë të kenë lidhje me shoqatat shqiptare. Shoqatat e para joformale, që u krijuan në vitet 90, u përfshinë në arenën politike të majtë, që ishte autonome dhe kundër autoritetit, dhe si rrjedhim u formua një kuadër teorik i veprimtarisë politike për emigracionin dhe kundërracizmin, si edhe një kuadër bashkëpunimi dhe ndihme midis emigrantëve shqiptarë. Procesi i përfitimit të të drejtave politike u përshpejtua, nëpërmjet veprimtarive politike dhe ngjitjes së afisheve në mjediset publike. Politizimi i emigrantëve shqiptarë, që në shumë raste nuk kishin leje qëndrimi, përbënte edhe rrezikun për ndalim hyrjen, përderisa mund të konsideroheshin: të rrezikshëm për sigurinë kombëtare dhe të padëshiruar për rendin publik. Nga aspekti i të drejtave shoqërore dhe veprimtarisë aktiviste, fakti që mund të ngjisësh afishe, në një kohë kur Agimi i Artë është forcuar politikisht dhe ka birësuar emigrantë shqiptarë të brezit të dytë, të brezit tim fakti që mund të ngjisësh një afishe të shkruar në shqip dhe t i tregosh se nuk e ke harruar nga je...se në këto rrugë, në këto sheshe, në katet nëndhese të pallateve, jetonin prindërit e ty, që ti je fundi, që ti nuk ke të drejta këtu, se babi yt këtu nuk mori kurrë ato që i takonin, që e kanë ndjekur, dhe mos ta harrosh këtë Minimumi që mund të bësh është ngjitja e një afisheje, por kur i futesh kësaj pune, shkruan për pozicionimin tënd dhe e ngjit në publik, duke bërë këtë vjen në kontakt me personat në sheshe, lagje, diskuton me ta, dhe kjo gjë krijon fermentimin e veprimtarisë. Pas vitit 1997, filloi krijimi i një rrjeti shqiptarësh, në të cilin u futën persona të rinj, të moshës vjeçare, dhe nëpërmjet këtij procesi u themelua Forumi i Emigrantëve Shqiptarë, me statusin ligjor të shoqatës. Për thuajse vjet, veprimtaria e Forumit ka përcaktuar një udhë politike themelore në arenën politike, si një organizatë e majtë dhe kundër autoritetit, që mbështet veprimtarinë politike të emigracionit dhe kundërracizmit. Çështjet kryesore, siç parashikohej edhe në statut, kishin të bënin me integrimin social, me çështje të racizmit dhe diskriminimeve ndaj emigrantëve shqiptarë, dhe zgjidhjen e problemeve në sektorë si shëndetësia dhe arsimi. Çështjet e racizmit, ksenofobisë dhe diskriminimeve, si nga shoqëria, ashtu edhe nga mekanizmat e shtetit, si edhe çështjet e integrimit social, ishin ndër përparësitë e veprimtarisë së Forumit. Përfaqësues të Forumit të Emigrantëve Shqiptarë kishin një emision radiofonik në ΕRΑ 5, Radio Filia, që e kthyen në: një mjet ndihmues të emigrantëve, për çështje të ndryshme me të cilat përballeshin në përditshmëri. Në një aspekt teorik dhe praktik, u evidentuan çështje të ndryshme brenda Forumit, ku disa anëtarë parapëlqenin që veprimtaria e tyre të qëndronte në nivel komunikimi në media, ose në lidhje ndërpersonale me liderët politikë, ndërsa disa të tjerë dëshironin zhvillimin e një veprimtarie politike aktiviste, si një përgjigje kundrejt dhunës së policisë ndaj emigrantëve shqiptarë. 108

109 10 kapitulli i dhjetë Shtetësia dhe Natyralizimi: Pjesëmarrja në Organet Vendimmarrëse dhe Format e Organizimit Kolektiv Në vitin 2008, u vu re një pjesëmarrje joformale në protestat që shpërthyen në dhjetor të atij viti, ku shumë të rinj adoleshentë, kishin dalë në rrugë, dhe që më vonë, u organizuan në grupime politike edhe brenda universiteteve. Këta të rinj, sot kanë krijuar organizata të ndryshme në shoqëritë e lagjes, në shkollë, ose janë pjesëtarë të bandave hip hop muzikore. Brezi i dytë i emigrantëve shqiptarë, përfshihet kryesisht në shoqata sportive, në skaut dhe grupe të tjera shoqërore, megjithëse mjedisi i tyre shoqëror është kryesisht shqipfolës. Shumë pak emigrantë shqiptarë, që kanë marrë shtetësinë greke, marrin pjesë në parti politike, ndërkohë që parashikohet që pjesëmarrja në partitë politike do të rritet brenda pesëvjeçarit të ardhshëm, pasi procedura e natyralizimit të të rinjve të brezit të dytë të emigrantëve, të jetë normalizuar. Një ndryshim i madh në hartën e migracionit në Greqi përbën edhe rritja e numrit të emigrantëve myslimanë, dhe në veçanti kriza e refugjatëve. Atmosfera e zjarrtë kundërshqiptare dhe racizmi ndaj shqiptarëve, kanë filluar të zbuten dhe i kanë lënë vendin racizmit kundër popullsisë emigrante, dhe refugjatëve myslimanë, gjë që nxori në pah integrimin e madh social të emigrantëve shqiptarë në shoqërinë greke. Harta e emigracionit në Greqi solli edhe ndryshim në ndërgjegjësimin politik kolektiv, duke menduar se të vepruarit politik, duhet të shkëputet nga elementi kombëtar dhe duhet të formohen grupime kolektive emigrantësh, me grupe të tjera emigrantësh dhe refugjatësh, me drejtim antiracist Shoqatat shqiptare Gjatë hulumtimit në terren, takuam presidentët dhe anëtarët e këtyre shoqatave: Federatës së shoqatave shqiptare, shoqatës Nënë Tereza, Klubit të shkrimtarëve, poetëve, artistëve për emigrantët shqiptarë në Selanik, Shoqatës së studentëve shqiptarë, dhe Shoqatës greko-shqiptare të punëtorëve dhe miqve në Selanik Proodos [Përparimi], të cilët na folën për themelimin dhe historinë e këtyre shoqatave, për rolet dhe qëllimet e tyre, si edhe për problematikat me të cilat përballen në realitetin grek Federata e Shoqatave Shqiptare Federata e Shoqatave Shqiptare, është një bashkësi e nivelit të dytë, që përbëhet nga pothuajse 25 shoqata të pavarura, kryesisht kulturore. Federata ka karakter këshillues; roli i saj është mbledhja e tematikave, evidentimi i tyre dhe përcjellja tek autoritet përgjegjëse. Selia e Federatës ndodhet në Athinë, dhe në të përfshihen shoqatat me përfaqësim kombëtar nga Kreta, Patra, Korinthi, Kavalla, Volos, Selaniku, ndërsa në proces themelimi janë shoqatat në Kozan, Janinë dhe Rodos. Vizioni i Presidentit të Federatës së Shoqatave Shqiptare, Edmond Guri, dhe synimi më i rëndësishëm i politikës së tij strategjike, janë lidhjet me shoqatat e grekëve të diasporës dhe të shtetasve shqiptarë me origjinë greke, si edhe bashkimi i dy brezave, e atyre më të rriturve, me ata të brezit të dytë, të rinjtë Shoqata Nënë Tereza Nënë Tereza është një shoqatë kulturore, që u themelua në vitin 2004 në Selanik, nga një 109

110 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece grup prej 50 vetash. Vetë emri i shoqatës shpreh mirësinë dhe punën e palodhshme të nënës së përbotshme me origjinë shqiptare. Sipas Presidentit të Shoqatës Kulturore, Arjan Cara, qëllimi i grupit themelues ishte mbrojta e komunitetit shqiptar nga racizmi,dhe portretizimet shoqërore të pakëndshme dhe përpjekja për ta ndryshuar atë imazh të padrejtë, duke promovuar kulturën shqiptare, parimet dhe vlerat e saj, që bazohen te familja dhe puna, si edhe nxitja e fëmijëve të brezit të dytë të emigrantëve në Greqi, që të përvetësojnë gjuhën shqipe dhe njohin historinë e Shqipërisë. Shoqata Nënë Tereza është një shoqatë shumë aktive, në të marrin pjesë vazhdimisht rreth 250 anëtarë; pjesëmarrja është shumë e lartë në veprimtaritë kulturore vendase, siç është Festa e shumëgjuhësisë, e organizuar në Bashkinë e Selanikut dhe Sheshi Ballkanik i organizuar në Bashkinë e Neapoli-Sikeon. Shoqata organizon veprimtari për Ditën e Mësuesit, më 7 mars, dhe për Ditën e Gruas, më 8 mars, të cilat përfshijnë programe artistike dhe ushqim tradicional, në Fakultetin e Edukimit të Universitetit Aristotelian. Aty zhvillohen katër klasa të mësimdhënies së gjuhës shqipe, të cilat ndiqen nga rreth nxënës. Orët mësimore zhvillohen në mënyrë vullnetare, ndërsa financimi i shoqatës bazohet në abonimin mujor të anëtarëve, në donacione dhe në sponsorët privatë Klubi i shkrimtarëve, poetëve dhe artistëve për emigrantët shqiptarë Klubi i shkrimtarëve, poetëve dhe artistëve për emigrantët shqiptarë, ka tetë vite që vepron në Selanik. Disa poetë njiheshin që nga Shqipëria, ndërsa të tjerë u njohën nëpërmjet publikimeve të tyre, në gazetat shqiptare në Selanik dhe në Athinë. Komunikonin nëpërmjet shkrimeve që botonin, dhe që u bënë arsyeja e njohjes mes tyre. Një kafene në pazarin e vjetër i strehoi dhe i vëllazëroi, dhe kështu filluan të takoheshin pothuajse çdo të diel, për t i lexuar njëri-tjetrit poezitë e tyre, dhe për të prezantuar librat e tyre, deri edhe romane, si edhe për të dhënë çmime të ndryshme. Klubi përbëhet nga rreth 30 veta, të moshave nga 17 deri 75, por vazhdimisht mirëpresin pjesëtarë të tjerë. Para dhjetë vitesh, botuan një antologji poetike dygjuhëshe, me titull Lejlekët e Ballkanit, me poezi të dhjetë poetëve nga Shqipëria dhe dhjetë poetëve nga Selaniku Shoqata e studentëve shqiptarë Shoqata e studentëve shqiptarë, e nisi veprimtarinë e saj para 7 vitesh, në vitet , nga studentë shqiptarë. Qëllimet e shoqatës janë: ruajtja e gjuhës shqipe, shoqërizimi i studentëve shqiptarë në bazë të përvojave të përbashkëta, kryesisht në lidhje me historinë e migrimit, dhe mbrojtja e identitetit të shqiptarëve, ose personave me origjinë shqiptare, që kundërshtojnë promovimin e stereotipeve për shqiptarët, që shpeshherë paraqiten në media. Shoqata përpiqet të arrijë qëllimet e saj nëpërmjet veprimtarive ndërkulturore, si p.sh. organizimi i valleve shqiptare, shfaqje nga filma të kinematografisë shqiptare, pjesëmarrja në festivale kundër-racizmit, veprimtari vullnetare mjedisore, dhe veprimtari komunikuese dhe pozicionime politike në lidhje me çështje të aktualitetit. 110

