Ανάπτυξη της δυναμικής της ομάδας (team building): διερεύνησή της στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Γυμνάσιο

Transcript

1 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας Π.Μ.Σ. Θεωρία, Πράξη και Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου: Εκπαιδευτικός Σχεδιασμός και Διδασκαλία Ανάπτυξη της δυναμικής της ομάδας (team building): διερεύνησή της στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Γλώσσας στο Γυμνάσιο Γεωργοπούλου Μαρία Σοφία, Μεταπτυχιακή Φοιτήτρια στο Π.Μ.Σ. «Θεωρία, Πράξη και Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου: Εκπαιδευτικός Σχεδιασμός και Διδασκαλία» Επόπτης Διπλωματικής Εργασίας: Μιχάλης Αθανάσιος, Επίκουρος Καθηγητής, Φιλοσοφία, Παιδαγωγική και Ψυχολογία, Ε.Κ.Π.Α. Συνεπόπτες Διπλωματικής Εργασίας: Σμυρναίου Ζαχαρούλα, Επίκουρη Καθηγήτρια, Φιλοσοφία, Παιδαγωγική και Ψυχολογία, Ε.Κ.Π.Α. Σπανός Γεώργιος, Ομότιμος Καθηγητής, Φιλοσοφία, Παιδαγωγική και Ψυχολογία, Ε.Κ.Π.Α.

2 Αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο (team building): δηεξεύλεζή ηεο ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ηεο Νενειιεληθήο Γιώζζαο ζην Γπκλάζην Στην υπέροχη μαμά μου που βρίσκεται στο πλευρό μου σε κάθε μου βήμα και στον σύντροφό μου που όλα αυτά τα χρόνια δείχνει κατανόηση στο έργο μου. 1

3 Πξόινγνο Κάπνηα άξζξα πνπ κειέηεζα, θάπνηεο δεηγκαηηθέο δηδαζθαιίεο πνπ παξαθνινχζεζα, αιιά θαη ε πξνζσπηθή κνπ πεπνίζεζε, ε νπνία δηακνξθψζεθε κέζα απφ εκπεηξίεο ζπλεξγαζίαο ζε δηάθνξα projects θαη δξαζηεξηφηεηεο, ζηάζεθαλ ε αθνξκή γηα δηεξεχλεζε ηεο ζπλεξγαηηθφηεηαο ζηε ζρνιηθή ηάμε. Ζ δηδαθηηθή πξαθηηθή δείρλεη φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε δελ έρεη εδξαηψζεη αξθεηά ηε ζέζε ηεο ζηνλ ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ρψξν, γεγνλφο πνπ δπζρεξαίλεη ηελ εθαξκνγή ηεο. Ζ δπζθνιία ηνπ εγρεηξήκαηνο νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη νχηε νη καζεηέο είλαη εμνηθεησκέλνη κε ηε δηαδηθαζία νχηε νη εθπαηδεπηηθνί ζην ζχλνιφ ηνπο, κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξνχλ λα ζπληνλίζνπλ ην έξγν θαη λα παξαηηνχληαη απφ ηελ πξνζπάζεηα πξηλ δηαπηζηψζνπλ ηελ εμέιημή ηεο. Ζ δπζθνιία απηή εληείλεηαη γηα έλαλ αξράξην εθπαηδεπηηθφ, φπσο ε γξάθνπζα, ν νπνίνο δελ έρεη αλαπηχμεη αθφκα επί ησ έξγσ ζηξαηεγηθέο δηαρείξηζεο ηεο ηάμεο. Ζ ελ ιφγσ κειέηε εμεηάδεη ηε δηαδηθαζία, ε νπνία κεζνιαβεί κέρξη νη καζεηέο λα εμνηθεησζνχλ κε ηε ζπλ-εξγαζία θαη λα εξγάδνληαη σο πξαγκαηηθνί ζπλεξγάηεο, αθνινπζψληαο ηνπο βαζηθνχο φξνπο νη νπνίνη ηίζεληαη ζε θάζε ζπλεξγαηηθφ πιαίζην. Μάιηζηα, ην εξεπλεηηθφ κνπ ελδηαθέξνλ εμεηδηθεχηεθε ζην γισζζηθφ κάζεκα, θαζψο ζεσξψ φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε δχλαηαη, κεηαμχ άιισλ, λα εληζρχζεη ηηο δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο ησλ καζεηψλ, ε αλάπηπμε ησλ νπνίσλ απνηειεί βαζηθή επηδίσμε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ. ηελ πξνζπάζεηά κνπ απηή είρα ζην πιεπξφ κνπ πνιχηηκνπο ζπλνδνηπφξνπο. Οη ζεξκφηεξεο ησλ επραξηζηηψλ κνπ αλήθνπλ ζην επηβιέπνληα θαζεγεηή θ. Αζαλάζην Μηράιε, ν νπνίνο κε ηηο εχζηνρεο επηζεκάλζεηο ηνπ ζπλέβαιε νπζηαζηηθά ζηε δηακφξθσζε απηήο ηεο εξγαζίαο. Ζ ππνζηήξημή ηνπ ήηαλ ζπλερήο θαη ζηαζεξή ζε φιε ηε δηάξθεηα ηνπ ελ ιφγσ πνλήκαηνο, αιιά θαη ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο εμειηθηηθήο κνπ πνξείαο, ηελ νπνία παξαθνινπζεί θαη παξνηξχλεη εδψ θαη πεξίπνπ πέληε ρξφληα ζηνλ αθαδεκατθφ ρψξν. Σνλ επραξηζηψ απφ θαξδίαο, δηφηη ήηαλ εθείλνο πνπ κε παξφηξπλε λα ζπλερίζσ κε απηφ ην ζέκα ηεο εξγαζίαο κνπ, παξά ηηο φπνηεο δπζθνιίεο ζπλάληεζα, θαζψο κνπ επεζήκαλε φηη είλαη πνιχ ζεκαληηθφ ζε κηα δηπισκαηηθή εξγαζία λα αζρνιεζεί θαλείο κε έλα ζέκα ην νπνίν αγαπά ηφζν πνιχ. Αθφκα, ηνλ επραξηζηψ ζεξκά γηα ηηο ακέηξεηεο ψξεο πνπ έρεη αθηεξψζεη ζε ζπδεηήζεηο γηα ηελ πξνεηνηκαζία ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ θαη ησλ ζπλεληεχμεσλ, γηα ηελ θαζνδήγεζή ηνπ ζην θνκκάηη ηεο κεζνδνινγίαο θαη γηα ηελ ζπλνιηθή επεμεξγαζία ησλ θεθαιαίσλ ηεο παξνχζεο εξγαζίαο. 2

4 Δπραξηζηψ ζεξκά ηνλ ζπλεπφπηε ηεο εξγαζίαο κνπ, θ. Γεψξγην παλφ, γηαηί ήηαλ έλαο απφ ηνπο ηξεηο παξάγνληεο, ηνπο νπνίνπο αλέθεξα ζηελ αξρή, πνπ ελέπλεπζαλ ην έξγν κνπ. Οη δεηγκαηηθέο ηνπ δηδαζθαιίεο κε θηλεηνπνίεζαλ λα αθνινπζήζσ ην παξάδεηγκά ηνπ, εθαξκφδνληαο ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζηε δηδαθηηθή πξάμε. Δπηπιένλ, νθείισ λα ηνλ επραξηζηήζσ γηα ηελ πνιχηηκε ζπκβνιή ηνπ, ήδε απφ ηα ηέιε ηνπ 2012, ζηελ νηθνδφκεζε ηεο παηδαγσγηθήο κνπ ηαπηφηεηαο. Γηθαίσο έρεη ραξαθηεξηζηεί πνιιάθηο σο Γάζθαινο, θαζψο ν νξίδνληαο πνπ αλνίγεη ν ιφγνο ηνπ ζηε ζθέςε ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ εθπαηδεπφκελσλ εθπαηδεπηηθψλ δηαπλέεηαη απφ ήζνο, ζεβαζκφ θαη αγάπε γηα ηελ εθπαίδεπζε. Θα ήζεια, επίζεο, λα επραξηζηήζσ ηελ θα. Εαραξνχια κπξλαίνπ, ζπλεπφπηξηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, θαζψο ήδε απφ ην 2013 άλαςε κέζα κνπ ηε θιφγα ηεο ζπλερνχο δηεξεχλεζεο θαη αλαθάιπςεο λέσλ νπηηθψλ ζηελ εθπαίδεπζε. Θεσξψ φηη ήηαλ εθείλε ε νπνία κε ηα εξεζίζκαηα ηα νπνία παξείρε ζην ακθηζέαηξν ζπλέβαιε ζηελ νηθνδφκεζε ηεο δεκηνπξγηθήο πιεπξάο ηεο εθπαηδεπηηθήο κνπ ηαπηφηεηαο. Δπραξηζηίεο νθείισ ζηε κέληνξα ηνπ ζρνιείνπ ζην νπνίν δηεμήρζε ε εζλνγξαθηθή κειέηε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξαθηηθήο άζθεζεο, δηφηη δηέζεζε ην ηκήκα ηεο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ θαη εμαζθάιηζε ηελ άδεηα γηα ηε δηελέξγεηα ησλ ζπλεληεχμεσλ κε ηνπο καζεηέο. Ηδηαίηεξεο επραξηζηίεο ζα ήζεια λα απεπζχλσ ζηνπο δχν αμηνζέβαζηνπο εθπαηδεπηηθνχο, νη νπνίνη κε κεγάιε πξνζπκία κνηξάζηεθαλ ηε δηδαθηηθή ηνπο εκπεηξία γηα έλαλ ηνκέα πνπ κε ελδηαθέξεη εμαηξεηηθά θαη ηνλ νπνίν ζα ήζεια λα εμειίμσ. Οθείισ λα νκνινγήζσ φηη απνηεινχλ πξφηππα εθπαηδεπηηθψλ θαη εχρνκαη λα θαλψ αληάμηά ηνπο ζηε δηδαθηηθή πξάμε. Δίκαη ζίγνπξε πσο αλ είρακε ζπλεξγαζηεί λσξίηεξα, νη απφςεηο ηνπο γηα ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ νκάδσλ ζα απνηεινχζαλ πνιχηηκν εθφδην γηα ηηο δηδαθηηθέο κνπ παξεκβάζεηο, νη νπνίεο ελδερνκέλσο λα ήηαλ πην βειηησκέλεο. Δπηπιένλ, θξίλσ απαξαίηεην λα επραξηζηήζσ ηνπο κηθξνχο πξσηαγσληζηέο ηεο έξεπλαο, ηνπο καζεηέο ηνπ αγαπεκέλνπ Α2, νη νπνίνη απφ ηελ πξψηε ζηηγκή κε αγθάιηαζαλ σο ηκήκα θαη έδεημαλ κεγάιε πξνζπκία λα κε βνεζήζνπλ ζην έξγν κνπ. Ζ ζπλεξγαζία καδί ηνπο ήηαλ κηα επράξηζηε θαη επνηθνδνκεηηθή εκπεηξία ηελ νπνία θξαηψ κε πνιχ αγάπε. Κιείλνληαο, επηζπκψ λα εθθξάζσ ηελ ακέξηζηε επγλσκνζχλε κνπ ζηε κεηέξα κνπ, ε νπνία ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο πξνζπάζεηάο κνπ κε ζηήξημε εζηθά, ςπρνινγηθά θαη έκπξαθηα. Οη πξνζσπηθέο ηεο ζπζίεο θαη ν θφπνο ηεο φια απηά ηα ρξφληα δίλνπλ 3

5 ηδηαίηεξν βάξνο ζηηο επηινγέο κνπ. Σελ επραξηζηψ απφ θαξδίαο, δηφηη ρσξίο ηε δηθή ηεο ελζάξξπλζε θαη ππνζηήξημε, δε ζα είρα θαηαθέξεη λα ζεκεηψζσ απηή ηελ πνξεία ζηνλ αθαδεκατθφ θαη πξνζσπηθφ ηνκέα. Σέινο, επραξηζηψ ηνλ ζχληξνθφ κνπ, ν νπνίνο, κε ηελ απηαπάξλεζε πνπ επέδεημε, κε βνήζεζε λα αληαπνθξηζψ κε ζπλέπεηα ζην έξγν κνπ. Διπίδσ ε παξνχζα εξγαζία λα δψζεη θίλεηξα γηα πεξαηηέξσ ελαζρφιεζε κε ην ζέκα. 4

6 Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ: Πεξίιεςε ζει Δηζαγσγή θαη Θεσξεηηθή ζεκειίσζε ηεο έξεπλαο ζει Αλαγθαηφηεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δξάζεο ζει Γνκή ηεο εξγαζίαο ζει. 10 Α ΜΔΡΟ: ΘΔΩΡΗΣΙΚΟ ΤΠΟΒΑΘΡΟ ζει Δπηζθόπεζε βηβιηνγξαθίαο ζει Ζ ζπλεξγαζία ζηε δηδαθηηθή πξάμε ζει Θεσξεηηθφ πιαίζην ζει Ηζηνξηθή αλαδξνκή ζει Κνηλσληθφο επνηθνδνκηζκφο ζει Οξηζκφο ζει Γηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο (Cooperative learning) ζει Πξνυπνζέζεηο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζει χλζεζε, κέγεζνο ηεο νκάδαο θαη ρσξνηαμηθή νξγάλσζε ζει Αιιειεμάξηεζε (interdependence) ησλ κειψλ ηεο νκάδαο ζει Κνηλφο ζηφρνο (group goal) θαη αηνκηθή επζχλε (individual accountability) ζει Κνηλσληθέο δεμηφηεηεο (social skill) ζει Απνηειέζκαηα ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ρεηηθέο έξεπλεο ζει Αθαδεκατθφο ηνκέαο ζει Κνηλσληθφο θαη πλαηζζεκαηηθφο ηνκέαο ζει ρεηηθέο έξεπλεο ζει Έξεπλα ζηηο Ζ.Π.Α. 1991: κειέηεο πεξίπησζεο ζει Έξεπλα ζηελ Κχπξν 2004: πεηξακαηηθή έξεπλα ζει. 29 5

7 Μειέηε δηαθφξσλ εξεπλψλ γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε απφ ηνπο Johnson & Johnson ζει Team building ζει Οξηζκφο ζει Μνληέια Team building ζει ηάδηα αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο ζει πλεξγαηηθή κάζεζε θαη Αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο ζει Ζ Νενειιεληθή Γιψζζα ζην Γπκλάζην ζει χγρξνλεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο ζει Ζ ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζει. 48 Β ΜΔΡΟ: ΔΡΔΤΝΑ 3. Μεζνδνινγία έξεπλαο ζει Παξαδνρέο ηεο έξεπλαο ζει θνπφο θαη ζηφρνη εξσηήκαηα ηεο έξεπλαο ζει Πξνζδηνξηζκφο ηεο εξεπλεηηθήο κεζφδνπ ζει Χξνλνδηάγξακκα ζει Γείγκα ζει Δξγαιεία ζπιινγήο δεδνκέλσλ ζει Δπηινγή κεζφδνπ αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ ζει Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο ζει. 61 6

8 3.9 Παξνπζίαζε Δξκελεία ησλ δεδνκέλσλ ζει Γηδαθηηθέο παξεκβάζεηο θαη παξαηεξήζεηο ζει Δηζαγσγηθή ζπδήηεζε ζει Πεξηγξαθή δηδαθηηθνχ ζηηγκηφηππνπ (1) ζει. 65 Παξαηήξεζε (1) ζει Πεξηγξαθή δηδαθηηθνχ ζηηγκηφηππνπ (2) ζει. 70 Παξαηήξεζε (2) ζει Πεξηγξαθή δηδαθηηθνχ ζηηγκηφηππνπ (3) ζει. 86 Παξαηήξεζε (3) ζει πλεληεχμεηο καζεηψλ ζει πλεληεχμεηο απφ έκπεηξνπο εθπαηδεπηηθνχο ζει πκπεξάζκαηα πδήηεζε ζει Πξννπηηθέο πεξαηηέξσ έξεπλαο ζει Βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο ζει Παξάξηεκα ζει Γηαθάλεηεο απφ ηελ εηζαγσγηθή ζπδήηεζε ζει ρέδηα δηδαζθαιίαο θαη εθπαηδεπηηθφ πιηθφ ζει Πξψην ζρέδην δηδαζθαιίαο ζει Γεχηεξν ζρέδην δηδαζθαιίαο ζει Σξίην ζρέδην δηδαζθαιίαο ζει Κείκελα νκάδσλ θαηά ηελ παξαγσγή ιφγνπ (δεχηεξε δηδαζθαιία) ζει

9 Πεξίιεςε ηελ ελ ιφγσ κειέηε εμεηάδεηαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν αλαπηχζζεηαη ε δπλακηθή ηεο νκάδαο (team building) ζην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο ζην Γπκλάζην. Σν δείγκα έρεη αληιεζεί απφ έλα ηκήκα ηεο Α Γπκλαζίνπ θαη δχν έκπεηξνπο εθπαηδεπηηθνχο ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. Πξφθεηηαη γηα πνηνηηθή έξεπλα ηα απνηειέζκαηα ηεο νπνίαο δελ κπνξνχλ λα γεληθεπηνχλ. Γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ αμηνπνηήζεθε ε ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε θαη ε εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε (νρηψ καζεηψλ θαη δχν θαζεγεηψλ). Ζ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ πξαγκαηνπνηήζεθε κέζσ ηξηγσληζκνχ, κε ζηφρν λα δηαθαλνχλ νη δηαθνξεηηθέο νπηηθέο ηνπ δεηήκαηνο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ φηη κέρξη νη καζεηέο λα εμνηθεησζνχλ κε ηε δηαδηθαζία, πεξλνχλ απφ θάπνηα ζηάδηα: 1. ην ζηάδην ηνπ ζρεκαηηζκνχ, 2. ην ζηάδην ησλ δηαθσληψλ, 3. ην ζηάδην ηεο ηζνξξνπίαο ησλ ζρέζεσλ θαη 4. ην ζηάδην ηεο εθηέιεζεο εξγαζίαο. πσο επηβεβαηψλνπλ νη δχν εθπαηδεπηηθνί, απαηηείηαη ρξφλνο γηα λα εδξαησζνχλ νη φξνη ζπλεξγαζίαο θαη νη άηππνη θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο ζην ζηάδην ησλ δηαθσληψλ. Χζηφζν, αθφκα θαη αλ δελ έρνπλ θαηαθηεζεί ηθαλνπνηεηηθά ηα πξνεγνχκελα ζηάδηα, νη καζεηέο πξέπεη θάζε θνξά λα θηάλνπλ ζην ηέηαξην ζηάδην, θαζψο ε επαλάιεςε θαη νη ιαλζαζκέλνη ρεηξηζκνί ηεο πξνεγνχκελεο θνξάο θαίλεηαη λα εμνηθεηψλνπλ ζηαδηαθά ηνπο καζεηέο κε ηε δηαδηθαζία. Λέμεηο θιεηδηά: ζπλεξγαηηθή κάζεζε, team building / αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο, Νενειιεληθή Γιψζζα. 1. Δηζαγσγή θαη Θεσξεηηθή ζεκειίσζε ηεο έξεπλαο Σα ζπνπδαία πξάγκαηα ζηηο επηρεηξήζεηο, δελ γίλνληαη πνηέ απφ έλα άηνκν γίλνληαη απφ κηα νκάδα αλζξψπσλ. (Steve Jobs) 1.1 Αλαγθαηφηεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δξάζεο Ζ ζεσξία ηεο ηεξαξρίαο ησλ αλαγθψλ ηνπ Glasser αλαδεηθλχεη ην αίζζεκα ηνπ αλήθεηλ σο κηα απφ ηηο βαζηθέο αλάγθεο ηνπ αηφκνπ, ην νπνίν επηζπκεί λα ληψζεη εληαγκέλν ζε κηα θνηλφηεηα θαη λα αιιειεπηδξά κε άιια άηνκα. Ζ εξγαζία ζε 8

10 νκάδεο εμαζθαιίδεη ηελ έληαμε ηνπ αηφκνπ ζε κία θνηλφηεηα εξγαζίαο 1. Ζ έληαμε απηή κε ηε ζεηξά ηεο δεκηνπξγεί εζσηεξηθά θίλεηξα ζην ίδην ην άηνκν, νπφηε γίλεηαη πην παξαγσγηθφ. Δπίζεο, ηα νθέιε ηεο έληαμεο ζε νκαδηθά ζρήκαηα έρνπλ αληίθηππν θαη ζηελ ςπρηθή πγεία ηνπ αηφκνπ. Μάιηζηα, παξαηεξείηαη φηη, κεηαμχ άιισλ, απμάλεη ηελ απηνεθηίκεζή ηνπ, θαζψο ην άηνκν αηζζάλεηαη ρξήζηκν κέζα απφ ηε ζπλεηζθνξά ηνπ ζην ζπιινγηθφ έξγν (Johnson & Johnson, 2009: ). Αλ ζε πξνζσπηθφ επίπεδν ην αίζζεκα ηνπ αλήθεηλ απνηειεί αλάγθε ηνπ ίδηνπ ηνπ αηφκνπ, ζηνλ επαγγεικαηηθφ ρψξν ε αλάγθε απηή απνηειεί απαξαίηεην εθφδην επαγγεικαηηθήο αλάπηπμεο. ηηο κέξεο καο ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο ε εξγαζία ζε νκάδεο απφ δηάθνξνπο νξγαληζκνχο θαη επηρεηξήζεηο, θαζψο «ε ζπλεξγαζία, ε πεηζψ κέζσ αληαιιαγήο επηρεηξεκάησλ θαη δηαιφγνπ, ε δηαρείξηζε ηεο νκάδαο θαη ε νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο θαη ησλ πιεξνθνξηψλ σο ζπλφινπ είλαη βαζηθά ζηνηρεία θαη πξνυπνζέζεηο ζηηο πεξηζζφηεξεο επαγγεικαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο.» (παλφο & Μηράιεο, 2012: 181). Ζ αμία ηεο ζπλεξγαζίαο έγθεηηαη, κεηαμχ άιισλ, ζηελ ηαρεία εθκάζεζε θαη δηαηήξεζε ησλ απνηειεζκάησλ κάζεζεο θαη ζηε δηαζηαχξσζε ησλ απφςεσλ, ιφγσ ησλ πνιιαπιψλ νπηηθψλ, νη νπνίεο βειηηψλνπλ ηε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη ηελ πνηφηεηα ηνπ νξγαληζκνχ, πξνάγνπλ ηελ θαηλνηνκία ηνπ, εμνηθνλνκνχλ ρξφλν, θαζψο ζπληεινχληαη ηαπηφρξνλα απφ ηα κέιε ηεο νκάδαο επηκέξνπο ελέξγεηεο, θαη δηεπθνιχλνπλ ην ζπληνληζκφ ελφο έξγνπ, θαζψο ηα κέιε κηαο νκάδαο είλαη πην εχθνιν λα ζπλδεζνχλ κεηαμχ ηνπο απφ φ, ηη ηα κεκνλσκέλα άηνκα (West & Markiewicz, 2008:12 13). Γηα λα είλαη, φκσο, ιεηηνπξγηθή ε εξγαζία ζε νκάδεο (teamwork) δελ αξθεί ε αιιειεπίδξαζε (interaction) ησλ κειψλ πνπ αλαθέξζεθε πξνεγνπκέλσο, αιιά είλαη αλαγθαία ε αιιειεμάξηεζή ηνπο (interdependence), κία έλλνηα πνπ απνδίδεη ην λφεκα ηεο ζπλεξγαζίαο (cooperation), γηα ηελ νπνία ζα κηιήζνπκε αλαιπηηθφηεξα ζε επφκελν θεθάιαην. πσο θαη νη νκάδεο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζην επαγγεικαηηθφ πεξηβάιινλ, έηζη θαη νη νκάδεο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηα πιαίζηα ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο έρνπλ έλα παξφκνην πιαίζην ζηξαηεγηθψλ γηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηφζν ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο (π.ρ. θνηλνί θψδηθεο επηθνηλσλίαο, δηαρείξηζε ζπγθξνχζεσλ, 1 Γηεπθξηλίδεηαη φηη εδψ θάλνπκε ιφγν γηα νκάδεο, ηα κέιε ησλ νπνίσλ εξγάδνληαη θαη αιιειεπηδξνχλ γηα έλαλ θνηλφ ζηφρν (κάζεζε, παξαγσγή έξγνπ θηι.) θαη φρη γηα νκάδεο νη νπνίεο ραξαθηεξίδνληαη κφλν γηα ην θνηλσληθφ λφεκα πνπ απνθηνχλ, φπσο ε νηθνγέλεηα, φπνπ ηα κέιε ηεο ζπλδένληαη γνληδηαθά, αιιά θαη κέζα απφ θνηλσληθνχο θαη ζπλαηζζεκαηηθνχο δεζκνχο πνπ απνθηνχλ πξνζσπηθφ λφεκα γηα ην θάζε κέινο, ή νη καζεηέο κηαο ζρνιηθήο ηάμεο ζε κηα κεησπηθή δηδαζθαιία πνπ απνηεινχλ κηα ππν-νκάδα κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ ζρνιείνπ, αιιά θαη κέζα ζηελ επξχηεξε εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα (Forsyth, 2009). 9

11 επειημία απφςεσλ) φζν θαη ηνλ ηξφπν δηαρείξηζεο ηνπ ίδηνπ ηνπ αλαηηζέκελνπ έξγνπ (π.ρ. επίιπζε πξνβιήκαηνο, ιήςε απφθαζεο, αμηνιφγεζε παξαγφκελνπ έξγνπ). Σν team building (TB) είλαη κία παξέκβαζε, ε νπνία δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ αλάπηπμε κηαο δπλακηθήο ζρέζεο κεηαμχ ησλ κειψλ κηαο νκάδαο κέζσ ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. Ζ εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε κέζσ ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ TB, είλαη δπλαηφλ λα ηνπο επεξεάζεη νιφπιεπξα. ε κηα ζπλέληεπμε πνπ πξαγκαηνπνίεζε ν R. Brandt ζηνπο David θαη Roger Johnson, γλσζηνχο κειεηεηέο ζην πεδίν ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο, ν David Johnson αλέθεξε πσο ην νκαδηθφ πλεχκα πνπ απνπλέεη ε ζπλεξγαηηθή κέζνδνο ζην πιαίζην ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, θαζνξίδεη θαη έλα παξφκνην θιίκα ζε άιιεο πηπρέο ηεο δσήο ησλ καζεηψλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη αλ ν εθπαηδεπηηθφο αθνινπζεί κηα αηνκηθηζηηθή πξνζέγγηζε, φπσο ππαγνξεχνπλ νη θξάζεηο «Να θνηηάο ηε δνπιεηά ζνπ. Να κελ κηιάο κε ην δηπιαλφ ζνπ, λα κελ κνηξάδεζαη, λα κε βνεζάο, λα κε λνηάδεζαη γηα ηνλ άιιν, απιά πξνζπάζεζε λα θάλεηο ην θαιχηεξν.», ππνβάιιεη ζηνπο καζεηέο ζε αλάινγεο εζσζηξεθείο ζηάζεηο. Αληίζεηα, αλ ε δηδαζθαιία ηνπ έρεη ραξαθηήξα ζπλεξγαηηθφ, ζην πιαίζην ηνπ νπνίνπ αμηνπνηνχληαη εθθξάζεηο φπσο «Βνεζήζηε ν έλαο ηνλ άιιν. Μνηξαζηείηε, δνπιέςηε καδί, ζπδεηήζηε ην πιηθφ, εμεγήζηε.» θαη μεθαζαξίδεηαη φηη «ν θαζέλαο είλαη ππεχζπλνο φρη κφλν γηα ηε δηθή ηνπ κάζεζε, αιιά θαη γηα ηε κάζεζε ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπ», είλαη πεξηζζφηεξν πηζαλφ νη καζεηέο λα αληηκεησπίδνπλ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο σο πξαγκαηηθνχο ζπλεξγάηεο θαη λα δηαηεξήζνπλ ηε ζηάζε απηή θαη εθηφο ζρνιηθνχ πιαηζίνπ (Brandt, 1991: 11). 1.2 Γνκή ηεο εξγαζίαο Ο θαθφο ηεο παξνχζαο κειέηεο εζηηάδεη ζηελ αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο (team building) ζην κηθξν επίπεδν ηεο ζρνιηθήο ηάμεο θαη ζπγθεθξηκέλα ζην κάζεκα ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο ζην Γπκλάζην. Μεξηθά απφ ηα εξσηήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε κεηαθνξά ηεο έλλνηαο ηνπ team building απφ ηνλ επαγγεικαηηθφ ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν είλαη ηα αθφινπζα: Ζ ζπλεξγαηηθή κάζεζε πξέπεη λα έρεη ζπγθεθξηκέλε δνκή σο πξνο ηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηεο; Πψο ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζέηεη ηηο βάζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο (team building); Πνηα είλαη ε αμία ηεο ζπγθεθξηκέλεο ζπλεξγαηηθήο δνκήο (TB) ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία; Με πνηνλ ηξφπν ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε σθειεί ην κάζεκα ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο; 10

12 Ζ εξγαζία απνηειείηαη δχν κέξε: ην ζεσξεηηθφ θαη ην εξεπλεηηθφ κέξνο. ην πξψην κέξνο, κέζα απφ ηελ βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε, γίλεηαη πξνζπάζεηα λα δνζεί κία ηεθκεξησκέλε απάληεζε ζηα παξαπάλσ εξσηήκαηα. Οη ηξεηο ελφηεηεο ηνπ πξψηνπ κέξνπο πξαγκαηεχνληαη έλλνηεο, νη νπνίεο απαζρνινχλ ηελ παξνχζα εξγαζία θαη ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο. Οη έλλνηεο απηέο θαη νη αληίζηνηρεο ελφηεηεο νη νπνίεο δηακνξθψλνληαη είλαη: ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, ην team building θαη ην γλσζηηθφ αληηθείκελν ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο. ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο γίλεηαη κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηηο παξαδνρέο ηεο έξεπλαο, δηαηππψλνληαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα, πξνζδηνξίδεηαη ε εξεπλεηηθή κέζνδνο θαη θαηαγξάθνληαη ην ρξνλνδηάγξακκα ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ θαη ησλ ζπλεληεχμεσλ, ην δείγκα ηεο έξεπλαο, ηα εξγαιεία κε ηα νπνία ζπιιέμακε ηα δεδνκέλα, ε κέζνδνο αλάιπζεο απηψλ ησλ δεδνκέλσλ θαη νη πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο. Αθνινπζεί αλαιπηηθή παξνπζίαζε θαη εξκελεία ησλ δεδνκέλσλ ηα νπνία ζπιιέμακε. Ζ κειέηε νινθιεξψλεηαη κε ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ ζε κηα πξνζπάζεηα ζχλδεζεο ηεο ζεσξίαο κε ηελ έξεπλα θαη κε αλαθνξά ζηηο πξννπηηθέο γηα πεξαηηέξσ έξεπλα ζην ελ ιφγσ ζέκα κειέηεο. Α ΜΔΡΟ: ΘΔΩΡΗΣΙΚΟ ΤΠΟΒΑΘΡΟ 2. Δπηζθόπεζε βηβιηνγξαθίαο Ζ ελφηεηα απηή ρσξίδεηαη ζε ηξία θεθάιαηα, ηα νπνία θαιχπηνπλ ηηο ηξεηο έλλνηεο θιεηδηά ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. Σν πξψην θεθάιαην, «Ζ ζπλεξγαζία ζηε δηδαθηηθή πξάμε», αλαθέξεηαη ζην επξχηεξν πιαίζην ηεο έξεπλαο, δειαδή ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, ζηνλ θχξην ρψξν ηνπ νπνίνπ εμεηάδνληαη ηα επφκελα δχν θεθάιαηα. Σν δεχηεξν θεθάιαην, ην νπνίν θέξεη ηνλ ηίηιν «Team building», ζπληζηά έλαλ εμεηδηθεπκέλν ρψξν ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο θαη απνηειεί ηε γέθπξα απφ ηελ νπνία πεξλνχλ νη νκάδεο κέρξη λα εμνηθεησζνχλ κε ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία θαη λα εθπιεξψζνπλ επηηπρψο ην ζπιινγηθφ έξγν. ην ηξίην θεθάιαην, κε ηίηιν «Ζ Νενειιεληθή Γιψζζα ζην Γπκλάζην», ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηα νθέιε ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο ζην γισζζηθφ κάζεκα. 11

13 2.1 Ζ ζπλεξγαζία ζηε δηδαθηηθή πξάμε Σν ελ ιφγσ πξψην θεθάιαην ηεο βηβιηνγξαθηθήο επηζθφπεζεο έρεη σο άμνλα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε θαη δηαθξίλεηαη ζε πέληε επηκέξνπο ππν- θεθάιαηα. ην πξψην ππν-θεθάιαην αλαθέξεηαη ην ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηεο ζπλεξγαηηθήο πξνζέγγηζεο, ελψ ζην δεχηεξν ππν-θεθάιαην γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα νξηζκνχ ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. ην ηξίην ππν-θεθάιαην γίλεηαη κηα ηξηκεξήο θαηεγνξηνπνίεζε ησλ δηδαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ, ηηο νπνίεο έλαο εθπαηδεπηηθφο, ν νπνίνο έρεη επηιέμεη λα αμηνπνηήζεη ηελ ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε ζηε δηδαθηηθή πξάμε, κπνξεί λα αθνινπζήζεη. Αθνινπζνχλ νη πξνυπνζέζεηο νη νπνίεο ζεσξνχληαη απαξαίηεηεο γηα λα είλαη ιεηηνπξγηθή ε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ κειψλ κηαο νκάδαο. ην ηειεπηαίν ππνθεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο, ηα νπνία εληνπίδνληαη ζηνπο ηξεηο ηνκείο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ (αθαδεκατθφο, θνηλσληθφο θαη ζπλαηζζεκαηηθφο ηνκέαο), θαη παξαηίζεληαη ζρεηηθέο έξεπλεο, ζηηο νπνίεο δηαθξίλνληαη ηα βαζηθφηεξα απφ απηά ηα απνηειέζκαηα Θεσξεηηθφ πιαίζην Πνιιέο ηδέεο αλαπηχζζνληαη θαιχηεξα φηαλ κεηακνζρεχνληαη θαη ζε άιια κπαιά, απφ φ, ηη εάλ έκελαλ ζην κπαιφ απηνχ πνπ ηελ ζθέθηεθε. (Wendell Holmes) Ηζηνξηθή αλαδξνκή Σν θίλεκα ηεο Νέαο Αγσγήο (πεξί ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα), νη εθπξφζσπνη ηνπ νπνίνπ ζηεξίρζεθαλ ζε πξνεγνχκελνπο κεγάινπο παηδαγσγνχο, φπσο ν Rousseau θαη ν Dewey, θάλεη ιφγν γηα κηα εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα απηελέξγεηαο ζηνπο καζεηέο. Έλαο απφ ηνπο εθπξνζψπνπο ηεο Νέαο Αγσγήο, ν Cousinet εηζάγεη πην ζπζηεκαηηθά ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν ηελ νκαδηθή εξγαζία, ε νπνία σθειεί ην παηδί ηφζν ζε γλσζηηθφ φζν θαη ζε θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν (αξρέο 20 νπ αηψλα). Μάιηζηα, ν Dottrens, ζπλερηζηήο ηνπ Cousinet, δίλεη έκθαζε ζε κηα απφ ηηο έλλνηεο πνπ απαζρνινχλ ηελ παξνχζα κειέηε. ηελ έλλνηα ηεο ππεπζπλφηεηαο, ε νπνία είλαη δπλαηφλ λα αλαπηπρζεί κέζα απφ ηε δηακαζεηηθή αιιειεπίδξαζε πνπ παξέρεη ε ζπλεξγαηηθφηεηα (Καζζσηάθεο, 2006: 38-47). ηε ζπλέρεηα, ην θίλεκα ηεο Νέαο Αγσγήο άξρηζε λα εμαζζελεί θαη λα αλαδχεηαη ν ζπκπεξηθνξηζκφο, ν νπνίνο πξνζαλαηνιίζηεθε ζηελ εμαηνκίθεπζε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, νη ξίδεο ηεο νπνίαο θηάλνπλ κέρξη ηηο κέξεο καο. Απφ ηα ηέιε ηνπ 20 νπ αηψλα άξρηζαλ λα αλαδχνληαη νη γλσζηηθέο θνλζηξνπθηηβηζηηθέο ζεσξίεο, θχξηνη 12

14 εθθξαζηέο ησλ νπνίσλ είλαη ν Piaget θαη ν Vygotsky, πξνρσξψληαο ηηο παξαδνρέο ηεο Νέαο Αγσγήο γηα ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ κε ην πιαίζην πνπ ην πεξηβάιιεη. Ο Vygotsky ππνζηήξημε φηη ε θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ ζπκβάιιεη ζηελ γλσζηηθή ηνπ αλάπηπμε. «Με ηελ έλλνηα δψλε επηθείκελεο αλάπηπμεο, ν Vygotsky επηρεηξεί λα εμεγήζεη πψο ην άηνκν νηθεηνπνηείηαη ην δηαηνκηθφ θαη ην κεηαηξέπεη ζε ελδναηνκηθφ» (Μαηζαγγνχξαο, 2011: 122). Αλ θαη νη απφςεηο ηνπ Piaget θπκαίλνληαη ζε πην αηνκηθηζηηθά επίπεδα, ν ηειεπηαίνο αλαγλψξηζε ηε ζπκβνιή ηεο αιιειεπίδξαζεο ηνπ αηφκνπ κε ην θνηλσληθφ πιαίζην ζην νπνίν βξίζθεηαη, ζην ζεκείν πνπ ην πιαίζην απηφ ζπκβάιιεη ζηελ πξφθιεζε ηεο γλσζηηθήο ζχγθξνπζεο, ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο πξνσζεί ηε γλσζηηθή αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ. Γειαδή, κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε, πξνθχπηνπλ δηαθνξεηηθέο απφςεηο, ηηο νπνίεο θαιείηαη ην θάζε άηνκν λα ζηεξίμεη θαη λα ηηο ηεθκεξηψζεη (Μαηζαγγνχξαο, 2011: ). Με ηνλ ηξφπν απηφ, είλαη δπλαηφλ λα ηζρπξνπνηήζεη ηε ζέζε ηνπ θαη λα ηε κεηαδψζεη θαη ζηα άιια άηνκα ή λα εληνπίζεη ηα θελά πνπ έρεη ε ζπιινγηζηηθή ηνπ θαη λα ηελ αλαζεσξήζεη. ε θάζε πεξίπησζε, πξνσζείηαη ε αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ ζε γλσζηηθφ επίπεδν. Χζηφζν, ν Piaget αλαθέξεηαη ζηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ αηφκσλ, φρη ζηε ζπλεξγαζία, ζηελ νπνία ζεσξνχκε σο απαξαίηεηε ζπλζήθε ηελ αιιειεμάξηεζε Κνηλσληθφο επνηθνδνκηζκφο Ζ Ε.Δ.Α. ηνπ Vygotsky, αλαθέξεη φηη ην παηδί κε ηελ θαζνδήγεζε ελφο πην ηθαλνχ ζπλνκειίθνπ 2 είλαη δπλαηφλ λα θαηαθηήζεη κία έλλνηα ή λα ιχζεη έλα πξφβιεκα. Καη ζε απηή ηελ πεξίπησζε, απνπζηάδεη ε έλλνηα ηεο αιιειεμάξηεζεο, θαζψο ζεσξείηαη φηη νη καζεηέο κε πεξηζζφηεξεο δπλαηφηεηεο ζα βνεζήζνπλ ηε γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ πην αδχλακσλ καζεζηαθά παηδηψλ. Ζ ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζπκθσλεί κε ηε Ε.Δ.Α. ζην εμήο: «Οη καζεηέο πνπ ιακβάλνπλ κέξνο ζε ζπλεξγαηηθέο νκάδεο σθεινχληαη απφ ηηο εκπλεχζεηο ησλ άιισλ θαη, αλ αθνινπζήζνπλ ιάζνο πνξεία (ζηελ επίιπζε ελφο πξνβιήκαηνο), νη άιινη έρνπλ ηελ επθαηξία λα ηνπο επαλαθέξνπλ ζηελ νξζή πνξεία.» (Feldman, 2009: 294). ε έλα πξψην ζηάδην, ινηπφλ, κέζα ζηα νκαδηθά ζρήκαηα θαζίζηαηαη δπλαηή ε παξνρή ζηήξημεο (scaffolding) ι.ρ. ε επεμήγεζε 2 Εψλε Δπηθείκελεο Αλάπηπμεο (Ε.Δ.Α.) «Σν επίπεδν ζην νπνίν ην παηδί κπνξεί ζρεδφλ, αιιά φρη εληειψο, λα εθηειέζεη έλα έξγν αλεμάξηεηα, αιιά πνπ κπνξεί λα ην δηεθπεξαηψζεη κε ηε βνήζεηα θάπνηνπ, πεξηζζφηεξν ηθαλνχ.» (Feldman, 2009: 294). Γηεπθξηλίδεηαη φηη ν νξηζκφο αλαθέξεη ηφζν ηνπο νκειίθνπο φζν θαη ηνπο ελήιηθεο πνπ κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ θαζνδήγεζε ζην παηδί, φκσο εδψ θάλνπκε αλαθνξά κφλν ζηνπο ζπλνκειίθνπο, θαζψο ε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ νκειίθσλ είλαη εθείλε πνπ ελδηαθέξεη ηελ εξγαζία καο. 13

15 ελλνηψλ πνπ ελδερνκέλσο θάπνηνη καζεηέο λα κελ θαηαλφεζαλ πιήξσο θαηά ηελ παξνπζίαζε ηνπ καζήκαηνο. ηε ζπλέρεηα, φκσο, ε ζπλεξγαζία πξνρσξά επί ίζνηο φξνηο, θαζψο καο ελδηαθέξεη ε πνιιαπιφηεηα ησλ νπηηθψλ κε ηελ νπνία εμεηάδεηαη ν θνηλφο ζηφρνο ηεο νκάδαο. Ζ νκάδα απνηειεί έλαλ δεκηνπξγηθφ λνπ, κηα ζχγθιηζε πνιιψλ «κπαιψλ» πνπ κπνξνχλ λα θσηίζνπλ δηαθνξεηηθέο φςεηο ελφο δεηήκαηνο θαη κέζα απφ ηε ζχλζεζε ησλ απφςεσλ λα παξαρζνχλ θαηλνηφκεο πξνηάζεηο θαη ηδέεο γηα ην δήηεκα απηφ. ην θεθάιαην πνπ αθνινπζεί, ζα εμεηάζνπκε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν φξηζαλ ηελ νκάδα θαη ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία θάπνηνη κειεηεηέο θαη ζα πξνζπαζήζνπκε λα δεκηνπξγήζνπκε έλαλ ιεηηνπξγηθφ νξηζκφ πνπ λα εμππεξεηεί ηηο απαηηήζεηο ηεο ελ ιφγσ εξγαζίαο Οξηζκφο Καλείο δελ κπνξεί απφ κφλνο ηνπ λα ηξαγνπδήζεη κηα πκθσλία. Χξεηάδεηαη κηα νιφθιεξε νξρήζηξα γηα λα παηρηεί. (H.E. Luccock) Οη νξηζκνί γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε πνηθίιινπλ αλάινγα κε ην ζεκείν εζηίαζεο. Ο Slavin (1991: 3) νξίδεη ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε (cooperative learning) σο κηα ζεηξά εθπαηδεπηηθψλ κεζφδσλ, ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο νη καζεηέο δνπιεχνπλ ζε κηθξέο νκάδεο κηθηψλ ηθαλνηήησλ. Ο νξηζκφο απηφο δίλεη έκθαζε ηφζν ζην κέγεζνο ηεο νκάδαο φζν θαη ζηε ζχζηαζήο ηεο. πγθεθξηκέλα, ε νκάδα είλαη εηεξνγελήο θαη ν αξηζκφο ησλ κειψλ ηεο αλέξρεηαη ζπλήζσο ζηνπο ηέζζεξηο καζεηέο 3. Ζ αλνκνηνγέλεηα πξνζδηνξίδεηαη κε θξηηήξην ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ, νπφηε ε θάζε νκάδα απνηειείηαη απφ έλαλ καζεηή κε πςειέο επηδφζεηο, έλαλ καζεηή κε ρακειέο επηδφζεηο θαη δχν καζεηέο κε κέηξηεο επηδφζεηο (Slavin, 1991: 3). Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ζα δηακνξθψζνπκε ηε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ απνηειεί έλαλ απφ ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηεο παξνχζαο έξεπλαο. Θεσξνχκε φηη ε αλνκνηνγέλεηα ησλ καζεηψλ, ηφζν σο πξνο ην θχιν φζν θαη σο πξνο ηελ επίδνζε, δηαζθαιίδεη θαιχηεξα απνηειέζκαηα ζε επίπεδν ηάμεο, θαζψο θαζηζηά φιεο ηηο νκάδεο ηζφηηκεο. ηφρνο ηεο αλνκνηνγέλεηαο είλαη ε ζέαζε ησλ πνιιαπιψλ νπηηθψλ θαηά ηελ εμέηαζε ηεο αλαηηζέκελεο εξγαζίαο, ψζηε ην θάζε κέινο ηεο νκάδαο λα ηξνθνδνηεί ηε ζθέςε ησλ ππφινηπσλ κειψλ. Πέξα απφ ην αθαδεκατθφ επίπεδν, ζα κπνξνχζακε λα ππνζέζνπκε φηη ππάξρνπλ ζεηηθά θαη ζε δηαπξνζσπηθφ επίπεδν, θαζψο νη καζεηέο 3 ηελ παξνχζα εξγαζία δελ θάλνπκε ιφγν γηα ηα εηαηξηθά ζρήκαηα, ζηα νπνία νη καζεηέο δνπιεχνπλ ζε δπάδεο, αιιά κφλν γηα ηα νκαδηθά ζρήκαηα (Μαηζαγγνχξαο, 2011: ). 14

16 ζπλαλαζηξέθνληαη θαη κε ζπκκαζεηέο ηνπο, κε ηνπο νπνίνπο ελδερνκέλσο λα κελ είραλ έξζεη κέρξη ηφηε ζε επαθή. Ο παξαπάλσ νξηζκφο ζπκπιεξψλεηαη κε δχν αθφκα ζηνηρεία: ηνλ θνηλφ ζηφρν ηεο νκάδαο θαη ηελ επζχλε γηα ηε κάζεζε ησλ άιισλ κειψλ ηεο νκάδαο (Slavin, 1991: 3). Ο θνηλφο ζηφρνο ηεο νκάδαο (group goal) είλαη απαξαίηεηε ζπλζήθε γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο, θαζψο απνηειεί ηελ θηλεηήξηα δχλακε ηνπ έξγνπ. εκαληηθή είλαη ε αλαθνξά ζηελ επζχλε ηεο κάζεζεο πνπ έρεη ην θάζε κέινο γηα ηα ππφινηπα κέιε, έλα ζηνηρείν πνπ παξαηεξείηαη ζε αξθεηνχο νξηζκνχο πνπ δίλνπλ νη ζχγρξνλνη ζεσξεηηθνί (βι. Μαηζαγγνχξαο, 2011: 516; West & Markiewicz, 2008: 11-12; Κνληνβνχξθε & Κνπηζειίλε, 2015). Ζ αηνκηθή επζχλε γηα ηε ζπιινγηθή επίδνζε είλαη εθείλε πνπ αλαδεηθλχεη ην θαηαιεθηηθφ απνηέιεζκα σο έλα ζπλνιηθφ έξγν θαη φρη σο ζπλάζξνηζε επηκέξνπο δξαζηεξηνηήησλ (Παπάο, 1987 ζην: Κνληνβνχξθε & Κνπηζειίλε, 2015: 91). Πξηλ πξνρσξήζσ ζηε δεκηνπξγία ελφο ιεηηνπξγηθνχ νξηζκνχ γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, ν νπνίνο είλαη ζχκθσλνο κε ηηο παξαδνρέο πνπ αθνινπζεί ε ελ ιφγσ κειέηε, ζεσξψ δφθηκν λα εμεηάζνπκε ηνπο δηαθνξεηηθνχο νξηζκνχο ηεο έλλνηαο «νκάδα». Έλαο πξφζθαηνο νξηζκφο πνπ δφζεθε γηα ηελ έλλνηα ηεο νκάδαο θάλεη ιφγν γηα «έλα ζχλνιν αηφκσλ πνπ έρνπλ θνηλέο ζηνρεχζεηο θαη ρξεηάδεηαη λα δνπιέςνπλ καδί γηα λα ηηο επηηχρνπλ.» (Woodcock, 2017; Brown, 1994). Μηα νκάδα δεκηνπξγείηαη γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ, νπφηε είλαη απαξαίηεηε ζπλζήθε ε χπαξμε ελφο θνηλνχ ζηφρνπ πξνο ηνλ νπνίν απνβιέπεη ε νκαδηθή εξγαζία (teamwork). Ο νξηζκφο απηφο, φκσο, δελ θαιχπηεη άιιεο ηηο δηαζηάζεηο ηεο νκάδαο, φπσο ζα δηαπηζηψζνπκε πην θάησ. Δπίζεο, δελ ζπλάδεη κε ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, θαζψο ε απιή ζπλέλσζε ελφο αηφκνπ κε άιια άηνκα ζεσξνχκε φηη δελ ζπκβαδίδεη κε ηελ έλλνηα ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. Ο Hackman αληηιακβάλεηαη ηελ νκάδα (group) 4 σο «έλα αλέπαθν (intact) θνηλσληθφ ζχζηεκα, κε φξηα, κε αιιειεμάξηεζε γηα κεξηθνχο θνηλνχο ζηφρνπο θαη 4 Σν γθξνππ (group) ζεσξείηαη πην πεξηεθηηθφο φξνο απφ ηελ νκάδα (team), θαζψο ζην γθξνππ ν αξηζκφο ησλ ζπκκεηερφλησλ θαιχπηεη έλα επξχ θάζκα (π.ρ. έλα δεπγάξη ή έλα πνιηηηθφ θφκκα), ελψ ζηελ νκάδα ν αξηζκφο θπκαίλεηαη απφ 3 κέρξη 12 άηνκα. ηελ πξψηε πεξίπησζε ηα άηνκα ιεηηνπξγνχλ απιψο απφ θνηλνχ θαζψο αλήθνπλ ζηελ ίδηα νκάδα (group), ελψ ζηε δεχηεξε πεξίπησζε ηα κέιε έρνπλ θνηλνχο ζηφρνπο πνπ ηα ζπλδένπλ κεηαμχ ηνπο θαη γηα ηνπο νπνίνπο είλαη φινη εμίζνπ ππεχζπλνη, θαη απαηηείηαη ζπληνληζκφο ησλ επηκέξνπο εξγαζηψλ ησλ κειψλ γηα ηελ επίηεπμε απηψλ ησλ ζηφρσλ. Χζηφζν, επεηδή ζηε βηβιηνγξαθία δελ ππάξρεη κηα απζηεξά νξηνζεηεκέλε δηαρσξηζηηθή γξακκή αλάκεζα ζηνπο δχν φξνπο (group team), ζηελ παξνχζα κειέηε δε γίλεηαη δηάθξηζε ησλ φξσλ απηψλ θαη σο νκάδα λνείηαη κηα θνηλσληθή νληφηεηα ε νπνία, ζε επίπεδν ηάμεο, απνηειείηαη απφ ηξία κέρξη πέληε άηνκα θαη ε ζχζηαζή ηεο, ζπλήζσο, είλαη αλνκνηνγελήο. Ζ νκάδα δηέπεηαη απφ άηππνπο θαλφλεο, έρεη θνηλή ζηφρεπζε, ηα κέιε ηεο είλαη αιιεινεμαξηψκελα, είλαη ππεχζπλα γηα ηε κάζεζε ησλ ππφινηπσλ κειψλ θαη, ζπλήζσο, έρνπλ δηαθξηηνχο ξφινπο. 15

