ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ

Transcript

1 ΣΧΕΔΙΙΑΣΜΟΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΑΞΙΙΟΛΟΓΗΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ Προγράμματα Επισήμου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας Τροφίμων έτους 2017 Εργαστηριακοί Έλεγχοι Διιεύθυνση Εργαστηριιακών Ελέγχων

2

3 Προγράµµατα Επισήµου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας Τροφίµων έτους 2017 Εργαστηριακοί Έλεγχοι ΙΟΥΛΙΟΣ 2018 ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΩΝ ΕΛΕΓΧΩΝ

4 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 2/220

5 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΓΧΚ ΑΟΚ EAAT ΕΦΕΤ ΙΥΤ ΚΚΙΑ ΚΤΠ KYA ΜΦΙ Π Α Π ΑΜΘ Π ΒΑ Π Ε Π Η Π Θ Π Κ Π ΚΜ Π Π ΠΕ ΠΟΕΣΕ ΠΟΠ ΧΥ Γενικό Χηµείο του Κράτους ιεύθυνση Αγροτικής Οικονοµίας και Κτηνιατρικής Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίµων (EFSA) Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίµων Ινστιτούτο Υγιεινής Τροφίµων Κέντρο Κτηνιατρικών Ιδρυµάτων Αθηνών Κώδικας Τροφίµων και Ποτών Κοινή Υπουργική Απόφαση Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Πελοποννήσου του ΕΦΕΤ Περιφερειακή/ές Ενότητα/ες Πολυετές Ολοκληρωµένο Εθνικό Σχέδιο Ελέγχου Προστατευόµενη Ονοµασία Προέλευσης Χηµική Υπηρεσία cfu (colony forming unit) EFSA (European Food Safety Authority) LOD (Limit of Detection) FAO (Food and Agricultural Organization) LOQ (Limit of Quantification) µg/kg bw MRLs (Maximum Residue levels) WHO (World Health Organization Αριθµός αποικιών Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίµων Όριο Ανίχνευσης µεθόδου ανάλυσης Οργανισµός Τροφίµων και Γεωργίας των Ηνωµένων Εθνών Όριο ποσοτικού προσδιορισµού µεθόδου ανάλυσης Μικρογραµµάρια ανά κιλό σωµατικού βάρους Ανώτατες περιεκτικότητες (ο όρος χρησιµοποιείται για κατάλοιπα φυτοπροστατευτικών προϊόντων) Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 3/220

7 Πίνακας Περιεχοµένων Σελ. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ 15 ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για παρουσία Salmonella spp. σε: α. κιµά, παρασκευάσµατα κρέατος πουλερικών και άλλων ζωικών ειδών (που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα) και νωπά πουλερικά β. προϊόντα αυγών γ. σουσάµι και προϊόντα του Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για παρουσία Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύµατα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για παρουσία Salmonella spp και καταµέτρηση Listeria monocytogenes σε: α. νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης β. συσκευασµένα παγωτά και soft παγωτά µηχανής Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Υγιεινής κατά τη διάρκεια της διαδικασίας - Έλεγχος για Enteroabacteriaceae σε φρέσκο παστεριωµένο γάλα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς 51 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 5/220

8 4.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια 52 προς έλεγχο 4.5 Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Υγιεινής κατά τη διάρκεια της διαδικασίας - Έλεγχος για Escherichia coli σε κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων ζωικής προέλευσης. Προσδιορισµός ισταµίνης σε αλιευτικά προϊόντα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια 61 προς έλεγχο 6.5 Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για την παρουσία παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae σε ιχθύες που χρησιµοποιούνται για παρασκευή σούσι Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 67 8 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία υδροξυ-οξέων σε προϊόντων αυγών Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 71 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 6/220

9 Επίσηµος έλεγχος εµφιαλωµένων νερών και συσκευασµένου πάγου Επίσηµος έλεγχος εµφιαλωµένων νερών και συσκευασµένου πάγου Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 80 Επίσηµος έλεγχος των υλικών και αντικειµένων που προορίζονται να 83 έρθουν σε επαφή µε τα τρόφιµα 10. Επίσηµος έλεγχος των υλικών και αντικειµένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή µε τα τρόφιµα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 90 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία χηµικών κινδύνων στα τρόφιµα Έµµονοι Οργανικοί Ρυπαντές Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των διοξινών & PCB στα τρόφιµα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 97 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία χηµικών κινδύνων στα τρόφιµα 101 Περιβαλλοντικοί και Βιοµηχανικοί Ρυπαντές 12. Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων µετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιµα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων στα τρόφιµα Εισαγωγή Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων 112 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 7/220

10 13.6 Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3- µονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιµα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 122 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία χηµικών κινδύνων στα τρόφιµα 123 Αγροτικοί Ρυπαντές 15. Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των µυκοτοξινών στα τρόφιµα Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 133 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία χηµικών κινδύνων στα τρόφιµα Άλλοι χηµικοί κίνδυνοι Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε µεταποιηµένα τρόφιµα φυτικής και ζωικής προέλευσης Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των προσθέτων ουσιών σε διάφορα είδη τροφίµων Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς 144 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 8/220

11 18.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία αλλεργιογόνων Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 155 Επίσηµος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισµένων τροφίµων µε ιοντίζουσα ακτινοβολία Επίσηµος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισµένων τροφίµων µε ιοντίζουσα ακτινοβολία Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 162 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία γενετικά τροποποιηµένων τροφίµων Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία γενετικά τροποποιηµένων τροφίµων Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 169 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση παραµέτρων ποιότητας Επίσηµος έλεγχος της ποιότητας του ελαιολάδου Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος της ποιότητας του µελιού Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς 179 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 9/220

12 23.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας των γαλακτοκοµικών προϊόντων Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος για την υποκατάσταση ειδών ιχθυηρών Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος καθαρού βάρους επιπαγωµένων ιχθυηρών Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Επίσηµος έλεγχος νωπότητας µη µεταποιηµένων αλιευτικών προϊόντων Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 205 ιερευνητικά Προγράµµατα Έλεγχος επιπέδων ακρυλαµιδίου σε ορισµένα είδη τροφίµων Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 213 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 10/220

13 29 Εκτίµηση περιεκτικότητας αλατιού σε παρασκευάσµατα κρέατος και προϊόντα µε βάση το κρέας Εισαγωγή - Σκοπός Χρόνος Υλοποίησης Συνεργαζόµενοι φορείς Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Εξέταση δειγµάτων Αποτελέσµατα Συµπεράσµατα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία 218 Παράρτηµα 219 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων ελέγχου Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων 219 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 11/220

15 Για τη συγγραφή του παρόντος συνεργάστηκαν Ο Προϊστάµενος της /νσης Εργαστηριακών Ελέγχων, ρ. Κων/νος Μπαρµπέρης Η Προϊσταµένη του Τµήµατος Εργαστηριακών Ελέγχων, ρ. Βασιλική Αβραµοπούλου Οι υπάλληλοι του Τµήµατος Εργαστηριακών Ελέγχων: Αυγέρης Μαργαρίτης, ΠΕ Βιολόγων, PhD Γαΐτης Φραγκίσκος Φίλιππος, ΠΕ Βιολόγων, PhD Παλίλης Λεωνίδας, ΠΕ Χηµικών, PhD Σταυρόπουλος Παναγιώτης, ΠΕ Γεωπόνων, MSc ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 13/220

17 ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Συνεργαζόµενοι Φορείς Για την υλοποίηση των Προγραµµάτων Παρακολούθησης Παραγόντων Ασφάλειας/Ποιότητας Τροφίµων - Προγράµµατα ειγµατοληψίας & Ανάλυσης έτους 2017, συνεργάστηκαν οι παρακάτω υπηρεσίες ελέγχου. Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Αθήνα, Κηφισίας 124 και Ιατρίδου 2, Τ.Κ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στο «Κτίριο Cosmos Offices, 1ος όροφος», Αγ. Γεωργίου 5, Πατριαρχικά Πυλαίας, Πυλαία, Τ.Κ , Τ.Θ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Πάτρα, Καραϊσκάκη 231, Τ.Κ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Λάρισα, 3ο χλµ Λάρισας - Θεσσαλονίκης, Τ.Κ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στο Ηράκλειο- Κρήτης, Μάχης Κρήτης , Τ.Κ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στα Ιωάννινα, Λεωφόρος 8ης Μεραρχίας & Θ. Σοφούλη, Ισόγειο Β', Κτίριο ' (Ριζάρειος Πολιτεία), Τ.Κ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Κοµοτηνή, Παρασίου 4, Τ.Κ Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Μυτιλήνη, Καβέτσου 12, Τ.Κ Περιφερειακή ιεύθυνση Πελοποννήσου (Π Π) του ΕΦΕΤ που εδρεύει στην Τρίπολη, Ελευθερίου Βενιζέλου 34, Τ.Κ Οι έλεγχοι (δειγµατοληψία και ανάλυση) πραγµατοποιήθηκαν µε ευθύνη των Περιφερειακών ιευθύνσεων του ΕΦΕΤ στην ευρύτερη περιοχή αρµοδιότητάς τους και σε συνεργασία µε τις αρµόδιες υπηρεσίες των Καλλικρατικών Περιφερειών, στο πλαίσιο του Ν. 2741/99 όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, της ΚΥΑ 088/ (ΦΕΚ 175 Β) και της ΚΥΑ 15523/ (ΦΕΚ 1187 Β). Κατά περίπτωση, αναπτύχθηκαν συνεργασίες µε τις κατά τόπους ιευθύνσεις Αγροτικής Οικονοµίας & Κτηνιατρικής, καθώς και τις ιευθύνσεις Ανάπτυξης και ηµόσιας Υγείας & Κοινωνικής Μέριµνας των Περιφερειακών Ενοτήτων, οι οποίες αναφέρονται στα επιµέρους Προγράµµατα. Οι εν λόγω συνεργασίες θα πρέπει πλέον να θεωρούνται επιβεβληµένες τόσο από πλευράς ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 15/220

18 αποδοτικότερης διαχείρισης των υφιστάµενων πόρων όσο και από πλευράς αποτελεσµατικότητας των ελέγχων. Για το λόγο αυτό πρέπει να συντηρηθούν και να ενισχυθούν µε κάθε δυνατό τρόπο. Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Γενικό Χηµείο του Κράτους (ΓΧΚ) που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ , µε τις Χηµικές του Υπηρεσίες (Χ.Υ.) και συγκεκριµένα: o o o o Α Χηµική Υπηρεσία Αθηνών - Τµήµα Α (Χηµικών Κινδύνων Τροφίµων & Ειδικών Αναλύσεων Τροφίµων και προσθέτων Τροφίµων) που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ Α Χηµική Υπηρεσία Αθηνών - Τµήµα Β (Χηµικών Κινδύνων Τροφίµων & Ειδικών Αναλύσεων) που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ Χηµική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας Τµήµα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών µε Αλκοόλη που εδρεύει στην Θεσσαλονίκη, Ν. Βότση & Αβέρωφ 1, Τ.Κ ,. Χηµική Υπηρεσία Βόλου που εδρεύει στην οδό ηµητριάδος 172, Τ.Κ στο Βόλο. o Χηµική Υπηρεσία Κρήτης που εδρεύει στην οδό Επιµενίδου 19, 71110, Ηράκλειο. o o o o o o Χηµική Υπηρεσία Πελοποννήσου, υτικής Ελλάδας & Ιονίου, Τµήµα Χ.Υ. Κέρκυρας που εδρεύει στην οδό Εθν. Αντιστάσεως 1, 49100, Κέρκυρα. Χηµική Υπηρεσία Πειραιά, Τµήµα Α -Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων, που εδρεύει στον Πειραιά, Ακτή Κονδύλη 32 & Αιτωλικού, Τ.Κ , Πειραιάς, Χηµική Υπηρεσία Αιγαίου, Τµήµα Χηµικών Υπηρεσιών Ρόδου, που εδρεύει στη Ρόδο, Πλ. Χαρίτου 17, Χηµική Υπηρεσία Ηπείρου- υτικής Μακεδονίας, Τµήµα Α Εργαστηριακών Ελέγχων, που εδρεύει στα Ιωάννινα, οµπόλη 30, Τ.Κ Χηµική Υπηρεσία Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τµήµα Χηµικών Υπηρεσιών Σερρών, που εδρεύει στις Σέρρες, Τέρµα άνδρου, Χηµική Υπηρεσία Μετρολογίας, που εδρεύει στην Αθήνα, Αν. Τσόχα 16, Τ.Κ o Χηµική Υπηρεσία Καβάλας, που εδρεύει στην Καβάλα, Πλ. Καραολή, Τ.Κ Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ), Εργαστήριο Υπολειµµάτων Γεωργικών Φαρµάκων, που εδρεύει στην Κηφισιά, Στεφ. έλτα 8., Τ.Κ Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισµός- ΗΜΗΤΡΑ (ΕΛΓΟ- ΗΜΗΤΡΑ), ΥΠΑΑΤ, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη, Θέρµη, ΤΚ Κτηνιατρικό Εργαστήριο Ηρακλείου, /νση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων (ΥΠΑΑΤ), που εδρεύει στο Ηράκλειο. Κτηνιατρικό Εργαστήριο Ιωαννίνων, /νση Κτηνιατρικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων (ΥΠΑΑΤ), που εδρεύει στα Ιωάννινα. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 16/220

19 Κτηνιατρικό Εργαστήριο Καβάλας, /νση Κτηνιατρικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων (ΥΠΑΑΤ), που εδρεύει στην Καβάλα. Το Εργαστήριο Φασµατοµετρίας Μάζας και Ανάλυσης ιοξινών του ΕΚΕΦΕ «ηµόκριτος» που εδρεύει στην Αγία Παρασκευή Αττικής, οδός Νεαπόλεως 27, Τ.Κ Τα Εργαστήρια οκιµών και Ερευνών Τροφίµων του ΕΦΕΤ Αθήνας & Θεσσαλονίκης, που εδρεύουν στη Ν. Φιλαδέλφεια, Αναγεννήσεως 31 και Σερρών και στο 14 ο χλµ Ε.Ο. Θεσσαλονίκης Μουδανιών, αντιστοίχως. Το Τµήµα Χηµικών Αναλύσεων της /νσης Ελέγχων και Παρατηρητηρίων της Γενικής Γραµµατείας Εµπορίου & Προστασίας Καταναλωτή, του Υπουργείου Οικονοµίας & Ανάπτυξης, που εδρεύει στην Αθήνα, Πλατεία Κάνιγγος, Τ.Κ Εργαστήριο Γενετικών Αναλύσεων Ιχθύων (Ε.Γ.Α.Ι.), Τµήµα Βιολογίας, Τοµέας Γενετικής Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας, που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη, Α.Π.Θ., ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 17/220

21 Προγράµµατα Επισήµου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίµων έτους 2017 Εργαστηριακοί Έλεγχοι Στη συνέχεια αναλύονται οι έλεγχοι που αφορούν σε εργαστηριακές δοκιµές οι οποίοι ταξινοµούνται σε: Α) Εθνικά Προγράµµατα Επισήµου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίµων Β) Εθνικά Προγράµµατα Επισήµου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίµων ιερευνητικά Πιο συγκεκριµένα κατά το έτος 2017 προγραµµατίστηκαν, οργανώθηκαν, συντονίστηκαν και εποπτεύθηκαν από τον ΕΦΕΤ τα παρακάτω Προγράµµατα επισήµου Ελέγχου Ασφάλειας και Ποιότητας Τροφίµων που αφορούν σε δειγµατοληψία και ανάλυση: Α. Εθνικά Προγράµµατα Επισήµου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίµων-Εργαστηριακοί Έλεγχοι Ι. Μικροβιολογικά Κριτήρια Ασφάλειας Τροφίµων 1. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για παρουσία Salmonella spp. σε: α. κιµά, παρασκευάσµατα κρέατος πουλερικών και άλλων ζωικών ειδών (που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα) και νωπά πουλερικά β. προϊόντα αυγών γ. σουσάµι και προϊόντα του 2. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για παρουσία Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύµατα 3. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για παρουσία Salmonella spp. και καταµέτρηση Listeria monocytogenes σε: α. νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης β. συσκευασµένα παγωτά και soft παγωτά µηχανής 4. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Υγιεινής κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Έλεγχος για Enterobacteriaceae σε φρέσκο παστεριωµένο γάλα 5. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Υγιεινής κατά τη διάρκεια της διαδικασίας. Έλεγχος για Escerichia coli σε κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 19/220

22 6. Επίσηµος έλεγχος για τον προσδιορισµό ισταµίνης σε αλιευτικά προϊόντα. 7. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για την παρουσία παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae σε ιχθύες που χρησιµοποιούνται για παρασκευή σούσι 8. Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία υδροξυ-οξέων σε προϊόντα αυγών ΙΙ. Εµφιαλωµένα νερά 9. Επίσηµος έλεγχος για τα εµφιαλωµένα νερά και το συσκευασµένο πάγο IΙΙ. Υλικά και Αντικείµενα σε Επαφή µε Τρόφιµα 10. Επίσηµος έλεγχος για τα υλικά και αντικείµενα που προορίζονται να έρθουν σε επαφή µε τρόφιµα ΙV. Χηµικοί κίνδυνοι στα τρόφιµα ΙV.α. Έµµονοι οργανικοί ρυπαντές 11. Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των διοξινών & PCB στα τρόφιµα ΙV.β. Περιβαλλοντικοί και βιοµηχανικοί ρυπαντές 12. Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων µετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιµα 13. Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων στα τρόφιµα 14. Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3-µονοχλωροπροπανόλης στα τρόφιµα. ΙV.γ. Αγροτικοί ρυπαντές 15. Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των µυκοτοξινών στα τρόφιµα 16. Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά ΙV.δ. Άλλοι Χηµικοί Κίνδυνοι 17. Επίσηµος έλεγχος παρουσίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε µεταποιηµένα τρόφιµα φυτικής και ζωικής προέλευσης 18. Επίσηµος έλεγχος για τις πρόσθετες ουσίες σε διάφορα είδη τροφίµων ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 20/220

23 19. Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία αλλεργιογόνων V. Ιοντίζουσα Ακτινοβολία 20. Επίσηµος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισµένων τροφίµων µε ιοντίζουσα ακτινοβολία VI. Γενετικά Τροποποιηµένοι Οργανισµοί 21. Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία γενετικά τροποποιηµένων τροφίµων VIΙ. Έλεγχος Παραµέτρων Ποιότητας 22. Επίσηµος έλεγχος Ποιότητας Ελαιολάδου 23. Επίσηµος έλεγχος Ποιότητας Μελιού 24. Επίσηµος έλεγχος Ποιότητας Γαλακτοκοµικών Προϊόντων 25. Επίσηµος έλεγχος για την υποκατάσταση ειδών ιχθυηρών 26. Επίσηµος έλεγχος καθαρού βάρους επιπαγωµένων ιχθυηρών 27. Επίσηµος έλεγχος νωπότητας µη µεταποιηµένων αλιευτικών προϊόντων Β. Εθνικά Προγράµµατα Επισήµου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίµων - ιερευνητικά 28. Έλεγχος επιπέδων ακρυλαµιδίου σε ορισµένα είδη τροφίµων 29. Εκτίµηση περιεκτικότητας αλατιού σε παρασκευάσµατα κρέατος και προίόντα µε βάση το κρέας Τα Εθνικά Προγράµµατα Επισήµου Ελέγχου Ασφάλειας & Ποιότητας των Τροφίµων συµπεριλαµβανοµένων και των ιερευνητικών πραγµατοποιήθηκαν στο πλαίσιο του Πολυετούς Ολοκληρωµένου Εθνικού Σχεδίου Ελέγχου (ΠΟΕΣΕ) της ασφάλειας και ποιότητας των τροφίµων (δειγµατοληψία και ανάλυση) έτους 2017 όπως εγκρίθηκαν µε την Απόφαση του Σ του ΕΦΕΤ µε αριθµ. 27/ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 21/220

25 Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 23/220

27 1. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για παρουσία Salmonella spp. σε: α. κιµά, παρασκευάσµατα κρέατος πουλερικών και άλλων ζωικών ειδών (που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα) και νωπά πουλερικά β. προϊόντα αυγών γ. σουσάµι και προϊόντα του 1.1 Εισαγωγή Σκοπός Η ευρύτατη διασπορά και παρουσία της Salmonella στο φυσικό περιβάλλον και στην παγκόσµια αλυσίδα τροφίµων, η µαζική παραγωγή τροφίµων προς κάλυψη της αυξανόµενης ζήτησης και η επέκταση του εµπορίου τροφίµων µεταξύ αναπτυγµένων και τριτοκοσµικών χωρών, έχουν συµβάλλει στην αναγνώριση της Salmonella ως έναν από τους σηµαντικότερους παράγοντες τροφιµογενούς παθογένειας. Το γένος Salmonella αποτελείται από δυνητικά αναερόβια, gram-αρνητικά, µε µορφή βακίλου, βακτήρια, τα οποία ανήκουν στο γένος Enterobacteriaceae (Εντεροβακτήρια). Οι άριστες συνθήκες ανάπτυξης των εν λόγω βακτηρίων είναι: α) θερµοκρασία: 37 ο C, β) ph: 6,5-7,5 και γ) a w (ενεργότητα νερού): >0,93. Σε γενικές γραµµές, τα εν λόγω βακτήρια προσαρµόζονται γρήγορα σε µη ευνοϊκά περιβάλλοντα καθώς µπορούν να αναπτυχθούν σε εύρος θερµοκρασιών 2-54 ο C και εύρος ph 4,0-9,5. Η ψυχροτροφική ιδιότητα της Salmonella και η ικανότητά της να αναπτύσσεται µε αργούς ρυθµούς σε θερµοκρασίες ψύξης, προκαλούν ανησυχίες για την αποτελεσµατικότητα της χρήσης της ψύξης ως µέτρο ασφάλειας των τροφίµων. Η ευρέως χρησιµοποιούµενη µέθοδος συσκευασίας τροφίµων σε κενό ή σε τροποποιηµένη ατµόσφαιρα, αναστέλλει την ανάπτυξη των αλλοιογόνων µικροοργανισµών και της Salmonella αυξάνοντας ταυτόχρονα την ασφάλεια και το χρόνο ζωής των προϊόντων. Όµως, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η βαθµιαία απώλεια CO 2, ή/και η εισροή O 2 στη συσκευασία κατά τη διάρκεια της εµπορίας των συσκευασµένων προϊόντων, η οποία θα µπορούσε να οδηγήσει σε αλλοίωση του προϊόντος. Ο σκοπός του συγκεκριµένου προγράµµατος επίσηµου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2017, ήταν η ανίχνευση της παρουσίας της Salmonella spp. σε κρέας, κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος, σε προϊόντα αυγού και σε σουσάµι και προϊόντα του, µε απώτερο στόχο: α) τον έλεγχο της συµµόρφωσης, προς τα κριτήρια ασφάλειας όπως καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/2005 όπως ισχύει ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 25/220

28 β) τον έλεγχο της συµµόρφωσης προς τα οριζόµενα στον Εκτελεστικό Κανονισµό (ΕΕ) 186/2017 και στα έγγραφα της /νσης Μεταποίησης και Ποιοτικού Ελέγχου Τροφίµων Φυτικής Προέλευσης του ΥΠΑΑΤ για την εντατικοποίηση των ελέγχων σε φορτία σουσαµιού από τρίτες χώρες εκτός Ινδίας για Salmonella (Αριθ. πρωτ. 4531/ και Αριθ. πρωτ. 2567/ ) γ) τον έµµεσο έλεγχο της αποτελεσµατικότητας των συστηµάτων διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας, τα οποία εφαρµόζονται από τις παραγωγικές επιχειρήσεις και δ) την προστασία της υγείας των καταναλωτών 1.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως Ιανουάριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Πελοποννήσου (Π Π) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ Περιφέρεια Αττικής, ΑΟΚ, Περιφερειακή Ενότητα Κεντρικού Τοµέα Περιφέρεια Αττικής, ΑΟΚ, Περιφερειακή Ενότητα υτικού Τοµέα Περιφέρεια Αττικής, ΑΟΚ, Περιφερειακή Ενότητα Ανατολικής Αττικής Περιφέρεια Αττικής, ΑΟΚ, Περιφερειακή Ενότητα Πειραιά Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Εργαστήριο οκιµών & Ερευνών Τροφίµων Αθήνας του ΕΦΕΤ Κτηνιατρικό Εργαστήριο Ηρακλείου, /νση Κτηνιατρικού Κέντρου Αθηνών, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων (ΥΠΑΑΤ) Κτηνιατρικό Εργαστήριο Ιωαννίνων, /νση Κτηνιατρικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων (ΥΠΑΑΤ) Κτηνιατρικό Εργαστήριο Καβάλας, /νση Κτηνιατρικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων (ΥΠΑΑΤ) ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 26/220

29 1.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι εστίασαν στην ανίχνευση Salmonella spp., ενός βακτηρίου που αποτελεί κριτήριο ασφάλειας όπως καθορίζεται στον Καν. (ΕΚ) 2073/2005, στον Καν. (ΕΚ) 1086/2011, µε στόχο την προστασία του καταναλωτή, σε ζωικά και µη ζωικά προϊόντα. Ειδικότερα διενεργήθηκαν έλεγχοι για την ανίχνευση Salmonella spp. σε κρέας, κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα, σε προϊόντα αυγών και σε σουσάµι και προϊόντα του, στην περιοχή αρµοδιότητάς της εκάστοτε Αρχής Ελέγχου Ανίχνευση Salmonella spp. σε προϊόντα ζωικής προέλευσης Ανίχνευση Salmonella spp. σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας πουλερικών που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα (κατά τη διάθεση) Προγραµµατίστηκαν 65 έλεγχοι (Π Α: 23, Π ΚΜ: 15, Π Ε: 5, Π Π: 2, Π Θ: 6, Π Κ: 3, Π Η: 4, Π ΑΜΘ: 5, Π ΒΑ: 2) και τελικά υλοποιήθηκαν 61 έλεγχοι (Π Α: 26, Π ΚΜ: 9, Π Ε: 5, Π Π: 2, Π Θ: 6, Π Κ: 3, Π Η: 3, Π ΑΜΘ: 5, Π ΒΑ: 2), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν 94%. ιάγραµµα 1.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για Salmonella spp., σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας πουλερικών που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα Από τα 61 δείγµατα που εξετάστηκαν: 1 ήταν Γύρος κοτόπουλο 1 ήταν Κιµάς κοτόπουλο 1 ήταν Κεφτεδάκια κοτοπουλο 1 ήταν Λουκάνικο κοτόπουλο ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 27/220

30 1 ήταν Κοντοσούβλι από κοτόπουλο 1 ήταν Κοτολέττα παναρισµένη 15 ήταν Κοτοµπουκιές 11 ήταν Μπιφτέκι κοτόπουλο 1 ήταν Φιλέτο κοτόπουλο µαριναρισµένο 8 ήταν Ρολό κοτόπουλο 12 ήταν Σνίτσελ κοτόπουλο 7 ήταν Σουβλάκι κοτόπουλο 1 ήταν Φιλέτο προψηµένο ιάγραµµα 1.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας πουλερικών που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα Ανίχνευση Salmonella spp. σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα (κατά τη διάθεση) Προγραµµατίστηκαν 65 έλεγχοι (Π Α: 23, Π ΚΜ: 15, Π Ε: 5, Π Π: 2, Π Θ: 6, Π Κ: 3, Π Η: 4, Π ΑΜΘ: 5, Π ΒΑ: 2) και τελικά υλοποιήθηκαν 73 έλεγχοι (Π Α: 23, Π ΚΜ: 22, Π Ε: 5, Π Π: 2, Π Θ: 6, Π Κ: 3, Π Η: 5, Π ΑΜΘ: 5, Π ΒΑ: 2), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν 112%. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 28/220

31 ιάγραµµα 1.3: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για Salmonella spp., σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα Από τα 73 δείγµατα που εξετάστηκαν, τα: 5 ήταν Βόειος κιµάς 2 ήταν Γύρος χοιρινός 7 ήταν Κεµπάπ πολίτικο 2 ήταν Παρασκευασµα από συγκοπτο κρέας 6 ήταν Κεφτεδάκια 3 ήταν Κιµάς ανάµικτος 1 ήταν Τηγανιά χοιρινή 1 ήταν Παϊδάκια χοιρινά 1 ήταν Λουκάνικο µοσχαρισιο 1 ήταν Λουκάνικο καπνιστό 11 ήταν Μπιφτέκι 2 ήταν Σουβλάκι χοιρινό 2 ήταν Μπιφτέκι µοσχαρίσιο 2 ήταν Μπιφτέκι χοιρινό 3 ήταν Σεφταλιά 1 ήταν Χοιρινή σπάλα 3 ήταν Σουτζουκάκι 5 ήταν Χαµπουργκερ 1 ήταν Χοιρινό ψαρονέφρι 5 ήταν Χοιρινός κιµάς 9 ήταν Χοιρινά λουκάνικα ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 29/220

32 ιάγραµµα 1.4: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα Ανίχνευση Salmonella spp. σε νωπό κρέας πουλερικών (κατά τη διάθεση) Προγραµµατίστηκαν 40 έλεγχοι (Π Α: 15, Π ΚΜ: 8, Π Ε: 1, Π Π: 1, Π Θ: 3, Π Κ: 1, Π Η: 7, Π ΑΜΘ: 3, Π ΒΑ: 1) και τελικά υλοποιήθηκαν 30 έλεγχοι (Π Α: 5, Π ΚΜ: 7, Π Ε: 1, Π Π: 1, Π Θ: 3, Π Κ: 1, Π Η: 7, Π ΑΜΘ: 3, Π ΒΑ: 2), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν 75%. ιάγραµµα 1.5: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για Salmonella spp., σε νωπό κρέας πουλερικών ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 30/220

33 Από τα 30 δείγµατα που εξετάστηκαν, τα: 4 ήταν Κοτόπουλο ολόκληρο 10 ήταν Μπούτι κοτόπουλο 11 ήταν Στήθος κοτόπουλο 1 ήταν Σουβλάκι κοτοπουλο 1 ήταν Κοκοράκι 3 ήταν Φτερούγες κοτόπουλο ιάγραµµα 1.6: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. σε νωπό κρέας πουλερικών Ανίχνευση Salmonella spp. σε προϊόντα αυγών (από µονάδες παραγωγής) Προγραµµατίστηκαν 6 έλεγχοι* (Π Α: 2, Π ΚΜ: 1, Π Ε: 1, Π Θ: 1, Π ΑΜΘ: 1) και τελικώς υλοποιήθηκαν 3 έλεγχοι (Π Α: 0, Π ΚΜ: 1, Π Ε: 0, Π Θ: 1, Π ΑΜΘ: 1), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν 50%. * είχε προγραµµατιστεί και ένας ακόµα έλεγχος από την Π Η, ο οποίος για τεχνικούς λόγους δεν κοινοποιήθηκε στην εν λόγω Περιφ. /νση και ως εκ τούτου δεν πραγµατοποιήθηκε. ιάγραµµα 1.7: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για Salmonella spp., σε προϊόντα αυγών Από τα 3 δείγµατα που εξετάστηκαν: 1 ήταν Παστεριωµένο αυγό 1 ήταν Ολόκληρο αυγό 1 ήταν Ασπράδι αυγού ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 31/220

34 ιάγραµµα 1.8: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. σε προϊόντα αυγών Ανίχνευση Salmonella spp. σε σουσάµι και προϊόντα του (από παραγωγικές επιχειρήσεις) Προγραµµατίστηκαν 30 έλεγχοι (Π Α: 8, Π ΚΜ: 12, Π Θ: 4, Π ΑΜΘ: 4, Π ΒΑ: 2) και τελικώς υλοποιήθηκαν 29 έλεγχοι (Π Α: 8, Π ΚΜ: 9, Π Θ: 4, Π ΑΜΘ: 6, Π ΒΑ: 2), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν 97%. ιάγραµµα 1.9: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για Salmonella spp., σε σουσάµι και προϊόντα του Από τα 29 δείγµατα που εξετάστηκαν: 6 ήταν Σουσάµι Αιθιοπίας 8 ήταν Σουσάµι Σουδαν 2 ήταν Σουσάµι Ινδίας 2 ήταν Σουσάµι Νιγηρίας 3 ήταν Σουσάµι Τουρκίας 6 ήταν Ταχίνι 1 ήταν Χαλβάς 1 ήταν Παστέλι ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 32/220

35 ιάγραµµα 1.10: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. σε σε σουσάµι και προϊόντα του. 1.5 Εξέταση δειγµάτων Τα δείγµατα εξετάστηκαν, ανάλογα µε το εργαστήριο υποδοχής, σύµφωνα µε τις µεθόδους: 1. ΕΝ/ISO 6579:2002 οριζόντια µέθοδος για την ανίχνευση της Salmonella spp. 2. AFNOR BΙΟ 12/16-09/05 για την ανίχνευση Salmonella spp. 1.6 Αποτελέσµατα Ανίχνευση Salmonella spp. σε προϊόντα ζωικής παραγωγής Ανίχνευση Salmonella spp. σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας πουλερικών που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα (κατά τη διάθεση) Από τα 61 δείγµατα που εξετάστηκαν, Salmonella spp. ανιχνεύθηκε σε 4 δείγµατα (και συνολικά σε 8 από τις αντίστοιχες 20 υποµονάδες). Στο παρακάτω διάγραµµα απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης του µικροοργανισµού στο σύνολο των ελέγχων σε κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας πουλερικών: ιάγραµµα 1.11: Ποσοστά ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας πουλερικών που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 33/220

36 Ανίχνευση Salmonella spp. σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα (κατά τη διάθεση) Από τα 73 δείγµατα που εξετάστηκαν Salmonella spp. ανιχνεύθηκε σε 4 δείγµατα (και συνολικά σε 4 υποµονάδες από τις αντίστοιχες 20 υποµονάδες). Στο παρακάτω διάγραµµα απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης του µικροοργανισµού στο σύνολο των ελέγχων σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά: ιάγραµµα 1.12: Ποσοστά ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. σε συσκευασµένο κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος από κρέας ειδών εκτός από πουλερικά που προορίζονται να καταναλωθούν µαγειρεµένα Ανίχνευση Salmonella spp. σε νωπό κρέας πουλερικών (κατά τη διάθεση) Σε κανένα από τα 30 δείγµατα νωπού κρέατος πουλερικών που εξετάστηκαν για την παρουσία Salmonella spp. δεν ανιχνεύθηκε ο µικροοργανισµός. Στο παρακάτω διάγραµµα απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης του µικροοργανισµού στο σύνολο των ελέγχων σε νωπό κρέας πουλερικών: ιάγραµµα 1.13: Ποσοστά ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. σε νωπό κρέας πουλερικών Ανίχνευση Salmonella spp. σε προϊόντα αυγών (από µονάδες παραγωγής) Σε κανένα από τα 3 δείγµατα προϊόντων αυγών που εξετάστηκαν για την παρουσία Salmonella spp. δεν ανιχνεύθηκε ο µικροοργανισµός. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 34/220

37 Στο παρακάτω διάγραµµα απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης του µικροοργανισµού στο σύνολο των ελέγχων σε προϊόντα αυγών: ιάγραµµα 1.14: Ποσοστά ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στα πλαίσια των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. σε προϊόντα αυγών Ανίχνευση Salmonella spp. σε σουσάµι και προϊόντα του (από παραγωγικές επιχειρήσεις) Σε κανένα από τα 29 δείγµατα σουσαµιού που εξετάστηκαν για την παρουσία Salmonella spp. δεν ανιχνεύθηκε ο µικροοργανισµός. Στο παρακάτω διάγραµµα απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης του µικροοργανισµού στο σύνολο των ελέγχων σε σουσάµι και προϊόντα του. ιάγραµµα 1.15: Ποσοστά ανίχνευσης Salmonella spp. στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. σε σουσάµι και προϊόντα του. 1.7 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - συµπεράσµατα Ανάλογα µε τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσµάτων και µε επίπεδο εµπιστοσύνης 95%, καταλήγουµε στα ακόλουθα συµπεράσµατα: Για τα προϊόντα ζωικής παραγωγής. Α. Μετρώντας αριθµό δειγµάτων (κάθε δείγµα µε 5 υποµονάδες αντιµετωπίζεται ως ένα δείγµα), τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 164 εξετασθέντα δείγµατα το ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 35/220

38 95,12% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 3,3 και συνεπώς: >91,82% των κυκλοφορούντων προϊόντων ζωικής παραγωγής εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία. Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 820 εξετασθέντα δείγµατα το 98,54% είχε απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 0,82 και συνεπώς >97,72% των κυκλοφορούντων προϊόντων ζωικής παραγωγής εκτιµάται ότι έχει απουσία Salmonella spp. Για τα προϊόντα αυγών. Α. Ο αριθµός των τελικά ληφθέντων δειγµάτων (3 δείγµατα) αποτελεί πολύ µικρό µέγεθος δείγµατος για εξαγωγή ασφαλών στατιστικών συµπερασµάτων. Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 15 εξετασθέντα δείγµατα το 100% είχε απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 5,04 και συνεπώς >94,96% των κυκλοφορούντων προϊόντων αυγών εκτιµάται ότι έχει απουσία Salmonella spp.. Για το σουσάµι και προϊόντα του. Α. Μετρώντας αριθµό δειγµάτων (κάθε δείγµα µε 5 υποµονάδες αντιµετωπίζεται ως ένα δείγµα), τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 29 εξετασθέντα δείγµατα το 100% ήταν συµµορφούµενα προς τις προδιαγραφές ασφαλείας προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 3,62 και συνεπώς: >96,38% του κυκλοφορούντος σουσαµιού και προϊόντων του εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία. Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 145 εξετασθέντα δείγµατα το 100% είχε απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 1,62 και συνεπώς >98,38% του κυκλοφορούντος σουσαµιού και προϊόντων του εκτιµάται ότι έχει απουσία Salmonella spp. 1.8 Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεµβρίου του 2005 περί µικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιµα. Εκτελεστικός κανονισµός (ΕΕ) 186/2017 όπου καθορίζονται ειδικοί όροι που πρέπει να εφαρµόζονται στις εισαγωγές στην Ένωση φορτίων από ορισµένες τρίτες χώρες λόγω µικροβιακής µόλυνσης. Εγκύκλιος ΥΠΑΑΤ υπ αριθµ. 1882/ για τη ειδική µεταχείριση φορτίων σπόρων σουσαµιού που έχουν απορριφθεί κατά στο στάδιο της εισαγωγής στο πλαίσιο εφαρµογής ειδικής ενωσιακής νοµοθεσίας λόγω παρουσίας σαλµονέλλας Κανονισµός (ΕΚ) 178/2002, όπου καθορίζονται οι γενικοί κανόνες ασφάλειας των τροφίµων. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 36/220