111 10 kapitulli i dhjetë Shtetësia dhe Natyralizimi: Pjesëmarrja në Organet Vendimmarrëse dhe Format e Organizimit Kolektiv Një nga anëtarët themelues me të cilin bashkëbiseduam, shprehu kundërshtimet e tij personale, në lidhje me faktin e krijimit të një shoqate me bazë kombësinë e përbashkët, ose origjinën kombëtare, dhe ai mendon se pamundësia e themelimit të shoqatave me bazë origjinën kombëtare u konfirmua për shkak të përballjeve, përçarjeve dhe procedurave konfrontuese brenda gjirit të shoqatës. Kundërshtimet u evidentuan në lidhje me qëllimet dhe veprimtaritë e shoqatës, nëse veprimtaria e shoqatës duhet të kufizohet në aktivitete kulturore, apo duhet të nxjerrë në pah problematika të caktuara me të cilat përballet ky grup shoqëror Ku drejtohen emigrantët shqiptarë për çështjet e lidhura me shtetësinë? përfitim lidhej kryesisht me veprat penale, ndërsa pas vitit 2001, me miratimin e kuadrit ligjor për emigracionin, lidhet me ligjshmërinë, rinovimin e lejeve të qëndrimit dhe marrjen e shtetësisë greke. Emigrantët shqiptarë, iu drejtoheshin edhe avokatëve privatë me shpërblime të majme, për çështje penale, por edhe për çështje të ligjshmërisë. Shumë prej tyre ranë pre e shfrytëzimit, dhe shumë të tjerë ranë në kurthin e rrjeteve të ligjshmërisë së paligjshme, ose me dokumente të falsifikuara, ose dhe me kontribute shoqërore të falsifikuara, sidomos ata që përpiqeshin të plotësonin kontribute shoqërore, nëpërmjet OGA-së (Instituti i Sigurimeve për të Punësuarit në Bujqësi). Rrjeti i avokatëve për të drejtat e refugjatëve dhe emigrantëve, që u themelua në vitin 2004, ofron vullnetarisht ndihmë ligjore ndaj emigrantëve shqiptarë, bashkatdhetarëve nga Shqipëria, ose shqiptarëve dhe shqiptareve të martuara me shtetas grekë, kryesisht për çështje të së drejtës administrative. Përgjithësisht, shtetasit e huaj kanë pasur drejta të kufizuara në programet e ofrimit të ndihmës ligjore, sepse, fillimisht, parakushti që një person të kishte akses në programin e ndihmës ligjore ishte shtetësia, kështu që personat që nuk kishin leje qëndrimi, dhe ata që nuk kishin as kushtet ekonomike i drejtoheshin rrjetit të avokatëve vullnetarë. E drejta e përfitimit të ndihmës ligjore ka ndryshuar, sepse para vitit 2001, kur emigrantët shqiptarë ishin ligjërisht të padukshëm, ky 111

112

113 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i njëmbëdhjetë Media dhe Portretizimet e Emigrantëve Shqiptarë

114

115 11 kapitulli i njëmbëdhjetë Media dhe Portretizimet e Emigrantëve Shqiptarë 11.1 Media dhe emigrantët shqiptarë Sipas informuesve tanë, mbulimi në media i çështjeve që i shqetësojnë emigrantët shqiptarë, është pothuajse e papërfillshme. Opinioni i përgjithshëm është se kjo ndodh për arsye se një histori emigracioni nuk duket të jetë interesante, për pjesën më të madhe të publikut, pra nuk përbëjnë një temë tërheqëse, që të dallojë nga temat e tjera. Megjithatë, edhe në këtë rast, informuesit mendojnë se çdolloj portretizimi do të ishte sipërfaqësor, pasi nuk thellohet në problemet e emigrantëve, dhe nuk ndiqet nga një hetim i imtësishëm, për shkak të mungesës së kohës, por edhe për shkak të mungesës së përgatitjes apo trajnimit nga ana e gazetarëve. Ata mendojnë gjithashtu se media priret që t i paraqesë emigrantët sipas stereotipeve të rrënjosura, duke distancuar Ne-në, vendin e pritjes; nga Të tjerët domethënë emigrantët. Imazhi i Tjetrit paraqitet në atë mënyrë që shpeshherë mungojnë elementet pozitive, dhe si rrjedhim krijohet një imazh kërcënues i të huajit për sigurinë e vendit. Emigrantët janë identifikuar gjithnjë me paligjshmërinë, shkeljet dhe krimet. Këndvështrimet dhe opinionet e informuesve shqiptarë shprehen qartësisht në pohimet e mëposhtme: Nuk duhet të të çudisë fakti se në vitin 1994 ishte krijuar një mjedis shumë i padrejtë ndaj shqiptarëve. Kuptohet në kanalet private. Mund të jenë bërë nga emigrantët disa veprime përçmuese, por portretizimi nga media ishte dhe grekët i shikonin këto reportazhe; mbaj mend që iu lutesha për një shtëpi me fëmijën e vogël në krah, dhe nuk ma jepnin. Dua të them se media ka formuar, dhe ende vazhdon të formojë, pavarësisht nëse janë shqiptarë apo jo,një imazh të emigrantit prej barbari, të pangopuri, të pabesi, hajduti, etj., pra ka krijuar një stereotip të emigrantit, por sillni ndërmend se çdo grek ka nevojë për një shqiptar në përditshmërinë e tij. Një e moshuar në lagje thoshte se: shqiptarët janë të poshtër, por shqiptari që kam këtu bashkë me gruan, është flori Është e vërtetë që media na krijonte shumë problematika. Nga ana tjetër, edicionet e lajmeve iu dhanë shtysë këtyre opinioneve. Për shqiptarët e viteve , të cilët vodhën, ose vranë, u krijua një klimë shumë armiqësore. Dhe ky ishte momenti kur filluam gradualisht të tjetërsonim identitetin tonë. Dua të them se ne nuk tregonim prej nga vinim, nuk prezantoheshim me emrat tanë të vërtetë. Edhe tani shumë rrallë sheh... Është edhe ajo gjëja tjetër, që një ngjarje të bëjë lajm, ajo duhet të jetë një ngjarje e padenjë. Pra kur ka ndonjë ngjarje pozitive, ajo nuk përbën lajm. Dhe sigurisht që media transmeton lajme të tipit: u arrestua filan shqiptar, u arrestua filan keqbërës etj.; nuk kemi parë asnjë lajm që të tregojë se filan shqiptar ka hapur një biznes, që vajza e tij doli me nota të shkëlqyera në provimet e maturës, saqë mund të bëhet mjeke, që 115

116 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece ka shumë fëmijë të emigrantëve që kanë shkëlqyer në shkollë. I fundit që mbaj mend është Odisea Çenaj, i cili nga hero dhe protagonist u bë armik, sepse shkoi më pas në Amerikë, ku donte të krijonte një parti shqiptare dhe të vinte në Greqi për t i organizuar shqiptarët, për t iu treguar se si mund të krijojnë partinë e tyre në Greqi... ky djalë është ende atje, dhe as që mendon më për t u kthyer dhe për të themeluar parti... Në atë kohë, media transmetonte shumë lajme të përfolura për emigrantët shqiptarë. Në atë periudhë lajmet në Greqi, sidomos edicioni i orës 8 në mbrëmje, fillonte në 7 e gjysmë dhe mbaronte në 9 e gjysmë. Keqinformim... të gjithë ishin para ekranit në atë orar dhe stacionet televizive keqinformonin publikun; ata për çfarëdolloj dukurie të padenjë që ndodhte në Greqi fajësonin shqiptarët, dhe kjo ishte një arsye që na detyroi... bisedonim me njëri-tjetrin dhe thoshim: nuk shtyhet më kështu kjo situatë... Çfarëdo akt i padenjë që ndodhte në Greqi iua ngarkonin shqiptarëve, por e kundërta ndodhte; ne punonim çdo ditë me grekë; kishim miq grekë; jetonim në lagje bashkë me grekë; punonim në të njëjtin kantier ndërtimi dhe shkonim shumë mirë, dhe kur në darkë shihje në televizor të transmetohej e kundërta, edhe miqtë dhe fqinjët tanë thoshin: çfarë është kjo gjë kështu Përfytyroni një grek që hyn në një shtëpi për të vjedhur, ata do ta transmetojnë lajmin, se një hajdut u fut në shtëpinë e filan zonje, dhe vodhi disa objekte me vlerë; ndërsa nëse autori do të ishte një shqiptar, origjina e tij do të theksohej nga Media, për shembull, do të thoshin: Hajduti shqiptar bëri këtë dhe atë. Kjo gjë vërehet në një shkallë shumë të gjerë. Komuniteti shqiptar në Greqi nuk është ai që paraqitet në ekranet e grekëve, arsyeja kryesore për këtë është se shqiptarët janë: punëtorë, janë njerëz familjarë; me kulturë; pavarësisht se kanë një gjuhë të ndryshme; nuk dallojnë nga grekët; janë njerëz me kulturë që respektojnë fqinjët e tyre; i respektojnë parimet dhe çdo gjë tjetër të rëndësishme. Me krenari ju them se sot kemi arritur të paraqesim një imazh tjetër, i cili në fakt është edhe realiteti; e vërteta është se shqiptarët nuk janë ata që paraqisnin mediat greke: shqiptarët, ata janë njerëz të thjeshtë, që punojnë dhe përpiqen për më të mirën e familjes së tyre. Për disa vite në Greqi, botoheshin tre gazeta në gjuhën shqipe, por ishte vështirë t i gjeje, sepse ato mund të shiteshin vetëm në një kioskë në Omonia, dhe në një tjetër në Selanik. Për këtë arsye, jo të gjithë shqiptarët në të gjitha qytetet e Greqisë mund t i lexonin lajmet shqip. Është e rëndësishme të përmendet (gjithnjë sipas informuesve tanë) se shumica e emigrantëve shqiptarë, veçanërisht në vitet e para të ardhjes së tyre, informoheshin vetëm nga televizioni grek. Kjo ndodhte edhe për faktin se emigrantët dëshironin të integroheshin sa më shpejt në shoqërinë greke; në televizionin grek nuk kishte kanale shqiptare (nëse dikush donte të shikonte kanale shqiptare, duhet të blinte një platformë satelitore), nuk kishte as gazeta shqiptare, as internet. Megjithatë, pas disa vitesh, në kanalin televiziv ΕRΤ 3 filloi të transmetohej një emision në gjuhën 116