17 δηαθνξνπνηεκέλνπο ξφινπο ησλ κειψλ.» (Hackman, 2012: 429). Ο ζπγθεθξηκέλνο νξηζκφο είλαη ζαθψο πην εκπινπηηζκέλνο θαη είλαη αξθεηά θνληά ζηηο παξαδνρέο καο. Αληηιακβάλεηαη ηελ νκάδα σο έλα θνηλσληθφ ζχζηεκα, κέζα ζην νπνίν ηα κέιε ηεο νκάδαο δεκηνπξγνχλ ζπλδεηηθνχο θξίθνπο κεηαμχ ηνπο. Οη ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνπλ ηα κέιε ηεο νκάδαο ζπληζηνχλ ηε ζπλαδειθηθφηεηα (membership), ε νπνία δηακνξθψλεηαη απφ έλα ζχλνιν δηαπξνζσπηθψλ δπλάκεσλ (interpersonal forces), νη νπνίεο ζπλδένπλ ηφζν ην έλα κέινο κε ην άιιν φζν θαη ηελ νκάδα σο νιφηεηα (unit) (Forsyth, 2009: 4-9). Έηζη, αλαπηχζζεηαη κία ζπιινγηθή ηαπηφηεηα, ε νπνία ελδπλακψλεη ηελ αιιειεμάξηεζε ησλ κειψλ θαη ζπκβάιιεη ζηε δεκηνπξγία εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ. Σα θίλεηξα απηά κε ηε ζεηξά ηνπο πξνζαλαηνιίδνπλ ηα άηνκα ζηνλ θνηλφ ζηφρν, γηα ηελ επίηεπμε ηνπ νπνίνπ απαηηείηαη πεηζαξρία ζηνπο άηππνπο θαλφλεο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη θαηακεξηζκφ ηνπ έξγνπ. Ο νξηζκφο ηνπ Hackman θαίλεηαη λα επζπγξακκίδεηαη κε ηνλ νξηζκφ πνπ είραλ δψζεη γηα ηελ νκάδα νη West & Markiewicz (2008: 11-12), νη νπνίνη πεξηιακβάλνπλ, κεηαμχ άιισλ, ηηο έλλνηεο ηεο επζχλεο (responsibility) θαη ηεο ινγνδνζίαο (accountability). Οη έλλνηεο απηέο έρνπλ ζέζε ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, θαζψο ν καζεηήο γίλεηαη ππεχζπλνο γηα ηε κάζεζή ηνπ θαη ηε κάζεζε ησλ ππφινηπσλ κειψλ ηεο νκάδαο. Απφ ηα παξαπάλσ ζπλάγεηαη φηη σο ζπλεξγαηηθή κάζεζε λνείηαη ε εθπαηδεπηηθή κέζνδνο θαηά ηελ νπνία νη καζεηέο ρσξίδνληαη ζε νκάδεο θαη ζπλ εξγάδνληαη γηα ηελ επίηεπμε ελφο θνηλνχ ζηφρνπ. Καηά ηε ζπλεξγαζία, ππάξρνπλ θάπνηνη άηππνη θαλφλεο, νη νπνίνη θαζηζηνχλ δπλαηή ηελ επίηεπμε ηεο θνηλήο ζηφρεπζεο. Σα κέιε ηεο νκάδαο αλαιακβάλνπλ ζπγθεθξηκέλνπο ξφινπο, νη νπνίνη είλαη αιιεινεμαξηψκελνη κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα κε δηαζπάηαη ε νιφηεηα θαη ην παξαγφκελν έξγν λα είλαη απνηέιεζκα ηεο ζπιινγηθήο πξνζπάζεηαο. Σν θάζε κέινο ηεο νκάδαο έρεη ηελ επζχλε ηφζν ηεο δηθήο ηνπ κάζεζεο φζν θαη ηεο κάζεζεο ησλ ππφινηπσλ κειψλ, ε νπνία κπνξεί λα θαζνξίζεη ηε ζπιινγηθή επίδνζε Γηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο (Cooperative learning) Οη δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε πνηθίινπλ, αλάινγα κε ην γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη ηηο ζηνρεχζεηο πνπ ζέηεη θάζε θνξά ν εθπαηδεπηηθφο. Μία πξνζπάζεηα ηαμηλφκεζήο ηνπο ηηο ρσξίδεη ζε ηξεηο 16

18 θαηεγνξίεο, αλάινγα κε ηελ παηδαγσγηθή θηινζνθία πνπ εθθξάδνπλ θαη ηηο αλάγθεο πνπ θαιχπηνπλ (Μαηζαγγνχξαο, 2011: ). Ζ πξψηε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη πξνζεγγίζεηο πνπ νξίδνπλ ζπγθεθξηκέλα βήκαηα γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη νξηζκέλεο απφ απηέο πξνηείλνπλ θαη ζπγθεθξηκέλν δηδαθηηθφ πιηθφ. Ζ ηάζε απηή είλαη άθακπηε θαη δελ δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ εθπαηδεπηηθφ λα αλαιάβεη πξσηνβνπιίεο. Ζ ζηελά νξηνζεηεκέλε πνξεία πνπ πξέπεη λα αθνινπζήζεη ν δηδάζθσλ, παξαπέκπεη ζε κηα δηδαζθαιία, ε νπνία ρσξνηαμηθά έρεη ηε κνξθή ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο, αιιά κεζνδνινγηθά αθνινπζεί ην παξαδνζηαθφ κνληέιν ηεο κεησπηθήο θαηεπζπληηθήο δηδαζθαιίαο. ηελ ηάζε απηή ππάγνληαη δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο φπσο ε πξνζέγγηζε STAD 5 πνπ εηζεγήζεθε ν Slavin. Ζ δεχηεξε ηάζε, ηελ νπνία αθνινπζήζακε ζηηο δηδαθηηθέο καο παξεκβάζεηο 6, πεξηιακβάλεη πξνζεγγίζεηο πνπ δίλνπλ πεξηζζφηεξε πξσηνβνπιία ζηνλ εθπαηδεπηηθφ. Δθπξφζσπνη ηεο ηάζεο απηήο είλαη νη Johnson & Johnson θαη νη Sharan & Sharan. Δδψ ν εθπαηδεπηηθφο, έρνληαο γλψζε ησλ βαζηθψλ αξρψλ ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ, έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ηηο πξνζαξκφζεη ζηηο αλάγθεο ηεο θάζε ηάμεο. Χζηφζν, αλ θαη ηα πεξηζψξηα επειημίαο είλαη ηδηαίηεξα κεγάια, νη εθπαηδεπηηθνί πνπ δελ έρνπλ εμνηθεησζεί κε ηε ζπγθεθξηκέλε κέζνδν, βξίζθνληαη ρσξίο ππνζηήξημε. 5 Student Teams Achievement Division (STAD): Ο εθπαηδεπηηθφο παξνπζηάδεη ην κάζεκα ζηελ νινκέιεηα κε ηνλ παξαδνζηαθφ ηξφπν θαη ζηε ζπλέρεηα ε θάζε νκάδα εμαζθείηαη ζε απηφ (έρεη θχιια εξγαζίαο ή άιιν πιηθφ, αλάινγα κε ην κάζεκα). Οη καζεηέο θαινχληαη φρη λα δψζνπλ ηηο απαληήζεηο, αιιά λα εμεγήζνπλ ζην πιαίζην ηεο νκάδαο ηελ άπνςε πνπ θάζε θνξά θαηαζέηνπλ. Μεηά ην πέξαο ηεο πεξηφδνπ πνπ έρεη νξηζηεί γηα ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, δίλνληαη ζηνπο καζεηέο αηνκηθά ηεζη. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ειέγρεηαη ε κάζεζε ζε αηνκηθφ επίπεδν (Slavin, 1991: 3-4). Ζ πξαθηηθή απηή κνηάδεη κε ηε δηδαθηηθή κέζνδν πνπ εηζεγήζεθε ε απζηξηαθή παηδαγσγφο, El. Kohler, ε νπνία έρεη ηξεηο θάζεηο. ηελ πξψηε θάζε, ε δηδαζθαιία έρεη ηε κνξθή ηεο επίδεημεο θαη ν εθπαηδεπηηθφο παξνπζηάδεη ην κάζεκα κε ηελ εθηέιεζε κηαο εξγαζίαο. ηε δεχηεξε θάζε νη καζεηέο εμαζθνχληαη ζε απηή ηελ εξγαζία δνπιεχνληαο ζπλεξγαηηθά. ηελ ηξίηε θάζε πξαγκαηνπνηείηαη ε ίδηα εξγαζία εμαηνκηθεπκέλα (Καζζσηάθεο, 2006: 55). 6 Έλα ελδεηθηηθφ νξγαλφγξακκα γηα ηελ ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε, ζην πιαίζην ηνπ νπνίνπ θηλήζεθαλ νη δηδαθηηθέο καο παξεκβάζεηο είλαη ην εμήο: Καηά ηελ πξψηε θάζε ζρεκαηίδνληαη νη νκάδεο, κε θξηηήξηα πνπ έρεη ζέζεη ν εθπαηδεπηηθφο. Μεηά απφ κηα ζχληνκε παξνπζίαζε ηνπ ζέκαηνο, ε νπνία πξαγκαηνπνηείηαη κέζα απφ ηνλ θαηεπζπλφκελν δηάινγν, ν εθπαηδεπηηθφο αλαζέηεη ηηο εξγαζίεο ζηηο νκάδεο. ε επφκελε θάζε, νη νκάδεο επεμεξγάδνληαη ην έξγν πνπ ηνπο έρεη αλαηεζεί. Αθφκα, ππάξρεη ε δπλαηφηεηα λα γίλεη εζσηεξηθφο θαηακεξηζκφο ησλ αξκνδηνηήησλ ζηηο νκάδεο γηα λα δηαζθαιηζηεί ε ζπκκεηνρή φισλ ησλ καζεηψλ. (εκεηψλεηαη εδψ φηη ε γξάθνπζα δελ δηαρσξίδεη ηνλ εζσηεξηθφ θαηακεξηζκφ αξκνδηνηήησλ απφ ηε δηάθξηζε ξφισλ.) Ζ ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία νινθιεξψλεηαη κε ηελ ηξίηε θαη ηέηαξηε θάζε, νη νπνίεο αθνξνχλ ηελ παξνπζίαζε θαη ηελ αμηνιφγεζε, αληίζηνηρα, ησλ νκαδηθψλ εξγαζηψλ (Μαηζαγγνχξαο, 2004: ). Χζηφζν, ελψ γηα ηνλ Μαηζαγγνχξα ε αμηνιφγεζε αθνξά φρη κφλν ην γλσζηηθφ θνκκάηη, αιιά θαη ην θνκκάηη ηεο ζπλεξγαζίαο, ζεκεηψλνπκε φηη γηα εκάο ε ηειηθή θάζε ηεο αμηνιφγεζεο εζηηάδεη ζην ίδην ην παξαγφκελν έξγν. Ζ ιεηηνπξγηθφηεηα ή φρη ηεο ζπλεξγαζίαο πξνηείλεηαη λα γίλεη θάπνηα άιιε δηδαθηηθή ψξα, ψζηε λα έρεη ηε ιεηηνπξγία ηνπ απνινγηζκνχ γηα κία ζεηξά ζπλεξγαηηθψλ εκπεηξηψλ θαη ηεο επίιπζεο πξνβιεκάησλ πνπ ηπρφλ πξνέθπςαλ. 17

19 Ζ ηξίηε ηάζε εθπξνζσπείηαη απφ παηδαγσγνχο, φπσο ν Kagan, θαη πηνζεηείηαη απφ παηδαγσγνχο, φπσο ν Μαηζαγγνχξαο, ζηνλ νπνίν νθείιεηαη ν ζπγθεθξηκέλνο δηαρσξηζκφο. Ζ ηάζε απηή πξνζπαζεί λα θαιχςεη ηα θελά ησλ πξνεγνχκελσλ ηάζεσλ. Γειαδή, απφ ηε κία, δίλεη πεξηζψξηα ειεχζεξεο δξάζεο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη, απφ ηελ άιιε, εθηφο απφ ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο κεζφδνπ, ηνλ εθνδηάδεη κε έλα πιαίζην νδεγηψλ εθαξκνγήο ηεο. πσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ν Kagan (1991: 25), έλαο εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα εθπαηδεχεηαη ζηηο δνκέο (structures) θαη φρη ζηηο δξαζηεξηφηεηεο (activities), θαζψο νη δνκέο δηακνξθψλνπλ ην πιαίζην ζην νπνίν ζα θηλεζεί κηα ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία θαη ην νπνίν κπνξεί λα αμηνπνηεζεί αλεμαξηήησο γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ ή ζεκαηηθήο ελφηεηαο. Οη δνκέο, ινηπφλ, δελ εζηηάδνπλ ζην πεξηερφκελν κάζεζεο κε βάζε ην νπνίν ζα νξγαλψζεη ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε ζηελ ηάμε, αιιά ζην πιαίζην (framework), ζην νπνίν κπνξνχλ λα πξνζαξκνζηνχλ ηα εθάζηνηε πεξηερφκελα κάζεζεο. 7 Μία θνηλή δνκή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κέρξη ζήκεξα είλαη νη Δξσηαπνθξίζεηο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο (Whole Class Question Answer). ε απηφ ηα ζρήκα, ν ξπζκφο ησλ εξσηήζεσλ είλαη γξήγνξνο, ν εθπαηδεπηηθφο αλαδεηά ελαγσλίσο ηε κφλε «ζσζηή» απάληεζε, ελψ νη καζεηέο επηδεηνχλ ηελ πξνζνρή θαη ηνλ έπαηλν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη δελ δεκηνπξγνχληαη δεζκνί κεηαμχ ηνπο, αιιά θαιιηεξγείηαη ν αληαγσληζκφο (Kagan, 1991: 25-26; Φξπδάθε, 2009: ). Παξαθάησ ζα δψζνπκε έλα παξάδεηγκα κηαο αξθεηά δηαδεδνκέλεο δνκήο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο, ηελ νπνία κπνξνχκε λα ζπλαληήζνπκε ζηε βηβιηνγξαθία κε παξαιιαγέο. Ζ δνκή ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο Jigsaw (Aronson et al., 1978: ζην Kagan, 1991: 25-27) είλαη επξέσο γλσζηή ζηηο κέξεο καο. χκθσλα κε ηε δνκή απηή, θάζε καζεηήο ζε κηα νκάδα γίλεηαη «εηδηθφο» (expert) ζην ζέκα κε ην νπνίν αζρνιείηαη, δνπιεχνληαο κε ηα άιια κέιε ησλ άιισλ νκάδσλ ζηα νπνία έρεη αλαηεζεί ην αληίζηνηρν εηδηθφ ζέκα (expert topic). ηαλ νη «εηδηθνί» επηζηξέθνπλ ζηηο νκάδεο ηνπο, ν θαζέλαο ελεκεξψλεη ηελ νκάδα ηνπ γηα απηά πνπ έρεη κάζεη θαη φινη νη καζεηέο αμηνινγνχλ ηηο δηαθνξεηηθέο φςεηο ηνπ ζέκαηνο. Ζ δνκή απηή είλαη ζχλζεηε σο πξνο ην ζρεδηαζκφ ηεο απφ ην δηδάζθνληα, αιιά κπνξεί λα απνδψζεη ηα κέγηζηα ηφζν ζε αθαδεκατθφ επίπεδν, θαζψο φινη νη καζεηέο ελεκεξψλνληαη γηα ηηο δηαθνξεηηθέο 7 Αλ θαη ε ηξίηε ηάζε είλαη εθείλε πνπ καο βξίζθεη πεξηζζφηεξν ζχκθσλνπο, δελ ππήξρε σο επηινγή θαηά ην ζρεδηαζκφ ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ, ιφγσ ηνπ πεξηνξηζκέλνπ ρξφλνπ γηα ην ζρεδηαζκφ ηεο παξέκβαζεο. Χζηφζν, ζην ζεκείν απηφ θξίλεηαη ζθφπηκν λα γίλεη κηα πην εθηεηακέλε αλαθνξά ζε απηήλ. 18

20 φςεηο ελφο ζέκαηνο ζην νπνίν έρνπλ «εηδηθεπηεί» νη ζπκκαζεηέο ηνπο, φζν θαη ζε θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν, θαζψο ε αιιειεμάξηεζε, ε νπνία ηζρπξνπνηεί ηνπο δεζκνχο κεηαμχ ησλ κειψλ, απνηειεί αλαγθαία ζπλζήθε γηα λα ιεηηνπξγήζεη νκαιά ε δηαδηθαζία. Τπάξρεη κηα πνηθηιία δνκψλ ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. Ζ πνηθηιία απηή έγθεηηαη ζην φηη ε θαζεκηά έρεη δηαθνξεηηθή ιεηηνπξγία ή δηαθνξεηηθνχο ηνκείο ρξεζηκφηεηαο. Με ηελ θάζε δνκή επηδηψθεηαη ε επίηεπμε δηαθνξεηηθψλ ζηφρσλ, φπσο ε αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο (teambuilding), ε αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο ηάμεο (classbuilding), ε αλάπηπμε ηεο επηθνηλσλίαο (communication building), ε θαηνρή γλψζεσλ ή δεμηνηήησλ ζε έλαλ ζπγθεθξηκέλν ηνκέα (mastery), ε αλάπηπμε ελλνηψλ (concept development) (Kagan, 1991: 26) Πξνυπνζέζεηο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο Σν πνιιαπιάζην ηνπ «Δκείο» πξνο ηα «Δγψ», είλαη ν θαιχηεξνο δείθηεο ηεο αλάπηπμεο κηαο νκάδαο. (Lewis B. Ergen) Δίλαη θνηλψο απνδεθηφ φηη, γηα λα έρνπκε κηα απνηειεζκαηηθή ζπλεξγαζία, δελ αξθεί ε ηνπνζέηεζε ησλ καζεηψλ ζε νκαδηθά ζρήκαηα θαη ε αλάζεζε κηαο εξγαζίαο πνπ ζα κπνξνχζε λα πινπνηεζεί θαη ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο (Brown, 1994: 175). Απαηηείηαη ζπλερήο πξνζπάζεηα θαη αλαζηνραζκφο, πξνθεηκέλνπ λα εμνηθεησζνχλ νη καζεηέο αιιά θαη ν εθπαηδεπηηθφο 8 κε ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ζπλεξγαζίαο θξίλεηαη απφ ην αλ ηεξνχληαη θάπνηεο πξνυπνζέζεηο, νη νπνίεο δηαθέξνπλ αλάινγα κε ηα ζεκεία ζηα νπνία εζηηάδεη ν θάζε εξεπλεηήο. Οη Johnson & Johnson (2009: ), κεηά απφ έξεπλά ηνπο, εληφπηζαλ πέληε κεηαβιεηέο πνπ κεζνιαβνχλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο: 1. ζεηηθή αιιειεμάξηεζε (positive interdependence), 2. αηνκηθή ινγνδνζία (individual accountability) θαη αηνκηθή επζχλε (personal responsibility), 3. πξνσζεηηθή αιιειεπίδξαζε (promotive interaction), 4. θαηάιιειε ρξήζε ησλ θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ (the appropriate use of social skills) θαη 5. εμειηθηηθή πνξεία ηεο νκάδαο (group processing). Ο Μαηζαγγνχξαο (2011: ), ζπκθσλεί κε ηνπο Johnson & Johnson ζηε ζεηηθή αιιειεμάξηεζε, ζηελ αηνκηθή θαη, παξάιιεια, ζπιινγηθή επζχλε θαη ζηε ζπλερή εμάζθεζε ζε δεμηφηεηεο δηαπξνζσπηθήο επηθνηλσλίαο 8 Θεσξνχκε φηη αθφκα θαη έκπεηξνη εθπαηδεπηηθνί, φηαλ αλαιακβάλνπλ λέα ηκήκαηα, δνθηκάδνπλ ηη ηαηξηάδεη πεξηζζφηεξν ζην εθάζηνηε ηκήκα. 19

21 θαη ζπιινγηθήο εξγαζίαο, ελψ πξνζζέηεη ηελ άκεζε πξνζσπηθή επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, ηελ απνθέληξσζε εμνπζίαο, ηελ αλνκνηνγέλεηα ζηε ζχλζεζε ηεο νκάδαο θαη ηνλ πεξηνξηζκέλν αξηζκφ κειψλ. Παξαθάησ ζα αλαθεξζνχκε ζε θάπνηεο απφ απηέο ηηο πξνυπνζέζεηο πνπ ζεσξνχκε απαξαίηεηεο γηα κηα ιεηηνπξγηθή ζπλεξγαζία χλζεζε, κέγεζνο ηεο νκάδαο θαη ρσξνηαμηθή νξγάλσζε πσο αλαθέξακε θαη ζηνλ νξηζκφ, ν Slavin ζεσξεί απαξαίηεηε ζπλζήθε γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε ηελ αλνκνηνγέλεηα ησλ καζεηψλ σο πξνο ηελ επίδνζή ηνπο (Slavin, 1991: 3), θάηη πνπ ππνδεηθλχεη εκκέζσο θαη ε Ε.Δ.Α.. Ο Μαηζαγγνχξαο δηεπξχλεη ηα θξηηήξηα ηεο αλνκνηνγέλεηαο, πεξηιακβάλνληαο ηα θξηηήξηα ηνπ θχινπ, ησλ ελδηαθεξφλησλ, ησλ καζεζηαθψλ ζηπι θ.ά. (Μαηζαγγνχξαο, 2011: 516). Βέβαηα, είλαη δχζθνιν γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ λα νξγαλψλεη θάζε θνξά ηα νκαδηθά ζρήκαηα πξνζπαζψληαο λα ηθαλνπνηήζεη φια ηα θξηηήξηα. Γηα ην ιφγν απηφ, πξνηείλεηαη λα επηιέμεη ην θξηηήξην εθείλν ην νπνίν εμππεξεηεί πεξηζζφηεξν ηηο ζηνρεχζεηο ηνπ. ε πξνεγνχκελν θεθάιαην αλαθέξακε φηη ν Slavin πξνζδηνξίδεη έλαλ ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ κειψλ γηα θάζε νκάδα, πνπ είλαη ζπλήζσο ηέζζεξηο καζεηέο (Slavin, 1991: 3). Έλα θξηηήξην γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ κεγέζνπο κηαο νκάδαο είλαη ε εθπαηδεπηηθή βαζκίδα. Ο Μαηζαγγνχξαο αλαθέξεη φηη ζηηο κεγάιεο ηάμεηο ηεο πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο θαη ζηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, ζεσξείηαη θαηάιιεινο ν αξηζκφο ησλ ηεζζάξσλ έσο έμη καζεηψλ ζε θάζε νκάδα (Μαηζαγγνχξαο, 2011: 517). Βέβαηα, λα ζεκεηψζνπκε φηη θαζνξηζηηθφ ξφιν παίδεη ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ καζεηψλ κηαο ηάμεο. Έλα άιιν θξηηήξην είλαη ν δηαζέζηκνο δηδαθηηθφο ρξφλνο, θαζψο ηα νκαδηθά ζρήκαηα απαηηνχλ πεξηζζφηεξν ρξφλν απφ ηα εηαηξηθά ζρήκαηα, δηφηη απμάλεηαη «ην πιέγκα ησλ δηαπξνζσπηθψλ επηθνηλσληψλ» (Μαηζαγγνχξαο, 2011: ). ζν πεξηζζφηεξα άηνκα ππάξρνπλ ζε κηα νκάδα, ηφζν πην ζχλζεηε είλαη ε επηθνηλσλία κεηαμχ ηνπο θαη απαηηείηαη πεξηζζφηεξνο ρξφλνο. Αθφκα, πξέπεη λα ιακβάλνπκε ππφςε καο ην βαζκφ εμνηθείσζεο ησλ καζεηψλ κε ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Αλ νη καζεηέο δελ έρνπλ εξγαζηεί μαλά νκαδηθά, ζα πξέπεη ζηελ αξρή είηε λα επηιέμνπκε λα δνπιέςνπκε ζε δπάδεο, είηε, αθνχ ζρεκαηίζνπκε ηα νκαδηθά ζρήκαηα, λα αλαζέηνπκε κηθξέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ απαηηνχλ ιίγν ρξφλν γηα λα πινπνηεζνχλ. Ο αξηζκφο ησλ ηεζζάξσλ κειψλ ζε κηα νκάδα έρεη θαη πξαθηηθφ ξφιν. Διάρηζηεο ηάμεηο δηαζέηνπλ ζηξνγγπιά ζξαλία, ηα νπνία εμππεξεηνχλ ηελ νπηηθή επαθή κε φια ηα κέιε ηεο νκάδαο, απηφ πνπ ν Μαηζαγγνχξαο νλνκάδεη «άκεζε πξνζσπηθή 20

22 επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο» (Μαηζαγγνχξαο, 2011: 516). Δπίζεο, είλαη δχζθνιν λα ηα κεηαθηλνχκε θάζε θνξά πνπ έρνπκε δηδαζθαιία 9 ηα γλσζηά ζε φινπο καο νξζνγψληα ζξαλία, θαζψο απηφ πξνθαιεί αλαζηάησζε ζηελ ηάμε θαη ράλεηαη πνιχηηκνο δηδαθηηθφο ρξφλνο. Γηα πξαθηηθνχο ιφγνπο, ινηπφλ, πξνηείλεηαη ν αξηζκφο ησλ ηεζζάξσλ κειψλ ζε θάζε νκάδα, θαζψο νη καζεηέο κπνξνχλ λα γπξίζνπλ ζην πίζσ ζξαλίν θαη λα ζπλεξγαζηνχλ κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ρσξίο λα κεηαθηλεζνχλ απφ ηε ζέζε ηνπο. Βέβαηα, κε ηνλ ηξφπν απηφ, δελ είλαη πάληνηε εθηθηή ε αλνκνηνγέλεηα ηεο νκάδαο Αιιειεμάξηεζε (interdependence) ησλ κειψλ ηεο νκάδαο Πνιινί ζεσξεηηθνί δηαπηζηψλνπλ φηη ε αιιειεμάξηεζε απνηειεί βαζηθφ ζηνηρείν ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο θαη είλαη απηή πνπ δηαρσξίδεη ηελ νκαδηθή εξγαζία απφ ηελ νπζηαζηηθή ζπλεξγαζία, κηα ζέζε πνπ πηνζεηνχκε θαη εκείο, φπσο θαίλεηαη απφ ηνλ ιεηηνπξγηθφ νξηζκφ πνπ δεκηνπξγήζακε πην πάλσ γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε. χκθσλα κε ηνλ Forsyth (2009: 8) «Αιιειεμάξηεζε ζεκαίλεη φηη ην θάζε κέινο βαζίδεηαη ζηα άιια κέιε. Σα απνηειέζκαηα, νη ελέξγεηεο, νη ζθέςεηο, ηα ζπλαηζζήκαηα θαη νη εκπεηξίεο θαζνξίδνληαη ζε έλα βαζκφ απφ ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο.». Ζ θνηλσληθή αιιειεμάξηεζε (social interdependence) 10 δηαθέξεη απφ έλλνηεο φπσο ε θνηλσληθή εμάξηεζε (social dependence) θαη ε αλεμαξηεζία (independence). ηαλ παξαηεξείηαη κηα κνλφδξνκε ζρέζε, θαηά ηελ νπνία νη ελέξγεηεο ελφο αηφκνπ είλαη δπλαηφλ λα επεξεάζνπλ ηηο ελέξγεηεο ελφο άιινπ αηφκνπ, ρσξίο φκσο λα ζπκβαίλεη ην αληίζηξνθν, ηφηε θάλνπκε ιφγν γηα θνηλσληθή εμάξηεζε, ελψ φηαλ απνπζηάδνπλ ηα θαλάιηα ζχλδεζεο ησλ ελεξγεηψλ ησλ αηφκσλ, ηφηε έρνπκε αλεμαξηεζία ζρέζεσλ (Johnson & Johnson, 2009: 366). Ζ ζεηηθή αιιειεμάξηεζε νδεγεί ζε απηφ πνπ νη Johnson & Johnson νλφκαζαλ πξνσζεηηθή αιιειεπίδξαζε (promotive interaction), ε νπνία πξνθχπηεη θαζψο ηα άηνκα ελζαξξχλνπλ θαη δηεπθνιχλνπλ ν έλαο ηηο πξνζπάζεηεο ηνπ άιινπ γηα λα επηηχρνπλ ηνπο νκαδηθνχο ζηφρνπο (Johnson & Johnson, 2009: ). Ο έλαο ηξνθνδνηεί ηε ζθέςε ηνπ άιινπ θαη νη απφςεηο ηνπο ηίζεληαη ζηελ θαιή λννχκελε θξηηηθή ησλ ππφινηπσλ κειψλ, κε ζηφρν ηελ αλαζεψξεζε ή ηε ζχλδεζή ηεο κε άιιεο 9 Με δεδνκέλν φηη δελ δνπιεχνπλ φινη νη εθπαηδεπηηθνί ηνπ ζρνιείνπ ηε ζπλεξγαηηθή κέζνδν δηδαζθαιίαο ή δελ ηελ εθαξκφδνπλ ζε φια ηα δηδαθηηθά αληηθείκελα ή ζε φιεο ηηο ελφηεηεο ηνπ καζήκαηνο, ηα ζξαλία δελ είλαη κφληκα ηνπνζεηεκέλα γηα νκαδηθά ζρήκαηα. 10 Βιέπε: Θεσξία ηεο θνηλσληθήο αιιειεμάξηεζεο (social interdependence theory) κε θπξηφηεξνπο εθπξνζψπνπο Kurt Koffka, Kurt Lewin, Morton Deutsch, David Johnson & Roger Johnson. 21

23 ηδέεο πξνθεηκέλνπ ην θαηαιεθηηθφ απνηέιεζκα λα απνηειεί κηα ζχλζεζε ηδεψλ. Σξνπνπνηψληαο, ινηπφλ, έλα ζηνηρείν πνπ αθνξά έλα κέινο ηεο νκάδαο, επεξεάδνληαη θαη ηα ππφινηπα κέιε θαη, ζπλεπψο, ην θαηαιεθηηθφ απνηέιεζκα (Johnson & Johnson, 2015). Ζ αιιειεμάξηεζε κπνξεί λα νηθνδνκεζεί κε ηξεηο ηξφπνπο, ν θαζέλαο απφ ηνπο νπνίνπο έρεη δηαθνξεηηθνχο πξνζαλαηνιηζκνχο. Ζ πξψηε γεληθή θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηελ αιιειεμάξηεζε ησλ κειψλ κε βάζε ην απνηέιεζκα. ηελ πεξίπησζε απηή, παξαηεξείηαη αιιειεμάξηεζε ησλ κειψλ ηεο νκάδαο κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ πνπ έρεη αξρηθά ηεζεί. ε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, βαζηθή επηδίσμε δελ είλαη ε ίδηα ε νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ ζηνλ δηαηηζέκελν ρξφλν, αιιά ε ακνηβή πνπ ζα πξνθχςεη αλ νινθιεξσζεί απνηειεζκαηηθά ην έξγν ζηα ρξνληθά πιαίζηα πνπ έρνπλ ηεζεί. Ζ αιιειεμάξηεζε βάζεη ηνπ απνηειέζκαηνο νδεγεί ζε απμεκέλε παξαγσγηθφηεηα. Χζηφζν, δελ ζπλίζηαηαη ε ρξήζε ησλ ακνηβψλ, εηδηθά ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, θαζψο είλαη κία ζπκπεξηθνξηζηηθή πξαθηηθή, ε νπνία θαηαξγεί ηα εζσηεξηθά θίλεηξα θαη εζίδεη ηνπο καζεηέο ζην λα πξνζδνθνχλ αληάιιαγκα γηα θάζε ηνπο επίηεπγκα. Ζ δεχηεξε γεληθή θαηεγνξία κε βάζε ηελ νπνία νηθνδνκείηαη ε αιιειεμάξηεζε είλαη ηα κέζα πνπ αμηνπνηνχληαη. Σν έξγν επηκεξίδεηαη ζηα κέιε ηεο νκάδαο θαη ν θαζέλαο αλαιακβάλεη λα αζρνιεζεί κε κία φςε ηνπ ζέκαηνο. ηελ πεξίπησζε απηή, ε αιιειεμάξηεζε απνηειεί αλαγθαία ζπλζήθε γηα ηε ζχλζεζε ηνπ ηειηθνχ απνηειέζκαηνο. Σέηνηεο πξαθηηθέο αμηνπνηνχληαη απφ πξνζεγγίζεηο ηχπνπ jigsaw puzzle. Ζ ηξίηε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηα φξηα (boundaries) πνπ ηίζεληαη θαηά ηελ νκαδηθή εξγαζία, δειαδή πνηνο αιιειεπηδξά κε πνηνλ, κε πνηνλ ηξφπν θηι. (Johnson & Johnson, 2009: ). ηελ παξνχζα κειέηε, θαίλεηαη φηη ε αιιειεμάξηεζε νηθνδνκήζεθε κε βάζε ην απνηέιεζκα, δειαδή ηνλ θνηλφ ζηφρν ηεο νκάδαο Κνηλφο ζηφρνο (group goal) θαη αηνκηθή επζχλε (individual accountability) Βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ αιιειεμάξηεζε ησλ κειψλ είλαη ν θνηλφο ζηφρνο, ελψ απφηνθν ηεο αιιειεμάξηεζεο είλαη ε αίζζεζε ηεο επζχλεο. πσο αλαθέξακε ζηνλ νξηζκφ, ν θνηλφο ζηφρνο ηεο νκάδαο (group goal) είλαη απαξαίηεηε ζπλζήθε ζε κηα ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, θαζψο ραξάζζεη ηνλ πξννξηζκφ ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο. Ζ νδφο πνπ ζα αθνινπζήζνπλ ηα κέιε ηεο νκάδαο γηα λα θηάζνπλ ζε απηφλ ηνλ πξννξηζκφ εμαξηάηαη απφ ηηο απνθάζεηο πνπ ζα ιάβνπλ ζπιινγηθά. πσο πξναλαθέξακε, ν ζηφρνο απηφο δελ πξέπεη λα δεκηνπξγεί εμσηεξηθά θίλεηξα (ι.ρ. ε 22

24 ακνηβή), αιιά λα εζηηάδεη ζηελ ίδηα ηελ νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ κε απνηειεζκαηηθφ ηξφπν. Ζ χπαξμε ελφο θνηλνχ ζηφρνπ ζηελ νκάδα ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ αίζζεζε ππεπζπλφηεηαο παξαθηλεί ηνπο καζεηέο λα αιιεινβνεζεζνχλ γηα λα κάζνπλ θαη λα νινθιεξψζνπλ ηελ αλαηηζέκελε εξγαζία. Οη καζεηέο είλαη ππεχζπλνη ηφζν γηα ηε ζπλνιηθή απφδνζε ηεο νκάδαο φζν θαη γηα ηελ αηνκηθή επίδνζε ησλ ππφινηπσλ κειψλ, θαζψο ηα απνηειέζκαηα επεξεάδνπλ φρη κφλν ηελ νκάδα σο νιφηεηα (νκαδηθή επζχλε), αιιά θαη ηνλ θαζέλα μερσξηζηά (αηνκηθή επζχλε) (Johnson & Johnson, 2009: 368). Απηφ ζεκαίλεη φηη ην θάζε άηνκν έρεη ηελ επζχλε γηα ηελ νινθιήξσζε ηνπ δηθνχ ηνπ επηκέξνπο έξγνπ, αιιά θαη ηελ επζχλε γηα ηε δηεπθφιπλζε ή ηελ ελίζρπζε ησλ επηκέξνπο έξγσλ ησλ ππφινηπσλ κειψλ, ηα νπνία ζα ζπκβάιινπλ ζην ζπιινγηθφ έξγν. Δπίζεο, ε αηνκηθή επζχλε δηαζθαιίδεη φηη θάπνηα κέιε ηεο νκάδαο δελ ζα απνζχξνληαη απφ ηνλ νκαδηθφ ζηφρν, αθήλνληαο ηα ππφινηπα κέιε λα δνπιεχνπλ, θαη φηη νη ηδέεο θαη νη απνξίεο ησλ καζεηψλ πνπ ηίζεληαη ελδν νκαδηθά δε ζα αγλννχληαη Κνηλσληθέο δεμηφηεηεο (social skill) Σα κέιε πνπ κεηέρνπλ ζε κηα νκάδα αλαπηχζζνπλ θνηλσληθέο ζρέζεηο, είηε απηέο έρνπλ ζεηηθφ είηε αξλεηηθφ πξφζεκν. εκαληηθά ζηνηρεία γηα ηελ απνηειεζκαηηθή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ κειψλ είλαη ε ζπλνρή ηεο νκάδαο θαη ε θαιή επηθνηλσλία. Πξνυπφζεζε γηα ηα παξαπάλσ είλαη ε θαηάθηεζε ζπλεξγαηηθψλ δεμηνηήησλ απφ ηα κέιε ηεο νκάδαο. κσο, φπσο αλαθέξνπλ ραξαθηεξηζηηθά νη Johnson & Johnson (1991: 52), «Οη άλζξσπνη δελ γλσξίδνπλ ελζηηθησδψο πψο λα αιιειεπηδξνχλ απνηειεζκαηηθά κεηαμχ ηνπο. Οχηε νη δηαπξνζσπηθέο θαη νκαδηθέο δεμηφηεηεο εκθαλίδνληαη κε έλαλ καγηθφ ηξφπν φηαλ ηηο ρξεηαδφκαζηε.». Έηζη, ζπρλά ζπλαληνχκε ζηηο νκάδεο ηελ, θαηά Mercer, νκηιία ακθηζβήηεζεο θαη ηε ζσξεπηηθή νκηιία, σο θπξίαξρνπο ηχπνπο ζπδήηεζεο. ηελ νκηιία ακθηζβήηεζεο ηείλεη λα επηθξαηεί ε πξφηαζε ηνπ κέινπο εθείλνπ πνπ είλαη πην αδηάιιαθην, ελψ ζηε ζσξεπηηθή νκηιία, φια ηα κέιε γλέθνπλ ζπγθαηαζεηηθά ζηηο απφςεηο πνπ αθνχγνληαη, ρσξίο λα πξνβάινπλ δηαθνξεηηθέο νπηηθέο. ε θακία απφ ηηο δχν πεξηπηψζεηο δελ πξνάγεηαη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε. Ο ηδαληθφο ηχπνο νκηιίαο γηα κηα ζπλεξγαζία είλαη ε, θαηά Mercer, δηεξεπλεηηθή νκηιία, θαηά ηελ νπνία ε ηειηθή ζχλζεζε πξνθχπηεη σο απνηέιεζκα ηεο επνηθνδνκεηηθήο θξηηηθήο πνπ αζθείηαη ζηηο πξνηάζεηο ησλ κειψλ (Φξπδάθε, 2009: ). Χζηφζν, δελ κπνξνχκε λα έρνπκε απαίηεζε απφ ηνπο καζεηέο λα ζπλεξγάδνληαη απνηειεζκαηηθά θαηά ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, 23

25 ρσξίο λα ηνπο έρνπκε δείμεη ηνλ ηξφπν γηα λα ην θάλνπλ απηφ. Απφ ηα παξαπάλσ, επηβεβαηψλεηαη ε ζέζε ησλ Johnson & Johnson (1991: 51), ζχκθσλα κε ηελ νπνία «Οη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο φπσο φιεο νη δεμηφηεηεο πξέπεη λα δηδάζθνληαη. Αλ νη καζεηέο ηηο κάζνπλ, ε ηθαλφηεηά ηνπο λα δνπιεχνπλ ζπλεξγαηηθά θαη απνηειεζκαηηθά κε άιια άηνκα, ζα ηνπο βνεζήζεη ηφζν ζην ζρνιείν φζν θαη ζηε κεηέπεηηα θαξηέξα ηνπο.». Βέβαηα, ζεσξνχκε φηη νη δεμηφηεηεο απηέο δηδάζθνληαη φρη ζεσξεηηθά, αιιά, αθνχ πξνεγεζεί κία ζπδήηεζε κε ηνπο καζεηέο, νη καζεηέο εμαζθνχληαη ζε απηέο ζηελ πξάμε. Σν πξψην δηάζηεκα, ινηπφλ, ν εθπαηδεπηηθφο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο, παξεκβαίλεη ζηηο νκάδεο, δίλνληαο νδεγίεο γηα ηνλ ηξφπν εξγαζίαο θαη, κεηά ηελ νινθιήξσζε κεξηθψλ δηδαθηηθψλ σξψλ, γίλεηαη έλαο απνινγηζκφο, κε βάζε ηηο απφςεηο πνπ θαηαζέηνπλ νη καζεηέο γηα ην πνηεο ελέξγεηεο ησλ κειψλ ήηαλ βνεζεηηθέο θαη πνηεο φρη θαη απηά πνπ ν ίδηνο ν εθπαηδεπηηθφο παξαηήξεζε. Ζ δηαδηθαζία απηή, ηελ νπνία νη Johnson & Johnson νλνκάδνπλ εμειηθηηθή πνξεία ηεο νκάδαο (group processing), ιεηηνπξγεί αλαηξνθνδνηηθά, κε ζηφρν ηε βειηίσζε ηνπ ηξφπνπ ζπλεξγαζίαο ησλ κειψλ κηαο νκάδαο (Johnson & Johnson, 2009: ) Απνηειέζκαηα ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ρεηηθέο έξεπλεο Αλ ζεο λα παο γξήγνξα, πήγαηλε κφλνο. Αλ ζεο λα παο καθξηά, πήγαηλε κε άιινπο. (Αθξηθαληθή Παξνηκία) Ζ ιεηηνπξγηθφηεηα κηαο νκάδαο δελ θξίλεηαη κφλν απφ ηελ απφδνζε ηεο νκάδαο (team performance), δειαδή ηελ επηηπρή νινθιήξσζε ηνπ αλαηηζέκελνπ έξγνπ, αιιά θαη απφ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο (team effectiveness), δειαδή ηε ζπλνιηθή ηεο εηθφλα θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν αιιειεπέδξαζε, γηα λα θηάζεη ζηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα (Salas, Sims & Burke, 2005, ). Παξαθάησ ζα εμεηάζνπκε ζπλνπηηθά ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζηνλ αθαδεκατθφ θαη ζηνλ θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα θαη ζα παξαζέζνπκε θάπνηα ζρεηηθά κε ηελ έξεπλά καο εξεπλεηηθά επξήκαηα πνπ αθνξνχλ απηνχο ηνπο ηνκείο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ Αθαδεκατθφο ηνκέαο 24

26 πσο ζα δηαπηζηψζνπκε θαη ζε επφκελν θεθάιαην, ελψ ππάξρεη πξφβιεςε ζηα ζεζκηθά θείκελα γηα θαιιηέξγεηα ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ, ε παξαδνζηαθή δαζθαινθεληξηθή δηδαζθαιία δίλεη κεγάιε έκθαζε ζηνλ γξαπηφ ιφγν, παξαιείπνληαο ηνλ πξνθνξηθφ, ν νπνίνο αληηκεησπίδεηαη σο ππνδεέζηεξνο. Με ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, ν καζεηηθφο πξνθνξηθφο ιφγνο απμάλεηαη ηφζν πνζνηηθά φζν θαη πνηνηηθά, θαζψο ζε πνζνηηθφ επίπεδν είλαη δπλαηφλ λα «νκηινχλ ηαπηφρξνλα ηφζνη καζεηέο φζεο είλαη θαη νη νκάδεο ηεο ηάμεο» (Μαηζαγγνχξαο, 2011: 524) θαη ζε πνηνηηθφ επίπεδν ν ιφγνο ησλ καζεηψλ δελ ππαθνχεη ζηηο ζπκπεξηθνξηζηηθέο πξαθηηθέο ησλ εξσηαπνθξίζεσλ ηχπνπ εξέζηζκα (εξψηεζε απζεληίαο εθπαηδεπηηθνχ ή ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ) αληίδξαζε (απφθξηζε καζεηή), αιιά θηλείηαη κε κεγαιχηεξε ειεπζεξία έθθξαζεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ην παηδί αλαπηχζζεηαη γισζζηθά θαη, αθνχ, ζχκθσλα κε ηνλ Vygotsky, ε γιψζζα ηξνθνδνηεί ηε ζθέςε, ε γισζζηθή αλάπηπμε ζπλεπάγεηαη γλσζηηθή αλάπηπμε. Ζ γλσζηηθή αλάπηπμε είλαη δπλαηφλ λα πξνθχςεη κέζα απφ ηελ αληηπαξάζεζε απφςεσλ, ηε δηεπθξίληζε θαη ηελ ηεθκεξίσζε ησλ ζέζεσλ, ηελ επαλεμέηαζή ηνπο, ηελ αμηνιφγεζε ησλ πξνηάζεσλ πνπ θαηαηίζεληαη, ηελ αλαηξνθνδφηεζε απφ ηα ππφινηπα κέιε θαη ηε ιήςε απφθαζεο γηα ην θαηαιεθηηθφ απνηέιεζκα. Αθφκα, θαζψο νη καζεηέο θαινχληαη λα δηεπθξηλίζνπλ ηηο απφςεηο ηνπο, ζθέθηνληαη πάλσ ζηνλ ίδην ηνπο ην ιφγν θαη είλαη δπλαηφλ λα επαλαπξνζδηνξίζνπλ ηελ νπηηθή ηνπο. Οη δηαδηθαζίεο απηέο ζπκβάιινπλ ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο επηθνηλσληαθήο ηθαλφηεηαο, ε νπνία απνηειεί βαζηθή επηδίσμε γηα ην γισζζηθφ κάζεκα. Μάιηζηα, ε δηαδηθαζία ηεο δηεπθξίλεζεο θαη ηεο ηεθκεξίσζεο ησλ ζέζεψλ ηνπο ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ηνπ επηρεηξεκαηνινγηθνχ ιφγνπ. Άιιν φθεινο πνπ πξνθχπηεη ζηνλ αθαδεκατθφ ηνκέα είλαη ε ελδπλάκσζε ηεο θαηαλφεζεο, θαζψο ζην εζσηεξηθφ ηεο νκάδαο είλαη δπλαηφλ λα επαλαιεθζνχλ θάπνηεο έλλνηεο πνπ παξνπζηάζηεθαλ απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαη δελ έγηλαλ απφ φινπο θαηαλνεηέο θαη λα εμεγεζνχλ πεξαηηέξσ ζε πην απιή γιψζζα απφ φζνπο ηηο θαηαλφεζαλ. Ζ δηαδηθαζία ηεο εμήγεζεο ελλνηψλ δελ εληζρχεη κφλν ηνπο πην αδχλακνπο καζεηέο, αιιά ελδπλακψλεη γλσζηηθά θαη ηνπο πην δπλαηνχο καζεηέο, δηφηη, θαζψο κπαίλνπλ ζηε δηαδηθαζία λα νξγαλψζνπλ ηε ζθέςε ηνπο, ψζηε λα εμεγήζνπλ θάηη ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο, βειηηψλεηαη θαη ε δηθή ηνπο θαηαλφεζε θαη εκπέδσζε θαη είλαη δπλαηφλ λα θάλνπλ θάπνηεο ζπλδέζεηο πνπ δελ είραλ θάλεη αθνχγνληαο απιά ην παξαδηδφκελν κάζεκα (Slavin, 1991: 4). Παξαηεξνχκε, ινηπφλ, φηη κέζα απφ ηε δηαιεθηηθή δηαδηθαζία πνπ πξνζθέξεη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία είλαη δπλαηφλ ην άηνκν λα αλαπηχμεη ηα αλψηεξα γλσζηηθά επίπεδα ηεο ππξακίδαο 25

27 ηνπ Bloom, φπσο ε αλαιπηηθή (θξηηηθή) θαη ζπλζεηηθή (δεκηνπξγηθή) ζθέςε, θαη λα πξνθχςνπλ κνληκφηεξα θαη πην ζηέξεα απνηειέζκαηα κάζεζεο Κνηλσληθφο θαη πλαηζζεκαηηθφο ηνκέαο Αλ θαη ππάξρνπλ δηαθσλίεο κεηαμχ ησλ εξεπλεηψλ ζε θάπνηα ζεκεία ηνπ αθαδεκατθνχ ηνκέα (φπσο αλ νη δχν ζπλζήθεο θνηλφο ζηφρνο θαη αηνκηθή επζχλε είλαη απαξαίηεηεο), ζε πεξηνρέο εθηφο ηεο επίδνζεο, ππάξρεη κεγαιχηεξε νκνθσλία γηα ηα απνηειέζκαηα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. Γηαπηζηψλεηαη φηη ε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε ζπκβάιιεη ζηελ ελίζρπζε ηεο αλνρήο ζην δηαθνξεηηθφ, ζηελ αλάπηπμε ηνπ αιιεινζεβαζκνχ, ζηε δεκηνπξγία θηιηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ, ζηελ αλάπηπμε ηεο απηνεθηίκεζεο ηνπ αηφκνπ, ζηελ απφθηεζε ζεηηθήο ζηάζεο γηα ην ζρνιείν θαη ην γλσζηηθφ αληηθείκελν πνπ κειεηάηαη θαη ζηελ απφθηεζε δεμηνηήησλ απνηειεζκαηηθήο ζπλεξγαζίαο (Slavin, 1991: 96-97). Σν θιίκα ζπλεξγαζίαο, φπσο είπακε ζηελ εηζαγσγή, επλνεί ηελ αιιειεπίδξαζε θαη ηελ αιιειεμάξηεζε, νη νπνίεο κε ηε ζεηξά ηνπο πξνσζνχλ ηελ ελζπλαίζζεζε, ηελ αλνρή ζηηο δηαθνξεηηθέο απφςεηο, ηνλ θαηάιιειν ζπληνληζκφ κηαο ζεηξάο αιιειέλδεησλ ελεξγεηψλ θαη ηελ απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε ζπγθξνχζεσλ. Σα παξαπάλσ έρνπλ ζεηηθέο ζπλέπεηεο ηφζν ζε κηθξν φζν θαη ζε καθξν επίπεδν. ε κηθξν επίπεδν παξαηεξείηαη φηη πξνάγνπλ ηελ ζρνιηθή πεηζαξρία, θαζψο ε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ ειέγρεηαη απφ ηελ κηθξν θνηλφηεηα ησλ νκειίθσλ ζηελ νπνία έρεη ηνπνζεηεζεί. ε καθξν επίπεδν ζπκβάιινπλ ζηελ νκαιή θνηλσληθνπνίεζε ηνπ καζεηή θαη ζηελ αλάπηπμε ελφο εθδεκνθξαηηζκέλνπ αηφκνπ, ην νπνίν ζπκκεηέρεη ηζφηηκα ζηε δηαδηθαζία επίιπζεο πξνβιεκάησλ πνπ ηπρφλ αλαθχπηνπλ (Μαηζαγγνχξαο, 2011: ). Δπηπιένλ, ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα είλαη θαινί ζπλεξγάηεο, νη καζεηέο αλαπηχζζνπλ ηελ επηθνηλσλία θαη δεμηφηεηεο ζπλεξγαζίαο, πνπ αθνξνχλ ηελ επίιπζε πξνβιήκαηνο, ην ζπληνληζκφ ελεξγεηψλ, ηε δηαρείξηζε ζπγθξνχζεσλ, ηε ιήςε απφθαζεο, εθφδηα ηα νπνία είλαη αλαγθαία γηα ηελ απνηειεζκαηηθή ελζσκάησζή ηνπ ζε νκάδεο ζε εθπαηδεπηηθφ, επαγγεικαηηθφ θαη πξνζσπηθφ επίπεδν. πσο είπακε θαη ζηελ εηζαγσγή, ε παξαδνζηαθή, δαζθαινθεληξηθή δηδαζθαιία ππαγνξεχεη εγσθεληξηθέο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο, θαζψο εθθνιάπηνληαη ζε έλα πεξηβάιινλ πνπ θαιιηεξγεί ηνλ αηνκηθηζκφ (individualism) θαη ηνλ αληαγσληζκφ (competition). ην πιαίζην ηεο νκάδαο, νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη ελδπλακψλνπλ ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ησλ αηφκσλ πνπ κεηέρνπλ ζε απηήλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ην άηνκν αξρίδεη λα απνθηά ζεηηθή απηναληίιεςε, ε νπνία 26

28 επεξεάδεη ηφζν ηελ αθαδεκατθή κάζεζε φζν θαη ηελ θνηλσληθή ηνπ πξνζαξκνγή (Μαηζαγγνχξαο, 2011: ). Δπηπιένλ, νηθνδνκείηαη ην αίζζεκα ηεο εκπηζηνζχλεο ζην άηνκν. Ζ δεκηνπξγία ζρέζεσλ εκπηζηνζχλεο επεξεάδεη, επίζεο, ηελ επίδνζε ηεο νκάδαο. Ζ έιιεηςε εκπηζηνζχλεο είλαη ελδεηθηηθή ηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ κειψλ θαη έρεη αλαζηαιηηθέο δπλάκεηο (Lusher, Robins & Kremer, 2014: 7). Γηαπηζηψλνπκε, ινηπφλ, φηη νη ηνκείο απηνί επεξεάδνπλ ν έλαο ηνλ άιιν. πλεπψο, πξέπεη λα ππάξρεη ηζνξξνπία θαηά ηε δηδαθηηθή πξάμε, ψζηε ν εθπαηδεπηηθφο λα κελ εζηηάδεη κφλν ζηνλ αθαδεκατθφ ηνκέα, φπσο ππαγνξεχεη ε παξαδνζηαθή δηδαζθαιία, αιιά λα δίλεη ηε δπλαηφηεηα νιφπιεπξεο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ (Ν. 1566/85, άξζξν 1, παξ. 1) ρεηηθέο έξεπλεο Οη παξαπάλσ ζέζεηο επηβεβαηψλνληαη απφ ζρεηηθέο έξεπλεο πνπ αλαδεηθλχνπλ ηελ επίδξαζε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζηνπο πξναλαθεξζέληεο ηνκείο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ. Δλδεηθηηθά θάπνηεο έξεπλεο, ηηο νπνίεο εληνπίζακε θαηά ηελ επηζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο, είλαη νη αθφινπζεο Έξεπλα ζηηο Ζ.Π.Α. 1991: κειέηεο πεξίπησζεο Οη εθπαηδεπηηθνί D. K. Augustine, K. D. Gruber & L. R. Hanson (1991: 45), νη νπνίνη εξγάδνληαλ ζην Dayton ηνπ Ohio, δελ ρξεζηκνπνηνχζαλ αλέθαζελ ζηξαηεγηθέο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζηε δηδαζθαιία, αιιά ηα ηειεπηαία ρξφληα ηεο ππεξεζίαο ηνπο. Ζ εκπεηξία ηνπο έδεημε φηη ηα απνηειέζκαηα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο εληνπίδνληαη ηφζν ζε αθαδεκατθφ, φζν θαη ζε θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν. ην θεθάιαηφ ηνπο Cooperation works!, ην νπνίν κπνξεί θαλείο λα αλαδεηήζεη ζην βηβιίν Cooperative learning and the collaborative school, παξαζέηνπλ δηάθνξεο πεξηπηψζεηο παηδηψλ, κέζα απφ ηηο νπνίεο θαίλεηαη πψο ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε θαιχπηεη δηαθνξεηηθέο αλάγθεο γηα θάζε καζεηή. Μία ραξαθηεξηζηηθή πεξίπησζε πνπ αλαθέξνπλ είλαη εθείλε ηνπ Andy, ελφο καζεηή, ν νπνίνο δελ παξαθνινπζνχζε ηελ ψξα ηνπ καζήκαηνο, δελ ήηαλ ζπλεπήο ζηηο εξγαζίεο ηνπ θαη είρε ρακειέο επηδφζεηο ζε θάπνηα καζήκαηα ζηελ αξρή ηεο ρξνληάο. Δθηφο απφ ηελ αδπλακία ηνπ ζε αθαδεκατθφ επίπεδν, εληνπίζηεθε θαη έλα πιήγκα ζε ζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν. Ζ ζηήξημε πνπ είρε κέζα ζην πιαίζην ηεο νκάδαο, ηνλ βνήζεζε λα ζεκεηψζεη ζεκαληηθή θαη ζηαζεξή πξφνδν ζηα καζήκαηά ηνπ κέρξη ην ηέινο ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο. Ο κέζνο φξνο ηνπ ζηα καζήκαηα πνπ 27