39 EN/ISO 6579:2002. Microbiology of food and animal feeding stuffs. Horizontal method for the detection of Salmonella spp. AFNOR BΙΟ 12/16-09/05. Detection of Salmonella spp. Φραγκίσκος Γαΐτης (2010). Μικροβιολογικά κριτήρια για τα τρόφιµα, Εκδόσεις Εµβρυο. Food Safety Handbook. Microbiological Challenges. Editions Biomerieux D Aoust, J.Y. and Maurer, J Salmonella species, p Food Microbiology: fundamentals and frontiers. ASM Press. Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 37/220

41 2. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για παρουσία Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύµατα 2.1 Εισαγωγή Σκοπός Η L. monocytogenes είναι ευρέως διαδεδοµένη στο περιβάλλον και έχει αποµονωθεί από επιφάνειες υδάτων, βλάστηση σε κατάσταση αποσύνθεσης, χώµα και λύµατα. Πιθανή πηγή L. monocytogenes στο έδαφος, αποτελούν τα κόπρανα των ζώων. Το γένος Listeria δεν θεωρείται ότι ανήκει σε µια σαφώς οριοθετηµένη οικογένεια βακτηρίων. Ταξινοµικά ανήκει στην οικογένεια Lactobacillaceae και περιλαµβάνει 6 είδη: L. monocytogenes, L. ivanovii, L. innocua, L. seeligeri, L. welshimeri και L. gray. Από αυτά τα είδη µόνο η Listeria monocytogenes έχει βρεθεί ότι προκαλεί τροφικές δηλητηριάσεις στον άνθρωπο. Η Listeria monocytogenes είναι ένα δυνητικά αναερόβιο και ψυχρόφιλο, gram-θετικό, µε µορφή βακίλου, βακτήριο, το οποίο δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις για την ανάπτυξή του και αντέχει και προσαρµόζεται σε δυσµενή περιβάλλοντα (υψηλή θερµοκρασία, ακτινοβολία, αλατότητα). Οι συνθήκες ανάπτυξής της είναι: α) θερµοκρασία: ο C µε ιδανική τους o C, β) ph: 4,0-9,5 µε ιδανικό το 7,0 και γ) a w (ενεργότητα νερού): 0,90-0,92, ενώ είναι ανθεκτική σε διαλύµατα άλατος και έχει αποδειχτεί πως επιβιώνει σε συγκεντρώσεις άλατος ως και 30,5% για 100 ηµέρες, στους 4 o C. Η L. monocytogenes, αποτελεί απειλή για τη βιοµηχανία τροφίµων λόγω της ικανότητάς της να αναπτύσσεται σε συνθήκες ψύξης και να επιβιώνει σε θερµοκρασίες παστερίωσης (72 ο C για 15sec). Οι θερµοκρασίες ψύξης δεν αναστέλλουν την ανάπτυξη του µικροοργανισµού ο οποίος είναι ικανός να διπλασιάζεται κάθε 1,5 ηµέρα, στους 4 o C. Η εφαρµογή της ψυχρής αποθήκευσης ως µέσο αύξησης του χρόνου ζωής των προϊόντων, άνοιξε διάπλατα ένα οικολογικό παράθυρο για την ανάπτυξη της Listeria monocytogenes. Λόγω της ευρύτατης διασποράς της στο περιβάλλον, ο φυσικός τρόπος παρασκευής τροφίµων µπορεί να επιµολύνει τα προϊόντα. Τα συσκευασµένα, µε µεγάλο χρόνο ζωής προϊόντα, τα οποία δεν υπόκεινται σε θερµική κατεργασία στην τελική συσκευασία, αντιπροσωπεύουν τις πιο κρίσιµες οµάδες τροφίµων. Επιπλέον, η συσκευασία σε τροποποιηµένες ατµόσφαιρες, οι οποίες αναστέλλουν τους φυσικούς ανταγωνιστές της Listeria monocytogenes σε συνδυασµό µε τη συντήρηση σε θερµοκρασία ψύξης, διευκολύνουν ακόµη περισσότερο την ανάπτυξη της. Αν και η εφαρµογή κανόνων εξυγίανσης και η αυστηροποίηση της νοµοθεσίας έχουν µειώσει σηµαντικά τις τροφιµογενείς ασθένειες από Listeria monocytogenes, εντούτοις ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 39/220

42 συνεχίζει να αποτελεί έναν από τους επικίνδυνους παθογόνους µικροοργανισµούς για τον άνθρωπο. Ο σκοπός του συγκεκριµένου προγράµµατος επίσηµου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2017, ήταν η ανίχνευση ή/και καταµέτρηση της Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύµατα. Απώτερος στόχος του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν: α) ο έλεγχος της συµµόρφωσης, προς τα κριτήρια ασφάλειας όπως καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/05 β) ο έµµεσος έλεγχος της αποτελεσµατικότητας των συστηµάτων διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας, τα οποία εφαρµόζονται από τις παραγωγικές επιχειρήσεις και γ) η προστασία της υγείας των καταναλωτών 2.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως Ιανουάριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Εργαστήριο οκιµών & Ερευνών Τροφίµων Αθήνας του ΕΦΕΤ 2.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι εστίασαν στην καταµέτρηση Listeria monocytogenes, ενός κριτηρίου ασφάλειας που καθορίζει ο Καν. (ΕΚ) 2073/2005 µε στόχο την προστασία του καταναλωτή, σε προϊόντα έτοιµα προς κατανάλωση (καπνιστά αλιεύµατα). Προγραµµατίστηκαν 10 έλεγχοι (Π Α: 5, Π ΚΜ: 3, Π Θ: 2) και τελικώς υλοποιήθηκαν 10 έλεγχοι (Π Α: 5, Π ΚΜ: 3, Π Θ: 2) δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν 100%. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 40/220

43 ιάγραµµα 2.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για Listeria monocytogenes., σε καπνιστά αλιεύµατα Από τα 10 δείγµατα που εξετάστηκαν για Listeria monocytogenes, τα: 2 ήταν Σκουµπρί καπνιστό 2 ήταν Ρέγγα καπνιστή 3 ήταν Πέστροφα καπνιστή 3 ήταν Σολωµός καπνιστός ιάγραµµα 2.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύµατα 2.5 Εξέταση δειγµάτων Τα δείγµατα εξετάστηκαν σύµφωνα µε τη µέθοδο ΕΝ/ISO :1998 Amd 1:2004. για την καταµέτρηση Listeria monocytogenes 2.6 Αποτελέσµατα Σε κανένα από τα 10 δείγµατα που εξετάστηκαν δεν καταµετρήθηκε L. monocytogenes. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 41/220

44 Στο διάγραµµα που ακολουθεί απεικονίζονται τα ποσοστά συµµόρφωσης µε τα όρια της νοµοθεσίας, στο σύνολο των ελέγχων. ιάγραµµα 2.3: Ποσοστό συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Listeria monocytogenes σε καπνιστά αλιεύµατα 2.7 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - συµπεράσµατα Ανάλογα µε τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσµάτων και µε επίπεδο εµπιστοσύνης 95%, καταλήγουµε στα ακόλουθα συµπεράσµατα: Α. Μετρώντας αριθµό δειγµάτων (κάθε δείγµα µε 5 υποµονάδες αντιµετωπίζεται ως ένα δείγµα), τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 10 εξετασθέντα δείγµατα το 100% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 6,17 και συνεπώς: >93,83% των κυκλοφορούντων καπνιστών αλιευµάτων έτοιµων προς κατανάλωση εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία. Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 50 εξετασθέντα δείγµατα το 100,00% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 2,76 και συνεπώς: >97,24% των κυκλοφορούντων καπνιστών αλιευµάτων έτοιµων προς κατανάλωση εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία. 2.8 Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεµβρίου του 2005 περί µικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιµα. ISO :1998/Amd 1:2004. Microbiology of food and animal feeding stuffs -- Horizontal method for the detection and enumeration of Listeria monocytogenes -- Part 2: Enumeration method Φραγκίσκος. Γαΐτης (2010). Μικροβιολογικά κριτήρια για τα τρόφιµα, Εκδόσεις Εµβρυο. Food Safety Handbook. Microbiological Challenges. Editions Biomerieux Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 42/220

45 3. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων ζωικής προέλευσης για παρουσία Salmonella spp. και καταµέτρηση Listeria monocytogenes σε: α. νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης, β. συσκευασµένα παγωτά και soft παγωτά µηχανής 3.1 Εισαγωγή Σκοπός Ο σκοπός του συγκεκριµένου προγράµµατος επίσηµου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2017 ήταν η παράλληλη ανίχνευση Salmonella spp. και καταµέτρηση Listeria monocytogenes, στο ίδιο δείγµα, σε: α. νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης β. συσκευασµένα παγωτά καθώς και soft παγωτά µηχανής Απώτερος στόχος του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν: α) ο έλεγχος της συµµόρφωσης, προς τα κριτήρια ασφάλειας όπως καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/05 β) ο έµµεσος έλεγχος της αποτελεσµατικότητας των συστηµάτων διασφάλισης της ασφάλειας και της ποιότητας, τα οποία εφαρµόζονται από τις παραγωγικές επιχειρήσεις και γ) η προστασία της υγείας των καταναλωτών 3.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως Ιανουάριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Πελοποννήσου (Π Π) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 43/220

46 Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Εργαστήριο οκιµών & Ερευνών Τροφίµων Αθήνας του ΕΦΕΤ 3.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι εστίασαν στην παράλληλη (στο ίδιο δείγµα) ανίχνευση Salmonella spp. και καταµέτρηση Listeria monocytogenes, κριτηρίων ασφάλειας που καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/2005, µε στόχο την προστασία του καταναλωτή, σε προϊόντα ευρείας κατανάλωσης όπως: α. νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης και β. συσκευασµένα παγωτά καθώς και soft παγωτά µηχανής Ανίχνευση Salmonella spp. και καταµέτρηση Listeria monocytogenes σε νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης Προγραµµατίστηκαν 38 έλεγχοι (Π Α: 16, Π ΚΜ: 10, Π Ε: 2, Π Π: 2, Π Θ: 3, Π Κ: 2, Π ΒΑ: 3) και τελικώς υλοποιήθηκαν 37 έλεγχοι (Π Α: 15, Π ΚΜ: 10, Π Ε: 2, Π Π: 2, Π Θ: 3, Π Κ: 2, Π ΒΑ: 3) δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν 97%. ιάγραµµα 3.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για παράλληλη ανίχνευση Salmonella και καταµέτρηση Listeria monocytogenes, σε νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης Από τα 37 δείγµατα που εξετάστηκαν παράλληλα για Salmonella spp. (ανίχνευση) και Listeria monocytogenes (καταµέτρηση): 6 ήταν Ανθότυρο 7 ήταν Μυζήθρα 4 ήταν Μανούρι 1 ήταν Τουλουµοτύρι ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 44/220

47 4 ήταν Φέτα 2 ήταν Κεφαλοτύρι τριµµένο 1 ήταν Γαλοτύρι 1 ήταν Ηµίσκληρο σε φέτες 1 ήταν Ηµίσκληρο 4 ήταν Τυρί light σε φέτες 3 ήταν Mozzarela 1 ήταν Cottage 2 ήταν Κατίκι ιάγραµµα 3.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης Ανίχνευση Salmonella spp. και καταµέτρηση Listeria monocytogenes σε συσκευασµένα παγωτά καθώς και σε soft παγωτά µηχανής Προγραµµατίστηκαν 30 έλεγχοι (Π Α: 15, Π ΚΜ: 15) όµως τελικώς το πρόγραµµα διακόπηκε και µεταφέρθηκε στο επόµενο έτος λόγω παρέλευσης του θέρους όπου δεν ήταν δυνατή η υλοποίηση των αναλύσεων εξαιτίας καθυστερηµένης κατακύρωσης των διαγωνισµών αναλωσίµων. Εντούτοις, µέχρι τη διακοπή του προγραµµατος έγινε δειγµατοληψία 9 δειγµάτων παγωτού από την Π Α από τα οποία: 1 ήταν Παγωτό σοκολάτα χύµα 2 ήταν Παγωτό βανίλια χύµα 1 ήταν Παγωτό βανίλια συσκευασµένο 4 ήταν Παγωτό βανίλια µηχανής 1 ήταν Παγωτό βανίλια µε µπισκότα ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 45/220

48 ιάγραµµα 3.3: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. και Listeria monocytogenes σε συσκευασµένα παγωτά καθώς και σε soft παγωτά µηχανής 3.5 Εξέταση δειγµάτων Τα δείγµατα εξετάστηκαν σύµφωνα µε τις µεθόδους: 1. ΕΝ/ISO :1998 Amd 1:2004 για την καταµέτρηση Listeria monocytogenes 2. AFNOR BΙΟ 12/16-09/05 για την ανίχνευση Salmonella spp. 3.6 Αποτελέσµατα Ανίχνευση Salmonella spp. και καταµέτρηση Listeria monocytogenes σε νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης Στο σύνολο των 37 δειγµάτων που εξετάστηκαν δεν ανιχνεύθηκε κανένας από τους δύο µικροοργανισµούς. Στο διάγραµµα που ακολουθεί απεικονίζονται τα ποσοστά συµµόρφωσης µε τα όρια της νοµοθεσίας, στο σύνολο των ελέγχων. ιάγραµµα 3.4: Ποσοστό συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. και L.monocytogenes σε νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 46/220

49 3.6.2 Ανίχνευση Salmonella spp. και καταµέτρηση Listeria monocytogenes σε συσκευασµένα παγωτά καθώς και σε soft παγωτά µηχανής Στο σύνολο των 9 δειγµάτων που εξετάστηκαν δεν ανιχνεύθηκε κανένας από τους δύο µικροοργανισµούς. Στο διάγραµµα που ακολουθεί απεικονίζονται τα ποσοστά συµµόρφωσης µε τα όρια της νοµοθεσίας, στο σύνολο των ελέγχων. ιάγραµµα 3.7: Ποσοστό συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Salmonella spp. και L.monocytogenes σε συσκευασµένα παγωτά καθώς και σε soft παγωτά µηχανής 3.7. Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - συµπεράσµατα Ανάλογα µε τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσµάτων και µε επίπεδο εµπιστοσύνης 95%, καταλήγουµε στα ακόλουθα συµπεράσµατα: Για τα νωπά τυριά τυρογάλακτος, συσκευασµένες φέτες τυριών & τυριά ωρίµανσης. Για Salmonella spp.: Α. Μετρώντας αριθµό δειγµάτων (κάθε δείγµα µε 5 υποµονάδες αντιµετωπίζεται ως ένα δείγµα), τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 37 εξετασθέντα δείγµατα το 100% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 3,21 και συνεπώς: >96,79% των κυκλοφορούντων νωπών τυριών τυρογάλακτος, συσκευασµένεων τυριών σε φέτες & τυριών ωρίµανσης εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία ως προς την απουσία Salmonella spp. Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 185 εξετασθέντα δείγµατα το 100% είχαν απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 1,43 και συνεπώς: >98,57% των κυκλοφορούντων νωπών τυριών τυρογάλακτος, συσκευασµένεων τυριών σε φέτες & τυριών ωρίµανσης εκτιµάται ότι έχουν απουσία Salmonella spp.. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 47/220

50 Για Listeria monocytogenes: Α. Μετρώντας αριθµό δειγµάτων (κάθε δείγµα µε 5 υποµονάδες αντιµετωπίζεται ως ένα δείγµα), τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 37 εξετασθέντα δείγµατα το 100% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 3,21 και συνεπώς: >96,79% των κυκλοφορούντων νωπών τυριών τυρογάλακτος, συσκευασµένεων τυριών σε φέτες & τυριών ωρίµανσης εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία ως προς το όριο της συγκέντρωσης Listeria monocytogenes. Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 185 εξετασθέντα δείγµατα το 100% είχαν απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 1,43 και συνεπώς: >98,57% των κυκλοφορούντων νωπών τυριών τυρογάλακτος, συσκευασµένεων τυριών σε φέτες & τυριών ωρίµανσης εκτιµάται ότι έχουν µη µετρούµενη συγκέντρωση Listeria monocytogenes. Για τα παγωτά. Για Salmonella spp.: Α. Μετρώντας αριθµό δειγµάτων (κάθε δείγµα µε 5 υποµονάδες αντιµετωπίζεται ως ένα δείγµα), τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 9 εξετασθέντα δείγµατα το 100% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 6,5 και συνεπώς: >93,50% των συσκευασµένων παγωτών καθώς και των παγωτών µηχανής εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία ως προς την απουσία Salmonella spp. Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 45 εξετασθέντα δείγµατα το 100% είχαν απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 2,91 και συνεπώς: >97,09% των συσκευασµένων παγωτών καθώς και των παγωτών µηχανής εκτιµάται ότι έχουν απουσία Salmonella spp. Για Listeria monocytogenes: Α. Μετρώντας αριθµό δειγµάτων (κάθε δείγµα µε 5 υποµονάδες αντιµετωπίζεται ως ένα δείγµα), τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 9 εξετασθέντα δείγµατα το 100% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 6,5 και συνεπώς: >93,50% των συσκευασµένων παγωτλων καθώς και των παγωτών µηχανής εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία ως προς το όριο της συγκέντρωσης Listeria monocytogenes. Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 45 εξετασθέντα δείγµατα το 100% είχαν απουσία Salmonella spp. προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 2,91 και συνεπώς: >97,09% των συσκευασµένων ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 48/220

51 παγωτών καθώς και των παγωτών µηχανής εκτιµάται ότι έχουν µη µετρούµενη συγκέντρωση Listeria monocytogenes. 3.8 Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεµβρίου του 2005 περί µικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιµα. ISO :1998/Amd 1:2004. Microbiology of food and animal feeding stuffs -- Horizontal method for the detection and enumeration of Listeria monocytogenes -- Part 2: Enumeration method AFNOR BΙΟ 12/16-09/05. Detection of Salmonella spp. Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 49/220

53 4. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Υγιεινής κατά τη διάρκεια της διαδικασίας Έλεγχος για Enterobacteriaceae σε φρέσκο παστεριωµένο γάλα. 4.1 Εισαγωγή Σκοπός Η Οικογένεια των εντεροβακτηρίων αποτελεί µια οµάδα gram-αρνητικών, µη σπορογόνων, δυνητικά αναερόβιων ραβδόµορφων βακτηρίων, που περιλαµβάνει περισσότερα από 115 είδη, τα οποία ανιχνεύονται στον εντερικό σωλήνα των ανθρώπων και των ζώων, µεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται και ορισµένα από τα πιο κοινά παθογόνα βακτήρια, όπως η Salmonella και η Escherichia coli. Τα εντεροβακτήρια αποτελούν µια ευρύτερη οµάδα βακτηρίων τα οποία, παρουσία αλάτων του χολικού οξέος αναπτύσσονται και παράγουν οξύ από γλυκόζη. Ανήκουν στους µικροοργανισµούς δείκτες της υγιεινής της παραγωγικής διαδικασίας και ως εκ τούτου αποτελούν δείκτες δυνητικών µικροβιολογικών κινδύνων καθώς η παρουσία τους πάνω από ορισµένες συγκεντρώσεις υποδεικνύει την πιθανή παρουσία ενός οικολογικά κοντινού παθογόνου µικροοργανισµού. Ο σκοπός του συγκεκριµένου προγράµµατος επίσηµου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2017, ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, µέσω της διασφάλισης ότι η υγιεινή της παραγωγικής διαδικασίας παστεριωµένου γάλακτος είναι σε συµµόρφωση µε τα κριτήρια που καθορίζονται από την Ενωσιακή Νοµοθεσία (Καν. 2073/2005 ΕΚ) όπως αυτή τροποποιήθηκε και ισχύει. 4.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως Ιανουάριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφεριακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 51/220

54 Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Εργαστήριο οκιµών & Ερευνών Τροφίµων Αθήνας του ΕΦΕΤ 4.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στην καταµέτρηση Enterobacteriaceae σε παστεριωµένο γάλα µε στόχευση σε µικρές-µεσαίες επιχειρήσεις στο τέλος της διαδικασίας παρασκευής. Προγραµµατίστηκαν 10 έλεγχοι (Π Α: 2, Π ΚΜ: 2, Π Ε: 2, Π Θ: 2, Π Η: 1, Π ΑΜΘ: 1) και τελικά υλοποιήθηκαν 9 (Π Α: 1, Π ΚΜ: 2, Π Ε: 2, Π Θ: 2, Π Η: 1, Π ΑΜΘ: 1), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν 90%. ιάγραµµα 4.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για καταµέτρηση Enterobacteriaceae σε φρέσκο παστεριωµένο γάλα Από τα 9 δείγµατα που εξετάστηκαν, τα: 8 ήταν αγελαδινό γάλα 1 ήταν κατσικίσιο ιάγραµµα 4.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Enterobacteriaceae. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 52/220

55 4.5 Εξέταση δειγµάτων Τα δείγµατα εξετάστηκαν σύµφωνα µε τη µέθοδο ISO : 2004 για την καταµέτρηση Enterobacteriaceae. 4.6 Αποτελέσµατα Από τα 9 δείγµατα που εξετάστηκαν για Enterobacteriaceae, εντοπίστηκε 1 δείγµα κατσικίσιου (5 υποµονάδες) όπου η συγκέντρωση των Enterobacteriaceae ήταν εκτός των ορίων της νοµοθεσίας και στις 5 υποµονάδες. Στο παρακάτω διάγραµµα απεικονίζονται τα ποσοστά συµµόρφωσης µε την νοµοθεσία ως προς τη συγκέντρωση Enteroabacteriaceae σε φρέσκο παστεριωµένο γάλα. ιάγραµµα 4.3: Ποσοστά συµµόρφωσης µε την νοµοθεσία ως προς τη συγκέντρωση Enteroabacteriaceae σε φρέσκο παστεριωµένο γάλα στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου. 4.7 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - συµπεράσµατα Ανάλογα µε τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσµάτων και µε επίπεδο εµπιστοσύνης 95%, καταλήγουµε στα ακόλουθα συµπεράσµατα: Α. Μετρώντας αριθµό δειγµάτων (κάθε δείγµα µε 5 υποµονάδες αντιµετωπίζεται ως ένα δείγµα), τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 9 εξετασθέντα δείγµατα το 88,89% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 20,53 και συνεπώς: >68,36% των φρέσκων παστεριωµένων γαλατων εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία (το δείγµα είναι αρκετά µικρό για να προκύψουν ασφαλή στατιστικά συµπεράσµατα). Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 45 εξετασθέντα δείγµατα το 88,89% είχαν συγκέντρωση Enterobacteriacae εντός των ορίων της νοµοθεσίας προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 9,52 και συνεπώς: >79,37% των των φρέσκων παστεριωµένων γαλατων εκτιµάται ότι έχουν συγκέντρωση Enterobacteriaceae εντός των οριών της νοµοθεσίας. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 53/220

56 Με δεδοµένο ότι τα εκτός ορίων νοµοθεσίας δείγµατα ήταν από µια παραγωγική µονάδα µόνο και λαµβάνοντας υπόψη ότι το συνολικό µέγεθος του δείγµατος είναι αρκετά µικρό για να προκύψουν ασφαλή στατιστικά συµπεράσµατα, ενώ το πρόγραµµα υλοποιείται για πρώτη φορά είναι παρακινδυνευµένη η εξαγωγή γενικών συµπερασµάτων ως προς την υγιεινή της παραγωγικής διαδικασίας φρέσκων παστεριωµένων γαλάτων, γι αυτό άλωστε το πρόγραµµα θα συνεχιστεί και το Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεµβρίου του 2005 περί µικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιµα. ISO : 2004: Microbiology of food and animal feeding stuffs -- Horizontal methods for the detection and enumeration of Enterobacteriaceae -- Part 2: Colony-count method Φραγκίσκος Γαΐτης (2010). Μικροβιολογικά κριτήρια για τα τρόφιµα, Εκδόσεις Εµβρυο. Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 54/220

57 5. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Υγιεινής κατά τη διάρκεια της διαδικασίας Έλεγχος για Escherichia coli σε κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος. 5.1 Εισαγωγή Σκοπός Η Escherichia coli αποτελεί είδος περιττωµατικών κολοβακτηρίων τα οποία, παρουσία αλάτων του χολικού οξέος αναπτύσσονται και παράγουν οξύ και αέριο από λακτόζη, µέσα σε 48 ώρες, στους 44-45,5 O C. Λόγω της επικράτησης τους στον εντερικό σωλήνα των ανθρώπων και ζώων, η παρουσία τους στα επεξεργασµένα τρόφιµα θεωρείται ως ένδειξη άµεσης ή έµµεσης περιττωµατικής προέλευσης. Η γενικότερη συµπεριφορά της E. coli στα τρόφιµα είναι παρόµοια µε αυτή των εντεροβακτηρίων. Ανήκουν στους µικροοργανισµούς δείκτες της υγιεινής της παραγωγικής διαδικασίας και ως εκ τούτου αποτελούν δείκτες δυνητικών µικροβιολογικών κινδύνων καθώς η παρουσία τους πάνω από ορισµένες συγκεντρώσεις υποδεικνύει την πιθανή παρουσία ενός οικολογικά κοντινού παθογόνου µικροοργανισµού. Ο σκοπός του συγκεκριµένου προγράµµατος επίσηµου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2017, ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, µέσω της διασφάλισης ότι η υγιεινή της παραγωγικής διαδικασίας κιµά και παρασκευασµάτων κρέατος είναι σε συµµόρφωση µε τα κριτήρια που καθορίζονται από την Ενωσιακή Νοµοθεσία (Καν. 2073/2005 ΕΚ) όπως αυτή τροποποιήθηκε και ισχύει. 5.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως Ιανουάριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Πελοποννήσου (Π Π) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Εργαστήριο οκιµών & Ερευνών Τροφίµων Αθήνας του ΕΦΕΤ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 55/220

58 5.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στην καταµέτρηση Escherichia coli σε κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος στο τέλος της διαδικασίας παρασκευής. Προγραµµατίστηκαν 20 έλεγχοι (Π Α: 9, Π ΚΜ: 6, Π Ε: 2, Π Π: 1, Π Θ: 2) και τελικά υλοποιήθηκαν 18 (Π Α: 7, Π ΚΜ: 6, Π Ε: 2, Π Π: 1, Π Θ: 2), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν 90%. ιάγραµµα 5.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για καταµέτρηση Escherichia coli σε κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος Από τα 18 δείγµατα που εξετάστηκαν, τα: 7 ήταν κιµάς βοειος 1 ήταν κιµάς χοιρινός 2 ήταν κεµπαπ 1 ήταν σουτζουκάκι 1 ήταν χοιρινό σουβλάκι 2 ήταν µπιφτέκι µοσχαρίσιο 2 ήταν µπιφτέκι χοιρινό 1 ήταν µίγµα βοδινού χοιρινού 1 ήταν παϊδάκι χοιρινό ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 56/220

59 ιάγραµµα 5.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για Escherichia coli. 5.5 Εξέταση δειγµάτων Τα δείγµατα εξετάστηκαν σύµφωνα µε τη µέθοδο ISO :2001 για την καταµέτρηση των β-γλυκουρονιδάση θετικών Escherichia coli. 5.6 Αποτελέσµατα Στο κανένα από τα 18 δείγµατα που εξετάστηκαν για Eschcerichia coli δεν ανιχνεύθηκε ο εν λόγω µικροοργανισµός. Στο παρακάτω διάγραµµα απεικονίζονται τα ποσοστά συµµόρφωσης µε την νοµοθεσία ως προς τη συγκέντρωση Eschcerichia coli σε κιµά και παρασκευάσµατα κρέατος. ιάγραµµα 5.3: Ποσοστά συµµόρφωσης µε την νοµοθεσία ως προς τη συγκέντρωση Escherichia coli σε κιµά και παρασκευάσµατος κρέατος στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου. 5.7 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - συµπεράσµατα Ανάλογα µε τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσµάτων και µε επίπεδο εµπιστοσύνης 95%, καταλήγουµε στα ακόλουθα συµπεράσµατα: ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 57/220

60 Α. Μετρώντας αριθµό δειγµάτων (κάθε δείγµα µε 5 υποµονάδες αντιµετωπίζεται ως ένα δείγµα), τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 18 εξετασθέντα δείγµατα το 100% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 4,6 και συνεπώς: >95,40% κιµά και παρασκευασµάτων κρέατος εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία. Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 90 εξετασθέντα δείγµατα το 100% είχαν συγκέντρωση Escherichia coli εντός των ορίων της νοµοθεσίας προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 2,06 και συνεπώς: >97,94% των κυκλοφορούντων κιµά και παρασκευασµάτων κρέατος εκτιµάται ότι έχουν συγκέντρωση Escherichia coli εντός των οριών της νοµοθεσίας. 5.8 Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεµβρίου του 2005 περί µικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιµα. ISO :2001. Microbiology of food and animal feeding stuffs -- Horizontal method for the enumeration of beta-glucuronidase-positive Escherichia coli -- Part 2: Colony-count technique at 44 degrees C using 5-bromo-4-chloro-3-indolyl beta- D-glucuronide Φραγκίσκος Γαΐτης (2010). Μικροβιολογικά κριτήρια για τα τρόφιµα, Εκδόσεις Εµβρυο. Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 58/220

61 6. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων ζωικής προέλευσης. Προσδιορισµός ισταµίνης σε αλιευτικά προϊόντα. 6.1 Εισαγωγή - Σκοπός Η ισταµίνη (C 5 H 9 N 3 ) είναι µια τοξική βιογενής αµίνη, που µπορεί να παραχθεί κατά την επεξεργασία ή/και αποθήκευση ψαριών και ορισµένων άλλων τροφίµων (π.χ. Ελβετικά τυριά), συνήθως µε τη δράση συγκεκριµένων αλλοιογόνων βακτηρίων. Σχετίζεται κυρίως µε είδη ιχθύων των οικογενειών Scombridae, Clupeidae, Engraulidae, Coryphaenidae, Pomatomidae, Scombresosidae, δηλαδή είδη µε υψηλή συγκέντρωση του αµινοξέος ιστιδίνη. Το συγκεκριµένο αµινοξύ µε τη δράση του ενζύµου αποκαρβοξυλάση της ιστιδίνης, το οποίο βρίσκεται σε µεγάλο αριθµό βακτηρίων που ενδηµούν ή αλλοιώνουν τα συγκεκριµένα ψάρια, µετατρέπεται σε ισταµίνη. Έτσι όταν µετά την αλίευση µεσολαβήσει µεγάλο χρονικό διάστηµα µέχρι την ψύξη των αλιευµάτων ή όταν η επεξεργασία των ψαριών γίνεται σε υψηλές θερµοκρασίες για µεγάλο χρονικό διάστηµα, τότε αυξάνει σε µεγάλο βαθµό η πιθανότητα παραγωγής ισταµίνης συνέπεια της ανάπτυξης συγκεκριµένων βακτηρίων Η οικολογία του θαλάσσιου περιβάλλοντος περιλαµβάνει είδη των γενών Vibrio spp. Pseudomonas spp. και Photobacterium spp. τα οποία αποτελούν φυσική µικροχλωρίδα των ψαριών. Άλλα βακτήρια όπως τα εντεροβακτήρια (Enterobacteriaceae), αποτελούν µετα-συλλεκτικές επιµολύνσεις λόγω της µη ορθής διαχείρισης των αλιευµάτων και αυτά θεωρούνται πιο σηµαντικά για την ανάπτυξη της ισταµίνης. Είδη όπως Morganella morganii, Klebsiella pneumoniae και Hafnia alvei είναι ικανά να παράξουν µε µεγάλη ταχύτητα, υψηλές συγκεντρώσεις ισταµίνης σε µεσόφιλες θερµοκρασίες (20-30 o C). Η παρουσία της τοξίνης δεν περιορίζεται σε φρέσκα και κατεψυγµένα ψάρια αλλά µπορεί να βρεθεί και σε κονσερβοποιηµένα ή καπνιστά/αλίπαστα ψάρια σε συγκεντρώσεις ικανές να προκαλέσουν τοξίνωση. Η συγκέντρωση της τοξίνης µπορεί να διαφέρει σηµαντικά ακόµη και σε διαφορετικές περιοχές του ίδιου ψαριού γι αυτό και οι δειγµατοληψίες για επίσηµο έλεγχο, βάσει και του Καν. 2073/2005, περιλαµβάνουν µεγάλο αριθµό υποµονάδων (9) ανά δείγµα. Η ισταµίνη είναι εξαιρετικά σταθερή όταν παραχθεί και δεν επηρεάζεται από το µαγείρεµα. Μπορεί να επιβιώσει της κονσερβοποίησης και τα επίπεδά της δεν µειώνονται µε την ψύξη ή την κατάψυξη. Επιπλέον, υψηλές συγκεντρώσεις ισταµίνης δεν συνοδεύονται απαραίτητα από άλλες ενδείξεις αλλοίωσης που θα µπορούσαν να οδηγήσουν στη απόρριψη του προϊόντος. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 59/220

62 Το κλειδί για τον έλεγχο της παραγωγής ισταµίνης στα ψάρια είναι η ταχύτατη ψύξη µετά το θάνατό τους. Η διαδικασία αυτή θα αναστείλει την ενεργότητα της βακτηριακής αποκαρβοξυλάσης της ιστιδίνης. Σκοπός του ελέγχου για το 2017 ήταν να διασφαλιστεί ότι τα αλιευτικά προϊόντα που διατίθενται στην αγορά και συγκεκριµένα αυτά των οικογενειών Scombridae, Clupeidae, Engraulidae, Coryphaenidae, Pomatomidae, και Scombresosidae, δεν υπερβαίνουν τα όρια ισταµίνης που έχουν καθιερωθεί από την Ενωσιακή νοµοθεσία (Καν. 2073/2005/ΕΚ), έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ένα υψηλό επίπεδο προστασίας των καταναλωτών. Συγκεκριµένα, το εν λόγω πρόγραµµα αποσκοπούσε: α) στον έλεγχο συµµόρφωσης ως προς τα κριτήρια ασφάλειας που καθορίζονται στον Καν. (ΕΚ) 2073/05 τροφίµων που προέρχονται από χώρες της ΕΕ και Τρίτες Χώρες β) στον έµµεσο έλεγχο των εγκεκριµένων επιχειρήσεων παραγωγής και επεξεργασίας ζωικών τροφίµων και της επαλήθευσης του συστήµατος διαχείρισης της ασφάλειας τροφίµων (αφορά έλεγχο εγχώριων προϊόντων ζωικής προέλευσης). 6.2 Χρόνος Υλοποίησης: Απρίλιος 2017 έως Ιανουάριος Συνεργαζόµενοι φορείς: Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Χηµική Υπηρεσία Πειραιά Τµήµα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων, η οποία πραγµατοποίησε τις εργαστηριακές αναλύσεις των δειγµάτων από τις Περιφερειακές ιευθύνσεις Αττικής, υτικής Ελλάδας, Βορείου Αιγαίου και Κρήτης. Χηµική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών µε Αλκοόλη, η οποία πραγµατοποίησε τις ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 60/220

63 εργαστηριακές αναλύσεις των δειγµάτων από τις Περιφερειακές ιευθύνσεις Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και Θεσσαλίας. 6.4 Είδος και Κατανοµή των ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι αφορούσαν σε προσδιορισµό του επιπέδου συγκέντρωσης ισταµίνης σε κονσερβοποιηµένα, σε ενζυµικά ωριµασµένα και σε κατεψυγµένα σε φέτες είδη ψαριών των οικογενειών: Scombridae (τόνος, σκουµπρί) Clupeidae (ρέγκα, σαρδέλα) Engraulidae (αντσούγια, γαύρος) Coryphaenidae (κυνηγός, λαγός) Pomatomidae (γοφάρι) Scombresosidae (ζαργάνα, βελόνι) Προγραµµατίστηκαν 35 έλεγχοι (Π Α: 10, Π ΚΜ: 4, Π Ε: 5, Π Κ: 5, Π Θ: 3, Π ΑΜΘ: 2, Π ΒΑ: 6) και υλοποιήθηκαν και οι 35 (Π Α: 10, Π ΚΜ: 4, Π Ε: 5, Π Κ: 5, Π Θ: 3, Π ΑΜΘ: 2, Π ΒΑ: 6), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του συγκεκριµένου προγράµµατος ήταν 100%. ιάγραµµα 6.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για προσδιορισµό ισταµίνης σε αλιευτικά προϊόντα Από τα 35 δείγµατα που εξετάστηκαν: 2 ήταν γαύρος κονσέρβα 5 ήταν σαρδέλλες κονσέρβα 13 ήταν τόνος κονσέρβα 7 ήταν σκουµπρί κονσέρβα ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 61/220

64 1 ήταν παλαµίδα κονσέρβα 2 ήταν κολιός 1 ήταν γαύρος 1 ήταν σάλτσα ψαριών 2 ήταν σαρδέλλες 1 ήταν σκουµπρί ιάγραµµα 6.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν για ισταµίνη στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου 6.5. Εξέταση δειγµάτων Για την εξέταση των δειγµάτων χρησιµοποιήθηκε η πλήρως επικυρωµένη µέθοδος Υγρής Χρωµατογραφίας Υψηλής Απόδοσης (HPLC), µε παραγωγή παραγώγων, µετά την έκλουση και ανίχνευση αυτών µε φθορισµοµετρικό ανιχνευτή. 6.6 Αποτελέσµατα Από τα 35 δείγµατα που εξετάστηκαν τα 3 (συνολικά 5 υποµονάδες) βρέθηκαν µη συµµορφούµενα µε τη νοµοθεσία. Στο διάγραµµα που ακολουθεί απεικονίζονται τα ποσοστά ανίχνευσης ισταµίνης στο σύνολο των ελέγχων: ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 62/220