117 11 kapitulli i njëmbëdhjetë Media dhe Portretizimet e Emigrantëve Shqiptarë shqipe, por që u ndërpre pak kohë më vonë. Le të ndjekim rrëfimet e mëposhtme, për mënyrën se si emigrantët shqiptarë e priten dhe e përjetuan rolin e medias në krijimin e imazhit të tyre, çështjet e portretizimit të të tjerëve dhe informimin në gjuhën e tyre. Diçka problematike është fakti se këtu nuk ka asnjë lidhje me gjuhën shqipe, ose me gazetat shqiptare; vitet e fundit kjo gjë po ndryshon disi. Më duket, botoheshin një apo dy gazeta kryesore, por duhet të shkoje në Omonia për t i blerë, veçse një pjesë e madhe as këtë nuk e bënin, të shkonin deri atje për të lexuar gazetën e tyre... Tani është edhe Shtypi, sigurisht edhe atëherë botohej një gazetë, në vitet e para në Omonia, pastaj u themelua Forumi i Emigrantëve Shqiptarë, dhe anëtarët transmetonin disa emisione radiofonike, por nuk ishin shumë të njohura, kështu që babai ime e mori vesh nga unë. Ishim larguar disi, ndiqnim më shumë televizionin grek, më shumë për arsyen se as nuk kishte kanale shqiptare, vetëm nëse merrje platformë satelitore. Nuk kishte një kanal televiziv shqiptar që mund ta ndiqnim, kështu që me doemos do të ndiqnim çfarë transmetonte televizioni grek, dhe shumë rrallë shkonim për të blerë gazetën, domethënë të shkonim në qendër, sepse gazetat shqiptare nuk i gjeje në kioskat e lagjeve. Kjo ndodhi shumë më vonë, domethënë tani mund t i gjesh edhe në kioska, por jo në të gjitha lagjet. Unë e marr sa herë që e shikoj, dhe me vjen mirë... sepse mund të lexoj sërish në gjuhën shqipe. Por kjo nuk na ishte bërë zakon, as nuk ishte shumë e përhapur, edhe vetë shqiptarët nuk është se e kërkonin. Dua të them se shumica prej nesh donin të integroheshin me çdo mënyrë, qoftë edhe duke ndjekur televizionin grek. Televizion ishte mjeti i vetëm, nëpërmjet të cilit mund të informoheshim. Për këtë arsye, për sa i përket çështjeve të integrimit social, kur na u dha mundësia të bënim një emision radiofonik, e kthyem atë emision në një mjet, në ERT jepej, ERA 5 Radio Filias, në mënyrë që të ndihmonim emigrantët në lidhje me çështje të ndryshme me të cilat ata përballeshin në jetën e tyre të përditshme. Praktikisht, e njoh gjuhën shqipe, dhe pas viteve 90 u përfshiva... kam punuar për një periudhë si gazetar dhe më pas më caktuan në një emision në gjuhën shqipe, të transmetuar në ΕRΤ 3. Ishte periudha midis vitit 1998 dhe vitit 2000, por ai emision transmetohej vetëm për 20 minuta, siç transmetohej edhe një tjetër në gjuhën ruse... Ishte një përpjekje për t iu afruar komunitetit të emigrantëve në gjuhët e tyre, dhe për arsye se shqiptarët ishin komuniteti më i madh, ΕRΤ3 vendosi të transmetonte një emision në gjuhën shqipe. Nëpërmjet këtij emisioni, duke qenë se duhet të bënim disa reportazhe për emigrantët, të përcillnim disa mesazhe dhe të diskutonim shqetësimet e tyre, pata një lidhje më të afërt me këtë komunitet. Fatkeqësisht transmetimi nuk vazhdoi shumë gjatë, ndërkohë që kishte mjaft premisa. Mbaj mend se atëherë kisha bërë një intervistë me një pedagog në Fakultetin e Edukimit, dhe ai e cilësoi emisionin ndër më të mirët, jo sepse e bëja unë, por duke vlerësuar konceptin dhe qëllimin e tij. Mund të themi se ishte një ndër emisionet më të suksesshme të ERT 3. Më në fund u vendos 117

118 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece për një emision të posaçëm për emigrantët, dhe mbi të gjitha që iu drejtohej atyre në gjuhën e tyre. Sigurisht që emisioni solli dhe shumë kundërshtim, me justifikimin se: për çfarë iu duhet emisioni emigrantëve, kur po mësojnë greqisht, dhe shqiptarët e mësuan gjuhën greke shumë shpejt, u bënë greqishtfolës kjo është e vërtetë, kanë një prirje, një aftësi për nxënien e gjuhëve përgjithësisht, por kjo nuk do të thotë se një e pashkolluar, një person që punon në ndërtim është në gjendje, për shembull, të kuptojë një debat politik në televizor, ose madje edhe një edicion lajmesh, kështu që t iu drejtohesh atyre në gjuhën e tyre i ndihmon të kuptojnë më mirë realitetin, të kuptojnë se cilat janë problematikat e tyre, çfarë po bëhet për situatën e tyre dhe shumë gjëra të tjera... Ishte një përpjekje që përfundoi shumë shpejt, por që mund të kishte vazhduar të transmetohej E kuptoni që kjo shpeshherë është edhe çështje buxheti, por jo vetëm... Përveç kësaj, ishte thjesht një emision, sepse ERT 3 si një kanal televiziv periferik nuk ka shikueshmëri të lartë... ishte një nga emisionet, që mund të themi se pati shikues të shumtë, sepse i drejtoheshim posaçërisht komunitetit të tyre... Tani përveç kësaj, çështja e tyre kryesore... nuk do të diskutoj për integrimin, se kur arritëm të siguronin dokumentet. Vetë emigrantët kanë bërë disa përpjekje për të botuar një gazetë, por kanë dështuar, sepse gazeta e humbi karakterin e saj të dhënies së lajmeve. Në vitin 2006, një botues grek më bëri një propozim interesant; po mendonte të hapte një gazetë të madhe. Ajo ishte AlbaniaPress, e cila për herë të parë jepte reklama në shqip dhe në televizor; këtë e morën vesh edhe shumë bashkatdhetarët e mi; kisha një rol të rëndësishëm, sepse shkruaja artikuj për çështje shoqërore dhe të ligjshmërisë. Për çdo ligj të ri, aneks, buletin që botohej nga shteti shqiptar, nga Ministria e Brendshme, çështje të punësimit Po, sigurisht ky ishte edhe qëllimi im. Disa herë ishte pak na bëri përshtypje, ishte pak e lodhshme, por nuk merrte njeri telefon, dhe gazeta u kthye në ΚΕP, ose ΚΕΑ, që t ia u them ndryshe si një zyrë shtetasish të huaj, kështu e quanim edhe ne, që jepnim informacione falas për fondin e të papunësuarve, për kontributet shoqërore, për lejet e qëndrimit, bashkimet familjare dhe të gjitha çështjet që i shqetësojnë drejtpërsëdrejti Njëkohësisht mbanim lidhje edhe me gazeta në Shqipëri, dhe mund të shkruaje korrespondenca për çështje të ndryshme që lidheshin me dy vendet. 118

119 11 kapitulli i njëmbëdhjetë Media dhe Portretizimet e Emigrantëve Shqiptarë 11.2 Mjetet e rrjetëzimit shoqëror dhe emigracioni Ndryshimet e fundit teknologjike dhe interneti, duket se kanë ndryshuar mënyrën e informimit të emigrantëve shqiptarë. Nuk varen më nga mediat vendore për të transmetuar çështjet që iu interesojnë, sepse tani kanë mundësinë e paraqitjes së problemeve të tyre dhe informimit të drejtpërdrejtë për çështje aktuale, që ndodhin në vendin e tyre. Tani ato të gjitha janë mbyllur për arsye të krizës, interneti i shkatërroi... Të gjithë shqiptarët kanë llogari në facebook janë shumë të organizuar dhe për këtë arsye gazetat u ndalën së botuari, përveç kësaj është edhe televizori, stacionet satelitore, ose stacionet me abonim... këto i shkatërruan.. Tani mendoj se nuk ka asnjë familje shqiptare që nuk ka antenë satelitore për Shqipërinë... Dhe antenën satelitore e marrin burrat për të ndjekur sportin, dhe jo për të parë Shqipërinë. Albania.gr, duhet të përmend se tashmë vepron në 5 fusha. Fusha e parë ishte informimi. Pastaj vijnë politikat e emigracionit. Çfarë bëjmë? Kontribuojmë në informimin e specializuar dhe ofrojmë shërbime të veçanta, si për shembull, bashkëpunim me avokat Fusha e tretë, siç iau thashë është argëtimi; fusha e katërt janë udhëtimet; një projekt që ka nisur në vitin 2014 dhe po zhvillohet me sukses të madh, duke qenë se ofrojmë çmimet më të ulëta në treg, por vetëm për shqiptarët. Kemi bërë marrëveshje të tilla. Nuk është sepse jemi racistë, që nuk përfshijmë grekët, por thjesht sepse nuk na lejohet t iu bëjmë reklamë grekëve. Një gjë tjetër, e cila nuk iu ofrohet vetëm shqiptarëve, ka të bëjë me ofrimin e shërbimeve të internetit. Domethënë nga projektimi deri te organizimi i fushatave promovuese, menaxhimin e faqeve të internetit, videove, afisheve, shkrimin e artikujve, etj.. 119

120

121 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kapitulli i dymbëdhjetë Vërejtje Përfundimtare - Konstatime - Sugjerime

122

123 12 kapitulli i dymbëdhjetë Vërejtje Përfundimtare - Konstatime - Sugjerime 12.1 Rezultatet dhe konstatimet e hulumtimit - përmbledhje dhe vërejtje Greqia u përball me një sfidë të madhe që në fillim të viteve 1990, atë të bashkëjetesës paqësore dhe demokratike me persona dhe grupe që referohen si Të tjerët, nga pikëpamja kulturore. Ky realitet i ri i ka parashtruar shoqërisë greke pyetje thelbësore, që lidhen me përballimin e barrës së madhe të tjetërsisë shoqërore dhe politike. Rrethanat aktuale të ardhjes së refugjatëve dhe emigrantëve, nga vendet në gjendje lufte dhe zonat e Lindjes së Mesme, përforcojnë edhe më tej çështjen e emigrantëve, duke nxjerrë sërish në pah çështje të tilla si: mirëkuptimi, bashkëjetesa dhe pranimi i formave të reja të tjetërsisë kulturore. Në bazë të arsyeve të mirënjohura në mbarë botën, për rëndësinë e tjetërsisë kulturore, së bashku me diskutimet në kuadrin e Bashkimit Evropian për pranimin dhe evidentimin e ndryshimeve kulturore, Greqia miratoi dhe zbatoi një sërë politikash për trajtimin dhe respektimin e tjetërsisë, që janë në përputhje me idenë e bashkëjetesës shumëkulturore. Këto procese çuan në fenomenin e ashtuquajtur evropianizim institucional, dhe u pasuan nga miratimi i ligjeve për trajtimin e çështjeve që dolën në pah nga fenomeni i emigracionit, nga lëvizja masive dhe vendosja në Greqi e popullsive të ardhura nga vende të tjera. Ardhja e emigrantëve shqiptarë në vitet 1990, sidomos në dhjetëvjeçarin e parë, u karakterizua nga hyrja e paligjshme e një numri të madh shtetasish shqiptarë, që qëndruan për një kohë të gjatë në formë të paligjshme gjysmë të ligjshme, deri në momentin kur u shënuan përpjekjet e para për regjistrimin e tyre, nëpërmjet përftimit të lejes së qëndrimit dhe lejes së punës. Më vonë, u vendos edhe procedura e marrjes së shtetësisë greke. Emigrantët shqiptarë janë ende komuniteti më i madh i emigrantëve në Greqi. Përqindja e tyre më e madhe banon në qendrat urbane, kryesisht në Athinë dhe në Selanik. Si pasojë e gjendjes së vështirë ekonomike, një përqindje e konsiderueshme e tyre udhëtojnë drejt vendeve të Bashkimit Evropian, në kërkim të punës. Ndërsa një përqindje tjetër e emigrantëve shqiptarë, kohët e fundit po vendos të kthehet në vendin e origjinës, në kërkim të kushteve më të mira të punësimit dhe të sigurisë ekonomike. Në shumë raste, kthimi konsiderohet më shumë si një vendim i përkohshëm, sesa një vendim përfundimtar për qëndrimin e përhershëm, dhe paraqet vetëm një pjesë të tablosë së migrimit të vazhdueshëm midis dy vendeve. Në procesin e përfshirjes dhe integrimit janë angazhuar institucione, organe dhe mekanizma të ndryshëm, të cilët veprojnë në disa fusha të veprimtarisë shoqërore. Zbatimi i politikës së emigracionit në Greqi kryhet në nivele të ndryshme, në varësinë e Ministrisë së Brendshme dhe Sekretariatit të Përgjithshëm të Politikave të Emigracionit. Një organizim i ngjashëm vërehet edhe në nivel qarku, me Departamentet dhe Drejtoritë Përkatëse në strukturat e Qeverisjes së Decen- 123