29 αθνξνχζαλ ηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο αλέβεθε αμηνζεκείσηα (θαηάθεξε λα πάξεη Β ζην κάζεκα ηεο πγείαο θαη Γ ζηε γιψζζα). Δπίζεο, ε ζπλαηζζεκαηηθή ηνπ θαηάζηαζε βειηηψζεθε θαη θάλεθε λα απνθηά κεγαιχηεξε απηνπεπνίζεζε (Augustine, Gruber & Hanson, 1991: 45). Σα απνηειέζκαηα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο είλαη ζεκαληηθά θπξίσο ζηνλ θνηλσληθφ ηνκέα θαη εδψ έγθεηηαη ε κεγαιχηεξε δηαθνξά ηεο ζπλεξγαηηθήο απφ ηηο παξαδνζηαθέο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο. Ζ αηνκηθή εξγαζία αλαπηχζζεη κηα εγσθεληξηθή ζηάζε ζηα παηδηά, κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξνχλ λα ζπλ-εξγαζηνχλ κε άιια άηνκα. Οη παξαπάλσ εθπαηδεπηηθνί παξαζέηνπλ ηξεηο ραξαθηεξηζηηθέο πεξηπηψζεηο άξηζησλ καζεηξηψλ, νη νπνίεο δπζθνιεχνληαλ πνιχ ζηε ζπλεξγαζία. Έλα ηέηνην παξάδεηγκα απνηειεί ε Angela, ε νπνία, ελψ ζε φια ηα καζήκαηα θαη ηηο δξαζηεξηφηεηεο ήηαλ άξηζηε, ζπλεηδεηνπνίεζε ηελ αδπλακία ηεο ζε θάηη, ζηελ αιιειεπίδξαζε κε ηνπο άιινπο. Απηφ πνπ ηεο πξνθαινχζε αλαζηάησζε ήηαλ φηη ζην πιαίζην ηεο νκάδαο ε αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ κειψλ ήηαλ απαξαίηεηε γηα λα νινθιεξσζεί ην έξγν, ελψ εθείλε ζεσξνχζε φηη κπνξνχζε λα δηεθπεξαηψζεη ηελ εξγαζία κφλε ηεο πνιχ πην γξήγνξα θαη απνηειεζκαηηθά. Παξά ηελ αξρηθή αλεζπρία ηνπο, νη γνλείο ηεο ζπλεξγάζηεθαλ κε ηε δηδάζθνπζα θαη επεζήκαλαλ ζηελ θφξε ηνπο φηη ε επηηπρία ζηελ νκαδηθή εξγαζία ήηαλ εμίζνπ ζεκαληηθή κε ηελ επηηπρία ηεο ζε άιινπο ηνκείο. ηαδηαθά ε καζήηξηα εμνηθεηψζεθε κε ηε δηαδηθαζία θαη άξρηζε λα απνθηά δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο, κέζα απφ ηελ αληαιιαγή απφςεσλ (έθθξαζε πξνζσπηθήο ζέζεο θαη ελεξγεηηθή αθξφαζε ησλ άιισλ ζέζεσλ). Παξφκνηα πεξίπησζε ήηαλ εθείλε ηεο ραξηζκαηηθήο καζήηξηαο Jenny. Μεηαμχ ησλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεηψπηδε ζηε ζπλεξγαζία, ήηαλ θαη ην γεγνλφο φηη δίζηαδε λα ζηεξίμεη ηε ζέζε ηεο, φηαλ θάπνην κέινο δηαθσλνχζε, πξνθεηκέλνπ λα κελ ην ζηελαρσξήζεη. Σν απνηέιεζκα ήηαλ λα θαηαγξάθνληαη ιαλζαζκέλεο απαληήζεηο θαη ην ζπλνιηθφ απνηέιεζκα λα κελ ηελ αληηπξνζσπεχεη. Γηα κία αθφκα θνξά, ε εθπαηδεπηηθφο ζπλεξγάζηεθε κε ηνπο γνλείο θαη ε καζήηξηα άξρηζε λα θαηαιαβαίλεη φηη ην λα ππεξαζπίδεηαη θαλείο ηηο απφςεηο ηνπ θαη λα είλαη ζε ζέζε λα ηηο ηεθκεξηψζεη, φπσο θαη ην λα δηαρεηξίδεηαη ηηο ζπγθξνχζεηο ζην πιαίζην ηεο νκάδαο είλαη πνιχ βαζηθέο δεμηφηεηεο θαη πξνάγνπλ ην νκαδηθφ έξγν. Σέινο, έλα παξάδεηγκα ζην νπνίν θαίλνληαη νη θαθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ είλαη εθείλν ηεο Amy, κηαο επίζεο ραξηζκαηηθήο καζήηξηαο, θαη ηνπ Scott, ελφο κέζνπ καζεηή. Ζ εθπαηδεπηηθφο, ε νπνία θαίλεηαη λα δνχιεπε ηα εηαηξηθά ζρήκαηα ζηελ ηάμε, απνθάζηζε λα αθήζεη ζηαζεξή ηε ζχζηαζε ησλ δπάδσλ γηα έλα ρξνληθφ 28

30 δηάζηεκα, ζεσξψληαο φηη ε ζπλερήο ζπλεξγαζία θαηά θάπνηνλ ηξφπν «αλαγθάδεη» ηνπο καζεηέο λα επηιχζνπλ ηηο δηαθνξέο ηνπο γηα λα ζπλεξγαζηνχλ επηηπρψο, δηφηη ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη δελ γίλεηαη λα δνπιέςνπλ καδί ππφ άιινπο φξνπο. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, νη δχν καζεηέο αλέπηπμαλ πνιχ θαιή δηαπξνζσπηθή επηθνηλσλία θαη έκαζαλ πψο λα ζπλ-εξγάδνληαη (Augustine, Gruber & Hanson, 1991: 47-48). Οη παξαπάλσ πεξηπηψζεηο δείρλνπλ φηη ε επίδξαζε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο είλαη ζεηηθή ηφζν ζε καζεηέο νη νπνίνη έρνπλ ρακειή επίδνζε ζηα καζήκαηα φζν θαη ζε καζεηέο, νη νπνίνη έρνπλ ήδε πςειέο επηδφζεηο. Ζ βειηίσζε, ε νπνία ζεκεηψλεηαη ζηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ θαη, ηδίσο, ζηνλ θνηλσληθφ ηνκέα είλαη εθείλε πνπ μερσξίδεη ηε ζπλεξγαηηθή απφ άιιεο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο. Φαίλεηαη λα απμάλεηαη ε απηνπεπνίζεζε ησλ καζεηψλ, λα γίλνληαη ππεχζπλνη γηα ηε κάζεζή ηνπο θαη λα αλαπηχζζνπλ θνηλσληθέο δεμηφηεηεο θαη δεμηφηεηεο απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο (ελεξγεηηθή αθξφαζε ησλ απφςεσλ ησλ άιισλ, άζθεζε επνηθνδνκεηηθήο θξηηηθήο ζηηο απφςεηο απηέο, έθθξαζε ηεο πξνζσπηθήο ηνπο ζέζεο θαη απνδνρή ηεο αληίζηνηρεο θξηηηθήο, δηαρείξηζε ζπγθξνχζεσλ θ.ν.θ.). Οη ζηφρνη απηνί είλαη εμίζνπ ζεκαληηθνί κε ηελ απφθηεζε γλψζεσλ, ηδηαίηεξα, ζήκεξα, δπφκηζε δεθαεηίεο κεηά απφ απηή ηελ έξεπλα, δηφηη ζεσξνχκε φηη ε δηαρείξηζε ηεο γλψζεο έρεη πεξηζζφηεξε ζεκαζία απφ ηελ απφθηεζή ηεο Έξεπλα ζηελ Κχπξν 2004: πεηξακαηηθή έξεπλα Χο ζθνπφο ηεο έξεπλαο, ηελ νπνία πξαγκαηνπνίεζαλ νη. Κνληνβνχξθε & Μ. Κνπηζειίλε (2004) ηέζεθε «ν πξαθηηθφο ζπλδπαζκφο ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο κε κεζφδνπο ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο θαη ν εληνπηζκφο ηεο επίδξαζεο απηνχ ζηε γλσζηηθή θαη θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ καζεηή ζε ζχγθξηζε κε άιιεο πην παξαδνζηαθέο εθαξκνγέο» (Κνληνβνχξθε & Κνπηζειίλε, 2004: 94). Ζ έξεπλα απηή έρεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, γηαηί εζηηάδεη ζην γισζζηθφ κάζεκα, ζην νπνίν δηελεξγείηαη θαη ε έξεπλα ηεο παξνχζεο εξγαζίαο, θαη δε ζηνλ επηθνηλσληαθφ ραξαθηήξα ηνπ καζήκαηνο. Σν δείγκα, σζηφζν, έρεη αληιεζεί απφ ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε. πγθεθξηκέλα, πξφθεηηαη γηα δχν ηζνδχλακα ηκήκαηα (πεηξακαηηθή νκάδα θαη νκάδα ειέγρνπ) ηεο Δ ηάμεο ελφο Γεκνηηθνχ ζρνιείνπ ηεο Λεπθσζίαο, νη καζεηέο ησλ νπνίσλ έρνπλ ηελ ειιεληθή σο κεηξηθή ηνπο γιψζζα. ην δηάζηεκα ησλ 29

31 δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ, επηιεγφηαλ θάζε θνξά κία απφ ηηο νκάδεο 11 θαη καγλεηνθσλνχληαλ, πξνθεηκέλνπ νη εξεπλήηξηεο λα παξαηεξήζνπλ ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο νκάδαο. ηελ έξεπλα απηή, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη εληνπίδνληαη δχν είδε ζπγθξίζεσλ. ε πξψην επίπεδν, έρνπκε ζχγθξηζε κεηαμχ ηεο πεηξακαηηθήο νκάδαο θαη ηεο νκάδαο ειέγρνπ (δηδαζθαιία επηθνηλσληαθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ θαη δνκηζηηθή δηδαζθαιία αληίζηνηρα 12 ) σο πξνο ηε γλσζηηθή αλάπηπμε ησλ καζεηψλ. ε δεχηεξν επίπεδν, έρνπκε ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ δχν κνξθψλ παξεκβάζεσλ 13 πνπ εθαξκφζηεθαλ ζηελ πεηξακαηηθή νκάδα, πξνθεηκέλνπ λα δηεξεπλεζεί ε επίδξαζε ηεο θαζεκηάο απφ ηηο δχν παξεκβάζεηο ζηνλ θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα αλάπηπμεο ησλ καζεηψλ ηεο εμεηαδφκελεο νκάδαο. Ο ζπλδπαζκφο ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο κε ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε θαίλεηαη λα πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ νιφπιεπξε αλάπηπμε ησλ καζεηψλ, ε νπνία απνηειεί βαζηθή επηδίσμε ηνπ ζρεηηθνχ λφκνπ γηα ηελ εθπαίδεπζε, φπσο είδακε ιίγν πξηλ. ε αθαδεκατθφ επίπεδν, ηα απνηειέζκαηα ηεο ζχγθξηζεο ησλ δχν νκάδσλ (πεηξακαηηθή νκάδα θαη νκάδα ειέγρνπ), έδεημαλ φηη νη καζεηέο ηεο πεηξακαηηθήο νκάδαο αλέπηπμαλ αλψηεξεο γλσζηηθέο θαη επηθνηλσληαθέο ιεηηνπξγίεο. Ζ επίδνζή ηνπο ήηαλ θαιχηεξε απφ ηνπο καζεηέο ηεο νκάδαο ειέγρνπ, ελψ «αληηκεηψπηζαλ απνηειεζκαηηθά ηελ άγλσζηε κνξθή ηνπ δηαγλσζηηθνχ δνθηκίνπ», θαζψο, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ, είραλ έξζεη ζε επαθή κε δηάθνξα εξεζίζκαηα επηθνηλσληαθνχ ραξαθηήξα. Χζηφζν, εληνπίζηεθε ε ίδηα αδπλακία θαη ζηηο δχν νκάδεο. νη καζεηέο αληηκεηψπηζαλ δπζθνιίεο ζηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ εμέηαδαλ ηε 11 Να ζεκεηψζνπκε ζπλνπηηθά θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζεσξνχκε ζεκαληηθά θαηά ην ζρεκαηηζκφ ησλ νκάδσλ: Σν κέγεζνο ησλ νκάδσλ θαζνξίζηεθε ζηνπο ηέζζεξηο καζεηέο, ελψ ηα θξηηήξηα πνπ έιαβαλ ππφςε ηνπο γηα ην ρσξηζκφ ησλ νκάδσλ ήηαλ ε αλνκνηνγέλεηα σο πξνο ην γλσζηηθφ επίπεδν ησλ καζεηψλ θαη νη ζρέζεηο θηιίαο. Σα νκαδηθά ζρήκαηα δηαηεξήζεθαλ θαη ζηα άιια καζήκαηα. Ο ξφινο πνπ νξίζηεθε ππνρξεσηηθά θαη ζπλνδεχηεθε απφ ηηο αληίζηνηρεο νδεγίεο ήηαλ εθείλνο ηνπ ζπληνληζηή. Πξηλ ηελ έλαξμε ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο πξαγκαηνπνηήζεθε ζπδήηεζε ζηελ ηάμε γηα ηνπο θαλφλεο ιεηηνπξγίαο ηεο. Σέινο, ε ρσξνηαμηθή νξγάλσζε ησλ ζξαλίσλ ήηαλ θπθιηθή, κε ζηφρν ηελ θαιχηεξε νπηηθή επαθή θαη επνπηεία φισλ ησλ νκάδσλ. 12 Οη ζηφρνη πνπ ηέζεθαλ ζηηο δηδαζθαιίεο ησλ δχν ηκεκάησλ ζηεξίρζεθαλ ζην ίδην ην πεξηερφκελν ησλ καζεκάησλ, κε ηε δηαθνξά φηη νη ζηφρνη ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ, νη νπνίεο πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηελ πεηξακαηηθή νκάδα πξνζαξκφζηεθαλ ζην πλεχκα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο θαη ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο. 13 Οη δχν κνξθέο παξέκβαζεο δηελεξγήζεθαλ παξάιιεια. ηελ πξψηε κνξθή, αμηνπνηεζήθαλ επηιεγκέλεο απφ ηηο εξεπλήηξηεο ελφηεηεο ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ Ζ Γιψζζα κνπ, αιιά νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαηέζεθαλ ζηνπο καζεηέο είραλ επηθνηλσληαθφ πξνζαλαηνιηζκφ. Ζ δεχηεξε κνξθή παξέκβαζεο ήηαλ αλεμάξηεηε απφ ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην θαη ζηεξίρζεθε ζηε ζεκαηηθή ελφηεηα Σν Παηδηθφ Θέαηξν, κε ζηφρν ηελ απφθηεζε γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ ζρεηηθψλ κε απηή. πγθεθξηκέλα, αθνχ νη καζεηέο κειέηεζαλ ζέκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ην παηδηθφ ζέαηξν, θιήζεθαλ λα δηαζθεπάζνπλ έλα παξακχζη θαη λα ην δξακαηνπνηήζνπλ, κηα δξάζε πνπ απνηεινχζε ηνλ ηειηθφ ζηφρν ηεο δηαδηθαζίαο. 30

32 δνκή ηεο γιψζζαο, δηφηη είραλ κάζεη λα δνπιεχνπλ κεραληζηηθά ηηο ηππνπνηεκέλεο αζθήζεηο ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ (Κνληνβνχξθε & Κνπηζειίλε, 2004: ). ζνλ αθνξά ηε ζχγθξηζε ησλ δχν παξεκβάζεσλ ζηελ πεηξακαηηθή νκάδα, δηαπηζηψζεθε φηη ε δεχηεξε κνξθή παξέκβαζεο είρε θαιχηεξα απνηειέζκαηα θαη ζηνπο ηξεηο ηνκείο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ. Φάλεθε φηη ν θνηλφο ζηφρνο πξνο ηνλ νπνίν απέβιεπαλ φιεο νη νκάδεο ζηε δεχηεξε κνξθή παξέκβαζεο, ελεξγνπνίεζε ηε ζπκκεηνρή φισλ ησλ καζεηψλ, θαζψο έλησζαλ φηη ε ζπκβνιή ηνπο ζην νκαδηθφ έξγν είρε λφεκα ηφζν γηα ηνπο ίδηνπο φζν θαη γηα ην νκαδηθφ έξγν 14. Ζ αληαιιαγή απφςεσλ ζε επίπεδν νκάδαο ζπλέηεηλε πξνο ηελ ζεηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ εγρεηξήκαηνο. Μάιηζηα, αλ θαη θάλεθε φηη επεξέαζε ηε δηαδηθαζία ην καζεζηαθφ ζηπι ηνπ θαζελφο, νη αξρηθέο επηθπιάμεηο ησλ πην ηθαλψλ καζεηψλ θαηαξξίθζεθαλ ζηε δεχηεξε κνξθή παξέκβαζεο, θαηά ηελ νπνία δφζεθε «έκθαζε ζηνλ θνηλφ ζθνπφ θαη ζηελ αλάγθε γηα ζπιινγηθή πξνζπάζεηα». Αθφκα, ην γεγνλφο φηη ζε απηή ηελ παξέκβαζε νη επηθνηλσληαθέο ζπλζήθεο ήηαλ πξαγκαηηθέο, επλφεζε ην πιαίζην κάζεζεο πνπ αλαπηχρζεθε ζηα νκαδηθά ζρήκαηα, θαζψο νη καζεηέο κάζαηλαλ ηα δνκηθά ζηνηρεία ηεο γιψζζαο απφ ηα ιάζε ηνπο θαη ηα ζπγθξαηνχζαλ θαιχηεξα, ζε αληίζεζε κε ηηο πιαζκαηηθέο ζπλζήθεο επηθνηλσλίαο πνπ δεκηνπξγνχζαλ νη αζθήζεηο ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ 15. Σέινο, παξαηεξήζεθε φηη ην ζπλεξγαηηθφ πιαίζην ζπλέβαιε ζηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ επίιπζεο ησλ ελδν-νκαδηθψλ πξνβιεκάησλ (Κνληνβνχξθε & Κνπηζειίλε, 2004: ). Παξφιν πνπ, ζχκθσλα κε ην ζθνπφ ηεο έξεπλαο, επηδησθφηαλ ε κειέηε ηεο επίδξαζεο ηνπ ζπλδπαζκνχ ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο θαη ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο «ζηε γλσζηηθή θαη θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθή αλάπηπμε ηνπ καζεηή», ηειηθά δηαπηζηψζεθε φηη ηα επξήκαηα ζην ζχλνιφ ηνπο αθνξνχζαλ ηνλ αθαδεκατθφ ηνκέα. Γηαπηζηψζεθε φηη νη καζεηέο εζίδνληαη ζηνλ παξαδνζηαθφ ηξφπν δηδαζθαιίαο θαη είλαη δχζθνιν λα απνπνηεζνχλ απηή ηελ έμε. Με ηνλ ηξφπν απηφ, φκσο, αληί λα ρηίδνπκε ζθαισζηέο (κε ηελ έλλνηα ηνπ scaffolding), ψζηε λα πξνσζήζνπκε ηελ απηνλφκεζε ησλ καζεηψλ, δεκηνπξγνχκε κηα εμάξηεζε ηνπ καζεηή κε ηελ απζεληία (είηε απηή λνείηαη κε ηνλ έκςπρν ή κε ηνλ άςπρν παξάγνληα δάζθαινο ή ζρνιηθφ εγρεηξίδην αληίζηνηρα). Ζ εμάξηεζε απηή εκπνδίδεη ηελ θαιιηέξγεηα ηεο δπλαηφηεηαο δηαρείξηζεο ηεο γλψζεο απφ ηνπο καζεηέο, κηα δπλαηφηεηα ε νπνία απνηειεί αλάγθε 14 Αληηζέησο, ζηελ πξψηε κνξθή παξέκβαζεο, ν ζηφρνο ήηαλ δηαθνξεηηθφο γηα θάζε κάζεκα θαη δελ θάλεθε λα δηαθξίλεηαη ε ζεκαζία ηεο πξνζσπηθήο εκπινθήο ηνπ θάζε κέινπο. 15 εκεηψλεηαη φηη ηη ζρνιηθφ εγρεηξίδην δελ θαηαξγήζεθε ζηελ πξψηε πεξίπησζε, παξά ηνλ επηθνηλσληαθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο παξέκβαζεο. 31

33 ζηε ζχγρξνλε θνηλσλία, ζηελ νπνία ε πιεξνθνξία δηαρέεηαη ειεχζεξα θαη απφ κηα πιεζψξα πεγψλ. Ο ζπγθεξαζκφο, ινηπφλ, ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο ζην γισζζηθφ κάζεκα κε κεζφδνπο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ αλάγθε απηνλφκεζεο ησλ καζεηψλ, ψζηε λα κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ επαξθψο ζηηο δηάθνξεο επηθνηλσληαθέο ζπλζήθεο. Μέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία, νη καζεηέο ληψζνπλ ππεχζπλνη γηα ηε κάζεζή ηνπο, θαζψο ζπλεηδεηνπνηνχλ ην λφεκα ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο θαη αθνζηψλνληαη ζηνλ θνηλφ ζηφρν Μειέηε δηαθφξσλ εξεπλψλ γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε απφ ηνπο Johnson & Johnson Ζ κειέηε ησλ Johnson & Johnson (2009) εμεηάδεη ηα απνηειέζκαηα δηάθνξσλ εξεπλψλ πνπ δηεμήρζεζαλ ηα ηειεπηαία 110 ρξφληα γηα ηελ θνηλσληθή αιιειεμάξηεζε πνπ δεκηνπξγείηαη κεηαμχ ησλ κειψλ κηαο νκάδαο. Τπνζηεξίδνπλ φηη ηα εξεπλεηηθά επξήκαηα έρνπλ εμσηεξηθή εγθπξφηεηα (external validity) θαη γεληθεπζηκφηεηα, ε νπνία ζπάληα ζπλαληάηαη ζην ρψξν ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ. Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ ζπλάγνληαη απφ απηέο ηηο έξεπλεο έρνπλ πςειή εμσηεξηθή ηζρχ, θαζψο παξακέλνπλ ίδηα, παξά ηελ πνηθηιία ζην δείγκα (απφ παηδηά 3 εηψλ κέρξη ελήιηθεο, κε δηαθνξεηηθφ θνηλσληθν νηθνλνκηθφ ππφβαζξν), ζηα κέξε (Βφξεηα, Νφηηα θαη Κεληξηθή Ακεξηθή, Δπξψπε, Μέζε Αλαηνιή, Αθξηθή, Αζία), ζηε δηάξθεηα, ζηνπο ρψξνπο πνπ δηεμάγεηαη ε έξεπλα (εθπαίδεπζε, επηρεηξήζεηο, νξγαληζκνί θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ), αιιά θαη ζηηο ίδηεο ηηο εξεπλεηηθέο κεζφδνπο θαη ζηηο ζεσξεηηθέο θαηεπζχλζεηο. Σα απνηειέζκαηα απηψλ ησλ εξεπλψλ έγηλε πξνζπάζεηα λα ηαμηλνκεζνχλ ζε ηξεηο επξείεο θαηεγνξίεο: 1. πξνζπάζεηα επίηεπμεο ζηφρσλ (effort to achieve), 2. ζεηηθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο (positive interpersonal relationships) θαη 3. ςπρηθή πγεία (psychological health) (Johnson & Johnson, 2009: ). πσο ζα δηαπηζηψζνπκε ζηε ζπλέρεηα, κπνξνχκε λα αληηζηνηρίζνπκε απηέο ηηο ηξεηο θαηεγνξίεο κε ηνπο ηξεηο ηνκείο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ. εκεηψλεηαη φηη ζηε ζχληνκε αλάιπζε ηεο θάζε θαηεγνξίαο, γίλεηαη ζχγθξηζε, απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο εξεπλεηέο, ηεο ζπλεξγαηηθήο πξνζέγγηζεο κε ηηο αληαγσληζηηθέο θαη εμαηνκηθεπκέλεο πξνζπάζεηεο (competitive and individualistic efforts). ηελ πξψηε θαηεγνξία (πξνζπάζεηα επίηεπμεο ζηφρσλ), πεξηιακβάλνληαη επξήκαηα πνπ αθνξνχλ ην γλσζηηθφ επίπεδν ζπιινγηζκνχ, ηα θίλεηξα πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηνπο ζπκκεηέρνληεο, ηελ αθνζίσζή ηνπο ζην έξγν, ηα απνηειέζκαηα κάζεζεο θαη ηε ζηάζε εζηθήο. Οη εκπεηξίεο ζπλεξγαηηθφηεηαο έδεημαλ φηη πξνάγνπλ ηελ αλάπηπμε 32

34 ησλ αλψηεξσλ επηπέδσλ ζθέςεο, φπσο ε δεκηνπξγηθή ζθέςε, ε νπνία απαηηεί ζπλζεηηθή ζθέςε. Σα θίλεηξα γηα ζπλερή βειηίσζε θαη γηα ηελ επίηεπμε πςειφηεξσλ θάζε θνξά ζηφρσλ ήηαλ θαηά βάζηλ εζσηεξηθά θαη ίζσο απηφ λα εμεγεί ην γεγνλφο φηη ηα κέιε κηαο νκάδαο αθηέξσλαλ πεξηζζφηεξν ρξφλν ζην έξγν, ζε ζχγθξηζε κε φζνπο δνχιεπαλ αληαγσληζηηθά ή εμαηνκηθεπκέλα, θαη ηα απνηειέζκαηα κάζεζεο ήηαλ κνληκφηεξα. Αθφκα, ζην ζπλεξγαηηθφ πιαίζην ζεσξνχκε φηη ακβιχλνληαη νη εγσθεληξηθέο ζηάζεηο, φπσο αλαθέξακε ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, θαζψο, φπσο έδεημαλ ηα επξήκαηα πξνάγεηαη ν εζηθφο ζπιινγηζκφο, θάηη πνπ δελ παξαηεξείηαη ζηηο αληαγσληζηηθέο ή εμαηνκηθεπκέλεο πξνζπάζεηεο. Ζ δεχηεξε θαηεγνξία πεξηιακβάλεη ηελ πξνψζεζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη ηελ θνηλσληθή ππνζηήξημε κεηαμχ ησλ κειψλ κηαο νκάδαο. Οη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζε κηα εηεξνγελή νκάδα, ηεο νπνίαο ε ζχζηαζε πεξηιακβάλεη άηνκα πνπ δηαθέξνπλ θπιεηηθά ή είλαη ΑκεΑ, είλαη πην πηζαλφ λα αλαπηπρζνχλ κέζα απφ κηα ζπλεξγαηηθή εκπεηξία, ζπγθξηλφκελεο κε ηηο αληαγσληζηηθέο θαη εμαηνκηθεπκέλεο πξνζπάζεηεο. ηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν, κάιηζηα, θάλεθε φηη νη θαιέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζπλδένληαη κε ηελ πξνεγνχκελε θαηεγνξία, θαζψο νδεγνχλ ζε έλα πςειφηεξα αθαδεκατθά απνηειέζκαηα. Έλα εχινγν εξψηεκα πνπ πξνέθπςε απφ ηνπο κειεηεηέο είλαη αλ ε ζηάζε ησλ αηφκσλ, ηα νπνία έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ ζπιινγηθά, αλαπηχζζνληαο ηελ δηαπξνζσπηθή επηθνηλσλία κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο, δηαηεξείηαη θαη εθηφο ησλ θαηαζηάζεσλ πνπ εμεηάδνληαη πεηξακαηηθά. Σελ απάληεζε έδσζε κηα ζεηξά κειεηψλ, ε νπνία έδεημε φηη ε ζηάζε απηή γεληθεχεηαη (ή ζα κπνξνχζακε λα πνχκε εζσηεξηθεχεηαη ζηα άηνκα), κε ηξφπν πνπ θαίλεηαη λα επηιέγνπλ ηηο εηεξνγελείο νκάδεο θαη πέξα απφ ηηο πεηξακαηηθέο ζπλζήθεο. Ζ ζπλεηαηξηζηηθή ζπκπεξηθνξά δε ζα κπνξνχζε λα κε ζπλδεζεί θαη κε ηελ ςπρηθή πγεία ηνπ αηφκνπ. Μέζα απφ ηε ζπλεξγαζία, ην άηνκν αλαθαιχπηεη θαη εδξαηψλεη ηελ πξνζσπηθή ηνπ ηαπηφηεηα, απνθηά απηνλνκία, καζαίλεη λα δηαρεηξίδεηαη ηηο δπζθνιίεο ηηο νπνίεο ζπλαληά (είηε έρνπλ ζρέζε κε ην ίδην ην έξγν είηε κε ηελ δηαπξνζσπηθή επηθνηλσλία), ελψ, παξάιιεια, ελδπλακψλεηαη ε απηνεθηίκεζή ηνπ, νηθνδνκείηαη ε εκπηζηνζχλε ηνπ πξνο ηνπο άιινπο αλζξψπνπο θαη ε εκπινθή ηνπ ζηε δηαδηθαζία απνθηά λφεκα γηα ην ίδην. Οη παξάγνληεο απηνί ζπληείλνπλ ζηελ αθνζίσζε ηνπ αηφκνπ ζηε ζπιινγηθή επηηπρία. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ηα επξήκαηα έδεημαλ φηη νη ζπγθξνχζεηο ζηε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε πξνθχπηνπλ απφ ην πψο ζα επηηεπρζνχλ νη θνηλνί ζηφρνη (νπφηε θάλνπκε ιφγν γηα επνηθνδνκεηηθέο δηαθσλίεο πνπ πξνάγνπλ ηνλ θνηλφ ζηφρν), ελψ ζηελ αληαγσληζηηθή πξνζπάζεηα απφ ην πνηνο 33

35 ζα θεξδίζεη (γεγνλφο πνπ δεκηνπξγεί αξλεηηθφ θιίκα κεηαμχ ησλ αηφκσλ θαη ην απνηέιεζκα είλαη ακθίβνιν). Άξα, ηφζν ε ηξίηε φζν θαη ε δεχηεξε θαηεγνξία θαίλεηαη φηη επεξεάδνπλ ηελ πξψηε θαηεγνξία, θαζψο νη παξάγνληεο ησλ δχν ηειεπηαίσλ θαηεγνξηψλ δεκηνπξγνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ επίηεπμε ησλ θνηλψλ ζηφρσλ νη νπνίνη ηίζεληαη ζηα πιαίζηα ηεο νκάδαο. 2.2 Team building ην πξνεγνχκελν θεθάιαην παξαηεξήζακε φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε επηδξά ζεηηθά ζηνπο ηξεηο ηνκείο αλάπηπμεο ηνπ αηφκνπ (αθαδεκατθφ, θνηλσληθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ ςπρνινγηθφ). Με δεδνκέλν, ινηπφλ, φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε έρεη πνιιαπιά νθέιε ζηελ αλάπηπμε ηνπ αηφκνπ, ζηελ παξνχζα εξγαζία καο ελδηαθέξεη λα κειεηήζνπκε ηηο πξνυπνζέζεηο ηηο νπνίεο πξέπεη λα πιεξνχλ νη νκάδεο γηα λα είλαη ιεηηνπξγηθέο θαη ηα ζηάδηα απφ ηα νπνία πεξλνχλ κέρξη λα θηάζνπλ ζην ζεκείν λα ζπλεξγάδνληαη απνηειεζκαηηθά θαη λα είλαη παξαγσγηθέο. ην θεθάιαην απηφ, ινηπφλ, ζα εμεηάζνπκε ηνλ νξηζκφ ηεο έλλνηαο ηνπ team building, ζα αλαθέξνπκε θάπνηα βαζηθά κνληέια ηνπ, ζα αλαιχζνπκε ηα ζηάδηα απφ ηα νπνία κεηέξρεηαη κηα νκάδα πξνηνχ λα γίλεη παξαγσγηθή θαη ζην ηέινο ζα επηρεηξήζνπκε λα θάλνπκε κηα ζχλζεζε ησλ δχν βαζηθψλ ελλνηψλ πνπ απαζρνινχλ ηελ παξνχζα κειέηε. ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο (cooperative learning) θαη ηεο αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο (team building) Οξηζκφο Σν «team building» είλαη κηα έλλνηα ε νπνία ζπλαληάηαη θπξίσο ζηνπο επαγγεικαηηθνχο ρψξνπο θαη ηελ νπνία απνδψζακε ζηα ειιεληθά σο «αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο», κεηαθξάδνληαο φρη θαηά ιέμε ηελ ίδηα ηελ έλλνηα, αιιά ηε ιεηηνπξγία ηεο. Οη πεξηζζφηεξνη απφ ηνπο νξηζκνχο πνπ ζπλαληάκε ζηε βηβιηνγξαθία ζεσξνχλ ην team building (ΣΒ) σο κηα κνξθή παξέκβαζεο ζε επίπεδν νκάδαο πνπ ζηφρν έρεη ηελ αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο ζε νξγαληζκνχο θαη επηρεηξήζεηο κε απψηεξν ζθνπφ ηε βειηίσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ησλ νκάδσλ εξγαζίαο, ψζηε λα είλαη πην παξαγσγηθφ ην εξγαηηθφ δπλακηθφ. Μάιηζηα, ν Lewin ζεψξεζε φηη απηή ε κνξθή παξέκβαζεο, ε αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο (team building), εθαξκφδεηαη ζε λενζχζηαηεο νκάδεο, ζε αληίζεζε κε άιιε κνξθή παξέκβαζεο, ηελ αλάπηπμε ηεο νκάδαο (team development), ε νπνία έρεη 34

36 εθαξκνγή ζε ήδε ππάξρνπζεο νκάδεο (Liebowitz & De Meuse, 1982: 1). Σν κέζν γηα ηελ εθαξκνγή απηψλ ησλ δχν ηχπσλ παξέκβαζεο είλαη ε εξγαζία ζε νκάδεο θαη, δε, ε νπζηαζηηθή ζπλεξγαζία. Οη Hillier & Dunn-Jensen (2013: 309), χζηεξα απφ ηελ αλαζθφπεζε δηάθνξσλ νξηζκψλ, δηαπίζησζαλ φηη «ην team building, ην νπνίν ζπλαληάκε θαη σο αλάπηπμε ηεο νκάδαο, είλαη κηα πνιχ δεκνθηιήο θαη ζπλεζηζκέλε παξέκβαζε» 16 ζηνπο νξγαληζκνχο. Ο Buller ζεσξεί φηη ε παξέκβαζε απηή είλαη πξνζρεδηαζκέλε απφ άηνκα εθηφο νκάδαο, ηνπο ζπκβνχινπο. Αλ θαη ν Buller ζέηεη σο ζηφρν ηε βειηίσζε ησλ κε ιεηηνπξγηθψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη ηεο επηθνηλσλίαο ζε κηα νκάδα εξγαζίαο, νη Woodman & Sherwood ππνζηεξίδνπλ φηη ζηφρνο ηεο παξέκβαζεο είλαη ε βειηίσζε ηεο νξγαλσηηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ην κέζν γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζηφρνπ είλαη ε βειηίσζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο νκάδαο. Σφζν ν Buller φζν θαη νη Woodman & Sherwood ζεσξνχλ φηη απηή ε παξέκβαζε είλαη δπλαηφλ λα πξαγκαηνπνηεζεί κέζσ ηεο αλάπηπμεο δηαδηθαζηψλ θαη δεμηνηήησλ problem solving (Buller, 1986; Woodman & Sherwood, 1980, ζην: Hillier & Dunn-Jensen, 2013: 311), ψζηε ηα κέιε ηεο νκάδαο λα είλαη ζε ζέζε λα δηαρεηξηζηνχλ ηφζν ηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπο ζρέζεηο φζν θαη ην αλαηηζέκελν έξγν. Καη ζηνπο δχν νξηζκνχο παξαηεξνχκε φηη δελ πξνζδηνξίδεηαη αλ ε εθαξκνγή ηεο παξέκβαζεο αθνξά λενζχζηαηεο ή φρη νκάδεο. Δπνκέλσο, ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη έρεη εθαξκνγή ηφζν ζε λενζχζηαηεο νκάδεο, πνπ δεκηνπξγήζεθαλ γηα λα βειηηψζνπλ ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ νκάδσλ εξγαζίαο θαη, θαηά ζπλέπεηα, ηελ παξαγσγηθφηεηά ηνπο, φζν θαη ζε ήδε ππάξρνπζεο νκάδεο, κε ζηφρν ηελ «δηφξζσζε» θάπνησλ δπζιεηηνπξγηψλ πνπ εληνπίζηεθαλ. Βέβαηα, ζηε δεχηεξε πεξίπησζε, παξαηεξείηαη κία ηαχηηζε κε ηελ αλάπηπμε ηεο νκάδαο (team development). ηνλ νξηζκφ πνπ έδσζαλ νη Liebowitz θαη De Meuse γηα ην team building πξνζηίζεηαη ην ζηνηρείν ηεο αλαηξνθνδφηεζεο. Θεψξεζαλ φηη ε παξέκβαζε απηή έρεη καθξά δηάξθεηα θαη νη νκάδεο καζαίλνπλ ζηελ πξάμε πψο λα ζπλεξγάδνληαη απνηειεζκαηηθά, εμεηάδνληαο ηηο δνκέο, ηνπο ζηφρνπο, ηνπο θαλφλεο, ηηο αμίεο θαη ηε δηαπξνζσπηθή δπλακηθή (Liebowitz & De Meuse, 1982: 2). Απηφ καο παξαπέκπεη ζε κηα δηαδηθαζία, θαηά ηελ νπνία ν αλαζηνραζκφο ηεο πξνεγνχκελεο νκαδηθήο 16 «Team building, also called team development or group development, is an extremely popular and common intervention.» (Hillier & Dunn-Jensen, 2013: 309). πσο πξναλαθέξακε, ζηελ παξνχζα κειέηε δε γίλεηαη δηάθξηζε αλάκεζα ζηνπο φξνπο team θαη group, νπφηε απνδίδνπκε θαη ηνπο δχν σο «νκάδα». 35

37 εξγαζίαο ιεηηνπξγεί αλαηξνθνδνηηθά γηα ηελ επφκελε θνξά, ψζηε ε νκάδα λα αλαγλσξίδεη ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηα νιηζζήκαηά ηεο θαη λα βειηηψλεηαη ζπλερψο. Ζ θπθιηθή πνξεία πνπ αθνινπζεί ε αλαηξνθνδνηηθή δηαδηθαζία δηθαηνινγεί γηαηί ην team building κειεηάηαη ζπρλά κέζσ ηεο έξεπλαο δξάζεο. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη έλαο ζχγρξνλνο νξηζκφο, ν νπνίνο, ππφ ηελ νκπξέια ηνπ φξνπ «παξεκβάζεηο αλάπηπμεο ηεο νκάδαο» (team development interventions), δηαθξίλεη δχν ηχπνπο παξέκβαζεο: ηελ «νκαδηθή θαηάξηηζε» (team training) θαη ηηο «δξαζηεξηφηεηεο αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο» (team building activities). Ο δεχηεξνο ηχπνο παξέκβαζεο, πνπ απαζρνιεί ηελ παξνχζα κειέηε, πεξηιακβάλεη ηφζν βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο εθηφο νξγαληζκνχ, πνπ αμηνπνηνχλ ηελ επίιπζε πξνβιήκαηνο (problem solving) 17, φζν θαη δηαδηθαζίεο ζην εζσηεξηθφ ησλ νξγαληζκψλ, θαηά ηηο νπνίεο ε νκάδα ζπζθέπηεηαη (Klein, DiazGranados, Salas, Le, Burke, Lyons & Goodwin, 2009: ). Οη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα απηψλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ είλαη νη ίδηεο κε απηέο πνπ αλαθέξακε ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην γηα ηελ ζπλεξγαηηθή κάζεζε (αιιειεμάξηεζε ησλ κειψλ, πξνζαλαηνιηζκφο ζηνλ θνηλφ ζηφρν, αηνκηθή επζχλε γηα ηε ζπιινγηθή επίδνζε, θνηλσληθέο δεμηφηεηεο, αλαζηνραζηηθή ζπδήηεζε γηα αλαηξνθνδφηεζε) Μνληέια Team building Με βάζε ηηο ζέζεηο ησλ Beer, Buller, Dyer & Salas, δηακνξθψζεθαλ ηα αθφινπζα ηέζζεξα κνληέια αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο (TB): 1. θαζνξηζκφο ζηφρνπ (goal setting), 2. αλάπηπμε δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ (developing interpersonal relations), 3. δηεπθξίληζε ξφισλ (clarifying roles), 4. δεκηνπξγία πξφζζεηεο ηθαλφηεηαο επίιπζεο πξνβιεκάησλ (creating additional capacity for problem solving) (Klein et al., 2009: ). ηε βηβιηνγξαθία ηα ηέζζεξα απηά κνληέια 17 Σέηνηεο δξαζηεξηφηεηεο κπνξνχλ λα πεξηιακβάλνπλ, ι.ρ. παηρλίδηα απφδξαζεο (escape rooms), ζηα νπνία ε νκάδα θαιείηαη λα ιχζεη θάπνηνπο γξίθνπο αληίζηνηρνπο κε ην ζέκα ηνπ δσκαηίνπ θαη λα απνδξάζεη ζην ρξνληθφ δηάζηεκα ησλ Ζ δξαζηεξηφηεηα απηή βνεζά ηα άηνκα λα γλσξηζηνχλ θαιχηεξα κεηαμχ ηνπο κέζα απφ κία δηαζθεδαζηηθή, παξά ηελ πίεζε ηνπ ρξφλνπ, δξαζηεξηφηεηα θαη ελδπλακψλεη ην νκαδηθφ πλεχκα, κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε θαη αιιειεμάξηεζε ησλ κειψλ, ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ζηνλ θνηλφ ζηφρν θαη ηελ αηνκηθή επζχλε γηα ηε ζπιινγηθή επίδνζε. Δπηπιένλ, εμαζθνχλ ηα κέιε ηεο νκάδαο ζηε δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ, ζηε ιήςε απνθάζεσλ, ζηνλ ελαιιαθηηθφ ηξφπν ζθέςεο (thinking outside the box) θαη ζηελ αλάδεημε ησλ εγεηηθψλ ηνπο ηθαλνηήησλ, δηαηεξψληαο, σζηφζν, ην νκαδηθφ πλεχκα. Καηά ηε δηάξθεηα απηψλ ησλ δξαζηεξηνηήησλ, δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνπο δηεπζπληέο λα παξαθνινπζήζνπλ ην παηρλίδη κέζα απφ ην νπηηθναθνπζηηθφ πιηθφ πνπ ην θαηαγξάθεη, ψζηε λα δηαπηζηψζνπλ ηηο δπλαηφηεηεο θαη ηηο αδπλακίεο ησλ κειψλ, ηηο νπνίεο πηζαλψο λα ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο θαηά ηνλ θαηακεξηζκφ ηεο εξγαζίαο ζηελ νκάδα. («Μπνξείο λα αλαθαιχςεηο πεξηζζφηεξα γηα έλαλ άλζξσπν κέζα ζε κηα ψξα παηρληδηνχ απφ φηη κέζα ζε έλα ρξφλν ζπδήηεζεο.» Πιάησλαο) 36

38 εληνπίδνληαη κε δηαθνξεηηθέο νλνκαζίεο, παξά ηελ θνηλή βάζε αλαθνξάο ηνπο (Beer, 1976; Buller, 1986; Dyer, 1987), αιιά δηαηεξνχλ θνηλά ζηνηρεία. Έηζη, ινηπφλ, βιέπνπκε φηη νη Hillier, J. & Dunn-Jensen, L. M. (2013: 314) θάλνπλ ιφγν γηα 1. θαζνξηζκφ ζηφρσλ, 2. δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, 3. επίιπζε πξνβιήκαηνο θαη 4. ξφιν ζαθήλεηαο, ελψ ηα κνληέια πνπ δηαθξίλνπλ νη Liebowitz & De Meuse (1982: 6-7) είλαη 1. ην κνληέιν θαζνξηζκνχ ζηφρνπ (goal setting model), 2. ην κνληέιν δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ (interpersonal model), 3. ην κνληέιν ξφισλ (role model), 4. ην δηαρεηξηζηηθφ κνληέιν πιέγκαηνο (Managerial Grid model). Ζ επηινγή ηνπ κνληέινπ γίλεηαη κε βάζε ην ζεκείν ζην νπνίν επηζπκνχκε λα επηκείλνπκε πεξηζζφηεξν. ζην ζηφρν ηνπ εγρεηξήκαηνο, ζην πιέγκα ησλ ζρέζεσλ επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ κειψλ, ζηνλ επηκεξηζκφ ηνπ έξγνπ ή ζηελ επίιπζε πξνβιήκαηνο. Σν ζηνρνθεληξηθφ κνληέιν, ην νπνίν είλαη θνηλφ ζε αξθεηνχο ζεσξεηηθνχο, εζηηάδεη ζηνλ θαζνξηζκφ ησλ ζηφρσλ ηεο νκάδαο. Θεσξείηαη φηη ν πξνζδηνξηζκφο αηνκηθψλ αιιά θαη ζπιινγηθψλ ζηφρσλ είλαη απαξαίηεηνο φξνο γηα ηελ επηηπρία ηεο παξέκβαζεο. Δίλαη δπλαηφλ ηα ίδηα ηα κέιε ηεο νκάδαο λα εκπιαθνχλ ελεξγά ζηνλ νξηζκφ ηεο ζηνρνζεζίαο θαη ζην ζρεδηαζκφ ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ επίηεπμήο ηεο. Δπίζεο, είλαη ζεκαληηθφ λα γίλεηαη ζπζηεκαηηθφο έιεγρνο ηεο αληηζηνηρίαο ησλ ελεξγεηψλ κε ηνπο ζηφρνπο πνπ έρνπλ ηεζεί, ψζηε λα επαλαπξνζδηνξηζηνχλ είηε νη ελέξγεηεο, ψζηε λα πξνζαλαηνιίδνληαη πεξηζζφηεξν ζηνπο αξρηθνχο ζηφρνπο, είηε νη ίδηνη νη ζηφρνη, ψζηε λα εμππεξεηήζνπλ ηηο αλάγθεο πνπ πξνθχπηνπλ. Σν κνληέιν ηεο αλάπηπμεο δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ έρεη σο θέληξν ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ αλζξσπίλσλ ζρέζεσλ, ε νπνία κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ επηηπρή νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ. Σν κνληέιν απηφ δίλεη έκθαζε ζηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ, φπσο ε επηθνηλσληαθή ηθαλφηεηα, θαη ζηε δεκηνπξγία ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ, φπσο ε εκπηζηνζχλε ζηα άιια κέιε ηεο νκάδαο. Οη ζπλζήθεο απηέο δεκηνπξγνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο γηα λα είλαη ε νκάδα ιεηηνπξγηθή θαη, θαηά ζπλέπεηα, παξαγσγηθή. Ζ εζηίαζε ηνπ κνληέινπ ηεο δηεπθξίληζεο ησλ ξφισλ ηνπνζεηείηαη ζηνλ επηκεξηζκφ ηνπ έξγνπ. ηαλ μεθαζαξίδνληαη νη αξκνδηφηεηεο είλαη πην εχθνινο ν ζπληνληζκφο ησλ ελεξγεηψλ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Χζηφζν, ην κέξνο ηνπ έξγνπ πνπ αλαιακβάλεη ην θάζε κέινο δελ είλαη απνθνκκέλν απφ ηα ππφινηπα κέξε, αιιά δεκηνπξγεί κηα αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Σν ηειηθφ απνηέιεζκα απνηειεί κηα ζχλζεζε ησλ επηκέξνπο δξαζηεξηνηήησλ ζε κηα αδηάζπαζηε νιφηεηα θαη φρη έλα άζξνηζκα απνθνκκέλσλ ελεξγεηψλ. 37

39 Ζ επίιπζε πξνβιήκαηνο αθνξά ηνλ εληνπηζκφ θαη ηελ επίιπζε θξίζηκσλ δεηεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ θαηά ηελ νκαδηθή εξγαζία θαη αθνξνχλ είηε ην ίδην ην έξγν είηε ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ κειψλ πνπ επεξεάδνπλ ην έξγν. ην κνληέιν απηφ, ηα κέιε ηεο νκάδαο αθνχ εληνπίζνπλ ην πξφβιεκα, ην αλαιχνπλ θαη αμηνινγνχλ ηηο πξνηεηλφκελεο ιχζεηο πξνο επίιπζή ηνπ. Δδψ είλαη δπλαηφλ λα έρνπκε ηελ αλαζηνραζηηθή δηαδηθαζία, θαηά ηελ νπνία ε εθαξκνγή ησλ ιχζεσλ εμεηάδεηαη θαη, αλ θξίλεηαη αλαγθαίν, επαλαπξνζδηνξίδεηαη. (Hillier & Dunn-Jensen, 2013: 314; Klein, DiazGranados, Salas, Le, Burke, Lyons & Goodwin, 2009: ; Liebowitz & De Meuse, 1982: 6-7) ηάδηα αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο ε πξνεγνχκελν θεθάιαην αλαθέξακε φηη ε αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο (team building) είλαη έλα είδνο παξέκβαζεο ην νπνίν έρεη εθαξκνγή ζε λενζχζηαηεο νκάδεο. Μάιηζηα, ζεκεηψζεθε φηη νη δξαζηεξηφηεηεο γηα ηελ αλάπηπμε απηήο ηεο δπλακηθήο ππάγνληαη ζε κία έλλνηα νκπξέια, ζηηο «παξεκβάζεηο αλάπηπμεο ηεο νκάδαο» (team development interventions). Οη Tuckman & Jensen (1977, ζην: Levi, ) δεκηνχξγεζαλ πέληε ζηάδηα γηα ηελ αλάπηπμε ηεο νκάδαο (group development), πξνζπαζψληαο λα εμεγήζνπλ γηαηί απαηηείηαη ρξφλνο γηα λα αλαπηπρζεί κηα νκάδα, πξνηνχ γίλεη παξαγσγηθή. Σα ζηάδηα απηά είλαη ηα εμήο: 1. ζηάδην ζρεκαηηζκνχ (forming), 2. ζηάδην δηαθσληψλ (storming), 3. ζηάδην ηζνξξνπίαο ζρέζεσλ (norming), 4. ζηάδην εθηέιεζεο εξγαζίαο (performing), 5. ζηάδην αλαβνιήο δηάιπζεο (adjourning dissolution). Θεσξείηαη φηη ηα ελ ιφγσ ζηάδηα ηζρχνπλ θαη γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο, θαζψο απηή εληάζζεηαη ζηελ επξχηεξε θαηεγνξία ηεο αλάπηπμεο ηεο νκάδαο. Αξρηθά ζρεκαηίδνληαη νη νκάδεο θαη ηα κέιε γλσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο. Οξίδεηαη ην πξφβιεκα, ηίζεληαη νη αξρηθνί ζηφρνη, κνηξάδνληαη ξφινη θαη ηα κέιε ζπκθσλνχλ γηα ηηο ζηξαηεγηθέο πνπ ζα αθνινπζήζνπλ γηα λα επηηχρνπλ ηνπο ζηφρνπο. ηελ αξρή, ηα κέιε ηεο νκάδαο είλαη επηθπιαθηηθά θαη θάλνπλ αξθεηέο ππνρσξήζεηο. Σν έξγν πνπ παξάγεηαη ζηε θάζε απηή είλαη πνιχ κηθξφ. Απαηηείηαη έλα ρξνληθφ δηάζηεκα κέρξη λα αλαπηχμνπλ ηελ εκπηζηνζχλε ηνπο, λα δνκήζνπλ θνηλνχο θψδηθεο επηθνηλσλίαο θαη λα κάζνπλ ηηο δπλάκεηο ηνπο θαη ηνλ ηξφπν πνπ δνπιεχεη ν θαζέλαο ζηελ νκάδα. Γηα ην ιφγν απηφ, θαίλεηαη φηη ε δηάξθεηα ησλ παξεκβάζεσλ ηνπ team building είλαη 18 Ζ αλάιπζε ησλ ζηαδίσλ ηνπ team building, ζηελ νπνία πξνβαίλνπκε ζηε ζπλέρεηα ηεο ελ ιφγσ ππνελφηεηαο, ζηεξίδεηαη ζην βηβιίν Group dynamics for teams ηνπ Levi (2015). 38