65 ιάγραµµα 6.3: Ποσοστά δειγµάτων εκτός ορίων νοµοθεσίας για ισταµίνη στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου για ισταµίνη. 6.7 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - συµπεράσµατα Ανάλογα µε τον τρόπο έκφρασης των αποτελεσµάτων και µε επίπεδο εµπιστοσύνης 95%, καταλήγουµε στα ακόλουθα συµπεράσµατα: Α. Μετρώντας αριθµό δειγµάτων (κάθε δείγµα µε 9 υποµονάδες αντιµετωπίζεται ως ένα δείγµα), τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 35 εξετασθέντα δείγµατα το 91,43% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 9,27 και συνεπώς: >82,16% των κυκλοφορούντων αλιευτικών προϊόντων πλούσιων σε ιστιδίνη εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία. Β. Μετρώντας αριθµό υποµονάδων, τότε βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 315 εξετασθέντα δείγµατα το 98,41% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 1,38 και συνεπώς: >97,03% των κυκλοφορούντων αλιευτικών προϊόντων πλούσιων σε ιστιδίνη εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία. Βάσει των αποτελεσµάτων µπορούµε να ισχυριστούµε ότι, το επίπεδο ασφάλειας των καταναλωτών ως προς την ισταµίνη, σε αλιευτικά προϊόντα είναι ικανοποιητικό εντούτοις, δεδοµένων των προβληµάτων που µπορεί να προκαλέσει η παρουσία ισταµίνης σε µεγάλες συγκεντρώσεις στον ανθρώπινο οργανισµό, ο συνεχής έλεγχος την ουσίας αυτής στα προϊόντα αυτά είναι απαραίτητος. 6.8 Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός 2073/2005/ΕΚ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ της 15ης Νοεµβρίου του 2005 περί µικροβιολογικών κριτηρίων για τα τρόφιµα. Richard Lawley (2007). Food Safety Watches The Science of Safe Food. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 63/220

67 7. Επίσηµος έλεγχος Μικροβιολογικών Κριτηρίων Ασφάλειας Τροφίµων. Έλεγχος για την παρουσία παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae σε ιχθύες που χρησιµοποιούνται για παρασκευή σούσι. 7.1 Εισαγωγή Σκοπός Οι νηµατώδεις σκώληκες της οικογένειας Anisakidae αποτελούν αιτιολογικούς παράγοντες λοιµώξεων στον άνθρωπο από κατανάλωση ωµών ιχθύων και σοβαρών αλλεργιών µέχρι θανάτου, όταν οι ιχθείς καταναλώνονται ωµοί ή ψηµένοι από ευαίσθητες σε αλλεργίες κατηγορίες ατόµων. Η µόλυνση λαµβάνει χώρα από τυχαία κατάποση των προνυµφών που υπάρχουν σε ωµά ή µαγειρεµένα ψάρια παρασιτισµένα από προνύµφες των γενών Anisakis, Pseudoterranova, Contracaecum και Hysterothylacium. Η µόλυνση µπορεί να προκαλέσει διαταραχές του πεπτικού συστήµατος ή/και αλλεργία γνωστή ως Anisakiasis. Σκοπός του συγκεκριµένου προγράµµατος επίσηµου ελέγχου ασφάλειας για το έτος 2017 ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών από την κατανάλωση ιχθύων που καταναλώνονται ωµά (σούσι) και ενδέχεται να περιέχουν παράσιτα της Οικογένειας Anisakidae καθώς και η συλλογή δεδοµένων σχετικά µε τη µικροβιολογική κατάσταση, ως προς την παρουσία των παρασίτων αυτών, σε φιλέτα ιχθύων που χρησιµοποιούνται στην παρασκευή σούσι. 7.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως Ιούνιος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Ελέγχου: Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Θεσσαλονίκης, Ελληνικός Γεωργικός Οργανισµός- ΗΜΗΤΡΑ (ΕΛΓΟ- ΗΜΗΤΡΑ), Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων (ΥΠΑΑΤ), ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 65/220

68 7.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Μικροβιολογικά κριτήρια προς έλεγχο Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στην ανίχνευση και καταµέτρηση παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae σε ιχθείς που καταναλώνονται ωµοί (σούσι). Προγραµµατίστηκαν 10 έλεγχοι (Π Α: 5, Π ΚΜ: 5) και υλοποιήθηκαν και οι 10 (Π Α: 5, Π ΚΜ: 5), δηλαδή το ποσοστό υλοποίησης του εν λόγω προγράµµατος ήταν 100%. ιάγραµµα 7.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για ανίχνευση παρασίτων της οικογένειας Anisakidae σε ιχθύες που χρησιµοποιούνται για παρασκευή σούσι Από τα 10 δείγµατα που εξετάστηκαν: 3 ήταν σολωµός 4 ήταν τόνος 2 ήταν µαγιάτικο 1 ήταν λαυράκι ιάγραµµα 7.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν, στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου, για ανίχνευση και καταµέτρηση παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae. 7.5 Εξέταση δειγµάτων Τα δείγµατα εξετάστηκαν σύµφωνα µε τις ακόλουθες µεθόδους: ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 66/220

69 1. Berland, B., Nematodes from some Norwegian marine fishes. Sarsia 2, Peter, A.J., Maillard, C., Larves d ascarides parasites de poisons en Mediterranee occidentale. Bulletin de Museum National d Histoire Naturelle, Paris, S4, 10 (sect. A), Peter, A.J., Cabaret, J., Ascaridoid nematodes of teleostean fishes from the eastern North Atlantic and seas of the north of Europe. Parasite 2, Αποτελέσµατα Σε κανένα από τα δείγµατα που εξετάσθηκαν δεν ανιχνεύθηκε παρουσία παρασίτων Anisakis. Στο παρακάτω διάγραµµα απεικονίζονται τα ποσοστά συµµόρφωσης µε την νοµοθεσία ως προς την παρουσία παρασίτων Anisakis. ιάγραµµα 7.3: Ποσοστά συµµόρφωσης µε την νοµοθεσία ως προς την παρουσία παρασίτων της Οικογένειας Anisakidae στο σύνολο των δειγµάτων που εξετάσθηκαν στο πλαίσιο των προγραµµάτων επισήµου ελέγχου. 7.7 Στατιστική επεξεργασία αποτελεσµάτων - συµπεράσµατα Με επίπεδο εµπιστοσύνης 95%, βάσει των αποτελεσµάτων όπου στα 10 εξετασθέντα δείγµατα το 100% ήταν συµµορφούµενα προς τη νοµοθεσία προκύπτει ότι το διάστηµα εµπιστοσύνης είναι 6,17 και συνεπώς: >93,83% των ιχθύων που χρησιµοποιούνται για παρασκευή σούσι εκτιµάται ότι είναι συµµορφούµενα προς τη απουσία Anisakis σύµφωνα µε τη νοµοθεσία. 7.8 Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Καν. (ΕΕ) αριθ 1276/2011 (τροποποίηση του Κανονισµού (ΕΚ) αριθ.853/2004). Ilias Chaligiannisa, Marco Lalle, Edoardo Pozio, Smaragda Sotiraki (2012) Anisakidae infection in fish of the Aegean Sea, Veterinary Parasitology 184 (2-4): Sample size calculator (Creative research systems): ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 67/220

71 8. Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία υδροξυ-οξέων σε προϊόντα αυγού 8.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών µέσω του ελέγχου της συµµόρφωσης προς τις διατάξεις της ισχύουσας νοµοθεσίας σχετικά µε την συµµόρφωση προϊόντων αυγών µε συγκεκριµένες υγειονοµικές απαιτήσεις µέσω του προσδιορισµού γαλακτικού και 3-υδροξυ-βουτυρικού οξέος που θεωρούνται προϊόντα αποσύνθεσης λόγω µικροβιακής µόλυνσης. Ο έλεγχος επικεντρώθηκε σε µη-µεταποιηµένα προϊόντα αυγών µέσω του προσδιορισµού των υδροξυ-οξέων, γαλακτικού οξέος και 3-υδροξυ-βουτυρικού οξέος 8.2. Χρόνος Υλοποίησης Νοέµβριος 2017 εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Οι /νσεις Αγροτικής Οικονοµίας και Κτηνιατρικής ( ΑΟΚ): Π.Ε. Βοιωτίας που εδρεύει στα Λειβαδιά Π.Ε. Ιωαννίων που εδρεύει στα Ιωάννινα Π.Ε. Λάρισας που εδρεύει στην Λάρισα Π.Ε. Ρόδου που εδρεύει στη Ρόδο Π.Ε. υτικής Αττικής που εδρεύει στην Ελευσίνα Π.Ε. Κιλκίς που εδρεύει στο Κιλκίς Π.Ε. Έβρου που εδρεύει στην Αλεξανδρούπολη Π.Ε. Θεσσαλονίκης που εδρεύει στην Θεσσαλονίκη Π.Ε. Εύβοιας που εδρεύει στην Χαλκίδα Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Α Τµήµα της Χηµικής Υπηρεσίας Πειραιά του Γ.Χ.Κ. 8.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Στο πλαίσιο του προγράµµατος προβλεπόταν ο έλεγχος υδροξυ-οξέων 9 δειγµάτων µη- µεταποιηµένων προϊόντων αυγών. Τελικά υλοποιήθηκαν 5 έλεγχοι (συνολικό ποσοστό υλοποίησης 56%) σε ίσο αριθµό δειγµάτων µη-µεταποιηµένων προϊόντων αυγών. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 69/220

72 Πίνακας 8.1: Προγραµµατισµός και υλοποίηση ελέγχων παρουσίας υδροξυ-οξέων σε προϊόντα αυγών Είδος τροφίµου Προγραµµατισµένοι έλεγχοι (αριθµός δειγµάτων) ιενεργηθέντες έλεγχοι (αριθµός δειγµάτων) Ποσοστό υλοποίησης Μη µεταποιηµένα προϊόντα αυγού % Σύνολο % 8.5. Εξέταση δειγµάτων Για τον εργαστηριακό έλεγχο των δειγµάτων χρησιµοποιήθηκε εσωτερική (in house) µέθοδος, επικυρωµένη από το εργαστήριο, βασισµένη στην αντίστοιχη γερµανική µέθοδο L/05.00/1/ 35 LMBG/Nov Η µέθοδος περιγράφει τη διαδικασία προσδιορισµού των οργανικών οξέων 3-υδροξυ-βουτυρικού, γαλακτικού οξέος και ηλεκτρικού οξέος σε αυγά και σε προϊόντα αυγών µε αέρια χρωµατογραφία Αποτελέσµατα Από το σύνολο των 5 εξετασθέντων δειγµάτων διαπιστώθηκε ότι το σύνολο αυτών ήταν σύµφωνα µε την νοµοθεσία (ποσοστό συµµορφούµενων δειγµάτων: 100%) Πίνακας 8.2: Κατανοµή αποτελέσµατων προγράµµατος επισήµου ελέγχου παρουσίας υδροξυοξέων σε προϊόντα αυγών Είδος τροφίµου (πρώτη ύλη και προϊόντα) Μη µεταποιηµένα προϊόντα αυγού ιενεργηθέντες εργαστηριακοί έλεγχοι Αριθµός / Ποσοστό συµµορφούµενων µε τη νοµοθεσία δειγµάτων Αριθµός/Ποσοστό Μη συµµορφούµενων µε τη νοµοθεσία δειγµάτων 5 5 δείγµατα / 100% 0 δείγµατα / 0% Σύνολο 5 5 δείγµατα/100% 0 δείγµατα/0% 8.7 Συµπεράσµατα Το Πρόγραµµα Επισήµου Ελέγχου υδοξυ-οξέων σε µη µεταποιηµένα προϊόντα αυγού πραγµατοποιήθηκε το έτος 2017 για πρώτη φορά από τον ΕΦΕΤ, σε συνέχεια της ΚΥΑ 1288/2017 (ΦΕΚ 1763 Β / ) Στο πλαίσιο του Προγράµµατος 2017 ελέγχθηκαν συνολικά 5 δείγµατα εκ των αρχικά προγραµµατισθέντων 9 ελέγχων (συνολικό ποσοστό υλοποίησης: 56%). Ο προσδιορισµός των υδοξυ-οξέων, γαλακτικού οξέος και 3-υδοξυ-βουτυρικού οξέος, πραγµατοποιήθηκε µε εσωτερική (in house) µέθοδος, επικυρωµένη από το εργαστήριο, βασισµένη στην αντίστοιχη γερµανική µέθοδο L/05.00/1/ 35 LMBG/Nov ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 70/220

73 Το σύνολο των 5 εξετασθέντων δειγµάτων µη µεταποιηµένων προϊόντων αυγού του προγράµµατος βρέθηκαν σύµφωνα µε την νοµοθεσία (ποσοστό συµµορφούµενων δειγµάτων: 100%), υποστηρίζοντας την ορθή συµµόρφωση των επιχειρήσεων τροφίµων, µε τους κανόνες της Ενωσιακής και Εθνικής νοµοθεσίας, σχετικά µε την συµµόρφωση προϊόντων αυγών µε συγκεκριµένες υγειονοµικές απαιτήσεις. Η επιτυχής υλοποίηση για πρώτη φορά από τον ΕΦΕΤ του Προγράµµατος Ελέγχου υδροξυ-οξέων σε µη µεταποιηµένα προϊόντα αυγού κατά το έτος 2017 υποστηρίζει την συνέχιση του συγκεκριµένου Προγράµµατος Ελέγχου. Από τον σχεδιασµό του Ετήσιου Προγράµµατος Ελέγχου του έτους 2018, προβλέπεται ο έλεγχος 22 δειγµάτων µη µεταποιηµένων προϊόντων αυγού, και πιο συγκεκριµένα 1 έως 2 δείγµατα από κάθε εγκεκριµένη (από τις 11 µέχρι σήµερα) εγκατάσταση παραγωγής προϊόντων αυγού. 8.8 Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός (ΕΚ) 853/2004, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 71/220

75 Επίσηµος έλεγχος εµφιαλωµένων νερών ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 73/220

77 9 Επίσηµος έλεγχος εµφιαλωµένων νερών και συσκευασµένου πάγου 9.1 Εισαγωγή Σκοπός Το εµφιαλωµένο νερό είναι προϊόν µε έντονη ανάπτυξη στον τοµέα τροφίµων και ποτών, καθώς τυγχάνει µεγάλης εµπιστοσύνης από τους καταναλωτές ως προς την ποιότητα και την ασφάλεια του. Τα φυσικά µεταλλικά νερά βρίσκονται µέσα στα υπεδαφικά πετρώµατα και στρώµατα που είναι υδροπερατά και τα οποία ανανεώνονται και εµπλουτίζονται κατά την κατείσδυση της βροχής και του νερού από την τήξη του χιονιού. Ο έλεγχος των νερών αυτών είναι επιτακτικός γιατί µπορούν να υποβαθµιστούν από τα πετρώµατα µε τα οποία έρχονται σε επαφή καθώς είναι δυνατό ουσίες προερχόµενες από αυτά να διαλυθούν στο νερό - αλλά και από άλλους ανθρωπογενείς παράγοντες κινδύνου, όπως αποχετευτικά δίκτυα, απορρίµµατα, υγρά απόβλητα, αλλά και από διείσδυση της θάλασσας. Επίσης, ελλείψει σταδίου απολύµανσης, τα φυσικά µεταλλικά νερά επιδέχονται µικροβιακής επιµόλυνσης στην µονάδα παραγωγής, ενώ οι κακές συνθήκες αποθήκευσης επιβαρύνουν επιπλέον το εµφιαλωµένο νερό. Τέλος και η συσκευασία µπορεί να επιφέρει προβλήµατα στην ποιότητα του νερού. Συνήθως, πρόκειται για φιάλες ΡΕΤ ή γυάλινες και πώµατα ΡΕ ή µεταλλικά. Τα υλικά συσκευασίας ενέχουν κινδύνους φυσικούς, χηµικούς και µικροβιολογικούς. Σκοπός του ελέγχου είναι η προστασία της δηµόσιας υγείας, µέσω της παρακολούθησης της συµµόρφωσης όλων των εµφιαλωµένων νερών (φυσικών µεταλλικών, νερών πηγής και επιτραπέζιων) µε την Ενωσιακή και Εθνική νοµοθεσία κυρίως ως προς τις µικροβιολογικές παραµέτρους, καθώς οι έλεγχοι των χηµικών παραµέτρων δεν έχουν δείξει ιδιαίτερες υπερβάσεις των ορίων κατά τα επίσηµα προγράµµατα ελέγχου εµφιαλωµένων νερών τα τελευταία χρόνια. Ωστόσος, ο έλεγχος, σε περιορισµένο αριθµό δειγµάτων, ως προς τα βρωµικά ιόντα, πραγµατοποιείται προκειµένου να ελεγχθεί η σωστή εφαρµογή των συνθηκών απολύµανσης των εµφιαλωµένων νερών, καθώς και των γραµµών παραγωγής τους, µε αέρα εµπλουτισµένο µε όζον, σε συσχετισµό µε τον έλεγχο των µικροβιολογικών παραµέτρων. Επιπλέον, σκοπός του ελέγχου είναι η προστασία της δηµόσιας υγείας, µέσω της παρακολούθησης της συµµόρφωσης του συσκευασµένου πάγου, ο οποίος διατίθεται στην κατανάλωση ως τρόφιµο, µε την Ενωσιακή και Εθνική νοµοθεσία ως προς τις µικροβιολογικές παραµέτρους. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 75/220

78 9.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία και µε την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, /νση Υγείας, Περιφερειακή Ενότητα ωδεκανήσου Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Χηµική Υπηρεσία Αιγαίου Τµήµα Χ.Υ. Ρόδου Χηµική Υπηρεσία Ανατ. Μακεδονίας & Θράκης Τµήµα Χ.Υ. Σερρών Χηµική Υπηρεσία Ηπείρου & υτ. Μακεδονίας Τµήµα Α -Εργαστηριακών Ελέγχων Ιωαννίνων 9.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Έλεγχοι σε εµφιαλωµένα νερά Οι έλεγχοι στα εµφιαλωµένα νερά επικεντρώθηκαν σε: α) Ελέγχους για µικροβιολογικές παραµέτρους: Κολοβακτηριοειδή και Escherichia coli (E. coli) Εντερόκοκκοι Pseudomonas aeruginosa Clostridium perfringens (συµπεριλαµβανοµένων των σπορίων) µόνο για επιτραπέζια νερά Σποριογόνοι θειοδωαναγωγικοί αναερόβιοι µικροοργανισµοί µόνο για τα φυσικά µεταλλικά νερά Στο πλαίσιο του προγράµµατος προβλέφθηκε ο έλεγχος 40 συνολικά δειγµάτων εµφιαλωµένων νερών, για µικροβιολογικές παραµέτρους, β) Ελέγχους για χηµικές παραµέτρους: Βρωµικά ιόντα Στο πλαίσιο του προγράµµατος προβλέφθηκε ο έλεγχος 20 συνολικά δειγµάτων εµφιαλωµένων νερών (εκ των ανωτέρω 40 που ελέγχονται για µικροβιολογικές παραµέτρους) επιπλέον και για την παρουσία βρωµικών ιόντων, ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 76/220

79 Συγκεκριµένα, προγραµµατίστηκαν 40 έλεγχοι µικροβιολογικών παραµέτρων σε εµφιαλωµένα νερά (Π Α: 15, Π ΚΜ: 7, Π Κ: 5, Π Η: 5, Π ΑΜΘ: 5, ΠΕ ωδεκανήσου: 3) και υλοποιήθηκαν 37 (Π Α: 15, Π ΚΜ: 7, Π Κ: 5, Π Η: 5, Π ΑΜΘ: 5 και ΠΕ ωδεκανήσου: 0), δηλαδή η υλοποίηση του προγράµµατος ήταν 92,5%. Σε µέρος των ανωτέρω δειγµάτων προγραµµατίστηκαν επιπλέον 20 έλεγχοι και για χηµικές παραµέτρους (βρωµικά ιόντα), εκ των οποίων τελικά υλοποιήθηκαν 12. Οι έλεγχοι αυτοί αφορούσαν στα δείγµατα που ελήφθησαν από την Π Α (15 δείγµατα), και την Π Κ (5 δείγµατα). Εποµένως, το πρόγραµµα, όσον αφορά στον έλεγχο χηµικών παραµέτρων, υλοποιήθηκε σε ποσοστό 60%. * Σε δείγµατα των Π Α (15 δείγµατα) και Π Κ (5 δείγµατα) πραγµατοποιήθηκαν έλεγχοι τόσο µικροβιολογικών όσο και χηµικών παραµέτρων (βρωµικά ιόντα) ιάγραµµα 9.1: Υλοποίηση προγράµµατος Ελέγχου εµφιαλωµένων νερών έτους 2017 ανά Υπηρεσία Ελέγχου Έλεγχοι σε συσκευασµένο πάγο Οι έλεγχοι σε συσκευασµένο πάγο επικεντρώθηκαν σε: Ελέγχους για µικροβιολογικές παραµέτρους: Κολοβακτηριοειδή και Escherichia coli (E. coli) Εντερόκοκκοι Clostridium perfringens (συµπεριλαµβανοµένων των σπορίων) µόνο στις περιπτώσεις που η προέλευση του πάγου είναι από επιφανειακό νερό. Συγκεκριµένα προγραµµατίστηκαν 30 έλεγχοι µικροβιολογικών παραµέτρων σε συσκευασµένο πάγο (Π Α: 7, Π ΚΜ: 12, Π Η: 8, Π ΑΜΘ: 3) και υλοποιήθηκαν 18 (Π ΚΜ: 12, Π Η: 3, Π ΑΜΘ: 3), δηλαδή η συνολική υλοποίηση του προγράµµατος ήταν 60%. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 77/220

80 ιάγραµµα 9.2: Υλοποίηση προγράµµατος Ελέγχου συσκευασµένου πάγου έτους Εξέταση δειγµάτων Τα δείγµατα εξετάστηκαν σύµφωνα µε τις µεθόδους: ISO :2000 για τον προσδιορισµό κοπρανωδών στρεπτοκόκκων (εντεροκόκκων) Μέθοδος διήθησης µεµβρανών µε χρήση MLSA, ισοδύναµη µε την ISO :2014, για την καταµέτρηση κολοβακτηριοειδών, κοπρανωδών κολοβακτηριοειδών και E. coli µε διήθηση σε µεµβράνες. ΥΑ Υ2/2600/2001 ΦΕΚ 892/Β/ για τον προσδιορισµό Clostridium perfringens συµπεριλαµβανοµένων και των σπόρων ISO 6222:1999 για τον προσδιορισµός συνόλου αεροβίων µικροοργανισµών στους 22 C και 36 C ISO :2014 για τον προσδιορισµό κολοβακτηριοειδών και E. coli ISO 16266:2006 για τον προσδιορισµός Pseudomonas aeruginosa 9.6 Αποτελέσµατα Από τα 37 δείγµατα εµφιαλωµένων νερών που εξετάστηκαν τα: 29 (ποσοστό 78,4%) ήταν ελληνικής προέλευσης. 8 (21,6%) ήταν προέλευσης άλλων κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή τρίτων χωρών. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 78/220

81 ιάγραµµα 9.3: Κατανοµή προέλευσης δειγµάτων εµφιαλωµένου νερού προγράµµατος Ελέγχου εµφιαλωµένου νερού και συσκευασµένου πάγου έτους Εµφιαλωµένα Νερά Από τα 37 εξετασθέντα δείγµατα διαπιστώθηκε πως το σύνολο αυτών ήταν συµµορφούµενα µε την νοµοθεσία, όσον αφορά στους ελέγχους για τις µικροβιολογικές παραµέτρους (Πίνακας 9.1). Ως προς τον έλεγχο των βρωµικών ιόντων, το σύνολο των 20 εξετασθέντων δειγµάτων ήταν συµµορφούµενα µε την νοµοθεσία (Πίνακας 9.1). Συσκευασµένος Πάγος Από τα 18 εξετασθέντα δείγµατα συσκευασµένου πάγου διαπιστώθηκε πως 7 ήταν συµµορφούµενα µε την νοµοθεσία, ενώ 11 δείγµατα βρέθηκαν µη συµµορφούµενα όσον αφορά στους ελέγχους για τις µικροβιολογικούς παραµέτρους (Πίνακας 9.1). Πίνακας 9.1: είγµα Εµφιαλωµένα νερά Μικροβιολογικές παράµετροι Χηµικές παράµετροι Συµµορφούµενα και µη συµµορφούµενα δείγµατα επί των εργαστηριακών ελέγχων εµφιαλωµένων νερών και συσκευασµένου πάγου του έτους 2017 ιενεργηθέντες εργαστηριακοί έλεγχοι (αριθµός δειγµάτων) Αριθµός / Ποσοστό συµµορφούµενων µε τη νοµοθεσία δειγµάτων 37 δείγµατα / 100% 37 / 100% 20 / 100% Ποσοστό µη συµµµορφούµενων µε τη νοµοθεσία δειγµάτων 0 δείγµατα / 0% 0 δείγµατα / 0% 0 δείγµατα / 0% Συσκευασµένος πάγος 18 7 δείγµατα /38,9% 11 δείγµατα/ 61,1% 9.7 Συµπεράσµατα Στο Πρόγραµµα Επισήµου Ελέγχου Εµφιαλωµένων νερών και Συσκευασµένου Πάγου του έτους 2017 πραγµατοποιήθηκε έλεγχος της πλειοψηφίας των εµφιαλωµένων νερών που διακινούνται και πωλούνται στην Ελλάδα. Στόχος του Προγράµµατος ήταν η παρακολούθηση της συµµόρφωσης όλων των εµφιαλωµένων νερών (φυσικών µεταλλικών, νερών πηγής και επιτραπέζιων) µε την Ενωσιακή και Εθνική νοµοθεσία ως προς τις µικροβιολογικές παραµέτρους και τα βρωµικά ιόντα. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 79/220

82 Στο Πρόγραµµα του 2017 ελέγχθηκαν συνολικά 37 δείγµατα εµφιαλωµένων νερών και 18 δείγµατα συσκευασµένου πάγου. Η υλοποίηση του προγράµµατος, 92,5% ως προς τα εµφιαλωµένα νερά και 60% ως προς τον συσκευασµένο πάγο κρίνεται ικανοποιητική. Η πλειοψηφία των Υπηρεσιών Ελέγχου ανταποκρίθηκε απολύτως ικανοποιητικά στις ανάγκες και την ανάθεση του Προγράµµατος ως προς τον έλεγχο των εµφιαλωµένων νερών, όχι όµως και στις ανάγκες του ελέγχου του συσκευασµένου πάγου. Το σύνολο των δειγµάτων εµφιαλωµένων νερών (100%) βρέθηκαν συµµορφούµενα ως προς τους τον έλεγχο των µικροβιολογικών παραγόντων και τον έλεγχο βρωµικών ιόντων. Τα αποτελέσµατα αυτά αναδεικνύουν την ικανοποιητική συµµόρφωση των επιχειρήσεων στις απαιτήσεις για την υγιεινή και την ασφάλεια των εµφιαλωµένων νερών Σχετικά µε τον έλεγχο του συσκευασµένου πάγου, 11 δείγµατα (61,1%) εκ του συνόλου των 18 δειγµάτων βρέθηκαν µη συµµορφούµενα µε την νοµοθεσία ως προς τον έλεγχο των µικροβιολογικών παραγόντων. Ωστόσο, αξίζει να σηµειωθεί, ότι το σύνολο (100%) των µη συµµορφούµενων δειγµάτων είχαν ληφθεί από την ίδια υπηρεσία ελέγχου και κατ επέκταση από την ίδια ευρύτερη περιοχή ελέγχου της Ελληνικής επικράτειας, ενώ αφορούσαν επιπλέον, το σύνολο σχεδών των διενεργηθέντων ελέγχων που η εν λόγω υπηρεσία ελέγχου διενήργησε, συγκεκριµένα 11 µη συµµορφούµενα δείγµατα σε σύνολο 12 ελέγχων (91,7%) αναδεικνύοντας ένα συστηµατικό πρόβληµα στην συγκεκριµένη ευρύτερη περιοχή. Στην βάση των ευρηµάτων αυτών, ειδοποιήθηκαν οι Αρµόδιες Υπηρεσίες για την συστηµατική αντιµετώπιση του προβλήµατος. Τέλος, το σύνολο των δειγµάτων συσκευασµένου πάγου από τις υπόλοιπες υπηρεσίες ελέγχου βρέθηκε συµµορφούµενο µε την νοµοθεσία ως προς τους µικροβιολογικούς παράγοντες για τους οποίους ελέγχθηκε. Τα αποτελέσµατα των ελέγχων του 2017 αξιολογήθηκαν από τους Αρµόδιους Φορείς και σε αυτά βασίστηκε ο σχεδιασµός του προγράµµατος που αφορά τον επίσηµο έλεγχο των εµφιαλωµένων νερών και συσκευασµένου πάγου του Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Οδηγία 2009/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου & του Συµβουλίου, της 18ης Ιουνίου 2009, «σχετικά µε την εκµετάλλευση και τη θέση στο εµπόριο των φυσικών µεταλλικών νερών» (L164/45/ ). Η εν λόγω Οδηγία αποτελεί αναδιατύπωση των Οδηγιών 80/777/ΕΟΚ (L 229/ ) και 96/70/ΕΚ (L 299/ ) αντίστοιχα, οι οποίες έχουν εναρµονισθεί στην Ελληνική νοµοθεσία µε τις διατάξεις Π.. 433/1983 (ΦΕΚ 163/Α / ) και Υ.Α. Υ2/οικ. 329/1998 (ΦΕΚ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 80/220

83 114/Β / ), καθώς επίσης και της ΚΥΑ 56561/04 (ΦΕΚ 887/Β / ), η οποία αποτελεί εναρµόνιση της Οδηγίας 2003/40/ΕΚ. Κ.Υ.Α. ΥΓ2/Γ.Π. οικ 38295/ (ΦΕΚ 630/Β /2007) «Ποιότητα νερού ανθρώπινης κατανάλωσης». Υ.. Α1β/4841/1979 (ΦΕΚ 696/Β /1979) «Περί ποιότητας των εµφιαλωµένων νερών». Κώδικας Τροφίµων και Ποτών. Οδηγία 2003/40/ΕΚ για τον καθορισµό του καταλόγου, των οριακών τιµών συγκεντρώσεων και των ενδείξεων για την επισήµανση των συστατικών των φυσικών µεταλλικών νερών, καθώς και των όρων χρήσης του εµπλουτισµένου µε όζον αέρα στην κατεργασία ορισµένων φυσικών µεταλλικών νερών και νερών πηγής. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 81/220

85 Επίσηµος έλεγχος των υλικών και αντικειµένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή µε τα τρόφιµα ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 83/220

87 10 Επίσηµος έλεγχος των υλικών και αντικειµένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή µε τα τρόφιµα 10.1 Εισαγωγή Σκοπός Τα τρόφιµα έρχονται σε επαφή µε πλήθος υλικών και αντικειµένων κατά τα διάφορα στάδια παραγωγής και επεξεργασίας τους και µέχρι τη διάθεσή τους στον τελικό καταναλωτή. Τα υλικά και αντικείµενα τα οποία είτε βρίσκονται ήδη σε επαφή µε τα τρόφιµα είτε προορίζονται να έλθουν σε επαφή µε αυτά (ΥΑΕΤ) προέρχονται από διαφορετικές πρώτες ύλες (πλαστικό, γυαλί, χαρτί-χαρτόνι, µέταλλα κ.α.), ενώ νέα υλικά και αντικείµενα χρησιµοποιούνται (π.χ. σιλικόνη, µπαµπού). Τα εν λόγω ΥΑΕΤ θα πρέπει να είναι επαρκώς αδρανή, ώστε η χρήση τους να µην έχει αρνητικές συνέπειες στην υγεία των καταναλωτών αλλά και να µην επηρεάζεται η ποιότητα των περιεχοµένων σε αυτά τροφίµων. Η ασφάλεια των χρησιµοποιούµενων ΥΑΕΤ αξιολογείται από την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίµων. Προκειµένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια των ΥΑΕΤ που κυκλοφορούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, οι υπεύθυνοι των επιχειρήσεων τροφίµων πρέπει να συµµορφώνονται µε την ισχύουσα νοµοθεσία. Σκοπός του ελέγχου είναι η προστασία της δηµόσιας υγείας, µέσω του ελέγχου της καταλληλότητας των υλικών και αντικειµένων που προορίζονται να έλθουν σε επαφή µε τρόφιµα, βάσει της συµµόρφωσής τους µε τους Κανονισµούς 1935/2004/ΕΚ, 2023/2006/ΕΚ και τα σχετικά άρθρα του Κώδικα Τροφίµων και Ποτών, καθώς και τη νοµοθεσία για συγκεκριµένα υλικά και αντικείµενα που περιλαµβάνονται στις οµάδες του Παραρτήµατος Ι του Καν. (ΕΚ) 1035/ Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 85/220

88 Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Β Χηµική Υπηρεσία Αθηνών, τµήµα Β του ΓΧΚ 10.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Προτεραιότητα του επίσηµου ελέγχου για τα υλικά και αντικείµενα σε επαφή µε τρόφιµα για το έτος 2017, αποτέλεσε ο έλεγχος συµµόρφωσης πλαστικών, κεραµικών κει µεταλλικών υλικών, ως προς τις παραµέτρους που αναφέρονται παρακάτω. Αναλυτικά, προβλέφθηκαν 60 έλεγχοι σε πλαστικά υλικά και αντικείµενα σε επαφή µε τρόφιµα, οι οποίοι επικεντρώθηκαν στις κάτωθι παραµέτρους ως εξής: Ολική µετανάστευση (20 έλεγχοι) Ειδική µετανάστευση βενζοφαινόνης, DEHP, DBP (10 έλεγχοι) Ειδική µετανάστευση φορµαλδεϋδης & µελαµίνης (10 έλεγχοι) Ειδική µετανάστευση πρωτοταγών αρωµατικών αµινών (10 έλεγχοι) Ειδική µετανάστευση ισφαινόλης Α (10 έλεγχοι) Επίσης, προγραµµατίστηκαν 20 έλεγχοι σε κεραµικά υλικά και αντικείµενα σε επαφή µε τρόφιµα, οι οποίοι επικεντρώθηκαν στον προσδιορισµό απελευθέρωσης Μολύβδου (Pb) και Καδµίου (Cd) Τέλος, προγραµµατίστηκαν 20 έλεγχοι σε µεταλλικά υλικά και αντικείµενα σε επαφή µε τρόφιµα, οι οποίοι επικεντρώθηκαν στον προσδιορισµό της περιεκτικότητάς τους σε βαρέα µέταλλα. Εποµένως, στο πλαίσιο του επισήµου ελέγχου Προγραµµατίστηκαν συνολικά 100 έλεγχοι (Π Α: 33, Π ΚΜ: 30, Π Ε: 7, Π Θ: 3, Π Κ: 8, Π Η: 10, Π ΑΜΘ 7, Π ΒΑ: 2) και υλοποιήθηκαν 103 (Π Α: 44, Π ΚΜ: 26, Π Ε: 7, Π Θ: 3, Π Κ: 8, Π Η: 5, Π ΑΜΘ 8, Π ΒΑ: 2). ηλαδή το πρόγραµµα υλοποιήθηκε σε ποσοστό 103,0%. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 86/220

89 Π Α Π ΚΜ Π Ε Π Θ Π Κ Προγραµµατισµός Υλοποίηση Π ΑΜΘ Π Η Π ΒΑ ιάγραµµα 10.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για τα υλικά και αντικείµενα σε επαφή µε τρόφιµα Τα δείγµατα δεν είχαν έρθει σε επαφή µε τρόφιµα και ελήφθησαν από: Μεγάλες αποθήκες εισαγωγής και διακίνησης (π.χ. µεγάλες αλυσίδες καταστηµάτων ειδών οικιακής χρήσης Αποθήκες επιχειρήσεων παραγωγής και µεταποίησης υλικών και αντικειµένων που προορίζονται να έλθουν σε επαφή µε τρόφιµα (αφορά π.χ. περιέκτες τροφίµων) Αποθήκες επιχειρήσεων παραγωγής τροφίµων (αφορά υλικά συσκευασίας) Τελικά σηµεία πώλησης (λιανική π.χ. σούπερα µάρκετ, φούρνοι κλπ.) Καταστήµατα που πωλούν σε χαµηλές τιµές, όπως π.χ. καταστήµατα µε κόστος 1 ευρώ των παρεχοµένων προϊόντων, λαϊκές κ.α) Προγραµµατίστηκαν να ελεγχθούν προϊόντα που ανήκουν στις παρακάτω κατηγορίες: Για την περίπτωση των πλαστικών & επιχρισµάτων - για ολική µετάνάστευση: πλαστικοί περιέκτες, είδη σερβιρίσµατος (π.χ. κουτάλες, σπάτουλες), πλαστικά φύλλα συσκευασίας για διάφορα τρόφιµα - για ειδική µετανάστευση βενζοφαινόνης, DEHP, DBP: εκτυπωµένα πλαστικά και πολυστρωµατικά πλαστικά υλικά που προορίζονται για τρόφιµα - για ειδική µετανάστευση φορµαλδεϋδης και µελαµίνης: παιδικά πιατάκια-ποτηράκια, πιάτα, ποτήρια, µπολ, µαχαιροπήρουνα, κουτάλες, πιρούνες, σπάτουλες κ.α. παρόµοια πλαστικά είδη από πολυµερές υλικό µε βάση τη φορµαλδεϋδη - για ειδική µετανάστευση πρωτοταγών αρωµατικών αµινών: κουτάλες, πιρνούνες, λαβίδες, σπάτουλες και άλλα είδη οικιακής χρήσης από πολυαµίδιο (PA), καθώς και πολυστρωµατικά πλαστικά υλικά συσκευασίας τροφίµων - για ειδική µετανάστευση δισφαινόλης Α: επιχρισµένα µεταλλικά αντικείµενα και πολυκαρβονικά πλαστικά αντικείµενα που προορίζονται για τρόφιµα ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 87/220