124 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece tralizuar. Në nivelin e autoriteteve bashkiake, Këshillat e Emigrantëve Shqiptarë përbëjnë mekanizmat mbështes të integrimit, që kanë karakter këshillues, por realizimi i tij është një çështje e përparësive që vendos çdo autoritet bashkiak. Krahas këtyre, në bashkëpunim me organet e lartpërmendura, në Drejtorinë e Politikave të Emigracionit të Ministrisë së Brendshme funksionon Departamenti i Integrimit Social, që përfaqëson Fondin Evropian të Integrimit të shtetasve nga vendet e Botës së Tretë; mekanizëm ky i financuar kryesisht nga Bashkimi Evropian. Disa nga procedurat e qëndrimit të ligjshëm të emigrantëve në Greqi përfshijnë: lejen e qëndrimit; lejen e punës; dhe marrjen e shtetësisë, nëpërmjet natyralizimit. Legjislacioni përkatës, që përcaktohet në Kodin e Emigracionit dhe Integrimit Social, trajton dhe rregullon procedurat e qëndrimit të ligjshëm, si edhe çështjet e marrjes së shtetësisë për fëmijët e emigrantëve shqiptarë, ata që kanë ardhur në moshë të vogël, ose ata që kanë lindur në Greqi. Kuptimi i shprehjes emigrant shqiptar përbën një kategori identifikuese, përmbajtja e së cilës formohet nëpërmjet një procesi të tërë marrëdhëniesh, të zhvilluara në kuadër të ndërveprimit të subjekteve. Në këtë proces, kuadri i gjerë institucional dhe ideologjitë mbizotëruese në lidhje me tjetërsinë dhe Tjetrin, luajnë një rol vendimtar, nga pikëpamja kulturore. Në bazë të këtij këndvështrimi, nuk do të ishte paradoks nëse dikush do të identifikohej, si me Greqinë, ashtu edhe me Shqipërinë, ose të ndjente që ka dy atdhe. Në këto rrethana, duhet të shtohen disa faktorë vendimtarë, si kriza ekonomike dhe shoqërore që ka goditur Greqinë vitet e fundit, si edhe ardhja e mijëra refugjatëve dhe emigrantëve të tjerë, që përfundimisht kanë ndryshuar pamjen e migracionit në vend. Procesi i identifikimit ndryshon ndër breza dhe përcaktohet nga faktorë të tillë si: mosha; përvoja personale; gjinia; vendi dhe mjedisi shoqëror i banimit. Përfundimi i përgjithshëm është se brezi i parë, por edhe brezi i dytë i emigrantëve, formojnë lidhje gjithnjë e më të forta me shoqërinë greke, në të cilën, siç tregojnë vetë ata, kanë jetuar pjesën më të madhe të jetës së tyre; ose e konsiderojnë Greqinë si vendin e lindjes. Në procesin e integrimit, luan një rol kyç dhe jep kontribut të rëndësishëm edhe sistemi arsimor grek, nëpërmjet ndjekjes së arsimit fillor, të mesëm dhe të lartë, nga fëmijët e emigrantëve shqiptarë. Mësimi i gjuhës greke dhe ndjekja e arsimit grek, përbëjnë një nga mekanizmat themelorë të përfshirjes, veçanërisht për brezin e dytë të emigrantëve. Institucioni i shkollës ndërkulturore është një kontribut i rëndësishëm në nivel politikash qeveritare. Rrëfimet e të intervistuarve përshkruajnë përvoja të padëshirueshme, për shkak të sjelljeve raciste kundrejt tyre, që shënohen, si në moshat e vogla, ashtu edhe në ciklet më të larta arsimore. Megjithatë, përvoja e emigracionit në lidhje me çështjen e arsimit, karakterizohet nga rëndësia e veçantë që i jepet suksesit në shkollë. Ky proces i shërben integrimit më të suksesshëm edhe të brezit të parë të emigrantëve, nëpërmjet mekanizmit arsimor, stafit përgjegjës të tij dhe zhvillimit të marrëdhënieve më të gjera shoqërore. Përvetësimi i gjuhës greke nga fëmijët, ndihmon edhe prindërit në përmirësimin e njohjes së gjuhës greke. Gjithashtu, kontribut të veçantë, për mësimin e gjuhës greke, japin iniciativat e 124

125 12 kapitulli i dymbëdhjetë Vërejtje Përfundimtare - Konstatime - Sugjerime autoriteteve vendase dhe organizatat private, si OJQ-të, të cilat kontribuojnë në mënyrë thelbësore dhe aktive në ofrimin e njohurive të duhura, nëpërmjet veprimtarive gjuhësore dhe kulturore (organizimi i shfaqjeve teatrale). Mësimi i gjuhës shqipe për brezin e dytë dhe të tretë të emigrantëve, u shpreh si një domosdoshmëri për sigurimin e lidhjeve me vendin e origjinës dhe si një mënyrë komunikimi me të afërmit në Shqipëri. Kohët e fundit ka pasur nisma, në forma jozyrtare, me mbështetjen e Universitetit të Selanikut, të shoqatave dhe OJQ-ve të themeluara nga shqiptarë, por edhe nga shtetas grekë, që organizojnë çdo javë leksione për mësimin e gjuhës. Për sa i përket çështjes së punësimit, konstatimi kryesor është se ecuria në punësim konsiderohet si një element vendimtar për përfshirjen dhe integrimin e emigrantëve. Emigrantët shqiptarë janë më së shumti të punësuar në sektorin privat. Shumë prej tyre janë, ose kanë qenë të punësuar, në dy punë. Brezi i parë i emigrantëve pati mundësinë të integrohej në sektorin e të vetëpunësuarve. Brezi i dytë i emigrantëve është më i arsimuar dhe më aktiv në tregun e punës, por me kushte krejt të ndryshme nga brezi i parë. Megjithatë, legjislacioni në fuqi nuk parashikon përfshirjen apo punësimin e tyre në sektorin shtetëror, për arsye se nevojitet marrja e shtetësisë greke. Gjendja ekonomike aktuale në Greqi i ka prekur emigrantët shqiptarë në shkallë shumë të gjerë. Papunësia, ulja e kërkesës në tregun e punës, ulja e nivelit të pagesave, janë disa nga pasojat kryesore që u shënuan, nga rrëfimet e emigrantëve dhe nga të dhënave e mbledhura sasiore. Ky fakt ka sjellë pasoja edhe në derdhjen e kontributeve shoqërore dhe sigurimin e emigrantëve, që janë shumë të rëndësishme, si për shtetin grek, ashtu edhe për emigrantët shqiptarë. Emigrantët shqiptarë e konsiderojnë marrjen me qira, apo blerjen e banesave, si një tregues suksesi profesional dhe shoqëror; si element integrimi dhe tregues i një niveli të lartë të mirëqenies. Përpos problemeve burokratike, sidomos në vitet e para, dhe qëndrimit racist dhe përçmues të pronarëve të shtëpive, përfundimi që nxjerrin vetë emigrantët shqiptarë është se çështjet e vendbanimeve janë normalizuar tashmë. Paralelisht, në zonat e Selanikut dhe të Athinës (ku u zhvillua hulumtimi në terren), janë pakësuar edhe përshtypjet negative me bazë stereotipet, si rezultat i qëndrimit afatgjatë të emigrantëve. Në lidhje me çështjet e shëndetësisë dhe përkujdesjes sociale, hulumtimi tregoi se emigrantët e ligjshëm në vendin tonë janë të siguruar, ashtu siç janë edhe pjesëtarët e familjes së tyre, dhe ata kanë të drejta të barabarta me shtetasit grekë, për sa i përket mbulimit të sigurimeve dhe shërbimeve që iu ofrohen të siguruarve. Megjithatë, duke marrë parasysh shtrirjen e gjerë të punës joformale, shumë emigrantë të ligjshëm nuk gëzojnë përfitimet e sigurimeve shoqërore, dhe si rrjedhojë, as aksesin falas në shërbimet shtetërore shëndetësore. Përpos kësaj, e drejta e përdorimit të sistemit shëndetësor pengohet nga vonesat e tejzgjatura që vërehen në rinovimin e lejeve të qëndrimit. Gjithashtu, emigrantët nuk gëzojnë as përfitimet e përkujdesjes shoqërore, siç është libreza për kujdesin e të pasiguruarve, që parashikon mbulimin e kostove të kujdesit spitalor dhe disa pagesa paaftësie. Përvojat e emigrantëve shqiptarë në Sistemin Shtetëror 125