40 αλάινγε κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπο. φζν κεγαιχηεξε είλαη ε ρξνληθή δηάξθεηα ηεο παξέκβαζεο, ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο (Hillier & Dunn- Jensen, 2013: ). Ο παξάγνληαο ηνπ ρξφλνπ, σζηφζν, δελ κπνξεί λα θαζνξηζηεί κε αθξίβεηα, θαζψο εμαξηάηαη απφ ην πφζν γξήγνξα νηθνδνκείηαη ε δπλακηθή ηεο θάζε νκάδαο. Αθνχ, ινηπφλ, παξέιζεη ν απαηηνχκελνο ρξφλνο θαη ηα κέιε ηεο νκάδαο εμνηθεησζνχλ κεηαμχ ηνπο, εθθξάδνληαη πεξηζζφηεξν ειεχζεξα θαη δε δηζηάδνπλ λα πξνβάιινπλ αθφκα θαη αιιεινζπγθξνπφκελεο απφςεηο. Σφηε γίλεηαη ε κεηάβαζε ζην επφκελν ζηάδην. ην δεχηεξν ζηάδην εθθξάδνληαη δηαθσλίεο πνπ αθνξνχλ είηε ην έξγν είηε ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ κειψλ. Οη ζπγθξνχζεηο δελ επηδξνχλ αξλεηηθά ζηηο νκάδεο, θαζψο αλαδχνληαη νη πνιιαπιέο νπηηθέο θαη απηφ σθειεί ην νκαδηθφ έξγν. εκαληηθφ είλαη νη ζπγθξνχζεηο απηέο λα είλαη επνηθνδνκεηηθέο θαη φρη απνδνκηζηηθέο, ψζηε λα κε δηαζπνχλ ηε ζπλνρή ηεο νκάδαο. Οη επνηθνδνκεηηθέο ζπγθξνχζεηο νδεγνχλ ζε κηα ζχλζεζε ηδεψλ θαη, επνκέλσο, ζε θαιχηεξα απνηειέζκαηα. Μάιηζηα, θαηά ηελ επίιπζε ησλ δηαθσληψλ δηαθαίλεηαη ε δηαθνξεηηθή πξφζιεςε ησλ αξρηθψλ ζηφρσλ απφ ηα κέιε θαη, έηζη, νη ζηφρνη πξνζδηνξίδνληαη κε κεγαιχηεξε ζαθήλεηα. Ζ επίιπζε ησλ δηαθσληψλ θαίλεηαη λα νδεγεί ζηε ζχζθημε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ κειψλ θαη λα δεκηνπξγεί κεγαιχηεξε ζπλνρή ζηελ νκάδα. Δίλαη ζεκαληηθφ λα κελ ζπγρένπκε ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ κε ηηο πξνζσπηθέο δηαθνξέο. Απηφ ζεκαίλεη φηη πξέπεη λα αζθνχκε θξηηηθή ζηηο ηδέεο θαη φρη ζηα άηνκα. Δθηφο απφ εμσηεξηθεπκέλεο δηαθσλίεο κέζα ζηελ νκάδα, κπνξνχλ λα ππάξμνπλ θαη εζσηεξηθεπκέλεο δηαθσλίεο πνπ δε δειψλνληαη θαη βγαίλνπλ σο εμσηεξηθεπκέλε ζπκθσλία κε ηα άιια κέιε. Απηή είλαη κία κε πγηήο ζπκθσλία (unhealthy agreement), θαη, θαηά ζπλέπεηα, κε επηδησθφκελε, θαζψο δεκηνπξγεί κηα δπζιεηηνπξγία ζηελ νκάδα. Απηνχ ηνπ είδνπο ε ζπκθσλία γίλεηαη αληηιεπηή κέζσ ηεο κε ιεθηηθήο επηθνηλσλίαο, φπσο ε απνρή απφ ηελ νκαδηθή εξγαζία, αιιά θαη ιεθηηθά, κέζα απφ ηελ αιιεινθαηεγνξία ησλ κειψλ. Αλ κηιήζεη θαλείο ηδησηηθά κε ηα κέιε απηά, ζπλεηδεηνπνηεί φηη αλαγλσξίδνπλ ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδεη ε νκάδα θαη πξνηείλνπλ ηξφπνπο αληηκεηψπηζήο ηνπο. Μία ιχζε γηα λα απνθχγνπκε ηέηνηεο θαηαζηάζεηο είλαη λα ελεκεξψλνπκε ηελ νκάδα γηα απηφ πνπ παξαηεξήζακε θαη λα ζπδεηήζνπκε ην πψο κπνξνχλ λα ιακβάλνπλ απνθάζεηο σο νκάδα, θάηη πνπ δε ζεσξείηαη δεδνκέλν φηη ην γλσξίδνπλ (Dyer, Dyer & Dyer, 2013: ). 39

41 ηελ ηξίηε θάζε, έρνπλ δηεπζεηεζεί ηα δηάθνξα δεηήκαηα πνπ απαζρνινχλ ηελ νκάδα θαη επηθξαηεί κηα αξκνλία. Ζ νκάδα έρεη απνθηήζεη ζπλνρή θαη ηα κέιε ληψζνπλ εκπηζηνζχλε θαη αιιεινυπνζηεξίδνληαη. Παξφιν πνπ ππάξρνπλ δηαθνξέο, ηηο δηαρεηξίδνληαη επνηθνδνκεηηθά κέζα απφ ηε ζπδήηεζε, παξέρνληαο θαη ιακβάλνληαο αλαηξνθνδφηεζε. Απηφ ζεκαίλεη φηη αξρίδνπλ πιένλ λα θαηαζέηνπλ ηηο απφςεηο ηνπο, λα εμεγνχλ θαη λα ηεθκεξηψλνπλ φζα ιέλε, λα κελ είλαη επηθξηηηθνί, λα αθνχλ πξνζεθηηθά ηηο παξαηεξήζεηο ησλ άιισλ κειψλ (active listening), λα δεηνχλ επεμήγεζε, λα μεθαζαξίζνπλ πνηα απφ απηά είλαη επνηθνδνκεηηθά γηα ηνπο ίδηνπο θαη λα ηα αμηνπνηήζνπλ. ηε θάζε απηή εγθαζηδξχνληαη θαη νη άηππνη θαλφλεο ηεο νκάδαο, νη νπνίνη δηεπθνιχλνπλ ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηεο. Οη ξφινη πνπ πξνζδηνξίζηεθαλ ζε πξφηεξν ζηάδην αθνξνχλ έλα ζχλνιν επηζπκεηψλ ζπκπεξηθνξψλ πνπ νξίδνπλ ηα θαζήθνληα ηνπ θαζελφο ζην θνηλφ έξγν, πέξα απφ ηε ζπλεηζθνξά ηνπ ζην ζχλνιν ηνπ έξγνπ. Παξφκνηα ιεηηνπξγία, ινηπφλ, έρνπλ θαη νη άηππνη θαλφλεο. Πξφθεηηαη γηα θάπνηα πξφηππα δξάζεο θαη ζπκπεξηθνξάο (norms) πνπ δηακνξθψλνληαη νκφθσλα, θαη ζπρλά άξξεηα, θαη πεξηγξάθνπλ ηα φξηα δξάζεο θαη ζπκπεξηθνξάο πνπ είλαη επηηξεπηά ζε έλα ζπγθεθξηκέλν πιαίζην. Σα πξφηππα ηίζεληαη ζε ζπδήηεζε μαλά θαη μαλά κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, θαζψο αιιάδνπλ νη απαηηήζεηο ηνπ αλαηηζέκελνπ θάζε θνξά έξγνπ. ηαλ θάπνην απφ ηα κέιε παξαβηάδεη απηά ηα πξφηππα, πξνθχπηνπλ ζπγθξνχζεηο (Forsyth, 2009: 9). Σφηε, ε ππφινηπε νκάδα πξνζπαζεί λα ην επαλαθέξεη γηα λα ζπλερίζεη θαλνληθά ην έξγν ηεο. Σα δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο νκάδαο δελ απαζρνινχλ ζηελ ηέηαξηε θάζε, θαζψο ε νκάδα έρεη πιένλ σξηκάζεη, έρεη δηεπζεηήζεη θξίζηκα δεηήκαηα θαη μέξεη πψο λα ιεηηνπξγήζεη, νπφηε εζηηάδεη ζην ίδην ην έξγν. Ζ εγθαζίδξπζε ησλ ελδν-νκαδηθψλ θαλφλσλ θαη ε νηθνδφκεζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ζε πξφηεξν ζηάδην βνεζά ηελ νκάδα λα δηαρεηξηζηεί ηνλ ρξφλν θαη λα νινθιεξψζεη απνηειεζκαηηθά ην έξγν. Με ηελ νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ άιινηε ιήγεη θαη ε ζπλεξγαζία θαη άιινηε ζεκαίλεη ζπλερίδεηαη κέρξη έλα θαζνξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα ή αθφκα θαη επ αφξηζηνλ. ε θάζε πεξίπησζε είλαη ζεκαληηθή ε απνηίκεζε ηνπ έξγνπ ηεο νκάδαο θαη ε αλαηξνθνδφηεζή ηεο, θάηη πνπ ζα είλαη ρξήζηκν ζηα άηνκα γηα κειινληηθέο ζπλεξγαζίεο κε δηαθνξεηηθνχο ζπλαδέιθνπο. Χζηφζν, απηή ε δηαδηθαζία ζπρλά παξαιείπεηαη, κε απνηέιεζκα λα κελ ζπλεηδεηνπνηνχλ ηα άηνκα ηα δπλαηά θαη αδχλακα ζηνηρεία ηεο ζπλεξγαζίαο ηνπο θαη λα ηα αλαπαξάγνπλ ζε άιιεο νκαδηθέο εξγαζίεο. 40

42 2.2.4 πλεξγαηηθή κάζεζε θαη Αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο Απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη φηη ην team building είλαη κηα κνξθή παξέκβαζεο πνπ έρεη καθξά δηάξθεηα θαη εθαξκφδεηαη ζε λενζχζηαηεο, θπξίσο, νκάδεο, νη νπνίεο δεκηνπξγήζεθαλ γηα λα βειηηψζνπλ ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ κειψλ ηνπο θαη, θαηά ζπλέπεηα, ηελ παξαγσγηθφηεηά ηνπο ζε κηα επηρείξεζε ή έλαλ νξγαληζκφ. Σα άηνκα απνθηνχλ δεμηφηεηεο ζπλεξγαζίαο (teamwork skills), δηαπξνζσπηθέο δεμηφηεηεο (interpersonal skills) θαη δεμηφηεηεο επίιπζεο πξνβιήκαηνο (problemsolving skills), ηηο νπνίεο κπνξνχλ λα αμηνπνηνχλ θαη ζε άιια νκαδηθά ζρήκαηα ζηα νπνία κεηέρνπλ (Levi, 2015). Αλαπιαηζηψλνληαο ηνλ φξν απηφ ζηα εθπαηδεπηηθά δεδνκέλα, ζεσξνχκε φηη ην team building είλαη κηα ζπλεξγαηηθή παξέκβαζε, ε ιεηηνπξγία ηεο νπνίαο είλαη ε αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο, ψζηε λα εμνηθεησζνχλ νη καζεηέο κε ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε. Απηφ ζεκαίλεη φηη επηδηψθεηαη ε ελδπλάκσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ε απφθηεζε δεμηνηήησλ ζπλεξγαζίαο, ψζηε λα απμεζεί ε επίδνζή ηνπο ζην νκαδηθφ έξγν. Ζ αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο ζηε δηδαθηηθή πξάμε κεηαθξάδεηαη σο εμήο: Ο εθπαηδεπηηθφο επηιέγεη λα δηεμάγεη ην κάζεκα ζπζηεκαηηθά κε ηε ζπλεξγαηηθή κνξθή δηδαζθαιίαο. Ζ ηνπνζέηεζε ησλ καζεηψλ ζε νκαδηθά ζρήκαηα, φκσο, δελ ζπλεπάγεηαη ηε ζπλεξγαζία ηνπο. Γηα ην ιφγν απηφ απαηηείηαη έλα ρξνληθφ δηάζηεκα θαηά ην νπνίν νη καζεηέο ζα εμνηθεησζνχλ κε ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Απηφ, φκσο, δελ κπνξεί λα γίλεη απνθνκκέλα απφ ηελ ίδηα ηε δηαδηθαζία. ηνλ ρψξν ησλ επηρεηξήζεσλ, αλαθέξακε φηη ε αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο γίλεηαη κε εμσηεξηθέο βησκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ή εζσηεξηθέο δηαδηθαζίεο δηαιφγνπ θαη δηαπξαγκάηεπζεο. ηνλ εθπαηδεπηηθφ ρψξν δελ απνθιείνληαη ηέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο, φκσο είλαη νπηνπηθέο. Γη απηφ πηνζεηνχκε πξαθηηθέο, νη νπνίεο δε ζα απνκαθξχλνπλ ηνλ εθπαηδεπηηθφ απφ ηε δηδαθηηθή ηνπ πνξεία. Έηζη ινηπφλ, ζεσξνχκε φηη νη δξαζηεξηφηεηεο team building είλαη δξαζηεξηφηεηεο πάλσ ζην ίδην ην γλσζηηθφ αληηθείκελν θαη δε δηαθέξνπλ θαηά πνιχ απφ ηηο ζπλεξγαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζπλερίδνπλ λα ππάξρνπλ κεηά ην πέξαο ηνπ ρξνληθνχ δηαζηήκαηνο ζην νπνίν έρνπκε ην team building. Ζ δηαθνξά είλαη φηη ζην δηάζηεκα θαηά ην νπνίν αλαπηχζζεηαη ε δπλακηθή ηεο νκάδαο, νη καζεηέο πεξλνχλ απφ θάπνηα ζηάδηα κέρξη λα εμνηθεησζνχλ κε ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηελ αηνκηθή ηνπο επζχλε γηα ην ζπιινγηθφ έξγν θαη λα απνθηήζνπλ ηηο απαηηνχκελεο δεμηφηεηεο, νη νπνίεο πξνσζνχλ ηελ αιιειεμάξηεζε ησλ καζεηψλ θαη φρη κφλν ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπο. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη εθείλνο ηνπ θαζνδεγεηή 41

43 (leader), ν νπνίνο δεκηνπξγεί ηέηνηεο ζπλζήθεο ψζηε ε νκάδα λα κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη νκαιά. Ο εθπαηδεπηηθφο θαζνδεγεηήο, βνεζάεη ηνπο καζεηέο κηαο νκάδαο λα κάζνπλ λα ζπλεξγάδνληαη θαη λα εθκεηαιιεπηνχλ ην κέγηζην ησλ δπλαηνηήησλ ηνπο ζηηο ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο. Αλάινγα, ινηπφλ, κε ηελ εμέιημε ησλ καζεηψλ ζηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κπνξεί λα γίλεη θαη παξεκβαηηθφο, αλ πξνθχςεη θάπνην πξφβιεκα ζηελ νκάδα, ή ππνζηεξηθηηθφο, φηαλ πιένλ νη νκάδεο ζα κπνξνχλ λα ζπλεξγάδνληαη απνηειεζκαηηθά κε κεγαιχηεξν βαζκφ απηνλνκίαο. Πξηλ ηελ έλαξμε ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο, απαηηείηαη πξνζεθηηθφο ζρεδηαζκφο απφ ηνλ θαζνδεγεηή γηα ηε ζπγθξφηεζε ησλ νκάδσλ. Ο θαζνδεγεηήο νξίδεη ηα θξηηήξηα κε βάζε ηα νπνία ζα δεκηνπξγεζνχλ νη νκάδεο. ηνλ ρψξν ησλ επηρεηξήζεσλ, ζεσξείηαη φηη ε ζχζηαζε (composition) ηεο νκάδαο είλαη θαζνξηζηηθή 19, θαζψο ηα άηνκα κε ηα νπνία ζα ζπλεξγαζηεί θαλείο κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ εζσηεξηθφ θίλεηξν γηα λα ζπλεηζθέξεη θαλείο ζε κία νκάδα. Δπίζεο, ηα άηνκα απηά πξέπεη λα έρνπλ ηηο ηερληθέο δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη, λα επηθνηλσλνχλ απνηειεζκαηηθά κε ηνπο άιινπο θαη λα είλαη αθνζησκέλα ζην ζηφρν (Dyer & Dyer, 2007). Ζ επηινγή ησλ θαηάιιεισλ αηφκσλ πνπ ζα αλαιάβνπλ ην έξγν κπνξεί ζε κία εηαηξεία λα είλαη εθηθηή, φκσο, είλαη αδχλαηε θαη κε επηδησθφκελε ζε κία ζρνιηθή ηάμε, θαζψο ζηα εθπαηδεπηηθά δεδνκέλα ε απφθηεζε ησλ δεμηνηήησλ απηψλ κέζσ ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο είλαη ην δεηνχκελν. Κξηηήξην, ζπλήζσο, γηα ην δηαρσξηζκφ είλαη ην θχιν, ε επίδνζε θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ (Μαηζαγγνχξαο, 2011: 516). Έλαλ αθφκα παξάγνληα πνπ ιακβάλεη ππφςε ηνπ ν θαζνδεγεηήο θαηά ηε ζπγθξφηεζε ησλ νκάδσλ είλαη ην κέγεζφο ηνπο, θαζψο ε επίδξαζε ηνπ team building είλαη κηθξφηεξε ζε κεγάιεο νκάδεο θαη ηζρπξφηεξε ζε κηθξέο νκάδεο. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη φζν κεγαιψλεη ν αξηζκφο ησλ κειψλ, νη πξνηηκήζεηο ηνπο απνθιίλνπλ πεξηζζφηεξν θαη ηα κέιε ηεο νκάδαο αλνίγνληαη ιηγφηεξν ζηα ππφινηπα κέιε (Hillier & Dunn-Jensen, 2013: ). Αμίδεη λα αλαθεξζεί αθφκα φηη ελψ ζε κία εηαηξεία ν αξηζκφο ησλ κειψλ ηεο νκάδαο θαζνξίδεηαη απφ ηηο απαηηήζεηο ηνπ ίδηνπ ηνπ έξγνπ, ζε κία ζρνιηθή ηάμε ζπκβαίλεη ην αληίζεην. ην κέγεζνο ησλ νκάδσλ, ην νπνίν δηακνξθψλεηαη απφ ην ζπλνιηθφ αξηζκφ ησλ κειψλ ηεο ηάμεο, είλαη εθείλν πνπ, καδί κε ηνλ παξάγνληα ηνπ δηδαθηηθνχ ρξφλνπ, πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε ηνπ ν εθπαηδεπηηθφο θαηά ην ζρεδηαζκφ ησλ 19 Μηα θξάζε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ πεξίπησζε απηή είλαη «You have to have the right people on the bus» (Dyer & Dyer, 2007). 42

44 εξγαζηψλ πνπ αλαζέηεη ζηηο νκάδεο. Μάιηζηα, ζηελ αξρή ηεο αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο, νη εξγαζίεο απηέο δελ πξέπεη λα είλαη ηδηαίηεξα πνιχπινθεο, θαζψο εζηηάδνπκε ζηελ νηθνδφκεζε ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο (θνηλφο ζηφρνο, αηνκηθή επζχλε, αιιειεμάξηεζε, θνηλσληθέο θαη δηαπξνζσπηθέο δεμηφηεηεο). ην ζεκείν απηφ γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα αλαπιαηζίσζεο ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηα ζηάδηα αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο (TB) ζηε δηδαθηηθή πξάμε. Σν πξψην ζηάδην ηνπ ζρεκαηηζκνχ (forming), είλαη δπλαηφλ λα είλαη ζχληνκν, αλ ε ηάμε έρεη ήδε κηα αλεπηπγκέλε δπλακηθή σο ζχλνιν ή αλ εθαξκφζνπκε κηα δνκή πνπ απεπζχλεηαη ζηελ νινκέιεηα γηα λα αλαπηπρζεί ε δπλακηθή ηεο ηάμεο (classbuilding) (Kagan, 1991: 28). Αθφκα θαη αλ ηα κέιε ηεο θάζε νκάδαο γλσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο, ζηε θάζε απηή αξρίδνπλ λα γλσξίδνληαη ζε πην ζηελά δηαπξνζσπηθφ επίπεδν, καζαίλνληαο ν έλαο γηα ηνλ άιιν ηηο δπλαηφηεηεο, ηηο αδπλακίεο ηνπ θαη ηνλ ηξφπν εξγαζίαο ηνπ θαη δνκψληαο θνηλνχο θψδηθεο επηθνηλσλίαο. Σν πξψην απηφ ζηάδην ηνπ team building, ζα κπνξνχζακε λα ην αληηζηνηρίζνπκε κε ην ice breaking, ην νπνίν είλαη κηα κνξθή αθφξκεζεο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζε πεξηπηψζεηο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο φηαλ ηα κέιε δελ έρνπλ αλαπηχμεη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ηνπο. Καηά παξφκνην ηξφπν, ε αξρηθή δξαζηεξηφηεηα (ή νη αξρηθέο δξαζηεξηφηεηεο, αλ δηαπηζηψζνπκε φηη νη καζεηέο ρξεηάδνληαη πεξηζζφηεξν ρξφλν γηα λα ληψζνπλ άλεηα) έρεη ζηφρν λα ελδπλακψζεη ηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπο ζρέζεηο κέζα απφ ηελ πξνζήισζε ζηνλ θνηλφ ζηφρν, ν νπνίνο ζπλδέεη ηελ νκάδα σο κηα αδηάζπαζηε νληφηεηα. ηε θάζε απηή ππάξρεη αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο σο αξρηθή αληαπφθξηζε ζην νκαδηθφ ζρήκα, αιιά ηα κέιε είλαη πην ζπγθξαηεκέλα. Παξαηεξείηαη, ινηπφλ, ε, θαηά Mercer, ζσξεπηηθή νκηιία, δειαδή ηα κέιε ζπκθσλνχλ κε ηηο απφςεηο ησλ άιισλ κειψλ, ρσξίο λα ηηο θηιηξάξνπλ, επεηδή επηδηψθνπλ λα κε δηαηαξάμνπλ ηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο (Φξπδάθε, 2009: ). Σν επφκελν ζηάδην, ην ζηάδην ησλ δηαθσληψλ (storming), πεξηιακβάλεη εμσηεξηθεπκέλεο ή εζσηεξηθεπκέλεο δηαθσλίεο. Οη εμσηεξηθεπκέλεο δηαθσλίεο εθδειψλνληαη κε ιεθηηθή έληαζε ζην εζσηεξηθφ ηεο νκάδαο, ελψ νη εζσηεξηθεπκέλεο δηαθσλίεο κέζα απφ ηε κε ιεθηηθή επηθνηλσλία, ε νπνία θαλεξψλεη δπζαξέζθεηα θαη απνζηαζηνπνίεζε απφ ην έξγν (κνξθαζκνί, έληνλα βιέκκαηα, απάζεηα). Οη ιφγνη πνπ νδεγνχλ, ζπλήζσο, ζηελ εθδήισζε απηψλ ησλ δηαθσληψλ κπνξεί λα αθνξνχλ ην ίδην ην έξγν, ηηο δηαδηθαζίεο ηνπ έξγνπ ή ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Οη δηαθσλίεο γηα ην ίδην ην έξγν (εμσηεξηθεπκέλεο ή εζσηεξηθεπκέλεο) 43

45 πξνθχπηνπλ απφ ηελ έθθξαζε αιιεινζπγθξνπφκελσλ απφςεσλ. Ζ παξέκβαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζε απηφ ην ζεκείν είλαη γηα λα επηζεκαίλεη ηελ αμία ησλ δηαθνξεηηθψλ νπηηθψλ θαη λα ηνλίζεη φηη ε θξηηηθή αζθείηαη ζηηο απφςεηο θαη φρη ζηα πξφζσπα. Δίλαη ζεκαληηθφ λα μεθαζαξίζνπκε φηη απηή ε θξηηηθή δελ έρεη ζηφρν λα ζίμεη ην άηνκν πνπ εθθέξεη ηελ άπνςε, αιιά λα θηιηξάξεη ηε ζέζε ηνπ θαη λα θξαηήζεη φ, ηη αμηνινγεζεί σο θαηάιιειν γηα ην ζπγθεθξηκέλν έξγν, ψζηε ην θαηαιεθηηθφ απνηέιεζκα λα απνηειείηαη απφ κηα ζχλζεζε ηδεψλ. Οη δηαθσλίεο γηα ηηο δηαδηθαζίεο ηνπ έξγνπ πξνθχπηνπλ φηαλ νη άηππνη θαλφλεο θαη νη ξφινη, πνπ ηπρφλ ππάξρνπλ γηα λα επηκεξίζνπλ ην έξγν, δελ ηεξνχληαη. Ο εθπαηδεπηηθφο, ινηπφλ, ππελζπκίδεη ην ζηφρν ηεο νκάδαο θαη επηζεκαίλεη ηε ζεκαζία ηεο αιιειεμάξηεζεο γηα ηελ επηηπρία απηνχ ηνπ ζηφρνπ, δίλνληαο παξαδείγκαηα απφ ηελ επηθξαηνχζα θαηάζηαζε ηεο νκάδαο. Ζ ηξίηε πεξίπησζε δηαθσληψλ πξνθχπηεη απφ ηε δπζιεηηνπξγία ή ηελ απνπζία ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ κειψλ. Ίζσο, θαηά ην πξνεγνχκελν ζηάδην, λα κελ δεκηνπξγήζεθε κηα ζπιινγηθή ηαπηφηεηα ε νπνία ελδπλακψλεη ηελ ελδνπξνζσπηθή επηθνηλσλία θαη λα εθδειψζεθε απηή ε δηάζπαζε ζην ζηάδην ησλ δηαθσληψλ. Δλδερνκέλσο, φκσο, ε δπζιεηηνπξγία απηή λα νθείιεηαη ζηνλ αληαγσληζκφ θαη ζηηο εγεηηθέο ηάζεηο πνπ επηδεηθλχνπλ θάπνηα κέιε ηεο νκάδαο. ηε δεχηεξε πεξίπησζε, παξαηεξείηαη ε νκηιία ακθηζβήηεζεο ηνπ Mercer, ζχκθσλα κε ηελ νπνία, κεηά απφ κηα έληνλε ιεθηηθή ζχγθξνπζε, επηθξαηεί ε άπνςε ηνπ πην αδηάιιαθηνπ καζεηή (Φξπδάθε, 2009: ). Ο εθπαηδεπηηθφο παξεκβαίλεη γηα λα ππελζπκίζεη φηη πξφθεηηαη γηα κηα νκαδηθή εξγαζία θαη ην ηειηθφ έξγν πξέπεη λα είλαη απνηέιεζκα ζχλζεζεο ησλ πνιιαπιψλ νπηηθψλ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Ζ επίιπζε ησλ δηαθσληψλ μεθαζαξίδεη φζα δελ ήηαλ απηνλφεηα κέρξη εθείλε ηε ζηηγκή θαη νδεγεί ζε κεγαιχηεξε ζπλνρή ηεο νκάδαο. Μεηά ηελ επίιπζε ησλ δηαθνξψλ γηα ηα θξίζηκα δεηήκαηα ηεο νκάδαο αθνινπζεί ην ζηάδην ηεο ηζνξξνπίαο ησλ ζρέζεσλ (norming). Οη καζεηέο πνπ εξγάδνληαη ζε θάζε νκάδα ζπλεηδεηνπνηνχλ φηη πξέπεη λα ππάξρνπλ θάπνηα φξηα γηα λα κπνξεί λα έρεη έλα απνηέιεζκα ην έξγν ηνπο θαη εγθαζηδξχνληαη πιένλ νη άηππνη θαλφλεο θαη νη ζηξαηεγηθέο πνπ ζα απνθαζίζνπλ λα αθνινπζήζνπλ γηα λα είλαη πην απνηειεζκαηηθνί. Δλδερνκέλσο ζε δηαθνξεηηθέο νκάδεο, ηα ίδηα άηνκα λα πξφηεηλαλ δηαθνξεηηθέο ζηξαηεγηθέο, θαζψο νη καζεζηαθέο εκπεηξίεο ζα εθθνιάπηνληαλ ζε δηαθνξεηηθφ πιαίζην. Μηα αιιαγή ζην πιαίζην ηεο νκάδαο είλαη δπλαηφλ λα επεξεάζεη θαη ηελ ππφινηπε νκάδα θαη εδψ αλαδεηθλχεηαη ε έλλνηα ηεο αιιειεμάξηεζεο, ε νπνία ζπλδέεη ην ηξίην ζηάδην κε ην ηέηαξην ζηάδην. 44

46 ην ζηάδην ηεο εθηέιεζεο εξγαζίαο (performing) είλαη πηζαλφ λα κε θηάζνπλ φιεο νη νκάδεο ζε κηα επηρείξεζε, αλ ζπλαληήζνπλ αλππέξβιεηα εκπφδηα ζην ζηάδην ησλ δηαθσληψλ, φκσο είλαη απαξαίηεην λα θηάζνπλ φιεο νη νκάδεο ζε κηα ζρνιηθή ηάμε, έζησ θαη αλ ζε πξψηε θάζε ην έξγν πνπ ζα παξαρζεί είλαη κηθξφ. Ο εθπαηδεπηηθφο δελ κπνξεί λα αθήζεη κηα νκάδα λα παξαηηεζεί απφ ηνλ θνηλφ ζηφρν, αιιά πξέπεη λα παξέκβεη θαη λα δξάζεη άκεζα ζε πξφηεξν ζηάδην, φπσο αλαθέξακε. ην ζηάδην απηφ ε ηδαληθή πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο είλαη ε δηεξεπλεηηθή νκηιία ηνπ Mercer, ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη απφςεηο ησλ κειψλ πεξλνχλ απφ ινγηθφ έιεγρν, γηα λα θηιηξαξηζηνχλ. Σα κέιε πξνβάιινπλ επηρεηξήκαηα γηα ηηο ζέζεηο ηνπο θαη είλαη δεθηηθά ζηελ αλαηξνθνδφηεζε. Έηζη, ινηπφλ, δηεμάγεηαη κηα επνηθνδνκεηηθή ζπδήηεζε, πξνζαλαηνιηζκέλε ζην ίδην ην έξγν (Φξπδάθε, 2009: ). Οη καζεηέο έρνπλ ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ αηνκηθή ηνπο επζχλε γηα ην ζπιινγηθφ έξγν θαη ηελ αλάγθε γηα αιιειεμάξηεζε, ψζηε ην θαηαιεθηηθφ απνηέιεζκα λα απνηειεί κηα ζχλζεζε ηδεψλ. Ζ ηδαληθή πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε είλαη δπλαηφλ λα επέιζεη κεηά απφ έλα κεγάιν δηάζηεκα ζπζηεκαηηθήο άζθεζεο ησλ καζεηψλ ζηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Ζ θαηάθηεζή ηνπ ζεκαηνδνηεί ηελ νινθιήξσζε ηνπ team building θαη ηε ζπλέρηζε ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο κε βάζε απηά πνπ νη καζεηέο έρνπλ ήδε θαηαθηήζεη κέρξη ηψξα, νπφηε πιένλ θάλνπκε ιφγν γηα team development. πσο κφιηο αλαθέξακε ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία δελ ζηακαηά κε ηελ νινθιήξσζε ηνπ team building. Γηα ην ιφγν απηφ είλαη ζεκαληηθή ε αλαηξνθνδφηεζε κέζα απφ ηελ απνηίκεζε ηεο ζπλνιηθήο πξνζπάζεηαο. Μάιηζηα, είλαη δπλαηφλ λα έρνπκε θαη κηα θπθιηθή αλαηξνθνδνηηθή πνξεία, δειαδή λα γίλεηαη απνηίκεζε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζε ελδηάκεζα δηαζηήκαηα, κεηά ηελ νινθιήξσζε κίαο ή πεξηζζφηεξσλ δξαζηεξηνηήησλ αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο, ψζηε ε νκάδα λα εληνπίδεη φρη κφλν ηα νιηζζήκαηά ηεο, ηα νπνία ζα βειηηψλεη, αιιά θαη ηηο δπλαηφηεηέο ηεο, ψζηε λα ηηο εθκεηαιιεπηεί ζην κέγηζην βαζκφ. Χζηφζν, ζπρλά παξαιείπεηαη, θαζψο είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ απαηηεί ρξφλν. Σπλεξγαηηθή κάζεζε Team Building (TB) Κνηλφο ζηφρνο Αηνκηθή επζχλε γηα ζπιινγηθή επίδνζε Αιιειεμάξηεζε Αλάπηπμε δηαπξνζσπηθψλ δεμηνηήησλ 45

47 2.3 Ζ Νενειιεληθή Γιψζζα ζην Γπκλάζην ε απηφ ην ηειεπηαίν θεθάιαην ηεο βηβιηνγξαθηθήο επηζθφπεζεο γίλεηαη κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηηο ζχγρξνλεο δηδαθηηθέο αξρέο πνπ ζπλζέηνπλ κηα καζεηνθεληξηθή δηδαζθαιία, ελψ εμεηάδεηαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε εληζρχεη ηηο δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο ησλ καζεηψλ. Ζ ζπλεξγαηηθή κάζεζε θαίλεηαη λα βξίζθεη πξφζθνξν έδαθνο ζην γισζζηθφ κάζεκα, ηδηαίηεξα ζηελ θαηαλφεζε θαη παξαγσγή ιφγνπ, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη απνθιείεηαη ε εθαξκνγή ηεο ζηηο ελφηεηεο νη νπνίεο επεμεξγάδνληαη γξακκαηηθν ζπληαθηηθά θαηλφκελα χγρξνλεο δηδαθηηθέο πξνζεγγίζεηο Αλ αλαηξέμνπκε ζηε ζηνρνζεζία θαη ζηηο ελδεηθηηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ πξνηείλνληαη ζην Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ (Γ.Δ.Π.Π..), ζα δηαπηζηψζνπκε φηη, φπσο καξηπξά θαη ν πξψηνο φξνο ηνπ ηίηινπ ηνπ («Γηαζεκαηηθφ»), δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ δηαζεκαηηθφηεηα. Χζηφζν, αλ κειεηήζνπκε πην πξνζεθηηθά ηνλ ηξφπν πνπ είλαη δνκεκέλα ηα Γ.Δ.Π.Π.. Α.Π.. ή αλ παξαηεξήζνπκε ηελ ίδηα ηε δηδαθηηθή πξάμε, ζα δηαθξίλνπκε ηα ζηνηρεία φρη ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο, αιιά ηεο δηεπηζηεκνληθφηεηαο 20. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζην πιαίζην ελφο γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ, εδψ ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο, έλα ζέκα εμεηάδεηαη απφ ηελ νπηηθή δηαθνξεηηθψλ πεδίσλ, κε ζηφρν ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηνπ ζέκαηνο ζην πιαίζην, φκσο, ηνπ ελ ιφγσ καζήκαηνο. ε θάζε πεξίπησζε, νη αξρέο ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο θαη ηεο δηεπηζηεκνληθφηεηαο βαζίδνληαη ζηελ αλαθαιππηηθή ζεσξία ηνπ Bruner θαη ζηνλ θνλζηξνπθηηβηζκφ. Ο θνλζηξνπθηηβηζκφο ακθηζβεηεί ηε γλψζε, θαζψο ζεσξεί φηη δελ ππάξρεη κηα αληηθεηκεληθή ζεψξεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ γλψζε, ινηπφλ, «ηίζεηαη ζε ζπλερή δηεξψηεζε» (Φξπδάθε, 2009: ), ε δηεξψηεζε νδεγεί ζηε δηεξεχλεζε θαη απηή κε ηε ζεηξά ηεο ζηελ αλαθάιπςε. Ζ ζεσξία ηεο αλαθάιπςεο εζηηάδεη ζηελ ίδηα ηε δηαδηθαζία ηεο δηεξεχλεζεο, ηελ νπνία ζεσξεί απαξαίηεηε πξνθεηκέλνπ λα έρνπκε κηα νιηζηηθή πξνζέγγηζε ηνπ εμεηαδφκελνπ ζέκαηνο, κέζσ ησλ πνιιαπιψλ νπηηθψλ, νη νπνίεο ζπλζέηνπλ ην ζψκα ηεο γλψζεο ησλ καζεηψλ. Ζ δηαδηθαζία απηή βξίζθεη πξφζθνξν έδαθνο ζηα νκαδηθά ζρήκαηα, θαη δε ηηο αλνκνηνγελείο νκάδεο. Με δεδνκέλν φηη, ζχκθσλα κε ηελ θνλζηξνπθηηβηζηηθή πξνζέγγηζε, ε γλψζε γίλεηαη αληηιεπηή σο 20 Να ζεκεηψζνπκε φηη θαίλεηαη λα κελ αμηνπνηείηαη ζπρλά ε δηαζεκαηηθφηεηα δηεπηζηεκνληθφηεηα ζηε δηδαθηηθή πξαθηηθή. Βέβαηα, ζην Λχθεην ππάξρεη μερσξηζηφ κάζεκα ζην πξφγξακκα ζπνπδψλ κε ηνλ ηίηιν «Δξεπλεηηθή Δξγαζία Project», ην νπνίν αμηνπνηεί ηελ αξρή ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο. 46

48 θνηλσληθή θαηαζθεπή, ην λφεκα πνπ πξνθχπηεη θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο πξφζιεςεο ιφγνπ θαη νη ηδέεο πνπ αλαδχνληαη θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο ιφγνπ ζην κάζεκα ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο δηαθνξνπνηείηαη ζε θάζε νκάδα. Οη νκάδεο δηαθέξνπλ ζηα καζεζηαθά πεξηβάιινληα ζηα νπνία εθθνιάπηνληαη θαη, ζπλεπψο, δηαθνξνπνηείηαη ην καζεζηαθφ απνηέιεζκα. ην ζπλεξγαηηθφ πιαίζην, νη επθαηξίεο κάζεζεο, νη εκπεηξίεο θαη νη πεξηνξηζκνί πνπ ππάξρνπλ, ελζαξξχλνπλ ή απνζαξξχλνπλ δηαθνξεηηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη δίλνπλ δηαθνξεηηθά εξεζίζκαηα πνπ ηξνθνδνηνχλ ηε ζθέςε ησλ καζεηψλ (Ellington & Dierdorff, 2014: 41-42). Οη πξναλαθεξζείζεο ζχγρξνλεο πξνζεγγίζεηο απαηηνχλ ηε δεκηνπξγία ελφο καζεηνθεληξηθνχ πιαηζίνπ κέζα ζην νπνίν ζα κπνξνχζαλ απηέο λα επδνθηκήζνπλ. πσο ζε φια ηα γλσζηηθά αληηθείκελα, έηζη θαη ζην κάζεκα ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο, θαηά ην ζρεδηαζκφ ηεο δηδαζθαιίαο, ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε ηνπ ςπρνπαηδαγσγηθνχο παξάγνληεο, φπσο ε ειηθία θαη ν παξαζηαζηαθφο θχθινο ησλ παηδηψλ, ψζηε λα πξνθαιέζεη ην ελδηαθέξνλ ηνπο θαη λα δεκηνπξγήζεη εζσηεξηθά θίλεηξα γηα ηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Ζ δεκηνπξγία θαινχ ςπρνινγηθνχ θιίκαηνο είλαη έλαο αθφκα παξάγνληαο πνπ θηλείηαη πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Οη θαιέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ είλαη δπλαηφλ λα ηνλψζνπλ ηελ απηνπεπνίζεζή ηνπο θαη λα απμήζνπλ ηελ ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ηνπο ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Πξνυπφζεζε, φκσο, γηα ηε δεκηνπξγία θαιψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ είλαη ε αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ καζεηψλ, ε νπνία θαζίζηαηαη δπλαηή κέζα απφ επνηθνδνκεηηθέο ζπλεξγαζίεο, ζηηο νπνίεο νη ίδηνη νη καζεηέο αλαιακβάλνπλ έλα κέξνο ηνπ ειέγρνπ θαη γίλνληαη ππεχζπλνη γηα ηε κάζεζή ηνπο (παλφο & Μηράιεο, 2012: ) Ζ ζπλεξγαηηθή κάζεζε Ζ αιιειεπίδξαζε είλαη ππξήλαο ηεο επηθνηλσλίαο. ε έλα γισζζηθφ κάζεκα ε επηθνηλσλία κέζσ ηνπ πξνθνξηθνχ θαη ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ είλαη ην επηδησθφκελν. πλεπψο, ε αιιειεπίδξαζε πξέπεη λα απνηειεί φρη δεηνχκελε, αιιά απαξαίηεηε ζπλζήθε γηα ηε δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο, θαζψο αλαδεηθλχεη ηελ ακθίδξνκε ζρέζε κεηαμχ ησλ ζπλνκηιεηψλ. Ο θάζε ζπλνκηιεηήο πξνζιακβάλεη θαη παξάγεη κελχκαηα, ηα επεμεξγάδεηαη, ηα επαλαδηαηππψλεη, ηα εξκελεχεη κε βάζε ην ζπγθείκελν, αιιά θαη κε βάζε ηηο δηθέο ηνπ παξαδνρέο, θαη αλαηξνθνδνηεί ην ζπλνκηιεηή ηνπ (Brown, 1994: 159). Ζ δηαρείξηζε απηψλ ησλ κελπκάησλ εμαξηάηαη απφ ην πιαίζην κέζα ζην νπνίν απηά ιακβάλνπλ ρψξα. Ζ ζρνιηθή ηάμε απνηειεί έλα ηέηνην θνηλσληθφ πιαίζην 47

49 κέζα ζην νπνίν είλαη δπλαηφλ λα θαιιηεξγεζνχλ νη επηθνηλσληαθέο δεμηφηεηεο. Ζ δηάδξαζε, φκσο, ζε κία ζρνιηθή ηάμε ησλ καζεηψλ θαζίζηαηαη αδχλαηε, δηφηη ηα θαλάιηα επηθνηλσλίαο πνπ ζρεκαηίδνληαη κεηαμχ ηνπο είλαη πνιιά θαη ην πιέγκα ησλ ζρέζεσλ πνιχπινθν. Έηζη, ηα νκαδηθά ζρήκαηα θαίλεηαη λα δίλνπλ ηε ιχζε πξνζθέξνληαο πνηθίιεο επθαηξίεο γηα επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο κέζα απφ ηελ ελδν νκαδηθή αιιειεπίδξαζε ησλ καζεηψλ. Οη δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο πνπ θαιιηεξγνχληαη κέζσ ηεο αιιειεπίδξαζεο (αληαιιαγή απφςεσλ, ηεθκεξίσζε θαη αμηνιφγεζή ηνπο, δεμηφηεηεο επίιπζεο πξνβιήκαηνο, ιήςε απφθαζεο, αλάιεςε επζχλεο, αλάπηπμε ηξφπσλ επηθνηλσλίαο, δηαρείξηζε ζπγθξνχζεσλ, επειημία, πξνζαξκνζηηθφηεηα) θαηά ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε απνηεινχλ απφθηεκα πνπ δχλαηαη λα αμηνπνηεζεί θαη εθηφο εθπαηδεπηηθνχ ρψξνπ, φπσο πξνβιέπεηαη θαη απφ ηα ζεζκηθά θείκελα Γ.Δ.Π.Π.. Α.Π... πγθεθξηκέλα, ζηε ζηνρνζεζία ηνπ καζήκαηνο ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο ζην Γπκλάζην αλαθέξεηαη ραξαθηεξηζηηθά φηη επηδηψθεηαη νη καζεηέο «Να αλαπηχμνπλ πλεχκα ζπλεξγαζίαο θαη νκαδηθφηεηαο ζηε ζρνιηθή θαη εμσζρνιηθή δσή.» (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 2003: 49). Ζ επηθνηλσλία είλαη ηαπηφρξνλα κέζν θαη επηδίσμε γηα ην γισζζηθφ κάζεκα. Ζ θαιχηεξε ζπλζήθε γηα απηή ηελ αιιειεπίδξαζε είλαη, φπσο πξναλαθέξακε, ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, «κε έκθαζε ζηελ θαηαζθεπή λνήκαηνο θαη ζηελ παξαγσγή θαη θαηαλφεζε κελπκάησλ.» (παλφο & Μηράιεο, 2012: 176; Brown, 1994). Ζ ζπλεξγαηηθή κάζεζε ελδείθλπηαη ηδηαίηεξα γηα κεγάια ηκήκαηα, ζηα νπνία δηαηίζεηαη ειάρηζηνο απφ ην δηδαθηηθφ ρξφλν ζε θάζε καζεηή γηα λα κηιήζεη. Σα νθέιε ζε πνζνηηθφ επίπεδν είλαη φηη έρνπκε πνηθηιία ζην καζεηηθφ ιφγν, ελψ ζε πνηνηηθφ επίπεδν έρνπκε ηελ αιιειεπίδξαζε πνπ είλαη ε νπζία ηεο επηθνηλσλίαο θαη απαξαίηεην ζηνηρείν γηα ην γισζζηθφ κάζεκα (Brown, 1994: 173; Μαηζαγγνχξαο, 2011: 524). Καηά ηελ ελδν νκαδηθή αιιειεπίδξαζε πεξηζζφηεξνη καζεηέο έρνπλ ηελ επθαηξία λα εθθξαζηνχλ θαη λα δηαπηζηψζνπλ ηελ πνιιαπιφηεηα ησλ νπηηθψλ γηα έλα δήηεκα. Ζ αληαιιαγή απφςεσλ κέζσ ηνπ δηαιφγνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ηελ θάζε νκάδα ζε δηαθνξεηηθή ζπιινγηζηηθή, ζε δηαθνξεηηθή αληηκεηψπηζε ελφο ζέκαηνο θαη ζε δηαθνξεηηθά ζπκπεξάζκαηα. Σν λφεκα, ινηπφλ, θαηαζθεπάδεηαη σο «πξντφλ ηεο ζπδήηεζεο» θαη εμαξηάηαη θάζε θνξά ηφζν απφ ηνλ πνκπφ πνπ δηαηππψλεη ην κήλπκα φζν θαη απφ ηνλ δέθηε πνπ ην πξνζιακβάλεη (Brown, 1994: 81). πλεπψο, αθνχ ε θάζε νκάδα δηαθέξεη σο πξνο ηα άηνκα πνπ ηελ απνηεινχλ, ε αλαδπφκελε δπλακηθή ηεο επεξεάδεη ην απνηέιεζκα πνπ ζα πξνθχςεη. 48

50 ε κηα δηαδξαζηηθή ηάμε (interactive class), νη καζεηέο δνπιεχνπλ ζπλεξγαηηθά (είηε ζε εηαηξηθά είηε ζε νκαδηθά ζρήκαηα), βηψλνπλ (παξάγνπλ θαη πξνζιακβάλνπλ) απζεληηθέο πεξηζηάζεηο επηθνηλσλίαο θαη εμαζθνχλ ηνλ πξνθνξηθφ ηνπο ιφγν, αιιά θαη ηε γξαπηή επηθνηλσλία, δηαδηθαζίεο πνπ ηνπο πξνεηνηκάδνπλ γηα πξαγκαηηθέο επηθνηλσληαθέο πεξηζηάζεηο εθηφο ζρνιηθήο ηάμεο (Brown, 1994: 81). Οη δηαδηθαζίεο απηέο ζπκβάιινπλ ζηελ απφθηεζε ησλ επηδησθφκελσλ ηθαλνηήησλ πνπ αλαγξάθνληαη ζηα ζεζκηθά θείκελα, θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ ελφηεηα ηεο αμηνιφγεζεο ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ ζηελ πξνθνξηθή επηθνηλσλία. Έηζη, ινηπφλ, κέζα απφ ηέηνηεο δηαδηθαζίεο, ν καζεηήο σο πνκπφο απνθηά, κεηαμχ άιισλ, ηελ ηθαλφηεηα λα «λα κεηαδίδεη κε ζαθήλεηα ηηο ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ» θαη «λα παξαθνινπζεί ηηο αληηδξάζεηο (ιεθηηθέο θαη κε) ηνπ αθξναηεξίνπ ηνπ θαη λα αληαπνθξίλεηαη ζε απηέο, π.ρ. λα αλαζεσξεί ηελ άπνςή ηνπ ιακβάλνληαο ππφςε ηηο πιεξνθνξίεο ή / θαη ηα επηρεηξήκαηα ησλ αθξναηψλ δεθηψλ», ελψ σο δέθηεο απνθηά ηελ ηθαλφηεηα «λα πξνζιακβάλεη θαη λα θαηαλνεί δηάθνξα είδε πξνθνξηθνχ ιφγνπ απφ πνηθίινπο πνκπνχο (απαληά ζε εξσηήζεηο θαηαλφεζεο, παξάγεη ν ίδηνο ιφγν, ν νπνίνο βαζίδεηαη ζην ιφγν πνπ άθνπζε θ.ν.θ.)» θαη «λα αμηνινγεί ηηο ζθέςεηο θαη ηα επηρεηξήκαηα ηνπ πνκπνχ ζην ιφγν πνπ αθνχεη, ιακβάλνληαο ππφςε ην ζθνπφ ηνπ πνκπνχ θαη ηελ πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο» (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 2003: 62-63). Παξαηεξνχκε, ινηπφλ, φηη ζηε βαζκίδα ηνπ Γπκλαζίνπ έρνπκε κεηαηφπηζε απφ ηε γισζζηθή ηθαλφηεηα ζηελ επηθνηλσληαθή δεμηφηεηα. Ζ βαζηθή επηδίσμε ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο δελ είλαη κφλν ε εθκάζεζε ησλ δνκψλ ηεο γιψζζαο (γισζζηθή νξζφηεηα), ζηηο νπνίεο ν καζεηήο έρεη αζθεζεί ήδε απφ ηελ πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε (ελλ. ζηηο πην βαζηθέο), αιιά θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ζα ηηο αμηνπνηήζεη ζηελ εθάζηνηε επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε (επηθνηλσληαθή νξζφηεηα) (Αξράθεο, 2011: 20). Ζ επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε ηνπ καζήκαηνο έρεη εθαξκνγή φρη κφλν ζηελ θαηαλφεζε θαη ηελ παξαγσγή ιφγνπ, φπνπ δηαπξαγκαηεπφκαζηε ηα λνήκαηα, αιιά θαη ζηε δηδαζθαιία ησλ γξακκαηηθν ζπληαθηηθψλ θαηλνκέλσλ, φπνπ ε ρξήζε ηνπ ιφγνπ εληαγκέλε ζε κηα επηθνηλσληαθή πεξίζηαζε είλαη αλαγθαία γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ θαηλνκέλσλ θαη γηα ηε ζχλδεζή ηνπο κε ηελ εθηφο ζρνιείνπ πξαγκαηηθφηεηα. Χζηφζν, απηφ δε ζεκαίλεη φηη ε δηδαζθαιία ησλ γξακκαηηθν ζπληαθηηθψλ θαηλνκέλσλ κπνξεί λα γίλεη πάληνηε κε νκαδνζπλεξγαηηθέο πξνζεγγίζεηο. Απηέο, ζπλήζσο, έρνπλ θαιχηεξε εθαξκνγή φηαλ γίλεηαη εμάζθεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ην νπνίν παξνπζίαζε ζε πξνεγνχκελε θάζε ν δηδάζθσλ. Μάιηζηα, ε 49

51 εμάζθεζε απηή πξνηείλεηαη λα γίλεη ζε εηαηξηθά ζρήκαηα ή ζε νκάδεο ησλ ηεζζάξσλ αηφκσλ, αλ ε δηάηαμε ησλ ζξαλίσλ δελ επηηξέπεη ηελ άκεζε επαθή ηνπο. Μπνξεί αθφκα λα αμηνπνηεζεί ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζε παηγληψδεηο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ε παξαγσγή θαη ε ζχλζεζε ιέμεσλ, ψζηε νη καζεηέο κέζα απφ παξαδείγκαηα λα νδεγεζνχλ ζηνλ «θαλφλα» (επαγσγηθή κέζνδνο), αλ θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε θάλνπκε ιφγν, θπξίσο, γηα κηα πξνζέγγηζε πνπ εζηηάδεη ζηε δνκή θαη φρη ζηελ επηθνηλσλία, δηφηη δελ ππάξρεη έλα θείκελν ζην νπνίν λα δηαθαίλεηαη ε ιεηηνπξγία ησλ παξάγσγσλ ή ζχλζεησλ ιέμεσλ. Β ΜΔΡΟ: ΔΡΔΤΝΑ 3. Μεζνδνινγία έξεπλαο Ζ ηξίηε ελφηεηα απνηειείηαη απφ ελληά θεθάιαηα. νρηψ ζπλνπηηθά θαη έλα εθηελέο. ηα πξψηα νρηψ θεθάιαηα δηαηππψλνληαη νη παξαδνρέο ηεο έξεπλαο, ηίζεληαη ν ζθνπφο ηεο θαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα, πξνζδηνξίδεηαη ε εξεπλεηηθή κέζνδνο πνπ αθνινπζήζακε, παξνπζηάδεηαη ην ρξνλνδηάγξακκα ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ θαη ησλ ζπλεληεχμεσλ, γίλεηαη αλαθνξά ζην δείγκα απφ ην νπνίν θαη ζηα εξγαιεία κε ηα νπνία αληιήζεθαλ ηα δεδνκέλα, πξνζδηνξίδεηαη ε κέζνδνο αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ θαη θαηαγξάθνληαη νη πεξηνξηζκνί ηεο παξνχζαο έξεπλαο. ην έλαην θεθάιαην, ε παξνπζίαζε εξκελεία ησλ δεδνκέλσλ δηαθξίλεηαη ζε ηξία ππν-θεθάιαηα, θαζέλα απφ ηα νπνία παξνπζηάδεη δηαθνξεηηθέο νπηηθέο ηνπ ζέκαηνο. Σν πξψην ππνθεθάιαην παξνπζηάδεη θαζεκηά απφ ηηο ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηεο εξεπλήηξηαο γηα ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ νκάδσλ. ην δεχηεξν ππν-θεθάιαην νη ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ δίλνπλ κηα άιιε νπηηθή γηα φζα πξνέθπςαλ θαηά ηελ παξαηήξεζε. Σέινο, ζην ηξίην ππν-θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε νπηηθψλ ησλ θαζεγεηψλ ζπλνιηθά γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε. 3.1 Παξαδνρέο ηεο έξεπλαο Πξηλ πξνρσξήζνπκε ζην εξεπλεηηθφ κέξνο, ζα ζπλνςίζνπκε ηηο παξαδνρέο ηεο ελ ιφγσ κειέηεο, νη νπνίεο απνηεινχλ απφξξνηα ηεο βηβιηνγξαθίαο πνπ παξνπζηάζηεθε ζην πξψην κέξνο ηεο εξγαζίαο. Δλζηεξληδφκαζηε ηε ζέζε ηνπ Piaget ζρεηηθά κε ηε 50