90 Για την περίπτωση των κεραµικών Χειροποίητα κεραµικά αντικείµενα οικιακής χρήσης (π.χ. κούπες, πιάτα, σαλατιέρες, πιατέλες) συµπεριλαµβανοµένων και εποχικών ειδών (π.χ. χριστουγεννιάτικα, πασχαλινά είδη) που έχουν έντονα χρώµατα στην εσωτερική τους επιφάνεια, όπως κίτρινο, πορτοκαλί, κόκκινο, µπλε, καθώς και επισµαλτωµένα µεταλλικά σκεύη µαγειρικής (π.χ. γάστρες) από επιχειρήσεις εισαγωγής και διακίνησης ΥΑΕΤ από τρίτες χώρες και επιχειρήσεις παραγωγής/µεταποίησης ΥΑΕΤ. Για την περίπτωση των µετάλλων και κραµάτων Μεταλλικά αντικείµενα που προορίζονται για τρόφµα µε έµφαση στα ανοξείδωτα και στα αντικείµενα από αλουµίνιο, καθώς και σε κράµατα αυτών, από επιχειρήσεις εισαγωγής και διακίνησης ΥΑΕΤ από τρίτες χώρες και επιχειρήσεις παραγωγής/µεταποίησης ΥΑΕΤ Εξέταση δειγµάτων Τα δείγµατα εξετάστηκαν σύµφωνα µε τις µεθόδους: Εσωτερική επικυρωµένη µέθοδος του ΓΧΚ, που βασίζεται στον ΚΤΠ (άρθρο 25) και στο ΕΛΟΤ ΕΝ : 1995, για τον προσδιορισµό µολύβδου και καδµίου σε κεραµικά. Εσωτερική µέθοδος του ΓΧΚ, βασισµένη στο ΕΛΟΤ ΕΝ ISO /2002, /2002, /2002, /2002, /2002 και /2002, Σταθµική για τον προσδιορισµό της ολικής µετανάστευσης ουσιών από πλαστικά υλικά και αντικείµενα που προορίζονται για επαφή µε τρόφιµα, σε πτητικούς προσοµοιωτές τροφίµων. Εσωτερική µέθοδος του ΓΧΚ, βασισµένη στο ΕΛΟΤ ΕΝ ISO /2002, /2002, /2002, Σταθµική για τον προσδιορισµό της συνολικής µετανάστευσης από πλαστικά υλικά και αντικείµενα που προορίζονται για επαφή µε τρόφιµα, στον προσοµοιωτή 2 (φυτικό έλαιο) Εσωτερική µέθοδος του ΓΧΚ, βασισµένη στο J. of Chromatography (1987), 367, , Αέρια Χρωµατογραφία, για τον προσδιορισµό της ειδικής µετανάστευσης του φθαλικού διαιθυλεξυλεστέρα (DEHP) από πλαστικά σε ισοοκτάνιο, σε εξευγενισµένο ελαιόλαδο, από µεµβράνες από PVC και για τον προσδιορισµό της περιεκτικότητας του DEHP σε πλαστικά από PVC Εσωτερική µέθοδος του ΓΧΚ, βασισµένη στο πρότυπο CEN/TS :2005 για τον προσδιορισµό της ειδικής µετάστευσης της φορµαλδεϋδης σε προσοµοιωτή τροφίµων Β, οξικό οξύ 3% (w/v), µε φασµατοφωτοµετρία UV0-VIS ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 88/220

91 Εσωτερική µέθδοος του ΓΧΚ, βασισµένη στο πρότυπο CEN/TS :2005 για τον προσδιορισµό της ειδικής µετάστευσης της µελαµίνης σε προσοµοιωτή Β, οξικό οξύ 3% (w/v), µε υγρή χρωµατογραφία HPLC-DAD Αποτελέσµατα Από τα 103 δείγµατα που εξετάστηκαν, βρέθηκε ένα (1) µη συµµορφούµενο µε την κείµενη νοµοθεσία. Συνολικό ποσοστό µη συµµόρφωσης 1%. Η µη συµµόρφωση αφορούσε σε λευκοσιδηρό δοχείο τυριού 1% Συµµορφούµενα Μη συµµορφούµενα 99% ιάγραµµα 10.2: Ποσοστό συµµόρφωσης των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για τα υλικά και αντικείµενα σε επαφή µε τρόφιµα ως προς τις απαιτήσεις της νοµοθεσίας 10.7 Συµπεράσµατα Κατά την υλοποίηση του προγράµµατος επισήµου ελέγχου των υλικών και αντικειµένων που προορίζονται να έρθουν σε επαφή µε τρόφιµα διαπιστώθηκε µικρή µη συµµόρφωση ως προς την κείµενη νοµοθεσία. Οι παρατηρούµενες µη συµµορφώσεις συνδέονται κυρίως µε την µη ορθή χρήση της δήλωσης συµµόρφωσης από τους χρήστες και υποδεικνύουν ότι δεν έχει γίνει πλήρως κατανοητό ότι τα όσα αναφέρονται σε αυτήν θα πρέπει να µεταφέρονται στον καταναλωτή. Η µεγάλη ποικιλία υλικών και αντικειµένων που προορίζονται για επαφή µε τρόφιµα και οι συνεχείς τεχνολογικές εξελίξεις, επιβάλλουν το διαρκή έλεγχο των υλικών και αντικειµένων σε σχέση µε την εκάστοτε ισχύουσα νοµοθεσία. Οι κατηγορίες των υλικών και αντικειµένων σε επαφή µε τρόφιµα που εξετάζονται εναλάσσονται κάθε χρόνο, έτσι ώστε διαχρονικά να καλύπτεται το σύνολο των υλικών και αντικειµένων που χρησιµοποιούνται για επαφή µε τρόφιµα. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 89/220

92 10.8 Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κώδικας Τροφίµων και Ποτών Κανονισµός (ΕΕ) 1935/2004 Κανονισµός (ΕΕ) 2023/2006 Κανονισµός (ΕΕ) 10/2011 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 90/220

93 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία χηµικών κινδύνων στα τρόφιµα Έµµονοι Οργανικοί ρυπαντές ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 91/220

95 11 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των διοξινών & PCB στα τρόφιµα 11.1 Εισαγωγή Σκοπός Οι διοξίνες (PCDDs και PCDFs) και τα παρόµοια µε τις διοξίνες PCB ανήκουν στην κατηγορία των "ανθεκτικών οργανικών ρυπαντών" (POPs) οι οποίοι παρουσιάζουν πολύ µεγάλη ανθεκτικότητα στη χηµική και βιολογική διάσπαση και κατά συνέπεια περνούν από το περιβάλλον στην διατροφική αλυσίδα των ζώων και τελικά βιοσυσσωρεύονται µε τη λήψη τροφής στον ανθρώπινο οργανισµό, µε καταστρεπτικές συνέπειες για την υγεία (καρκίνος, ενδοµητρίωση, νευροσυµπεριφορικές και ανοσοκατασταλτικές ανωµαλίες). Η έκθεση του ανθρώπου στις διοξίνες οφείλεται σε ποσοστό µεγαλύτερο από 90% στα τρόφιµα. Τα τρόφιµα ζωικής προέλευσης ευθύνονται τουλάχιστον για ποσοστό 80% περίπου της συνολικής έκθεσης του ανθρώπου. Η ανάγκη ελέγχου και της ελληνικής αγοράς προέρχεται από την επικινδυνότητα των ρυπαντών αυτών για την ανθρώπινη υγεία [οι διοξίνες έχουν καταταγεί από την ιεθνή Υπηρεσία για την Έρευνα του Καρκίνου (I.A.R.C., International Agency for Research on Cancer) ως ανήκοντα στην οµάδα 1 (Group 1, παράγοντας καρκινογόνος για τον άνθρωπο)], αλλά και την ανάγκη προστασίας της εγχώριας παραγωγής αφού σε περίπτωση διατροφικού περιστατικού οι οικονοµικές επιπτώσεις στην παραγωγή της χώρας και την οικονοµία θα είναι τεράστιες (ως παραδείγµατα αναφέρονται τα επεισόδια µε διοξίνες α) σε χοιρινά στην Ιρλανδία τον εκέµβριο του 2008, που είχε καταστροφικές συνέπειες στη παραγωγή και την οικονοµία της χώρας και, β) σε λίπος για παρασκευή ζωοτροφών στη Γερµανία τον εκέµβριο του 2010). Ο εντοπισµός του ανωτέρω παράγοντα κινδύνου σε κατά το δυνατόν πρωταρχικό στάδιο, διευκολύνει την εξουδετέρωσή του και περιορίζει τις συνέπειές του. Ο στόχος για συνεχή µείωση της έκθεσης των καταναλωτών στις διοξίνες, επιβάλλει την παρακολούθηση αυτών των ρυπαντών που είναι σχεδόν αποκλειστικά ανθρωπογενούς προέλευσης (σύσταση 2013/711/ΕΕ, για τη µείωση της παρουσίας διοξινών, φουρανίων και πολυχλωριωµένων διφαινυλίων στις ζωοτροφές και στα τρόφιµα). Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, µέσω της συµµόρφωσης µε τον Κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα βασικά επίπεδα των πολυχλωριωµένων διβενζοδιοξινών (PCDDs), διβενζοφουρανίων (PCDFs) και παρόµοιων και µη παρόµοιων µε τις διοξίνες πολυχλωριωµένων διφαινυλίων (dioxin-like, DL-PCB και non-dioxin-like, NDL-PCB) σε ορισµένα είδη τροφίµων. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 93/220

96 11.2 Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Ηπείρου Εργαστήριο Επισήµου Ελέγχου: Το εργαστήριο Φασµατοµετρίας Μάζας και Ανάλυσης ιοξινών του ΕΚΕΦΕ «ηµόκριτος» 11.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Παράµετροι προς έλεγχο Οι έλεγχοι αφορούσαν στην ανίχνευση διοξινών, φουρανίων, παρόµοιων και µη παρόµοιων µε τις διοξίνες PCB σε τρόφιµα. Προγραµµατίστηκαν 30 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιµα για προσδιορισµό διοξινών και PCB και υλοποιήθηκαν και οι 30, ποσοστό υλοποίησης του προγράµµατος 100%. Π Α Π ΚΜ Π Ε Π Θ Προγραµµατισµός Υλοποίηση Π Η Π ΑΜΘ Αριθµός Ελέγχων ιάγραµµα 11.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για τις διοξίνες και τα PCB στα τρόφιµα ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 94/220

97 11.5 Εξέταση δειγµάτων Οι αναλύσεις έγιναν σύµφωνα µε τις τεχνικές προδιαγραφές και τα κριτήρια ποιότητας των Παραρτηµάτων ΙΙΙ, [Προετοιµασία των ειγµάτων και Απαιτήσεις για τις Μεθόδους Ανάλυσης που χρησιµοποιούνται για τον Επίσηµο Έλεγχο των Επιπέδων των ιοξινών (PCDD/PCDF) και των παρόµοιων µε ιοξίνες PCB σε ορισµένα τρόφιµα] και VI, [Προετοιµασία των δειγµάτων και απαιτήσεις για τις µεθόδους ανάλυσης που χρησιµοποιούνται για τον επίσηµο έλεγχο των επιπέδων των µη παροµοίων µε διοξίνες PCB σε ορισµένα τρόφιµα] του Κανονισµού (ΕΕ) αριθ. 2017/644, χρησιµοποιώντας την µέθοδο 1613Β της Αµερικανικής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος (ΕΡΑ). Η µέθοδος προσδιορισµού των διοξινών, φουρανίων παρόµοιων και µη παρόµοιων µε τις διοξίνες PCB περιλαµβάνει εκχύλιση και καθαρισµό του λίπους από το δείγµα τροφίµου. Ο διαχωρισµός και προσδιορισµός των διοξινών στο εκχυλισµένο δείγµα λίπους γίνεται µε αέρια χρωµατογραφία - φασµατοµετρία µάζας, µε την τεχνική της ισοτοπικής αραίωσης, µιας τεχνικής στην οποία χρησιµοποιούνται ανάλογα επισηµασµένα µε σταθερά ισότοπα ( 13 C) ως εσωτερικά πρότυπα, και η ανίχνευση επιτυγχάνεται µε φασµατοµετρία µάζας υψηλής διακριτικής ικανότητας (HRMS) Αποτελέσµατα Από τα 30 δείγµατα που εξετάστηκαν: 3 ήταν αυγά 2 ήταν κρέας αιγοπρόβειο 2 ήταν κρέας βόειο 2 ήταν κρέας χοίριο 2 ήταν κρέας πουλερικών 4 ήταν ήπαρ, συγκεκριµένα: o 1 ήταν συκώτι προβάτου και o 3 ήταν ήπαρ χοίρου (ήπαρ χερσαίων ζώων πλην προβάτου) 2 ήταν γάλα αγελαδινό 3 ήταν γάλα αιγοπρόβειο 3 ήταν τυριά 6 ήταν ιχθυηρά (ελεύθερης αλιείας και ιχθυοκαλλιέργειας) 1 ήταν ηλιέλαιο ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 95/220

98 7% 7% 7% 7% 10% 3% 19% 10% 7% 13% 10% αυγά γάλα αγελαδινό γάλα αιγοπρόβειο ήπαρ ιχθυηρά κρέας αιγοπρόβειο κρέας βόειο κρέας πουλερικών κρέας χοίριο τυριά φυτικά έλαια ιάγραµµα 11.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για διοξίνες και PCB. Όλα τα δείγµατα βρέθηκαν συµµορφούµενα µε τη νοµοθεσία, για όλες τις παραµέτρους που εξετάστηκαν (διοξίνες, φουράνια, παρόµοια και µη παρόµοια µε τις διοξίνες PCB). Στα δείγµατα που εξετάστηκαν τα επίπεδα διοξινών που µετρήθηκαν ήταν αντίστοιχα των επιπέδων που προσδιορίζονται διαχρονικά σε αυτά τα τρόφιµα. 0% Συµµορφούµενα Μη συµµορφούµενα 100% ιάγραµµα 11.3: Συµµόρφωση των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για διοξίνες και PCB Συµπεράσµατα Από τα αποτελέσµατα του προγράµµατος προκύπτει ότι τα τρόφιµα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εµφανίζουν πλήρη συµµόρφωση µε τη νοµοθεσία, εποµένως για τους συγκεκριµένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Η εικόνα αυτή παρατηρείται διαχρονικά στους ελέγχους που αφορούν το συγκεκριµένο πρόγραµµα ωστόσο, λόγω της σοβαρότητας του συγκεκριµένου κινδύνου, η συνεχής παρακολούθηση των επιπέδων των διοξινών και των PCB στα διάφορα είδη τροφίµων κρίνεται αναγκαία. Η συστηµατική ετήσια παρακολούθηση, σε επίπεδο επικράτειας, των τροφίµων που δυνητικά - λόγω της περιεκτικότητάς τους σε λίπος - µπορεί ευκολότερα να έχουν επιµολυνθεί µε διοξίνες και PCB επιτρέπει την παρακολούθηση του κινδύνου διαχρονικά, παρά το µικρό αριθµό δειγµάτων ανά είδος τροφίµου. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 96/220

99 Στον Πίνακα 11.1, που ακολουθεί, απεικονίζονται τα επίπεδα των διοξινών/φουρανίων και PCB που µετρήθηκαν κατά τους ελέγχους του Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 που καθορίζει τα µέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για το σύνολο διοξινών, φουρανίων και παρόµοιων µε τις διοξίνες PCB (όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει). Κανονισµός (ΕΕ) αριθ. 2017/644 για καθορισµό των µεθόδων δειγµατοληψίας και ανάλυσης για τον επίσηµο έλεγχο των επιπέδων των διοξινών, των παρόµοιων µε τις διοξίνες PCB και των µη παρόµοιων µε τις διοξίνες PCB σε ορισµένα τρόφιµα και την κατάργηση του κανονισµού (ΕΕ) αριθ. 589/2014. Σύσταση της Επιτροπής 2013/711/ΕΕ για τη µείωση της παρουσίας διοξινών, φουρανίων και πολυχλωριωµένων διφαινυλίων (PCB) στις ζωοτροφές και στα τρόφιµα. Σύσταση της Επιτροπής 2014/663/ΕΕ για την τροποποίηση του παραρτήµατος της σύστασης 2013/711/EE για τη µείωση της παρουσίας διοξινών, φουρανίων και πολυχλωριωµένων διφαινυλίων (PCB) στις ζωοτροφές και στα τρόφιµα. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 97/220

101 Πίνακας 11.1: Επίπεδα διοξινών, φουρανίων (TEQ PCDD/F) και παρόµοιων µε τις διοξίνες PCB (TEQ PCB) (εκφρασµένα σε pg/g λίπους) και επίπεδα µη παρόµοιων µε τις διοξίνες PCB (εκφρασµένα σε ng/g λίπους) Είδος Τροφίµου (Ν= Αριθµός δειγµάτων) Μέγιστα επιτρεπτά επίπεδα * TEQ PCDD/F Συνολική TEQ (PCDD/F & PCB) Μη παρόµοια µε τις διοξίνες PCB *** TEQ PCDD/F Επίπεδα διοξινών, φουρανίων, παροµοίων και µη παροµοίων µε τις διοξίνες PCB (Ανώτατα όρια συγκέντρωσης**) TEQ PCB TEQ PCDD/F & PCB Μη παρόµοια µε τις διοξίνες PCB *** pg/g λίπους pg/g λίπους ng/g λίπους ιάµεση τιµή (εύρος), pg/g λίπους ιάµεση τιµή (εύρος), ng/g λίπους ΑΥΓΑ Ελεύθερης βοσκής και συστοιχίες κλωβών (Ν=3) 2,5 5,0 40 0,32 (0,32-0,32) 0,05 (0,04-0,08) 0,37 (0,36-0,40) 1,71 (0,92-1,81) ΚΡΕΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ Κρέας βόειο (Ν=2) 0,33 (0,32-0,34) 0,11 (0,04-0,17) 0,44 (0,36-0,51) 1,72 (1,04-2,40) 2,5 4,0 40 Κρέας αιγοπροβάτων (Ν=2) 0,61 (0,38-0,84) 0,10 (0,09-0,10) 0,71 (0,48-0,93) 1,70 (1,58-1,82) Κρέας χοίριο (Ν=2) 1,0 1, ,37 (0,32-0,42) 0,02 (0,01-0,02) 0,38 (0,34-0,43) 0,78 (0,70-0,86) Κρέας πουλερικών (Ν=2) 1,75 3,0 40 0,34 (0,32-0,37) 0,02 (0,01-0,02) 0,36 (0,33-0,39) 1,84 (0,58-3,11) Ήπαρ προβάτων (Ν=1) 1,25 2,0 3,0 0,09 0,03 0,12 0,27 Ήπαρ χερσαίων ζώων πλην προβάτων (Ν=3) 0,30 0,50 3,0 0,03 (0,02-0,10) 0,01 (0,00-0,03) 0,04 (0,02-0,13) 0,34 (0,04-0,48) ΝΩΠΟ ΓΑΛΑ ΚΑΙ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Νωπό αγελαδινό γάλα (Ν=2) 2,5 5,5 40 0,32 (0,32-0,32) 0,06 (0,04-0,07) 0,38 (0,36-0,39) 1,39 (1,27-1,50) Νωπό αιγοπρόβειο γάλα (Ν=3) 0,34 (0,32-0,35) 0,05 (0,04-0,23) 0,40 (0,36-0,57) 1,51 (1,24-1,68) ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 99/220

102 Τυριά (Ν=3) 0,32 (0,32-0,32) 0,05 (0,04-0,18) 0,37 (0,36-0,50) 0,89 (0,77-2,56) ΨΑΡΙΑ**** Ελεύθερης αλιείας & Ιχθυοκαλλιεργειών (Ν=6) 3,5 6,5 75 0,09 (0,05-0,20) 0,28 (0,02-0,79) 0,37 (0,07-0,99) 4,40 (0,74-11,18) ΦΥΤΙΚΑ ΕΛΑΙΑ ΚΑΙ ΛΙΠΗ Φυτικά έλαια (Ν=1) 0,75 1, ,32 0,02 0,34 0,77 * Σύµφωνα µε τον Κανονισµό 1881/2006/ΕΚ, όπως ισχύει ** Ανώτατα όρια συγκέντρωσης: υπολογίζονται µε την υπόθεση ότι όλες οι τιµές των διαφόρων οµοειδών ουσιών κάτω από το όριο του ποσοτικού προσδιορισµού ισούνται µε το όριο του ποσοτικού προσδιορισµού. *** Άθροισµα PCB-28, PCB-52, PCB-101, PCB-138, PCB-153 και PCB-180 (ICES 6). **** Για τα ψάρια και τις παιδικές τροφές οι συγκεντρώσεις των διοξινών, φουρανίων και παροµοίων µε τις διοξίνες PCB αναφέρονται σε pg/g νωπού προϊόντος και ετοίµου προϊόντος, αντίστοιχα, ενώ για τα µη παρόµοια µε τις διοξίνες PCB σε ng/g νωπού προϊόντος και ετοίµου προϊόντος, αντίστοιχα ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 100/220

103 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία χηµικών κινδύνων στα τρόφιµα Περιβαλλοντικοί και Βιοµηχανικοί ρυπαντές ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 101/220

105 12 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων βαρέων µετάλλων και ανόργανου κασσιτέρου στα τρόφιµα 12.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, µέσω της συµµόρφωσης µε τον Κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα του µολύβδου, του καδµίου, του υδραργύρου του ανόργανου κασσιτέρου και του ανόργανου αρσενικού σε ορισµένα είδη τροφίµων. Επίσης, στο πλαίσιο συστάσεων της Επιτροπής σχετικά µε την παρακολούθηση της παρουσίας αρσενικού και νικελίου στα τρόφιµα, σκοπός ήταν και η συλλογή στοιχείων για τα επίπεδα αυτών των επιµολυντών σε ορισµένα είδη τροφίµων. Οι κίνδυνοι για την ανθρώπινη υγεία από την παρουσία αυτών των παραγόντων κινδύνου στα τρόφιµα συνοπτικά αναφέρονται κατωτέρω: Μόλυβδος (Pb) Ο µόλυβδος είναι ένας φυσικός περιβαλλοντικός επιµολυντής. Η χρήση του κατά το παρελθόν σε σωλήνες νερού, χρώµατα και στην βενζίνη αύξησε περισσότερο την εγγενή παρουσία του. Η διατροφή είναι η κύρια πηγή έκθεσης του ανθρώπου σε µόλυβδο. Ο µόλυβδος συσσωρεύεται στο σώµα και ιδιαίτερα επηρεάζει σοβαρά την ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήµατος στα µικρά παιδιά. Καθώς δεν υπάρχει καµία απόδειξη των κατώτατων ορίων για µια σειρά από κρίσιµες επιπτώσεις στην υγεία, δεν υπάρχει συνιστώµενο ανεκτό επίπεδο πρόσληψης. Η πιο πρόσφατη µελέτη της ΕΑΑΤ 1 εξέτασε περισσότερα από αναλυτικά αποτελέσµατα για την παρουσία µολύβδου στα τρόφιµα. Από περίπου αποτελέσµατα µεταξύ του 2003 και 2009, τα δύο τρίτα εξ αυτών είχαν επίπεδα µολύβδου µικρότερα από τα όρια ανίχνευσης ή ποσοτικοποίησης. Στις κατηγορίες τροφίµων που συνεισφέρουν σηµαντικά στην πρόσληψη ανήκουν τα δηµητριακά και τα προϊόντα τους, οι πατάτες, τα φυλλώδη λαχανικά και το νερό της βρύσης αν και αυτό ποικίλλει σηµαντικά µεταξύ των διαφόρων χωρών, των κατηγοριών τροφίµων, των ηλικιακών οµάδων και των µελετών. Κάδµιο (Cd) Το κάδµιο µπορεί να προκαλέσει νεφρική ανεπάρκεια και σχετίζεται στατιστικά µε αυξηµένο κίνδυνο για καρκίνο. Η διατροφή είναι η κυρίαρχη πηγή έκθεσης των ανθρώπων που ανήκουν στους µη-καπνιστές. Η κοινή επιτροπή εµπειρογνωµόνων του FAO/WHO για τα πρόσθετα τροφίµων καθόρισε ως προσωρινή ανεκτή µηνιαία πρόσληψη τα 25 µg/kg σωµατικού βάρους, ενώ η οµάδα της ΕΑΑΤ για τις προσµείξεις 1 EFSA Journal 2010;8(4):1570 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 103/220

106 στη διατροφική αλυσίδα όρισε ως ανεκτό όριο εβδοµαδιαίας πρόσληψης τα 2,5 µg/kg σωµατικού βάρους για να διασφαλίσει την επαρκή προστασία όλων των καταναλωτών. Σύµφωνα µε την πιο πρόσφατη αναφορά της ΕΑΑΤ για το κάδµιο 2, υψηλά επίπεδα καδµίου βρέθηκαν σε φύκια και σκευάσµατά τους, προϊόντα µε βάση το κακάο, µαλακόστρακα, βρώσιµα εντόσθια, µύκητες, ελαιούχους σπόρους, και µαλάκια. Ωστόσο, τρόφιµα που καταναλώνονται σε µεγαλύτερες ποσότητες είχαν τον µεγαλύτερο αντίκτυπο στη διατροφική έκθεση στο κάδµιο. Έτσι, τη µεγαλύτερη συµµετοχή στην πρόσληψη έχουν τα δηµητριακά και προϊόντα δηµητριακών, τα λαχανικά και προϊόντα τους και οι αµυλώδεις ρίζες και κόνδυλοι. Συγκεκριµένα, κατά φθίνουσα σειρά, οι πατάτες, το ψωµί, τα αρτοσκευάσµατα, τα προϊόντα σοκολάτας, τα φυλλώδη λαχανικά και τα µαλάκια συµβάλλουν περισσότερο στην έκθεση µέσω της διατροφής σε κάδµιο για όλες τις ηλικιακές οµάδες. Υδράργυρος (Hg) Ο υδράργυρος είναι ένα µέταλλο που απελευθερώνεται στο περιβάλλον τόσο από φυσικές όσο και από ανθρωπογενείς πηγές. Υπάρχουν τρεις µορφές του υδραργύρου: (i) ο στοιχειακός ή µεταλλικός υδράργυρος (Hg 0 2+ ), (ii) ο ανόργανος υδράργυρος (Hg 2 και Hg 2+ ) και (iii) ο οργανικός υδράργυρος (γνωστότερη µορφή του είναι ο µεθυλυδράργυρος MeHg). Ο µεθυλυδράργυρος είναι η χηµική µορφή µε την οποία κυρίως απαντάται ο Hg στα τρόφιµα και προκαλεί τη µεγαλύτερη ανησυχία. Το ποσοστό του οργανικού υδραργύρου στα ψάρια και στα θαλασσινά µπορεί να είναι µεγαλύτερο του 90%. Η τοξικότητα του ανόργανου υδραργύρου αφορά στον νεφρό, ενώ άλλοι στόχοι περιλαµβάνουν το ήπαρ, το νευρικό σύστηµα, το ανοσοποιητικό και αναπαραγωγικό σύστηµα. Η οµάδα της ΕΑΑΤ για τις προσµείξεις στη διατροφική αλυσίδα όρισε ως ανεκτό όριο εβδοµαδιαίας πρόσληψης για τον ανόργανο υδράργυρο τα 4 µg/kg σωµατικού βάρους (ως υδράργυρο) 3. Για τον µεθυλυδράργυρο, το αντίστοιχο όριο θεσπίστηκε στα 1,3 µg/kg σωµατικού βάρους (ως υδράργυρος). Οι θετικές επιδράσεις των Ω-3 λιπαρών οξέων µακράς αλυσίδας που περιέχονται στα ψάρια µπορεί να έχουν οδηγήσει σε υποεκτίµηση των δυνητικών δυσµενών επιπτώσεων του µεθυλυδραργύρου στα ψάρια. Η παροχή επικεντρωµένων συµβουλών στους καταναλωτές αποτελεί κατάλληλη προσέγγιση στην περίπτωση του µεθυλυδραργύρου προκειµένου να προστατευθούν οι ευάλωτες οµάδες του πληθυσµού. Ανόργανος Κασσίτερος (Sn) Η Επιστηµονική Επιτροπή Τροφίµων κατέληξε, στη γνώµη της 12ης εκεµβρίου 2001, στο συµπέρασµα ότι επίπεδα ανόργανου κασσίτερου 150 mg/kg στα κονσερβοποιηµένα 2 EFSA Journal 2012;10(1): EFSA Journal 2012;10(12):2985 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 104/220

107 ποτά και 250 mg/kg στα άλλα κονσερβοποιηµένα τρόφιµα µπορεί να προκαλέσουν γαστρικό ερεθισµό σε ορισµένα άτοµα. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να ελέγχονται τα προϊόντα αυτά για την παρουσία ανόργανου κασσιτέρου. Αρσενικό (As) Το αρσενικό είναι ένας ευρέως απαντώµενος επιµολυντής ο οποίος εµφανίζεται τόσο φυσικά όσο και ως αποτέλεσµα της ανθρώπινης δραστηριότητας 4. Τα τρόφιµα είναι η κύρια πηγή έκθεσης του γενικού πληθυσµού στην Ευρώπη. Στα αλιεύµατα απαντώνται οργανικές µορφές του αρσενικού όπως η αρσενοβεταΐνη, ενώ στα υπόλοιπα τρόφιµα οι µορφές του αρσενικού που κυριαρχούν είναι οι ανόργανες [τόσο As(III) και As (V), όσο και απλά µεθυλιωµένες µορφές του]. Οι ανόργανες µορφές του αρσενικού είναι περισσότερο τοξικές από τις οργανικές. Επίσης, το As(III) θεωρείται πιο τοξικό από το As (V), ενώ η ιεθνής Υπηρεσία για την Έρευνα του Καρκίνου [International Agency for Research on Cancer (IARC)], έχει κατατάξει το αρσενικό και τις ανόργανες µορφές στην οµάδα 1 (Group 1, παράγοντας καρκινογόνος για τον άνθρωπο). Οι κύριες πηγές πρόσληψης ανόργανου αρσενικού για όλες τις οµάδες του πληθυσµού (πλην των βρεφών και νηπίων) είναι τα προϊόντα δηµητριακών (που δεν έχουν ως βάση το ρύζι) και ακολουθούν το ρύζι, το γάλα και τα γαλακτοκοµικά και το πόσιµο νερό. Στα βρέφη και νήπια, κύρια πηγή πρόσληψης είναι το γάλα και τα γαλακτοκοµικά προϊόντα ακολουθούµενα από το πόσιµο νερό, τα προϊόντα δηµητριακών (που δεν έχουν ως βάση το ρύζι) και τα τρόφιµα για βρέφη και µικρά παιδιά. Εκτός από το ρύζι όµως, στα υπόλοιπα τρόφιµα δεν παρατηρούνται σχετικά µεγάλα επίπεδα ανόργανου αρσενικού και η συµµετοχή στην πρόσληψη οφείλεται στην ευρεία κατανάλωσή τους. Νικέλιο (Ni) Το νικέλιο είναι µέταλλο που απαντάται ευρέως στην επιφάνεια της γης. Το νικέλιο περιέχεται στα τρόφιµα και το πόσιµο νερό είτε από φυσικούς παράγοντες είτε λόγω ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Ο ΕΦΕΤ ζήτησε τον Μάρτιο του 2012 από την ΕΑΑΤ να αξιολογήσει τους κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία από την παρουσία νικελίου στα τρόφιµα, ιδίως στα λαχανικά. Η επιστηµονική οµάδα για τις µολυσµατικές προσµείξεις στην τροφική αλυσίδα (CONTAM Panel) της ΕΑΑΤ αποφάσισε να επεκτείνει την εκτίµηση κινδύνου στο πόσιµο νερό και εξέδωσε επιστηµονική γνώµη σχετικά µε τους κινδύνους για τη δηµόσια υγεία που συνδέονται µε την παρουσία νικελίου στα τρόφιµα και το πόσιµο νερό 5. Η εν λόγω γνώµη προσδιορίζει την τοξικότητα στο αναπαραγωγικό σύστηµα και στην ανάπτυξη ως κρίσιµες επιδράσεις για τον χαρακτηρισµό της 4 EFSA Journal 2014;12(3): EFSA Journal 2015;13(2):4002 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 105/220

108 επικινδυνότητας της χρόνιας έκθεσης στο νικέλιο από το στόµα. Η εµφάνιση εκζέµατος και η επιδείνωση των αλλεργικών αντιδράσεων εντοπίστηκαν ως κρίσιµες επιδράσεις από την οξεία έκθεση στο νικέλιο από το στόµα, στους ανθρώπους µε ευαισθησία στο νικέλιο. Οι κύριες πηγές που συµβάλλουν στη διατροφική έκθεση στο νικέλιο στις διάφορες οµάδες του πληθυσµού είναι τα προϊόντα µε βάση τα δηµητριακά και τα σιτηρά, τα µη αλκοολούχα ποτά (εκτός από τα ποτά µε βάση το γάλα), η ζάχαρη και τα είδη ζαχαροπλαστικής, τα όσπρια οι ξηροί καρποί και οι ελαιούχοι σπόροι καθώς και τα λαχανικά και τα προϊόντα τους (συµπεριλαµβανοµένων των µυκήτων). Το γάλα και τα γαλακτοκοµικά προϊόντα συµβάλλουν σηµαντικά στη διατροφική έκθεση στο νικέλιο στον νεαρό πληθυσµό, ιδίως στα µικρά παιδιά. Σε παιδιά µεγαλύτερης ηλικίας και στους εφήβους, η σχετικά υψηλή κατανάλωση σοκολάτας και προϊόντων µε βάση τη σοκολάτα καθιστά αυτά τα τρόφιµα ως έναν από τους κύριους συντελεστές πρόσληψης. Ο σηµαντικός ρόλος των µη αλκοολούχων ποτών (εκτός από τα ποτά µε βάση το γάλα) στη διατροφική έκθεση στο νικέλιο εξηγείται από την κατανάλωση ποτών κακάου και καφέ στον νέο και τον ενήλικο πληθυσµό, αντίστοιχα Χρόνος Υλοποίησης Μάρτιος 2017 έως Ιανουάριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Εργαστήρια οκιµών και Ερευνών Τροφίµων Αθήνας του ΕΦΕΤ Εργαστήρια οκιµών και Ερευνών Τροφίµων Θεσσαλονίκης του ΕΦΕΤ Α' Χηµική Υπηρεσία Αθηνών - Τµήµα Β' (Χηµικών κινδύνων τροφίµων και ειδικών αναλύσεων) του ΓΧΚ Χηµική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α' (Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών µε Αλκοόλη) ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 106/220

109 Χηµική Υπηρεσία Ηπείρου και υτικής Μακεδονίας του ΓΧΚ, Τµήµα Α (Εργαστηριακών Ελέγχων) 12.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Παράµετροι προς έλεγχο Προγραµµατίστηκαν 125 έλεγχοι σε διάφορα προϊόντα για προσδιορισµό καδµίου, µολύβδου, υδραργύρου, ανόργανου κασσιτέρου και αρσενικού και υλοποιήθηκαν 106 έλεγχοι. Εποµένως, το ποσοστό υλοποίησης του προγράµµατος ήταν 84,8%. Π Α Π ΚΜ Π Ε Προγραµµατισµός Υλοποίηση Π Θ Π Η Αριθµός Ελέγχων ιάγραµµα 12.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου µετάλλων στα τρόφιµα 12.5 Εξέταση δειγµάτων Για την ανάλυση των δειγµάτων έγινε προετοιµασία αυτών µε χώνευση σε συσκευή µικροκυµάτων ή εκλεκτική εκχύλιση (στην περίπτωση του ανόργανου αρσενικού) και στη συνέχεια ποσοτικός προσδιορισµός των µετάλλων, µε Φασµατοφωτόµετρο Ατοµικής Απορρόφησης µε χρήση φούρνου γραφίτη και FIAS (Flow Injection Analysis System) κατά περίπτωση Αποτελέσµατα Από τα 106 δείγµατα που ελέγχθηκαν, τα: 20 ήταν αλιεύµατα (νωπά και καταψυγµένα ιχθυηρά και µαλάκια και εξετάστηκαν για µόλυβδο, κάδµιο και υδράργυρο, 9 ήταν γαλακτοκοµικά προϊόντα (τυρί, γιαούρτι) και εξετάστηκαν για υδράργυρο, ολικό αρσενικό και νικέλιο, ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 107/220

110 5 ήταν κατεψυγµένα φρούτα & λαχανικά και εξετάστηκαν για κάδµιο, 5 ήταν κονσέρβες αλιευµάτων και εξετάστηκαν για µόλυβδο, κάδµιο, υδράργυρο, ανόργανο κασσίτερο, και ολικό αρσενικό, 5 ήταν κονσέρβες φρούτων & λαχανικών και εξετάστηκαν για κάδµιο και ανόργανο κασσίτερο, 5 ήταν κονσερβοποιηµένο γλυκό καλαµπόκι και εξετάστηκαν για µόλυβδο, κάδµιο, ανόργανο κασσίτερο, ολικό αρσενικό και νικέλιο, 10 ήταν µαγειρικό αλάτι και εξετάστηκε για υδράργυρο, 10 ήταν µανιτάρια νωπά (συσκευασµένα) και εξετάστηκαν για µόλυβδο, κάδµιο, υδράργυρο, ολικό αρσενικό και νικέλιο, 8 ήταν µέλι και εξετάστηκε για υδράργυρο, 14 ήταν ρύζι και εξετάστηκε για µόλυβδο, κάδµιο, ανόργανο και ολικό αρσενικό, 5 ήταν σοκολάτες και σκόνη κακάο και εξετάστηκαν για κάδµιο, ολικό αρσενικό και νικέλιο, 10 ήταν χυµοί φρούτων και εξετάστηκαν για κάδµιο και νικέλιο. αλιεύµατα (νωπά & κατεψυγµένα) 13% 8% 9% 5% 9% 9% 5% 5% 19% 5% 5% 8% γαλακτοκοµικά προϊόντα κατεψυγµένα φρούτα και λαχανικά κονσέρβες αλιευµάτων κονσέρβες φρούτων & λαχανικών κονσερβοποιηµένο γλυκό καλαµπόκι µαγειρικό αλάτι µανιτάρια νωπά µέλι ρύζι σοκολάτες και σκόνη κακάο χυµοί φρούτων ιάγραµµα 12.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάσθηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου µετάλλων στα τρόφιµα. Κατά τους ανωτέρω ελέγχους δεν διαπιστώθηκαν µη συµµορφώσεις µε τη νοµοθεσία. 0% Συµµορφούµενα δείγµατα Μη συµµορφούµενα δείγµατα 100% ιάγραµµα 12.3: Συµµόρφωση των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου µετάλλων στα τρόφιµα. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 108/220

111 12.7 Συµπεράσµατα Από τα αποτελέσµατα του προγράµµατος προκύπτει ότι τα τρόφιµα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εµφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία, εποµένως για τους συγκεκριµένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Παρόλα αυτά, λόγω της σοβαρότητας του συγκεκριµένου χηµικού κινδύνου, η συνεχής παρακολούθηση των βαρέων µετάλλων σε διάφορα είδη τροφίµων κρίνεται αναγκαία. Η εναλλαγή των κατηγοριών τροφίµων που επιλέγονται να ελεγχθούν κάθε χρόνο εξασφαλίζει µια πληρέστερη εικόνα της αγοράς στη διάρκεια του χρόνου Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισµό των επιπέδων του µολύβδου, του καδµίου, του υδραργύρου και του ανόργανου κασσιτέρου προκύπτει από: τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης εκεµβρίου 2006 που καθορίζει τα µέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισµένες ουσίες οι οποίες επιµολύνουν τα τρόφιµα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, τον κανονισµό (ΕΚ) 333/2007 της Επιτροπής της 28ης Μαρτίου 2007 που καθορίζει τις µεθόδους δειγµατοληψίας και ανάλυσης για τον έλεγχο των επιπέδων ιχνοστοιχείων και ουσιών που επιµολύνουν τα τρόφιµα κατά την επεξεργασία τους, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, και τη σύσταση (ΕΕ) 2015/1381 της Επιτροπής της 10ης Αυγούστου 2015 σχετικά µε την παρακολούθηση της παρουσίας αρσενικού στα τρόφιµα, τη σύσταση (ΕΕ) 2016/1111 της Επιτροπής της 6ης Ιουλίου 2016 σχετικά µε την παρακολούθηση της παρουσίας νικελίου στα τρόφιµα. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 109/220