126 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Shëndetësor dhe komentet e tyre për mjeket dhe stafin e spitale, janë pozitive. Çështjet me më shumë rëndësi për emigrantët shqiptarë në Greqi, siç doli në pah nëpërmjet hulumtimit dhe siç u shpreh edhe nga informuesit tanë, që po kalojnë dhjetëvjeçarin e tretë të qëndrimit të tyre në vendin tonë, mbeten ato të ligjshmërisë, marrjes së shtetësisë greke, kryesisht për brezin e parë të emigrantëve, dhe përfitimi i të drejtave shoqërore dhe shëndetësore. Dëshmitë e emigrantëve shqiptarë për përvojat e tyre, lidhur me marrjen e shtetësisë greke, janë negative. Procedura e aplikimit dhe dorëzimit të dokumenteve të nevojshme, përshkruhet me epitete të padëshirueshme. Veprimtaria e shoqatave dhe përfaqësimi i emigrantëve shqiptarë, lidhen me mbrojtjen dhe promovimin e çështjeve që kanë të bëjnë me qëndrimin dhe statusin e tyre ligjor në Greqi. Këto tematika përbëjnë edhe objektin kryesor të veprimtarisë së organeve bashkiake dhe atyre shtetërore, si edhe të shoqatave shqiptare. Në nivel vendor, vërehet një veprim nga ana e bashkive që kanë një përqindje të madhe banorësh të huaj, duke krijuar organe dhe mekanizma për mbështetjen e pranisë së emigrantëve në nivel këshillues; për kërkimin e punës, në përvetësimin e gjuhës greke dhe pjesëmarrjen në veprimtari kulturore. Në mënyrë të ngjashme OJQ-të dhe shoqatat kulturore, që janë themeluar në Greqi nga shtetas grekë, ose emigrantë shqiptarë, veprojnë në fusha të caktuara (arsimi, ligjshmëria, kultura), me synim përballjen e çështjeve që lidhen, si me emigrantët shqiptarë, ashtu edhe me pjesëtarë të grupeve të tjera emigrante. Një shembull karakteristik është Bashkia Neapolis-Sikeon në Selanik, që ka krijuar qendra informacioni, ku ofrohen informacione për gjetjen e punës, printohen kartat e punës, etj. Gjithashtu, kjo bashki ka organizuar struktura, si Shkolla për mësimin e gjuhës greke, dhe ka botuar fletëpalosje në disa gjuhë. Këto veprimtari kanë kontribuar në rritjen e mirëbesimit midis bashkisë dhe banorëve të huaj të kësaj bashkie. Sipas informuesve tanë, pasqyrimi në media i çështjeve që shqetësojnë emigrantët, është pothuajse i papërfillshëm. Vërehet një portretizim sipërfaqësor, që nuk thellohet në problemet e emigrantëve dhe nuk pasohet nga një hetim i imtësishëm. Gjithashtu, ata mendojnë se Media priret që t i paraqesë emigrantët sipas stereotipeve të rrënjosura tashmë, ku mungojnë elementet pozitivë, dhe si rrjedhojë krijohet imazhi i të huajit të rrezikshëm për sigurinë e vendit. Një përfundim tjetër i përgjithshëm, që është vendimtar në caktimin e politikave, lidhet me vetë termin e komunitetit shqiptar. Në bazë të të dhënave nuk vërtetohet se termi komuniteti shqiptar përshkruan realitetin e vërtetë, sepse mungojnë elementet e veprimtarisë së organizuar, në nivel arsimor, shoqëror, ekonomik dhe politik. Në fakt, ky term, përmban më tepër elementin e përcaktimit nga të tjerët, sesa atë të vetëpërcaktimit. 126

127 12 kapitulli i dymbëdhjetë Vërejtje Përfundimtare - Konstatime - Sugjerime Organizimi i një forme të identitetit kolektiv përcaktohet nga veprimtaritë që evidentoi hulumtimi në terren dhe nga realiteti i gjerë socioekonomik i krizës dhe çështjes së refugjatëve. Ky përfundim mbështetet edhe në faktin se nuk është vënë re ndonjë formë sistematike e pranisë së autoriteteve diplomatike shqiptare, që të kontribuojnë në organizimin e një kolektivi me tiparet e një komuniteti. Nuk vërehet koncepti i vetë-perceptimit si një komunitet i bashkuar etnik, sepse mungojnë mekanizmat nëpërmjet të cilave një person të mund ta përjetojë në këtë mënyrë. Sipas mendimeve të informuesve, mungesa e kufizimeve fetare dhe kulturore ka lehtësuar integrimin e emigrantëve shqiptarë të brezit të parë, në shoqërinë greke. Për sa i përket brezit të dytë të emigrantëve, shkolla duket se përbën një nga shtyllat e integrimit, sepse vepron si një mjedis marrëdhëniesh të përforcuara dhe të bashkëjetesës ndërkulturore Konstatime dhe sugjerime Ky studim hulumtues përcakton si karakteristikë të realitetit të ri, të krijuar pas viteve 1990, nevojën e ngutshme për procesin e vazhdueshëm të rishqyrtimit të kategorive që përbëjnë konceptin e njohur si Vetja dhe atë të njohur si Tjetri. Rezultatet e hulumtimit konfirmojnë konstatimin, që vihet re edhe në kontekstet shoqërore të shoqërive të tjera të botës moderne, se një pjesë e madhe e problemeve të ngutshme shoqërore, ekonomike dhe politike, lidhen, kryesisht me fjalimet sunduese, ideologjitë dhe perceptimet që formojnë konceptet e ngjashmërisë dhe tjetërsisë. Afërsia kulturore përbën një mekanizëm taksonomie, për çdo person të sapoardhur që jeton në Greqinë moderne, i cili përcakton pasojat negative dhe pozitive, që dalin në pah për shkak të bashkëjetesës. Ky proces përfshin, si parametrat ligjore, ashtu edhe ato shoqërore. Në lidhje me dimensionin ligjor të tij, ai lidhet me zbatimin e ligjeve dhe mënyrat formale të miratuara për ruajtjen e rendit, sigurisë dhe paqes shoqërore. Nga ana tjetër, për sa i përket aspekteve të tij shoqërore, ai përfshin të gjitha praktikat e pashkruara dhe joformale, që përshkojnë marrëdhëniet ndërpersonale, personale dhe kolektive, në të cilat imponimi i pushtetit dhe detyrimi, ose respekti dhe pranimi, janë të lidhur drejtpërsëdrejti me çështje të ideologjisë dhe arsimimit. Shoqëria greke dhe politikat e shtetit grek, ndër vite, janë organizuar në perceptimin, sipas së cilit Greqia e identifikon veten si një komb homogjen, si një bashkësi, domethënë si një shtet i themeluar në veçoritë e përbashkëta kulturore që përfaqësojnë pjesëtarët e tij. 127

128 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Sa më shumë ta organizojmë idenë e identitetit etnik mbi bazën e tipareve kulturore, aq më shumë tjetërsia do të perceptohet si një problem, ose si një anomali. Në këtë rast, kjo ngjashmëri kulturore midis pjesëtarëve të shoqërisë merr një vlerë të madhe bashkëveprimi në lidhje me çështjet e praktikave dhe veprimtarive të përditshmërisë. Sa më shumë të theksojmë dhe të kujdesemi për përbërjen e modeleve të bashkëjetesës, që bazohen në marrëdhëniet shoqërore, aq më tepër shumëllojshmëria kulturore dhe lidhjet shoqërore i japin rëndësi komunitetit, osmozës, mirëkuptimit dhe bashkëjetesës. Konstatimet e mësipërme pasqyrojnë hamendësimin logjik mbizotërues të kulturës së ndryshme të tjetrit, që reagon ndaj ndryshueshmërisë, bëhet pengesë e integrimit dhe parapëlqen asimilimin e plotë. Në këtë kontekst, përfundimet e hulumtimit parashtrojnë pyetje lidhur me hapësirën e njohjes, vënies në pah dhe paraqitjes së ndryshimit kulturor dhe integrimit shoqëror të tyre, që nuk identifikohen me modelet mbizotëruese kombëtare, por që duan të jenë pjesë e jetës kolektive, në mënyrë të tillë që ndryshueshmëria e tyre të mos përbëjë kërcënim për shoqërinë e vendit pritës. Studimi hulumtues sugjeron se studimi i shembullit të mbijetesës dhe i integrimit të emigrantëve shqiptarë në Greqi, mund të konsiderohet si një mundësi për të zgjeruar modelin e helenizimit, në mënyrë që të lirojë hapësirë për të ndryshmen, nga pikëpamja kulturore, që t iu ofrojë subjekteve individuale dhe kolektive zgjedhje dhe të kontribuojë në shmangien e diskriminimeve. Çështja e shfrytëzimit të fenomenit të emigracionit për modernizimin e shoqërisë greke, përkon me procesin e integrimit të refugjatëve, në periudhën midis dy luftërave botërore, dhe me rolin e tyre krijues dhe produktiv në zhvillimin e shoqërisë greke, pavarësisht ndryshimeve strukturore dhe konteksteve të ndryshme historike. Në nivel shkencor/hulumtues, kuptimi i thelluar i arsyeve që parashtrohen në lidhje me tjetërsinë, rrënjët e tyre në përditshmëri, gërshetimi i arsyeve të tjera dhe evidentimi i shtyllave sociokulturore mbështetëse, duhet të përbëjnë prioritet. Në nivel ideologjik, është i rëndësishëm diskutimi i promovimit të një modeli më të gjerë të shoqërisë dhe i një marrëdhënieje më dialektike midis qytetarëve dhe shtetit. Proceset e rishikimit dhe rivendosjes së kushteve për pjesëmarrjen në komb, dhe zgjerimi i këndvështrimeve të helenizimit, kanë nisur tashmë, dhe janë të dallueshëm në të gjitha sferat e jetës shoqërore. Theksimi i ngjashmërive, që janë elementë afrimi, dhe jo i ndryshimeve, që janë përjashtuese, mund të jetë baza mbi të cilën të vendosen ndryshimet dhe përmirësimet e mëtejshme. Në nivel planifikimi dhe zbatimi, të politikave të integrimit, vazhdimi dhe përmirësimi i këtyre politikave, me qëllim integrimin ekonomik dhe shoqëror të emigrantëve të ligjshëm, përfshijnë përpjekje të kushtueshme, për sa i përket kostove dhe burimeve materiale, dhe për këtë arsye është e dobishme që këto politika të bazohen në një dialog të vazhdueshëm midis palëve të përfshira, strukturave përgjegjëse të shtetit, organeve vendore dhe vetë emigrantëve. Ky proces, në 128