52 ζεκαζία ηεο αιιειεπίδξαζεο ηνπ αηφκνπ κε ην θνηλσληθφ ηνπ πεξηβάιινλ γηα ηελ πξφθιεζε γλσζηηθήο ζχγθξνπζεο ζην άηνκν θαη, θαηά ζπλέπεηα, ηε γλσζηηθή ηνπ αλάπηπμε. Θα κπνξνχζακε, φκσο, λα πνχκε φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε πνπ απαζρφιεζε ηελ εξγαζία καο πξνζεγγίδεη πεξηζζφηεξν ηε ζεψξεζε ηνπ Vygotsky. Χζηφζν, ζεσξνχκε φηη ε Ε.Δ.Α. είλαη έλα είδνο ππνζηήξημεο (scaffolding) πνπ εμππεξεηεί ζε πξψην επίπεδν ηελ ζπλεξγαηηθή κάζεζε, φπσο εκείο ηελ αληηιακβαλφκαζηε. Θεσξνχκε, φκσο, φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε πξνρσξάεη έλα βήκα παξαπέξα, δίλνληαο έκθαζε ζηελ πνιιαπιφηεηα ησλ νπηηθψλ. ηελ παξνχζα εξγαζία, ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε γίλεηαη αληηιεπηή σο κηα εθπαηδεπηηθή κέζνδνο, ηελ νπνία αμηνπνηνχλ παξεκβάζεηο φπσο ην team building ή ην team development. Ζ ζχζηαζε ησλ νκάδσλ πηζηεχνπκε φηη πξέπεη λα είλαη αλνκνηνγελήο κε βάζε ην θχιν θαη ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο ησλ καζεηψλ, ελψ ην κέγεζφο ηνπο λα είλαη κεηαμχ ηεζζάξσλ κε πέληε αηφκσλ. Ζ ρσξνηαμηθή νξγάλσζε πξέπεη λα είλαη ηέηνηα ψζηε λα επηηξέπεη ηελ άκεζε βιεκκαηηθή επαθή κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Δπηπιένλ, θαίλεηαη φηη νη αθφινπζεο πξνυπνζέζεηο είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο: α. ν θνηλφο ζηφρνο, ν νπνίνο ζα εζηηάδεη ζηελ ίδηα ηελ νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ, β. ε αιιειεμάξηεζε κε βάζε ην απνηέιεζκα, ψζηε καδί κε ηνλ θνηλφ ζηφρν λα δεκηνπξγνχληαη εζσηεξηθά θίλεηξα, θαη γ. ε αηνκηθή επζχλε γηα ηε ζπιινγηθή επίδνζε, ψζηε ν καζεηήο λα είλαη ππεχζπλνο γηα ηε κάζεζή ηνπ θαη ηε κάζεζε ησλ ππφινηπσλ κειψλ ηεο νκάδαο. Μέζα ζε απηφ ην πιαίζην δεκηνπξγνχληαη θάπνηνη άηππνη θαη, ζπρλά, άξξεηνη θαλφλεο, νη νπνίνη ζέηνπλ φξηα ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ κειψλ. Αθφκα θαη φηαλ ππάξρνπλ δηαθξηηνί ξφινη, ην θαηαιεθηηθή ζχλζεζε πξέπεη λα παξνπζηάδεηαη σο κηα νιφηεηα, θάηη πνπ πξνυπνζέηεη ηζρπξή ζεηηθή αιιειεμάξηεζε, ε νπνία δηακνξθψλεη κηα ζπιινγηθή ηαπηφηεηα. Οθείινπκε λα εμαζθνχκε ηνπο καζεηέο ζηηο θνηλσληθέο θαη επηθνηλσληαθέο δεμηφηεηεο. Ζ εμάζθεζε απηή δηελεξγείηαη θαηά ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, ψζηε νη καζεηέο λα δηαπηζηψζνπλ επί ησ έξγν πνηα ζηνηρεία πξνσζνχλ ην έξγν θαη πνηα ην επηβξαδχλνπλ. Ο επηζπκεηφο ηχπνο νκηιίαο γηα κηα ζπλεξγαζία είλαη ε, θαηά Mercer, δηεξεπλεηηθή νκηιία. Πνιιέο ζρεηηθέο έξεπλεο δηαπηζηψλνπλ ε νκαδηθή εξγαζία σθειεί ην παηδί ηφζν ζε γλσζηηθφ φζν θαη ζε θνηλσληθνζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν. Οη παξαδνρέο καο ζπκθσλνχλ κε ηα ζπκπεξάζκαηα απηά, γη απηφ ζηελ εξεπλά καο εμεηάδνπκε ηελ επίδξαζε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο θαη ζηνπο ηξεηο ηνκείο (αθαδεκατθφ, θνηλσληθφ, ζπλαηζζεκαηηθφ). 51

53 Αληηιακβαλφκαζηε ην team building σο κηα κνξθή παξέκβαζεο πνπ έρεη εθαξκνγή ζε λενζχζηαηεο νκάδεο θαη απνδίδνπκε ηνλ φξν απηφ σο «αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο», κεηαθξάδνληαο ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Μέζσ ηνπ TB επηδηψθνπκε λα ζπζθίμνπκε ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη λα ηνπο βνεζήζνπκε λα απνθηήζνπλ δεμηφηεηεο ζπλεξγαζίαο, ψζηε λα κπνξνχλ λα απνδψζνπλ θαιχηεξα ζην νκαδηθφ έξγν. πκθσλνχκε απνιχησο φηη γηα ηελ επίηεπμε απηψλ ησλ ζηφρσλ απαηηείηαη έλα ρξνληθφ δηάζηεκα κέρξη νη καζεηέο λα εμνηθεησζνχλ κε ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία θαη φηη ζην δηάζηεκα απηφ νη νκάδεο πεξλνχλ απφ θάπνηα ζηάδηα: ην ζηάδην ηνπ ζρεκαηηζκνχ (forming), ην ζηάδην ησλ δηαθσληψλ (storming), ην ζηάδην ηεο ηζνξξνπίαο ησλ ζρέζεσλ (norming) θαη ην ζηάδην ηεο εθηέιεζεο εξγαζίαο (performing). Δθηφο απφ ην πξψην ζηάδην, ηα ππφινηπα ζηάδηα επαλαιακβάλνληαη, κέρξη νη καζεηέο λα θαηαθηήζνπλ ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ην ηειεπηαίν ζηάδην. ην κεζν-δηάζηεκα ιακβάλνπλ ρψξα δηαδηθαζίεο αλαηξνθνδφηεζεο, ηφζν σο κνξθή παξέκβαζεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο, φζν θαη σο κηα δηαθξηηή δηαδηθαζία απνινγηζκνχ ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο. Με ηελ νινθιήξσζε ηεο παξέκβαζεο ηνπ team building, δε παχεη θαη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, αιιά ζπλερίδεηαη θαη πιένλ θάλνπκε ιφγν γηα team development, θάηη ην νπνίν δελ ζα απαζρνιήζεη ηελ παξνχζα κειέηε. Τηνζεηνχκε ηελ άπνςε φηη ε επηθνηλσλία είλαη ηαπηφρξνλα κέζν θαη επηδίσμε γηα ην γλσζηηθφ αληηθείκελν ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο. Απαξαίηεην ζηνηρείν γηα ηελ επηθνηλσλία είλαη ε αιιειεπίδξαζε, ε νπνία βξίζθεη πξφζθνξν έδαθνο θαηά ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Θεσξνχκε φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε έρεη εθαξκνγή ζε δηάθνξεο ελφηεηεο ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο, φπσο θαίλεηαη θαη απφ ηηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο πνπ δηελεξγήζεθαλ, ν ζρεδηαζκφο ησλ νπνίσλ ιακβάλεη ππφςε ηνπ ςπρνπαηδαγσγηθνχο παξάγνληεο. ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, ινηπφλ, νη καζεηέο ζπδεηνχλ θαη κέζα απφ ηε ζπδήηεζε θαηαζθεπάδεηαη ην λφεκα θαηά ηελ θαηαλφεζε ιφγνπ, παξάγεηαη κηα πνιιαπιφηεηα νπηηθψλ γηα έλα δήηεκα θαηά ηελ παξαγσγή ιφγνπ θαη νη καζεηέο εμαζθνχληαη ζηα γισζζηθά θαηλφκελα θαηά ηε δηδαζθαιία ησλ γξακκαηηθν ζπληαθηηθψλ θαηλνκέλσλ. 52

54 3.2 θνπφο θαη ζηφρνη εξσηήκαηα ηεο έξεπλαο Βαζηθή επηδίσμε ηεο παξνχζαο εξγαζίαο απνηειεί ε δηεξεχλεζε ηεο αμίαο ηνπ team building ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία θαη ζπγθεθξηκέλα ζην κάζεκα ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο ζην Γπκλάζην. Σα απνηειέζκαηα δηάθνξσλ εξεπλψλ δείρλνπλ φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε σθειεί ηνπο καζεηέο ζηνλ αθαδεκατθφ, θνηλσληθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα. Χζηφζν, απαηηείηαη έλα ρξνληθφ δηάζηεκα, θαηά ην νπνίν νη καζεηέο πεξλνχλ απφ θάπνηεο θάζεηο κέρξη λα εμνηθεησζνχλ κε ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. ε απηφ ην δηάζηεκα ζεσξνχκε φηη ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα εθαξκφζεη ηελ παξέκβαζε ηνπ team building, ψζηε νη καζεηέο λα απνθηήζνπλ ηηο δεμηφηεηεο ζπλεξγαζίαο. Απηέο νη δεμηφηεηεο νδεγνχλ ζε πην ιεηηνπξγηθέο θαη επνηθνδνκεηηθέο ζπλεξγαζίεο, νη νπνίεο θαίλεηαη λα επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε ησλ ηξηψλ ηνκέσλ. ηελ ελ ιφγσ έξεπλα, επηδηψθεηαη ε δηεξεχλεζε α. ησλ παξαγφλησλ πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ πξαγκαηνπνίεζε κηαο ιεηηνπξγηθήο ζπλεξγαζίαο ζε επίπεδν ζρνιηθήο ηάμεο θαη β. ηεο επίδξαζεο ηεο παξέκβαζεο (team building) ζηνλ αθαδεκατθφ, θνηλσληθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα. Σα παξαθάησ εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ζπκβάιινπλ ζηελ επίηεπμε ηνπ ζθνπνχ πνπ ζέζακε γηα ηελ έξεπλά καο θαη απνηεινχλ εμεηδίθεπζε ηνπ ζθνπνχ ζε επηκέξνπο ζηφρνπο: 1. Με πνην θξηηήξην νξίδεηαη ην κέγεζνο ηεο νκάδαο θαη δηακνξθψλεηαη ε ζχζηαζή ηεο θαη πψο νη απηνί νη παξάγνληεο επεξεάδνπλ ηε δπλακηθή ηεο νκάδαο; 2. Ζ δηακφξθσζε δηαθξηηψλ ξφισλ ζην πιαίζην ησλ νκάδσλ είλαη θαζνξηζηηθή γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο; 3. Ζ πξνεγνχκελε εκπεηξία εξγαζίαο ζε νκάδεο επεξεάδεη ηε ζπλεξγαζία; 4. Ζ ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζπκβάιιεη ζηελ επίηεπμε καζεζηαθψλ απνηειεζκάησλ; Με πνηνλ ηξφπν; 5. Με πνηνλ ηξφπν ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ επηθνηλσλίαο ησλ καζεηψλ; 6. Καηά ηε ζπλεξγαζία, ηεξνχληαη νη βαζηθνί θαλφλεο πνπ έρνπλ ζπδεηεζεί ζηελ ηάμε απφ ηελ αξρή; Πψο θαίλεηαη απηφ; 7. Ση είδνπο πξνβιήκαηα κπνξεί λα δεκηνπξγεζνχλ θαηά ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία; Γίλεηαη πξνζπάζεηα επίιπζήο ηνπο; Αλ λαη, κε πνηνλ ηξφπν; Αλ φρη, γηαηί; 8. Οη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο / δεζκνί πνπ αλαπηχζζνληαη ζην πιαίζην ηεο ζπλεξγαζίαο θαίλεηαη λα επεξεάδνπλ ηελ νκαδηθή εξγαζία; 9. Ζ ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία σθειεί ην ίδην ην άηνκν ζε πξνζσπηθφ επίπεδν; Με πνηνλ ηξφπν; 53

55 10. Ζ δηαδηθαζία ηεο ζπλεξγαζίαο επεξεάδεη ηηο ζρέζεηο ησλ καζεηψλ εθηφο καζήκαηνο; Σα ηξία πξψηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα αθνξνχλ ην πξψην ζθέινο ηνπ ζθνπνχ, ελψ ηα ππφινηπα εξσηήκαηα ην δεχηεξν ζθέινο. Πην αλαιπηηθά, ηα εξσηήκαηα 1-3 αλαθέξνληαη ζηνπο βαζηθνχο παξάγνληεο πνπ πξέπεη λα ιακβάλεη ππφςε ηνπ ν εθπαηδεπηηθφο θαηά ην ζρεδηαζκφ ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ. Οη παξάγνληεο απηνί αθνξνχλ ην κέγεζνο ηεο νκάδαο, ηε ζχζηαζή ηεο, ηνπο ξφινπο ησλ κειψλ θαη ηελ πξνεγνχκελε εκπεηξία εξγαζίαο ζε νκάδεο. Σν εξσηήκαηα 4-5 εζηηάδνπλ ζηελ επίδξαζε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο θαηά ην δηάζηεκα ηεο παξέκβαζεο (TB) ζηνλ αθαδεκατθφ ηνκέα, ηα εξσηήκαηα 6-8 δηεξεπλνχλ ηνλ θνηλσληθφ ηνκέα, ελψ ηα εξσηήκαηα 9-10 εμεηάδνπλ ηελ επίδξαζε ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο ζηνλ ςπρνινγηθφ ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα. 3.3 Πξνζδηνξηζκφο ηεο εξεπλεηηθήο κεζφδνπ Σα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ζην ζχλνιφ ηνπο ππαγνξεχνπλ κηα πνηνηηθή κέζνδν έξεπλαο. Ζ πνηνηηθή κέζνδνο ζπλάδεη κε ηηο παξαδνρέο πνπ παξνπζηάζηεθαλ παξαπάλσ πεξί θαηαζθεπήο λνήκαηνο. Ζ πξαγκαηηθφηεηα γίλεηαη αληηιεπηή σο κηα θνηλσληθή θαηαζθεπή θαη ην λφεκα πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ εξκελεία ηεο εκπεηξίαο ησλ αηφκσλ είλαη θνηλσληθά θαηαζθεπαζκέλν. Ζ παξνχζα έξεπλα επηδηψθεη λα πεξηγξάςεη θαη λα εξκελεχζεη γεγνλφηα θαη εκπεηξίεο πνπ έιαβαλ ρψξα θαηά ηηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, κε ζηφρν ηελ αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ησλ ππν νκάδσλ. Μαο ελδηαθέξεη λα θαηαλνήζνπκε ηελ αμία ηεο αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο ζε αθαδεκατθφ (ζην κάζεκα ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο ζην Γπκλάζην), θνηλσληθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν. Ζ εκπεηξία ησλ ζπκκεηερφλησλ ζην θπζηθφ ηνπο πεξηβάιινλ εμεηάδεηαη κε ηελ εζλνγξαθηθή πξνζέγγηζε, ε νπνία πεξηιακβάλεη παξαηήξεζε ησλ δηαδηθαζηψλ θαη ησλ ελεξγεηψλ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζην πεξηβάιινλ φπνπ απηνί δξνπλ θαη ζπκκεηνρή ηνπ ίδηνπ ηνπ εξεπλεηή ζην ππφ κειέηε ζέκα (Νφβα Καιηζνχλε, 2006). Μέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ αηφκσλ ζην δηθφ ηνπο πεξηβάιινλ, είλαη δπλαηφλ λα θαηαλνήζνπκε θαιχηεξα ηε δξάζε ηνπο. Ζ εκπινθή ηνπ εξεπλεηή ζηε δηαδηθαζία ζπκβάιιεη ζηελ παξαηήξεζε ηεο δξάζεο εθ ησλ έζσ θαη ζηε δεκηνπξγία κηαο νηθεηφηεηαο κε ηνπο ζπκκεηέρνληεο, ψζηε λα είλαη ζε ζέζε λα εθθξάδνπλ ειεχζεξα 54

56 ζθέςεηο θαη ζπλαηζζήκαηα γηα ηηο δηαδηθαζίεο πνπ εθηπιίζζνληαη ζην δηθφ ηνπο πεξηβάιινλ. 3.4 Χξνλνδηάγξακκα Οη δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο ζην κάζεκα ηεο Ν.Δ. Γιψζζαο πξαγκαηνπνηήζεθαλ αλά κία κε δχν εβδνκάδεο, αλάινγα κε ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ δηδαθηηθψλ σξψλ. Αλ θαη, ζχκθσλα κε ηε δνκή ηνπ θάζε θεθαιαίνπ ζην ζρνιηθφ εγρεηξίδην, πξνεγείηαη ε πξφζιεςε ιφγνπ ζηα εηζαγσγηθά θείκελα, αθνινπζνχλ νη ελφηεηεο κε ηα γξακκαηηθν-ζπληαθηηθά θαηλφκελα θαη ζηε ζπλέρεηα νη δξαζηεξηφηεηεο παξαγσγήο ιφγνπ, εδψ αθνινπζήζακε άιιε ζεηξά. Άιισζηε, νη δξαζηεξηφηεηεο θαη ηα θείκελα πνπ αμηνπνηήζακε ήηαλ εθηφο ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ 21. Ζ επηινγή λα κε γίλνπλ νη ζπλεληεχμεηο κεηά απφ θάζε δηδαζθαιία, αιιά κεηά ηελ νινθιήξσζε ησλ ηξηψλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ, είρε ζηφρν λα αμηνινγήζνπλ νη καζεηέο ηελ εκπεηξία ηνπο ζπλνιηθά θαη πην απνζηαζηνπνηεκέλα ζπλαηζζεκαηηθά. Χζηφζν, θαη εδψ ππήξμε έλα πξαθηηθφ πξφβιεκα, κε απνηέιεζκα λα κεζνιαβήζνπλ 13 κέξεο απφ ηελ ηειεπηαία δηδαζθαιία. Δπηπρψο, απφ ηηο ζπλεληεχμεηο θάλεθε φηη νη καζεηέο ζπκνχληαλ αξθεηά θαιά ηηο δηδαζθαιίεο θαη κπφξεζαλ λα αληαπνθξηζνχλ ηθαλνπνηεηηθά ζηηο εξσηήζεηο ηεο εξεπλήηξηαο. Ζ εκεξνκελία θαηά ηελ νπνία ζα πξαγκαηνπνηνχληαλ νη ζπλεληεχμεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δελ ζα επεξέαδε ηε δηαδηθαζία, θαζψο ήηαλ αλεμάξηεηεο απφ ηελ εζλνγξαθηθή κειέηε. Οπφηε πξνηηκήζεθε λα δηελεξγεζνχλ θαηά ηα ηέιε ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο, ψζηε νη δηδάζθνληεο λα κηιήζνπλ γηα ηελ εκπεηξία ηνπο, ιακβάλνληαο ππφςε θαη ηα πξφζθαηα δεδνκέλα ηεο ηξέρνπζαο ζρνιηθήο ρξνληάο. 21 ηελ πξψηε δηδαζθαιία, ε παηγληψδεο δξαζηεξηφηεηα πνπ εμππεξεηνχζε ην ζηφρν ηνπ πξψηνπ ζηαδίνπ ηεο παξέκβαζεο ήηαλ απνζπαζκαηηθή, ρσξίο θάπνηα θεηκεληθή αλαθνξά. Απηφ πνπ πξνθάιεζε πξνβιεκαηηζκφ ήηαλ φηη ε παξαγσγή ιφγνπ πξνεγήζεθε ηεο πξφζιεςεο ιφγνπ, ιφγσ θάπνησλ πξαθηηθψλ πξνβιεκάησλ. Δλψ, ινηπφλ, ηα θείκελα ηα νπνία ζα επεμεξγάδνληαλ νη καζεηέο θαηά ηελ πξφζιεςε ιφγνπ ζα κπνξνχζαλ λα ιεηηνπξγήζνπλ εληζρπηηθά, απφ άπνςε πεξηερνκέλνπ, ζηελ παξαγσγή θεηκέλσλ, θάηη ηέηνην δελ έγηλε, αθνχ ε πξφζιεςε έπεηαη ηεο παξαγσγήο ιφγνπ. Γηα λα αληηκεησπηζηεί ην πξφβιεκα ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ παξαγφκελσλ θεηκέλσλ, θαηά ηελ παξαγσγή ιφγνπ θξίζεθε απαξαίηεηε ε πξνζπγγξαθηθή ελίζρπζε. Σέινο, θξίλακε φηη νη νκάδεο δε ζα αληηκεησπίζνπλ ζεκαληηθέο δπζθνιίεο ζηε δνκή ησλ θεηκέλσλ ηνπο, θαζψο έρνπλ δηδαρηεί ηα θεηκεληθά είδε ήδε απφ ηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο. 55

57 Ηκεξνκελία Γηδαθηηθέο ώξεο Δηζαγσγηθή ζπδήηεζε 23 Φεβξνπαξίνπ ε δηδαθηηθή παξέκβαζε Παξάγσγα νπζηαζηηθά 23 Φεβξνπαξίνπ δηδαθηηθή ψξα 2 ε δηδαθηηθή παξέκβαζε Παξαγσγή ιόγνπ 2 Μαξηίνπ δηδαθηηθέο ψξεο 3 ε δηδαθηηθή παξέκβαζε Πξόζιεςε ιόγνπ 16 Μαξηίνπ δηδαθηηθή ψξα Ηκεξνκελία Γηάξθεηα πλεληεύμεηο καζεηώλ 29 Μαξηίνπ / ν θάζε καζεηήο πλεληεύμεηο εθπαηδεπηηθώλ Μαΐνπ / ν θάζε θαζεγεηήο 3.5 Γείγκα Σν δείγκα πνπ αμηνπνηήζεθε ζηηο ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο, νη νπνίεο δηελεξγήζεθαλ ηνπο κήλεο Φεβξνπάξην κέρξη Μάξηην, ήηαλ κία ζρνιηθή ηάμε 29 καζεηψλ ηεο Α Γπκλαζίνπ. Ζ ηάμε απηή βξίζθεηαη ζην Λεφληεην Λχθεην Παηεζίσλ, ην νπνίν είλαη έλα απφ ηα ζρνιεία ηεο πξαθηηθήο άζθεζεο ηνπ Π.Μ.. «Θεσξία, Πξάμε θαη Αμηνιφγεζε ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ Έξγνπ: Δθπαηδεπηηθφο ρεδηαζκφο θαη Γηδαζθαιία». Ζ εθπαηδεπηηθφο εξεπλήηξηα παξαθνινχζεζε αξθεηέο δηδαζθαιίεο ζην ζπγθεθξηκέλα ηκήκα ζε δηάθνξα γλσζηηθά αληηθείκελα πνπ εκπίπηνπλ ζην θηινινγηθφ πεδίν. Δπηπιένλ, ζην ίδην ηκήκα πξνεγήζεθαλ ηέζζεξηο δηδαζθαιίεο ζηα Κείκελα Νενειιεληθήο Λνγνηερλίαο θαη ζηελ Αξραία Διιεληθή Γιψζζα απφ κεηάθξαζε (Οδχζζεηα). Ζ ζπρλή επαθή κε ηνπο καζεηέο απφ ηνλ Οθηψβξην κέρξη ηνλ Φεβξνπάξην είρε δεκηνπξγήζεη κία νηθεηφηεηα θαη έλα επράξηζην θιίκα κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη ηεο δηδάζθνπζαο εξεπλήηξηαο. Σν δείγκα είλαη βνιηθφ, γηαηί ην ζπγθεθξηκέλν ζρνιείν ήηαλ έλα απφ ηα νρηψ ζρνιεία πνπ κεηείραλ ζηελ πξαθηηθή άζθεζε ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ. Παξάιιεια, ην δείγκα είλαη ζθφπηκν, γηαηί, απφ φζα 56

58 ηκήκαηα παξαθνινχζεζε ε δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα, επέιεμε ην ζπγθεθξηκέλν ιφγσ ηεο αλεπηπγκέλεο δπλακηθήο πνπ είρε ήδε ην ηκήκα 22. Απφ ηνπο 29 καζεηέο ηεο ηάμεο επειέγεζαλ 8 καζεηέο γηα ζπλέληεπμε. Πξφθεηηαη γηα έλα ζθφπηκν δείγκα ην νπνίν αληιήζεθε κε βάζε θάπνηα θξηηήξηα, ηα νπνία εμππεξεηνχζαλ ζπγθεθξηκέλεο ζηνρεχζεηο. Έλα απφ ηα θξηηήξηα επηινγήο ηνπ ήηαλ ε αληηπξνζσπεπηηθφηεηα ησλ νκάδσλ, δειαδή λα είλαη καζεηέο φζν ην δπλαηφλ απφ φιεο ηηο νκάδεο, γηα λα δηακνξθσζεί κηα γεληθφηεξε εηθφλα γηα ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Μάιηζηα, απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα λα έρνπλ νη καζεηέο κηα ζπλνιηθή εηθφλα ήηαλ λα έρνπλ παξαθνινπζήζεη θαη ηηο ηξεηο δηδαζθαιίεο. Αθφκα, πξνηηκήζεθαλ καζεηέο πνπ δηαπηζηψζεθε φηη αληηκεηψπηζαλ θάπνην πξφβιεκα ζηελ νκάδα ηνπο, ψζηε λα εμεηαζηνχλ ηα αίηηα ησλ δηαθσληψλ θαη ηεο δπζαξέζθεηάο ηνπο. Σέινο, ην βαζηθφηεξν θξηηήξην ήηαλ νη καζεηέο πνπ ζα ζπκκεηείραλ ζηε ζπλέληεπμε λα έρνπλ ην ζάξξνο λα εθθξαζηνχλ ειεχζεξα θαη εηιηθξηλά, ψζηε λα δηαζθαιηζηεί ε αμηνπηζηία ησλ ζπλεληεχμεσλ. ηελ παξνχζα κειέηε επειέγεζαλ θαη δχν θαζεγεηέο απφ ην Πξφηππν Γπκλάζην Αγίσλ Αλαξγχξσλ, ην νπνίν, επίζεο, ήηαλ έλα απφ ηα ζρνιεία ηεο πξαθηηθήο άζθεζεο ηνπ Π.Μ..: ΘΔ.Π.Α.Δ.Δ., πξνθεηκέλνπ λα παξνπζηαζηεί ε νπηηθή έκπεηξσλ θαζεγεηψλ γηα ηε δηαδηθαζία ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. Ο έλαο εθπαηδεπηηθφο έρεη δεθαηξία ρξφληα πξνυπεξεζίαο θαη ν άιινο εθπαηδεπηηθφο έληεθα ρξφληα, ελψ αμηνπνηνχλ ζπζηεκαηηθά ζηηο δηδαζθαιίεο ηνπο ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε ηα ηειεπηαία επηά θαη ηέζζεξα ρξφληα αληίζηνηρα. Ο ιφγνο πνπ επειέγεζαλ νη ζπγθεθξηκέλνη εθπαηδεπηηθνί είλαη αθελφο επεηδή κεηείραλ ζηελ πξαθηηθή άζθεζε σο κέληνξεο, θάηη πνπ θαζηζηά ην δείγκα βνιηθφ, θαη αθεηέξνπ επεηδή ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο κεζφδνπ ηνπο θάλεθε φηαλ, θαηά ηελ παξαθνινχζεζε δηδαζθαιηψλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ ζπκθνηηήηξηεο ζηα ηκήκαηά ηνπο, νη νκάδεο ζπλεξγάδνληαλ κε φξνπο δηεξεπλεηηθήο νκηιίαο πνπ αλαθέξακε παξαπάλσ, θάηη πνπ θαζηζηά ηε δεηγκαηνιεςία ζθφπηκε. Παξαηεξνχκε, ινηπφλ, φηη θαη ζηηο ηξεηο πεξηπηψζεηο απνθιείεηαη νπνηαδήπνηε γεληθεπζηκφηεηα ηεο εξεπλεηηθήο καο εξγαζίαο, θαζψο ε δεηγκαηνιεςία είλαη ζθφπηκε, ην δείγκα είλαη βνιηθφ, θαη ζαθέζηαηα κηθξφ. 22 πσο ζα δνχκε παξαθάησ, απηφ ην ζηνηρείν είλαη πνιχ ζεκαληηθφ, θαζψο ε δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα δε ρξεηάζηεθε λα πξνβεί ζε δξαζηεξηφηεηεο αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο ηάμεο (classbuilding), θάηη γηα ην νπνίν δε ζα κπνξνχζε λα ηεο δηαηεζεί επηπιένλ δηδαθηηθφο ρξφλνο. 57

59 3.6. Δξγαιεία ζπιινγήο δεδνκέλσλ Ζ ζπιινγή ησλ πνηνηηθψλ δεδνκέλσλ «είλαη ζπρλά άκεζε» (Robson, 2010: 541). Σα εξεπλεηηθά εξγαιεία πνπ επειέγεζαλ γηα ηελ άληιεζε ησλ δεδνκέλσλ ήηαλ ε ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε (participant observation) θαη ε εκη-δνκεκέλε ζπλέληεπμε (semi structured interview). Σα εξγαιεία απηά δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα ζηνλ εξεπλεηή λα έξζεη ζε επαθή κε ηνπο εκπιεθφκελνπο θαη λα δηαθξίλεη ηπρφλ ππφξξεηα κελχκαηα πνπ εθθξάδνληαη κέζα απφ ηηο ελέξγεηέο ηνπο θαη ηε κε ιεθηηθή επηθνηλσλία. Ζ παξαηήξεζε θαη ε ζπλέληεπμε ησλ καζεηψλ είλαη εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζην πιαίζην ηεο εζλνγξαθηθήο κειέηεο, ελψ ε ζπλέληεπμε ησλ θαζεγεηψλ πξνζθέξεη κηα επηπξφζζεηε, πην απνζηαζηνπνηεκέλε, απφ ην ζπγθεθξηκέλν πιαίζην πνπ εμεηάδνπκε, νπηηθή γηα ην ζέκα πνπ καο απαζρνιεί. Ζ ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε πξνζθέξεηαη γηα κηθξέο νκάδεο, θαζψο δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνλ εξεπλεηή λα γλσξίζεη ζρεδφλ φια ηα εκπιεθφκελα πξφζσπα. Ο εξεπλεηήο εκπιέθεηαη ελεξγά κε ηελ νκάδα ζην δηθφ ηεο πεξηβάιινλ, γηα λα ζρεκαηίζεη κηα πην ζθαηξηθή εηθφλα γηα ηε δξάζε ησλ αηφκσλ ζην ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθφ πιαίζην, πνπ εδψ δελ είλαη άιιν απφ ηε ζρνιηθή ηάμε. Ζ ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε ήηαλ αλαπφθεπθηε ζπλζήθε γηα ηελ δηεμαγσγή ηεο εζλνγξαθηθήο κειέηεο ζηελ παξνχζα εξγαζία. Άιινη ιφγνη πνπ θαζηζηνχλ θαηάιιειε ηε ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε γηα ηε δηεξεχλεζε ηνπ ππφ κειέηε ζέκαηνο, είλαη δηφηη α. καο δίλεη πξφζβαζε ζε πιεξνθνξίεο πνπ δελ είλαη εκθαλείο ζηνλ εμσηεξηθφ παξαηεξεηή θαη είλαη δπλαηφλ λα δηακνξθψζνπκε κηα πην αληηπξνζσπεπηηθή εηθφλα γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ιεηηνχξγεζαλ νη καζεηέο ζηηο νκάδεο θαη β. ηα απνηειέζκαηα είλαη πην αληηπξνζσπεπηηθά απφ φ, ηη αλ ηνπο δεηήζνπκε ζε επφκελε θάζε λα αλαθαιέζνπλ ηα γεγνλφηα θαη λα πάξνπλ ζέζε γηα απηά. Χο πξνο ην ξφιν ηνπ εξεπλεηή πξφθεηηαη γηα κηα ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε, ελψ σο πξνο ηε δνκή ησλ εξσηήζεσλ πξφθεηηαη γηα κηα εκηδνκεκέλε παξαηήξεζε, θαζψο ε εξεπλήηξηα είρε θάπνηνπο βαζηθνχο άμνλεο, κε βάζε ηνπο νπνίνπο παξαηεξνχζε ηηο ελέξγεηεο ησλ δξψλησλ ππνθεηκέλσλ (Νφβα Καιηζνχλε, 2006). Χζηφζν ε θαηαγξαθή ησλ παξαηεξήζεσλ δελ γηλφηαλ ηε ζηηγκή πνπ εθηπιηζζφηαλ ε δηδαθηηθή πξάμε, δηφηη ε εξεπλήηξηα είρε δηηηφ ξφιν. ήηαλ παξάιιεια ε δηδάζθνπζα ηνπ ηκήκαηνο γηα ηηο ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο πνπ έιαβαλ ρψξα ζην κάζεκα ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο (observational teaching). Οη παξαηεξήζεηο θαηαγξάθνληαλ πνιχ ζπλνπηηθά κεηά απφ θάζε δηδαθηηθή παξέκβαζε θαη πην αλαιπηηθά ιίγεο κέξεο κεηά, κε ηε κνξθή αλαζηνραζηηθψλ δνθηκίσλ, ηα νπνία απνηεινχζαλ κέξνο ηεο πξαθηηθήο άζθεζεο. 58

60 Μεξηθά απφ ηα ζεκεία πνπ ήηαλ δπλαηφλ λα δηαθξίλνπκε θαηά ηελ παξαηήξεζε ήηαλ ε αιιειεπίδξαζε ησλ καζεηψλ ζηηο νκάδεο, ε απφδνζε ζηηο εξγαζίεο πνπ ηνπο αλαηέζεθαλ θαη νη δηαθσλίεο πνπ πξνέθπςαλ ζε νξηζκέλεο νκάδεο. Ο Robson (2010: ) ζεσξεί φηη θαηά ηελ παξαηήξεζε ν ίδηνο «ν παξαηεξεηήο είλαη ην εξεπλεηηθφ εξγαιείν», θαζψο «ηα πξσηαξρηθά δεδνκέλα είλαη νη εξκελείεο ηνπ παξαηεξεηή γηα ην ηη ζπκβαίλεη γχξσ ηνπ». Απηφ ζεκαίλεη φηη είλαη δπλαηφλ λα θαηαιήμεη ζε εξκελείεο, νη νπνίεο ελέρνπλ έλα βαζκφ ππνθεηκεληθφηεηαο. Ζ ζπλέληεπμε, ινηπφλ κε ηνπο εκπιεθφκελνπο επειέγε αθελφο σο κία δεχηεξε νπηηθή ζε απηά πνπ παξαηήξεζε ε εξεπλήηξηα θαη αθεηέξνπ σο κηα απνηίκεζε ηεο δηαδηθαζίαο απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο. Ζ ζπλέληεπμε ήηαλ εκηδνκεκέλε θαη ζην θχιιν ηνπ ζπλεληεπθηή πεξηιακβάλνληαλ ηφζν νη άμνλεο φζν θαη ππν εξσηήκαηα 23. χκθσλα κε κία άπνςε, ζε κηα εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε ππάξρνπλ νη βαζηθνί άμνλεο θαη πξνθαζνξηζκέλεο εξσηήζεηο, ρσξίο, σζηφζν, λα δεζκεχνπλ ηνλ ζπλεληεπθηή. ε κηα εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε ππάξρεη δπλαηφηεηα επειημίαο ζηε δηαηχπσζε, ζηε ζεηξά 24 θαη ζην ρξφλν πνπ ζα αθηεξψζνπκε ζηελ θαζεκηά, αλάινγα κε ηε ξνή ηεο ζπδήηεζεο, ψζηε λα θαίλεηαη πην θπζηθή θαη λα δεκηνπξγεί ην αλάινγν θιίκα θαη ζπλαίζζεκα ζηνλ ζπλεληεπμηαδφκελν (Robson, 2010: 321, 330). Απηφ ζεκαίλεη φηη κπνξεί λα παξαιείςνπκε θάπνηεο εξσηήζεηο πνπ ζεσξνχκε φηη απαληήζεθαλ απφ ηνλ εξσηψκελν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο απάληεζήο ηνπ ζε κηαλ άιιε εξψηεζε ή κπνξεί, απφ ηηο απαληήζεηο πνπ ζα πξνθχςνπλ, λα νδεγεζνχκε ζε δηαηχπσζε επηπξφζζεησλ εξσηήζεσλ. χκθσλα κε άιιε άπνςε, φκσο, ζε κηα εκηδνκεκέλε ζπλέληεπμε ππάξρεη πξνηίκεζε ζην λα ππάξρνπλ βαζηθνί άμνλεο θαη φρη εξσηήζεηο. Απηφ, φκσο, γηα έλαλ αξράξην ζπλεληεπθηή είλαη ξηςνθίλδπλν, θαζψο ηε ζηηγκή ηεο ζπλέληεπμεο, έρνληαο κφλν ηνπο βαζηθνχο άμνλεο κπξνζηά ηνπ, κπνξεί λα ζέζεη εξσηήζεηο θιεηζηέο ή θαηεπζπλφκελεο, πνπ λα νδεγνχλ ηνλ εξσηψκελν ζηελ επηζπκεηή απάληεζε 25. Γηα λα απνθεπρζεί απηφ, ζεσξνχκε φηη είλαη πξνηηκφηεξν λα ππάξρνπλ πξνζρεδηαζκέλεο εξσηήζεηο πνπ ζρεδηάζηεθαλ πξνζεθηηθά πξηλ ηε δηελέξγεηα ησλ 23 Σν θχιιν κε ηνπο άμνλεο θαη ηηο εξσηήζεηο ήηαλ θίηξηλν θαη θνκκέλν πεξηγξακκαηηθά κε ςαιίδη πνπ δεκηνπξγεί ζρέδηα ζην ραξηί, ψζηε ε εξεπλήηξηα λα ππνβάιεη έλα αλάινγν ραιαξφ θιίκα θαη λα κελ πξνθαιέζεη άγρνο ζηνπο καζεηέο. 24 Καηά ηνλ ζρεδηαζκφ ηεο ζπλέληεπμεο, ππήξμε πξφλνηα ψζηε ε ζεηξά κε ηελ νπνία επξφθεηην λα ηεζνχλ νη άμνλεο λα έρεη δηαβαζκίζεηο πνπ δεκηνπξγνχλ αλάινγν ςπρνινγηθφ θιίκα ζηνπο ζπλεληεπμηαδφκελνπο. 25 Αλ θαη εθηφο απφ αλνηρηέο ππήξραλ θαη θιεηζηέο εξσηήζεηο, δελ ππέβαιαλ ηνπο καζεηέο ζε ζπγθεθξηκέλεο απαληήζεηο, δηφηη ζπρλά, κεηά απφ θάπνηα θιεηζηή εξψηεζε, νη καζεηέο θαινχληαλ λα αηηηνινγήζνπλ ή λα ηεθκεξηψζνπλ ηελ απάληεζή ηνπο κε παξαδείγκαηα. 59

61 ζπλεληεχμεσλ, δηαηεξψληαο ηελ απαηηνχκελε επειημία θαηά ηε ζπλέληεπμε (Willig, 2008: 25). Ζ ζπλέληεπμε κε ηνπο θαζεγεηέο θηλήζεθε ζην ίδην κνηίβν κε ηε ζπλέληεπμε ησλ καζεηψλ. Ζ ζπλέληεπμε απνζθνπνχζε ζηε ζέαζε κηαο άιιεο νπηηθήο θαη αθνξνχζε ηε ζπλνιηθή δηαδηθαζία, έηζη φπσο εθηπιίζζεηαη απφ ηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο. Οη εξσηήζεηο ηέζεθαλ γηα λα δηεξεπλήζνπλ ην ξφιν ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ησλ νκάδσλ θαη γεληθφηεξα ζηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Χο πξνο ην ζρεδηαζκφ ηεο ε ζπλέληεπμε ήηαλ εκηδνκεκέλε, ελψ σο πξνο ηε δηεμαγσγή ηεο είρε αξθεηά ραξαθηεξηζηηθά ειεχζεξεο ζπλέληεπμεο. Μέζα απφ ηε ζπδήηεζε, νη ελ ιφγσ εθπαηδεπηηθνί θάιππηαλ επηκέξνπο ζέκαηα πνπ εκπεξηέρνληαλ ζηνπο άμνλεο θαη, κάιηζηα, εμέζεηαλ ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο γηα ηελ εθπαίδεπζε ζπλνιηθά. 3.7 Δπηινγή κεζφδνπ αλάιπζεο ησλ δεδνκέλσλ Ζ επεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ ζα γίλεη κέζσ ηξηγσληζκνχ, ν νπνίνο ζπκπιεξψλεη ηηο δηαθνξεηηθέο νπηηθέο. Σξηγσληζκφο είλαη «ν έιεγρνο κηαο πεγήο ή ζπλφινπ πιεξνθνξηψλ έλαληη κηαο άιιεο πεγήο ή ζπλφινπ πιεξνθνξηψλ» (Robson, 2010: 580). πσο αλαθέξζεθε ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην, γηα ηνλ έιεγρν ηεο πεξηνρήο πνπ εμεηάδεηαη ζα έρνπκε ηνπο δχν παξάγνληεο ηεο εζλνγξαθηθήο πξνζέγγηζεο, δειαδή ηε ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε (participant observation observational teaching) θαη ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ, νη νπνίνη ζα εληζρπζνχλ κε κηα άιιε νπηηθή, απηή ησλ έκπεηξσλ θαζεγεηψλ ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. Να ζεκεηψζνπκε φηη ε εζλνγξαθηθή πξνζέγγηζε απαηηεί πεξηγξαθή θαη εξκελεία ησλ δεδνκέλσλ πνπ παξαηεξήζεθαλ ζην ππφ κειέηε ζέκα θαη ζχλδεζή ηνπο, ψζηε λα θαηαιήμνπκε ζε έλα ζπλεθηηθφ απνηέιεζκα (Pole & Morrison, 2003: ). Σν ίδην κνηίβν ζα αθνινπζήζεη θαη ε αλάιπζε ησλ ζπλεληεχμεσλ ησλ δχν θαζεγεηψλ. Σέινο, ζεκεηψλεηαη φηη ζηα εξεπλεηηθά δεδνκέλα ζα γίλεη κηα κηθξν αλάιπζε (micro analytic research), επεηδή δελ ζα γίλεη ζχλδεζε κε ην επξχηεξν θνηλσληθν πνιηηηζκηθφ πιαίζην. 3.8 Πεξηνξηζκνί ηεο έξεπλαο πσο κπνξεί θαλείο λα παξαηεξήζεη ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, κία απφ ηηο αδπλακίεο ηεο ελ ιφγσ έξεπλαο αθνξά ην θνκκάηη ηεο δεηγκαηνιεςίαο. Σν δείγκα πνπ 60

62 πξαγκαηεχεηαη είλαη κηθξφ, ζθφπηκν θαη βνιηθφ, γεγνλφο πνπ θαζηζηά αδχλαηε ηε γεληθεπζηκφηεηα. Χζηφζν, δελ απνηειεί ηδηαίηεξν πξφβιεκα γηα κηα ηέηνηα έξεπλα ε δεηγκαηνιεςία, αιιά ε δηάξθεηα ηεο ίδηαο ηεο έξεπλαο. Σξεηο δηδαζθαιίεο (ηέζζεξηο δηδαθηηθέο ψξεο) δελ αξθνχλ γηα λα πξνιάβνπλ νη καζεηέο λα εμνηθεησζνχλ κε ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε θαη λα δηαπηζηψζνπκε ηελ εμέιημή ηνπο. Θεσξνχκε φηη αλ ε δηαδηθαζία επαλαιακβαλφηαλ ζε θάζε δηδαζθαιία ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο γηα πεξίπνπ πέληε εβδνκάδεο, ζα κπνξνχζακε λα δηαπηζηψζνπκε απηή ηελ εμέιημε (ή ηε ζηαζηκφηεηα). Οπφηε ζην θνκκάηη ηεο εζλνγξαθηθήο κειέηεο κπνξνχκε λα κηιάκε κφλν γηα ελδείμεηο, νη νπνίεο, ζηε ζπλέρεηα, δηαζηαπξψλνληαη απφ ηελ εκπεηξία ησλ δχν εθπαηδεπηηθψλ γηα ηε δηαδηθαζία θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. Ζ αιιαγή ηεο ζχζηαζεο ησλ νκάδσλ είλαη έλαο αθφκα πεξηνξηζκφο γηα ηελ εμέιημή ηνπο. Ζ αιιαγή ηεο ζχζηαζεο ηεο νκάδαο επηθέξεη αιιαγέο ζηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο, θαζψο ε ηξνπνπνίεζε ελφο παξάγνληα πνπ αθνξά θάπνην απφ ηα κέιε, επεξεάδεη ηε ζπλνιηθή απφδνζε ηεο νκάδαο (Johnson & Johnson, 2015). Οπφηε, γηα λα παξαθνινπζήζεη θαλείο ηελ εμέιημε κηαο νκάδαο, ε νκάδα ζα πξέπεη λα κείλεη ζηαζεξή γηα έλα ρξνληθφ δηάζηεκα. κσο απηφ δελ θαηέζηε δπλαηφλ ζηηο ηξεηο δηδαζθαιίεο 26, κε απνηέιεζκα λα επεξεάζεη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ νκάδσλ. Άιινο έλαο πεξηνξηζκφο ηεο ελ ιφγσ έξεπλαο είλαη ε έιιεηςε ηεο ηξίηεο νπηηθήο γηα ηελ ίδηα ηελ εζλνγξαθηθή κειέηε. Καζψο πξφθεηηαη γηα observational teaching θαη ν ξφινο ηνπ εξεπλεηή ήηαλ δηηηφο, δελ ήηαλ δπλαηφλ λα παξαθνινπζήζεη παξά έλα κέξνο απφ φζα ζπλέβαηλαλ ζηηο νκάδεο. Γπζηπρψο, δελ κπνξέζακε λα δηαζθαιίζνπκε ηηο παξαηεξήζεηο ελφο ηξίηνπ παξαηεξεηή γηα ηηο ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο. ε απηφ έξρεηαη λα πξνζηεζεί θαη ην κεγάιν δηάζηεκα πνπ κεζνιάβεζε απφ ηελ ηξίηε δηδαζθαιία κέρξη ηε δηελέξγεηα ησλ ζπλεληεχμεσλ, γεγνλφο πνπ ζα κπνξνχζε λα θινλίζεη ηελ αμηνπηζηία ησλ δεδνκέλσλ. Σν θαιφ είλαη φηη, επεηδή νη ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο ήηαλ κηα θαηλνθαλήο εκπεηξία γηα ηνπο καζεηέο, θάλεθε φηη ζπκνχληαλ αξθεηά θαιά φζα έιαβαλ ρψξα ζε απηέο θαη αληαπνθξίζεθαλ επαξθψο ζηηο ζπλεληεχμεηο. 26 Μφλν ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία ηεξήζεθε ην αξρηθφ ζρεδηάγξακκα γηα ηε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ κε θξηηήξην ηελ αλνκνηνγέλεηα σο πξνο ην θχιν θαη ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο. ηελ πξψηε δηδαζθαιία έγηλε αλαζχληαμε ησλ νκάδσλ ηελ ψξα ηεο δηδαζθαιίαο, ιφγσ ηεο απνπζίαο αξθεηψλ καζεηψλ, ελψ ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία απνθαζίζηεθε ν ρσξηζκφο ησλ νκάδσλ κε βάζε ηα θνηλά ηνπο ελδηαθέξνληα. 61

63 3.9 Παξνπζίαζε Δξκελεία ησλ δεδνκέλσλ ην θεθάιαην απηφ επηρεηξείηαη λα γίλεη παξάιιεια ε παξνπζίαζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζπιιέμακε κε ηελ εξκελεία ηνπο. ηα δχν πξψηα ππν- θεθάιαηα ( ) έρνπκε ηα επξήκαηα ηεο εζλνγξαθηθήο πξνζέγγηζεο. πγθεθξηκέλα, ζην πξψην ππνθεθάιαην γίλεηαη κηα ζχληνκε αλαθνξά ζηηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο θαη ζηηο παξαηεξήζεηο ηεο δηδάζθνπζαο εξεπλήηξηαο, ελψ ζην δεχηεξν ππν-θεθάιαην παξνπζηάδνληαη νη ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ ζε άμνλεο, ψζηε, κέζα απφ ηε ζχλδεζε ησλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ θαη ηελ εξκελεία ηνπο, λα πξνθχςεη έλα ζπλεθηηθφ απνηέιεζκα. Οη ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ δηαζηαπξψλνπλ ή θαηαξξίπηνπλ φζα παξαηήξεζε ε εξεπλήηξηα ή δίλνπλ κηα άιιε φςε ζε απηά θαη απνθαιχπηνπλ φζα δελ ήηαλ δπλαηφλ λα παξαηεξήζεη. ην ηξίην θαη ηειεπηαίν ππν-θεθάιαην (3.9.3), νη ζπλεληεχμεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ δίλνπλ κηα ηξίηε νπηηθή γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ιεηηνπξγεί ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, θαζψο φζα θαηαζέηνπλ πξνθχπηνπλ κέζα απφ ηελ δηδαθηηθή ηνπο εκπεηξία Γηδαθηηθέο παξεκβάζεηο θαη παξαηεξήζεηο Ο δηαρσξηζκφο ηνπ ελ ιφγσ ππν-θεθαιαίνπ γίλεηαη κε βάζε ηηο ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο. Έηζη, γηα θάζε δηδαζθαιία παξνπζηάδεηαη πξψηα ζπληφκσο ην δηδαθηηθφ ζηηγκηφηππν θαη ζηε ζπλέρεηα θαηαγξάθνληαη νη παξαηεξήζεηο ηεο δηδάζθνπζαο εξεπλήηξηαο γηα ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο δηαδηθαζίαο. 27 Πξνηνχ, φκσο, παξνπζηάζνπκε ηα δηδαθηηθά ζηηγκηφηππα θαη θαηαζέζνπκε ηηο παξαηεξήζεηο καο, ζα αλαθεξζνχκε ζηελ εηζαγσγηθή ζπδήηεζε κε ηνπο καζεηέο πνπ πξνεγήζεθε ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ Δηζαγσγηθή ζπδήηεζε Πξηλ απφ ηε δηεμαγσγή ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ θξίζεθε ζθφπηκν λα γίλεη κηα δεθάιεπηε εηζαγσγηθή ζπδήηεζε πεξί ζπλεξγαζίαο κε ηνπο καζεηέο. Ζ δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα 28 γλψξηδε φηη νη καζεηέο είραλ εξγαζηεί μαλά νκαδηθά ζε άιια καζήκαηα, αιιά δελ γλψξηδε ηνπο φξνπο ηεο ζπλεξγαζίαο πνπ επηθξαηνχζαλ ζηηο πξνεγνχκελεο εξγαζίεο ζε νκάδεο. Γηα ην ιφγν απηφ, εηνίκαζε πέληε δηαθάλεηεο, νη νπνίεο ζα ππνζηήξηδαλ ηε ζπδήηεζε απηή. Βαζηθφ ζηνηρείν ησλ δηαθαλεηψλ είλαη νη εηθφλεο πνπ 27 εκεηψλεηαη φηη ηα ζρέδηα δηδαζθαιίαο θαη ηα αληίζηνηρα θχιια εξγαζίαο γηα ηελ θάζε δηδαθηηθή παξέκβαζε παξαηίζεληαη ζην παξάξηεκα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο. 28 ην εμήο, ηε δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα ζα ηε ζπλαληήζνπκε θαη σο δηδάζθνπζα, ρσξίο ηε δεχηεξε ηδηφηεηά ηεο, ελψ ε δηδάζθνπζα ηνπ ηκήκαηνο, ζα αλαθέξεηαη σο ζεζκηθή δηδάζθνπζα ή κέληνξαο. 62