113 13 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων στα τρόφιµα 13.1 Εισαγωγή Σκοπός Οι πολυκυκλικοί αρωµατικοί υδρογονάνθρακες (ΠΑΥ), αποτελούν µια µεγάλη κατηγορία οργανικών ενώσεων που περιέχουν δύο ή περισσότερους αρωµατικούς δακτυλίους. Κατά κύριο λόγο σχηµατίζονται από την ατελή καύση ή πυρόλυση της οργανικής ύλης και κατά τη διάρκεια διαφόρων βιοµηχανικών διεργασιών. Οι ΠΑΥ εµφανίζονται γενικά σε πολύπλοκα µίγµατα τα οποία µπορεί να αποτελούνται από εκατοντάδες ενώσεις. Για τους µη καπνιστές η κύρια οδός έκθεσης είναι η κατανάλωση τροφίµων. Τα τρόφιµα µπορεί να επιµολυνθούν από περιβαλλοντικούς παράγοντες, από βιοµηχανικές πηγές επεξεργασίας τροφίµων καθώς και από ορισµένες πρακτικές µαγειρέµατος στο σπίτι. Κατά την τελευταία δεκαετία οι ΠΑΥ αξιολογήθηκαν από διάφορες διεθνείς επιστηµονικές επιτροπές και την ΕΑΑΤ. Το συµπέρασµα ήταν ότι περίπου 16 ΠΑΥ παρουσιάζουν σαφείς ενδείξεις µεταλλαξιογένεσης/γονιδιοτοξικότητας και καρκινογόνου επίδρασης σε διάφορα πειραµατόζωα, εποµένως µπορούν να θεωρηθούν ως δυνητικά γονοτοξικοί και καρκινογόνοι παράγοντες για τον άνθρωπο. Συνεπώς η πρόσληψή τους µέσω της διατροφής µπορεί να έχει µακροπρόθεσµες αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία των καταναλωτών. Βάσει αυτών των δεδοµένων η οµάδα της ΕΑΑΤ για τις προσµείξεις στην διατροφική αλυσίδα, πρότεινε τη χρήση τεσσάρων ΠΑΥ ως δεικτών για την συνολική παρουσία των ΠΑΥ σε ένα τρόφιµο 6. Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, µέσω της συµµόρφωσης µε τον Κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα των πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων (ΠΑΥ) στα τρόφιµα Χρόνος Υλοποίησης Μάρτιος 2017 έως εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ 6 EFSA Journal (2008) 724, ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 111/220

114 Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Α' Χηµική Υπηρεσία Αθηνών - Τµήµα Β' (Χηµικών κινδύνων τροφίµων και ειδικών αναλύσεων) του Γενικού Χηµείου του Κράτους 13.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Παράµετροι προς έλεγχο Προγραµµατίστηκαν 50 έλεγχοι σε διάφορα προϊόντα για προσδιορισµό ΠΑΥ. Μέρος του προγράµµατος υλοποιήθηκε σε συνδυασµό µε το αντίστοιχο πρόγραµµα για τον προσδιορισµό 3-µονοχλωροπροπανο-1,2-διόλης. Υλοποιήθηκαν και οι 50 έλεγχοι. Το ποσοστό υλοποίησης του προγράµµατος ανήλθε στο 100%. Π Α Π ΚΜ Π Ε Π Θ Προγραµµατισµός Υλοποίηση Π Η Π ΑΜΘ Αριθµός Ελέγχων ιάγραµµα 13.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων στα τρόφιµα 13.5 Εξέταση δειγµάτων Για την εξέταση των δειγµάτων χρησιµοποιήθηκε µέθοδος Υγρής Χρωµατογραφίας Υψηλής Απόδοσης (HPLC), µε ανίχνευση των ΠΑΥ µε φθορισµοµετρικό ανιχνευτή, σύµφωνα µε την αναλυτική µέθοδο προσδιορισµού Πολυκυκλικών Αρωµατικών Υδρογονανθράκων σε φυτικά λίπη και έλαια ISO 15753:2006 όπως αυτή έχει τροποποιηθεί και επικυρωθεί στο εργαστήριο του Β Τµήµατος της Α' Χηµικής Υπηρεσίας ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 112/220

115 Αθηνών του ΓΧΚ και σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 333/2007. Εναλλακτικά και, ανάλογα µε τις πιθανές παρεµποδίσεις στα δείγµατα του πυρηνελαίου, των αποξηραµένων βοτάνων και των µπαχαρικών, χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος Αέριας Χρωµατογραφίας µε ανιχνευτή φασµατογράφο µάζας (Προσδιορισµός πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων (PAHs) σε τρόφιµα µε GC/IDMS-SIM) Αποτελέσµατα Από τα 50 δείγµατα που εξετάστηκαν, τα: 5 ήταν αλιεύµατα καπνιστά, 5 ήταν αποξηραµένα βότανα ασιατικής προέλευσης, 2 ήταν ελαιόλαδα αποτελούµενα από εξευγενισµένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα και 3 ήταν πυρηνέλαιο 10 ήταν φυτικά έλαια εκτός ελαιολάδου και συγκεκριµένα o 3 ήταν ηλιέλαιο, o 3 ήταν κοκόλιπος o 1 ήταν φοινικοπυρηνέλαιο o 3 ήταν φοινικέλαιο 5 ήταν κακάο και προϊόντα του 5 κατατάσσονταν στην κατηγορία κρέας και προϊόντα µε βάση το κρέας τα οποία έχουν υποβληθεί σε ψήσιµο ή µπάρµπεκιου, 5 ήταν µεταποιηµένα τρόφιµα µε βάση τα δηµητριακά και παιδικές τροφές για βρέφη και µικρά παιδιά. 8 ήταν µπαχαρικά ασιατικής προέλευσης 2 ήταν τσιπς µπανάνας ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 113/220

116 10% 10% 16% 10% 10% 10% 10% 4% 20% αλιεύεµατα καπνιστά αποξηραµένα βότανα κακάο και προϊόντα του κρέας και προϊόντα µε βάση το κρέας (ψητά) µπαχαρικά µεταποιηµένα τρόφιµα µε βάση τα δηµητριακά και παιδικές τροφές για βρέφη και µικρά παιδιά πυρηνέλαιο, ελαιόλαδο αποτελούµενο από εξευγενισµένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα φυτικά έλαια (φοινικέλαιο, φοινικοπυρηνέλαιο, κοκόλιπος, ηλιέλαιο) τσιπς µπανάνας ιάγραµµα 13.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων στα τρόφιµα. Όλα τα δείγµατα που εξετάστηκαν βρέθηκαν συµµορφούµενα µε τη νοµοθεσία. 0% Συµµορφούµενα δείγµατα Μη συµµορφούµενα δείγµατα 100% ιάγραµµα 13.3: Συµµόρφωση των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων στα τρόφιµα Συµπεράσµατα Από τα αποτελέσµατα του προγράµµατος προκύπτει ότι τα τρόφιµα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εµφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία, εποµένως για τους συγκεκριµένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Παρόλα αυτά, λόγω της σοβαρότητας του συγκεκριµένου χηµικού κινδύνου, η συνεχής παρακολούθηση των πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων σε διάφορα είδη τροφίµων κρίνεται αναγκαία. Η εναλλαγή των κατηγοριών τροφίµων που επιλέγονται να ελεγχθούν κάθε χρόνο εξασφαλίζει τον έλεγχο του συνόλου της αγοράς. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 114/220

117 Ειδικότερα, από τους ελέγχους που αφορούσαν στην κατηγορία «κρέας και προϊόντα µε βάση το κρέας τα οποία έχουν υποβληθεί σε ψήσιµο ή µπάρµπεκιου», προέκυψε ότι τα συγκεκριµένα τρόφιµα τα οποία αποτελούν σηµαντικό τµήµα της διατροφής στη µαζική εστίαση δεν επιβαρύνουν τους καταναλωτές µε ΠΑΥ. Επιβεβαιώθηκαν δηλαδή τα αποτελέσµατα των αντίστοιχων ελέγχων του προγράµµατος των προηγούµενων ετών, απ όπου προκύπτει ότι τα ανωτέρω προϊόντα περιέχουν ΠΑΥ σε επίπεδα που συµµορφώνονται µε την κείµενη νοµοθεσία. Έξι δείγµατα που λήφθηκαν στο πλαίσιο του προγράµµατος αυτού και συγκεκριµένα 3 πυρηνέλαια και 3 φοινικέλαια, εξετάστηκαν ταυτόχρονα και για την παρουσία εστέρων της µονοχλωροπροανοδιόλης µε λιπαρά οξέα και εστέρων της γλυσιδόλης µε λιπαρά οξέα. Τα αποτελέσµατα αυτά περιγράφονται αναλυτικά στο αντίστοιχο κεφάλαιο για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3-µονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιµα που ακολουθεί (σελ ) Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισµό των επιπέδων των πολυκυκλικών αρωµατικών υδρογονανθράκων προκύπτει από: τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης εκεµβρίου 2006 που καθορίζει τα µέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισµένες ουσίες οι οποίες επιµολύνουν τα τρόφιµα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, και τον κανονισµό (ΕΚ) 333/2007 της Επιτροπής της 28ης Μαρτίου 2007 που καθορίζει τις µεθόδους δειγµατοληψίας και ανάλυσης για τον έλεγχο των επιπέδων ιχνοστοιχείων και ουσιών που επιµολύνουν τα τρόφιµα κατά την επεξεργασία τους, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 115/220

119 14 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3- µονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιµα 14.1 Εισαγωγή Σκοπός Η 3-µονοχλωροπροπανο-1,2-διόλη (3-MCPD) και η 2-µονοχλωροπροπανο-1,3-διόλη (2-MCPD) είναι χλωριωµένα παράγωγα της γλυκερόλης (1,2,3-προπανοτριόλη). Οι 3- και 2-MCPD καθώς και οι εστέρες τους µε λιπαρά οξέα, είναι µεταξύ των µη πτητικών χλωροπροπανολών, οι οποίες ταυτοποιούνται στα τέλη της δεκαετίας του 1970 στη σύνθεση των υδρολυµένων φυτικών πρωτεϊνών οι οποίες χρησιµοποιούνται ως ενισχυτικά γεύσης σε τρόφιµα. Οι εστέρες λιπαρών οξέων της 3- και 2-MCPD παράγονται σε φυτικά έλαια και λίπη κατά το ραφινάρισµα και περιέχουν τα λιπαρά οξέα που υπάρχουν σε αυτά σε παρόµοια αναλογία. Οι εστέρες της γλυκιδόλης µε λιπαρά οξέα είναι επιµολυντές που προκύπτουν στο στάδιο της απόσµησης κατά τη διαδικασία ραφιναρίσµατος των φυτικών ελαίων. Οι γλυκιδυλεστέρες λιπαρών οξέων υδρολύονται προς γλυκιδόλη στον γαστρεντερικό σωλήνα. Τον Μάιο του 2016, η επιστηµονική οµάδα για τις µολυσµατικές προσµείξεις στην τροφική αλυσίδα (CONTAM) της ΕΑΑΤ εξέδωσε επιστηµονική γνώµη σχετικά µε τους κινδύνους για την υγεία του ανθρώπου που συνδέονται µε την παρουσία 3- και 2- µονοχλωροπροπανοδιόλης (MCPD) και των εστέρων αυτών µε λιπαρά οξέα, καθώς και γλυκιδυλεστέρων λιπαρών οξέων στα τρόφιµα 7. Η οµάδα CONTAM κατέληξε στο συµπέρασµα ότι τα νεφρά και οι όρχεις φαίνεται να είναι τα κύρια όργανα στόχοι για την τοξικότητα που προκαλείται από την 3-MCPD. Καθόρισε µάλιστα ως ανεκτή ηµερήσια πρόσληψη (TDI) τα 0,8 µg/kg σωµατικού βάρους (bw) ανά ηµέρα για την 3-MCPD. Σηµειώνοντας την έλλειψη ειδικών δεδοµένων για τους εστέρες λιπαρών οξέων της 3-MCPD και την υδρόλυση τους, η οµάδα CONTAM επιβεβαίωσε ότι η τοξικότητα των εστέρων 3-MCPD λιπαρών οξέων θα πρέπει να θεωρείται ισοδύναµη (σε µοριακή βάση) µε εκείνη της µητρικής ένωσης. Ως εκ τούτου, κατέληξε στο συµπέρασµα ότι η τιµή 0,8 µg/kg bw ανά ηµέρα αποτελεί αποδεκτή ηµερήσια πρόσληψη (TDI) για την 3-MCPD και τους εστέρες της µε λιπαρά οξέα (εκφρασµένα σε ισοδύναµα MCPD). Ωστόσο, η ΕΑΑΤ αποφάσισε να επανεξετάσει την εκτίµηση της 3-MCPD και των εστέρων αυτής µε λιπαρά οξέα, ύστερα από λεπτοµερή ανάλυση των αποκλινουσών απόψεων (όσον αφορά τον εν λόγω επιµολυντή) µεταξύ της οµάδας της ΕΑΑΤ και της µεικτής επιτροπής εµπειρογνωµόνων των 7 EFSA Journal 2016;14(5):4426 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 117/220

120 FAO/WHO για τα πρόσθετα τροφίµων 8. Έτσι, κατέληξε στο συµπέρασµα 9 ότι µε βάση τις επιδράσεις στα νεφρά µια επικαιροποιηµένη τιµή για το TDI καθορίζεται στα 2 µg/kg bw ανά ηµέρα για την 3-MCPD και τους εστέρες λιπαρών οξέων της. Η τιµή αυτή θεωρήθηκε επίσης προστατευτική για επιδράσεις στην ανδρική γονιµότητα και δεν υπερβαίνεται στον ενήλικο πληθυσµό. Μια µικρή υπέρβαση του TDI παρατηρήθηκε στους υψηλούς καταναλωτές των νεότερων ηλικιακών οµάδων και συγκεκριµένα όταν πρόκειται για βρέφη που τρέφονταν µόνο µε βρεφικές τροφές. Όσον αφορά τη γλυκιδόλη, η ΕΑΑΤ κατέληξε στο συµπέρασµα 7 ότι είναι γονιδιοτοξική και καρκινογόνος χηµική ένωση. εδοµένου του δυναµικού γονιδιοτοξικότητας και καρκινογονικότητας της γλυκιδόλης, η ΕΑΑΤ εφάρµοσε προσέγγιση βασισµένη στο περιθώριο έκθεσης (margin of exposure ή «MoE»). Οι εκτιµήσεις έκθεσης για βρέφη, νήπια και άλλα παιδιά κατέληξαν σε MoE που κυµαινόταν από έως 4.900, ενώ για βρέφη που τρέφονται µόνο µε παρασκευάσµατα για βρέφη, το MoE ήταν περίπου έως Η ΕΑΑΤ έκρινε ότι ένα περιθώριο έκθεσης χαµηλότερο του ενέχει ανησυχίες για την υγεία. Εποµένως, κρίθηκε σκόπιµο να θεσπιστούν µέγιστα επίπεδα για την παρουσία γλυκιδυλεστέρων λιπαρών οξέων σε φυτικά έλαια και λίπη, τα οποία διατίθενται στην αγορά για τον τελικό καταναλωτή ή για χρήση ως συστατικά σε τρόφιµα. Αυτό έγινε µε τον κανονισµό (EE) 2018/290 που δηµοσιεύτηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2018 και καθορίζει τα σχετικά µέγιστα επιτρεπτά επίπεδα. Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, µέσω της συµµόρφωσης µε τον Κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα της 3- µονοχλωροπροπανοδιόλης στα τρόφιµα. Στο πλαίσιο του προγράµµατος αυτού προγραµµατίσθηκε επιπλέον η υλοποίηση ελέγχων σε πυρηνέλαιο, βαµβακέλαιο και φοινικέλαιο βάσει της σύστασης 2014/661/ΕΕ σχετικά µε την παρακολούθηση της παρουσίας 2- και 3-µονοχλωροπροπανο-1,2-διόλης (2- και 3-MCPD) καθώς και εστέρων της 2- και 3-MCPD µε λιπαρά και γλυκιδυλολιπαρά οξέα στα τρόφιµα Χρόνος Υλοποίησης Μάρτιος 2017 έως εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: EFSA Journal 2018;16(1):5083 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 118/220

121 Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Αττικής Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Α Χηµική Υπηρεσία Αθηνών - Τµήµα Β (Χηµικών Κινδύνων Τροφίµων & Ειδικών Αναλύσεων) 14.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Προγραµµατίστηκαν 5 έλεγχοι σε σάλτσες σόγιας, 12 έλεγχοι σε φυτικά έλαια και 5 έλεγχοι σε παρασκευάσµατα για βρέφη και παρασκευάσµατα 2ης βρεφικής ηλικίας. Υλοποιήθηκαν 18 έλεγχοι. Το πρόγραµµα υλοποιήθηκε σε ποσοστό 81,8%. Π Α Προγραµµατισµός Υλοποίηση Π ΚΜ Αριθµός Ελέγχων ιάγραµµα 14.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου της 3-µονοχλωροπροπανοδιόλης και των γλυκιδυλικών εστέρων λιπαρών οξέων σε τρόφιµα 14.5 Εξέταση δειγµάτων Για την εξέταση των δειγµάτων σάλτσας σόγιας ως προς την ελεύθερη 3-MCPD χρησιµοποιήθηκε µέθοδος Αεριοχρωµατογραφίας µε ανιχνευτή Φασµατογράφο Μαζών (GCMS), σύµφωνη µε το πρότυπο ΕΛΟΤ EN 14573:2005, Foodstuffs - Determination of 3-monochloropropane-1,2-diol by GC/MS. Για τα φυτικά έλαια, όπου προσδιορίστηκαν οι εστέρες της 3-MCPD, της 2-MCPD και της γλυσιδόλης, ακολουθήθηκε η προτεινόµενη από το Ενωσιακό Εργαστήριο Αναφοράς (EURL-PAHs: JRC) GCMS µέθοδος Development and Validation of analytical methods for the analysis of 3-MCPD (both in free and ester form) and glycidyl esters in various food matrices (EFSA supporting publication 2015: EN-779). Το εργαστήριο ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 119/220

122 συµµετείχε µε απόλυτη επιτυχία στη σχετική διεργαστηριακή δοκιµή που διοργάνωσε το EURL Αποτελέσµατα Από τα 18 δείγµατα που ελήφθησαν, τα: 5 ήταν παρασκευάσµατα για βρέφη και παρασκευάσµατα 2ης βρεφικής ηλικίας (σύµφωνα µε την οδηγία 2006/141/ΕΚ), 5 ήταν πυρηνέλαιο, 5 ήταν σάλτσες σόγιας, 3 ήταν φοινικέλαιο. 28% 28% παρασκευάσµατα για βρέφη / 2ης βρεφικής ηλικίας πυρηνέλαιο 17% σάλτσες σόγιας 27% φοινικέλαιο ιάγραµµα 14.2: Είδος και ποσοστό δειγµάτων που εξετάσθηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για την παρακολούθηση των επιπέδων της 3-µονοχλωρο-προπανοδιόλης και των γλυκιδυλικών εστέρων λιπαρών οξέων σε τρόφιµα. Όλα τα δείγµατα σάλτσας σόγιας που εξετάστηκαν ήταν συµµορφούµενα µε την νοµοθεσία. 0% Συµµορφούµενα δείγµατα Μη συµµορφούµενα δείγµατα 100% ιάγραµµα 14.3: Συµµόρφωση των δειγµάτων που εξετάσθηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου της 3-µονοχλωρο-προπανοδιόλης και των γλυκιδυλικών εστέρων λιπαρών οξέων σε τρόφιµα. Όσον αφορά τα επίπεδα των εξεταζοµένων ουσιών στα φυτικά έλαια για τα οποία δεν ήταν ακόµα σε ισχύ µέγιστα επιτρεπτά επίπεδα κατά τη χρονική στιγµή του ελέγχου -, αυτά παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα: ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 120/220

123 Πίνακας 14.1: Επίπεδα εστέρων των 3-MCPD, 2-MCPD και γλυκιδόλης στις διάφορες κατηγορίες τροφίµων (µg/kg) που εξετάστηκαν α/α Κατηγορία Προϊόντων Αριθµός Ελέγχων 1 Πυρηνέλαιο 5 2 Φοινικέλαιο 3 Παράµετρος ιάµεση Τιµή Αποτέλεσµα (µg/kg) Ελάχιστη Τιµή Μέγιστη Τιµή 3-MCPD MCPD Glycidol MCPD MCPD Glycidol εν υπάρχουν ακόµα εργαστηριακά αποτελέσµατα για τα δείγµατα παρασκευασµάτων για βρέφη και παρασκευασµάτων 2ης βρεφικής ηλικίας που ελήφθησαν Συµπεράσµατα Σε ότι αφορά τις σάλτσες σόγιας, το πρόγραµµα υλοποιείται κάθε χρόνο µε µικρό αριθµό δειγµάτων και γενικά - µε την εξαίρεση ενός δείγµατος το δεν παρατηρούνται µη συµµορφώσεις. Εποµένως, προκύπτει ότι οι σάλτσες σόγιας που διακινούνται στην ελληνική αγορά εµφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία και, όσον αφορά στον συγκεκριµένο παράγοντα κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Όσον αφορά στους εστέρες των 3-MCPD, 2-MCPD και γλυκιδόλης στις κατηγορίες τροφίµων που εξετάστηκαν, τα επίπεδα που µετρήθηκαν σε αντίθεση µε τα αντίστοιχα ευρήµατα του 2016, απαιτούν την προσοχή τόσο των αρµοδίων αρχών όσο και των επιχειρήσεων του κλάδου, καθώς ήδη έχει τεθεί σε εφαρµογή ο κανονισµός (ΕΕ) 2018/290, ο οποίος θεσπίζει µέγιστα επιτρεπτά επίπεδα γλυκιδυλικών εστέρων λιπαρών οξέων σε φυτικά έλαια και λίπη, παρασκευάσµατα για βρέφη, παρασκευάσµατα δεύτερης βρεφικής ηλικίας και τρόφιµα για ειδικούς ιατρικούς σκοπούς που προορίζονται για βρέφη και µικρά παιδιά. Με βάση τα µέγιστα αυτά επίπεδα, 2 από τα ανωτέρω δείγµατα πυρηνελαίου που εξετάστηκαν για τα επίπεδα των γλυκιδυλοεστέρων λιπαρών οξέων θα τίθεντο εκτός κυκλοφορίας από τις 19 Σεπτέµβριου 2018, ως µη συµµορφούµενα µε τη νοµοθεσία, όπως και άλλο ένα δείγµα φοινικέλαιου. Ένα ακόµη δείγµα φοινικέλαιου θα χαρακτηρίζονταν συµµορφούµενο µε την νοµοθεσία, λαµβάνοντας υπόψη την αβεβαιότητα της µέτρησης. Αν και ο συνολικός αριθµός των δειγµάτων που ελέγχθηκαν για τα συγκεκριµένα έλαια είναι πολύ µικρός και δεν δύναται επί του παρόντος να εξαχθούν ασφαλή συµπεράσµατα για τα επίπεδα των γλυκιδυλοεστέρων λιπαρών οξέων ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 121/220

124 στα έλαια αυτά γενικά, καθώς η γλυκιδόλη, έχει ήδη χαρακτηριστεί ως γονιδιοτοξική και καρκινογόνος, απαιτείται συνέχιση και εντατικοποίηση των ελέγχων στα τρόφιµα αυτά. Αντίστοιχη παρακολούθηση και συνέχιση των ελέγχων απαιτείται και ως προς την παράµετρο των εστέρων της 3-MCPD στα έλαια αυτά. Για τους εστέρες της 3-MCPD, το προτεινόµενο όριο συζητείται να είναι µεταξύ των τιµών 2,0 mg/kg και 3,0 mg/kg (εκφρασµένου ως 3-MCPD). Στην περίπτωση που ως όριο υιοθετηθεί η τιµή των 2,0 mg/kg, τότε και τα 3 δείγµατα φοινικέλαιου που ελέγχθηκαν δεν θα συµµορφώνονταν µε αυτό, όπως επίσης και 3 από τα 5 δείγµατα πυρηνελαίου Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισµό των επιπέδων της 3-µονοχλωροπροπανοδιόλης προκύπτει από: τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης εκεµβρίου 2006 που καθορίζει τα µέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισµένες ουσίες οι οποίες επιµολύνουν τα τρόφιµα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, τον κανονισµό (ΕΚ) 333/2007 της Επιτροπής της 28ης Μαρτίου 2007, για τον καθορισµό µεθόδων δειγµατοληψίας και ανάλυσης για τον έλεγχο των επιπέδων ιχνοστοιχείων και ουσιών που επιµολύνουν τα τρόφιµα κατά την επεξεργασία τους, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, τη σύσταση 2014/661/ΕΕ της 10 ης Σεπτεµβρίου 2014 σχετικά µε την παρακολούθηση της παρουσίας 2- και 3-µονοχλωροπροπανο-1,2-διόλης (2- και 3- MCPD) καθώς και εστέρων της 2- και 3-MCPD µε λιπαρά και γλυκιδυλολιπαρά οξέα στα τρόφιµα. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 122/220

125 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία χηµικών κινδύνων στα τρόφιµα Αγροτικοί ρυπαντές ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 123/220

127 15 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των µυκοτοξινών στα τρόφιµα 15.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, µέσω της συµµόρφωσης µε τον Κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 όσον αφορά στα επίπεδα των µυκοτοξινών σε ορισµένα είδη τροφίµων. Ο έλεγχος αφορούσε τα παρακάτω είδη µυκοτοξινών: Αφλατοξίνη Β1, και το άθροισµα των Αφλατοξινών Β1, Β2, G1 και G2 σε διάφορα τρόφιµα (ξηρούς καρπούς, αποξηραµένα φρούτα, µπαχαρικά, προϊόντα καλαµποκιού, ρύζι και προϊόντα του, προϊόντα δηµητριακών και παιδικές τροφές µε βάση τα δηµητριακά) την Αφλατοξίνη Μ1 σε γάλα και προϊόντα του, την Ωχρατοξίνη Α (ΟΤΑ) σε διάφορα τρόφιµα (προϊόντα δηµητριακών, ρύζι, σταφίδες, µπαχαρικά, καφέ (φρυγµένο και στιγµιαίο) και προϊόντα καλαµποκιού, τη εσοξυνιβαλενόλη (DON) και τη Ζεαραλενόνη (ΖΕΑ) σε προϊόντα δηµητριακών και προϊόντα καλαµποκιού, τις Φουµονισίνες Β1 και Β2 σε διάφορα προϊόντα καλαµποκιού και παιδικές τροφές µε βάση τα δηµητριακά. την Πατουλίνη σε χυµούς µήλου Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 125/220

128 Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Χηµική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α (Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών µε Αλκοόλη (για προσδιορισµό αφλατοξίνών Β1, Β2, G1, G2,), Χηµική Υπηρεσία Πειραιά, που εδρεύει στον Πειραιά, Τµήµα Α (Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων) (προσδιορισµός αφλατοξινών Β1, Β2, G1, G2, αφλατοξίνης Μ1, DON, ZEA, φουµονισίνών Β1 και Β2, πατουλίνης και ΟΤΑ). Τα παραπάνω εργαστήρια είναι διαπιστευµένα για τον προσδιορισµό µυκοτοξινών σε διάφορα είδη τροφίµων σύµφωνα µε το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Προγραµµατίστηκαν συνολικά 140 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιµα για προσδιορισµό µυκοτοξινών που αφορούσαν σε προσδιορισµό συνολικά 230 παραµέτρων και υλοποιήθηκαν 135 (ποσοστό υλοποίησης 96,4%). Το είδος, ο αριθµός και η κατανοµή των προγραµµατισµένων ελέγχων ανά Περιφερειακή ιεύθυνση ΕΦΕΤ φαίνονται αναλυτικά στον ακόλουθο Πίνακα 15.1: Πίνακας 15.1: Κατανοµή ελέγχων ανά είδος τροφίµου και προσδιοριζόµενη παράµετρο. Μυκοτοξίνη Αφλατοξίνες Β1, Β2, G1 & G2 Αφλατοξίνη Μ1 ΟΤΑ Φουµονισίνες Πατουλίνη DON-ZEA α/α Είδος τροφίµου* Ξηροί καρποί [κυρίως φιστίκια Αιγίνης και γενικότερα κελυφωτά] Αποξηραµένα φρούτα (σύκα) Παιδικές Τροφές µε βάση τα δηµητριακά** Γάλα και προϊόντα του (τα 5 αφορούν σε παιδικά-βρεφικά γάλατα) Προϊόντα ηµητριακών (Μόνο ολικής άλεσης π.χ. Quaker, αλεύρι ολικής άλεσης, σίκαλη, βρώµη) Ρύζι ακατέργαστο, ρυζογκοφρέτες, βιολογικά προϊόντα ρυζιού Σύνολο δειγµάτων: ** ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 126/220

129 Σταφίδες (15 ελληνικές - 5 εισαγόµενες) Προϊόντα Καλαµποκιού (κορνφλείκς, καλαµποκάλευρο) Μπαχαρικά (µόνο paprika, τσίλι, µοσχοκάρυδο) Καφές φρυγµένος και στιγµιαίος Χυµός Μήλου (συσκευασµένο προϊόν εµπορίου) ΣΥΝΟΛΟ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ: *** ΣΥΝΟΛΟ ΕΙΓΜΑΤΩΝ: 150 * Σε ορισµένες κατηγορίες τροφίµων, στο ίδιο τρόφιµο έγιναν περισσότερες από µία εργαστηριακές δοκιµές για εξέταση περισσοτέρων κινδύνων (οι κατηγορίες µε α/α 3, 5, 6, 8 και 9). ** Τα δείγµατα εστάλησαν σε 2 διαφορετικά εργαστήρια και λογίζονται ως διπλά. *** Προσµετρώνται ξεχωριστά οι έλεγχοι για DON και ZEA Στο παρακάτω διάγραµµα 14.1 εµφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράµµατος ανά Π του ΕΦΕΤ: ιάγραµµα 15.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου από τις Π του ΕΦΕΤ 15.5 Εξέταση δειγµάτων Η µέθοδος που εφαρµόστηκε για τον προσδιορισµό των αφλατοξινών B1, B2, G1, G2 και Μ1, της ωχρατοξίνης Α και των τοξινών του γένους fusarium (δεσοξυνιβαλενόλη, ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 127/220

130 ζεαραλενόνη και φουµονισίνες Β1 και Β2) περιλαµβάνει: καθαρισµό µέσω ανοσοβιολογικών στηλών και στη συνέχεια ποσοτικό προσδιορισµό είτε µε LC/MS/MS είτε µε Υγρή Χρωµατογραφία Υψηλής Απόδοσης (HPLC) και φθορισµοµετρικό ανιχνευτή. Η µέθοδος που εφαρµόστηκε για τον προσδιορισµό της πατουλίνης περιελάµβανε εκχύλιση µε τη µέθοδο QUECHERS και η µέτρηση έγινε µε την τεχνική LC-MS/MS. Τα δείγµατα οµογενοποιούνταν αµέσως µετά την παραλαβή τους από το εργαστήριο ελέγχου, διατηρούνταν σε κατάλληλες συνθήκες (είτε στους 4 C, είτε σε θερµοκρασία περιβάλλοντος) και εξετάζονταν το δυνατόν άµεσα. Η γνωµάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσµατα και ήταν σύµφωνη µε τον Κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 ως ίσχυε Αποτελέσµατα Από τα 135 δείγµατα που ελέγχθηκαν, ένα βρέθηκε µη συµµορφούµενο µε την κείµενη νοµοθεσία. Η µη συµµόρφωση αφορούσε σε ανίχνευση αφλατοξίνης Β1 σε φυστίκια σε συγκέντρωση µεγαλύτερη των µέγιστων επιτρεπόµενων ορίων της νοµοθεσίας. ιάγραµµα 15.2: Αποτελέσµατα Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για την παρακολούθηση των επιπέδων των µυκοτοξινών σε τρόφιµα Συµπεράσµατα Το χαµηλό ποσοστό µη συµµορφούµενων δειγµάτων που εντοπίστηκε κατά τους ελέγχους του 2017 στην αγορά, είναι αντίστοιχο µε τα ποσοστά των προηγούµενων ετών και δείχνει ότι το επίπεδο ασφάλειας της υγείας των καταναλωτών ως προς τον συγκεκριµένο κίνδυνο είναι υψηλό. Από τα αποτελέσµατα των τελευταίων ετών, σε συνδυασµό µε τα στοιχεία του RASFF που αφορούν σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 128/220

131 Ένωση, δεν προκύπτουν κάποιοι ιδιαίτεροι κίνδυνοι ή τάσεις που θα µπορούσαν να χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Λαµβάνοντας υπόψη και τα ανωτέρω αποτελέσµατα, ο σχεδιασµός του προγράµµατος του 2018 για την ανίχνευση µυκοτοξινών, περιλαµβάνει κατηγορίες προϊόντων για τα οποία δεν έχουν συγκεντρωθεί αρκετά στοιχεία από ελέγχους µέχρι τώρα (πχ γκράνµπερις, γκότζι µπέρις, καφές, χυµός µήλου), περιορίζει τους ελέγχους σε κατηγορίες τροφίµων ή/και κινδύνων στις οποίες διαχρονικά δεν παρατηρούνται προβλήµατα και διατηρεί ένα επαρκές επίπεδο ελέγχων για προϊόντα εθνικής σηµασίας και ευρείας κατανάλωσης, πολλά εκ των οποίων είναι και εξαγώγιµα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισµό των βασικών επιπέδων των µυκοτοξινών προκύπτει από: τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης εκεµβρίου 2006 που καθορίζει τα µέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισµένες ουσίες οι οποίες επιµολύνουν τα τρόφιµα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, και τον κανονισµό (ΕΚ) 401/2006 της Επιτροπής της 23ης Μαρτίου 2006 που καθορίζει τις µεθόδους δειγµατοληψίας και ανάλυσης για τον επίσηµο έλεγχο των επιπέδων µυκοτοξινών στα τρόφιµα, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει. Η σχετική Ενωσιακή Νοµοθεσία βρίσκεται διαθέσιµη στην ιστοσελίδα: ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 129/220

133 16 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά 16.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η διαπίστωση συµµόρφωσης µε τον Κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 1881/2006, ως ίσχυε, όσον αφορά στα επίπεδα των νιτρικών ιόντων σε νωπά, διατηρηµένα ή κατεψυγµένα λαχανικά ώστε να εξασφαλίζεται σε υψηλό επίπεδο η προστασία των καταναλωτών Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Χηµική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α (Εργαστηριακών Ελέγων Τροφίµων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών µε Αλκοόλη) του ΓΧΚ Το εργαστήριο είναι διαπιστευµένο για τον προσδιορισµό των νιτρικών ιόντων σε διάφορα είδη τροφίµων σύµφωνα µε το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Προγραµµατίστηκαν συνολικά 10 έλεγχοι σε κατεψυγµένα λαχανικά, κατά το δυνατόν δείγµατα ρόκας (Eruca sativa, Diplotaxis sp, Brassica tenuifolia, Sisymbrium tenuifolium) και εναλλακτικά σπανακιού σε περίπτωση που δεν µπορούσαν να καλυφθούν τα 10 δείγµατα µε ρόκα. Αν βρίσκονταν δείγµατα από συσκευασµένο φρέσκο σταµναγκάθι θα λαµβάνονταν µέχρι 5 δείγµατα διερευνητικά, που θα αντικαθιστούσαν αντίστοιχο αριθµό σπανακιού και ρόκας, ώστε συνολικά στο πρόγραµµα του 2017 να ελέγχονταν 10 δείγµατα λαχανικών, ωστόσο δεν βρέθηκαν τέτοια δείγµατα κατά την υλοποίηση των ελέγχων. Υλοποιήθηκαν 7 από τους 10 ελέγχους (ποσοστό υλοποίησης 70%). Η κατανοµή των ελέγχων απεικονίζεται στον Πίνακα ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 131/220

134 Πίνακας 16.1: Κατανοµή και υλοποίηση των ελέγχων Α/Α Είδος τροφίµου Π ΚΜ Σύνολο ελέγχων Προγ/σµος Υλοποίηση 1 Λαχανικά κατεψυγµένα (κυρίως ρόκα, εναλλακτικά σπανάκι και διερευνητικά σταµναγκάθι) Σύνολο Στο παρακάτω διάγραµµα εµφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράµµατος ανά Π του ΕΦΕΤ: ιάγραµµα 16.1: Υλοποίηση προγράµµατος Νιτρικών ανά Π για το έτος Εξέταση δειγµάτων Για την εξέταση των δειγµάτων χρησιµοποιήθηκε φασµατοφωτοµετρική µέθοδος (ΜΕΘΤΡ 023) όπως αυτή έχει επικυρωθεί στο εργαστήριο της Χηµικής Υπηρεσίας Κεντρικής Μακεδονίας του ΓΧΚ και σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του Κανονισµού 1882/2006/ΕΚ. Η γνωµάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσµατα και γινόταν σύµφωνα µε τον Κανονισµό (ΕΚ) 1881/2006, ως ίσχυε Αποτελέσµατα Τα 7 δείγµατα που εξετάσθηκαν βρέθηκαν συµµορφούµενα µε την κείµενη νοµοθεσία (συνολική συµµόρφωση 100%). ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 132/220