129 12 kapitulli i dymbëdhjetë Vërejtje Përfundimtare - Konstatime - Sugjerime kushtet e tanishme të nivelit të lartë të papunësisë dhe krizës së madhe ekonomike, mund të funksionojë si një mjet vëzhgimi dhe vlerësimi për zhvillimet e proceseve më të gjera. Konsultime të tilla të vazhdueshme, nuk duhet të mjaftohen me konstatimet e pasojave të gjendjes së rënies ekonomike në fusha si: natyralizimi; marrëdhëniet në punë; sigurimet shoqërore; shëndetësia; arsimi; etj. Ato duhet të kenë mbështetjen e vullnetit politik për të vazhduar me planifikimin e politikave të kuptueshme dhe gjithëpërfshirëse, që të synojnë përmirësimin e kuadrit institucional të natyralizimit të emigrantëve dhe, njëkohësisht, të synojnë përpjekjen e shfrytëzimit dhe promovimit të kontributit të tyre në cilindo nga potencialet e zhvillimit të vendit. Studimi hulumtues nxori në pah çështjet e procedurave të natyralizimit dhe lëshimin e lejes së qëndrimit dhe lejes së punës, që përbëjnë një fushë të rëndësishme, e cila ka nevojë për përmirësime të menjëhershme. Gjetja dhe kërkesa kryesore e hulumtimit ishte dëshira e emigrantëve për pakësimin e kohës së përfundimit të procesit të natyralizimit, thjeshtësimi i mëtejshëm i procedurave dhe marrja e masave të posaçme për personat e brezit të dytë të emigrantëve, që praktikisht janë rritur në Greqi dhe ndjekin sistemin arsimor grek. Për sa i përket çështjeve të pjesëmarrjes në komunitet, e drejta e votës, fillimisht në zgjedhjet vendore, për emigrantët që janë banorë të përhershëm të një bashkie, do të kontribuonte në integrimin e tyre të mëtejshëm. Mundësia e votës është një çështje që rezultoi t i shqetësonte së tepërmi emigrantët shqiptarë, sepse mundësinë e pjesëmarrjes aktive dhe ndikimin nëpërmjet votës, ata e konsiderojnë si të domosdoshme për mbijetesën e tyre. Në nivel vendor realizohen ndërhyrje të këtij lloji, me iniciativa të autoriteteve vendore, nëpërmjet ftesës për pjesëmarrje në Këshillat e Integrimit të Emigrantëve, megjithëse ato janë organe jozyrtare këshilluese. Shfrytëzimi i themelimit të SEM-it dhe ofrimi i më shumë mundësive, përpos rolit të tyre këshillues, mund t iu jepte më tepër potencial ndryshimeve të shumëpritura. Përpjekjet për sigurimin e shërbimit të efektshëm të emigrantëve dhe aksesueshmërisë më të lartë në shërbimet shoqërore, që për momentin po ndërmerren nga disa organe bashkiake në mënyrë sporadike, mund të bëheshin me të frytshme, nëpërmjet themelimit të qendrave të informacionit dhe shërbimit të emigrantëve, që mund të funksiononin nën udhëzimin e vetëqeverisjes vendore. Në këtë kontekst, bëhet e domosdoshme nevoja e trajnimit të punonjësve të administratës shtetërore, arsimtarëve dhe të gjithë atyre që bashkëveprojnë me emigrantët, në veprimtaritë përkatëse. Arsimi dhe trajnimi për komunikimin ndërkulturor të punonjësve, që bashkëveprojnë me persona nga vende të Botës së Tretë, dhe organizimi i veprimtarive përkatëse, lidhur me formimin profesional dhe promovimin e tregut të punës, si edhe mbështetja e emigrantëve, do të kontribuonin në mënyrë mjaft domethënëse. Arsimimi i emigrantëve, për përvetësimin e gjuhës greke, dhe organizimi i mëtejshëm i vazhdimësisë së trajnimit në tematika gjuhësore, në arsimin ndërkulturor dhe dygjuhësinë, do të pasuronin procesin mësimor në mënyrë produktive dhe do të kontribuonin në evidentimin e elementeve të trashëgimisë 129

130 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece kulturore dhe të së kaluarës historike të përbashkët. Marrja e masave në mënyrë të organizuar për mësimin e gjuhës shqipe, do të ndihmonte në të njëjtin drejtim. Nëpërmjet hulumtimit në terren, gjendja e tanishme paraqet boshllëqe në tematike, që lidhen me çështje ligjore, profesionale dhe arsimore, për të cilat nuk parashikohet ndonjë kujdes, apo trajtim në nivel ndërkombëtar. Si rrjedhim, paraqitet nevoja e përditësimit të marrëveshjeve ndërshtetërore, midis Greqisë dhe Shqipërisë, por edhe nevoja për nënshkrimin e marrëveshjeve të reja, që të përfshijnë çështjet e përcaktimit të viteve të punës për pensionin në Shqipëri dhe në Greqi, për ata që vendosin të kthehen në Shqipëri. Këto rregullime do t iu mundësojnë emigrantëve marrjen e pensionit, nëse dëshirojnë që të kthehen në vendin e tyre, pas plotësimit të viteve të punës. Ndërkohë, njohja e diplomave të studimeve në institucionet arsimore të Shqipërisë, është po aq e rëndësishme për emigrantët që punojnë në mënyrë joformale, në profesione që përkojnë me studimet e tyre. Kujdesi për këto çështje dhe ligjshmëria e punësimit, do të sjellin përfitime, si për emigrantët, ashtu edhe për shtetin grek. Në lidhje me çështjet e medias, u vu theksi mbi rëndësinë e një mënyre të organizuar të shfrytëzimit të mjeteve të informimit. Përpos internetit dhe disa rrjeteve sociale, që përbëjnë disa nga mënyrat e informimit, informuesit tanë theksuan nevojën për emisione radiofonike dhe televizive, në të cilat të përdoret gjuha shqipe. Njëkohësisht, u shpreh edhe kërkesa për një kujdes të organizuar dhe bashkëpunim me organet vendore, me qëllim organizimin e aktiviteteve të ndryshme dhe promovimin e bashkëjetesës dhe tipareve kulturore. Ndërmarrja dhe zbatimi i politikave të emigracionit, si politikat shoqërore, nëpërmjet ngjarjeve aktuale, duket se theksojnë një domosdoshmëri të ngutshme. Përfshirja dhe pranimi i Tjetrit, nga pikëpamja kulturore, mund të jetë një element kyç i tolerancës shoqërore dhe i pengesës së vendosjes së vijave ndarëse, shoqërore, kulturore dhe simbolike. 130

131 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece një aneks Bibliografia

132

133 Α një aneks Bibliografia Α.1 Bibliografia Greke Aggelopoulos, Giorgos, 2007, Aspektet e studimeve antropologjike të emigrimit në Greqi, në: Aggelopoulos, Giorgos, (Bot.), Greqia-Ballkani: Shumëkulturalizmi dhe debatet kundër nacionalizmit, Selanik: Universiteti i Maqedonisë, f Athanasopoulou, Aggeliki, 2006, Paratë e Savasit i hiqnim mënjanë dhe e kalonim muajin me të miat : Puna, paratë dhe gjinia, në kontekstin e përvojës së emigracionit. Deklaratë në Konferencën e Institutit të Politikave të Emigracionit. Emigracioni në Greqi: përvojat politikat perspektivat, Athinë: 23 dhe 24 nëntor Qeverisja e Decentralizuar e Maqedonisë-Trakës, Organigrama e Qeverisjes së Decentralizuar të Maqedonisë-Trakës [Vizituar më 25/10/2016]. Androulakis, Giorgos, Mitakidou, Soula, Tsokalidou, Roula, (Bot.), 2012, Procesverbalet e Konferencës së Parë Ndërkombëtare: Kryqëzim gjuhësh dhe kulturash: të mësuarit jashtë shkollës, Polidromo-Fakulteti i Edukimit, Universiteti Aristotelian i Selanikut. Vaiou, Ntina, Stratigaki Maria, (Bot.), 2009, Gjinia e emigracionit, Athinë: Metexmeio. Banks, Olive, 1987, Sociologjia e arsimit, Selanik: Paratiritis. Vlachara, Evanthia, Kaltsou Elisavet, 2014, Vështirësitë e përvetësimit të gjuhës greke nga emigranti shqiptar në moshë të rritur, në: Procesverbalet e Konferencës së Dytë Ndërkombëtare: Kryqëzim gjuhësh dhe kulturash: lidhjet greko-shqiptare, Polidromo-Fakulteti i Edukimit, Universiteti Aristotelian i Selanikut, f Bucaj, Alkida, 2011, Studimi i nivelit të shëndetit dhe zakoneve të emigrantëve, në krahasim me shqiptarët që jetojnë në Shqipëri, Punim Doktorature. Universiteti Kombëtar dhe Kapodistrian i Athinës, Fakulteti i Studimeve të Shëndetësisë. Germanos, Dimitris, 2002, Muret e dijes. Mjedisi i shkollës dhe arsimi, Athinë: Gutenberg. Georgiou, Stelios, 2000, Lidhja shkollë-familje dhe zhvillimi i fëmijës, Athinë: Ellinika Grammata. Charlot, Bernard, 1992, Shkolla po ndryshon: kriza e shkollës dhe transformimet shoqërore, Athinë: Protasis. Charlot, Bernard, 1999, Lidhja me dijen: të dhënat për një teori, Athinë: Metexmeio. Gkefou-Madianou, Dimitra, 2003, Konceptualizimet e vetes dhe Tjetrit : çështjet e identitetit në teorinë bashkëkohore të antropologjisë, në: Gkefou-Madianou, Dimitra (Bot.) Vetja dhe Tjetri : Konceptualizimet, identitetet dhe praktikat në Greqi dhe në Qipro, Athinë: Gutenberg, f Gkovaris, Christos, 2011, Hyrje në arsimin ndërkulturor, Athinë: Diadrasi. Policia greke, ( 133

134 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece ΕΛΣΤΑΤ (Instituti Grek i Statistikave) Regjistrimet e popullsisë, të viteve , ( ΕΛΣΤΑΤ (2015) Shënim i shkurtër metodologjik i dyndjeve të vlerësuara të emigrantëve dhe popullsisë së përllogaritur të viteve , Ekme-Poulopoulou, Ira, 2007, Sfida e emigracionit, Athinë: Papazisi Fondi i Bashkuar i Sigurimit të Punonjësve ΙΚΑ-ΤΕΑΜ, Buletini statistikor i vitit 2008, Përpunimi dhe përpilimi: Drejtoria e Studimeve Analogjike dhe Statistikore, Athinë. Euthymiadou, Christina, 2014, Shtrirjet shoqërore të dygjuhësisë në shkollën fillore, në: Procesverbalet e Konferencës së Dytë Ndërkombëtare: Kryqëzim gjuhësh dhe kulturash: lidhjet greko-shqiptare, Polidromo-Fakulteti i Edukimit, Universiteti Aristotelian i Selanikut, f Zachariadou, Eleni, 2014, Qëndrimet dhe praktikat e prindërve shqiptarë për dygjuhësinë e fëmijëve të tyre, në: Procesverbalet e Konferencës së Dytë Ndërkombëtare: Kryqëzim gjuhësh dhe kulturash: lidhjet greko-shqiptare, Polidromo-Fakulteti i Edukimit, Universiteti Aristotelian i Selanikut, f Hollis, Martin, 2005, Filozofia e shkencave shoqërore: hyrje, Athinë: Kritiki. Iosifidis, Theodoros, 2008, Metodat cilësore të hulumtimit në shkencat sociale, Athinë: Kritiki. Kapsalis, Apostolos, Katsoridas, Dimitris, 2004, Përmbledhje e statusit ligjor të qëndrimit dhe punës së emigrantëve të punësuar në Greqi, Enimerosi [BOTIM MUJOR I ΙΝΕ/ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ (Instituti i Punës)], 104, f Kiliari, Aggeliki, 2014, Nxënësit me origjinë shqiptare dhe gjuha shqipe: qëndrimet, aftësitë, dëshirat, në: Procesverbalet e Konferencës së Dytë Ndërkombëtare: Kryqëzim gjuhësh dhe kulturash: lidhjet greko-shqiptare, Polidromo-Fakulteti i Edukimit, Universiteti Aristotelian i Selanikut, f Kotzamanis, Vyron, Karkouli, Aleksandra, 2016, Dyndjet e emigrantëve në Greqi, gjatë dhjetëvjeçarit të fundit: Tensionet dhe tiparet kryesore të emigrantëve të paligjshëm dhe atyre që kërkojnë azil, Dimosiografika Nea, 26, f Kotsioni, Ioanna, 2009, MIGHEALTHNET Raport për shëndetin e emigrantëve në Greqi. [Vizituar më 30/10/2016]. Lambrianidis, Lois, Lymperaki, Anna, 2005, Emigrantët shqiptarë në Selanik: rrugët drejt mirëqenies dhe mbikëqyrja e imazhit publik, Athinë: Patakis. Linardis, Apostolos, 2011, Këshillat e Integrimit të Emigrantëve: një institucion tjetër për integrimin e emigrantëve në shoqëritë vendase, Athinë: ΕΚΚΕ. Maloutas, Thomas, 2008, Lëvizshmëria shoqërore dhe ndarja e vendbanimeve në Athinë: mënyrat e ndarjes së kushteve të përcaktimit të ndryshimit të vendbanimeve, në: Emmanouil, Dimitris, et. al., (Bot.), Ndryshime shoqërore dhe shtresore në Athinën e shekullit të njëzetenjëtë, Athinë: ΕΚΚΕ. 134