64 επειέγεζαλ, νη νπνίεο ζπκβάιινπλ ζην εληππσζνχλ ζηνπο καζεηέο νη φξνη ηεο ζπλεξγαζίαο φρη επηγξακκαηηθά, αιιά ζαλ αίζζεζε. Ζ πξψηε δηαθάλεηα είρε σο ζηφρν λα δψζεη έλα εξέζηζκα ζηνπο καζεηέο γηα λα μεθηλήζεη ε ζπδήηεζε. Ζ δεχηεξε δηαθάλεηα αθνξνχζε ηελ αιιειεμάξηεζε ησλ κειψλ κηαο νκάδαο γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ, ελψ ε ηξίηε θαη ηέηαξηε δηαθάλεηα αλαθέξνληαλ ζηηο θνηλσληθέο θαη ζπλεξγαηηθέο δεμηφηεηεο πνπ απνηεινχλ απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο. Ζ ζπδήηεζε επξφθεηην λα νινθιεξσζεί κε ηελ πέκπηε δηαθάλεηα, ε νπνία ππνλννχζε ηελ αίζζεζε ηεο επζχλεο πνπ πξέπεη λα έρνπλ φια ηα κέιε ηεο νκάδαο γηα ηελ ζπιινγηθή επίδνζε (βι. παξάξηεκα 7.1). πσο αλαθέξζεθε, νη δηαθάλεηεο πνπ ζα πιαηζίσλαλ ηε ζπδήηεζε ζα είραλ ππνζηεξηθηηθφ ξφιν. Βαζηθή επηδίσμε ήηαλ νη φξνη ζπλεξγαζίαο λα εμαρζνχλ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο θαη νη δηαθάλεηεο λα παίμνπλ εληζρπηηθφ ξφιν κέζα απφ ην νπηηθφ εξέζηζκα. Ζ ζπδήηεζε μεθίλεζε κε ηε δηδάζθνπζα λα ζεκεηψλεη ζηνλ πίλαθα ηε ιέμε «ζπλεξγαζία» θαη λα απεπζχλεη εξψηεζε πξνο ηνπο καζεηέο γηα ην ηη ζεκαίλεη γηα ηνπο ίδηνπο ε ιέμε απηή. Ζ αληαπφθξηζε ήηαλ κεγάιε θαη νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ ζεκεηψλνληαλ ζηνλ πίλαθα κε ιέμεηο θιεηδηά. Γεκηνπξγήζεθε, ινηπφλ, έλαο λνεηηθφο ράξηεο κε θεληξηθή έλλνηα ηε ζπλεξγαζία. Ζ ζπδήηεζε θάιπςε φζα ε δηδάζθνπζα είρε ζρεδηάζεη ζηηο δηαθάλεηεο πνπ ζα έδεηρλε. Οη πξψηεο απνθξίζεηο 29 ησλ καζεηψλ γηα ην ηη ζεκαίλεη γηα ηνπο ίδηνπο ζπλεξγαζία είραλ σο βάζε ηνλ θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα. Ζ Δ. αλέθεξε ραξαθηεξηζηηθά φηη «Μέζα απφ κηα νκάδα κπνξεί λα γίλεηο θίινο κε θάπνηνλ, λα γλσξίζεηο θαηλνχξηνπο αλζξψπνπο θαη είλαη σθέιηκν, γηαηί καζαίλεηο ή λα κνηξάδεζαη θάπνηα πξάγκαηα κε ηνπο άιινπο ή λα αληαιιάζζεηε απφςεηο.» θαη ε Μα. πξνζέζεζε φηη «Με ηε ζπλεξγαζία καζαίλεηο θαιχηεξα ηνλ άιιν άλζξσπν θαη κπνξείο λα γίλεηο θίινο κε απηφλ θαη λα κάζεηο πψο ζθέπηεηαη εθείλνο.». Δπηπιένλ, ν Θα.1 αμηνιφγεζε ηε ζπλεξγαζία ζηε ζρνιηθή ηάμε, ιέγνληαο φηη ζπκβάιιεη ζηελ θαιχηεξε δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο. Ζ ζπδήηεζε πξνρψξεζε κε ηνπο καζεηέο λα αλαθέξνληαη ζηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία κηαο ζπλεξγαζίαο. Κάπνηεο καζήηξηεο αλαθέξζεθαλ ζε ζπλεξγαηηθέο δεμηφηεηεο, φπσο ε επηθνηλσλία (Να.1), ε πξνζαξκνζηηθφηεηα (Α.), θαη ην «λα κε δηαθφπηεηο ηνλ άιιν θαη λα ιακβάλεηο ππφςε ζνπ ηα ιφγηα ηνπ» (Θε.). Άιινη καζεηέο ηφληζαλ ην ξφιν ηεο αιιειεμάξηεζεο, ππνζηεξίδνληαο φηη «αξρηθά βάδνπκε έλαλ θνηλφ ζηφρν θαη πξνζπαζνχκε κε δηάθνξνπο 29 ην ζεκείν απηφ, ζα αλαθέξνπκε ελδεηθηηθά θάπνηεο απφ ηηο ζέζεηο ησλ καζεηψλ 63

65 ηξφπνπο λα ηνλ επηηχρνπκε» (Π.1) θαη φηη «Ο έλαο βνεζάεη ηνλ άιιν, ψζηε λα βξεη κηα θαιχηεξε ηδέα.» (Μπ.), δειαδή κέζα απφ ηε ζχλζεζε ηδεψλ πνπ εθθξάδνληαη απφ φια ηα κέιε είλαη δπλαηφλ λα πξνθχςεη κηα λέα, θαιχηεξε ηδέα. Μάιηζηα, ε δηδάζθνπζα ηφληζε φηη πέληε άηνκα κέζα ζε κηα νκάδα ζεκαίλεη πέληε δηαθνξεηηθέο απφςεηο θαη ν Φ.1 πξφζζεζε φηη γηα λα επηιέμνπκε ηη ζα θξαηήζνπκε ζην ηειηθφ απνηέιεζκα «πξέπεη λα επηρεηξεκαηνινγνχκε», γηαηί ζεκαζία έρεη «πψο ην ηεθκεξηψλεηο» απηφ πνπ ιεο γηα λα πείζεηο ηνπο ππφινηπνπο κέζα ζηελ νκάδα. Άξα, βαζηθφ ζηνηρείν ζε κηα ζπλεξγαζία είλαη λα ηεθκεξηψλνπκε ηηο απφςεηο καο θαη ηα άιια κέιε λα πξνβάιινπλ επηρεηξήκαηα φηαλ δε ζπκθσλνχλ, ψζηε λα θαηαιήμνπκε ζηελ πην ζπκθέξνπζα ιχζε. Ζ δηδάζθνπζα, κε αθνξκή ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ, δεκηνπξγνχζε γέθπξεο γηα λα θαηεπζχλεη ηε ζπδήηεζε θαη ζε άιια επηκέξνπο ζηνηρεία ηεο ζπλεξγαζίαο. Έηζη, πξνέθπςε αθφκα φηη φηαλ πξνθχπηνπλ δηαθσλίεο, γίλεηαη πξνζπάζεηα επίιπζήο ηνπο κέζα απφ ην δηάινγν θαη ηηο ακνηβαίεο ππνρσξήζεηο. Δπίζεο, ηνλίζηεθε φηη ε «ζπλ-εξγαζία» πξνυπνζέηεη ηζφηηκε ζπκκεηνρή φισλ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο θαη ηζφηηκε αληηκεηψπηζή ηνπο. Απηφ ζεκαίλεη φηη δελ ππάξρνπλ αξρεγνί θαη ηεξαξρίεο, αιιά κφλν ξφινη πνπ κπνξνχλ λα κνηξαζηνχλ γηα λα επηκεξίζνπλ ηηο αξκνδηφηεηεο κέζα ζηελ νκάδα (γξακκαηέαο, ζπληνληζηήο, εθπξφζσπνο θηι.). Σέινο, ε δηδάζθνπζα ηφληζε, κέζα απφ κηα γεινηνγξαθία ηνπ Αξθά, φηη ν θαζέλαο κέζα ζηελ νκάδα είλαη ππεχζπλνο γηα ηε ζπιινγηθή επίδνζε. Όξνη ζπλεξγαζίαο, όπσο πξνέθπςαλ από ηε ζπδήηεζε κε ηνπο καζεηέο. Σίζεηαη έλαο θνηλφο ζηφρνο θαη ε νκάδα πξνζπαζεί λα ηνλ επηηχρεη. Αθνχγνληαη κε πξνζνρή νη απφςεηο φισλ ησλ κειψλ. Σα κέιε αληαιιάζζνπλ απφςεηο, ηηο ηεθκεξηψλνπλ θαη επηιέγνπλ εθείλεο πνπ είλαη πην πεηζηηθέο. Σα κέιε ζπκκεηέρνπλ ηζφηηκα θαη ην ηειηθφ έξγν πξνθχπηεη σο απνηέιεζκα ηεο ζπιινγηθήο δνπιεηάο. Μέζα ζηελ νκάδα φινη είλαη ηζφηηκνη. Γελ ππάξρνπλ αξρεγνί θαη ηεξαξρίεο. Χζηφζν, δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα κνηξάζνπλ ξφινπο γηα λα επηκεξίζνπλ ηηο αξκνδηφηεηεο. Γίλεηαη πξνζπάζεηα επίιπζεο πξνβιεκάησλ πνπ αλαθχπηνπλ θαη ηα κέιε ηεο νκάδαο πξνζπαζνχλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηελ εθάζηνηε θαηάζηαζε. Ο έλαο βνεζάεη ηνλ άιιν θαη ν θαζέλαο κέζα ζηελ νκάδα είλαη ππεχζπλνο γηα ηε ζπιινγηθή επίδνζε. 64

66 Πεξηγξαθή δηδαθηηθνχ ζηηγκηφηππνπ (1) Παξάγσγα νπζηαζηηθά Σν άλνηγκα ηεο δηδαζθαιίαο μεθίλεζε κε ηελ αλίρλεπζε ηεο ζεκαζίαο ηνπ φξνπ δεκηνπξγηθφηεηα. Ζ δηδάζθνπζα δήηεζε απφ ηνπο καζεηέο λα εθθξάζνπλ ηη ζεκαίλεη γηα ηνπο ίδηνπο ε δεκηνπξγηθφηεηα. Δλδεηθηηθά, θάπνηεο απφ ηηο απνθξίζεηο ησλ καζεηψλ ήηαλ: «ηαλ ζθέθηνκαη θάηη, αιιά φρη απιά ην ζθέθηνκαη, ην κεηαδίδσ θαη ζηνπο άιινπο κέζα απφ θάηη πνπ θηηάρλσ.» (Να.1), «ηαλ θάλεηο κία ζθέςε πξάμε, νπφηε κε απηφλ ηνλ ηξφπν δεκηνπξγείο.» (Θε.) θαη «ηαλ κέζα απφ φιεο ηηο ηδέεο ησλ άιισλ δεκηνπξγείο κηα δηθηά ζνπ θαηλνχξηα ηδέα.» (Κα.1). Αθνχ αλαδήηεζαλ ηνπο φξνπο δεκηνπξγηθφηεηα, δεκηνπξγηθφο θαη δεκηνπξγψ ζην ειεθηξνληθφ ιεμηθφ Ζ πχιε γηα ηελ ειιεληθή γιψζζα θαη ηνπο αλέιπζαλ ζπληφκσο, ε εθπαηδεπηηθφο αλαθνίλσζε ην γξακκαηηθφ θαηλφκελν κε ην νπνίν ζα αζρνιεζνχλ ζην κάζεκα απηφ, πνπ ήηαλ ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη ε ζεκαζία ηνπο. 30 Πξνρσξψληαο, νη καζεηέο ρσξίζηεθαλ ζε νκάδεο. Ο ρσξηζκφο έγηλε κε θξηηήξην ηελ εηεξνγέλεηα σο πξνο ην θχιν θαη ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο ησλ καζεηψλ. 31 Δπίζεο, ζηελ ελ ιφγσ δηδαζθαιία, ε εθπαηδεπηηθφο γηα εμνηθνλφκεζε ρξφλνπ είρε ζέζεη άιιν έλα θξηηήξην, ηηο ζέζεηο πνπ θάζνληαλ νη καζεηέο. Σα ζξαλία ηεο ηάμεο ήηαλ ηνπνζεηεκέλα ζε ιεσθνξεηαθή δηάηαμε. Δπεηδή δελ θαηέζηε δπλαηή ε κεηαθίλεζή ηνπο, νη νκάδεο ζα ζπλεξγάδνληαλ αλά δχν ζξαλία, δειαδή νη καζεηέο ηνπ κπξνζηηλνχ ζξαλίνπ ζα ζηξέθνληαλ ζην πίζσ ζξαλίν γηα λα ζπλεξγαζηνχλ κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Έηζη, ζα άιιαδαλ ζέζε κφλν ηέζζεξηο καζεηέο γηα λα θαιχςνπκε ην θξηηήξην ηεο αλνκνηνγέλεηαο θαη λα κε δεκηνπξγεζεί ζχγρπζε ζηελ ηάμε απφ ηε κεηαθίλεζε πεξηζζφηεξσλ καζεηψλ. Απηή αθξηβψο ηε ζχγρπζε, φκσο, δελ ηελ απέθπγε, θαζψο νη ζέζεηο ησλ καζεηψλ είραλ πξφζθαηα αιιάμεη, ρσξίο λα έρεη ελεκεξσζεί. Ζ εθπαηδεπηηθφο είπε φηη, επεηδή ήηαλ δχζθνιε ε κεηαθίλεζε εθείλε ηε ζηηγκή, νη καζεηέο ζα παξέκελαλ φπσο θάζνληαλ θαη ζα δεκηνπξγνχληαλ νη αληίζηνηρεο νκάδεο. Οη καζεηέο παξαπνλέζεθαλ θαη ε κέληνξαο παξφηξπλε ηε δηδάζθνπζα λα δηαηεξήζεη ηηο νκάδεο πνπ είρε ζην ζρεδηάγξακκα. Απηφ ήηαλ, φκσο, αδχλαην, επεηδή απνπζίαδαλ αξθεηνί καζεηέο, κε απνηέιεζκα κία απφ ηηο νκάδεο λα πάςεη λα πθίζηαηαη ιφγσ έιιεηςεο καζεηψλ. Σφηε ε δηδάζθνπζα αλαδηνξγάλσζε 30 Ζ αθφξκεζε θαη ε κεηάβαζε ζηελ πξνζθνξά ηνπ λένπ δηήξθεζαλ ζπλνιηθά Ζ δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα είρε παξαθνινπζήζεη αξθεηέο δηδαζθαιίεο ζην ζπγθεθξηκέλν ηκήκα θαη είρε ζρεκαηίζεη κηα ζπλνιηθή εηθφλα γηα ηνλ θάζε καζεηή. Σν θξηηήξην ηεο εηεξνγέλεηαο κε βάζε ην θχιν θαη ηηο καζεζηαθέο ηθαλφηεηεο ησλ καζεηψλ, δηαηεξήζεθε θαη ζηηο επφκελεο δηδαζθαιίεο, αιιά ε ζχζηαζε άιιαδε ιίγν ζε θάπνηεο νκάδεο. 65

67 γξήγνξα ηηο νκάδεο πνπ είρε ρσξίζεη. Μάιηζηα, ε κέληνξαο ηε βνήζεζε ζην ρσξηζκφ ησλ νκάδσλ, ζεθψλνληαο φινπο ηνπο καζεηέο ζην ρψξν κπξνζηά απφ ηνλ πίλαθα θαη θσλάδνληαο νλφκαηα γηα θάζε νκάδα. Γηα ηελ αλαζχληαμε ησλ νκάδσλ, ράζεθε πνιχηηκνο δηδαθηηθφο ρξφλνο (~ 5,5 ). Ζ κέληνξαο κνίξαζε ηνπο κηθξν-πίλαθεο θαη ηνπο καξθαδφξνπο ζηηο νκάδεο θαη ε δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα έδσζε ηηο βαζηθέο νδεγίεο πνπ αθνξνχζαλ φιεο ηηο νκάδεο 32, δίλνληαο κάιηζηα έλα παξάδεηγκα, γηα λα δηαζθαιίζεη ηελ θαηαλφεζε απφ φιεο ηηο νκάδεο. Δπηπιένλ, επεζήκαλε φηη ζα είραλ 7 ζηε δηάζεζή ηνπο θαη κφιηο νινθιήξσλαλ ηε θάζε απηή, ζα ηνπο δηλφηαλ άιινο έλαο θάθεινο θαη ζα αθνινπζνχζαλ ηελ ίδηα δηαδηθαζία γηα αθφκε 8. Χζηφζν, μέραζε λα επηζεκάλεη ην δηθαίσκα ρξήζεο ηνπ ειεθηξνληθνχ ιεμηθνχ απφ ηηο νκάδεο. Απηφ ην αηφπεκα δελ επεξέαζε ηε δηαδηθαζία, θαζψο ε ζεκαζία ησλ παξάγσγσλ νπζηαζηηθψλ ζηηο πξψηεο πέληε νκάδεο, ήηαλ εχθνιν λα εμαρζεί. Βέβαηα, φηαλ, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο, νη καζεηέο ηεο έθηεο νκάδαο δήηεζαλ λα ην ρξεζηκνπνηήζνπλ, ε δηδάζθνπζα ηνπο έδσζε ηελ άδεηα λα ην ρξεζηκνπνηήζνπλ φπνηε ην ρξεηάδνληαλ γηα λα εληνπίζνπλ ηε ζεκαζία ησλ παξάγσγσλ. 33 Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο, ε νπνία δηήξθεζε 20, ε εθπαηδεπηηθφο πεξλνχζε απφ θάζε νκάδα γηα λα δψζεη πεξαηηέξσ δηεπθξηλήζεηο, γηα λα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο φηαλ δηαπίζησλε φηη ζπλαληνχζαλ θάπνηα δπζθνιία ή έλαο ζπλδπαζκφο απφ ηα παδι πνπ είραλ ελψζεη ήηαλ ιαλζαζκέλνο, γηα λα ηνπο παξνηξχλεη λα εξγάδνληαη ρακειφθσλα θαη γηα λα παξαηεξήζεη πψο ζπλεξγάδνληαλ νη καζεηέο γηα ηελ νινθιήξσζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Ζ δηδαζθαιία νινθιεξψζεθε κε ηηο νκάδεο λα παξνπζηάδνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο πνπ ηνπο αλαηέζεθε. Χζηφζν, θαηάθεξαλ λα παξνπζηάζνπλ κφλν νη ηξεηο απφ ηηο έμη νκάδεο, ιφγσ έιιεηςεο ρξφλνπ (ν δηαζέζηκνο ρξφλνο γηα ηελ αλαθνίλσζε ησλ απνηειεζκάησλ ήηαλ κφιηο 7,5 ). Ήδε πξηλ ηελ έλαξμε ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο, είρε δνζεί ζηνπο καζεηέο έλα ηξηζέιηδν θπιιάδην δχν φςεσλ ζην νπνίν ππήξραλ νη πίλαθεο πνπ ζα ζπκπιήξσλε ε θάζε νκάδα. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο 32 εκεηψλεηαη φηη ε θάζε νκάδα είρε δηαθνξεηηθέο ιέμεηο πξνο επεμεξγαζία, σζηφζν ν ζηφρνο ήηαλ θνηλφο. λα εληνπίζνπλ ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά πνπ πξνέθππηαλ απφ ηα θνκκάηηα ηνπ παδι πνπ ηνπο δφζεθαλ κέζα ζε έλαλ θάθειν θαη, ζηε ζπλέρεηα, λα αλαδεηήζνπλ ηε ζεκαζία πνπ ηα επηζήκαηα ή ηα πξνζήκαηα πξνζδίδνπλ ζηα παξάγσγα νπζηαζηηθά πνπ δεκηνχξγεζαλ. Να επηζεκάλνπκε, αθφκα, φηη, γηα δηεπθφιπλζε φισλ ησλ νκάδσλ, δε ζα δίλνληαλ φια καδί ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά, αιιά ζε δχν θάζεηο, ζηελ θαζεκηά απφ ηηο νπνίεο αληηζηνηρνχζε έλαο θάθεινο. 33 Αλ θαη είλαη ήζζνλνο ζεκαζίαο, λα αλαθέξνπκε φηη ηα ζξαλία ησλ καζεηψλ ηεο έθηεο νκάδαο ήηαλ αθξηβψο κπξνζηά απφ ηελ έδξα, ζηελ νπνία βξηζθφηαλ ν ππνινγηζηήο, νπφηε δε ζα πξνθαινχζε ζχγρπζε ην λα ζεθψλνληαη θάπνηα απφ ηα κέιε ηεο νκάδαο γηα λα αλαδεηνχλ ιέμεηο ζην ειεθηξνληθφ ιεμηθφ. 66

68 ζπλεξγαζίαο, ε θάζε νκάδα ζπκπιήξσλε ην θχιιν εθείλν, ζηνλ ηίηιν ηνπ νπνίνπ αλαθεξφηαλ ν αξηζκφο ηεο νκάδαο (βι. παξάξηεκα). Πξηλ μεθηλήζεη ε παξνπζίαζε ηεο πξψηεο νκάδαο, νη καζεηέο θιήζεθαλ λα ζπκπιεξψζνπλ ηνπο ππφινηπνπο πίλαθεο ηνπ θχιινπ εξγαζίαο πνπ αληηζηνηρνχζαλ ζηελ νκάδα πνπ θάζε θνξά παξνπζίαδε. Γηα εμνηθνλφκεζε ρξφλνπ, δφζεθε ε νδεγία λα ζπκπιεξσζνχλ κφλν νη ζηήιεο «παξάγσγα νπζηαζηηθά» θαη «ζεκαζία» ζηνπο πίλαθεο ησλ άιισλ νκάδσλ. Χζηφζν, πνιινί καζεηέο, δελ ζπκπιήξσλαλ ηνπο πίλαθεο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ παξνπζηάζεσλ, παξφιν πνπ ε εθπαηδεπηηθφο πεξλνχζε απφ ηα ζξαλία θαη ηνπο επεζήκαλε ηελ νδεγία. Ίζσο επζχλεηαη θαη ην γεγνλφο φηη νη νκάδεο πνπ ζεθψζεθαλ λα παξνπζηάζνπλ αλαθνίλσλαλ κε γνξγφ ξπζκφ ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά πνπ εληφπηζαλ θαη ε εθπαηδεπηηθφο δελ επελέβε άκεζα. Σέινο, λα ζεκεησζεί φηη ε εθπαηδεπηηθφο παξέιεηςε λα αλαζέζεη ζηνπο καζεηέο ηελ εξγαζία γηα ην ζπίηη, ζχκθσλα κε ηελ νπνία θαινχληαλ λα δεκηνπξγήζνπλ έλα δίζηηρν, αμηνπνηψληαο παξάγσγα νπζηαζηηθά, φπσο απηά πνπ εμέηαζαλ ζην πιαίζην ηεο νκάδαο. Βέβαηα, ε νδεγία απηή αλαθέξζεθε κεκνλσκέλα ζηηο νκάδεο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηδαζθαιίαο, φηαλ νη καζεηέο ξσηνχζαλ γηα ηελ άζθεζε απηή. Χζηφζν, φπσο δηαπηζηψζεθε ζηε ζπλέρεηα, ε εξγαζία απηή δελ πινπνηήζεθε απφ θαλέλαλ καζεηή. Παξαηήξεζε (1) Ήδε απφ ηηο παξαθνινπζήζεηο πνπ πξνεγήζεθαλ ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ δηαπηζηψζεθε φηη νη ζπγθεθξηκέλνη καζεηέο είραλ απμεκέλε δπλακηθή σο ηκήκα. πσο θαίλεηαη πην θάησ θαη απφ ηηο ζπλεληεχμεηο, απηφ ίζσο πξνέθπςε επεηδή πνιιά απφ ηα παηδηά απηά ήηαλ καδί απφ ην Γεκνηηθφ. Γηα ην ιφγν απηφ, δε ρξεηάζηεθε λα εθαξκφζνπκε θάπνηα παξέκβαζε γηα αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο ηάμεο σο ζπλφινπ (class building). Σν θαιφ θιίκα θαη ε ήδε αλεπηπγκέλε δπλακηθή ηεο ηάμεο επεξέαζε ην team building, θαζψο νη καζεηέο γλσξίδνληαλ αξθεηά θαιά, νπφηε θάλεθε φηη πέξαζαλ γξήγνξα ην πξψην ζηάδην ηνπ ζρεκαηηζκνχ (forming). ην ζηάδην απηφ, αλ θαη νη καζεηέο γλσξίδνληαλ θαιά κεηαμχ ηνπο, άξρηζαλ λα καζαίλνπλ ν έλαο ηνλ ηξφπν εξγαζίαο ηνπ άιινπ θαη λα δεκηνπξγνχλ θνηλνχο θψδηθεο επηθνηλσλίαο. Μάιηζηα, παξφιν πνπ δελ είραλ κνηξαζηεί ξφινη, παξαηεξήζεθε φηη νη καζεηέο απζφξκεηα ή σο αλαγθαία ζπλζήθε ή κε αθνξκή ηελ εηζαγσγηθή ζπδήηεζε κνίξαζαλ θάπνηνπο ξφινπο ζηηο νκάδεο (π.ρ. έλαο ηέηνηνο ξφινο ήηαλ απηφο ηνπ γξακκαηέα). Ζ πην νξγαλσκέλε θαηαλνκή ξφισλ έγηλε ζηελ νκάδα 2 (Ε./Α./Μα.2/Δ.), 5 (Θα.1) θαη 6 67

69 (Φ.1) 34, ζε θαζεκηά απφ ηηο νπνίεο έλαο καζεηήο αλέιαβε λα ζεκεηψλεη ζην θχιιν εξγαζίαο, άιινο ζηνλ κηθξν-πίλαθα, άιινο καζεηήο λα ηαμηλνκεί ηα ραξηάθηα ηνπ παδι θαη φινη καδί πξνζπαζνχζαλ λα ζπλδέζνπλ ηα θνκκάηηα ηνπ παδι γηα λα βξνπλ ηηο παξάγσγεο ιέμεηο θαη ηε ζεκαζία ηνπο. ε πξνεγνχκελν θεθάιαην αλαθέξακε φηη θαηά ην πξψην ζηάδην ηνπ team building ε αξρηθή δξαζηεξηφηεηα 35 δελ πξέπεη λα είλαη ηδηαίηεξα δχζθνιε, θαζψο ζηε θάζε απηή θχξην κέιεκα απνηειεί ε ελδπλάκσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη ε νηθνδφκεζε ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο (πξνζήισζε ζηνλ θνηλφ ζηφρν, αιιειεμάξηεζε ησλ κειψλ, ε νπνία ζπλδέεη ηελ νκάδα σο κηα αδηάζπαζηε νιφηεηα θαη δεκηνπξγεί ην αίζζεκα ηεο αηνκηθήο επζχλεο γηα ηε ζπιινγηθή επίδνζε). Γηα ην ιφγν απηφ, ε δηαδηθαζία μεθίλεζε κε κία βησκαηηθή δξαζηεξηφηεηα κε παηγληψδε ραξαθηήξα 36, ε νπνία απφ ηε κία ζα ήηαλ δηαζθεδαζηηθή γηα ηα παηδηά θαη απφ ηελ άιιε δε ζα δηέθνπηε ηελ πνξεία ησλ καζεκάησλ, δεδνκέλνπ φηη νη παξεκβάζεηο έγηλαλ κέζα ζηε ζρνιηθή ρξνληά (Φεβξνπάξηνο Μάξηηνο 2017). Ζ αληαπφθξηζε ησλ καζεηψλ ζε απηή ηε δξαζηεξηφηεηα ήηαλ πνιχ κεγάιε, θάηη πνπ κπνξεί λα νθείιεηαη θαη ζηελ ίδηα ηε θχζε ηεο δξαζηεξηφηεηαο. πσο παξαηήξεζε θαη ε κέληνξαο, ε ζπλεξγαζία ήηαλ ιεηηνπξγηθή σο δηαδηθαζία κέζα ζηηο νκάδεο θαη φια ηα παηδηά ζπκκεηείραλ ζηε δηαδηθαζία. Ζ νκάδα πνπ ζπλάληεζε ηηο πεξηζζφηεξεο δπζθνιίεο ζε αθαδεκατθφ επίπεδν ήηαλ ε έθηε νκάδα (Φ.1), φπσο ήηαλ αλακελφκελν. Δπεηδή ε δηδάζθνπζα είρε πξνβιέςεη απηή ηε δπζθνιία, ζηελ νκάδα απηή δφζεθε κφλν έλαο θάθεινο κε δέθα παξάγσγεο ιέμεηο 37 θαη κεγαιχηεξε ειεπζεξία ρξήζεο ηνπ ειεθηξνληθνχ ιεμηθνχ. 34 ηαλ αλαθεξφκαζηε ζηηο νκάδεο, ζα ρξεζηκνπνηνχκε θαη ηα αξρηθά ησλ καζεηψλ απφ ηνπο νπνίνπο πήξακε ζπλέληεπμε, πξνθεηκέλνπ λα γίλεη επθνιφηεξα ε ζχλδεζε ησλ παξαηεξήζεσλ κε ηηο ζπλεληεχμεηο ζε επφκελν ζηάδην. 35 πλήζσο είλαη πεξηζζφηεξεο απφ κία αξρηθέο δξαζηεξηφηεηεο, κέρξη νη καζεηέο λα γλσξηζηνχλ κεηαμχ ηνπο (δει. λα γλσξίζνπλ ηνλ ηξφπν πνπ δνπιεχεη ν θαζέλαο, ηηο δπλαηφηεηέο ηνπ θηι.). Χζηφζν, ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε δελ ππήξρε ν απαηηνχκελνο ρξφλνο. Βέβαηα, κπνξνχκε λα πνχκε φηη γηα ην ελ ιφγσ ηκήκα αξθνχζε ε κία αλαγλσξηζηηθή δξαζηεξηφηεηα, δηφηη θάλεθε λα έρεη κηα πνιχ θαιά αλαπηπγκέλε δπλακηθή. 36 Ο θνηλσληθνπνηεηηθφο ραξαθηήξαο ηνπ νκαδηθνχ παηρληδηνχ, ζπκβάιιεη ζηε «ζπγθξφηεζε ηνπ Δαπηνχ» (Νφβα Καιηζνχλε, 2007: 133). Μέζα απφ ην νκαδηθφ παηρλίδη, ην παηδί καζαίλεη λα ζπκκνξθψλεηαη κε ην πιαίζην ζην νπνίν βξίζθεηαη θαη «ζπλεζίδεη λα δξα κε άμνλα ηνλ θαλφλα» πξνθεηκέλνπ λα είλαη απνδεθηφ απφ ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο, αλαπηχζζνληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ ηνλ απηνέιεγρφ ηνπ (Νφβα Καιηζνχλε, 2007: 137). Θα κπνξνχζακε λα πνχκε, ινηπφλ, φηη είλαη ζεκηηφ λα αμηνπνηνχκε παηγληψδεηο δηδαθηηθέο πξαθηηθέο σο κία απφ ηηο ελαιιαθηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ κπνξεί λα έρεη ν εθπαηδεπηηθφο ζην δηδαθηηθφ ηνπ ξεπεξηφξην. 37 Έρνληαο γλψζε ηεο δπζθνιίαο ηνπ έξγνπ, ε δηδάζθνπζα είρε πξνβιέςεη φηη ε έθηε νκάδα ελδερνκέλσο λα κελ θαηαθέξεη λα εμεηάζεη ηηο ιέμεηο ηνπ δεχηεξνπ θαθέινπ, γη απηφ ζηνλ πξψην θάθειν ηνπνζεηήζεθαλ ιέμεηο πνπ ζεσξήζεθαλ πην ζεκαληηθέο γηα λα ηηο εμεηάζνπλ νη καζεηέο. Οη ππφινηπεο νκάδεο είραλ ιέμεηο ε θαζεκηά (ζπλνιηθά θαη απφ ηνπο δχν θαθέινπο). Ζ επθνιία ηεο 68

70 Καηά ηε ζπλεξγαζία, νη νκάδεο ζπδεηνχζαλ κεγαιφθσλα, κε απνηέιεζκα λα αθνχγεηαη έλα βνπεηφ ζηελ ηάμε, ην νπνίν δελ κπνξνχζε εχθνια λα εληνπηζηεί θαη λα ζηακαηήζεη. Ζ δηδάζθνπζα παξαθηλνχζε ηνπο καζεηέο λα ζπδεηνχλ ρακειφθσλα φηαλ πεξλνχζε απφ ηηο νκάδεο, αιιά κεηά απφ ιίγν παξαζχξνληαλ πάιη θαη ζπλέρηδαλ ην έξγν ηνπο κε ηελ ίδηα έληαζε ζηνλ ηφλν ηεο θσλήο ηνπο. Απηή ε έληαζε αλαζηάησζε δχν καζεηέο ηεο πξψηεο νκάδαο θαη έλαλ καζεηή ηεο ηξίηεο νκάδαο, ησλ νπνίσλ ε πξνζνρή δηαζπάηαη εχθνια. Έλησζαλ φηη επηθξαηεί έλα ραιαξφ θιίκα ζηελ ηάμε πνπ ππέβαιε παξφκνηεο ζπκπεξηθνξέο. Μάιηζηα, ν καζεηήο ηεο ηξίηεο νκάδαο ζεθσλφηαλ ζπλερψο απφ ηε ζέζε ηνπ γηα λα πάεη ζην δηπιαλφ ζξαλίν (ηεο πξψηεο νκάδαο) πνπ θάζνληαλ νη δχν ζπκκαζεηέο ηνπ. πλεπψο, δηαπηζηψλεηαη κηα αλαζηάησζε πνπ νθείιεηαη ζηελ παξαβίαζε ησλ άηππσλ θαλφλσλ ζπκπεξηθνξάο ζηελ νκάδα θαη ζηελ ηάμε γεληθφηεξα, ε νπνία πηζαλψο λα είρε απνθεπρζεί αλ είραλ νξηζηεί αξκνδηφηεηεο θαη νη ελ ιφγσ καζεηέο αλαιάκβαλαλ έλαλ ζπγθεθξηκέλν ξφιν ζηελ νκάδα, φπσο ην ξφιν ηνπ γξακκαηέα, ν νπνίνο ζα ήηαλ απαζρνιεκέλνο κε ηελ θαηαγξαθή ησλ ιέμεσλ. Οη παξαπάλσ ζπκπεξηθνξέο έδεημαλ φηη νη καζεηέο δελ είραλ πξνεγνχκελε εκπεηξία εξγαζίαο ζε νκάδεο, ελψ ε δηδάζθνπζα είρε ελεκεξσζεί φηη ην ελ ιφγσ ηκήκα δνπιεχεη ζπζηεκαηηθά ζε νκάδεο ζε άιιν γλσζηηθφ αληηθείκελν. ην ζεκείν απηφ δεκηνπξγείηαη έλα ράζκα αλάκεζα ζε απηφ πνπ ε δηδάζθνπζα είρε κάζεη θαη ζε απηφ πνπ δηαπίζησζε ζηελ πξάμε. 38 Αμίδεη λα ζεκεησζεί, σζηφζν, φηη παξά ηηο αξρηθέο δηαθσλίεο γηα ηε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ, δε θάλεθε λα δεκηνπξγείηαη θάπνην πξφβιεκα ζε δηαπξνζσπηθφ επίπεδν πνπ λα επεξεάδεη ηελ εξγαζία ηεο νκάδαο. Αθφκα θαη ε ιαλζαζκέλε αλαδηνξγάλσζε ησλ νκάδσλ πνπ δηαπηζηψζεθε εθ ησλ πζηέξσλ ζηελ ηξίηε νκάδα, ζηελ νπνία ππήξρε κφλν έλα θνξίηζη, θαη ζηελ δεχηεξε, ζηελ νπνία ππήξρε κφλν έλα αγφξη, δελ ζηάζεθε εκπφδην ζηελ ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ. Απηφ πνπ ζα κπνξνχζε λα είρε ιεθζεί ππφςε είλαη ε κείσζε ησλ νκάδσλ (απφ έμη ζε πέληε), δεδνκέλεο ηεο απνπζίαο αξθεηψλ καζεηψλ, πξνθεηκέλνπ ε δηδάζθνπζα λα κπνξεί λα ηηο δηαρεηξηζηεί πην εχθνια. Αθνχ ε εξγαζία νινθιεξψζεθε απφ φιεο ηηο νκάδεο, ζε πεξηζζφηεξν απφ ηνλ πξνβιεπφκελν ρξφλν, αθνινχζεζε ε αλαθνίλσζε ησλ απνηειεζκάησλ απφ ηηο νκάδεο. ηε θάζε απηή, ε έληαζε ηνπ ζνξχβνπ απμήζεθε ζεκαληηθά. Ο ζφξπβνο δξαζηεξηφηεηαο ζηηο άιιεο νκάδεο έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη ε ζεκαζία ησλ παξάγσγσλ πνπ ηνπο είραλ δνζεί ήηαλ εχθνιν λα εληνπηζηεί θαη ήηαλ ίδηα γηα φια ηα παξάγσγα πνπ αλαιάκβαλε ε θάζε νκάδα. 38 Σν θελφ απηφ ζα απαληεζεί ζε επφκελν ζηάδην ηεο εξγαζίαο, θαηά ηελ παξνπζίαζε ησλ ζπλεληεχμεσλ ησλ καζεηψλ. 69

71 απηφο ζα κπνξνχζε λα απνδνζεί σο κηα αηηηαθή ζρέζε αλάκεζα ζηνπο καζεηέο πνπ παξνπζίαδαλ θαη ζηνπο καζεηέο πνπ παξαθνινπζνχζαλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη νκάδεο πνπ παξνπζίαδαλ είραλ γξήγνξν ξπζκφ ζην ιφγν ηνπο, κε απνηέιεζκα νη καζεηέο πνπ παξαθνινπζνχζαλ λα κελ πξνιαβαίλνπλ λα ζπκπιεξψλνπλ ηνπο πίλαθεο, ζχκθσλα κε ηελ νδεγία ηεο δηδάζθνπζαο, θαη λα κελ πξνζέρνπλ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο, κηα ζπκπεξηθνξά πνπ επέθεξε ηελ θαζαξία πνπ επηθξαηνχζε. Ζ δηδάζθνπζα πξνζπαζνχζε λα εζηηάζεη ηελ πξνζνρή ησλ καζεηψλ πνπ παξαθνινπζνχζαλ ζηε ζπκπιήξσζε ησλ πηλάθσλ αληί λα ζπληνλίζεη ηελ νκάδα πνπ θάζε θνξά παξνπζίαδε. Με απηά ηα δεδνκέλα, ινηπφλ, ήηαλ αλαγθαίν ε δηδάζθνπζα λα εληνπίζεη άκεζα ην αίηην ηεο θαζαξίαο θαη λα δξάζεη αλαιφγσο. Δπίζεο, γηα εμνηθνλφκεζε ρξφλνπ, ζα ήηαλ πξνηηκφηεξν λα δνζεί νδεγία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε θάζε νκάδα ζα επέιεγε 4-5 ελδεηθηηθέο ιέμεηο απφ απηέο πνπ εληφπηζε γηα λα παξνπζηάζεη Πεξηγξαθή δηδαθηηθνχ ζηηγκηφηππνπ (2) Παξαγσγή ιφγνπ Ζ δεχηεξε δηδαζθαιία πξαγκαηνπνηήζεθε ζε άιιε αίζνπζα, ζηελ νπνία ππήξρε ε δπλαηφηεηα κεηαθίλεζεο ησλ ζξαλίσλ. Σα ζξαλία, ινηπφλ, ηνπνζεηήζεθαλ εκηθπθιηθά, ψζηε λα ππάξρεη νπηηθή επαθή θαη κε ηηο έμη νκάδεο. ηελ θάζε νκάδα ππήξραλ δχν ζξαλία, ην έλα πίζσ απφ ην άιιν. Ζ δηάηαμε απηή δηεπθφιπλε ηε κεηαθίλεζε ηεο εθπαηδεπηηθνχ ζην ρψξν θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δηδαζθαιίαο. ινη νη καζεηέο, πιελ ελφο ήηαλ παξφληεο θαη κε ηε βνήζεηα ηεο κέληνξνο ηνπνζεηήζεθαλ ζηηο νκάδεο πνπ είρε δηακνξθψζεη ε δηδάζθνπζα καδί κε ηε κέληνξα, ψζηε λα πιεξνχλ ην θξηηήξην ηεο αλνκνηνγέλεηαο σο πξνο ην θχιν θαη ιηγφηεξν σο πξνο ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο, ελψ δφζεθε κεγάιε έκθαζε ζην θξηηήξην ηεο νκνηνγέλεηαο σο πξνο ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ ηελ δεχηεξε δηδαζθαιία, χζηεξα απφ παξφηξπλζε ηεο κέληνξνο πνπ είρε πην νινθιεξσκέλε εηθφλα γηα ηνπο καζεηέο, δφζεθε κεγαιχηεξε έκθαζε ζην θξηηήξην ησλ ελδηαθεξφλησλ ησλ καζεηψλ παξά ζην θξηηήξην ησλ καζεζηαθψλ δπλαηνηήησλ, ψζηε νη καζεηέο λα αζρνιεζνχλ κε ζέξκε κε ην θάζε ζέκα. Έηζη, ζηελ νκάδα κε ηνλ ζσκαηηθφ ηνκέα (αζιεηηζκφο) ηνπνζεηήζεθαλ καζεηέο πνπ αζρνινχληαη κε θάπνην άζιεκα, ελψ ζηηο νκάδεο κε ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα (κνπζηθή) θαη (ηέρλε ηνπ δξφκνπ) ηνπνζεηήζεθαλ καζεηέο πνπ αγαπνχλ ηε κνπζηθή θαη καζεηέο πνπ έρνπλ κηα θιίζε ζηα θαιιηηερληθά αληίζηνηρα. ηηο νκάδεο πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηνλ πλεπκαηηθφ (κνπζεία) θαη ηνλ πεξηβαιινληηθφ ηνκέα (νηθνινγηθή δξάζε) ηνπνζεηήζεθαλ, θαηά βάζε, καζεηέο πνπ έρνπλ καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο (ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη δελ είραλ θαη αδχλακνπο καζεηέο, θαζψο ζηε κία νκάδα ηνπνζεηήζεθε θαη έλαο καζεηήο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο), δηφηη ην έλα ζέκα απαηηνχζε επηρεηξεκαηνινγηθφ ιφγν, ηνλ νπνίν δελ έρνπλ εμαζθήζεη ηδηαίηεξα ζηελ ηάμε, θαη ην άιιν ζέκα απαηηνχζε παξαγσγή κηαο πξσηφηππεο ηδέαο, πνπ ήηαλ δχζθνιν εγρείξεκα. Σέινο, ζηελ νκάδα ηνπ θνηλσληθνχ ηνκέα (θνηλσληθή δξάζε) ηνπνζεηήζεθαλ καζεηέο πνπ κεηείραλ ζε παξφκνηεο δξάζεηο ηνπ ζρνιείνπ. 70

72 Καηά ην άλνηγκα ηεο δηδαζθαιίαο έγηλε αλαθνξά ηφζν ζηνλ νξηζκφ φζν θαη ζηνπο ηνκείο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο. Αξρηθά, ε δηδάζθνπζα δήηεζε απφ ηνπο καζεηέο λα ζπκεζνχλ ηνλ νξηζκφ ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο πνπ εληφπηζαλ ζην πξνεγνχκελν κάζεκα, χζηεξα απφ ηελ αλαδήηεζε ηνπ φξνπ ζην ειεθηξνληθφ ιεμηθφ. Ζ θαζνδήγεζε ηεο δηδάζθνπζαο ήηαλ ζεκαληηθή, πξνθεηκέλνπ λα ζπλδεζνχλ νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ θαη λα ζπλζέζνπλ μαλά ηνλ νξηζκφ. ηε ζπλέρεηα, νη καζεηέο θιήζεθαλ λα ζθεθηνχλ παξαδείγκαηα δεκηνπξγηθφηεηαο. Ο Π.1 αλαθέξζεθε ζηε «δεκηνπξγηθφηεηα ηνπ Οδπζζέα λα θηηάμεη ηε ζρεδία», ε Θέ. ζε «κηα δσγξαθηά», ε Υ. εληφπηζε ηε δεκηνπξγηθφηεηα ζε «έλαλ ζπγγξαθέα πνπ γξάθεη έλα βηβιίν» θαη ε Μα.1 ζηηο «θαηαζθεπέο», δίλνληαο σο παξάδεηγκα ηα ηξηζδηάζηαηα δεκηνπξγήκαηα. Αθνινχζεζε ε δηάθξηζε απφ ηε δηδάζθνπζα αλάκεζα ζην πξντφλ θαη ζηε δηαδηθαζία ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο. Γηα λα γίλεη απηή ε δηάθξηζε θαηαλνεηή, ε δηδάζθνπζα αλαθέξζεθε ζε θάπνηα απφ ηα παξαδείγκαηα ησλ καζεηψλ θαη δήηεζε απφ ηνπο καζεηέο λα ζθεθηνχλ ηη κεζνιαβεί γηα λα πινπνηεζνχλ απηέο νη θαηαζθεπέο. Ζ Να.2 θαη ν Θα.1 αλέθεξαλ ηα «εξγαιεία», ν Φ.1 ηε «θαληαζία», ελψ ε Μπ. αλέθεξε φηη γηα λα θαηαζθεπάζνπκε ηα παξαπάλσ κεζνιαβεί «Ζ πξνεηνηκαζία θαη ε εθηέιεζε.» θαη ε Κ. 2 ζπκθψλεζε ιέγνληαο φηη πξέπεη «Να έρεηο ζθεθηεί θαιά απηφ πνπ ζα θηηάμεηο.». Ζ δηδάζθνπζα ρξεζηκνπνηψληαο ηα αξρηθά παξαδείγκαηα ησλ καζεηψλ (ζρεδία, δσγξαθηά, ηξηζδηάζηαην δεκηνχξγεκα), επεζήκαλε φηη πξφθεηηαη γηα πξντφληα κηαο παξαγσγήο, ηα νπνία «πξνυπνζέηνπλ κία δηαδηθαζία, κία ζεηξά ελεξγεηψλ, εθηφο απφ θαληαζία, εξγαιεία θηι.», φπσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο. εκείσζε, ινηπφλ, ζηνλ πίλαθα φηη ε δεκηνπξγηθφηεηα κπνξεί λα αθνξά φρη κφλν ζην πξντφλ, αιιά θαη ζηελ ίδηα ηε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο. Ζ δηδάζθνπζα παξφηξπλε ηνπο καζεηέο λα δψζνπλ παξαδείγκαηα δεκηνπξγηθφηεηαο πνπ αθνξνχλ ηελ δηαδηθαζία, δίλνληαο θαη ε ίδηα έλα παξάδεηγκα γηα λα γίλεη ε δηάθξηζε απηή θαηαλνεηή θαη λα πξνζαλαηνιίζεη ηε ζθέςε ηνπο. Σε δηάθξηζε αλάκεζα ζην πξντφλ θαη ηε δηαδηθαζία αθνινχζεζε ε δηάθξηζε ησλ ηνκέσλ ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο. Ζ εθπαηδεπηηθφο ζρεδίαζε έλα αλζξσπάθη ζηνλ πίλαθα, πξνθεηκέλνπ λα εθκαηεχζεη απφ ηνπο καζεηέο ηνπο ηνκείο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο. Οη ηνκείο πνπ πξνέθπςαλ ήηαλ νη εμήο: «Ννεηηθφο.» (Μα.2) / «Πλεπκαηηθφο.» (Λ.), «πλαηζζεκαηηθφο.» (Μπ.) / «Ψπρνινγηθφο.» (Φα.), «σκαηηθφο.» (Φ.2). «Κνηλσληθφο.» (Να.1), «Πεξηβαιινληηθφο.» (Υ.), «Οηθνλνκηθφο» (Μπ.). Οη ηειεπηαίνη ηξεηο ηνκείο πξνέθπςαλ κε πεξηζζφηεξεο εξσηήζεηο εθκαίεπζεο απφ ηε δηδάζθνπζα θαη κε θάπνηα αθφκα ζθίηζα (π.ρ. δεληξάθηα πεξηβαιινληηθφο 71

73 ηνκέαο). ηε ζπλέρεηα, νη καζεηέο θιήζεθαλ λα δψζνπλ παξαδείγκαηα δεκηνπξγηθφηεηαο ζε θάζε ηνκέα, δίλνληαο θαη ε ίδηα ηξία παξαδείγκαηα απφ ηα θείκελα πνπ ζα δίλνληαλ ζηηο νκάδεο. Ζ πξνζπγγξαθηθή ελίζρπζε δηήξθεζε πεξίπνπ είθνζη ιεπηά, πεξηζζφηεξν απφ ηνλ πξνβιεπφκελν ρξφλν. Ζ δηάθξηζε ησλ ηνκέσλ ηεο δεκηνπξγηθήο δξάζεο εμππεξεηνχζε ηε κεηάβαζε ζην επφκελν ζηάδην, ζηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, θαηά ηελ νπνία ε θάζε νκάδα επεμεξγάζηεθε έλαλ δηαθνξεηηθφ ηνκέα κε ηειηθφ ζηφρν ηελ παξαγσγή ιφγνπ κηθξήο έθηαζεο (1 παξάγξαθνο). Ζ δηδάζθνπζα κνίξαζε ηα θπιιάδηα θαη έδσζε νδεγίεο γηα ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία πνπ ζα αθνινπζνχζε, επηζεκαίλνληαο φηη ε θάζε νκάδα ζα αλαιάβεη έλαλ απφ ηνπο ηνκείο πνπ αλαθέξζεθαλ πξνεγνπκέλσο θαη ζα γξάςεη κία παξάγξαθν ζχκθσλα κε ηελ νδεγία πνπ ηνπο δίλεηαη ζην θίηξηλν θπιιάδην πνπ είρε ε θάζε νκάδα (δηαθνξεηηθή νδεγία γηα ηελ θάζε νκάδα). Πέξα απφ ην θεληξηθφ θίηξηλν θχιιν ηεο θάζε νκάδαο, νη καζεηέο είραλ ζηε δηάζεζή ηνπο θαη θπιιάδηα κε θάπνηα θείκελα, αλάινγα κε ην ζέκα ηεο νκάδαο, ηα νπνία έρεη επηιέμεη ε δηδάζθνπζα κε ζηφρν λα εθνδηάζεη ηηο νκάδεο κε πιεξνθνξηαθφ πιηθφ. Οη νκάδεο κπνξνχζαλ πξναηξεηηθά λα αμηνπνηήζνπλ ην πιηθφ απηφ πξνθεηκέλνπ λα αληιήζνπλ ηδέεο γηα ηε ζπγγξαθή ηνπ δηθνχ ηνπο θεηκέλνπ. Ζ δηδάζθνπζα επεζήκαλε φηη ηα θείκελα απηά επξφθεηην λα δεκνζηεπζνχλ ζηελ εθεκεξίδα ηνπ ζρνιείνπ, γη απηφ επειέγε ην θίηξηλν θχιιν. Με απηά ηα δεδνκέλα θαη κε θαζνδεγεηηθέο εξσηήζεηο, εθκαίεπζε απφ ηνπο καζεηέο ην επηθνηλσληαθφ πιαίζην, πνπ είλαη θνηλφ ζε φιεο ηηο νκάδεο. Σέινο, ελεκέξσζε ηνπο καζεηέο φηη ν ρξφλνο πνπ ζα είραλ ζηε δηάζεζή ηνπο ήηαλ 15 (αλ θαη, φπσο αλαθέξεηαη ζην ζρέδην δηδαζθαιίαο βι. παξάξηεκα ν δηαζέζηκνο ρξφλνο γηα απηή ηε δξαζηεξηφηεηα ήηαλ πεξίπνπ 20 ) 40 θαη φηη ζα πεξάζεη απφ φιεο ηηο νκάδεο γηα λα δψζεη ζπγθεθξηκέλεο νδεγίεο. Καζψο ε δηδάζθνπζα πεξλνχζε απφ ηηο νκάδεο, αληηιήθζεθε φηη νη καζεηέο ζπλάληεζαλ θάπνηεο δπζθνιίεο. Έηζη, ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία ππεξέβε θαηά πνιχ ηνλ πξνβιεπφκελν ρξφλν, θαζψο δηήξθεζε κηζή ψξα. πλεπψο, ν ρξφλνο γηα ηελ παξνπζίαζε αμηνιφγεζε ησλ εξγαζηψλ ησλ νκάδσλ ήηαλ πεξίπνπ 25, ελψ ν πξνβιεπφκελνο ρξφλνο ήηαλ 30 γηα ηελ ηειεπηαία απηή θάζε. 40 Ζ δηδάζθνπζα αλαθνίλσζε ζηνπο καζεηέο φηη έρνπλ ιηγφηεξν απφ ηνλ πξνβιεπφκελν ρξφλν ζηε δηάζεζή ηνπο, πξνθεηκέλνπ νη καζεηέο λα είλαη ζε εγξήγνξζε κεηά ην θαζνξηζκέλν απηφ πιαίζην. Μφιηο παξέιζνπλ ηα 15, ινηπφλ, ζα ηνπο αλαθνηλψζεη φηη ν ρξφλνο έιεμε, αιιά ζα ηνπο δψζεη 5 αθφκα γηα λα νινθιεξψζνπλ (γηαηί ζπρλά παξαηεξείηαη φηη νη καζεηέο δελ κπνξνχλ λα δηαρεηξηζηνχλ ην ρξφλν θαη θαζπζηεξνχλ ηελ εξγαζία). 72