135 ιάγραµµα 16.2: Αποτελέσµατα Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για την παρακολούθηση των επιπέδων των νιτρικών ιόντων σε λαχανικά Συµπεράσµατα Τα αποτελέσµατα των µέχρι τώρα ελέγχων για υπολείµµατα νιτρικών σε τρόφιµα δείχνουν συµµόρφωση µε την κείµενη νοµοθεσία. Αυτό υποδεικνύει ένα υψηλό ποσοστό ασφάλειας των καταναλωτών ως προς τον εξεταζόµενο κίνδυνο. Μέχρι σήµερα δεν έχουν υπάρξει κίνδυνοι από υπολείµµατα νιτρικών σε παιδικές τροφές (ελέγχονταν ετησίως µέχρι το 2014) ή σπανάκι και δεν υπήρξαν προβλήµατα ούτε µε τη ρόκα τα έτη 2015 έως 2017 (έχουν θεσπιστεί όρια βάσει του Κανονισµού (ΕΚ) 1258/2011). Γα το 2018 οι έλεγχοι θα συνεχιστούν σε δείγµατα ρόκας και σπανακιού Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισµό των βασικών επιπέδων των νιτρικών ιόντων προκύπτει από: τον Κανονισµό (ΕΚ) 1881/2006 της Επιτροπής της 19ης εκεµβρίου 2006, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, που καθορίζει τα µέγιστα επιτρεπτά επίπεδα για ορισµένες ουσίες οι οποίες επιµολύνουν τα τρόφιµα. τον Κανονισµό (ΕΚ) 1882/2006 της Επιτροπής της 19ης εκεµβρίου 2006, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, που καθορίζει τις µεθόδους δειγµατοληψίας και ανάλυσης για τον επίσηµο έλεγχο των επιπέδων νιτρικών ιόντων σε ορισµένα τρόφιµα. Η σχετική Κοινοτική Νοµοθεσία βρίσκεται διαθέσιµη στην ιστοσελίδα ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 133/220

137 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία χηµικών κινδύνων στα τρόφιµα Άλλοι χηµικοί κίνδυνοι ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 135/220

139 17 Επίσηµος έλεγχος παρουσίας φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε µεταποιηµένα τρόφιµα φυτικής και ζωικής προέλευσης 17.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της δηµόσιας υγείας µέσω της συµµόρφωσης µε την Ενωσιακή και Εθνική Νοµοθεσία όσον αφορά στα επίπεδα των γεωργικών φαρµάκων στα τρόφιµα καθώς η εκτίµηση της έκθεσης του καταναλωτή στα υπολείµµατα φυτοπροστατευτικών ουσιών Χρόνος Υλοποίησης Μάιος 2017 έως εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Η Α Χηµική Υπηρεσία Αθηνών - Τµήµα Β (Χηµικών Κινδύνων Τροφίµων & Ειδικών Αναλύσεων) του Γενικού Χηµείου του Κράτους Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο (ΜΦΙ) Τα παραπάνω εργαστήρια είναι διαπιστευµένα για τον προσδιορισµό υπολειµµάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών σε τρόφιµα σύµφωνα µε το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO 17025/ Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Προγραµµατίστηκαν συνολικά 170 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιµα για προσδιορισµό υπολειµµάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών και υλοποιήθηκαν 147 (ποσοστό υλοποίησης 86,5%). Το είδος, ο αριθµός και η κατανοµή των προγραµµατισµένων ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 137/220

140 ελέγχων ανά Περιφερειακή ιεύθυνση ΕΦΕΤ φαίνονται αναλυτικά στον ακόλουθο Πίνακα 17.1: Α/Α 1 2 Πίνακας 17.1: Κατανοµή ελέγχων ανά αρµόδια αρχή ελέγχου ΕΙ ΟΣ ΕΙΓΜΑΤΟΣ Σπόροι ή άλευρα σίκαλης ολικής άλεσης* Βιολογικά άλευρα ολικής άλεσης* Π Α Π ΚΜ Π Θ Π Κ Π Ε Π ΑΜΘ Π Η Π ΒΑ Σύνολο δειγµάτων Σταφίδες 5 5 Σύκα αποξηραµένα 5 Ελαιόλαδο Βιολογικό Ελαιόλαδο Παιδικές Τροφές Ρύζι (αποφλοιω- µένο) Λίπος πουλερικών Φασόλια (αποξηραµενα όσπρια) Χυµοί Μύρτιλα γκότζι µπέρι Μέλι Λίπος προβάτου * Σύνολο δειγµάτων * Η ανάλυση των δειγµάτων έγινε από το ΜΦΙ Με έντονα γράµµατα εµφανίζονται τα υποχρεωτικά δείγµατα από τον Εκτελεστικό Κανονισµό (ΕΕ) 2016/662 Στο παρακάτω διάγραµµα εµφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράµµατος ανά Π του ΕΦΕΤ: ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 138/220

141 ιάγραµµα 17.1: Υλοποίηση προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου παρουσίας υπολειµµάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών ανά Π του ΕΦΕΤ για το έτος Εξέταση δειγµάτων Οι µέθοδοι που χρησιµοποιήθηκαν ανά είδος δείγµατος φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 17.2: Πίνακας 17.2: Μέθοδος εξέτασης ανά είδος δείγµατος ΕΙ ΟΣ ΕΙΓΜΑΤΟΣ ΕΙ ΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΜΕΘΟ ΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ηµητριακά και προϊόντα τους κυρίως ολικής αλέσεως (Άλευρα, Νιφάδες δηµητριακών, ρύζι) Τρόφιµα Φυτικής Προέλευσης- µεταποιηµένα Προϊόντα Τρόφιµα Φυτικής Προέλευσης (χυµοί) Τρόφιµα Φυτικής Προέλευσης υψηλής λιποπεριεκτικότητας (ελαιόλαδο) Προσδιορισµός υπολειµµάτων οργανοφωσφορικών καρβαµιδικών και άλλων χηµικών κατηγοριών φυτοφαρµάκων και λοιπών κατηγοριών (*) Προσδιορισµός υπολειµµάτων οργανοφωσφορικών καρβαµιδικών και άλλων χηµικών κατηγοριών φυτοφαρµάκων (*) Προσδιορισµός υπολειµµάτων οργανοφωσφορικών καρβαµιδικών και άλλων χηµικών κατηγοριών φυτοφαρµάκων (*) Προσδιορισµός υπολειµµάτων οργανοφωσφορικών φυτοφαρµάκων και οργανοχλωριωµένων φυτοφαρµάκων και λοιπών κατηγοριών QuEChERS, QuPPE, CS 2 LC-MS/MS, GC-MS/MS (GC-FPD-NPD-1) QuEChERS, LC-MS/MS, GC-MS/MS (GC-FPD-NPD-1) QuEChERS, LC-MS/MS, GC-MS/MS Ειδικά Τρόφιµα Προσδιορισµός υπολειµµάτων QuEChERS- Quoil, LC-MS/MS, GC-MS/MS, (GC-ECD, GC-FPD-NPD-1) ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 139/220

142 Φυτικής Προέλευσης (παιδικές τροφές) Τρόφιµα Ζωικής Προέλευσης οργανοφωσφορικών καρβαµιδικών και άλλων χηµικών κατηγοριών φυτοφαρµάκων (*) Προσδιορισµός υπολειµµάτων οργανοχλωριωµένων, οργανοφωσφορικών φυτοφαρµάκων (*) LC-MS/MS GC-MS/MS Quoil, LC-MS/MS, GC-MS/MS, (GC-ECD, GC-FPD-NPD-1) (*) εννοούνται οι φυτοπροστατευτικές ουσίες που περιλαµβάνονται στο ευέλικτο πεδίο του Εργαστηρίου. Σε περιπτώσεις µη καθορισµού ή υπέρβασης των ΜRLs πραγµατοποιούνταν εκτίµηση επικινδυνότητας (risk assessment) προκειµένου να χαρακτηριστεί το δείγµα ως µη ασφαλές ή µη κανονικό, καθώς έκθεση του καταναλωτή σε επίπεδο υπολειµµάτων υψηλότερο του ΜRL δε συνεπάγεται απαραίτητα και κίνδυνο για την υγεία του. Τα ΜRLs δεν αποτελούν τοξικολογικούς δείκτες ασφάλειας αλλά είναι δείκτες που σχετίζονται µε τα µέγιστα αναµενόµενα επίπεδα κάποιας δραστικής ουσίας στο συγκεκριµένο τρόφιµο κατόπιν ορθής χρήσης µιας εγκεκριµένης ουσίας. Τα ΜRLs έχουν οριστεί έτσι ώστε να αποτρέπεται η παράνοµη χρήση και/ή υπέρβαση της δόσης µίας δραστικής ουσίας προκειµένου να αποτραπούν οι αρνητικές συνέπειες για την υγεία των αγροτών και το περιβάλλον. Το εργαστήριο γνωµατεύει στηριζόµενο στην ενωσιακή και εθνική νοµοθεσία, τη διεθνή βιβλιογραφία, το σχέδιο κατευθυντήριων οδηγιών SANCO/12571/2013 και την εκτίµηση επικινδυνότητας που πραγµατοποιείται από το από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, Γενική /νση Βιώσιµης Φυτικής παραγωγής, /νση Προστασίας Φυτικής Παραγωγής, Τµήµα Φυτοπροστατευτικών και Βιοκτόνων Προϊόντων και συµπεριλαµβάνεται στην έκθεση ανάλυσης Αποτελέσµατα Τα 147 δείγµατα που εξετάστηκαν, βρέθηκαν όλα συµµορφούµενα µε την κείµενη νοµοθεσία. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 140/220

143 ιάγραµµα 17.2: Αποτελέσµατα Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για την παρουσία φυτοπροστατευτικών ουσιών σε τρόφιµα Συµπεράσµατα Η συµµόρφωση όλων των δειγµάτων στις αναλύσεις για τα υπολείµµατα φυτοπροστατευτικών ουσιών σε διάφορα είδη τροφίµων (φυτικών και ζωικών) δείχνει ότι το επίπεδο ασφάλειας της υγείας των καταναλωτών ως προς τον συγκεκριµένο κίνδυνο είναι υψηλό. Όπως έχει διαφανεί τα τελευταία έτη (σε αυτό συντείνουν και επιπλέον αποτελέσµατα δειγµάτων από τα εργαστήρια του ΓΧΚ και του ΜΦΙ) δεν προκύπτουν κάποιοι ιδιαίτεροι κίνδυνοι ή τάσεις που θα µπορούσαν να χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Οι έλεγχοι για υπολείµµατα φυτοπροστατευτικών ουσιών, όµως, συνεχίζονται σε ετήσια βάση καθώς αποτελούν διαρκή και σηµαντικό, δυνητικό κίνδυνο για την ασφάλεια των καταναλωτών. Αυτό επιβεβαιώνεται και από την έκδοση Εκτελεστικών Κανονισµών της ΕΚ που θέτουν τα ελάχιστα επίπεδα ελέγχων ανά χώρα κάθε χρόνο, µε αποτέλεσµα µέρος των δειγµάτων του συγκεκριµένου προγράµµατος ελέγχων να είναι υποχρεωτικά και για την Ελλάδα. Ο ισχύων σχετικός κανονισµός για το 2017 ήταν ο Εκτελεστικός Κανονισµός (ΕΕ) 2016/662 της Επιτροπής της 1ης Απριλίου 2016, για ένα συντονισµένο πολυετές πρόγραµµα ελέγχου της Ένωσης για τα έτη 2017, 2018 και 2019 ώστε να εξασφαλιστεί συµµόρφωση µε τα ανώτατα όρια υπολειµµάτων φυτοφαρµάκων και να εκτιµηθεί η έκθεση του καταναλωτή στα υπολείµµατα φυτοφαρµάκων µέσα και πάνω στα τρόφιµα φυτικής και ζωικής προέλευσης. Το πρόγραµµα του 2017 βασίστηκε στις απαιτήσεις του εν λόγω κανονισµού και εµπλουτίστηκε µε κατηγορίες προϊόντων ευρείας κατανάλωσης και σηµαντικών για την εθνική οικονοµία που λόγω της φύσης τους θα µπορούσαν να παρουσιάζουν προβλήµατα. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 141/220

144 Για το 2018 το αντίστοιχο πρόγραµµα βασίστηκε στο νέο Εκτελεστικό Κανονισµό (ΕΕ) 2017/660 της Επιτροπής της 6ης Απριλίου 2017, για ένα συντονισµένο πολυετές πρόγραµµα ελέγχου της Ένωσης για τα έτη 2018, 2019 και 2020 και επίσης συµπεριέλαβε κατηγορίες προϊόντων ευρείας κατανάλωσης και υψηλής εθνικής σηµασίας Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Το νοµοθετικό πλαίσιο στο οποίο βασίστηκε ο έλεγχος και η ανάλυση για τον προσδιορισµό των υπολειµµάτων φυτοπροστατευτικών ουσιών του 2017 είναι το εξής: Νόµος 4036/2012 (ΦΕΚ 8A) ιάθεση γεωργικών φαρµάκων στην αγορά, ορθολογική χρήση αυτών και συναφείς διατάξεις. Νόµος 4235/2014 (ΦΕΚ 32Α) ιοικητικά µέτρα, διαδικασίες και κυρώσεις στην εφαρµογή της ενωσιακής και εθνικής νοµοθεσίας στους τοµείς των τροφίµων, των ζωοτροφών και της υγείας και προστασίας των ζώων και άλλες διατάξεις αρµοδιότητας του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. Οδηγία 2002/63/ΕΚ (µέθοδοι δειγµατοληψίας) που ενσωµατώθηκε µε την ΥΑ 91972/ ( Β 123). Κανονισµός 2005/396/ΕΚ όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει, όπου και καθορίζονται τα ανώτατα όρια καταλοίπων φυτοφαρµάκων µέσα ή πάνω στα τρόφιµα και τις ζωοτροφές φυτικής και ζωικής προέλευσης και τροποποιεί την οδηγία 91/414/ΕΟΚ του Συµβουλίου. Κανονισµός (ΕΕ) αριθ. 752/2014. Κανονισµός (ΕΕ) αριθ. 212/2013. Κανονισµός (ΕΕ) αριθ. 600/2010. Κανονισµός (ΕΕ) αριθ. 178/2006. Οδηγία 2002/125/ΕΚ της Επιτροπής της 5ης εκεµβρίου 2006, για τις µεταποιηµένες τροφές µε βάση τα δηµητριακά και τις παιδικές τροφές για βρέφη και παιδιά µικρής ηλικίας. Εκτελεστικός Κανονισµός (ΕΕ) 2016/662 της Επιτροπής της 1ης Απριλίου 2016, για ένα συντονισµένο πολυετές πρόγραµµα ελέγχου της Ένωσης για τα έτη 2017, 2018 και 2019 ώστε να εξασφαλιστεί συµµόρφωση µε τα ανώτατα όρια κατάλοίπων φυτοφαρµάκων και να εκτιµηθεί η έκθεση του καταναλωτή στα κατάλοιπα φυτοφαρµάκων µέσα και πάνω στα τρόφιµα φυτικής και ζωικής προέλευσης. Κανονισµός (ΕΚ) 1107/2009 (σχετικά µε τη διάθεση φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην αγορά και την κατάργηση των οδηγιών 79/117/ΕΟΚ και 91/414/ΕΟΚ του Συµβουλίου). Η σχετική Ενωσιακή Νοµοθεσία βρίσκεται διαθέσιµη στην ιστοσελίδα: ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 142/220

145 18 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση των προσθέτων ουσιών σε διάφορα είδη τροφίµων 18.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, µέσω της συµµόρφωσης µε τον Κανονισµό (ΕΚ) 1333/2008 των τροφίµων ζωικής και µη ζωικής προέλευσης ως προς τα πρόσθετα τροφίµων που αυτά περιέχουν. Ο έλεγχος αφορούσε στην ορθή χρήση προσθέτων τροφίµων σε εγκεκριµένες κατηγορίες τροφίµων και τη συµµόρφωση ως προς τα ανώτατα επιτρεπτά επίπεδα των προσθέτων τροφίµων. Το πρόγραµµα περιλάµβανε επίσης έλεγχο της επισήµανσης όσον αφορά στην ορθή αναγραφή των περιεχόµενων προσθέτων ή/και της κατηγορίας προσθέτου, την ορθή επισήµανση για τη δήλωση παρουσίας θειωδών και τυχόν παραπλανητική επισήµανση που σχετίζεται µε τη µεταφορά ενός προσθέτου στο τελικό προϊόν, καθώς και ως προς τις απαιτήσεις του άρθρου 24(1) του κανονισµό (ΕΚ) 1333/2008 (άρθρο 24(1), Παράρτηµα V). Επιπλέον στο πλαίσιο του ανωτέρω προγράµµατος γίνεται έλεγχος ως προς τα ανώτατα επίπεδα ορισµένων ουσιών που απαντώνται φυσικώς σε αρωµατικές ύλες οι οποίες έχουν προστεθεί σε σύνθετα τρόφιµα (τα όρια ισχύουν στα σύνθετα τρόφιµα όπως καταναλώνονται), για τη συµµόρφωση µε το Παράρτηµα ΙΙΙ, Μέρος Β, του κανονισµού (ΕΚ) 1334/2008. Επίσης, στόχος του προγράµµατος ήταν η παρακολούθηση της πραγµατικής χρήσης των προσθέτων τροφίµων λαµβάνοντας υπόψη το άρθρο 27 του κανονισµού (ΕΚ) 1333/2008, σύµφωνα µε το οποίο τα κράτη µέλη διατηρούν συστήµατα για την παρακολούθηση της κατανάλωσης και της χρήσης προσθέτων τροφίµων βασιζόµενα στην προσέγγιση εκτίµησης επικινδυνότητας και κοινοποιούν τα πορίσµατά τους µε τη δέουσα περιοδικότητα στην Επιτροπή και στην Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίµων (EFSA). Στόχος της παρακολούθησης είναι να διερευνάται κατά πόσον η έκθεση των καταναλωτών σε ορισµένα πρόσθετα τροφίµων οδηγεί σε ενδεχόµενη υπέρβαση της Αποδεκτής Ηµερήσιας Πρόσληψης (ΑΗΠ) και να λαµβάνονται τα αναγκαία µέτρα Χρόνος Υλοποίησης Μάρτιος 2017 έως Ιανουάριος 2018 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 143/220

146 18.3 Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Αττικής. Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Κρήτης. Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης. Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ. Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Α' Χηµική Υπηρεσία Αθηνών - Τµήµα Α' (Τροφίµων και προσθέτων τροφίµων) του Γενικού Χηµείου του Κράτους (ΓΧΚ). Χηµική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α' (Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών µε Αλκοόλη) του ΓΧΚ. Χηµική Υπηρεσία Πειραιά, Τµήµα Α' (Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων) του ΓΧΚ. Χηµική Υπηρεσία Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τµήµα Χ.Υ. Καβάλας του ΓΧΚ. Χηµική Υπηρεσία Ηπείρου - υτικής Μακεδονίας, Τµήµα Α (Εργαστηριακών Ελέγχων) του ΓΧΚ Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Παράµετροι προς έλεγχο Προγραµµατίστηκαν 500 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιµα για τον έλεγχο συµµόρφωσής τους µε την κείµενη εθνική και ενωσιακή νοµοθεσία, ως προς τις περιεχόµενες πρόσθετες ύλες. Οι έλεγχοι προγραµµατίστηκαν σε δύο στάδια. Αρχικά προγραµµατίστηκε η λήψη 60 δειγµάτων κατά την περίοδο της Σαρακοστής. Εν συνεχεία προγραµµατίστηκαν 440 έλεγχοι, κατά µέγιστο αριθµό, ανάλογα µε τα ευρήµατα κατά τη διάρκεια σχετικών επιιθεωρήσεων στις ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 144/220

147 εγκαταστάσεις παραγωγής τροφίµων. Υλοποιήθηκαν συνολικά 163 έλεγχοι, εκ των οποίων 49 κατά την περίοδο της Σαρακοστής. Π Α Π ΚΜ Π Ε Έλεγχοι Σαρακοστής Υλοποίηση Π ΑΜΘ Π Η Αριθµός Ελέγχων Π Α Π ΚΜ Π Ε Π Θ Π Κ Π ΑΜΘ Υπόλοιποι Έλεγχοι Υλοποίηση Π Η Π ΒΑ Αριθµός Ελέγχων ιάγραµµα 18.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για την παρουσία προσθέτων στα τρόφιµα Οι έλεγχοι ανάλογα µε το είδος τροφίµου που λαµβάνονταν για εργαστηριακή δοκιµή, αφορούσαν τις πρόσθετες ουσίες που αναγράφονται στον Πίνακα 18.1.: Πίνακας 18.1: Είδος δείγµατος και παράµετροι εξέτασης για τα τρόφιµα που ελέγχθηκαν Α/Α 1 2 Είδος τροφίµου Οπωροκηπευτικά σε ξύδι, άλµη ή λάδι (εκτός από τις ελιές), από χύµα διάθεση ή τρίτες χώρες (Κατηγορία Καν. 1333/2008) Νωπές (υπό ψύξη) κοµµένες πατάτες και κατεψυγµένες πατάτες που προορίζονται για τη µαζική εστίαση (Κατηγορία & Καν. 1333/2008/ΕΚ) Παράµετροι εξέτασης Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη Θειώδη ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 145/220

148 Α/Α Είδος τροφίµου Παράµετροι εξέτασης Αποξηραµένα φρούτα (βερίκοκα, ροδάκινα, σταφύλια, σταφίδες, δαµάσκηνα, σύκα), Αποξηραµένη λιαστή τοµάτα, (χύδην, κατά προτίµηση από τρίτες χώρες)(κατηγορία Καν. 1333/2008/ΕΚ) Γλυκά κουταλιού (τοπικά προϊόντα) (Κατηγορία Καν. 1333/2008/ΕΚ) Μαρµελάδες µε γλυκαντικά (όχι γλυκοζίτες στεβιόλης) (Κατηγορία Καν. 333/2008/ΕΚ) ( εν αφορά προϊόντα µε σάκχαρα, πχ φρουκτόζη) Ζαχαρωµένα, κρυσταλλωµένα και γλασαρισµένα φρούτα π.χ. ανανάς, παπάγια κλπ χύµα και fruits glaces από ζαχαροπλαστεία κλπ (Κατηγορία 5.2 Καν. 1333/2008/ΕΚ) Προσυσκευασµένο ψωµί, Μερικώς ψηµένα, αρτοσκευάσµατα (πίτες) (Κατηγορία 7.1 Καν. 1333/2008/ΕΚ) Εκλεκτά αρτοσκευάσµατα µε κανέλλα (µουστοκούλουρα, νηστίσιµα κέικ, τσουρέκια µε κανέλα ή/και µαχλέπι) κυρίως από µικρούς παραγωγούς (Κατηγορία 7.2 Καν. 1333/2008/ΕΚ) ηµητριακά προγεύµατος (Κατηγορία 06.3 Καν. 1333/2008/ΕΚ) Ελεύθερα αλκοόλης ποτά (έντονα χρωµατισµένα) µε χυµό από τρίτες χώρες (Κατηγορία Καν. 1333/2008/ΕΚ) Συµπυκνωµένα παρασκευάσµατα τα οποία χρησιµοποιούνται στην παρασκευή γρανιτών/sorbet σε αυτόµατους πωλητές (Κατηγορία 3 Καν. 1333/2008/ΕΚ) Χρωστικές που πωλούνται ως βαφές αυγών (Οµάδα ΙΙ & ΙΙΙ, Μέρος Γ, Καν. 1333/2008) Γιαούρτι µε υµένα (Κατηγορία 01.2 Καν. 1333/2008/ΕΚ) Σκληρά, ηµίσκληρα και ηµιµαλακά τυριά (Κατηγορία 01.7 Καν. 1333/2008/ΕΚ) Τυριά (χωρίς ωρίµανση, ωριµασµένα, τυρογάλακτος, ανακατεργασµένα, µε σαφή αναφορά στον τρόπο διάθεσης πχ, τυρί προσυσκευασµένο σε φέτες, τυρί σε µπαστούνι κ.ά.) (Κατηγορία 01.7 Καν. 1333/2008/ΕΚ) Προϊόντα µε βάση το κρέας και παρασκευάσµατα κρέατος (Κατηγορία 08.2 & 08.3 Καν. 1333/2008/ΕΚ) Αλιεύµατα χύµα (φρέσκιες γαρίδες, µπαρµπούνια, κουτσοµούρες και άλλα κοκκινόψαρα) (Κατηγορία 09.1 Καν. 1333/2008/ΕΚ) Mαλάκια, καρκινοειδή και κεφαλόποδα (όλα νωπά) µε προτεραιότητα στις γαρίδες (Κατηγορία Καν. 1333/2008/ΕΚ) Σορβικά, Θειώδη Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη, Χρωστικές (στην κρίση του εργαστηρίου) Γλυκαντικές ουσίες (σουκραλόζη) Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη, Χρωστικές (στην κρίση του εργαστηρίου) Σορβικά, Προπιονικό οξύ Κουµαρίνη Σορβικά, Προπιονικό οξύ Κουµαρίνη Σορβικά, Βενζοϊκά, Θειώδη, Χρωστικές Σορβικά, Βενζοϊκά, Χρωστικές Χρωστικές Ναταµυκίνη Ναταµυκίνη Σορβικά Φωσφορικά Βορικά Θειώδη 19 Προµαγειρεµένα καρκινοειδή και κόκκινα ιχθυηρά Κόκκινες χρωστικές 20 Σαλάτες (τζατζίκι, τυροσαλάτα) (Κατηγορία 12.7 Καν. 1333/2008/ΕΚ) Σορβικά, Βενζοϊκά 21 Ταραµοσαλάτες (Κατηγορία 12.7 Καν. 1333/2008) Σορβικά, Βενζοϊκά ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 146/220

149 18.5 Εξέταση δειγµάτων Το είδος εξέτασης και οι αντίστοιχες µέθοδοι που εφαρµόστηκαν ανά Χηµική Υπηρεσία του Γενικού Χηµείου του Κράτους παρουσιάζονται αναλυτικά στον Πίνακα Η γνωµάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσµατα και στην επισήµανση η οποία ήταν καθοριστική για την πορεία και το είδος των χηµικών δοκιµών και διαµορφώθηκε σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία στο διάστηµα εµπορίας του τροφίµου. Πίνακας 18.2: Παράµετροι εξέτασης (πρόσθετα) και µέθοδοι εξέτασης ανά Χηµική Υπηρεσία A. ΤΡΟΦΙΜΑ ΜΗ ΖΩΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Αρµόδια(ες) για τον έλεγχο ΧΥ & Μέθοδος Εξέτασης Πρόσθετο(α) Α ΧΥ Αθηνών ΧΥ Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α ΧΥ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τµήµα ΧΥ Καβάλας Σορβικά, Βενζοϊκά, Κουµαρίνη (µόνο για τη A ΧΥ Αθηνών) ΗPLC-DAD, ιαπιστευµένη, Γερµανικός Κώδ. Τροφ., Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz). HPLC-UV, ιαπιστευµένη ΗPLC-DAD, ιαπιστευµένη, Γερµανικός Κώδ. Τροφ., Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz). Θειώδη Ογκοµετρική, ιαπιστευµένη, Κώδικας Τροφίµων και Ποτών Μέρος Β Μέθοδος -3, Foodstuffs Determination of sulphite EN Feb CEN. Ογκοµετρική ιαπιστευµένη Ογκοµετρική, ιαπιστευµένη, Εσωτ. Μέθ. βασισµένη ΕΛΟΤ.ΕΝ12856:1 999 και στην ΤΑΝΝΕR METHOD:MGLH1 963vol.54p.158 Προπιονικό οξύ GC FID, ιαπιστευµένη, Determination of propionic acid in bread (LMBG 35, L /14). Αέρια Χρωµατογραφία, Επικυρωµένη. Γλυκαντικά (σουκραλόζη) HPCL-RID, Επικυρωµένη, Determination of sucralose in foods, LGC FFF/B1-3010, Χρωστικές HPLC-DAD, ιαπιστευµένη, Public Analyst s Laboratory, Cork. Method 3/6:Water Soluble Colours in Food, issue No 1, issue date HPLC-DAD, ιαπιστευµένη ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 147/220

150 B. ΚΑΡΚΙΝΟΕΙ Η ΚΑΙ ΙΧΘΥΗΡΑ Αρµόδια(ες) για τον έλεγχο ΧΥ & Μέθοδος Εξέτασης Πρόσθετο(α) ΧΥ Πειραιά, Τµήµα Α ΧΥ Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α ΧΥ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τµήµα ΧΥ Καβάλας Θειώδη Ογκοµετρική, ιαπιστευµένη Κώδικας Τροφίµων και Ποτών Μέρος Β Μέθοδος -3, Foodstuffs Determination of sulphite EN Feb CEN. Ογκοµετρική, ιαπιστευµένη, Ογκοµετρική, ιαπιστευµένη, ΤΑΝΝΕR METHOD: MGLH1963vol. 54 p.158 Φωσφορικά Εσωτερική Φασµατοφωτοµετρική βασισµένη στη µέθοδο Hanson, Επικυρωµένη. Φασµατοφωτοµετ ρική, Επικυρωµένη. Βορικά Επικυρωµένη Εσωτερική Φασµατοφωτοµετρική µέθοδος βασισµένη στο Standard Methods of Analysis of water and waste 450-BC Χρωστικές Εσωτερική µέθοδος µε HPLC, Επικυρωµένη - ιαπιστευµένη για τα καρκινοειδή Γ. ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΟ ΚΡΕΑΣ, ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΚΡΕΑΤΟΣ Αρµόδια(ες) για τον έλεγχο ΧΥ & Μέθοδος Εξέτασης Πρόσθετο(α) ΧΥ Πειραιά, Τµήµα Α ΧΥ Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α ΧΥ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τµήµα ΧΥ Καβάλας Σορβικά, βενζοϊκά σε σούπες, ζωµούς και κονσοµέ κρέατος HPLC-UV, ιαπιστευµένη, HPLC-DAD, ιαπιστευµένη, Εσωτ. Μέθ. βασισµένη στην Amtliche Sammlung par.35 LMBG,L/1984. Φωσφορικά σε προϊόντα µε βάση το κρέας, κρεατοσκευάσµατα Εσωτερική Φασµατοφωτοµετρική βασισµένη στη µέθοδο Hanson, Επικυρωµένη Φασµατοφωτοµετρι κή, Επικυρωµένη. - ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 148/220

151 . ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ Αρµόδια(ες) για τον έλεγχο ΧΥ & Μέθοδος Εξέτασης Πρόσθετο(α) Σορβικά Ναταµυκίνη ΧΥ Πειραιά, Τµήµα Α Εσωτερική µέθοδος µε HPLC, βασισµένη στον Γερµανικό Κώδικα LMBG 35, Επικυρωµένη, Γερµανικός Κώδ. Τροφ., Method 35, of LMGB (Lebensmittel BundesGesetz). Εσωτερική Επικυρωµένη µέθοδος, βασισµένη στο ISO 9233/1. ΧΥ Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α HPLC-UV, ιαπιστευµένη, ΧΥ Ηπείρου. Μακεδονίας HPLC, ιαπιστευµένη, εσωτερική µέθοδος βασισµένη στην HPLC in Food Analysis, B.S. Schweigert Editor, Academic Press Ltd., 240 (1988) ISBN ΧΥ Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης, Τµήµα ΧΥ Καβάλας HPLC-DAD, ιαπιστευµένη, Εσωτ. Μέθοδος βασισµένη στην Amtliche Sammlung par.35 LMBG,L/ Αποτελέσµατα Από τους διενεργηθέντες ελέγχους προέκυψαν 8 µη συµµορφούµενα δείγµατα (δηλαδή ποσοστό 4,7% επί του συνόλου των δειγµάτων που αναλύθηκαν). Οι µη συµµορφώσεις οφείλονταν: Υπέρβαση επιτρεπτών επιπέδων χρήσης θειωδών σε βανίλια. Μη επισήµανση τυριού που περιείχε ναταµυκίνη στην εξωτερική επιφάνεια (επιτρεπόµενη χρήση). Μη ορθή επισήµανση περιεχόµενων προσθέτων σε τρόφιµα. Επίσης, σε µερικές περιπτώσεις πέραν των ανωτέρω καταγράφηκαν και µη συµµορφώσεις που αφορούσαν στην ορθή επισήµανση των προσθέτων στην ετικέτα του προϊόντος σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του Κανονισµού (ΕΕ) αριθ. 1169/ ,7% Συµµορφούµενα δείγµατα Μη συµµορφούµενα δείγµατα 95,3% ιάγραµµα 18.2: Συµµόρφωση των δειγµάτων που εξετάσθηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου προσθέτων τροφίµων σε τρόφιµα ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 149/220

152 18.7 Συµπεράσµατα Από τα αποτελέσµατα του προγράµµατος προκύπτει ότι τα τρόφιµα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εµφανίζουν υψηλό ποσοστό συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία, εποµένως για τους συγκεκριµένους παράγοντες κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Παρόλα αυτά, λόγω της ευρύτατης χρήσης των προσθέτων και του αναθεωρηµένου νοµοθετικού πλαισίου, η συνεχής παρακολούθηση των συγκεκριµένων χηµικών κινδύνων σε διάφορα είδη τροφίµων κρίνεται αναγκαία. Η εναλλαγή των κατηγοριών τροφίµων που επιλέγονται να ελεγχθούν κάθε χρόνο εξασφαλίζει τον έλεγχο του συνόλου της αγοράς Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση των προσθέτων ουσιών στα τρόφιµα προκύπτει από προκύπτει από: τον Κανονισµό (ΕΚ) 1331/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για τη θέσπιση ενιαίας διαδικασίας έγκρισης για τα πρόσθετα τροφίµων, τα ένζυµα τροφίµων και τις αρωµατικές ύλες τροφίµων, τον Κανονισµό (ΕΚ) 1333/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου που αφορά τα πρόσθετα τροφίµων, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, τον Κανονισµό (ΕΚ) 1334/2008 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου για αρωµατικές ύλες και ορισµένα συστατικά τροφίµων µε αρωµατικές ιδιότητες που χρησιµοποιούνται εντός και επί των τροφίµων, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 150/220

153 19 Επίσηµος έλεγχος για την ανίχνευση αλλεργιογόνων ουσιών/τροφίµων σε προσυσκευασµένα τρόφιµα 19.1 Εισαγωγή Σκοπός Οι τροφιµογενείς αλλεργίες (αλλεργίες που παρουσιάζονται κατά την κατανάλωση τροφίµων και συστατικών τροφίµων) αποτελούν την αντίδραση του ανοσοποιητικού συστήµατος του οργανισµού εναντίον συστατικών των τροφίµων (συνήθως πρωτεΐνες) τα οποία όµως δεν είναι επικίνδυνα για τον οργανισµό. Πιο συγκεκριµένα, σε κάποια άτοµα τα αλλεργιογόνα τρόφιµα/συστατικά, λειτουργώντας ως αντιγόνα, ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό σύστηµα του οργανισµού το οποίο στρέφεται εναντίον τους, ενώ για άλλα άτοµα η κατανάλωσή τους είναι εντελώς ακίνδυνη. Η ανάπτυξη µιας τροφιµογενούς αλλεργίας διαφέρει από άτοµο σε άτοµο, όπως και τα συµπτώµατα αυτής, τα οποία ποικίλουν από ήπιες δερµατικές, γαστρεντερικές και αναπνευστικές εκδηλώσεις µέχρι επικίνδυνες αναφυλακτικές αντιδράσεις. Σκοπός του ελέγχου είναι η προστασία της υγείας του καταναλωτή µέσω της διαπίστωσης της συµµόρφωσης των επιχειρήσεων παραγωγής, µεταποίησης και διανοµής ως προς την κείµενη Εθνική και Ενωσιακή Νοµοθεσία για τα αλλεργιογόνα τρόφιµα και αλλεργιογόνα συστατικά Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2017 Νοέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδος (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατ. Μακεδονίας & Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Το Β Τµήµα της Α Χηµικής Υπηρεσίας Αθηνών του ΓΧΚ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 151/220

154 19.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Στο πλαίσιο του προγράµµατος προβλεπόταν ο έλεγχος 80 συνολικά δειγµάτων, ως προς την παρουσία γλουτένης (30 δείγµατα), γάλακτος (20 δείγµατα), αραχίδων (10 δείγµατα) και αυγού (20 δείγµατα). Η επιµέρους κατανοµή των προγραµµατισθέντων ελέγχων του Προγράµµατος ανα είδος τροφίµου παρουσιάζεται στον Πίνακα Πίνακας 19.1: Κατανοµή προγραµµατισθέντων ελέγχων για την παρουσία αλλεργιογόνων ουσιών/τροφίµων ανά κατηγορία τροφίµου για το έτος Α/Α Εξεταζόµενη παράµετρος Σύνολο ελέγχων 1 Γλουτένη Προϊόντα δηµητριακών Εκλεκτά αρτοσκευάσµατα Μίγµατα ζαχαροπλαστικής Προϊόντα κρέατος Μίγµατα αρτυµάτων Μίγµατα καρυκευµάτων ή µπαχαρικών Ζυµαρικά Στερεά µίγµατα σε σκόνη για παρασκευή σούπας Έτοιµα γεύµατα και σνακ 3 2 Γάλα Προϊόντα δηµητριακών Εκλεκτά αρτοσκευάσµατα Προϊόντα ζαχαροπλαστικής Σορµπέ Γρανίτες Σάλτσες 4 3 Αραχίδες Προϊόντα ζαχαροπλαστικής Μίγµατα αρτυµάτων & µίγµατα καρυκευµάτων ή 2 µπαχαρικών 3.3 Μίγµατα ξηρών καρπών Παγωτά 2 4 Αυγό Προϊόντα ιχθυηρών Εκλεκτά αρτοσκευάσµατα Ζυµαρικά Σάλτσες - µαγιονέζα - αρτυµένες ύλες για επάλειψη µε µαγιονέζα ΣΥΝΟΛΟ 80 5 Από τους 80 προγραµµατισµένους ελέγχους (Π Α: 15, Π ΚΜ: 20, Π Ε: 10, Π Θ: 10, Π Η: 15, Π ΑΜΘ: 8, Π ΒΑ: 2) υλοποιήθηκαν 70 έλεγχοι (Π Α: 14, Π ΚΜ: 16, Π Ε: 10, Π Θ: 11, Π Η: 9, Π ΑΜΘ: 8, Π ΒΑ: 2) (συνολικό ποσοστό υλοποίησης: 87,5%) σε ίσο αριθµό δειγµάτων ( ιάγραµµα 19.1). ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 152/220