135 Α një aneks Bibliografia Maratou-Alimprati, Laoura, Gkazon, Eric, 2005, Emigracioni dhe Shëndetësia-përkujdesja. Vlerësimi i gjendjes aktuale. Sfidat dhe sugjerime për përmirësime. Athinë: ΙΜΕΠΟ-ΕΚΚΕ. Marvakis, Athanasios, Parsanoglou, Dimitris, Pavlou, Miltos, (Bot.), 2001, Emigrantët në Greqi, Athinë: Ellinika Grammata. Mousourou, Loukia, Μ. 1991, Emigracioni dhe politikat e emigracionit në Greqi dhe në Evropë, Athinë: Gutenberg. Mpagkavos, Christos. Papadopoulou Despina, (Bot.), 2006, Emigracioni dhe integrimi i emigrantëve në shoqërinë greke, Athinë: Gutenberg. Balabanidis, Dimitris, 2011, Kushtet e strehimit të emigrantëve në Bashkinë e Athinës. Studim rasti: pronari i një banese, [Vizituar më 19/111/2016]. Bababanidis, Dimitris 2016, Zonat e vendosjes së emigrantëve në Athinë, në vitet : rrugëzgjidhjet për strehimin, aksesi në banesa dhe ndarjet etniko-racore dhe shoqërore, Punim Doktorature, Universiteti Charokopio. Mpaltsiotis Lampros, 2004, Shtetësia dhe natyralizimi në Greqinë e karakterizuar nga emigracioni: Kontradiktat e një politike pa rrugëdalje, në: Pavlou Miltos, Christopoulos Dimitris, (Bot.), Greqia e emigracionit: pjesëmarrja shoqërore, të drejtat dhe cilësia e shtetasit, Athinë: Kritiki. Naksakis, Charilaos, Chletsos, Mihalis, (Bot.), 2001, Emigrantët dhe emigracioni, Athinë: Patakis. Ligji Nr. 1975/1999, Për kontrollin policor të kalimeve ndërkufitare, hyrjeve - daljeve, qëndrimit, punësimit, ndalim hyrjeve, procesit të njohjes së refugjatëve dhe dispozita të tjera. Ligji Nr. 2910/2001, Për hyrjen dhe qëndrimin e shtetasve të huaj në territorin e Greqisë; marrja e shtetësisë greke, nëpërmjet natyralizimit dhe dispozita të tjera. Ligji Nr. 3304/2005, Për zbatimin e trajtimit të barabartë, pavarësisht gjinisë, origjinës etnike, bindjeve fetare apo bindjeve të tjera, aftësisë së kufizuar, moshës, ose orientimit seksual. Ligji Nr. 3386/2005, Për hyrjen, qëndrimin dhe integrimin social të shtetasve nga vende të Botës së tretë, në territorin grek. Ligji Nr. 3536/2007, Për rregullime të posaçme të politikave të emigracionit dhe çështje të tjera në kompetencën e Ministrisë së Brendshme, Qeverisjes Publike dhe asaj të Decentralizuar. Ligji Nr. 3852/2010, Për ndarjen e re administrative të Vetëqeverisjes dhe Qeverisjes së Decentralizuar Programi Kallikratis. Ligji Nr. 4251/2014, Për kodin e emigracionit dhe integrimit social, dhe dispozita të tjera. Ligji Nr. 4332/2015, Për ndryshimin e dispozitave të Kodit të Shtetësisë Greke që ndryshoi Ligjin Nr. 4521/2014 Për përshtatjen e legjislacionit grek sipas udhëzimeve të Parlamentit dhe të Këshillit Evropian 2011/98/ΕΕ, në lidhje me procedurat e dorëzimit të kërkesës për dhënien e lejes së qëndrimit dhe punës në territorin e shtetit-anëtar, shtetasve nga vende të Botës së Tretë, dhe në lidhje me një bashkësi të drejtash të unifikuara për të punësuarit nga vendet e Botës së Tretë, që qëndrojnë në mënyrë të ligjshme në një shtet-anëtar, dhe 2014/36/ΕΕ në lidhje me kushtet e hyrjes dhe qëndrimit të shtetasve nga vendet e Botës së Tretë, me qëllim punën sezonale, dhe dispozita të tjera. 135

136 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Ntalla, Marina, Karadimas, Evaggelos, Prapas, Christos, 2004, Emigracioni dhe shëndeti mendor i emigrantëve shqiptarë dhe të riatdhesuarve nga ish-bashkimi Sovjetik. Tetradia Psichiatrikis, 87, f Palaiologou, Nektaria, Evaggelou Odysseas, 2013, Nxënësit e brezit të dytë të emigrantëve në sistemin arsimor grek integrimi dhe suksesi në shkollë, Athinë: Pedio. Papastegiou, Vasilis, Takou, Eleni, 2013, Njëmbëdhjetë mite dhe më shumë të vërteta. Emigracioni në Greqi. Athinë/ Bruksel: Fondacioni Roza Luxemburg. Papataksiarxis, Euthymios, 2006, Barra e tjetërsisë: Përmasat e ndryshueshmërisë kulturore në Greqi, në shekullin e njëzetenjëtë, në: Papataksiarxis, Euthymios, (Bot.), Aventurat e tjetërsisë: gjenerimi i ndryshueshmërisë kulturore në Greqinë e sotme, Athinë: Aleksandria, f Pavlopoulos, Vasilis, et.al., 2009, Akulturimi dhe përshtatja e adoleshentëve emigrantë në mjedisin e shkollës, Psikologjia, 16(3), f Pavlou, Miltos, 2003, Grekët e Shqipërisë në Greqi, në: Tsitselikis, Konstantinos, Christopoulos, Dimitris, (Bot.), Minoriteti grek në Shqipëri, Athinë: Kritiki. Pavlou, Miltos, Christopoulos, Dimitris (Bot.), 2004, Greqia e emigracionit: Pjesëmarrja në shoqëri, të drejtat dhe cilësia e shtetasit, Athinë: Kritiki (Κ.Ε.Μ.Ο.). Urdhri i Presidentit Nr. 150/2006, Për përshtatjen e legjislacionit grek me Udhëzimin 2003/109/ΕΚ të datës , në lidhje me statusin e shtetasve nga vende të Botës së Tretë, që janë banues afatgjatë. Urdhri i Presidentit Nr. 11/2010, Për përbërjen e Sekretariatit të Përgjithshëm për Politikat e Emigracionit, në Ministrinë e Brendshme, Decentralizimit dhe e-qeverisjes (qeverisja elektronike). Urdhri i Presidentit Nr. 142/2010, Për organin e Qeverisjes së Decentralizuar të Maqedonisë-Trakës. Petronoti, Marina, Traintafyllidou, Anna, 2003, Dyndjet bashkëkohore të emigracionit drejt Greqisë, Ε.Κ.Κ.Ε. asylum/greece/recent_immigration_ flows_to_greece.pdf, [Vizituar më 12/10/2016]. Prapas, Christos, Mavreas, Venetsanos, 2015, Shëndeti mendor dhe fizik, si edhe cilësia e jetesës së grekëve, emigrantëve shqiptarëve dhe të riatdhesuarve nga Pontusi, Arkivat e shëndetësisë greke, 32(6), f Pyrgiotakis, Ioannis, Ε., 1998, Shoqërizimi dhe pabarazitë arsimore, Athinë: Grigori. Robson, Colin, 2007, Hulumtimi i botës së vërtetë, Athinë: Gutenberg Roussos Α. et. al.,2001, Shtimi i treguesve të hepatitit B dhe C, tek emigrantët shqiptarë në Athinë. Inspektorati mjekësor i forcave të armatosura, 35, f

137 Α një aneks Bibliografia Svoronos, Thodoris, 2013, Emigracioni dhe transformimet urbane: Athina pas vitit 2005, [ Vizituar më 22/11/2016]. Schnapper Dominique, 2008, Integrimi social. Një qasje moderne, Athinë: Kritiki. Tsitselikis, Konstantinos, E drejta për mësimin e gjuhës mëmë: rasti i gjuhës shqipe në Greqi, Bashkimi grek për të drejtat e njeriut, %CE%B1-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B4%CE%B9%CE%B4%CE%B1%CF%83%CE%BA%CE%B1%CE%BB %CE%AF%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%B7%CF%84%CF%81%CE%B9/, [Vizituar më 23/11/2016]. Ministria e Brendshme, Marrja e shtetësisë greke Dokumentet PopulationSC/general_directorate_ithageneias_migratation/diefthinsi_ithageneiasNEW/ktisi_ithageneiasNEW/, [Vizituar më 22/11/2016]. Ministria e Brendshme, Përbërja e Qeverisjes së Decentralizuar 24/10/2016]. Ministria e Brendshme, Sekretariati i Përgjithshëm i Politikave të Emigracionit [Vizituar më 19/10/2016]. Ministria e Brendshme, Çështjet e integrimit në shoqëri, Fondi Evropian i Integrimit të shtetasve nga vende të Botës së Tretë diefthinsi_metanφasteftikis_politikhsnew/thematakoinonikhsentaxis/,[vizituar më 2/11/2016]. Ministria e Brendshme dhe e Reformës Administrative, Qendra e Administrimit të Integruar të Kufijve dhe Emigracionit, Drejtoria e Mbrojtjes së Kufijve (2016). Fragkoudaki, Anna, 1985, Sociologjia e arsimit. Teoritë për pabarazinë shoqërore në shkollë, Athinë: Papazisis. Chacharidis, Giannis, 2015, Përforcimi i të drejtave të emigrantëve në rendin ligjor grek dhe zhvillimi i kuadrit ligjor, f. 1-13, [Vizituar më 19/11/2016]. Histuna, Valbona 2012, Shoqata e emigrantëve shqiptarë Nënë Tereza dhe mësimdhënia e gjuhës shqipe për fëmijët e emigrantëve, në: Androulakis, Giorgos, Mitakidou, Soula, Tsokalidou, Roula, (Bot.), Procesverbalet e Konferencës së Parë Ndërkombëtare: Kryqëzim gjuhësh dhe kulturash: të mësuarit jashtë shkollës, Polidromo-Fakulteti i Edukimit, Universiteti Aristotelian i Selanikut f Psimmenos, Ioannis, 2004, Emigracioni në Ballkan. Margjinalizimi shoqëror në Athinë, Athinë: Papazisis. 137