74 Ζ καζεζηαθή δηαδηθαζία νινθιεξψζεθε κε ηελ παξνπζίαζε ησλ θεηκέλσλ απφ ηνπο εθπξνζψπνπο ησλ νκάδσλ ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο θαη κε αμηνιφγεζε ησλ θεηκέλσλ απηψλ απφ ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο, βάζεη ησλ θξηηεξίσλ πνπ πξνβάιινληαλ ζηε δηαθάλεηα. Σα θξηηήξηα απηά είραλ αληιεζεί απφ ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο Α Γπκλαζίνπ, νπφηε ζεσξνχληαλ δηδαγκέλα. χκθσλα κε ηα θξηηήξηα απηά, αμηνινγνχληαλ ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θάζε θεηκεληθνχ είδνπο. ηελ πξάμε, φκσο, νη καζεηέο ζρνιίαζαλ ηα θείκελα, φρη σο πξνο ηα θξηηήξηα πνπ πξνβάιινληαλ ζηε δηαθάλεηα, αιιά σο πξνο ην πεξηερφκελν, ην χθνο, ηε δνκή ηεο παξαγξάθνπ θαη ην επηθνηλσληαθφ πιαίζην. Παξαθάησ αλαθέξνληαη θάπνηα απφ ηα βαζηθά ζεκεία θάζε παξνπζίαζεο θαη ηνπ ζρνιηαζκνχ πνπ αθνινχζεζε. Οκάδα 4 Δθθψλεζε 41 : «ην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ησλ Καιιηηερληθψλ, ηα παηδηά είραλ λα θσηνγξαθήζνπλ ηελ ηέρλε πνπ απνηππψλεηαη ζηνπο δξφκνπο ηεο Αζήλαο. Οη παξαπάλσ θσηνγξαθίεο 42 είλαη έλα κέξνο απφ ην πιηθφ πνπ ζπγθεληξψζαλ. Δπέιεμαλ κία, απηή κε ηα ρέξηα, ζηελ νπνία έδσζαλ ηίηιν θαη ηελ πεξηγξάθνπλ πξνθεηκέλνπ λα ηε ζηείινπλ σο άξζξν ζην πεξηνδηθφ ηνπ ζρνιείνπ.» Κείκελν καζεηψλ 43 : «Ωο νκάδα 4 επηιέμακε λα πεξηγξάςνπκε κηα εηθφλα, ζηελ νπνία δηαθξίλνληαη δχν ρέξηα δσγξαθηζκέλα ζηνλ ηνίρν κηαο πνιπθαηνηθίαο ζηελ Αζήλα. ηελ εηθφλα βιέπνπκε έλα θνκκάηη απφ ηα ρέξηα. Δίλαη θαηαθφξπθα δσγξαθηζκέλα θαη είλαη αθεξεκέλα θαη καο δεκηνπξγνχληαη ζπλαηζζήκαηα, ηα νπνία δε θαίλνληαη κε κηα καηηά. Σα ρξψκαηα είλαη ςπρξά, άξα απηφ πξνθαιεί ζιίςε, κνλαμηά θαη κηδέξηα. Σα ρξψκαηα είλαη γθξη, καχξν θαη άζπξν. Απηή ε εηθφλα καο θάλεη λα θαληαζηνχκε φηη κπνξεί λα είλαη έλαο άλζξσπνο, ν νπνίνο κπνξεί λα πξνζεχρεηαη, λα δεηηαλεχεη ή θαη λα θάλεη ππνκνλή. Έλα ραξαθηεξηζηηθφ πνπ βιέπνπκε φηη κπνξεί λα δεηηαλεχεη είλαη φηη ηα ρέξηα ηνπ θαίλνληαη αδχλακα. Σν έξγν απηφ καο παξνηξχλεη φηη είλαη ηξηζδηάζηαην, αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη επίπεδν. Ο θαιιηηέρλεο πξνζπαζεί λα καο επαηζζεηνπνηήζεη λα δνχκε πξάγκαηα πνπ δε ζα θαληαδφκαζηαλ. Γη απηφ επηιέμακε ην έξγν απηφ.» (Α.) 41 Ζ εθθψλεζε γηλφηαλ απφ ηε δηδάζθνπζα. Σε δηαηχπσζε ηεο εθθψλεζεο θαζψο θαη ηα θείκελα ησλ καζεηψλ, κπνξεί λα ηα αλαδεηήζεη θαλείο ζην παξάξηεκα ηεο εξγαζίαο. 42 Οη θσηνγξαθίεο πξνβάιινληαλ παξάιιεια ζηε δηαθάλεηα, ψζηε λα βιέπνπλ νη ζπκκαζεηέο ηνπο ην έξγν ην νπνίν επέιεμε ε νκάδα λα πεξηγξάςεη. 43 Παξαζέησ ηα θείκελα ησλ νκάδσλ φπσο πξνέθπςαλ απφ ηελ απνκαγλεηνθψλεζε, γηαηί ζηνλ πιαίζην ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ έθαλαλ θάπνηεο αιιαγέο είηε γηα λα θάλνπλ πην δσληαλφ ην χθνο ηνπο είηε γηα λα δηνξζψζνπλ θάηη πνπ δελ πξφζεμαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξαγσγήο γξαπηνχ ιφγνπ. 73

75 ρφιηα 44 : Σα ζρφιηα ησλ καζεηψλ ήηαλ ηα εμήο: «[ ] Έθαλε θαιή αλάιπζε πνπ καο εμεγνχζε ηε θσηνγξαθία. [έδσζε παξάδεηγκα απφ ην θείκελν πνπ δηάβαζε ε καζήηξηα] Καη είρε πνιιέο ιεπηνκέξεηεο, πνπ απηφ είλαη πνιχ θαιφ. Δληάμεη δελ είρε ηφζεο πνιιέο ψζηε λα βαξεζνχκε. Ήηαλ νη ζσζηέο ζηελ θαηάιιειε πνζφηεηα. Ήηαλ αθξηβήο ζαλ θείκελν θαη ήηαλ αξθεηφ. Γελ ήηαλ νχηε πνιχ κεγάιν, γηα λα βαξεζείο, αιιά νχηε θαη πνιχ κηθξφ γηα λα κε ζνπ ηξαβήμεη ηελ πξνζνρή. Πηζηεχσ φηη είρε πνιχ θαιέο ζπλδέζεηο φιν καδί θαη βγήθε σξαία.» (Φ.2), «Δκέλα κνπ άξεζε πάξα πνιχ πνπ θαληάζηεθαλ ηη ζα κπνξεί λα ζεκαίλνπλ απηά ηα ρέξηα θαη έδσζαλ, πψο λα ην πσ, ηηο γεληθέο πιεξνθνξίεο γηα απηφ πνπ πίζηεπαλ.» (Μα.1), «ια ηα βάιαλε ζηελ πεξηγξαθή. Πέξα απφ απηά πνπ είπε ε Φ.2, θάλεθε φηη ην πήγαλε, ηελ πνξεία, απφ ην γεληθφ ζην εηδηθφ, δηφηη, αλ θαη αξρηθά ιέεη γηα ηνπο δεηηάλνπο θηι., κεηά πήγε ζηελ εηθφλα. Πήγε απφ ην γεληθφ ζηελ εηθφλα πνπ είλαη ην εηδηθφ.» (Θα.1) Οκάδα 2 Δθθψλεζε: «Έρεηε ζηείιεη έλα δηθφ ζαο ηξαγνχδη (ζην δηαγσληζκφ ηνπ «Junior Music School» θαη πεξηκέλεηε λα ιάβεηε απάληεζε γηα ην αλ εγθξίζεθε. ηε ζηήιε «Ζκεξνιφγην γηα ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ησλ καζεηψλ» ηνπ ζρνιηθνχ ζαο πεξηνδηθνχ, ζα εθζέζεηε ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ζαο δεκηνπξγήζεθαλ απφ ηε ζηηγκή πνπ νινθιεξψζαηε ην έξγν ζαο κέρξη ηψξα πνπ πεξηκέλεηε ηελ απάληεζε απφ ηνπο ππεχζπλνπο ηνπ δηαγσληζκνχ. Έρνπκε αθήγεζε εδψ.» Κείκελν καζεηψλ: «Ωξαία. Λνηπφλ. Δίκαη απφ ηελ νκαδάξα 2, καδί κε ηνλ Π.1 ηνλ» [«Γε ζπζηελφκαζηε, ζαο μέξνπκε θαη ζαο αγαπάκε πνιχ φινπο.» (Δθπαηδεπηηθφο)] «Ωξαία. Σν Γ.3, ηνλ Γ.2 θαη εγψ. Θα κηιήζνπκε γηα απηφ πνπ είπε ε θα. Γεσξγνπνχινπ, γηα ην φηη έρνπκε ζηείιε ηε κνπζηθή. Ξεθηλάκε. Αγαπεκέλν κνπ Λενληεηάθη, Σελ Παξαζθεπή ην βξάδπ έηζη φπσο ραιάααξσλα ζηνλ θαλαπέ ηνπ ζαινληνχ κνπ θαη θνίηαγα ην άπεηξν ΣΑΣΑΝ κνπ ήξζε έκπλεπζε λα γξάςσ έλα ηξαγνχδη, κηαο θαη είκαη κνπζηθή ηδηνθπΐα. Ήηαλ ζαλ κηα έθξεμε δεκηνπξγηθφηεηαο λα θαηαιακβάλεη ην κπαιφ κνπ. Αθνχ ζπλέγξαςα πξψηα ηνπο ζηίρνπο, κεηά ην ξπζκφ, ην έζηεηια ζηνλ παζίγλσζην κνπζηθφ δηαγσληζκφ Junior Music School. Μνπ είπαλ φηη ζα κε εηδνπνηήζνπλ ζχληνκα κφιηο βγνπλ ηα απνηειέζκαηα θαη έηζη ε αγσλία φιν θαη κεγάισλε θαη κεγάισλε θαη κεγάισλε. Καη δελ μέξσ κέρξη ζηηγκήο ηη ζα γίλεη. Θα κε πάξνπλ ή φρη; Διπίδσ φιν απηφ λα έρεη ζεηηθά απνηειέζκαηα θαη λα ληθήζσ ζην 44 Οη καζεηέο ζρνιίαζαλ, ρσξίο λα ιακβάλνπλ ηδηαίηεξα ππφςε ηνπο ηα θξηηήξηα πνπ πξνβάιινληαλ ζηε δηαθάλεηα. 74

76 δηαγσληζκφ. Απηά.» (Φ.2) [Κάλεη πνιχ παξαζηαηηθή ηελ αθήγεζε κε ηελ θίλεζε ηνπ ζψκαηνο θαη ηηο ελαιιαγέο ζηε θσλή ηεο.] ρφιηα: Οη καζεηέο ελζνπζηάζηεθαλ κε ην χθνο ηεο καζήηξηαο: «Κπξία ήηαλ πάξα πνιχ θαιφ. Καη ην χθνο θαη ην ιεμηιφγην, πνπ παλεχθνια ζα ελζνπζίαδε ηνπο καζεηέο φηαλ ζα ην δηάβαδαλ. Γεληθφηεξα ήηαλ πάξα πνιχ θαιφ.» (Θα.1) θαη «Σν χθνο ηεο ζε έθαλε λα θαληάδεζαη Καη έηζη θαηαιάβαηλεο θαη θαληαδφζνπλ ηε ζηηγκή αθξηβψο πνπ γηλφηαλ.» (Να.). Χζηφζν, άιινη καζεηέο δηαθψλεζαλ κε ην νηθείν χθνο, φπσο ν Ν.1, ν νπνίνο ππνζηήξημε φηη «Αλ θάπνηνο απφ ηα παηδηά πνπ ην δηάβαδαλ ήηαλ πην ζνβαξφο θαη δελ ηνπ άξεζε πνιχ.». Σφηε, ε δηδάζθνπζα ξψηεζε ηνπο καζεηέο «Δμεηάδνπκε αλ καο άξεζε ή ηα θξηηήξηα πνπ αθνινπζήζεθαλ;» θαη αθνχ επηθέληξσζε ηελ πξνζνρή ησλ καζεηψλ ζηα θξηηήξηα πνπ πξνβάιινληαλ ζηε δηαθάλεηα, αλαθέξζεθαλ ζην ρσξνρξνληθφ πιαίζην ηεο εηζαγσγήο θαη ζηε ρξνληθή αθνινπζία. Οκάδα 5 Δθθψλεζε: «Πήξεο ζπλέληεπμε απφ έλαλ απφ ηνπο αλζξψπνπο πνπ εξγάδνληαη σο πσιεηέο γηα ην πεξηνδηθφ «ρεδία». Ζ ζπλέληεπμή ζνπ δηαθξίλεηαη ζε δχν κέξε: ε δσή ηνπ αλζξψπνπ απηνχ πξνηνχ λα εξγαζηεί σο πσιεηήο ηνπ πεξηνδηθνχ θαη ε δσή ηνπ ηψξα. Γξάςε έλα άξζξν ζηελ εθεκεξίδα ηνπ ζρνιείνπ, ζην νπνίν ζα παξνπζηάδεηο ην πψο άιιαμε ε δσή ηνπ αλζξψπνπ απηνχ κέζσ απηήο ηεο δξάζεο, κε ζηφρν λα θηλεηνπνηήζεηο ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο λα εληζρχζνπλ απηή ηελ πξνζπάζεηα.». Σε ζηηγκή πνπ ε δηδάζθνπζα δηάβαδε ηελ εθθψλεζε, ξψηεζε ηνπο καζεηέο αλ γλσξίδνπλ φινη ην ζπγθεθξηκέλν πεξηνδηθφ. Δπεηδή ππήξραλ θάπνηνη καζεηέο πνπ δελ είραλ αθνχζεη μαλά γηα απηφ ην πεξηνδηθφ, δήηεζε απφ ηελ Κα.2 λα εμεγήζεη ζηνπο ζπκκαζεηέο ηεο ην ζθνπφ απηνχ ηνπ πεξηνδηθνχ θαη ζηε ζπλέρεηα ε δηδάζθνπζα ζπκπιήξσζε ηελ απάληεζε ηεο καζήηξηαο κε πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο. Κείκελν καζεηψλ: «Πξφζθαηα πήξακε ζπλέληεπμε απφ ηνλ θ. Αληψλε Γηαθηζηθφγινπ, ν νπνίνο εδψ θαη 16 κήλεο εξγάδεηαη ζην πεξηνδηθφ δξφκνπ ρεδία. Ζ νξγάλσζε απηή πξνζθέξεη βνήζεηα ζε αλζξψπνπο πνπ έρνπλ αλάγθε λα δήζνπλ κηα πην επράξηζηε δσή. Μαο κίιεζε γηα ηνλ ηξφπν πνπ δνχζε πξηλ λα εξγαζηεί ζηε ρεδία θαη ηηο κεηέπεηηα αιιαγέο. Ήκνπλ άζηεγνο. Γελ είρα φλεηξα, αζρνιίεο θαη ειπίδεο. Απφ ηε ζηηγκή, φκσο, πνπ εληάρζεθα ζε απηή ηελ νξγάλσζε, ε δσή κνπ άιιαμε νινθιεξσηηθά. Βξήθα ζπίηη, έρσ ρφκπη θαη δσ θαιχηεξα. Πξέπεη λα εληζρχζνπκε απηνχο ηνπο αλζξψπνπο, γηαηί θάλνπλ έλα έξγν πνπ ηνπο βνεζά λα επηβηψζνπλ.» (Μπ.) 75

77 ρφιηα: Αθνχ εμεηάζηεθε ην ρσξνρξνληθφ πιαίζην θαη ην θεληξηθφ πξφζσπν πνπ αλαθέξεηαη ζηελ εηζαγσγή, δεηήζεθε απφ ηε Μπ. λα δηαβάζεη μαλά ην θείκελν, γηα λα εμεηάζνπκε ην θπξίσο αθεγεκαηηθφ κέξνο. Σν ιφγν πήξε ν Θα.1 θαη ν Θα.2 αληίζηνηρα, αιιά ζρνιίαζαλ, θπξίσο, ην χθνο: «Θα κπνξνχζα λα πσ φηη είραλ έλα πνιχ θαιφ χθνο κε πινχζην ιεμηιφγην. Καη ην ζέκα πνπ είραλ είλαη έλα πνιχ ζνβαξφ ζέκα.» θαη «Θα ζπκθσλήζσ κε απηφ πνπ είπε ν Θα. θαη ζα πσ φηη πξφζερε ηε δνκή ηεο.». Ζ εθπαηδεπηηθφο πξφζζεζε φηη ζην θείκελν ππήξραλ θαη ηα ιφγηα ηνπ ίδηνπ ηνπ ζπλεληεπμηαδφκελνπ θαη άξρηζε λα θάλεη θάπνηεο παξαηεξήζεηο γηα ηε ρξνληθή αθνινπζία. Σφηε, θάπνηα κέιε ηεο νκάδαο (Ν.1 θαη Γ.1) άξρηζαλ λα παξαπνληνχληαη θαη ε δηδάζθνπζα, γηα λα κελ ηνπο θέξεη ζε δχζθνιε ζέζε (θαζψο εθηίζελην κπξνζηά ζε θνηλφ νκάδα Παλεπηζηεκίνπ), δε ζπλέρηζε ην ζρνιηαζκφ. Οκάδα 6 Δθθψλεζε: «Οξγαλψλεηε κηα νηθνινγηθή δξάζε ζην ζρνιείν ζαο. Δπεηδή, φκσο, νη πξνηάζεηο ησλ καζεηψλ ηνπ ζρνιείνπ είλαη πνιιέο, ζα δηεμαρζεί έλαο δηαγσληζκφο. Δκπλεπζηείηε απφ ηελ θαηλνηφκν πξσηνβνπιία Healthy Seas: Νήκα βγαικέλν απφ ηε ζάιαζζα θαη παξνπζηάζηε ηελ πξφηαζή ζαο γηα κηα θαηλνηφκν νηθνινγηθή δξάζε ηεο επηινγήο ζαο, ηελ νπνία ζα εθζέζεηε ζην δηαγσληζκφ. Έρνπκε αθήγεζε.» Κείκελν καζεηψλ: «Καηά ηε δηάξθεηα ηεο επίζεκεο δηδαζθαιίαο ηεο θαο. Γεσξγνπνχινπ καο δφζεθε ε επθαηξία λα εθεχξνπκε κηα θαηλνηφκα νηθνινγηθή δξάζε, ε νπνία ηαπηφρξνλα λα έρεη έλα δεκηνπξγηθφ απνηέιεζκα. Απνθαζίζακε, ινηπφλ, λα επηθεληξσζνχκε ζην νμχ πξφβιεκα ηεο πφιεο καο, ην νπνίν δελ είλαη άιιν παξά ε κφιπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο απφ ηα ζθνππίδηα. θεθηήθακε, ινηπφλ, πσο ηελ πφιε καο ζα βνεζνχζε ε θαηαζθεπή ελφο εηδηθά δηακνξθσκέλνπ εξγνζηαζίνπ, ζην νπνίν ηα ζθνππίδηα ηα νπνία βξίζθνληαη ζηνηβαγκέλα ζηηο ρσκαηεξέο ηεο πφιεο καο θαίγνληαη θαη κε ηελ θαχζε ηνπο ν άλζξσπνο ζα έρεη κηα θαηλνχξηα πεγή ελέξγεηαο. ζν γηα ηνλ θαπλφ πνπ ζα παξάγεηαη απφ ηα εηδηθά εξγνζηάζηα, ζα απνξξνθάηαη απφ απηά, ζα απνζηεηξψλεηαη θαη ζα κεηαηξέπεηαη ζε θαζαξφ αέξα. Ζ ελέξγεηα πνπ ζα παξάγεηαη ζα ρξεζηκνπνηείηαη γηα δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ αλζξψπνπ, θαζψο θαη γηα ηελ αχμεζε ησλ εζφδσλ ηεο ρψξαο καο γηα ηελ εμαγσγή ηνπ ζην εμσηεξηθφ. Απηφ πηζηεχνπκε πσο ζα κεηψζεη αξθεηά ηε ξχπαλζε ηεο πφιεο καο, αιιά θαη ηε κείσζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ.» (Κα.1) ρφιηα: Οη καζεηέο ζρνιίαζαλ ην θείκελν ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο, εζηηάδνληαο θαη πάιη ζην χθνο: «Κπξία, κνπ άξεζε πνιχ ην θείκελν. Δίρε ζνβαξφ χθνο. Δθηφο απφ πνιχ 76

78 επίζεκν, είρε πνιχ εκπινπηηζκέλν ιεμηιφγην θαη κνπ άξεζε πάξα πνιχ. Θα ήηαλ ηδαληθφ, πηζηεχσ, γηα λα κπεη ζην δηαγσληζκφ.» (Α.), «Καη κέλα κνπ άξεζε ζα ζπκθσλήζσ κε φια φζα είπε ε Άξηεκηο. Δίρε πνιχ σξαίν χθνο. Γελ ήηαλ ζπγρξφλσο νχηε πάξα πνιχ επίζεκν νχηε πνιχ θηιηθφ. Έζημε έλα ζέκα πνιχ σξαία, θαη έλα ζέκα πνπ καο απαζρνιεί απηέο ηηο κέξεο.» (Φ.2). Ζ δηδάζθνπζα ζρνιίαζε κφλν ηελ εηζαγσγή ηνπ θεηκέλνπ «Καηά ηε δηάξθεηα ηεο επίζεκεο δηδαζθαιίαο ηεο θαο. Γεσξγνπνχινπ καο δφζεθε ε επθαηξία λα εθεχξνπκε κηα θαηλνηφκα νηθνινγηθή δξάζε, ε νπνία ηαπηφρξνλα λα έρεη έλα δεκηνπξγηθφ απνηέιεζκα.», ε νπνία δελ αληαπνθξίλεηαη ζην πιαίζην πνπ ηνπο δφζεθε ζηελ εθθψλεζε (πξφηαζε πνπ ζα εθζέζνπλ ζην δηαγσληζκφ). Οκάδα 1 Δθθψλεζε: «ηε ζηήιε Αζιεηηθά ηεο ζρνιηθήο εθεκεξίδαο, θαιείζηε λα γξάςεηε γηα κηα εκπεηξία ζαο (είηε σο αζιεηέο είηε σο ζεαηέο), ε νπνία ελέρεη ζηνηρεία δεκηνπξγηθφηεηαο, κε ζηφρν λα θηλεηνπνηήζεηε πεξηζζφηεξνπο καζεηέο λα αζρνιεζνχλ κε έλα άζιεκα. Αθεγεζείηε πξσηφηππεο πξαθηηθέο πνπ αθνινπζείηε σο αζιεηέο (ή πνπ παξαθνινπζείηε σο ζεαηέο), πξνθεηκέλνπ λα απνθχγεηε ηε ξνπηίλα ησλ θαζεκεξηλψλ ζαο αζθήζεσλ.» Κείκελν καζεηψλ: «χκθσλα κε ηελ θαζεκεξηλή δσή θαη ηε ξνπηίλα πνπ καο θαηαβάιεη, έρνπκε παξαηεξήζεη φηη ν ρξφλνο γηα αζιεηηζκφ έρεη κεησζεί. Ο αζιεηηζκφο είλαη πνιχ ζεκαληηθφο, γηαηί καο βνεζάεη ζσκαηηθά θαη πλεπκαηηθά. Ωο νκάδα, πξνηείλνπκε λα αζρνιεζείηε κε έλα άζιεκα φπσο ην ζηίβν, πνπ θάλεηο πνπο απο, θνηιηαθνχο θαη άιια. Αλ απηά δελ ηα πξνηηκάηε, ππάξρνπλ θαη άιινη ελαιιαθηηθνί ηξφπνη. Γηα παξάδεηγκα, ζα κπνξνχζαηε λα δνθηκάζεηε λα θάλεηε πνπο απο ηελ ψξα πνπ δηαβάδεηε. Γπξλψληαο ζην ζπίηη ζαο, κπνξείηε λα θάλεηε ηδφθηλγθ. Με φια ηα παξαπάλσ κπνξείηε λα θαιπηεξεχζεηε ηε ζσκαηηθή ζαο πγεία. Μηα παξνπζίαζε απφ ηελ νκάδα 1.» (Π.2) ρφιηα: Οη καζεηέο ζρνιίαζαλ ην ζπγθεθξηκέλν θείκελν, εζηηάδνληαο, θπξίσο, ζην πεξηερφκελν: «Δίρε θάπσο αλεπίζεκεο θξάζεηο θαη ήηαλ αξθεηά κηθξφ, αιιά είρε σξαίν πεξηερφκελν. Καη γηα απηά πνπ καο είπαλ γηα ην πνπο απο θαη ην ηδφθηλγθ, ζα ήζεια θαη έλα ηξίην παξάδεηγκα.» (Φ.1), «λησο ήηαλ πεξηεθηηθά θαη ιίγα, αιιά απηφ κπνξεί λα νθείιεηαη ζηε δπζθνιία ηνπ λα βξνπλ ηδέεο.» (Θα.1), «Κπξία, εκέλα δε κνπ πνιπάξεζε, γηαηί ήζειε θαη άιια παξαδείγκαηα, ήηαλ κηθξφ θαη θάηη άιιν θπξία. ηαλ θάλεηο άζιεκα μεθνπξάδεηο ην κπαιφ. Γελ κπνξείο λα θάλεηο αζθήζεηο θαη λα δηαβάδεηο, 77

79 γηαηί ηφηε δελ μεθνπξάδεζαη.» (Ν.1). Σφηε ε δηδάζθνπζα πξνζπάζεζε, κάηαηα, λα εζηηάζεη θαη πάιη ηελ πξνζνρή ησλ καζεηψλ ζηα θξηηήξηα, ιέγνληαο «εκαζία έρεη ηη καο άξεζε ή αλ αθνινχζεζε ηα ζπγθεθξηκέλα θξηηήξηα πνπ αλαθέξνληαη ζηνλ πίλαθα;» Οκάδα 3 Δθθψλεζε: «Με αθνξκή ηελ εθζηξαηεία ηνπ Άξε Καινγεξφπνπινπ λα γξάςεηε έλα άξζξν γηα ηελ εθεκεξίδα ηνπ ζρνιείνπ, κε ην νπνίν ζα παξνπζηάδεηε δχν απφ ηηο πην ηζρπξέο ζέζεηο ησλ δχν πιεπξψλ γηα ην δήηεκα ηεο επηζηξνθήο ησλ γιππηψλ ηνπ Παξζελψλα. Πξνζπαζείηε λα δείηε ην δήηεκα απφ κηα απνζηαζηνπνηεκέλε νπηηθή, ψζηε κέζα απφ ην ζρήκα ζέζε αληίζεζε, λα πξνθχςεη ηειηθά κηα δηθή ζαο ζχλζεζε.» Κείκελν καζεηψλ: «Απηφ ην ζέκα, θαηαξράο, είλαη έλα ζέκα πνπ καο απαζρνιεί φινπο. Απφ ηηο αξρέο ηνπ 19 νπ αηψλα. Ο ηίηινο ηνπ είλαη Διιεληθφ αίκα ζηα θιεκκέλα κάξκαξα. Απηφ ην άξζξν είλαη εκπλεπζκέλν απφ ηελ εθζηξαηεία ηνπ πεξίθεκνπ Άξε Καινγεξφπνπινπ θαη αλαθέξεηαη ζηα κάξκαξα ηεο Αθξφπνιεο, ηα νπνία εθιάπεθαλ» [«εθιάπεζαλ» (Δθπαηδεπηηθφο)] «απφ ηνλ Έιγηλ ηνλ 18 ν αηψλα. Ζ ειιεληθή πιεπξά έρεη θαηαβάιεη ζπλερείο πξνζπάζεηεο γηα ηελ επηζηξνθή ησλ καξκάξσλ ηνπ Παξζελψλα ζηελ Διιάδα. Οη Βξεηαλνί, φκσο, ηζρπξίδνληαη φηη ηα κάξκαξα πάξζεθαλ κε λφκηκε δηαδηθαζία. Ωζηφζν, δε ζεσξείηαη λφκηκνο ν ηξφπνο ηνπ Έιγηλ λα δηαπξαγκαηεχεηαη κε ηηο ηνχξθηθεο αξρέο, φηαλ ηα κάξκαξα απηά είλαη μεθάζαξα ειιεληθά. Δπηπξφζζεηα, νη Βξεηαλνί πηζηεχνπλ φηη ηα κάξκαξα ζα κνιχλνληαλ, αλ εξρφληνπζαλ πίζσ, απφ ην θιίκα πνπ επηθξαηεί ζηελ Αζήλα. κσο, φηαλ ζην Λνλδίλν ππήξραλ πξνβιήκαηα κφιπλζεο, εμαηηίαο ηεο βηνκεραληθήο επαλάζηαζεο, δελ αθνχζηεθαλ θξαπγέο παληθνχ γηα ηα κάξκαξα, απινχζηαηα επεηδή βξίζθνληαλ ζην βξεηαληθφ κνπζείν. Δπνκέλσο, δεηνχκε λα μαλαζθεθηείηε ηελ απφθαζε αλ ηα κάξκαξα ζα παξακείλνπλ ζην Λνλδίλν ή ζα επηζηξαθνχλ ζην λφκηκν ηξφπν δηακνλήο ηνπο, εθεί φπνπ αλήθνπλ, ζην θέληξν ηεο Αζήλαο.» (Φ.1) ρφιηα: Σν ζρφιην πνπ αθνχζηεθε απφ έλαλ καζεηή ήηαλ φηη ην θείκελν «Δίρε πνιιά επηρεηξήκαηα θαη αληηδξάζεηο.». Καζψο είρε ρηππήζεη ήδε ην θνπδνχλη γηα δηάιεηκκα, ε εθπαηδεπηηθφο, κε ζέινληαο λα αθήζεη κεηέσξν ην δήηεκα ηεο απνζηαζηνπνίεζεο πνπ φθεηιαλ λα θξαηήζνπλ, ζχκθσλα κε ηελ νδεγία, ξψηεζε ηνπο καζεηέο αλ αλαδείρζεθαλ θαη νη δχν πιεπξέο (Διιήλσλ θαη Βξεηαλψλ) ή αλ ην θείκελν ηάζζεηαη ππέξ ηεο κίαο. Σν ιφγν πήξε ν Φψηεο, ν νπνίνο ζέιεζε λα «ππεξαζπηζηεί» ηε κεξνιεπηηθή ζηάζε ηνπ θεηκέλνπ πνπ ζπληάρζεθε απφ ηελ νκάδα ηνπ: «Δκείο σο Έιιελεο, ππνζηεξίδνπκε ηελ πιεπξά ησλ Διιήλσλ. Αιιά είδακε ην 78

80 επηρείξεκα ησλ Βξεηαλψλ φηη ηα κάξκαξα κνιχλνληαη πάλσ ζηελ Αθξφπνιε θαη, επίζεο, ην φηη ζεσξνχλ λφκηκν πψο πάξζεθαλ Βέβαηα, αληηδξνχζακε κε απηά ηα επηρεηξήκαηα. Γη απηφ πηζαλφλ λα κελ θαηαθέξακε λα δείμνπκε θαη ηελ άιιε πιεπξά αιιά πξνζπαζήζακε.» (Φ.1). Ζ δηδάζθνπζα επεζήκαλε φηη αθφκα θαη ν ηίηινο ηνπ έδσζαλ ζην θείκελφ ηνπο («Διιεληθφ αίκα ζηα θιεκκέλα κάξκαξα.») ελείρε θαλαηηζκφ θαη ηνπο πξφηεηλε λα ην μαλαθνηηάμνπλ. Παξαηήξεζε (2) ηε δεχηεξε (δίσξε) δηδαζθαιία, ππήξμαλ θάπνηεο ηξνπνπνηήζεηο ζηε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ, πξνθεηκέλνπ νη καζεηέο λα ηνπνζεηεζνχλ ζε νκάδεο πνπ αζρνινχληαη κε ζεκαηηθέο πνπ εκπίπηνπλ ζηα ελδηαθέξνληά ηνπο. Ζ ηάμε θηλεηνπνηήζεθε ζε κεγάιν βαζκφ θαη ν βαζκφο ηεο δηάδξαζεο κεηαμχ εθπαηδεπηηθνχ θαη καζεηψλ ζηελ πξψηε θάζε (πξνζπγγξαθηθή ελίζρπζε νινκέιεηα) θαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ ζηε ζπλέρεηα (θπξίσο ζπγγξαθηθφ ζηάδην ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία) ήηαλ πνιχ κεγάινο. Ζ ηνπνζέηεζε ησλ ζξαλίσλ εκηθπθιηθά ηζνζηάζκηζε ηε δπζθνιία ζηε δηαρείξηζε ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ ησλ καζεηψλ, θαζψο δηεπθφιπλε ηελ εθπαηδεπηηθφ λα θηλείηαη εχθνια ζηνλ ρψξν, λα έρεη επνπηεία φζσλ ζπκβαίλνπλ θαηά ηε δηδαθηηθή πξάμε θαη λα αληαπνθξίλεηαη άκεζα ζηηο απαηηήζεηο ηεο ηάμεο. Σν κέγεζνο ησλ νκάδσλ ήηαλ κεγαιχηεξν ζε θάπνηεο νκάδεο, πξάγκα πνπ θάλεη πην πεξίπινθν ην πιέγκα ηεο επηθνηλσλίαο. Απηφ, φκσο, δε θάλεθε λα επεξεάδεη φιεο ηηο νκάδεο, αιιά θπξίσο ηελ ηέηαξηε θαη πέκπηε νκάδα, αλ θαη ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλάληεζε θαζεκηά απφ απηέο ηηο δχν νκάδεο απνδίδνληαη πεξηζζφηεξν ζηε ζχζηαζή ηνπο. ηελ ελ ιφγσ δηδαζθαιία, δελ νξίζηεθαλ ξφινη ζην εζσηεξηθφ ησλ νκάδσλ, αιιά θάπνηεο νκάδεο θάλεθε λα έρνπλ θάλεη έλαλ εζσηεξηθφ θαηακεξηζκφ αξκνδηνηήησλ, φπσο νη νκάδεο 3 θαη 6. Ζ δηδάζθνπζα αθινχζεζε ηε κεηξηνπαζή εθδνρή ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία γηα ηνπο ζθνπνχο ηνπ καζήκαηνο ελφο γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ, αμηνπνηνχληαη άιια επηζηεκνληθά πεδία (ηέρλε, ηζηνξία, κνπζηθή, αζιεηηζκφο, νηθνινγία, θνηλσλία). ηελ νπζία, φκσο, εδψ θάλνπκε ιφγν γηα δηεπηζηεκνληθφηεηα φπνπ νη δηαθνξεηηθνί ηνκείο εμππεξεηνχλ ηελ θαηαλφεζε κίαο ζεκαηηθήο πνπ εμεηάδεηαη ζην γισζζηθφ κάζεκα (Φξπδάθε, 2009: ). ηαλ, κάιηζηα, έρνπκε κηα πνιππξηζκαηηθή έλλνηα, φπσο ε δεκηνπξγηθφηεηα πνπ έρεη πνιινχο ηνκείο, ε δηεπηζηεκνληθφηεηα θαη ε νκαδνζπλεξγαηηθή δξάζε θαζίζηαληαη αλαγθαίεο ζπλζήθεο. νη ππν-ηνκείο κνηξάδνληαη, κε απνηέιεζκα λα δνπιεπηνχλ απφ ηηο νκάδεο 79

81 θαη ε ηάμε λα ηνπο αθνχζεη ζπλνιηθά απφ θάζε εθπξφζσπν ζην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο. Πξηλ, φκσο, απφ ηελ εξγαζία ζηηο νκάδεο, θξίζεθε ζθφπηκν λα πξαγκαηνπνηεζεί ε πξνζπγγξαθηθή ελίζρπζε, ψζηε λα δεκηνπξγήζεη κηα γέθπξα αλάκεζα ζηελ αθφξκεζε θαη ην ζηφρν εξγαζίαο, πνπ ήηαλ ε παξαγσγή ιφγνπ. Σν πξνζπγγξαθηθφ ζηάδην δελ παξαιείθζεθε, αιιά έγηλε κε ηε δηαλνκή θεηκέλσλ ζηελ θάζε νκάδα, απφ ηα νπνία νη καζεηέο κπνξνχζαλ λα αληιήζνπλ ηηο ηδέεο γηα ηελ παξαγσγή ιφγνπ. Αθνινπζήζεθε, ινηπφλ, ε επηθνηλσληαθή πξνζέγγηζε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ν θπζηθφο νκηιεηήο πξηλ γξάςεη έλα θείκελν, ζπιιέγεη πιηθφ θαη ην ηαμηλνκεί. Δπίζεο, φπσο θάλεθε θαη ζηελ πξάμε, ζην πιαίζην ηεο νκάδαο ην πιηθφ απηφ θαη νη ηδέεο πνπ πξνέθππηαλ απφ ηελ επεμεξγαζία ηνπ ηέζεθαλ ππφ δηαπξαγκάηεπζε. νη καζεηέο θαηέζεηαλ ηηο δηθέο ηνπο ηδέεο θαη απφςεηο, νη νπνίεο ζπλαληνχζαλ άιιεο αληηθξνπφκελεο απφςεηο θαη ζην ηέινο θαηέιεγαλ λα ιάβνπλ θάπνηεο απνθάζεηο γηα ην πνηεο απφςεηο ζα επηθξαηήζνπλ, ψζηε λα ζπλζέζνπλ ην ηειηθφ ηνπο θείκελν. Με ηνλ ηξφπν απηφ, παξαηεξείηαη ζηαδηαθή αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ επηθνηλσλίαο, ρσξίο λα ζεκαίλεη φηη ζε φιεο ηηο νκάδεο ήηαλ ιεηηνπξγηθφο ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ζπλέβαηλαλ νη παξαπάλσ δηαδηθαζίεο. Ζ δπζιεηηνπξγία ησλ παξαπάλσ δηαδηθαζηψλ νθείιεηαη ζηε ζηξεβιή αμηνπνίεζε ησλ επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ, φπσο πεξηγξάθνπκε ζηε ζπλέρεηα. ηελ νκάδα 4 (Ε./Α./Κα.2), πξνθιήζεθε κηα δηαθσλία πνπ αθνξνχζε ην ίδην ην έξγν. Οη καζεηέο δελ κπφξεζαλ λα ην δηαρεηξηζηνχλ, θαζψο θάλεθε λα επηθξαηεί ε επηινγή ελφο έξγνπ 45 πξνο πεξηγξαθή πνπ δελ είρε ηε ζχκθσλε γλψκε φισλ ησλ κειψλ. Αλ θαη εθθξάζηεθαλ εμσηεξηθεπκέλεο θαη εζσηεξηθεπκέλεο δηαθσλίεο, ε έιιεηςε επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ επεξέαζε ηελ ηειηθή απφθαζε γηα ηελ επηινγή, δεκηνπξγψληαο δπζαξέζθεηα θαη κηα ηάζε παξαίηεζεο. ηαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο αθνχζηεθε απφ κηα καζήηξηα «Δγψ δελ κπνξψ άιιν. Σα παξαηάσ.», ε δηδάζθνπζα πξνζέγγηζε ηελ νκάδα θαη αθνχ έκαζε ην ιφγν ηεο δηαθσλίαο, πξφηεηλε ζηνπο καζεηέο πξηλ ηελ επηινγή ηνπο λα ζθεθηνχλ πψο κπνξνχλ λα πεξηγξάςνπλ ην θάζε έξγν, ζχκθσλα κε ηηο νδεγίεο ηηο ζειίδαο 2 ηνπ θχιινπ εξγαζίαο ηνπο 46. Δπίζεο, επηζεκάλζεθε φηη αλ επηιέμνπλ έλα έξγν φπσο ην γθξάθηηη ζην θηίξην ηνπ ηιφ, ζα ην πεξηγξάςνπλ φζν γίλεηαη πην αληηθεηκεληθά, ελψ αλ 45 Να ζπκίζνπκε φηη ε νκάδα 4 είρε αλαιάβεη λα επηιέμεη έλα δεκηνχξγεκα ηεο ηέρλεο ηνπ δξφκνπ, πξνθεηκέλνπ λα ην πεξηγξάςεη. 46 ην θχιιν απηφ, νη πιεξνθνξίεο ηνπ νπνίνπ έρνπλ αληιεζεί απφ ην βηβιίν ησλ θαιιηηερληθψλ, ππάξρνπλ δχν ελφηεηεο. Ζ πξψηε ελφηεηα αθνξά ζηελ αληηθεηκεληθή πεξηγξαθή ηνπ έξγνπ, ελψ ε δεχηεξε εζηηάδεη, θπξίσο, ζηελ νπηηθή ηνπ ζεαηή. 80

82 επηιέμνπλ έλα έξγν φπσο εθείλν κε ηα ρέξηα πνπ έρνπλ κηα ζηάζε πξνζεπρήο, επεηδή είλαη δχζθνιν λα ην πεξηγξάςνπλ αληηθεηκεληθά, κπνξνχλ λα θαηαζέζνπλ ηελ πξνζσπηθή ηνπο πξφζιεςε. Απηφο είλαη θαη ν ιφγνο πνπ ζηε δηαηχπσζε ηνπ ζέκαηνο δελ πξνζδηνξίδεηαη αλ ζα πξνβνχλ ζε αληηθεηκεληθή ή ππνθεηκεληθή πεξηγξαθή. Παξφια απηά, θάλεθε φηη ηειηθά επηθξάηεζε ε άπνςε ηεο πην αδηάιιαθηεο καζήηξηαο πνπ είρε πξνβάιιεη έληνλε έλζηαζε. Απηφ θάλεθε φρη κφλν απφ ην απνηέιεζκα, θαζψο επειέγε ην έξγν πνπ πξνηηκνχζε, αιιά θαη απφ ηηο εζσηεξηθέο δηαθσλίεο πνπ εθδειψλνληαλ κε ιεθηηθά απφ θάπνηα άιια κέιε. ηελ νκάδα 2 (Δ.) εθδειψζεθαλ δηαθσλίεο πνπ δηαπηζηψζεθαλ θαη ζε άιιεο νκάδεο, φπσο ζα δνχκε παξαθάησ, θαη πξνέθππηαλ απφ ηε κε ηήξεζε άηππσλ θαλφλσλ ζπκπεξηθνξάο ζηελ νκάδα. ηαλ μεθίλεζε, ινηπφλ, ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, κηα καζήηξηα απφ ηελ νκάδα εθδήισζε ηε δπζαξέζθεηά ηεο ζηε κέληνξα, ε νπνία ηελ άιιαμε νκάδα, ρσξίο λα ελεκεξψζεη ηε δηδάζθνπζα. Απηφ ζεκαίλεη φηη δελ έγηλε θάπνηα πξνζπάζεηα λα πξνζαξκνζηεί ζηελ θαηάζηαζε θαη λα αλαπηχμεη ηα δηθά ηεο «φπια» γηα λα αληηκεησπίζεη ηελ θαηάζηαζε, πνπ δε ζα ήηαλ άιια απφ ηνλ δηάινγν θαη ηε δηαπξαγκάηεπζε. Μεηά ηελ απνρψξεζε ηεο καζήηξηαο, ε δηδάζθνπζα δηαπίζησζε φηη ην άιιν θνξίηζη ηεο νκάδαο αλέιαβε εγεηηθφ ξφιν ζηελ νκάδα. Σφηε, ε δηδάζθνπζα παξελέβε γηα λα βνεζήζεη ζηελ απνθέληξσζε ηνπ εγεηηθνχ ξφινπ ηεο καζήηξηαο θαη ζηε κεγαιχηεξε εκπινθή ησλ άιισλ καζεηψλ ζην έξγν. Βέβαηα, εθ ηνπ απνηειέζκαηνο, δηαπηζηψζεθε φηη ε ελ ιφγσ καζήηξηα έθαλε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο, θαζψο ην θείκελν πνπ δηάβαζε ζην ηέινο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο είρε πεξηζζφηεξν ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηθήο ηεο γξαθήο. Ζ νκάδα 5 (Μα.2/Δ.) θαη ε νκάδα 1 (Φε.) ήηαλ εθείλεο πνπ ζπλάληεζαλ ηα πεξηζζφηεξα πξνβιήκαηα ιφγσ ηεο παξαβίαζεο ησλ άηππσλ θαλφλσλ ζπκπεξηθνξάο απφ θάπνηα κέιε ηεο νκάδαο. Έλα κέινο απφ ηελ θάζε νκάδα ήηαλ εθείλν πνπ παξέζπξε θαη άιια κέιε, ελψ ηα πην ζπλεπή κέιε πξνζπαζνχζαλ λα ζπληνληζηνχλ. Ζ κέληνξαο, γηα λα δηεπθνιχλεη ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ καζεηψλ ηεο νκάδαο 5, έθεξε κία θαξέθια κπξνζηά απφ ην ζξαλίν, γηα λα θάηζεη ν πην αλήζπρνο καζεηήο θαη λα πξνζπαζήζεη λα ζπλεξγαζηεί. Αλη απηνχ, ν καζεηήο είρε κηα ραιαξή δηάζεζε παξαζχξνληαο θαη άιινλ καζεηή, έλαλ καζεηή ν νπνίνο ήηαλ γεληθά ρακειψλ ηφλσλ, αιιά πξνο ην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο θαζφηαλ πάλσ ζην ζξαλίν ππνβάιινληαο έλα αλάινγν θιίκα ζηελ νκάδα ηνπ. Ζ νκάδα 1, φκσο, ήηαλ αθφκα πην απνζπληνληζκέλε θαη κάιηζηα πξαγκαηνπνίεζε ηελ εξγαζία ηεο ηελ ηειεπηαία ζηηγκή. Απηφ νθείιεηαη ζε δχν καζεηέο, νη νπνίνη ζπλερψο κηινχζαλ κε έλαλ ζπκκαζεηή ηνπο απφ ηε δηπιαλή 81

83 νκάδα. Οη δχν καζήηξηεο πξνζπαζνχζαλ λα ηνπο επαλαθέξνπλ ζην έξγν, αιιά δελ ηα θαηάθεξαλ θαη ηειηθά ηα παξάηεζαλ. ζν θαη λα ηνπο επεζήκαλε ε δηδάζθνπζα ηνλ πεξηνξηζκέλν ρξφλν πνπ είραλ πνπ ζπλερψο κεησλφηαλ, ηα ηειεπηαία 5 θαηάθεξαλ λα ζπληνληζηνχλ ιίγν θαη λα γξάςνπλ έλα θείκελν, ζην νπνίν ήηαλ εκθαλήο ε πξνρεηξφηεηα. Ζ ζπλεξγαζία ζηελ νκάδα 6 (Θα.1) ήηαλ πάξα πνιχ θαιή. Σν κφλν πξφβιεκα πνπ ζπλάληεζαλ αθνξνχζε ζην ίδην ην έξγν, δειαδή ην λα βξνπλ κηα πξσηφηππε ηδέα νηθνινγηθήο δξάζεο. ηαλ ε δηδάζθνπζα πέξαζε απφ ηελ νκάδα, ηνπο ζπκβνχιεςε φηη δελ είλαη απαξαίηεην ε δξάζε λα αθνξά ζηελ παξαγσγή ελφο δεκηνπξγηθνχ πξντφληνο (φπσο ην Health Seas: λήκα βγαικέλν απφ ηε ζάιαζζα), αιιά ε ίδηα ε δξάζε λα γίλεη κε έλαλ ελαιιαθηηθφ ηξφπν. Σνπο πξφηεηλε, ινηπφλ, λα απνθαζίζνπλ ηη είδνπο δξάζε ηνπο ελδηαθέξεη (π.ρ. ε αλαδάζσζε) θαη κε βάζε απηή, λα ζθεθηνχλ έλαλ δεκηνπξγηθφ ηξφπν λα ηελ πξαγκαηνπνηήζνπλ. Πξάγκαηη, απηή ε παξέκβαζε ηεο δηδάζθνπζαο ιεηηνχξγεζε ζαλ ψζεζε, ψζηε λα ελεξγνπνηήζεη ηνπο καζεηέο λα ζθεθηνχλ ηδέεο. Οη καζεηέο θάλεθε λα ζπλεξγάδνληαη πξαγκαηηθά θαη κε ηδηαίηεξν δήιν. Ζ νκάδα 3 (Φ.1) θάλεθε λα κελ αληηκεησπίδεη θαλέλα πξφβιεκα. Ήηαλ ε πξψηε νκάδα ζηελ νπνία ε δηδάζθνπζα ζηξάθεθε γηα λα δψζεη νδεγίεο, θαζψο ζεψξεζε φηη ελδερνκέλσο λα ηνπο δπζθφιεπε ην πξφζζεην πιηθφ ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε ζειίδα ηνπ θπιιαδίνπ ηνπο 47. Σνπο έδεημε, ινηπφλ, ηνλ ηξφπν γηα λα πεξηηξέμνπλ γξήγνξα ηηο ζέζεηο ησλ δχν πιεπξψλ (Διιήλσλ Βξεηαλψλ) θαη λα θαηαιήμνπλ ζηηο δχν πην ηζρπξέο ζέζεηο, ψζηε λα πξνβάιινληαη ηζφηηκα θαη νη δχν πιεπξέο 48. ηε ζπλέρεηα, σζηφζν, ε δηδάζθνπζα δηαπίζησζε φηη νη καζεηέο δπζθνιεχνληαλ λα απνδερζνχλ ηα επηρεηξήκαηα ηεο πιεπξάο ησλ Βξεηαλψλ γηα ηα γιππηά ηνπ Παξζελψλα, παξφιν πνπ έλα απφ απηά δηαπηζηψλεηαη κε γεγνλφηα 49. Αλ θαη ε ζπλεξγαζία κέζα ζηελ νκάδα ιεηηνχξγεζε πνιχ θαιά, θαζψο νη καζεηέο δηαηχπσλαλ ηηο απφςεηο ηνπο, ηηο ηεθκεξίσλαλ θαη θαηέιεγαλ ζηηο απφςεηο πνπ είραλ κεγαιχηεξε επηρεηξεκαηνινγηθή ηζρχ, εθ ηνπ απνηειέζκαηνο δηαπηζηψζεθε φηη ηνπο ήηαλ αδχλαηνλ λα είλαη πην 47 Ζ δηδάζθνπζα είρε δηακνξθψζεη αξηζκήζεη ηηο ζέζεηο πνπ πξνβάιινληαλ απφ ηηο δχν πιεπξέο, ψζηε νη καζεηέο λα κπνξνχλ λα ηηο εληνπίζνπλ ακέζσο θαη λα κελ ρξνλνηξηβήζνπλ αλαδεηψληαο ηεο ζε έλα θείκελν κε δνθηκηαθή κνξθή. 48 Να ζεκεηψζνπκε φηη ε δηδάζθνπζα είρε ζπκπεξηιάβεη ζην θχιιν πεξηζζφηεξα επηρεηξήκαηα ππέξ ησλ Διιήλσλ θαη ιηγφηεξα ππέξ ησλ Βξεηαλψλ. Χζηφζν, θάπνηα απφ ηα επηρεηξήκαηα ππέξ ησλ Διιήλσλ δελ ήηαλ ηφζν πεηζηηθά, νπφηε ηζνζηαζκίδεηαη ε απφθιηζε ζηελ πξνβνιή ησλ δχν πιεπξψλ. 49 Γειαδή ην ζχγρξνλν κνπζείν ηεο Αθξφπνιεο δεκηνπξγήζεθε 23 ρξφληα κεηά ην ιφγν ηεο Μειίλαο Μεξθνχξε πνπ ππνζηήξηδε φηη φηαλ επηζηξέςνπλ ηα γιππηά ζα είλαη θηφιαο έηνηκν ην κνπζείν πνπ ζα ηα ζηεγάζεη. 82