155 ιάγραµµα 19.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επίσηµου Ελέγχου Αλλεργιογόνων 2017 ανά αρµόδια αρχή ελέγχου Πιο συγκεκριµένα, πραγµατοποιήθηκε δειγµατοληψία και έλεγχος γλουτένης σε 27 δείγµατα (ποσοστό υλοποίησης: 90%), γάλακτος σε 20 δείγµατα (ποσοστό υλοποίησης: 100%), αραχίδων σε 8 δείγµατα (ποσοστό υλοποίησης: 80%) και αυγού σε 15 δείγµατα (ποσοστό υλοποίησης: 75%), όπως φαίνεται στον Πίνακα 19.2 και το ιάγραµµα Πίνακας 19.2: Προγραµµατισµένοι και διενεργηθέντες έλεγχοι ανά είδος αλλεργιογόνου Αλλεργιογόνο Προγραµµατισµένοι έλεγχοι ιενεργηθέντες έλεγχοι (αριθµός δειγµάτων) Ποσοστό υλοποίησης (αριθµός δειγµάτων) Γλουτένη % Γάλα % Αραχίδες % Αυγό % Σύνολο ,5% ιάγραµµα 19.2: Υλοποίηση προγράµµατος Ελέγχου Αλλεργιογόνων ουσιών/τροφίµων σε προσυσκευασµένα τρόφιµα έτους ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 153/220

156 19.5. Εξέταση δειγµάτων Για την εξέταση των δειγµάτων χρησιµοποιήθηκαν µέθοδοι Ενζυµικού Ανοσοπροσδιορισµού (ELISA) Αποτελέσµατα Από το σύνολο των 70 εξετασθέντων δειγµάτων διαπιστώθηκε πως τα 67 δείγµατα (95,7%) ήταν συµµορφούµενα µε την νοµοθεσία, ενώ σε 3 δείγµατα διαπιστώθηκε η παρουσία του προς έλεγχο αλλεργιογόνου (ποσοστό µη συµµορφούµενων δειγµάτων: 4,3%), χωρίς αυτό να αναγράφεται επί του προϊόντος (Πίνακας 19.3). Πίνακας 19.3: Κατανοµή συµµορφούµενων και µη συµµορφούµενων µε την νοµοθεσία δειγµάτων ανά εξεταζόµενο αλλεργιογόνο. Α/Α Είδος αλλεργιογόνου ιενεργηθέντες έλεγχοι αριθµός δειγµάτων Συµµορφούµενα δείγµατα µε την Νοµοθεσία (%) Μη συµµορφούµεν α δείγµατα µε την Νοµοθεσία (%) 1 Γλουτένη (92,6%) 2 (7,4%) 2 Γάλα (100%) 0 (0%) 3 Αραχίδες 8 7 (87,5%) 1 (12,5%) Ν 4 Αυγό (100%) 0 (0%) ΣΥΝΟΛΟ (95,7%) 3 (4,3%) Τα µη συµµορφούµενα δείγµατα αφορούσαν σε: παρουσία γλουτένης σε: α) ένα µείγµα µπαχαρικών και β) ένα µείγµα ζαχαροπλαστικής παρουσία αραχίδων σε ένα προϊόν ζαχαροπλαστικής Συµπεράσµατα Στο πρόγραµµα Επισήµου Ελέγχου της παρουσίας αλλεργιογόνων ουσιών/τροφίµων σε προσυσκευασµένα τρόφιµα του 2017 ελέγχθηκαν συνολικά 70 δείγµατα µεταξύ των οποίων 27 δείγµ. (38,6%) για την παρουσία γλουτένης, 20 δείγµ. (28,6%) για την παρουσία γάλακτος, 8 δείγµ. (11,4%) για την παρουσία αραχίδων και 15 δείγµ. (21,4%) για την παρουσία αυγού. Η συνολική υλοποίηση του προγράµµατος κρίνεται ικανοποιητική (συνολικό ποσοστό υλοποίησης: 87,5%) µε την πλειοψηφία των Αρµόδιων Αρχών Ελέγχου ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 154/220

157 να ανταποκρίνεται πλήρως στις ανάγκες και την ανάθεση του Προγράµµατος επιτυγχάνοντας υλοποίηση ~100%. Από το σύνολο των 70 δειγµάτων του προγράµµατος, παρουσία του προς έλεγχο αλλεργιογόνου διαπιστώθηκε σε 3 δείγµατα (4,3%), ενώ τα υπόλοιπα 67 (95,7%) βρέθηκαν σύµφωνα µε την νοµοθεσία. Το µικρό ποσοστό (4,3%) µη συµµορφούµενων µε την νοµοθεσία δειγµάτων µεταξύ των διενεργηθέντων ελέγχων του προγράµµατος υποστηρίζει την ορθή συµµόρφωση των επιχειρήσεων τροφίµων, µε τους κανόνες της Ενωσιακής και Εθνικής νοµοθεσίας, για την κυκλοφορία στην αγορά, την διάθεση και την επισήµανση τροφίµων τα οποία είναι πιθανόν να αποτελούνται, περιέχουν, ή παράγονται από αλλεργιογόνες ουσίες και αλλεργιογόνα συστατικά, ως προς τα συγκεκριµένα αλλεργιογόνα και κατηγορίες τροφίµων που ελέγχθηκαν. Τα αποτελέσµατα του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου Αλλεργιογόνων του έτους 2017 χρησιµοποιήθηκαν για τον σχεδιασµό του Ετήσιου Προγράµµατος του έτους 2018, όπου προβλέπεται ο έλεγχος 100 δειγµάτων για την παρουσία γλουτένης, γάλακτος, αραχίδων και αυγού, σε συµφωνία µε τα παλαιότερα Προγράµµατα Ελέγχου, καθώς και για πρώτη φορά έλεγχο για την παρουσία σόγιας και φουντουκιού Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός (ΕΚ) 1169/2011 Κανονισµός (ΕΚ) 828/2014 ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 155/220

159 Επίσηµος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισµένων τροφίµων µε ιοντίζουσα ακτινοβολία ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 157/220

161 20 Επίσηµος έλεγχος για την ανίχνευση επεξεργασίας ορισµένων τροφίµων µε ιοντίζουσα ακτινοβολία 20.1 Εισαγωγή Σκοπός Τα τρόφιµα µπορούν να υφίστανται επεξεργασία µε ιοντίζουσα ακτινοβολία µόνον εάν το επιβάλλει η υγιεινή ή αν προκύπτει αποδεδειγµένα τεχνολογικό ή άλλο πλεονέκτηµα ή όφελος του καταναλωτή και µε την προϋπόθεση ότι τα τρόφιµα διατηρούν στο ακέραιο τη θρεπτική αξία τους και βρίσκονται σε κατάλληλη κατάσταση, η δε επεξεργασία µε ιοντίζουσα ακτινοβολία δεν δύναται να χρησιµοποιηθεί για την υποκατάσταση µέτρων υγιεινής ή προστασίας της υγείας, ή ορθών πρακτικών στους τοµείς βιοµηχανικής και γεωργικής παραγωγής. Η ακτινοβόληση τροφίµων και συστατικών τροφίµων µπορεί να γίνεται µόνο σε εγκεκριµένες εγκαταστάσεις ακτινοβόλησης. Μέχρι στιγµής, σε επίπεδο ΕΕ επιτρέπεται η ακτινοβόληση µόνο αποξηραµένων αρωµατικών βοτάνων, µπαχαρικών και αρτυµάτων λαχανικών (σύµφωνα µε την οδηγία 1999/3/ΕΚ). Ωστόσο, σε κάποια κράτη µέλη διατηρούνται σε ισχύ εθνικές διατάξεις οι οποίες προβλέπουν την ακτινοβόληση τροφίµων και συστατικών τροφίµων σε εθνικό επίπεδο (Επίσηµη Εφηµερίδα της ΕΕ, C 283 της 2 ης Νοεµβρίου 2009, σελίδα 5). Τα ακτινοβοληµένα τρόφιµα πρέπει να επισηµαίνονται κατάλληλα. Ακτινοβοληµένα τρόφιµα που περιέχουν ένα ή περισσότερα ακτινοβοληµένα συστατικά τροφίµων πρέπει να φέρουν την ένδειξη «ακτινοβοληµένο» ή «επεξεργασµένο µε ιοντίζουσα ακτινοβολία». Σκοπός του ελέγχου ήταν η προστασία της υγείας των καταναλωτών, διασφαλίζοντας ότι τα ακτινοβοληµένα τρόφιµα διατίθενται στην αγορά, µόνο εφόσον συµµορφώνονται προς τις διατάξεις της ισχύουσας νοµοθεσίας Χρόνος Υλοποίησης Μάρτιος 2017 έως Νοέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 159/220

162 Επίσηµα Εργαστήρια: Α' Χηµική Υπηρεσία Αθηνών - Τµήµα Β' (Χηµικών κινδύνων τροφίµων και ειδικών αναλύσεων) του ΓΧΚ 20.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Προγραµµατίστηκαν και υλοποιήθηκαν 10 έλεγχοι σε διάφορα τρόφιµα για την ανίχνευση πιθανής επεξεργασίας τους µε ιοντίζουσα ακτινοβολία. Το ποσοστό υλοποίησης του προγράµµατος 100%. Π Α Προγραµµατισµός Υλοποίηση ιάγραµµα 20.1: Αριθµός Ελέγχων Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για την ανίχνευση πιθανής επεξεργασίας τροφίµων µε ιοντίζουσα ακτινοβολία 20.5 Εξέταση δειγµάτων Για την εξέταση των δειγµάτων χρησιµοποιηθήκαν οι παρακάτω αναλυτικές µέθοδοι: EN 13751:2002 Foodstuffs Detection of irradiated food using photo stimulated luminescence και κατά περίπτωση η: ΕΝ1788: 2001 Detection of irradiated food from which silicate minerals can be isolated - Method Thermoluminescence Αποτελέσµατα Τα δείγµατα που εξετάστηκαν ήταν αποξηραµένα µπαχαρικά και καρυκεύµατα (κανέλλα, πιπέρι, κουρκουµάς, κάρρυ, κύµινο). Όλα τα δείγµατα βρέθηκαν συµµορφούµενα µε τη νοµοθεσία. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 160/220

163 0% Συµµορφούµενα Μη συµµορφούµενα 100% ιάγραµµα 20.2: Συµµόρφωση των δειγµάτων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για την ανίχνευση πιθανής επεξεργασίας τροφίµων µε ιοντίζουσα ακτινοβολία 20.7 Συµπεράσµατα Από τα αποτελέσµατα του προγράµµατος προκύπτει ότι τα τρόφιµα που διακινούνται στην ελληνική αγορά εµφανίζουν πολύ υψηλό ποσοστό συµµόρφωσης µε τη νοµοθεσία, εποµένως για τον συγκεκριµένο παράγοντα κινδύνου η προστασία της υγείας των καταναλωτών είναι σε πολύ υψηλό επίπεδο. Το συµπέρασµα αυτό µπορεί να θεωρηθεί ασφαλές, καθώς, παρά το µικρό αριθµό δειγµάτων ανά έτος, το πρόγραµµα επαναλαµβάνεται κάθε χρόνο και παρατηρείται διαχρονικά η ίδια υψηλή συµµόρφωση µε τη νοµοθεσία. Από τους ελέγχους σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο προκύπτει σχεδόν πλήρης τήρηση της νοµοθεσίας της ΕΕ. Σύµφωνα µε την πιο πρόσφατη έκθεση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συµβούλιο, η οποία αφορά το έτος 2015 (COM/2016/0738 final), µη συµµόρφωση διαπιστώνεται σε λιγότερο από 2% των προϊόντων. Στην Ευρώπη, το κύριο προϊόν που ακτινοβολήθηκε είναι τα βατραχοπόδαρα, ακολουθούµενο αν και σε πολύ µικρότερες ποσότητες από τα αποξηραµένα αρωµατικά βότανα, τα καρυκεύµατα και τα φυτικά αρτύµατα. Περίπου το 70% των προϊόντων ακτινοβολήθηκαν στο Βέλγιο, που εξακολουθεί να είναι η κατεξοχήν χώρα ακτινοβόλησης εντός της ΕΕ. Όσον αφορά τον έλεγχο κατά το στάδιο εµπορίας, τα κύρια προϊόντα που ελέγχθηκαν στην ΕΕ παραµένουν τα βότανα και τα καρυκεύµατα (45,6%), ακολουθούµενα από τα σιτηρά, τους σπόρους, τα λαχανικά και τα φρούτα (21%), µε τη Γερµανία να διενεργεί τους περισσότερους ελέγχους, περισσότερους από όλα τα άλλα κράτη µέλη µαζί. Τέλος, η χρήση της ιοντίζουσας ακτινοβολίας ως απολυµαντικής τεχνικής παραµένει περιορισµένη στην Ευρώπη σε σύγκριση µε άλλες περιοχές του κόσµου, όπου η χρήση της ακτινοβόλησης για απολύµανση αυξάνεται σταθερά κυρίως σε αµερικανικές και ασιατικές χώρες. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 161/220

164 20.8 Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο και την ανάλυση για την ανίχνευση επεξεργασίας µε ιοντίζουσα ακτινοβολία προκύπτει από: τον κανονισµό (ΕΚ) αριθ. 178/2002 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου της 28ης Ιανουαρίου 2002, για τον καθορισµό των γενικών αρχών και απαιτήσεων της νοµοθεσίας για τα τρόφιµα, για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίµων και τον καθορισµό διαδικασιών σε θέµατα ασφαλείας των τροφίµων, όπως ισχύει, την οδηγία 1999/2/ΕΚ του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του συµβουλίου της 22ας Φεβρουαρίου 1999, για την προσέγγιση των νοµοθεσιών των κρατών µελών όσον αφορά τα τρόφιµα και τα συστατικά τροφίµων που έχουν υποστεί επεξεργασία µε ιοντίζουσα ακτινοβολία, την οδηγία 1999/3/ΕΚ του ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και του συµβουλίου της 22ας Φεβρουαρίου 1999, για τη θέσπιση του κοινοτικό καταλόγου τροφίµων και συστατικών τροφίµων που υποβάλλονται σε επεξεργασία µε ιοντίζουσα ακτινοβολία και, τον Κώδικα Τροφίµων και Ποτών, άρθρο 30. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 162/220

165 Επίσηµος έλεγχος για την παρουσία γενετικά τροποποιηµένων οργανισµών ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 163/220

167 21 Επίσηµος Έλεγχος για την παρουσία Γενετικά Τροποποιηµένων Οργανισµών σε τρόφιµα και συστατικά τροφίµων 21.1 Εισαγωγή Σκοπός Γενετικά Τροποποιηµένοι Ογανισµοί (ΓΤΟ) είναι οργανισµοί το γενετικό υλικό των οποίων έχει τροποποιηθεί µε την βοήθεια τεχνικών γενετικής µηχανικής. Μεταξύ αυτών συναντάµε φυτά, ζώα και µικροοργανισµούς, όπως βακτήρια και µύκητες. Η µαζική χρήση της τεχνολογίας της γενετικής µηχανικής πραγµατοποιήθηκε στην ανάπτυξη Γενετικά Τροποποιηµένων Καρπών & Τροφίµων. Μεταξύ των γενετικά τροποποιηµένων (ΓΤ) καρπών, οι οποίοι χρησιµοποιούνται στην βιοµηχανία των τροφίµων, συναντάµε την ΓΤ σογία, όπου ~80% της παγκόσµιας παραγωγής είναι γενετικά τροποποιηµένη, το ΓΤ αραβόσιτο, όπου ~30% της παγκόσµιας παραγωγής είναι ΓΤ αραβόσιτος, το ΓΤ ρύζι, ΓΤ ελαιοκράµβη, ΓΤ σιτάρι, ΓΤ βαµβάκι, ΓΤ πατάτα και ΓΤ ζαχαροκάλαµο. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, µε στόχο την προστασία της υγείας των καταναλωτών αλλά και την προστασία της επιλογής τους, έχει εγκρίνει συγκεκριµένο νοµοθετικό πλαίσιο για την σκόπιµη απελευθέρωση και διάθεση στην αγορά Γενετικά Τροποποιηµένων Οργανισµών και Τροφίµων. Σκοπός του συγκεκριµένου προγράµµατος είναι η παρακολούθηση της συµµόρφωσης µε τους κανόνες της Ένωσης που αφορούν στην κυκλοφορία στην αγορά και την επισήµανση ορισµένων τροφίµων τα οποία είναι πιθανόν να αποτελούνται, περιέχουν, ή παράγονται από ΓΤΟ, ή περιέχουν συστατικά, τα οποία µε τη σειρά τους αποτελούνται, περιέχουν, ή παράγονται από ΓΤΟ. Ο έλεγχος θα επικεντρωθεί σε πρώτες ύλες τροφίµων και ορισµένα προϊόντα που παράγονται εξ ολοκλήρου ή εν µέρει από σόγια, καλαµπόκι, ρύζι ή παπάγια Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2017 Νοέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 165/220

168 Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδος (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας - Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Β Τµήµα της Α Χηµικής Υπηρεσίας Αθηνών του Γ.Χ.Κ Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Στο πλαίσιο του προγράµµατος προβλέπεται ο έλεγχος 35 συνολικά δειγµάτων ( ιάγραµµα 21.4), ως προς την παρουσία ΓΤΟ ρυζιού (15 δείγµατα), ΓΤΟ σόγιας (7 δείγµατα), ΓΤΟ αραβόσιτου (6 δείγµατα) και ΓΤ παπάγιας (7 δείγµατα). Η επιµέρους κατανοµή των προγραµµατισθέντων ελέγχων του Προγράµµατος ανα είδος τροφίµου παρουσιάζεται στον Πίνακα Πίνακας 21.1: Κατανοµή προγραµµατισθέντων ελέγχων για Γενετικά Τροποποιηµένους Οργανισµούς σε τρόφιµα και συστατικά τροφίµων ανά είδος τροφίµων για το έτος Α/Α Είδος τροφίµου Σύνολο ελέγχων 1 ΣΟΓΙΑ Αλεύρι σόγιας Ζυµαρικά σόγιας Κιµάς ή κεµπάπ σόγιας Τυρί Σόγιας (Tofu) 2 2 ΑΡΑΒΟΣΙΤΟΣ Αλεύρι καλαµποκιού Τσιπς καλαµποκιού (Nachos) Πίτες καλαµποκιού (Tortilla) 2 3 ΡΥΖΙ Ρύζι Ρυζοµακάρονα Σνακ ρυζιού (ρυζογκοφρέτες) Ηµι-έτοιµα ασιατικά φαγητά προς παρασκευή µε ρύζι 2 4 ΠΑΠΑΓΙΑ Παπάγια νωπή Παπάγια κατεψυγµένη Παπάγια αποξηραµένη (χωρίς ζάχαρη) 2 Σύνολο 35 Από το σύνολο των 35 προγραµµατισµένων ελέγχων (Π Α: 12, Π ΚΜ: 9, Π Ε: 3, Π Θ: 5, Π Κ: 2, Π Η: 2 και Π ΑΜΘ: 2) υλοποιήθηκαν 28 έλεγχοι (Π Α: 11, ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 166/220

169 Π ΚΜ: 3, Π Ε: 3, Π Θ: 5, Π Κ: 2, Π Η: 2 και Π ΑΜΘ: 2) (συνολικό ποσοστό υλοποίησης: 80%) σε ίσο αριθµό δειγµάτων. Η κατανοµή και υλοποίηση των σχετικών ελέγχων ανά αρχή ελέγχου απεικονίζεται στο διάγραµµα ιάγραµµα 21.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επίσηµου Ελέγχου της παρουσίας ΓΤΟ σε τρόφιµα και συστατικά τροφίµων έτους 2017 από τις Υπηρεσίες Ελέγχου Πιο συγκεκριµένα, πραγµατοποιήθηκε δειγµατοληψία και έλεγχος ΓΤ σόγιας σε 7 δείγµατα (ποσοστό υλοποίησης: 100%), ΓΤ ρυζιού σε 13 δείγµατα (ποσοστό υλοποίησης: 86,7%), ΓΤ αραβόσιτου σε 6 δείγµατα (ποσοστό υλοποίησης: 100%) και ΓΤ παπάγιας σε 2 δείγµατα (ποσοστό υλοποίησης: 28,6%), όπως φαίνεται στον Πίνακα 21.2 και στα ιαγράµµατα 21.2 και ιάγραµµα 21.2: Υλοποίηση ελέγχων Προγράµµατος Επίσηµου Ελέγχου της παρουσίας ΓΤΟ σε τρόφιµα και συστατικά τροφίµων έτους 2017 ανά κατηγορία τροφίµου ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 167/220

170 Πίνακας 21.2: Προγραµµατισµένοι και διενεργηθέντες έλεγχοι ανά είδος τροφίµου Είδος τροφίµου (πρώτη ύλη και Προγραµµατισµένοι έλεγχοι ιενεργηθέντες έλεγχοι (αριθµός δειγµάτων) Ποσοστό υλοποίησης προϊόντα) (αριθµός δειγµάτων) Σόγια % Ρύζι ,7% Αραβόσιτος % Παπάγια ,6% Σύνολο % ιάγραµµα Κατανοµή ελέγχων Προγράµµατος Επίσηµου Ελέγχου της παρουσίας ΓΤΟ σε τρόφιµα και συστατικά τροφίµων έτους 2017 ανά κατηγορία τροφίµου Εξέταση δειγµάτων Για τον εργαστηριακό έλεγχο των δειγµάτων χρησιµοποιηθηκε κατά περίπτωση µία ή περισσότερες από τις παρακάτω µεθόδους: Ποιοτικές µέθοδοι PCR και PCR σε πραγµατικό χρόνο (real-time PCR) για την ανίχνευση ΓΤ σόγιας, ΓΤ ρυζιού, ΓΤ αραβόσιτου και ΓΤ παπάγιας. Ποσοτικές µέθοδοι PCR σε πραγµατικό χρόνο (real-time PCR) για την ανίχνευση ΓΤ σόγιας και ΓΤ αραβόσιτου Αποτελέσµατα Προγράµµατος Από το σύνολο των 28 εξετασθέντων δειγµάτων, το σύνολο (28 δείγµατα, ποσοστό 100%) βρέθηκαν συµµορφούµενα µε την νοµοθεσία Συµπεράσµατα Στο πρόγραµµα Επισήµου Ελέγχου της παρουσίας Γενετικά Τροποποιηµένων Οργανισµών σε τρόφιµα και συστατικά τροφίµων του 2017 ελέγχθηκαν συνολικά 28 δείγµατα µεταξύ των οποίων 7 δείγµατα σόγιας και προϊόντων της, ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 168/220

171 13 δείγµατα ρυζιού και προϊόντων του, 6 δείγµατα αραβόσιτου και προϊόντων του και 2 δείγµατα αποξηραµένης παπάγιας. Παρατηρήθηκε µια σηµαντική απόκλιση στην δειγµατοληψία για τον έλεγχο ΓΤ παπάγιας. Πιο συγκεκριµένα, δεν πραγµατοποιήθηκε η λήψη των δειγµάτων «νωπής» και «κατεψυγµένης» παπάγιας λόγω αδυναµίας εύρεσής τους στην αγορά κατά την διάρκεια των ελέγχων. Η συνολική υλοποίηση του προγράµµατος κρίνεται ικανοποιητική (συνολικό ποσοστό υλοποίησης: 80%) µε την πλειοψηφία των Υπηρεσιών Ελέγχου να ανταποκρίνεται πλήρως στις ανάγκες και την ανάθεση του Προγράµµατος επιτυγχάνοντας υλοποίηση ~100%. Σε κανέναν από τα συνολικά 28 δείγµατα του προγράµµατος που εξετάστηκαν, δεν ανιχνεύθηκε η παρουσία ΓΤΟ, µε αποτέλεσµα το σύνολο (100%) των ελεγχθέντων δειγµάτων να χαρακτηρίζονται συµµορφούµενα µε την νοµοθεσία. Η απουσία ανίχνευσης ΓΤΟ µεταξύ των διενεργηθέντων ελέγχων του προγράµ- µατος συµφωνεί µε τα αποτελέσµατα παλαιότερων ετών, κατά τους οποίους επίσης δεν ανιχνεύθηκε παρουσία ΓΤΟ στα εξετασθέντα δείγµατα. ιαχρονικά, τα αποτελέσµατα αυτά υποστηρίζουν τη συµµόρφωση των επιχειρήσεων τροφίµων, µε τους κανόνες της Ενωσιακής και Εθνικής νοµοθεσίας, για την κυκλοφορία στην αγορά, την διάθεση και την επισήµανση τροφίµων τα οποία είναι πιθανόν να αποτελούνται, περιέχουν, ή παράγονται από ΓΤΟ, ή περιέχουν συστατικά, τα οποία µε τη σειρά τους αποτελούνται, περιέχουν, ή παράγονται από ΓΤΟ. Επίσης, διαπιστώνεται η προστασία της υγείας του καταναλωτή από την κυκλοφορία µη εγκεκριµένων ποικιλιών ΓΤ σόγιας, ΓΤ αραβόσιτου και ΓΤ ρυζιού κθώς και η προστασία της επιλογής του. Τα αποτελέσµατα του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου ΓΤΟ του έτους 2017 χρησιµοποιήθηκαν για τον σχεδιασµό του Ετήσιου Προγράµµατος του έτους 2018, όπου προβλέπεται ο έλεγχος 35 δειγµάτων για τον έλεγχο ΓΤ σόγιας, ΓΤ αραβόσιτου, ΓΤ ρυζιού και ΓΤ αποξηραµένης παπάγιας Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός (ΕΚ) 178/2002, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει Κανονισµός (ΕΚ) 1829/2003, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει Κανονισµός (ΕΚ) 1830/2003, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει Κανονισµούς (ΕΚ) 65/2004, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει Κανονισµούς (ΕΚ) 641/2004, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει Σύσταση 2004/787/EK Εκτελεστική Απόφαση 2011/884/ΕΚ όπως τροποποιήθηκε και ισχύει ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 169/220

173 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση παραµέτρων ποιότητας ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 171/220

175 22 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου 22.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν η παρακολούθηση των χαρακτηριστικών ποιότητας των Ελαιολάδων που διακινούνται στη χώρα µας. Στο πλαίσιο αυτό ελέγχθηκε εάν τα ελαιόλαδα φέρουν ορθή επισήµανση όσον αφορά στη δηλούµενη κατηγορία και εάν είναι νοθευµένα µε χαµηλότερης αξίας έλαια σύµφωνα µε τις διατάξεις του Κώδικα Τροφίµων και Ποτών και των κανονισµών 2568/91/ΕΟΚ και 29/2012/ΕΕ (όπως έχουν τροποποιηθεί και ισχύουν) Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως Ιανουάριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Αττικής. Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Κρήτης. Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε τις Περιφερειακές Ενότητες της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου. Περιφερειακή ιεύθυνση Πελοποννήσου (Π Π) του ΕΦΕΤ, σε συνεργασία µε την Περιφέρεια Πελοποννήσου. Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Εργαστήρια οκιµών και Ερευνών Τροφίµων Αθήνας του ΕΦΕΤ. Α Χ.Υ. Αθηνών - Τµήµα Α', (Τροφίµων και προσθέτων Τροφίµων) του ΓΧΚ. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 173/220

176 Χ.Υ. Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α' (Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών µε Αλκοόλη), του ΓΧΚ. Τµήµα Χηµικών Αναλύσεων της /νσης Ελέγχων και Παρατηρητηρίων, της Γενικής /νσης Αγοράς, της Γενικής Γραµµατείας Εµπορίου και Προστασίας Καταναλωτή Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων - Παράµετροι προς έλεγχο Προγραµµατίστηκαν 350 έλεγχοι σε εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, παρθένο ελαιόλαδο, ελαιόλαδο-αποτελούµενο από εξευγενισµένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα και πυρηνέλαιο, για τη διαπίστωση της συµµόρφωσης µε τη δηλούµενη κατηγορία. Υλοποιήθηκαν 302 έλεγχοι. Εποµένως, το ποσοστό υλοποίησης του προγράµµατος ανήλθε σε 86,3%. Π Α Π ΚΜ Π Ε Π Θ Π Κ Π ΑΜΘ Προγραµµατισµός Υλοποίηση Π Η Π ΒΑ Π Π Αριθµός Ελέγχων ιάγραµµα 22.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου 22.5 Εξέταση δειγµάτων Για την εξέταση της ποιότητας των δειγµάτων ελαιολάδου, έγινε προσδιορισµός των χηµικών παραµέτρων του κατωτέρω Πίνακα 22.1, οι οποίες είναι οι προβλεπόµενες από τον Κανονισµό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91, όπως ισχύει. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 174/220

177 Πίνακας 22.1: Είδη και µέθοδοι εξέτασης ελαιολάδου α/α ΕΙ ΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΜΕΘΟ ΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ 1 Προσδιορισµός oξύτητας % σε ελαϊκό οξύ 2 Φασµατοφωτοµετρική ανάλυση στο υπεριώδες 3 4 Προσδιορισµός λιπαρών οξέων Προσδιορισµός ECN 42 5 Προσδιορισµός αριθµού υπεροξειδίων 6 7 Προσδιορισµός στερολών Προσδιορισµός κηρών 8 Προσδιορισµός στεροειδών υδρογονανθράκων 9 Προσδιορισµός αιθυλεστέρων λιπαρών οξέων Ογκοµετρική Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/µα ΙΙ Φασµατοφωτοµετρική Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/µα ΙΧ Αέρια χρωµατογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/µα Χ Υγρή χρωµατογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/µα ΧVIII Ογκοµετρική - Ιωδοµετρία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/µα ΙΙΙ Αέρια χρωµατογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/µα V-VI Αέρια χρωµατογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/µα IV Αέρια χρωµατογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/µα XVII Αέρια χρωµατογραφία Καν. (ΕΟΚ) 2568/91 Παρ/µα ΧΧ Από τις εξετάσεις αυτές σε κάθε δείγµα έγιναν υποχρεωτικά οι µε α/α 1, 2, 3 και 4. Ανάλογα µε τα ευρήµατα των εν λόγω τεσσάρων εξετάσεων το εργαστήριο επισήµου ελέγχου προχωρούσε και στην εκτέλεση των υπόλοιπων πέντε εξετάσεων δηλαδή των µε α/α 5, 6, 7, 8, 9, µε στόχο την εξαγωγή ασφαλούς συµπεράσµατος - γνωµάτευσης για τη συµφωνία ή µη των δηλούµενων κατηγοριών ελαιολάδου µε τον Κανονισµό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91 ως ισχύει. Τα περισσότερα δείγµατα εξαιρετικού παρθένου ή παρθένου ελαιολάδου (213 από 235) είτε ελήφθησαν από τυποποιητήρια ελαιολάδου είτε από σηµεία χονδρικής-λιανικής πώλησης εξετάστηκαν για τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά τους σύµφωνα µε τις διατάξεις του κανονισµού (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91, στο Τµήµα Χηµικών Αναλύσεων της Γενικής Γραµµατείας Εµπορίου & Προστασίας Καταναλωτή Αποτελέσµατα Τα 302 δείγµατα που εξετάστηκαν κατατάσσονται στις ακόλουθες κατηγορίες: 144 δηλώνονταν ως «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο» και ο έλεγχος αφορούσε το τυποποιηµένο (συσκευασµένο) προϊόν, ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 175/220

178 72 δηλώνονταν ως «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο» και ο έλεγχος αφορούσε το χύµα (µη τυποποιηµένο) προϊόν, 18 δηλώνονταν ως «παρθένο ελαιόλαδο» και ο έλεγχος αφορούσε το τυποποιηµένο (συσκευασµένο) προϊόν, 1 δηλωνόταν ως «παρθένο ελαιόλαδο» και ο έλεγχος αφορούσε το χύµα (µη τυποποιηµένο) προϊόν, 36 δηλώνονταν ως «ελαιόλαδο - αποτελούµενο από εξευγενισµένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα» και ο έλεγχος αφορούσε το τυποποιηµένο (συσκευασµένο) προϊόν, 31 δηλώνονταν ως «πυρηνέλαιο» και ο έλεγχος αφορούσε το τυποποιηµένο (συσκευασµένο) προϊόν. 47,7% 23,8% 10,3% εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, συσκευασµένο εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, µη τυποποιηµένο παρθένο ελαιόλαδο, συσκευασµένο παρθένο ελαιόλαδο, µη τυποποιηµένο 6,0% 11,9% 0,3% ελαιόλαδο - αποτελούµενο από εξευγενισµένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα, συσκευασµένο πυρηνέλαιο, συσκευασµένο ιάγραµµα 22.2: Κατηγορίες ελαίων που εξετάστηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου Οι παραπάνω έλεγχοι έγιναν: 146 σε σηµεία χονδρικής-λιανικής πώλησης, 150 σε τυποποιητήρια ελαιολάδου, 6 σε ελαιοτριβεία. Κατά την εξέτασή τους βρέθηκαν οι παρακάτω µη συµµορφώσεις µε τη νοµοθεσία: 52 αφορούσαν σε µη συµµόρφωση µόνο µε τη δηλούµενη κατηγορία των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών. Σε δέκα (10) περιπτώσεις το ελαιόλαδο κατόπιν της αξιολόγησης χαρακτηρίστηκε ως «µειονεκτικό (λαµπάντε) ελαιόλαδο». Τέσσερις εξ αυτών αφορούσαν σε εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο και έξι σε παρθένο ελαιόλαδο. Στις υπόλοιπες 42 περιπτώσεις το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, κατατάχθηκε στην κατηγορία «παρθένο ελαιόλαδο». ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 176/220

179 11 αφορούσαν σε µη συµµόρφωση µε τη δηλούµενη κατηγορία των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών και των χηµικών παραµέτρων. Πέντε περιπτώσεις αφορούσαν σε εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο και έξι σε παρθένο ελαιόλαδο. 7 αφορούσαν σε µη συµµόρφωση µόνο µε τη δηλούµενη κατηγορία των χηµικών παραµέτρων. Πέντε περιπτώσεις αφορούσαν σε εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο, µία σε ελαιόλαδο - αποτελούµενο από εξευγενισµένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα και µια σε πυρηνέλαιο. 17% 4% 2% Συµµορφούµενα δείγµατα Χηµικές Παράµετροι & Οργανοληπτικά Χαρακτηριστικά 77% Οργανοληπτικά Χαρακτηριστικά Χηµικές Παράµετροι ιάγραµµα 22.3: Μη συµµορφώσεις που καταγράφηκαν στο πλαίσιο του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου Όσον αφορά τις µη συµµορφώσεις ανά κατηγορία ελαιολάδου, παρατηρήθηκαν τα εξής: Στην κατηγορία εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο (216 έλεγχοι), διαπιστώθηκαν συνολικά 56 µη συµµορφώσεις εκ των οποίων η πλειονότητα (46) αφορούσαν τη µη συµµόρφωση µε τη δηλούµενη κατηγορία κατόπιν της οργανοληπτικής αξιολόγησης. Στην κατηγορία παρθένο ελαιόλαδο (19 έλεγχοι), διαπιστώθηκαν συνολικά 12 µη συµµορφώσεις εκ των οποίων οµοίως οι µισές (6) αφορούσαν τη µη συµµόρφωση µε τη δηλούµενη κατηγορία εξ αιτίας µόνο της οργανοληπτικής αξιολόγησης, ενώ στις υπόλοιπες έξι παρατηρήθηκε µη συµµόρφωση και ως προς τις χηµικές παραµέτρους της δηλούµενης κατηγορίας. Στην κατηγορία ελαιόλαδο - αποτελούµενο από εξευγενισµένα ελαιόλαδα και παρθένα ελαιόλαδα (36 έλεγχοι), διαπιστώθηκε µια (1) µη συµµόρφωση. Στην κατηγορία πυρηνέλαιο (31 έλεγχοι), διαπιστώθηκε µια (1) µη συµµόρφωση. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 177/220

180 22.7 Συµπεράσµατα Από τα αποτελέσµατα του προγράµµατος προκύπτουν τα κάτωθι συµπεράσµατα: Όπως και τα προηγούµενα χρόνια, διαπιστώθηκε µεγάλος αριθµός µη συµµορφώσεων όσον αφορά στα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά των ελαιολάδων που διατίθεντο ως «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο». Η εικόνα αυτή ήταν παρόµοια είτε αφορούσε ελέγχους σε τυποποιηµένο «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο», είτε σε ελαιόλαδο που βρισκόταν σε δεξαµενές τυποποιητηρίων και προοριζόταν να εµφιαλωθεί ως «εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο». Αντίθετα ο αριθµός των µη συµµορφώσεων όσον αφορά τα χηµικά χαρακτηριστικά των ίδιων ελαιολάδων ήταν πολύ µικρός. Συγκριτικά µεγαλύτερο φαίνεται να είναι το πρόβληµα στην κατηγορία «παρθένο ελαιόλαδο», όπου παρουσιάζεται µεγαλύτερη εµφάνιση αντίστοιχων παραβάσεων. Σηµειώνεται, ωστόσο ότι ο αριθµός των ελέγχων είναι περιορισµένος καθώς είναι µικρός ο αριθµός των ελαιολάδων τα οποία διατίθενται στην αγορά ως «παρθένο ελαιόλαδο». Εποµένως, απαιτείται συνέχιση των ελέγχων των αρµοδίων αρχών στον τοµέα αυτό, ώστε να προστατεύονται τα συµφέροντα των καταναλωτών αλλά και να υποστηρίζεται η φήµη ενός τροφίµου που για την Ελλάδα αποτελεί εθνικό προϊόν Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Το νοµοθετικό πλαίσιο που διέπει τον έλεγχο την παρακολούθηση της ποιότητας του ελαιολάδου προκύπτει από: τον κανονισµό (ΕΟΚ) αριθ. 2568/91 της Επιτροπής της 11ης Ιουλίου 1991 σχετικά µε τον προσδιορισµό των χαρακτηριστικών των ελαιολάδων και των πυρηνελαίων καθώς και µε τις µεθόδου προσδιορισµού, όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει τον εκτελεστικό κανονισµό (ΕΕ) 29/2012 για τα πρότυπα εµπορίας του ελαιολάδου τον Κώδικα Τροφίµων & Ποτών άρθρα 11, 71, 72. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 178/220

181 23 Επίσηµος έλεγχος της ποιότητας του µελιού 23.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου είναι η προστασία των συµφερόντων των καταναλωτών µέσω της διαπίστωσης ότι το µέλι που διατίθεται στην κατανάλωση ανταποκρίνεται στις προδιαγραφές που τίθενται από τα άρθρα 67 & 67α του Κώδικα Τροφίµων και Ποτών, ότι δεν είναι νοθευµένο µε άλλες γλυκαντικές ύλες και ότι ανταποκρίνεται στις παραµέτρους ταυτοποίησής του σύµφωνα µε το άρθρο 67, Παράρτηµα Ι, ΙΙ και 67α του Κώδικα Τροφίµων και Ποτών Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδας (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Α Χηµική Υπηρεσία Αθηνών - Τµήµα Α (Χηµικών Κινδύνων Τροφίµων & Ειδικών Αναλύσεων) του ΓΧΚ. Χηµική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών µε Αλκοόλη του ΓΧΚ Χηµική Υπηρεσία Βόλου του ΓΧΚ Χηµική Υπηρεσία Κρήτης του ΓΧΚ Χηµική Υπηρεσία Πελοποννήσου, υτικής Ελλάδας & Ιονίου, Τµήµα Χ.Υ. Κέρκυρας του ΓΧΚ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 179/220