138 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece Α.2 Bibliografia e Huaj Anthias, Floya, Lazaridis, Gabriela, (Bot.), 2000, Gjinia dhe migracioni në Evropën Jugore: gratë në lëvizje, Oksford: Berg. Arnold, Guy, 2012, Migrimi: ndryshimi i botës, Londër: Pluto. Berg, Bruce, L., 2001, Metodat cilësore të hulumtimit në shkencat sociale [Botimi i katërt], Boston: Allyn and Bacon. Bernard, Russel, H., 2006, Metodat e hulumtimit në antropologji. Qasjet cilësore dhe sasiore [Botimi i katërt], Lanham: Shtypi Alta Mira. Bonifazi, Corrado, et. al., (Bot.), 2008, Migrimi Ndërkombëtar në Evropë: Prirjet e reja dhe metodat e reja të analizës, Amsterdam: Shtypi i Universitetit të Amsterdamit. Brettell, Caroline, Hollifield, James, Frank (Bot.) 2008, Teoria e Migracionit. Të flasim përtej disiplinave, Nju Jork: Routledge. Brown, Susan, K., Bean, Frank D. 2006, Modelet e asimilimit, të vjetrat dhe të rejat: shpjegimi i një procesi afatgjatë, [Vizituar më 19/12/2016]. Castles, Stephen, de Haas, Hein, Miller, Mark, J. (Bot.), 2013, Koha e migrimit: Lëvizjet ndërkombëtare të popullsive në botën moderne, Londër: Palgrave. Cavounidis, Jennifer, 2003, Modelet gjinore të emigrimit në Greqi, Shqyrtimi grek i hulumtimit shoqëror,110, f Chatzidaki, Aspassia, Maligkoudi, Christina, 2012, Politikat gjuhësore familjare midis emigrantëve shqiptarë në Greqi, Gazeta ndërkombëtare e arsimit dygjuhësh dhe dygjuhësia, 16(6), f Chryssochoou, Xenia, 2004, Diversiteti kulturor: psikologjia e tij sociale. Oksford: Blackwell Publishing. Crul, Maurice, Schneider, Jens, Lelie, Frans (Bot.), 2012, Brezi i dytë evropian i krahasuar, a është i rëndësishëm konteksti i integrimit?, Amsterdam: Shtypi i Universitetit të Amsterdamit. Dworkin, Richard, 1977, T i respektojmë të drejtat, Londër: Duckworth. Emmel, Nick, 2013, Kampionimi dhe përzgjedhja e rasteve në hulumtimin cilësor: një qasje realiste, Londër: Sage Publications. ESPON, 2015, Aspektet territoriale dhe urbane të dyndjeve të emigrantëve dhe refugjatëve, [Vizituar më 12/11/2016]. EUROSTAT [Vizituar më 6/10/2016]. FRONTEX [Vizituar më 18/11/2016]. Gans, Herbert, J., 2007, Akulturimi, asimilimi dhe lëvizshmëria, Studime etnike dhe racore, 30(1), f

139 Α një aneks Bibliografia Gefou-Madianou, Dimitra, 1999, Polifonia kulturore dhe formimi i identitetit: negocimi i zakoneve në Atikë, Etnologu amerikan, 26(2), f Gemi, Eda, 2013, Migrimi i parregullt i shqiptarëve në Greqisë: tipologjia e re e krizës. Raporti i historikut të sistemit të emigracionit, 1 (Shqipëri), Fondacioni Helen për Politikat Evropiane dhe të Huaja (ElIAMEP), f Gemi, Eda, Ulasiuk, Iryna, Triantafyllidou, Anna, 2013, Emigrantët dhe praktikat e medias dhe të shtypit, Praktika e gazetarisë, 7(3), f Gogonas, Nikos, 2009, Ndryshimi i gjuhës në brezin e dytë të emigrantëve shqiptarë në Greqi, Gazeta e zhvillimit të shumëgjuhësisë dhe shumëkulturalizmit, 30(2), σ Gogonas, Nikos, 2010, Dygjuhësia dhe shumëkulturalizmi i arsimit grek: Hetimi i ruajtjes së gjuhës etnike midis nxënësve me origjinë shqiptare dhe egjiptiane, në Athinë, Kembrixh: Studiuesit e Kembrixh. Gogonas, Nikos, Michail, Domna, 2014, Forca jetësore etnikogjuhësore, përdorimi i gjuhës dhe integrimi social i emigrantëve shqiptarë në Greqi, Gazeta e zhvillimit të shumëgjuhësisë dhe shumëkulturalizmit, 36(2), f Hatziprokopiou, Panos, 2003, Emigrantët shqiptarë në Selanik, Greqi: Proceset e përfshirjes ekonomike dhe sociale, Gazeta e studimeve të etnisë dhe migrimit, 29(6), f Hatziprokopiou, Panos, 2004, Emigrantët ballkanas në qytetin grek të Selanikut: proceset vendore të përfshirjes, sipas një këndvështrimi ndërkombëtar, Studimet evropiane dhe rajonale-urbane, 11(4), f Hatziprokopiou, Panos, 2015, Proceset e integrimit të popullsisë emigrante në Greqi, në: Aggelopoulos, G. (Ed.), Udhëzuesi i vetëm i politikave vendore për integrimin e shtetasve nga vendet e Botës së Tretë. Veprimtaria 1.1 c/13: Programi i mbështetjes së Këshillave për Integrimin e Emigrantëve, për sa i përket planifikimit dhe zbatimit të veprimtarive të integrimit, në nivel vendor. Fondi Evropian i Integrimit të shtetasve nga vendet e Botës së Tretë, (Programi vjetor 2013). Selanik: Universiteti Aristotelian i Selanikut &, Asante f Heckmann, Friedrich, Schnapper, Dominique (Bot.), 2003, Integrimi i emigrantëve në shoqëritë evropiane: ndryshimet e kombeve dhe prirjet e konvergjencës, Stuttgart: Lucius dhe Lucius. INSTAT&IOM 2014, Migrimi kthyes dhe riintegrimi në Shqipëri, migration_and_reintegration_in_albania_2013.pdf, [vizituar më 12/10/2016]. Iosifides, Theodoros, 2011, Metodat cilësore në studimet e migrimit: një këndvështrim kritik dhe realist, Londër: Routledge. Kasimis, Charalambos, Kassimi, Chryssa, 2004, Greqi: vështrimi historik i emigrimit, Instituti i Politikave të Emigracionit, [Vizituar më 15/11/2016]. King, Russel, 2002, Drejt një harte të re të emigrimit evropian, Gazeta ndërkombëtare e gjeografisë së popullsisë, 8(2), f King, Russell, 2012, Teoritë dhe tipologjitë e emigrimit: një vështrim i përgjithshëm dhe një tekst bazë, Willy Brandt Seri dokumentesh pune, Migrimi ndërkombëtar dhe marrëdhëniet etnike, 3/12, Universiteti i Malmos, Instituti i Studimeve të Migrimit, Diversiteti dhe Mirëqenia (MIM). 139

140 KOMUNITETET NË GREQI Communities in Greece King, Russel, Skeldon, Ronald, Mbaj parasysh hendekun! Zbatimi i qasjeve në migrimin e brendshëm dhe ndërkombëtar, Gazeta e studimeve të etnisë dhe migrimit, 36(10), f Lazaridis, Gabriela, 2000, Gratë filipinase dhe shqiptare, në Greqi: shumështresimi i ndrydhjes, në: Anthias, Floya, Lazaridis, Gabriela (Bot.), Gjinia dhe migrimi në Evropën Jugore: gratë në lëvizje. Oksford: Berg, f Maroukis, Thanos, Gemi, Eda, 2010, Migrimi rrethor midis Shqipërisë dhe Greqisë, Firence: Instituti Evropian i Universitetit. Okely, Judith 2013, Praktika antropologjike: puna në terren dhe metoda etnografike, Londër, Nju Delhi, Nju Jork: Akademia Bloomsbury. Paoletti, Emanuela, 2011, Migrimi i fuqisë dhe pabarazitë midis Veriut dhe Jugut: rasti i Italisë dhe Libisë, Londër: Palgrave-Macmillan. Portes, Alex, 1995, Sociologjia ekonomike dhe sociologjia e emigracionit: një pasqyrë konceptuale, në: Portes, Alex (Ed.) Sociologjia ekonomike e emigracionit: Ese për rrjetet, kombësinë dhe sipërmarrjet, Nju Jork: Fondacioni Russell Sage, f Portes, Alejandro, Rumbaut, Rubén G., 2001, Trashëgimitë: historia e brezit të dytë të emigrantëve, Berkeley: Shtypi i Universitetit të Kalifornisë. Psimmenos, Iordanis, Kassimati, Koula, 2004, Ndryshimi i identiteteve të punës dhe rrëfimet opozitare të punës: rasti i punëtorëve shqiptarë në punë shtëpiake dhe në ndërtim, në Greqi, në: Inglessi, Chrisi, et. al, (Bot.), Emigracioni dhe integrimi në Evropën Veriore dhe në Evropën Jugore: Procedurat e Konferencës Ndërkombëtare, të zhvilluar në Holandë, Instituti në Athinë, Nëntor 2002, Athinë: Instituti i Holandës në Athinë, f Quinn, Naomi, (Ed.), 2005, Zbulimi i kulturës në të folurën: një mbledhje metodash, Londër: Palgrave. Rath, Jan, Martiniello, Marco (Bot.), 2012, Hyrje në studimet ndërkombëtare të migrimit. Aspektet evropiane, Amsterdam: Shtypi i Universitetit të Amsterdamit. Simon, Patrick, 2003, Brezi i dytë në Evropë: Pse dhe si të studiojmë pasardhësit e emigrantëve, Società Italiana di Statistica (Shoqëria Italiane e Statistikave), [Vizituar më 2/12/2016]. Silverman, David, 2005, Interpretimi i të dhënave cilësore: metoda për analizën e të folurës, tekstit dhe ndërveprimit [Botimi i dytë], Londër: Sage Publications. Taylor, Charles, 1991, Etika e origjinalitetit, Kembrixh: Shtypi i Universitetit të Harvardit. Taylor, Charles, 1992, Shumëkulturalizmi dhe Politika e njohjes, Princeton: Shtypi i Universitetit të Princeton. Triandafyllidou, Anna, 2014, Migrimi dhe politikat e emigracionit në Greqi. Shqyrtim kritik dhe rekomandime për politikat, Fondacioni Helen për Politikat Evropiane dhe të Huaja, (ELIAMEP). Triandafyllidou, Anna, Gropas, Ruby, 2014, Emigracioni evropian. Një burim librash, Londër: Routledge. 140

141 Triandafyllidou, Anna, Veikou, Mariangela, 2002, Hierarkia e helenizimit: vlerësimet e identitetit etnik dhe kombëtar në politikat greke të emigracionit, Etnitë, 2(2), f Vaiou, Ntina, Stratigaki, Maria, 2008, Nga Strehimi në Integrim, Praktika joformale dhe shërbimet sociale për gratë emigrante në Athinë, Studimet evropiane dhe rajonale-urbane, 15(2), f Yin, Robert, K., 2011, Hulumtimi cilësor nga fillimi në fund, Londër: Shtypi Guilford. Zlotnik, Hania, 1998, Migrimi ndërkombëtar : Një vështrim, Vështrimi i popullsisë dhe zhvillimit, 24(3), f

142 Qendrës për Demokraci dhe Pajtim në Evropën Juglindore Κrispou 9, Ano Poli, , Selanik, Greqi Τel: Fax: ,

143

144