182 23.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν στους κάτωθι φυσικοχηµικούς παράγοντες: Αγωγιµότητα Σάχκαρα Αριθµός ιαστάσης Υδροξυµέθυλοφουρφουράλη Υγρασία Γυρεοσκοπική εξέταση Προσδιορισµός εξωγενών C-4 σακχάρων (ισογλυκόζης) Προγραµµατίστηκαν συνολικά 145 έλεγχοι σε µέλια και υλοποιήθηκαν 136 (ποσοστό υλοποίησης 93,8%). Το είδος και ο αριθµός των δειγµάτων φαίνονται αναλυτικά στον Πίνακα 23.1 που ακολουθεί. Πίνακας 23.1: Κατανοµή δειγµάτων ανά Περιφερειακή /νση ΕΦΕΤ και ανά ΧΥ του ΓΧΚ: ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ /ΝΣΕΙΣ ΕΦΕΤ Αττικής Κεντρικής Μακεδονίας Ανατ. Μακεδονίας & Θράκης Ηπείρου Θεσσαλίας Πελοπον νήσου Βορείου Αιγαίου Κρήτης Εργαστήριο αποστολής δειγµάτων Α Χ.Υ Αθηνών, Τµήµα Α Χ.Υ Κεντρικής Μακεδονίας - Τµήµα Α Χ.Υ Κεντρικής Μακεδονίας - Τµήµα Α Χ.Υ. Πελοποννήσου, υτικής Ελλάδας & Ιονίου,Τµήµα Χ.Υ. Κέρκυρας Χ.Υ. Βόλου Α Χ.Υ Αθηνών, Τµήµα Α Α Χ.Υ Βόλου X.Y. Κρήτης Σύνολο δειγµάτων Στο παρακάτω διάγραµµα εµφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράµµατος ανά Π του ΕΦΕΤ: ιάγραµµα 23.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου για ποιότητα του µελιού ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 180/220

183 Τα δείγµατα ελήφθησαν από µονάδες τυποποίησης και λιανικό εµπόριο (καταστήµατα υγιεινής διατροφής, σούπερ-µάρκετς, λαϊκές αγορές και πλανόδιους πωλητές) Εξέταση δειγµάτων Τα δείγµατα εξετάστηκαν σύµφωνα µε τις µεθόδους: ΕΙ ΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΜΕΘΟ ΟΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΑΓΩΓΙΜΟΤΗΤΑ ΣΑΚΧΑΡΑ (1) ΑΡΙΘΜΟΣ ΙΑΣΤΑΣΗΣ Υ ΡΟΞΥΜΕΘΥΛΟΦΟΥΡΦΟΥΡΑΛΗ ΥΓΡΑΣΙΑ ΓΥΡΕΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΞΕΤΑΣΗ (2) ΠΡΟΣ ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΕΞΩΓΕΝΩΝ C-4 ΣΑΚΧΑΡΩΝ (ΙΣΟΓΛΥΚΟΖΗΣ) (3) (1) Φρουκτόζη, γλυκόζη, σακχαρόζη, µαλτόζη. ΑPIMONDIA METHODS Με υγρή χρωµατογραφία (HPLC), ΑPIMONDIA METHODS Φασµατοφωτοµετρικά, ΑPIMONDIA METHODS Φασµατοφωτοµετρικά, ΑPIMONDIA METHODS ΑPIMONDIA METHODS Mικροσκόπιο IRMS (AOAC METHODS) (2) Μόνο για τα θυµαρίσια ή «από θυµάρι» µέλια καθώς και στα µονοανθή του άρθρου 67α του Κ.Τ.Π. (3) Η εξέταση πραγµατοποιείται από την Α Χ.Υ. Αθηνών, Τµ. Α µετά από συνεννόηση των άλλων Χ.Υ. µαζί της. Η γνωµάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσµατα, την επισήµανση (η οποία είναι καθοριστική για την πορεία και το είδος των χηµικών δοκιµών), τα συνοδευτικά έγγραφα και διαµορφώθηκε σύµφωνα µε την ισχύουσα νοµοθεσία Αποτελέσµατα Από τα 138 δείγµατα που εξετάστηκαν βρέθηκαν 20 δείγµατα µη συµµορφούµενα ως προς τις φυσικοχηµικές παραµέτρους και την επισήµανση, δηλαδή το 14,5% των µελιών που ελήφθησαν. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 181/220

184 ιάγραµµα 23.2: Αποτελέσµατα Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου της ποιότητας του µελιού ως προς τη συµµόρφωσή τους µε τις απαιτήσεις της νοµοθεσίας Τα µη συµµορφούµενα δείγµατα αφορούσαν στις παρακάτω παραµέτρους εξέτασης: ιάγραµµα 23.3: Κατανοµή µη συµµορφώσεων ως προς τις απαιτήσεις της νοµοθεσίας ως προς τις παραµέτρους που εξετάστηκαν στο Πρόγραµµα Επισήµου Ελέγχου της ποιότητας του µελιού 23.7 Συµπεράσµατα Το ποσοστό µη συµµορφούµενων δειγµάτων κυµάνθηκε το 2017 στα επίπεδα των προηγούµενων ετών. Σχολιάζοντας περαιτέρω τα ευρήµατα, µπορεί να ειπωθεί ότι δύο είναι οι βασικές αιτίες που οδηγούν στο χαρακτηρισµό των προϊόντων ως µη συµµορφούµενων µε τη νοµοθεσία. Η πρώτη αφορά στη διακίνηση «µελιού ζαχαροπλαστικής» (που ανιχνεύεται από το αριθµό διαστάσης ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 182/220

185 ή/και την HMF) ως άλλου είδους µελιού (σε αυτήν εµπίπτει το 45% των µη συµµορφούµενων δειγµάτων). εύτερη, η λανθασµένη επισήµανση (εδώ εµπίπτει το 35% των µη συµµορφούµενων δειγµάτων) που προκύπτει από τις γυρεοσκοπικές εξετάσεις και τυχόν λάθη-παραλείψεις των ετικετών των µελιών. Τέλος ένα 20% των µελιών είχαν προβλήµατα µε τη σύνθεση τους ή/και τα φυσικοχηµικά χαρακτηριστικά τους (ενδείξεις νοθείας). Ο διαρκής έλεγχος των µελιών γίνεται µε σκοπό τη διασφάλιση της ποιότητας του µελιού, ενός προϊόντος υψηλής διατροφικής αξίας αλλά και µεγάλης σηµασίας για την ελληνική αγροτική παραγωγή. Το προϊόν µπορεί να χαρακτηριστεί «εθνικό προϊόν» µε µεγάλες παραγωγικές και εξαγωγικές δυνατότητες. Τα δεδοµένα των ελέγχων του 2017 αξιολογήθηκαν από τους αρµόδιους φορείς και σε αυτά βασίστηκε ο σχεδιασµός του προγράµµατος που αφορά τον επίσηµο έλεγχο παρακολούθησης της ποιότητας του µελιού έτους 2018 που παραµένει στα ίδια επίπεδα. Σκοπός είναι οι αρχές ελέγχου να έχουν µια πλήρη εικόνα της αγοράς και να διατηρηθεί ένα επαρκές επίπεδο ελέγχων Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Άρθρα 67 και 67α του Κώδικα Τροφίµων και Ποτών ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 183/220

187 24 Επίσηµος έλεγχος για την παρακολούθηση της ποιότητας των γαλακτοκοµικών προϊόντων 24.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου είναι η προάσπιση των συµφερόντων των καταναλωτών µέσω της συµµόρφωσης µε την Ενωσιακή και Εθνική νοµοθεσία όσον αφορά στην εξακρίβωση εάν τα γαλακτοκοµικά προϊόντα (τυριά ΠΟΠ, διάφορα άλλα τυριά, γιαούρτια, βούτυρα, παγωτά και γάλατα ιδιωτικής ετικέτας) φέρουν τη σωστή επισήµανση σχετικά µε το είδος του γάλακτος που περιέχουν και τη συµµόρφωσή τους µε τις προδιαγραφές του Κώδικα Τροφίµων και Ποτών ως προς την ποσότητα λίπους, υγρασίας και ΣΥΑΛ (Στερεό Υπόλειµµα Άνευ Λίπους). Επίσης, να εξακριβωθεί εάν προϊόντα επισηµαίνονται ως γαλακτοκοµικά, ενώ είναι µη γαλακτοκοµικά σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις του Κώδικα Τροφίµων και της ΚΥΑ αριθ (ΦΕΚ 1097 Β 27/08/2002) Χρόνος Υλοποίησης Απρίλιος 2017 έως εκέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδος (Π Ε) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση Κρήτης (Π Κ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης (Π ΑΜΘ) του ΕΦΕΤ. Περιφερειακή ιεύθυνση Ηπείρου (Π Η). Περιφερειακή ιεύθυνση Βορείου Αιγαίου (Π ΒΑ) του ΕΦΕΤ, Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Χηµική Υπηρεσία Πειραιά, Τµήµα Α -Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων. Χηµική Υπηρεσία Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α - Εργαστηριακών Ελέγχων Τροφίµων, Νερών, Αλκοόλης & Ποτών µε Αλκοόλη. Χηµική Υπηρεσία Ηπείρου- υτικής Μακεδονίας, Τµήµα Α Εργαστηριακών Ελέγχων. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 185/220

188 Τα παραπάνω εργαστήρια είναι διαπιστευµένα για τις αναλύσεις που πραγµατοποίησαν στα γαλακτοκοµικά προϊόντα, σύµφωνα µε το πρότυπο ΕΛΟΤ EN ISO 17025/ Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Τα δείγµατα περιελάµβαναν γαλακτοκοµικά προϊόντα (τυριά ΠΟΠ, διάφορα άλλα τυριά, γιαούρτια, βούτυρα ιδιωτικής ετικέτας και κατσικίσιο γάλα) των παρακάτω κατηγοριών: Ελληνικής παραγωγής, (τουλάχιστον τα τυριά ΠΟΠ), που ελήφθησαν από διάφορα τυροκοµεία ή άλλες εγκαταστάσεις παραγωγής τυριών, γιαούρτης και βουτύρων, είτε µέσω χονδρικού ή λιανικού εµπορίου, είτε από εστιατόρια και χώρους µαζικής εστίασης. Άλλων χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε εισαγόµενα από τρίτες χώρες που ελήφθησαν µέσω χονδρικού ή λιανικού εµπορίου, είτε από εστιατόρια και χώρους µαζικής εστίασης. Οι κατηγορίες των γαλακτοκοµικών προϊόντων που ελέγχθηκαν ήταν: Τυριά ΠΟΠ σχετικά µε το είδος γάλακτος που περιέχουν. Άλλα τυριά [µε έµφαση σε τυριά µειωµένων λιπαρών light, λευκά τυριά άλµης και ανακατεργασµένα τυριά καθώς και είδη τυριών ΠΟΠ-ΠΓΕ που περιέχουν και αγελαδινό γάλα (Γραβιέρα Νάξου, Σαν Μιχάλη και Κοπανιστή)] σχετικά µε το είδος λιπαρής ύλης, καθώς και για την ποσότητα λίπους και την υγρασία. Γιαούρτια πρόβεια σχετικά µε το είδος γάλακτος. Κατσικίσιο γάλα σχετικά µε την ανίχνευση αγελαδινού γάλακτος. Βούτυρα σχετικά µε το είδος λιπαρής ύλης, την υγρασία και το στερεό υπόλειµµα άνευ λίπους (ΣΥΑΛ). Στην περίπτωση των ΠΟΠ τυριών οι έλεγχοι επικεντρώθηκαν σε τυριά από αιγοπρόβειο γάλα από τις περιοχές της Κεντρικής Μακεδονίας, της Θεσσαλίας, της Ηπείρου και της Κρήτης. Στα υπόλοιπα τυριά οι έλεγχοι εστιάστηκαν σε τυριά µειωµένων λιπαρών light, λευκά τυριά άλµης και ανακατεργασµένα τυριά καθώς και είδη τυριών ΠΟΠ-ΠΓΕ που περιέχουν και αγελαδινό γάλα (Γραβιέρα Νάξου, Σαν Μιχάλη και Κοπανιστή). Στην κατηγορία των γιαουρτιών ο έλεγχος περιλάµβανε κατά το δυνατόν περισσότερα «παραδοσιακά γιαούρτια», τα οποία παρασκευάζονται από µικρότερους τοπικούς παραγωγούς, γιατί σε αυτήν την κατηγορία έχουν εντοπιστεί περισσότερες αποκλίσεις τα προηγούµενα έτη και θα κατευθυνθούν σε εγκαταστάσεις της περιφέρειας που εισκοµίζουν και αγελαδινό ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 186/220

189 γάλα. Επίσης, οι έλεγχοι για νοθεία µε αγελαδινό γάλα κατευθύνθηκαν σε γάλατα µακράς διάρκειας ζωής, π.χ. γάλατα υψηλής θερµικής επεξεργασίας, ώστε να µην δηµιουργείται πρόβληµα µε την ηµεροµηνία λήξης του προϊόντος σε περιπτώσεις εφέσεων, καθώς και σε γάλατα ιδιωτικής ετικέτας. Σηµειώνεται ότι δειγµατίστηκαν και αναλύθηκαν γαλακτοκοµικά προϊόντα µε ηµεροµηνία ελάχιστης διατηρησιµότητας µακράν της ηµεροµηνίας δειγµατοληψίας και κατά το δυνατόν από µεγάλες παρτίδες. Επίσης έγινε προσπάθεια να ελεγχθούν γαλακτοκοµικά προϊόντα όσο το δυνατόν περισσότερων παραγωγών, ιδιαίτερα τοπικών µικρών παραγωγών οι οποίοι πιθανότατα δεν είχαν ελεγχθεί στο παρελθόν. εν ελήφθησαν δείγµατα µη γαλακτοκοµικών προϊόντων (εφόσον επισηµαίνονται ως τέτοια, σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις του Κ.Τ.Π. και της ΚΥΑ αριθ , ΦΕΚ 1097/Β / ). Προγραµµατίστηκαν συνολικά 140 έλεγχοι σε διάφορα γαλακτοκοµικά προϊόντα για προσδιορισµό της ποιότητας τους και υλοποιήθηκαν 154 (ποσοστό υλοποίησης 110,0%). Το είδος και ο αριθµός των δειγµάτων που προγραµµατίστηκαν φαίνονται αναλυτικά στον Πίνακα 24.1 που ακολουθεί. Πίνακας 24.1: Είδος και αριθµός δειγµάτων κατανεµηµένα ανά Π και Εργαστήριο. Εργαστήριο Επισήµου Ελέγχου Αρµόδια Αρχή Ελέγχου Τυριά ΠΟΠ Υπόλοιπα τυριά Βούτυρο Γιαούρτι πρόβειο Κατσικίσιο γάλα Χ.Υ. Πειραιά, Τµήµα Α Π Α Π Ε Π Κ Χ.Υ. Κεντρικής Μακεδονίας, Τµήµα Α Χ.Υ. Ηπείρου και υτικής Μακεδονίας Τµήµα Α Π ΚΜ Π ΑΜΘ Π ΒΑ 5 Π Η Π Θ 10 5 Σύνολα: Στο παρακάτω διάγραµµα εµφανίζεται το ποσοστό υλοποίησης του προγράµµατος ανά Π του ΕΦΕΤ: ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 187/220

190 ιάγραµµα 24.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου παρακολούθησης της ποιότητας των γαλακτοκοµικών προϊόντων 24.5 Εξέταση δειγµάτων Η γνωµάτευση βασίστηκε κατά περίπτωση σε µια από τις παρακάτω µεθόδους: Ανίχνευση αγελαδινού γάλακτος και καζεϊνικών αλάτων σε τυριά από πρόβειο κατσικίσιο ή βουβαλίσιο γάλα ή από µίγµα αυτών {Κανονισµός (EK) 273/2008} Προσδιορισµός σύστασης λιπαρών οξέων µε αέρια χρωµατογραφία σε λίπος γάλακτος (ISO 15884, ISO 15885). Προσδιορισµός λίπους σε τυρί και ανακατεργασµένο τυρί (ISO 1735:2004). Προσδιορισµός ολικών στερεών σε τυρί (ISO 5534:2004) Προσδιορισµός της περιεκτικότητας του βουτύρου σε στερεό υπόλειµµα χωρίς λίπος (3727-2). Προσδιορισµός της περιεκτικότητας του βουτύρου σε υγρασία (ISO ). Η γνωµάτευση βασίστηκε στα αναλυτικά αποτελέσµατα, την επισήµανση, η οποία είναι καθοριστική για την πορεία και το είδος των χηµικών δοκιµών και τυχόν συνοδευτικά έγγραφα. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 188/220

191 24.6 Αποτελέσµατα Από τα 154 δείγµατα που ελέγχθηκαν από τις Π του ΕΦΕΤ, 12 βρέθηκαν µη συµµορφούµενα µε την κείµενη νοµοθεσία. Οι µη συµµορφώσεις αφορούσαν: - ανίχνευση αγελαδινού γάλακτος σε πρόβειο γιαούρτι (4 δείγµατα) - ανίχνευση αγελαδινού γάλακτος σε κατσικίσιο γάλα (2 δείγµατα) - ανίχνευση νοθείας και µη ορθή επισήµανση σε βούτυρο (1 δείγµα) - µη ορθή επισήµανση σε βούτυρο (2 δείγµατα) - µη κανονική επισήµανση σε άλλα τυριά (όχι ΠΟΠ) (3 δείγµατα το ένα ανέγραφε light χωρίς να τηρεί τις προδιαγραφές) ιάγραµµα 24.2: Αποτελέσµατα Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου παρακολούθησης της ποιότητας των γαλακτοκοµικών προϊόντων ως προς τη συµµόρφωσή τους µε τις απαιτήσεις της νοµοθεσίας 24.7 Συµπεράσµατα Το ποσοστό µη συµµορφούµενων δειγµάτων κυµάνθηκε και το 2017 στα επίπεδα των προηγούµενων ετών Σχολιάζοντας περαιτέρω τα ευρήµατα, µπορεί να ειπωθεί ότι δύο είναι οι βασικές αιτίες µη συµµορφούµενων προϊόντων. Η ανίχνευση αγελαδινού γάλακτος σε προϊόντα αιγοπρόβειου γάλακτος (σε πρόβειο γιαούρτι και κατσικίσιο γάλα) και η λανθασµένη επισήµανση, που σχετίζεται µε προϊόντα µε λιγότερα λιπαρά (light). Το πρόγραµµα του 2018 περιλαµβάνει 270 έλεγχους, εκατόν πενήντα (150) για το πρόγραµµα του ΠΟΕΣΕ (όπου συµπεριλαµβάνονται 90 δείγµατα φέτας) και επιπλέον εκατόν είκοσι (120) δείγµατα τυρί φέτα και εστιάζει στον έλεγχο της νοθείας της φέτας κυρίως µε ελέγχους στη µαζική εστίαση. Σκοπός είναι οι αρχές ελέγχου να έχουν µια πλήρη εικόνα της αγοράς και η διατήρηση ενός επαρκούς επίπεδου ελέγχων για προϊόντα εθνικής σηµασίας. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 189/220

192 24.8 Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Το νοµοθετικό πλαίσιο του 2017 που διείπε τον έλεγχο και την ανάλυση για τον προσδιορισµό της ποιότητας των γαλακτοκοµικών προϊόντων, αποτελείτο από: τα άρθρα 11, 12α, 20, 81, 82, 83 και 86 του ΚΤΠ. την ΚΥΑ αριθµ , ΦΕΚ 1097/Β / την ΚΥΑ αριθµ , ΦΕΚ 1721/ το Ν. 4046/2012, ΦΕΚ 85/ την ΥΑ 314/15074, ΦΕΚ 363/Β/ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 190/220

193 25 Επίσηµος έλεγχος για την υποκατάσταση ειδών ιχθυηρών 25.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου ήταν: α) η παρακολούθηση της συµµόρφωσης µε τους κανόνες της Ένωσης που αφορούν στην κυκλοφορία στην αγορά καθώς και στην επισήµανση µη επεξεργασµένων ή επεξεργασµένων προϊόντων αλιείας ή υδατοκαλλιέργειας. β) η προστασία των συµφερόντων των καταναλωτών µέσω διάγνωσης δόλιων πρακτικών στην υποκατάσταση ειδών ιχθυηρών, όπως αυτά δηλώνονται στην ετικέτα ή σε άλλα µέσα πληροφόρησης που συνοδεύουν το τρόφιµο. Ο έλεγχος επικεντρώθηκε σε επεξεργασµένα ή µη προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας, περιοριζόµενα στα λευκόψαρα (συµπεριλαµβανοµένων των στρογγυλών ψαριών και των πλατύψαρων) θαλλάσιων ειδών και ειδών των γλυκών υδάτων Χρόνος Υλοποίησης Ιούνιος 2017 Σεπτέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Κεντρικής Μακεδονίας (Π ΚΜ) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση υτικής Ελλάδος (Π Ε) του ΕΦΕΤ Περιφερειακή ιεύθυνση Θεσσαλίας (Π Θ) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Εργαστήριο Γενετικών Αναλύσεων Ιχθύων (Ε.Γ.Α.Ι.), Τµήµα Βιολογίας, Τοµέας Γενετικής Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας, Α.Π.Θ Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Το σύνολο των δειγµάτων αφορά µη επεξεργασµένα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας περιοριζόµενα στα λευκόψαρα (συµπεριλαµβανοµένων των στρογγυλών ψαριών και των πλατύψαρων) θαλλάσιων ειδών και ειδών των γλυκών υδάτων, ως εξής: ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 191/220

194 α. τα «µη επεξεργασµένα προϊόντα» του Προγράµµατος, όπως περιγράφονται στο Κανονισµό (ΕΚ) αριθµ. 853/2004, παράρτηµα Ι, σηµείο 3.6 («Παρασκευασµένα αλιευτικά προϊόντα») αφορούν όλα τα αµεταποίητα αλιευτικά προϊόντα που έχουν υποστεί µεταβολή της ανατοµικής τους ακεραιότητας, όπως εκσπλαχνισµό, αποκεφαλισµό, τεµαχισµό σε φέτες, τεµαχισµό σε φιλέτα ή άλεση. Για τους σκοπούς του παρόντος Προγράµµατος Ελέγχου δεν δειγµατίσθηκαν «µη επεξεργασµένα προϊόντα» τα οποία έχουν υποστεί εκσπλαχνισµό. β. τα «επεξεργασµένα προϊόντα» του Προγράµµατος, όπως περιγράφονται στο Κανονισµό (ΕΚ) αριθµ. 852/2004, άρθρο 2 παράγραφος 1, στοιχεία ιγ) και ιε), («µεταποίηση» και «µεταποιηµένα προϊόντα»), αφορούν την ουσιαστική τροποποίηση του αρχικού προϊόντος µέσω της θερµικής επεξεργασίας, του καπνίσµατος, του αλατίσµατος, της ωρίµανσης, της αποξήρανσης, του µαριναρίσµατος, της εκχύλισης, της εξώθησης ή συνδυασµού αυτών των µεθόδων. Για τους σκοπούς του Προγράµµατος δειγµατίσθηκαν προσυσκευασµένα και µηπροσυσκευασµένα τρόφιµα, νωπά ή κατεψυγµένα. Στο πλαίσιο του προγράµµατος είχε προβλεφθεί ο έλεγχος της υποκατάστασης ειδών ιχθυηρών 40 δειγµάτων (Π Α: 15, Π ΚΜ: 15, Π Ε: 5, Π Θ: 5), των ειδών ιχθυηρών όπως φαίνεται στον Πίνακα Τελικά υλοποιήθηκαν 40 έλεγχοι (Π Α: 15, Π ΚΜ: 15, Π Ε: 5, Π Θ: 5), (συνολικό ποσοστό υλοποίησης 100%) σε ίσο αριθµό δειγµάτων. Η επιµέρους υλοποίηση του προγράµµατος ανά υπηρεσία ελέγχου απεικονίζεται στο ιάγραµµα 25.1, ενώ ανά είδος ιχθυηρού παρουσιάζεται στον Πίνακα 25.1 και στο ιάγραµµα ιάγραµµα 25.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου υποκατάστασης ειδών ιχθυρών ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 192/220

195 Πίνακας 25.1: Υλοποίηση ελέγχων για την υποκατάσταση ειδών ιχθυηρών. Είδος τροφίµου Προγραµµατισµένοι έλεγχοι (αριθµός δειγµάτων) ιενεργηθέντες έλεγχοι (αριθµός δειγµάτων) Ποσοστό υλοποίησης Τόνος % Γαλέος / Γλαύκος 5 0 0% Γλώσσα % Πέρκα % Μπακαλιάρος/Βακαλάος % Σύνολο % ιάγραµµα 25.2: Κατανοµή δειγµάτων Προγράµµατος Επίσηµου Ελέγχου της υποκατάστασης ειδών ιχθυηρών 2017 ανά είδος ιχθυηρού. Αναλυτικότερα, σχεδιάστηκαν οι παρακάτω έλεγχοι: Τόνος: 5 δείγµατα «µη επεξεργασµένου» τόνου (φέτα ή φιλέτο ή ακέφαλου) Γαλέος: 5 δείγµατα «µη επεξεργασµένου» γαλέου (φέτα ή φιλέτο ή ακέφαλου) Γλώσσα: 10 δείγµατα «µη επεξεργασµένης» γλώσσας (φέτα ή φιλέτου ή ακέφαλου) Πέρκα: 10 δείγµατα «µη επεξεργασµένης» πέρκας (φιλέτου ή φέτα ή ακέφαλου) Μπακαλιάρος/Βακαλάος: 10 δείγµατα «µη επεξεργασµένου» µπακαλιάρου/βακαλάου (φέτα ή φιλέτου ή ακέφαλου) 25.5 Εξέταση δειγµάτων Για τον εργαστηριακό έλεγχο των δειγµάτων χρησιµοποιηθηκε η µέθοδος του DNA barcoding (DNA αλληλούχιση) Αποτελέσµατα Προγράµµατος Από το σύνολο των 40 εξετασθέντων δειγµάτων διαπιστώθηκε υποκατάσταση του είδους του ιχθυηρού σε 7 δείγµατα (ποσοστό µη συµµορφούµενων ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 193/220

196 δειγµάτων: 17,5%) ενώ τα υπόλοιπα 33 δείγµατα βρέθηκαν συµµορφούµενα µε την νοµοθεσία (ποσοστό συµµορφούµενων δειγµάτων: 82,5%) (Πίνακας 25.2). Πίνακας 25.2: Ποσοστά συµµορφούµενων και µη συµµορφούµεµων αποτελεσµάτων επί των εργαστηριακών ελέγχων ανά είδος ιχθυηρού του έτους 2017 Είδος τροφίµου (πρώτη ύλη και προϊόντα) ιενεργηθέντες εργαστηριακοί έλεγχοι Αριθµός / Ποσοστό συµµορφούµενων µε τη νοµοθεσία δειγµάτων Ποσοστό µη συµµορφούµενων µε τη νοµοθεσία δειγµάτων Τόνος 5 5 δείγµατα / 100% 0 δείγµατα / 0% Γαλέος / Γλαύκος 0 Γλώσσα 8 4 δείγµατα / 50% 4 δείγµατα / 50% Πέρκα δείγµατα / 100% 0 δείγµατα / 0% Μπακαλιάρος /Βακαλάος δείγµατα / 82,4% 3 δείγµατα / 17,6% Σύνολο δείγµατα/82,5% 7 δείγµατα/17,5% ιάγραµµα 25.3: Κατανοµή συµµορφούµενων & µη συµµορφούµενων δειγµάτων Επίσηµου Προγράµµατος Ελέγχου υποκατάστασης ειδών ιχθυηρών έτους 2017 ανά είδος Ιχθυηρού Συµπεράσµατα Στο πρόγραµµα Επισήµου Ελέγχου υποκατάστασης ειδών ιχθυηρών του 2017 ελέγχθηκαν συνολικά 40 δείγµατα δηλαδή το σύνολο των αρχικά προγραµµατισθέντων. Όλες οι υπηρεσιες Ελέγχου ανταποκρίθηκαν πλήρως στην ανάθεση και τις ανάγκες του Προγράµµατος όπως προέκυψαν κατά την διάρκεια αυτού, όπου 5 δείγµατα γαλέου αντικαταστάθηκαν από ισάριθµα δείγµατα βακαλάου, λόγω της δυσκολίας εύρεσης γαλέου στα σηµεία ελέγχου. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 194/220

197 Με βάση τα αποτελέσµατα του Προγράµµατος Επισήµου Ελέγχου Υποκατάστασης Ιχθυηρών των ετών 2015 και 2016, πραγµατοποιήθηκε έλεγχος σε συγκεκριµένες κατηγορίες/είδη ιχθυηρών, στις οποίες είχε διαπιστωθεί υποκατάσταση του δηλωθέντος είδους, και συγκεκριµένα σε τόνο, γλώσσα, πέρκα, και µπακαλιάρο. Στο πλαίσιο της υλοποίησης του Προγράµµατος, δεν επιτεύχθηκε ο έλεγχος γαλέου, ο οποίος είχε αρχικά προγραµµατισθεί, λόγω δυσκολιών δειγµατοληψίας του στο χρόνο υλοποίησης του Προγράµµατος. Τα προγραµµατισθέντα δείγµατα γαλέου αντικαταστάθηκαν από δείγµατα των υπολοίπων ειδών ιχθυηρών. Από το σύνολο των 40 ελεγχθέντων δειγµάτων του προγράµµατος, ανιχνεύθηκε η υποκατάσταση του δηλωθέντος είδους του ιχθυηρού σε 7 δείγµατα (ποσοστό µη συµµορφούµενων δειγµάτων: 17,5%) ενώ στα υπόλοιπα 33 δείγµατα (ποσοστό συµµορφούµενων: 82,5%) διαπιστώθηκε συµφωνία προσδιοριζόµενου και δηλωθέντος είδους. Μεταξύ των κατηγοριών/ειδών ιχθυηρών που διαπιστώθηκε υποκατάσταση είναι η γλώσσα (50% επί της κατηγορίας) και ο βακαλάος (17,6% επί της κατηγορίας). Μεταξύ αυτών, µεγαλύτερο ποσοστό υποκατάστασης/µη συµµορφούµενων δειγµάτων παρατηρήθηκε κατά τον έλεγχο των δειγµάτων γλώσσας (57,1% επί του συνόλου των µη συµµορφούµενων δειγµάτων του Προγράµµατος). Η συµφωνία µεταξύ του δηλωθέντος και του εργαστηριακά προσδιοριζόµενου είδους στην πλειοψηφία των δειγµάτων (82,5%) του Προγράµµατος υποστηρίζει την ορθή συµµόρφωση των επιχειρήσεων τροφίµων, µε τους κανόνες της Ενωσιακής και Εθνικής νοµοθεσίας, για την κυκλοφορία στην αγορά, την διάθεση και την επισήµανση µη επεξεργασµένων ή επεξεργασµένων προϊόντων αλιείας ή υδατοκαλλιέργειας. Παράλληλα, ο διαχρονικά σηµαντικός αριθµός µη συµµορφούµενων (17,5%) δειγµάτων του Προγράµµατος, τα οποία αφορούν σε συγκεκριµένες κατηγορίες/είδη ιχθυηρών, υποστηρίζει έντονα την συνέχιση του συγκεκριµένου Προγράµµατος Ελέγχου, µέσω στοχευµένου πλάνου ελέγχων στις κατηγορίες όπου διαπιστώθηκε υποκατάσταση του είδους του ιχθυηρού. Τα αποτελέσµατα του Προγράµµατος Επισήµου ελέγχου Υποκατάστασης Ειδών Ιχθυηρών των ετών χρησιµοποιήθηκαν για τον σχεδιασµό του Ετήσιου προγράµµατος του έτους 2018, όπου προβλέπεται ο έλεγχος 40 δειγµάτων των κατηγοριών/ειδών τόνος, γαλέος, γλώσσα, πέρκα, µπακαλιάρος, σφυρίδα και συναγρίδα Νοµοθεσία Βιβλιογραφία Κανονισµός (ΕΚ) 178/2002, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 195/220

198 Κανονισµός (ΕΚ) 1169/2011, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Κανονισµός (ΕΚ) 1379/2013, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Κανονισµός (ΕΚ) 882/2004, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει. Σύσταση της επιτροπής C(2015) 1558 final/ ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 196/220

199 26 Επίσηµος έλεγχος καθαρού βάρους επιπαγωµένων ιχθυηρών 26.1 Εισαγωγή Σκοπός Σκοπός του ελέγχου είναι: α) η προστασία των συµφερόντων των καταναλωτών µέσω του ελέγχου της συµµόρφωσης προς τις διατάξεις της ισχύουσας νοµοθεσίας και της διαπίστωσης περιπτώσεων εξαπάτησης/παραπλάνησής τους που αφορούν στην κυκλοφορία στην αγορά και την επισήµανση µη επεξεργασµένων ή επεξεργασµένων προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας. β) η διάγνωση δόλιων πρακτικών στην αναγραφή του καθαρού βάρους (εκτός επίπαγου) προσυσκευασµένων επιπαγωµένων ιχθυηρών, όπως αυτά δηλώνονται στην ετικέτα ή σε άλλα µέσα πληροφόρησης που συνοδεύουν το προσυσκευασµένο τρόφιµο. Ο έλεγχος επικεντρώθηκε σε µη επεξεργασµένα ή επεξεργασµένα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας, περιοριζόµενα στα λευκόψαρα θαλάσσια είδη και είδη γλυκών υδάτων, σε µαλάκια, και συγκεκριµένα σε σουπιές και θράψαλα της οµοταξίας των καφαλόποδων, καθώς και σε καρκινοειδή, και συγκεκριµένα γαρίδες της οµοταξίας των µαλακόστρακων Χρόνος Υλοποίησης Μάιος 2017 Νοέµβριος Συνεργαζόµενοι φορείς Αρµόδιες Αρχές Ελέγχου: Περιφερειακή ιεύθυνση Αττικής (Π Α) του ΕΦΕΤ Εργαστήρια Επισήµου Ελέγχου: Α Τµήµα της Χηµικής Υπηρεσίας Πειραιά του Γενικού Χηµείου του Κράτους 26.4 Είδος και Κατανοµή των Ελέγχων Το σύνολο των δειγµάτων αφορά µη επεξεργασµένα ή επεξεργασµένα προϊόντα αλιείας και υδατοκαλλιέργειας, περιοριζόµενα στα λευκόψαρα θαλάσσια είδη και είδη γλυκών υδάτων, σε µαλάκια, και συγκεκριµένα σε σουπιές και θράψαλα της ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 197/220

200 οµοταξίας των καφαλόποδων, καθώς σε καρκινοειδή, και συγκεκριµένα γαρίδες της οµοταξίας των µαλακόστρακων. Στο πλαίσιο του προγράµµατος είχε προβλεφθεί ο έλεγχος του καθαρού βάρους (εκτός επίπαγου) επιπαγωµένων ιχθυηρών σε σύνολο 40 δειγµάτων, των ειδών ιχθυηρών όπως φαίνεται στον Πίνακα Τελικά υλοποιήθηκαν 42 έλεγχοι (ποσοστό υλοποίησης 105%) σε ίσο αριθµό δειγµάτων, και συγκεκριµένα: Βακαλάος: 8 δείγµατα (19%) Γλώσσα: 4 δείγµατα (9,5%) Παγκάσιους: 4 δείγµατα (9,5%) Γλαύκος: 1 δείγµα (2,4%) Σαρδέλα: 1 δείγµα (2,4%) Ξιφίας: 1 δείγµα (2,4%) Φαγκρί: 1 δείγµα (2,4%) Σουπιές: 5 δείγµατα (11,9%) Γαρίδες: 11 δείγµατα (26,2%) Θράψαλο: 4 δείγµατα (9,5%) Καλαµάρι: 2 δείγµατα (4,8%) Η επιµέρους υλοποίηση του προγράµµατος από την Π Α παρουσιάζεται στο ιάγραµµα 26.1, ενώ η κατανοµή των ελέγχων ανά κατηγορία/είδος ιχθυηρού απεικονίζονται στον Πίνακα 26.1 και στο ιάγραµµα 26.2, αντίστοιχα. ιάγραµµα 26.1: Υλοποίηση Προγράµµατος Επίσηµου Ελέγχου Καθαρού Βάρους Επιπαγωµένων Ιχθυηρών 2017 ανά κατηγορία ιχθυηρών ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 198/220

201 Πίνακας 26.1: Προγραµµατισµός και υλοποίηση ελέγχων καθαρού βάρους επιπαγωµένων ιχθυηρών Είδος τροφίµου Προγραµµατισµένοι έλεγχοι (αριθµός δειγµάτων) ιενεργηθέντες έλεγχοι (αριθµός δειγµάτων) Ποσοστό υλοποίησης Επιπαγωµένα λευκόψαρα % Επιπαγωµένες γαρίδες % Επιπαγωµένα τεµάχια σουπιών % Επιπαγωµένες ροδέλες % θράψαλων Σύνολο % ιάγραµµα 26.2: Κατανοµή δειγµάτων στο Πρόγραµµα Επίσηµου Ελέγχου Καθαρού Βάρους Επιπαγωµένων Ιχθυηρών 2017 ανά είδος ιχθυηρού Εξέταση δειγµάτων Για τον εργαστηριακό έλεγχο των δειγµάτων χρησιµοποιήθηκαν οι αναλυτικές µέθοδοι που περιγράφονται στα πρότυπα του Codex Alimentarius CODEX-STAN και CODEX-STAN , όπως έχουν τροποποιηθεί Αποτελέσµατα Από το σύνολο των 42 εξετασθέντων δειγµάτων διαπιστώθηκε µη συµφωνία του εργαστηριακά προσδιοριζόµενου καθαρού βάρους (εκτός επίπαγου) µε το αναγραφόµενο στην ετικέτα ή σε άλλα µέσα πληροφόρησης που συνοδεύουν το ΕΦΕΤ, ιεύθυνση Εργαστηριακών Ελέγχων 199/220

Δείτε περισσότερα