84 απνζηαζηνπνηεκέλνη ζην δήηεκα πνπ ηνπο αλαηέζεθε λα κειεηήζνπλ θαη λα παξάγνπλ έλα θείκελν φπνπ ζα θαίλνληαη ηζάμηα ηα επηρεηξήκαηα ησλ δχν πιεπξψλ. Αθνινχζεζε ε θάζε ηεο αμηνιφγεζεο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο. Σα θξηηήξηα ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ πνπ πξνβάιινληαλ ζηε δηαθάλεηα είραλ αληιεζεί απφ ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζα Α Γπκλαζίνπ, νπφηε ζεσξνχληαλ δηδαγκέλα. Φάλεθε, φκσο, φηη νη καζεηέο δελ είραλ εμαζθεζεί 50 ζε απηά ηα θξηηήξηα θαη δελ είραλ ηελ παηδαγσγηθή εηνηκφηεηα λα αληαπνθξηζνχλ, κε απνηέιεζκα λα αλαθέξνληαη ειάρηζηα ζε απηά (απηφ, κάιηζηα, έγηλε κφλν χζηεξα απφ ππνδείμεηο) θαη λα επηκέλνπλ πεξηζζφηεξν ζην χθνο ηνπ θάζε θεηκέλνπ θαη ζην αλ ηνπο άξεζε ή φρη. 51 Σν γλσζηηθφ έιιεηκκα ησλ καζεηψλ ζηα θεηκεληθά είδε θάλεθε απφ ηνλ ηξφπν δφκεζεο ησλ θεηκέλσλ, αθφκα θαη εθείλσλ πνπ είραλ μεθάζαξε ζηφρεπζε, ε νπνία δηαθξίλεηαη είηε ζηε δηαηχπσζε ηεο εθθψλεζεο (γξαπηψο) είηε ζηηο νδεγίεο πνπ δφζεθαλ απφ ηε δηδάζθνπζα ζηηο νκάδεο (πξνθνξηθά). Αλ ε δηδάζθνπζα γλψξηδε εμ αξρήο ην έιιεηκκα απηφ, ζα άιιαδε ην ζρεδηαζκφ ηεο, ψζηε λα πξνεγεζεί ε πξφζιεςε ιφγνπ, ζηελ νπνία ζα εμεηάδνληαλ πην αλαιπηηθά ηα θξηηήξηα δνκήο ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ. ην ζεκείν απηφ νθείινπκε λα αλαθέξνπκε φηη νη αζηνρίεο πνπ παξαηεξήζεθαλ ζηα καζεηηθά γξαπηά (βι. παξάξηεκα) νθείινληαη θαη ζηε δηαηχπσζε θάπνησλ εθθσλήζεσλ. Γηα παξάδεηγκα, ελψ ζηελ εθθψλεζε πνπ δφζεθε ζηηο νκάδεο 1, 5 θαη 6 αλαθέξεηαη ε πξφζεζε ηνπ θεηκέλνπ, ζηηο ππφινηπεο νκάδεο ν ζθνπφο δελ ήηαλ δηαθξηηφο. Παξάδεηγκα απνηειεί ε εθθψλεζε ηεο νκάδαο 4, ε νπνία θιήζεθε λα 50 Ο επφπηεο ηφληζε φηη ηα θεηκεληθά είδε ζέινπλ ζπζηεκαηηθή δνπιεηά, ζηελ αξρή ην θαζέλα ρσξηζηά, ηνπιάρηζηνλ ηα βαζηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά, θαη, ζηε ζπλέρεηα, πξέπεη λα επαλαιακβάλνληαη ζε ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα. Ζ ιχζε πνπ πξφηεηλε ν επφπηεο ζε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη λα ςάρλνπκε ηα ζηνηρεία ηνπ θάζε θεηκεληθνχ είδνπο, φηαλ δηδάζθνπκε ηα θείκελα ηνπ πξψηνπ θεθαιαίνπ ηεο ελφηεηαο. Έηζη, αθνχ δηδάμνπκε ηα θξηηήξηα απηά κία θνξά αλαιπηηθά ζηελ ελφηεηα 3 ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ, κεηά ζα επαλαιακβάλνληαη ηφζν ζηελ παξαγσγή θαη ζηελ θαηαλφεζε ιφγνπ. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ζηαδηαθά νη καζεηέο ζα εκπεδψζνπλ θάπνηα βαζηθά ζηνηρεία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ. 51 Ο επφπηεο ζπκβνχιεςε φηη ζε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο, κπνξνχκε λα αθνινπζήζνπκε κηα ζπγθεθξηκέλε ζηξαηεγηθή θαηά ηελ πξνεηνηκαζία. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο, ινηπφλ, νξίδνπκε κηα νκάδα σο θξηηέο θαη, φζε ψξα γξάθνπλ νη άιιεο νκάδεο, νη θξηηέο θαινχληαη λα κειεηήζνπλ πνιχ θαιά ηα θξηηήξηα ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ζεκαληηθή είλαη ε ζπλεηζθνξά ηνπ δεχηεξνπ εθπαηδεπηηθνχ (εδψ ην ξφιν απηφ ζα κπνξνχζε λα έρεη ε κέληνξαο), ν νπνίνο ηνπο επνπηεχεη θαη ηνπο βνεζά λα θαηαιάβνπλ ηα θξηηήξηα. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ε θξηηηθή νκάδα έρεη ηελ επθαηξία λα κειεηήζεη ζε φιν απηφ ην δηάζηεκα ηα θξηηήξηα θαη λα θάλεη ζηνρεπκέλεο παξαηεξήζεηο. Απηή ε πξαθηηθή απαηηεί ζρνιαζηηθή πξνεηνηκαζία ζηα θείκελα, πξνζεθηηθή δηαηχπσζε ησλ ζεκάησλ θαη πνιχ θαιή πξνεηνηκαζία ηεο νκάδαο ησλ θξηηψλ. ηελ αξρή, θαιφ είλαη λα κε δίλνπκε ζηνπο καζεηέο φια ηα θξηηήξηα κε ηα νπνία ζα ηα αμηνινγήζνπλ, αιιά κφλν ηα βαζηθά θαη, αθνχ εμνηθεησζνχλ κε ηε δηαδηθαζία, κπνξνχκε ζε επφκελα καζήκαηα λα πξνζζέηνπκε ζηαδηαθά ηα ππφινηπα θξηηήξηα. Αλ ε δηαδηθαζία απηή επαλαιεθζεί θαη άιιεο θνξέο, είλαη δπλαηφλ ζηηο επφκελεο δηδαζθαιίεο λα αλαδεηρζνχλ δηαθνξεηηθά θξηηήξηα ζηελ. Έηζη, κέζα ζε έλα δηάζηεκα είλαη δπλαηφλ λα θαιχςνπκε φια ηα θξηηήξηα. 83

85 πεξηγξάςεη έλα έξγν ηέρλεο (street art), αιιά δελ ήηαλ μεθάζαξνο ν ζθνπφο. Καηά ζπλέπεηα, δελ ήηαλ μεθάζαξε ε δνκή ηεο πεξηγξαθήο (α. αλ είρε ζηφρν λα ελεκεξψζεη αληηθεηκεληθή πεξηγξαθή πεξηιακβάλεη εμσηεξηθά θαη εζσηεξηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ρσξηθνχο άμνλεο, β. αλ είρε ζηφρν λα πείζεη ππνθεηκεληθή πεξηγξαθή πεξηιακβάλεη πξνζσπηθή αμηνιφγεζε ηνπ έξγνπ). 52 πσο αλαθέξακε, φκσο, παξαπάλσ, απηή ε δηαηχπσζε έγηλε ζηνρεπκέλα, ψζηε αλ νη καζεηέο επέιεγαλ, φπσο θαη έθαλαλ, έλα έξγν πνπ είλαη δχζθνιν λα πεξηγξάςνπλ ηα εμσηεξηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά, λα θαηαγξάςνπλ ηελ πξνζσπηθή ηνπο πξφζιεςε γηα ην έξγν απφ ηε κεξηά ηνπ ζεαηή. Ο ζθνπφο απνπζίαδε θαη απφ ηελ εθθψλεζε ηεο ηξίηεο νκάδαο. Παξά ηελ έιιεηςε απηή, ε εθπαηδεπηηθφο επεζήκαλε ζηνπο καζεηέο αξθεηέο θνξέο φηη ζηφρνο είλαη λα ελεκεξψζνπλ κέζα απφ απηφ ην άξζξν ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο γηα ηηο ζέζεηο ησλ δχν πιεπξψλ ζην δήηεκα ηεο επηζηξνθήο ησλ γιππηψλ ηνπ Παξζελψλα θαη φρη λα πξνζπαζήζνπλ λα ηνπο πείζνπλ ππέξ ηεο κίαο ζέζεο. Γηα ην ιφγν απηφ, ηνπο δεηήζεθε ηφζν πξνθνξηθά φζν θαη γξαπηά λα θξαηήζνπλ κηα απνζηαζηνπνίεζε απφ ην γεγνλφο. Χζηφζν, νη καζεηέο, φπσο αηηηνιφγεζε θαη ν εθπξφζσπνο ηεο νκάδαο κεηά ηελ παξνπζίαζε ηεο εξγαζίαο ηνπο, φηη αλ θαη είδαλ ηα επηρεηξήκαηα ησλ Βξεηαλψλ, αιιά «αληηδξνχζακε κε απηά ηα επηρεηξήκαηα. Γη απηφ πηζαλφλ λα κελ θαηαθέξακε λα δείμνπκε θαη ηελ άιιε πιεπξά αιιά πξνζπαζήζακε.». Ο ζθνπφο απνπζίαδε θαη ζηε δεχηεξε νκάδα, ε νπνία, σζηφζν δε θάλεθε λα έρεη ηδηαίηεξεο αζηνρίεο. Έλα άιιν δήηεκα ζηελ δηαηχπσζε αθνξνχζε ην είδνο ηνπ θεηκέλνπ πνπ θαινχληαλ λα γξάςνπλ νη καζεηέο. πγθεθξηκέλα ζηελ νκάδα 6 δεηήζεθε κηα αθήγεζε κειινληηθφ ζελάξην. κσο, έηζη φπσο δφζεθε ην θείκελν γηα ηελ παξνπζίαζε κηαο δξάζεο, νη καζεηέο ηελ παξνπζίαζαλ ζα λα πξνζπαζνχζαλ λα ηελ αηηηνινγήζνπλ, νπφηε θάλεθε ζαλ επηρεηξεκαηνινγηθφ θείκελν. Θα έπξεπε, ινηπφλ, λα ηνπο δεηεζεί ην ηέηαξην είδνο θεηκέλνπ, ηα δηαδηθαζηηθά θείκελα / νδεγίεο, πνπ έρνπλ βήκαηα κε ηε ζεηξά, αιιά ζε κνξθή αθήγεζεο (αθήγεζε δηαδηθαζίαο γηα λα θαηαλνήζνπλ νη θξηηέο ηνπ δηαγσληζκνχ ηελ πξφηαζε πνπ θαηέζεηαλ νη καζεηέο). Σν γεγνλφο φηη δελ ήηαλ ζε φιεο ηηο νκάδεο μεθάζαξν ην θεηκεληθφ είδνο ή ν ζθνπφο νδήγεζε ηνπο καζεηέο ζηελ παξαγσγή ελφο κεηθηνχ θεηκέλνπ, κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ θαλνληθά ηα θξηηήξηα πνπ ηνπο δφζεθαλ ζηε θάζε ηεο αμηνιφγεζεο. Αλ ήηαλ, ινηπφλ, πην μεθάζαξε ε δηαηχπσζε ζηελ πξνεγνχκελε θάζε, 52 Βέβαηα, φπσο ζεκεηψζακε θαη παξαπάλσ, απηή ε δηαηχπσζε απνηέιεζε εζθεκκέλε επηινγή ηεο δηδάζθνπζαο, κε ζηφρν, αλάινγα κε ην έξγν πνπ ζα επέιεγε ε νκάδα, λα ηελ θαζνδεγήζεη πξνο κηα αληηθεηκεληθή ή ππνθεηκεληθή πεξηγξαθή. 84

86 ε αμηνιφγεζε ζα είρε πην ζηέξεα ζεκέιηα θαη, κε ηελ θαζνδήγεζε ηεο δηδάζθνπζαο, ζα κπνξνχζαλ λα αλαδεηρζνχλ ηα βαζηθά ζηνηρεία ηεο θάζε πεξίπησζεο. Κιείλνληαο, λα ζεκεηψζνπκε φηη ζε απηή ηε δίσξε δηδαζθαιία νη νκάδεο πέξαζαλ ζην δεχηεξν ζηάδην ηνπ team building ζην νπνίν εθθξάδνληαη νη δηαθσλίεο θαη γίλεηαη πξνζπάζεηα επίιπζήο ηνπο, εληνπίδνληαο ηελ πξνέιεπζή ηνπο. Ζ ίδηα ε θχζε ηνπ έξγνπ πνπ ηνπο αλαηέζεθε ζπκβάιιεη ζην λα έξζνπλ ζηελ επηθάλεηα νη δηαθσλίεο θαζψο νη καζεηέο έρνπλ λα δηαπξαγκαηεπηνχλ απφ ηε κηα ηελ πνιιαπιφηεηα ησλ νπηηθψλ, κε θάπνηεο απφ ηηο νπνίεο δελ ήηαλ ζχκθσλνη, θαη απφ ηελ άιιε ηελ πνιιαπιφηεηα ησλ ραξαθηήξσλ πνπ κεηέρνπλ ζε κία νκάδα, θαζψο ε ζηάζε ηνπο απέλαληη ζε έλα ηέηνην εγρείξεκα, αιιά θαη ν ηξφπνο εξγαζίαο ηνπο δελ κπνξεί λα ζπκβαδίδεη. ην ζηάδην απηφ ζα παξακείλνπλ θαη ζηελ επφκελε δηδαζθαιία, θαζψο, φπσο έρνπκε αλαθέξεη πνιιάθηο, απαηηείηαη ρξφλνο γηα ηελ θαηάθηεζε ησλ επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ πνπ ζα νδεγήζνπλ ζε κηα ιεηηνπξγηθή ζπλεξγαζία. Παξά ηαχηα, φπσο αλαθέξακε ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην, ζε κία ζρνιηθή ηάμε είλαη απαξαίηεην ζε θάζε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία φιεο νη νκάδεο λα θηάλνπλ ζην ηέηαξην ζηάδην ηνπ team building, ζην ζηάδην ηεο εθηέιεζεο εξγαζίαο (performing), αθφκα θαη αλ ηα πξνεγνχκελα ζηάδηα δελ έρνπλ θαηαθηεζεί επαξθψο θαη, θαηά ζπλέπεηα, ε επίδνζή ησλ νκάδσλ δελ είλαη πνιχ θαιή. Έηζη θαη έγηλε. ε θάπνηεο νκάδεο ε εθπαηδεπηηθφο παξελέβε πξνθεηκέλνπ λα κελ αθήζεη κηα νκάδα λα παξαηηεζεί απφ ηνλ θνηλφ ζηφρν, φπσο επξφθεηην λα ζπκβεί κε ηελ νκάδα 4, θαη λα κελ ππάξμεη νκάδα πνπ δελ ζα έρεη λα παξάμεη έζησ θαη έλα κηθξήο έθηαζεο έξγν, φπσο επξφθεηην λα ζπκβεί ζηελ νκάδα 1. ε άιιεο νκάδεο ν ξφινο ηεο ήηαλ πεξηζζφηεξν ζπκβνπιεπηηθφο θαη ππνζηεξηθηηθφο, φπσο ζηηο νκάδεο 3 θαη 6. Ζ παξέκβαζή ηεο, φκσο, έπξεπε λα είλαη πην άκεζε, πξνθεηκέλνπ λα ζηακαηήζεη ηελ αλάξκνζηε ζπκπεξηθνξά θάπνησλ καζεηψλ (νκάδεο 1 θαη 5) ή λα απνθεληξψζεη πεξηζζφηεξν ησλ εγεηηθφ ξφιν θάπνησλ καζεηξηψλ (νκάδεο 2 θαη 4). Δπεηδή δελ ηελ βνεζνχζε ε έληαζε ηεο θσλήο ηεο, ίζσο ε ιχζε ζα ήηαλ λα αλαζέζεη ξφινπο ζηηο νκάδεο, ψζηε φινη νη καζεηέο λα είλαη ππνρξεσηηθά απαζρνιεκέλνη κε κία ηνπιάρηζηνλ αξκνδηφηεηα θαη λα απνθεπρζνχλ αλάξκνζηεο ζπκπεξηθνξέο πνπ δεκηνπξγνχζαλ πξνβιήκαηα ζηηο νκάδεο. 85

87 Πεξηγξαθή δηδαθηηθνχ ζηηγκηφηππνπ (3) Πξφζιεςε ιφγνπ ηελ ηξίηε θαη ηειεπηαία δηδαθηηθή παξέκβαζε έγηλε πξνζπάζεηα λα δηαηεξεζνχλ νη νκάδεο πνπ είραλ δεκηνπξγεζεί ζηελ πξνεγνχκελε δηδαζθαιία κε ειάρηζηεο ηξνπνπνηήζεηο, ψζηε λα θαιχπηνπλ ην θξηηήξην ηεο αλνκνηνγέλεηαο φρη κφλν σο πξνο ην θχιν αιιά θαη σο πξνο ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο. Απνπζίαδαλ δχν καζεηέο, νπφηε ζρεκαηίζηεθαλ ηξεηο ηεηξακειείο θαη ηξεηο πεληακειείο νκάδεο. Ζ ελ ιφγσ, ηξίηε, φπσο θαη ε πξψηε δηδαζθαιία έγηλε ζηελ αίζνπζα ηνπ ηκήκαηνο, ζηελ νπνία ηα ζξαλία ήηαλ ηνπνζεηεκέλα ζε ιεσθνξεηαθή δηάηαμε. Ζ δηάηαμε δελ άιιαμε, θαζψο ήηαλ δχζθνιε θαη ρξνλνβφξα ε κεηαθίλεζή ηνπο, νπφηε αλά δχν ζξαλία ζα ζρεκαηηδφηαλ κηα νκάδα θαη νη καζεηέο ηνπ κπξνζηηλνχ ζξαλίνπ ζα ζηξέθνληαλ ζην πίζσ ζξαλίν γηα λα ζπλεξγαζηνχλ κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Ζ κέληνξαο παξαρψξεζε ζηε δηδάζθνπζα 10 απφ ηελ πξνεγνχκελε δηδαθηηθή ψξα, θαζψο ε επφκελε δηδαθηηθή ψξα είρε δηάξθεηα 40. Ζ αθφξκεζε πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηε δηδάζθνπζα λα ξσηά ηνπο καζεηέο πνηεο κνξθέο ηέρλεο γλσξίδνπλ. Ζ αληαπφθξηζε ησλ καζεηψλ ήηαλ κεγάιε. Δλδεηθηηθά θάπνηεο απφ ηηο απαληήζεηο ήηαλ: «Γιππηηθή.» (Να.2), «Θέαηξν.» (Μπ.), «Μνπζηθή.» (Φ.1), «Λνγνηερλία.» (Α.), «Εσγξαθηθή.» (Θα.1), «Πνίεζε.» (Φ.2). Παξάιιεια, ε εθπαηδεπηηθφο ζεκείσλε ηηο απνθξίζεηο ησλ καζεηψλ ζηνλ πίλαθα. ηε ζπλέρεηα, ελεκέξσζε ηνπο καζεηέο φηη ζήκεξα ζα ηνπο απαζρνιήζνπλ θάπνηεο κνξθέο ηέρλεο 53, πέξα απφ απηέο πνπ αλέθεξαλ. Σν πξν-αλαγλσζηηθφ ζηάδην δηήξθεζε ιηγφηεξν απφ 10, δειαδή φζν ρξφλν είρε δηαζέζεη ε κέληνξαο πξηλ ηε ιήμε ηεο ψξαο. Ζ δηδάζθνπζα πξνζπάζεζε λα εηζάγεη ηνπο καζεηέο ζην ζέκα ησλ θεηκέλσλ κε ηα νπνία ζα αζρνινχληαλ, αληρλεχνληαο ζε πξψηε θάζε ηηο πξνζδνθίεο ηνπο. Σα θείκελα δελ κνηξάζηεθαλ ζηνπο καζεηέο ζε απηή ηε θάζε, θαζψο ελδηέθεξε ε αληαπφθξηζε ζηελ εηθφλα πνπ ηα ζπλφδεπε θαη ζηνλ ηίηιν πνπ είρε επηιεγεί. Μεηά ηελ πξνβνιή ησλ εηθφλσλ ζηε δεχηεξε δηαθάλεηα 54, ε δηδάζθνπζα ξψηεζε ηνπο καζεηέο απφ πνχ λνκίδνπλ φηη έρνπλ ηξαβερηεί νη θσηνγξαθίεο. Οη γλψκεο ησλ πεξηζζφηεξσλ καζεηψλ ζπλέπηπηαλ κε ηε γλψκε ηεο Υ. ε νπνία είπε φηη ε θσηνγξαθία έρεη ηξαβερηεί «Απφ θάπνην animation ή 53 Ζ επηινγή λα αζρνιεζνχλ κε έλαλ απφ ηνπο ηνκείο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο πνπ επεμεξγάζηεθαλ ζε πξνεγνχκελν κάζεκα ζηεξίρζεθε ζηελ αλάγθε χπαξμεο ελφο θνηλνχ ζεκείνπ αλαθνξάο. 54 Οη δηαθάλεηεο παξαηίζεληαη ζην παξάξηεκα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο θαη πεξηιακβάλνπλ ηηο θσηνγξαθίεο πνπ ζπλνδεχνπλ ηα δηαθνξεηηθά θείκελα θαη ηνπο ηίηινπο πνπ αληηζηνηρνχλ ζηα θείκελα απηά. 86

88 ηαηλία.». Έλαο καζεηήο, ν Π.2, πνπ πηζαλψο είρε μαλαδεί θάπνην παξφκνην έξγν, απνθάιπςε φηη «Δίλαη γθξάθηηη ζε δξφκν.». Ζ δηδάζθνπζα, αθνχ επηβεβαίσζε ηελ απάληεζή ηνπ δίλνληαο πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο γηα ην έξγν, ξψηεζε ηνπο καζεηέο ηη ζα πεξίκελαλ απφ έλα θείκελν κε ηνλ ηίηιν «Kurt Wenner: ν δεκηνπξγφο ησλ ηξηζδηάζηαησλ έξγσλ ηέρλεο ζην πεδνδξφκην.». Ζ αληαπφθξηζε ήηαλ κεγάιε. Ζ Μπ. ππέζεζε φηη έλα θείκελν κε απηφλ ηνλ ηίηιν ζα πεξηιακβάλεη «Πιεξνθνξίεο γηα ηα έξγα ηνπ θαη δηάθνξα ηέηνηα. Πψο ηνπ ήξζε ε ηδέα.», ν Λ. ζθέθηεθε φηη ζα αλαθέξεηαη ζε «Κάπνηα ζρέδηα πνπ έρεη θάλεη, ηα πνιχ θαιά ηνπ ζρέδηα.», ν Π.2 ζεψξεζε φηη ζα πεξηιακβάλεη «Πιεξνθνξίεο πξηλ θαλ μεθηλήζεη.», ελψ ν Φ.1 πξφζζεζε φηη ν αλαγλψζηεο ηνπ θεηκέλνπ επξφθεηην λα δηαβάζεη γηα «Σνλ ηξφπν πνπ ζρεδηάδεη.». Ζ ίδηα δηαδηθαζία αθνινπζήζεθε θαη γηα ηηο επφκελεο θσηνγξαθίεο θαη ηνπο αληίζηνηρνπο ηίηινπο κέρξη ην δηάιεηκκα. Ζ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ήηαλ απμαλφκελε. Μεηά ηελ ελδηάκεζε δηαθνπή ησλ δέθα ιεπηψλ πνπ κεζνιάβεζαλ γηα ην δηάιεηκκα, μεθίλεζε ε επφκελε δηδαθηηθή ψξα κε ην αλαγλσζηηθφ ζηάδην ζηηο νκάδεο. Πξηλ, φκσο, απφ απηφ, αλαιψζεθαλ 6,5 γηα ην ζρεκαηηζκφ ησλ νκάδσλ. Πνιινί καζεηέο δηακαξηχξνληαλ. Ζ Δ. ζηακάηεζε λα δηακαξηχξεηαη, χζηεξα απφ παξέκβαζε ηεο δηδάζθνπζαο, ε νπνία ηεο εμήγεζε φηη είλαη ζεκαληηθφ λα πξνζπαζήζεη λα επηθνηλσλήζεη θαη κε ζπκκαζεηέο ηεο κε ηνπο νπνίνπο δελ έθαλε πνιχ παξέα. Ζ Μπ., φκσο, δηακαξηπξήζεθε πνιχ έληνλα, ζε ζεκείν πνπ ζα έβαδε ηα θιάκαηα. Γηα λα απνθχγεη θάπνηα δπζάξεζηε θαηάζηαζε πνπ ζα παξαθψιπε ηε δηαδηθαζία, ε δηδάζθνπζα ηνπνζέηεζε ζηελ νκάδα ηεο κηα καζήηξηα, ε νπνία είλαη θίιε ηεο. Σφηε ε Μπ. εξέκεζε θαη ζπλερίζηεθε ε δηαδηθαζία. Μεηά ηνλ ζρεκαηηζκφ ησλ νκάδσλ, ινηπφλ, νη νπνίεο, φπσο αλαθέξακε, είραλ ειάρηζηεο ηξνπνπνηήζεηο, ε δηδάζθνπζα έδσζε ηηο γεληθέο νδεγίεο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο. Σα θείκελα πνπ δφζεθαλ ήηαλ ίδηα αλά δχν νκάδεο, ψζηε θάζε θείκελν λα εμεηάδεηαη απφ ηε κία νκάδα σο πξνο ηελ δνκή θαη απφ ηελ άιιε νκάδα σο πξνο ην πεξηερφκελν. Δπίζεο, ζηελ ελ ιφγσ δηδαζθαιία ε δηδάζθνπζα αλαθνίλσζε ηνπο ξφινπο, ηνπο νπνίνπο θαινχληαλ νη καζεηέο λα νξίζνπλ ελδν-νκαδηθά γηα ηελ θαιχηεξε δηεμαγσγή ηεο ζπλεξγαζίαο θαη παξάιιεια ηνπο εμήγεζε. Μάιηζηα, γηα λα κελ ππάξρνπλ απνξίεο γηα ηηο αξκνδηφηεηεο ηνπ θάζε ξφινπ, ε δηαθάλεηα κε ηνπο ξφινπο δηαηεξήζεθε ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο. Ζ εθπαηδεπηηθφο αλαθνίλσζε φηη ζα είραλ ζηε δηάζεζή ηνπο 12, κε ην ζθεπηηθφ φηη ζα παξαηείλεη ηε δηαδηθαζία γηα αθφκε 3. Σειηθά, ν πξνβιεπφκελνο ρξφλνο δελ ηεξήζεθε θαη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία 87

89 δηήξθεζε πεξίπνπ 20. Καηά ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία δεκηνπξγήζεθε πάιη έληνλνο ζφξπβνο ζηελ ηάμε, ελψ νη αλήζπρνη καζεηέο θξάηεζαλ ηελ ίδηα ζηάζε ζηηο νκάδεο ηνπο. Με δεδνκέλν ηνλ ρξφλν πνπ ρξεηάζηεθε γηα λα ρσξηζηνχλ νη νκάδεο θαη ηε κεγάιε δηάξθεηα ηεο πξνεγνχκελεο θάζεο, ν ρξφλνο πνπ έκεηλε γηα ηελ αλαθνίλσζε ησλ απνηειεζκάησλ ήηαλ 12. ε απηφλ ηνλ ρξφλν, δελ πξνιάβαηλαλ λα παξνπζηάζνπλ θαη νη έμη νκάδεο, νπφηε ε δηδάζθνπζα απνθάζηζε λα παξνπζηάζνπλ νη ηξεηο νκάδεο πνπ είραλ αλαιάβεη ηνλ εληνπηζκφ ηεο δνκήο ησλ ηξηψλ θεηκέλσλ, ιφγσ ηνπ γλσζηηθνχ ειιείκκαηνο πνπ δηαπίζησζε φηη είραλ νη καζεηέο ζην πξνεγνχκελν κάζεκα. Πξηλ ηηο παξνπζηάζεηο δφζεθε ζηνπο καζεηέο θάζε νκάδαο έλα θπιιάδην κε ηα θείκελα ησλ άιισλ νκάδσλ, ψζηε λα κπνξνχλ λα παξαθνινπζνχλ θαη λα ζεκεηψλνπλ. Πξψηα έγηλε ε παξνπζίαζε ηεο δνκήο ηνπ αθεγεκαηηθνχ θεηκέλνπ απφ ηελ πξψηε νκάδα. Ζ Φ.2, σο εθπξφζσπνο, αλέθεξε έλα έλα φια ηα ζηνηρεία ηεο πξψηεο παξαγξάθνπ, ηα νπνία ζπλζέηνπλ ην πξψην κέξνο ηεο αθήγεζεο (ρσξνρξνληθφ πιαίζην θαη ήξσεο). ηε δεχηεξε παξάγξαθν αλέθεξε κε ηε ζεηξά ηηο ιέμεηο / θξάζεηο πνπ δείρλνπλ ηελ ρξνληθή αθνινπζία ησλ γεγνλφησλ θαη θαζνδεγνχζε ηνπο ζπκκαζεηέο ηεο φηαλ δελ εληφπηδαλ θάπνην ζηνηρείν. Αθφκα, αλαθέξζεθε θαη ζηνλ ρξνληθφ άμνλα ζρεκαηίδνληαο ζηνλ πίλαθα κηα ρξνλνγξακκή: παξειζφλ παξφλ κέιινλ. ηελ ηξίηε θαη ηειεπηαία παξάγξαθν ε Φ.2 αλαθέξζεθε ζηα ζπλαηζζήκαηα θαη ζην ζχλζεκα ηνπ αθεγεηή, πνπ δείρλεη ηε ζηάζε ηνπ απέλαληη ζε απηά ηα έξγα. Μάιηζηα, θαηά ηε δηάξθεηα αιιά θαη αθνχ νινθιήξσζε ηελ παξνπζίαζε ε Φ.2, ε κέληνξαο επεζήκαλε ζηνπο καζεηέο ηε δνκή ηεο αθήγεζεο, ζπλνςίδνληαο φζα αλαθέξζεθαλ. Αθνινχζεζε ε παξνπζίαζε ηεο ηξίηεο νκάδαο, ε νπνία είρε αλαιάβεη ηνλ εληνπηζκφ ησλ δνκηθψλ ζηνηρείσλ δχν ζχληνκσλ πεξηγξαθηθψλ θεηκέλσλ. Σειηθά παξνπζίαζαλ κφλν ην πξψην απφ ηα δχν θείκελα, θαζψο δελ πξφιαβαλ λα νινθιεξψζνπλ ην άιιν θείκελν. Οη εθπξφζσπνη ηεο νκάδαο, Κα.1 θαη Θα.1 55, αθνινπζψληαο ην παξάδεηγκα ηεο πξνεγνχκελεο νκάδαο, επεζήκαλαλ ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ θεηκέλνπ πνπ ήηαλ ηα επίζεηα, δίλνληαο παξαδείγκαηα απφ ην ιφγν ηνπ θεηκέλνπ. Δπηπιένλ, χζηεξα απφ θαζνδήγεζε ηεο δηδάζθνπζαο, επεζήκαλαλ ηα επίζεηα εθείλα πνπ δίλνπλ κηα ππνθεηκεληθή ρξνηά ζην θείκελν. Σέινο, ζεκείσζαλ 55 Αλ θαη ζεθψζεθαλ θαη νη δχν εθπξφζσπνη ζηνλ πίλαθα, ηειηθά ε παξνπζίαζε έγηλε θπξίσο απφ ηελ Κα.1. 88

90 φηη ε πεξηγξαθή ηεο πιεμνχδαο γίλεηαη κε εζηίαζε ηνπ θαθνχ ζην πεξηγξαθφκελν ζηνηρείν απφ πάλσ πξνο ηα θάησ, ζηνηρεία πνπ ηφληζε ε κέληνξαο, αθνχ νινθιεξψζεθε ε παξνπζίαζε ηεο νκάδαο. Ζ πέκπηε νκάδα, κε εθπξνζψπνπο ηε Θε. θαη ηνλ Λ., αλαθνίλσζαλ ηα δνκηθά ζηνηρεία ηνπ επηρεηξεκαηνινγηθνχ ηνπο θεηκέλνπ. Ζ Θε. άξρηζε λα πιαηεηάδεη αξρηθά θάλνληαο κηα εηζαγσγή ζην ζέκα θαη ζηελ ζπλέρεηα αλαιχνληάο ην, απαληψληαο έηζη ζε κία απφ ηηο εξσηήζεηο ηεο νκάδαο 6. Ζ εθπαηδεπηηθφο ηε δηέθνςε δχν θνξέο γηα λα επηζεκάλεη φηη θαινχληαη λα αλαθέξνπλ κφλν ηα δνκηθά ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ. Με θαζνδεγεηηθέο εξσηήζεηο πξνέθπςε φηη ε πξψηε παξάγξαθνο απνηειεί κηα εηζαγσγή ζην ζέκα, φηη ε πξψηε πξφηαζε ηεο επφκελεο παξαγξάθνπ παξνπζηάδεη ηε ζέζε ηνπ ζπγγξαθέα, ηελ νπνία ηεθκεξηψλεη ζηηο επφκελεο γξακκέο θαη φηη «ζηελ ηειεπηαία παξάγξαθν καο δίλεη έλα ζπκπέξαζκα φισλ ησλ επηρεηξεκάησλ πνπ είπε» (Θέ.), νπφηε «ιέεη θαη ηε γλψκε ηνπ» (Λ.). Δπηπιένλ, ε δηδάζθνπζα κε θαζνδεγεηηθέο εξσηήζεηο βνήζεζε ηνπο καζεηέο λα εληνπίζνπλ κέζα απφ ην ιφγν ηνπ θεηκέλνπ φηη ην πξψην θαη ην ηξίην ήηαλ επηρεηξήκαηα ηα νπνία ν ζπγγξαθέαο ζηήξηδε κε έλα παξάδεηγκα, ελψ ην δεχηεξν επηρείξεκα κε αηηία 56. Παξάιιεια, ν Λ. ζεκείσλε ζηνλ πίλαθα ηα ηξία επηρεηξήκαηα θαη ηα είδε ηνπο. Σν κεηα-αλαγλσζηηθφ ζηάδην απαηηνχζε απφ ηνπο καζεηέο ηε δεκηνπξγία κηαο θαηαζθεπήο, κηαο δσγξαθηάο, ελφο ζθίηζνπ ή ζηίρσλ γηα έλα πνίεκα ή ηξαγνχδη κε ζέκα ηελ ηέρλε. Ζ δξαζηεξηφηεηα απηή πξννξηδφηαλ λα αλαηεζεί σο εξγαζία γηα ην ζπίηη θαη νη καζεηέο ζα είραλ ζηε δηάζεζή ηνπο κία εβδνκάδα, ψζηε λα έρνπλ ρξφλν λα ηελ πξαγκαηνπνηήζνπλ ην αββαηνθχξηαθν. Χζηφζν, ε εθπαηδεπηηθφο δελ αλαθνίλσζε ηελ αλάζεζε ηεο εξγαζίαο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο, αιιά ελδννκαδηθά. Γηα ην ιφγν απηφ, ηελ επφκελε κέξα, ε κέληνξαο ππελζχκηζε ζηνπο καζεηέο ηε δξαζηεξηφηεηα απηή, φπσο ηε δεηήζεθε απφ ηε δηδάζθνπζα. Δθ ηνπ απνηειέζκαηνο δηαπηζηψζεθε φηη είηε δελ ηελ έθαλε θαλέλαο καζεηήο είηε δελ δεηήζεθε. Παξαηήξεζε (3) πσο θαη ζηελ πξνεγνχκελε έηζη θαη ζε απηή ηε δηδαζθαιία ε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ θάλεθε λα επεξεάδεη ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ καζεηψλ, ελψ ην κέγεζνο δελ έπαημε κεγάιν ξφιν, παξφιν πνπ γεληθά ηζρχεη ν «θαλφλαο» φηη φζν 56 εκεηψλεηαη φηη απηά ηα δχν είδε επηρεηξεκάησλ ζεσξνχληαη δηδαγκέλα, θαζψο πξνέξρνληαη απφ ηελ χιε ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ. 89

91 απμάλεηαη ην κέγεζνο πεξηπιέθεηαη ε επηθνηλσλία. Κακία νκάδα, εθηφο απφ ηελ νκάδα 5, δε θάλεθε λα είλαη απνιχησο επραξηζηεκέλε κε ηε ζχζηαζή ηεο, θαζψο φιεο νη νκάδεο είραλ ηνπιάρηζηνλ έλαλ αλήζπρν καζεηή. Παξφια απηά, θάλεθε φηη νη νκάδεο πξνζπάζεζαλ λα δηαρεηξηζηνχλ ηελ εθάζηνηε θαηάζηαζε, θάηη πνπ ζα δνχκε αλαιπηηθφηεξα ζην αθφινπζν θεθάιαην ησλ ζπλεληεχμεσλ ησλ καζεηψλ. Απφ ηνλ αλαζηνραζκφ ηεο δεχηεξεο δηδαζθαιίαο πξνέθπςε φηη νη νκάδεο πνπ έθαλαλ εζσηεξηθφ θαηακεξηζκφ αξκνδηνηήησλ ιεηηνχξγεζαλ αξθεηά θαιά, ελψ ζηηο ππφινηπεο νκάδεο θάπνηα κέιε έκεηλαλ αλελεξγά. Πξάγκαηη, ε θαηαλνκή ξφισλ ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία ζπλέβαιε ζηνλ θαιχηεξν ζπληνληζκφ ησλ νκάδσλ θαη ζηε κεγαιχηεξε ζπλνρή ηνπο, ιφγσ ηεο αιιειεμάξηεζεο πνπ δεκηνπξγνχληαλ κεηαμχ ησλ κειψλ. ηαλ δηδάζθνπκε πξφζιεςε ή παξαγσγή ιφγνπ, θαη αλάγθε νη δηδαθηηθέο καο ελέξγεηεο πξέπεη λα ζπλδένληαη κε ηε ζεκαηηθή ελφηεηα. Ζ εθπαηδεπηηθφο έιαβε ηε δηδαθηηθή απφθαζε λα αζρνιεζεί ζηελ ελ ιφγσ δηδαζθαιία κε έλαλ ηνκέα δεκηνπξγηθφηεηαο, απηφλ ηεο ηέρλεο. Δπεηδή δηαπίζησζε ην γλσζηηθφ έιιεηκκα ζηα δνκηθά ζηνηρεία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ αλέζεζε ζηηο κηζέο νκάδεο λα αζρνιεζνχλ κε ηε δνκή ησλ θεηκέλσλ, ηα νπνία ε ίδηα είρε ζπλζέζεη, θαη νη ππφινηπεο νκάδεο αζρνιήζεθαλ κε ην πεξηερφκελν ησλ θεηκέλσλ απηψλ. Οη ηξεηο νκάδεο πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηε δνκή ησλ θεηκέλσλ, θάλεθε λα ηελ θαηαλννχλ πεξηζζφηεξν ζε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε δηδαζθαιία, θάηη πνπ δηαπηζηψζεθε απφ ηνλ ηξφπν πνπ δνχιεςαλ αιιά θαη απφ ηνλ ηξφπν πνπ εμεγνχζαλ ηελ χπαξμε ησλ δνκηθψλ ζηνηρείσλ θαηά ηελ αλαθνίλσζε ησλ απνηειεζκάησλ. Δμαίξεζε απνηειεί ε πέκπηε νκάδα, ε νπνία αλαιψζεθε πνιχ ζην πεξηερφκελν, κε απνηέιεζκα λα δπζθνιεπηεί ζηνλ εληνπηζκφ ησλ επηρεηξεκάησλ. Ζ θαηαλφεζε απφ ηηο ππφινηπεο νκάδεο (νκάδεο 2, 4, 6) δηαπηζηψλεηαη απφ ηα φζα θαηέζεζαλ θαηά ηε ζπλέληεπμε νη καζεηέο πνπ αλήθαλ ζε απηέο. Ζ παξαηήξεζή καο γηα ηηο ελδείμεηο πνπ είρακε γηα ηα καζεζηαθά απνηειέζκαηα ηεο δηδαζθαιίαο κάο θάλεη λα ζθεθηνχκε φηη ίζσο ε δηδαζθαιία απηή (πξφζιεςε ιφγνπ) ζα έπξεπε λα πξνεγεζεί ηεο δεχηεξεο δηδαζθαιίαο (παξαγσγή ιφγνπ), ψζηε λα θαιπθζεί ην γλσζηηθφ ηνπο έιιεηκκα γηα ηα δνκηθά ζηνηρεία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ θαη νη καζεηέο λα αληαπνθξηζνχλ θαιχηεξα ζηηο απαηηήζεηο ηεο θάζε εξγαζίαο θαηά ηελ παξαγσγή ιφγνπ. Αθνινπζεί αλαθνξά γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο ζηελ θάζε νκάδα μερσξηζηά. Ζ αλαθνξά ζε θάζε νκάδα ζα πξαγκαηνπνηεζεί πξψηα γηα ηηο ηξεηο νκάδεο πνπ δνχιεςαλ ηα δνκηθά ζηνηρεία ησλ θεηκέλσλ θαη ζηε ζπλέρεηα γηα ηηο 90

92 άιιεο ηξεηο νκάδεο πνπ επεμεξγάζηεθαλ ηα θείκελα σο πξνο ην πεξηερφκελφ ηνπο, επεηδή ε δηδάζθνπζα επφπηεπε θπξίσο ηηο νκάδεο 1, 3 θαη 5 θαη ιηγφηεξν ηηο νκάδεο 2, 4 θαη 6, ησλ νπνίσλ ηελ επνπηεία είρε αλαιάβεη θαηά θχξην ιφγν ε κέληνξαο. Καζψο πξφθεηηαη γηα ηελ ηειεπηαία δηδαθηηθή παξέκβαζε, εθηφο απφ ηνλ ζρνιηαζκφ ηεο απφδνζήο ησλ νκάδσλ ζηελ ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία ηεο ελ ιφγσ, ηξίηεο, δηδαζθαιίαο ζα πξαγκαηνπνηεζεί θαη κηα ζχληνκε πξφβιεςε, κε βάζε ηα κέρξη ηψξα δεδνκέλα, γηα ηελ πνξεία πνπ ζα κπνξνχζε λα αθνινπζήζεη ε θάζε νκάδα, αλ ζπλερίδνληαλ νη δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ησλ νκάδσλ. ηελ αξρή ηεο δηαδηθαζίαο, ε Δ. ήζειε λα κεηαθηλεζεί απφ ηελ νκάδα 1 γηα λα πάεη ζε άιιε νκάδα πνπ ήηαλ κηα θίιε ηεο. Ζ εθπαηδεπηηθφο ηελ πιεζίαζε θαη ηεο είπε φηη είλαη ζεκαληηθφ λα πξνζπαζήζεη λα ζπλεξγαζηεί ζηελ νκάδα πνπ βξηζθφηαλ, αθφκα θαη αλ δελ είλαη ε θίιε ηεο καδί. Ζ Δ. ην απνδέρηεθε θαη ε δηαδηθαζία θχιηζε νκαιά. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο, ε δηδάζθνπζα, κε θαζνδεγεηηθέο εξσηήζεηο, βνήζεζε ηελ νκάδα λα πξνζαλαηνιηζηεί ζην ζηφρν ηεο. Μάιηζηα, ήηαλ ε νκάδα πνπ νινθιήξσζε πξψηε ηελ εξγαζία ηεο θαη κε κεγάιε επηκέιεηα. Σν απνηέιεζκα ήηαλ πνιχ ηθαλνπνηεηηθφ φπσο θάλεθε θαη ζηε θάζε ηεο παξνπζίαζεο ησλ απνηειεζκάησλ. Μπνξνχκε, ινηπφλ, λα πνχκε φηη ε νκάδα 1, ε νπνία είρε ειάρηζηεο ηξνπνπνηήζεηο ζηε ζχζηαζή ηεο, πέξαζε ηθαλνπνηεηηθά ζηα δχν επφκελα ζηάδηα (ην ζηάδην ηεο ηζνξξνπίαο ησλ ζρέζεσλ θαη ην ζηάδην ηεο εθηέιεζεο εξγαζίαο). Βέβαηα, ζεσξνχκε φηη αλ ζπλερίδνληαλ νη παξεκβάζεηο, ε επηθνηλσλία ηεο ζπγθεθξηκέλεο νκάδαο ζα εμειηζζφηαλ ζε πνιχ θαιφ επίπεδν. Ζ νκάδα 3 (Θα.1), αλ θαη είρε πνιχ θαιή πνξεία ηηο δχν πξνεγνχκελεο θνξέο, ζε απηή ηε δηδαζθαιία ε απφδνζή ηεο δελ ήηαλ ηθαλνπνηεηηθή. Οη Johnson & Johnson, (2015), ππνζηεξίδνπλ φηη ηξνπνπνηψληαο έλαλ παξάγνληα πνπ αθνξά έλα κέινο ηεο νκάδαο, επεξεάδνληαη θαη ηα ππφινηπα κέιε θαη, ζπλεπψο, ην θαηαιεθηηθφ απνηέιεζκα, δείρλνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ κειψλ κηαο νκάδαο. Απηφ θάλεθε λα ζπλέβε θαη ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, θαζψο πξνζηέζεθε ζηελ νκάδα έλαο αλήζπρνο καζεηήο. Έρεη παξαηεξεζεί φηη ν ζπγθεθξηκέλνο καζεηήο ζε άιιεο νκάδεο δελ έρεη δεκηνπξγήζεη ηδηαίηεξα πξνβιήκαηα, αιιά ζηε ζπγθεθξηκέλε νκάδα πξνθάιεζε αλαζηάησζε παξαζχξνληαο άιιν έλα κέινο. Σν απνηέιεζκα ήηαλ ε νκάδα λα απνζπληνληζηεί θαη λα δπζθνιεπηεί λα επαλέιζεη θαη λα νξγαλψζεη ην ρξφλν ηεο. Παξφια απηά, δε δεκηνπξγήζεθε δπζάξεζην θιίκα κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη πξνο ην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο ηα άιια 91

93 ηξία κέιε θαηάθεξαλ λα ζπληνλίζνπλ ηελ πξνζπάζεηά ηνπο θαη λα νινθιεξψζνπλ ην έλα απφ ηα δχν κηθξά θείκελα πνπ είραλ αλαιάβεη. Ο ξφινο ηεο δηδάζθνπζαο ήηαλ θαζνδεγεηηθφο θαη παξεκβαηηθφο πξνθεηκέλνπ νη καζεηέο λα θαηαθέξνπλ λα νινθιεξψζνπλ ηελ εξγαζία ηνπο κέρξη ηελ θάζε ηεο αλαθνίλσζεο ησλ απνηειεζκάησλ. Αλ ζπλερίδνληαλ νη δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο, ζα αληηθαζηζηνχζακε ηνλ Π.1 κε ηνλ Γ.3 57, ψζηε ε νκάδα λα «παξαζχξεη» ηνλ αλήζπρν καζεηή ζηνλ ηξφπν πνπ ιεηηνπξγεί θαη ζπλεξγάδεηαη θαη φρη ην αληίζηξνθν, φπσο ζπλέβε ζε απηή ηε δηδαζθαιία. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ζεσξνχκε φηη ε εμειηθηηθή πνξεία ηεο νκάδαο ζα ήηαλ ηαρχηαηε, φπσο θάλεθε απφ ηελ απφδνζή ηεο ζηηο πξνεγνχκελεο δηδαζθαιίεο 58. Οη καζεηέο ηεο νκάδαο 5 (Φ.1) είραλ κηα πνιχ θαιή ζπλεξγαζία ζε φιεο ηηο δηδαζθαιίεο. Φάλεθε φηη έθαλαλ νπζηψδεηο θαη επνηθνδνκεηηθέο ζπδεηήζεηο θάζε θνξά κε ζηφρν ηελ θαιχηεξε επίδνζε ζην έξγν. Αλ ζπλερίδνληαλ νη δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο, ίζσο λα ήηαλ ε νκάδα πνπ ζα κπνξνχζε ζε πνιχ ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα λα επηθνηλσλήζεη ζχκθσλα κε ηελ ηε δηεξεπλεηηθή νκηιία ηνπ Mercer. εκεηψλεηαη φηη ζε φιεο ηηο δηδαζθαιίεο ππήξρε έλα αδχλακν καζεζηαθά κέινο ζηελ νκάδα, ην νπνίν θηλεηνπνηήζεθε ζε κεγάιν βαζκφ, επέδεημε κεγάιε αθνζίσζε ζην έξγν θαη έθαλε ζεακαηηθή πξφνδν ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν εμέηαδε ηηο απφςεηο πνπ αθνχγνληαλ. Θα απνηεινχζε πξφθιεζε γηα ηελ νκάδα λα ηνπνζεηεζεί θαη έλαο αλήζπρνο καζεηήο, ελδερνκέλσο ν Γ.1 (απφ ηελ νκάδα 6), πξνθεηκέλνπ λα θαλεί πψο ε νκάδα ζα δηαρεηξηζηεί ηελ θαηάζηαζε ή πψο ν ελ ιφγσ καζεηήο ζα πξνζαξκνδφηαλ ζην ζπγθεθξηκέλν πιαίζην. ηελ ζπγθεθξηκέλε δηδαζθαιία, ε ζπλεξγαζία σο δηαδηθαζία θάλεθε λα ιεηηνχξγεζε πνιχ θαιά. Οη καζεηέο ήηαλ επηθεληξσκέλνη ζην ζηφρν θαη δεηνχζαλ θαζνδήγεζε απφ ηε δηδάζθνπζα θάζε θνξά πνπ νη γλψκεο δηίζηαλην. Χζηφζν, θαηά ηελ παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ, ε κία εθ ησλ δχν εθπξνζψπσλ μέθπγε απφ ην ζηφρν, κε απνηέιεζκα ε αλαθνίλσζε ησλ απνηειεζκάησλ λα κελ είλαη μεθάζαξε ζηνπο ππφινηπνπο καζεηέο. Γηα ην ιφγν απηφ, πέξα απφ ηελ δηαθάλεηα πνπ πξνέβαιε ηα δνκηθά ζηνηρεία ηνπ επηρεηξεκαηνινγηθνχ θεηκέλνπ, ε δηδάζθνπζα, κε ηε βνήζεηα ηνπ άιινπ εθπξνζψπνπ, ζεκείσλε ζηνλ πίλαθα ηα επηρεηξήκαηα θαη ην είδνο ηνπο. Οη νκάδεο 2, 4 θαη 6 δελ παξνπζίαζαλ, νπφηε είλαη δχζθνιν λα θξίλνπκε ηελ επίδνζή ηνπο. Δπίζεο, δελ κπνξνχκε λα θξίλνπκε ηελ επίδνζή απφ ηα θείκελά ηνπο, 57 Ο Γ.3 είλαη έλαο επίζεο αλήζπρνο καζεηήο, φπσο ν Π.1, αιιά θξίλνπκε φηη ζην ζπγθεθξηκέλν πιαίζην ηεο νκάδαο 3, ζα κπνξνχζε λα πξνζαξκνζηεί πην εχθνια ζηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο. 58 εκεηψλεηαη φηη ε ζπγθεθξηκέλε νκάδα ήηαλ απφ ηηο πξψηεο νκάδεο ζηελ νπνία, απφ ηελ πξψηε θηφιαο δηδαζθαιία, νξίζηεθαλ αξκνδηφηεηεο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο. 92

94 δηφηη ηνπο δεηήζεθε λα θαηαγξάςνπλ κφλν ιέμεηο / θξάζεηο θιεηδηά, ηα νπνία ζα ηνπο βνεζνχζαλ θαηά ηελ αλαθνίλσζε ησλ απνηειεζκάησλ ηνπο. Μφλν ε νκάδα 4 έγξαςε θαλνληθφ θείκελν, θαζψο, θξίλνληαο απφ ηνλ ηξφπν πνπ ιεηηνπξγνχλ ηα κέιε ηεο, ηνπο βνεζνχζε λα νξγαλψζνπλ θαιχηεξα ηε ζθέςε ηνπο. Απηφ πνπ ζα κπνξνχζε λα θάλεη ε δηδάζθνπζα πξηλ ηελ παξνπζίαζε ηεο δνκήο ηνπ θεηκέλνπ απφ θαζεκηά απφ ηηο νκάδεο 1, 3 θαη 5, ήηαλ λα απεπζχλεη κηα εξψηεζε πξνο ηελ νκάδα 2, 4 θαη 6 αληίζηνηρα, ψζηε λα γίλεη κηα πνιχ ζχληνκε εηζαγσγή ζην θείκελν θαη κε ηνλ ηξφπν απηφ απφ ηε κηα λα θαηαθέξνπλ λα αλαθνηλψζνπλ έζησ θαη ζπληφκσο φιεο νη νκάδεο θαη απφ ηελ άιιε λα απνθεπρζεί απφ ηηο νκάδεο πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηε δνκή λα αλαθεξζνχλ ζην πεξηερφκελν. Παξφια απηά, κπνξνχκε λα θάλνπκε θάπνηεο παξαηεξήζεηο γηα ηελ ζπλεξγαζία σο δηαδηθαζία. Ζ νκάδα 4 (Ε. / Α. / Κα.2) ζπλεξγάζηεθε πνιχ θαιχηεξα ζε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε θνξά θαη δε θάλεθε λα δεκηνπξγνχληαη ηδηαίηεξεο (εζσηεξηθεπκέλεο ή εμσηεξηθεπκέλεο) δηαθσλίεο. Οη νκάδεο 2 (Φε.) θαη 6 (Μα.2) ήηαλ εθείλεο νη νκάδεο απφ ηηο νπνίεο πξνεξρφηαλ ε πεξηζζφηεξε θαζαξία ζηελ ηάμε. Απφ ηα κέιε ηνπο, ηα θνξίηζηα θάλεθαλ λα κέλνπλ επηθεληξσκέλα ζην ζηφρν θαη λα πξνζπαζνχλ λα ζπληνλίζνπλ ηελ νκαδηθή πξνζπάζεηα, ελψ ηα αγφξηα ζπκκεηείραλ ειάρηζηα. Οη νκάδεο απηέο θάλεθε φηη ρξεηάδνληαη κεγάιε πξνζπάζεηα γηα λα θαηαθέξνπλ λα θηάζνπλ ζην ζηάδην ηεο ηζνξξνπίαο ησλ ζρέζεσλ. Κιείλνληαο, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ε ηξίηε θαη ηειεπηαία δηδαθηηθή παξέκβαζε επέθεξε αξθεηά θαιά απνηειέζκαηα ηφζν ζηελ ίδηα ηε δηαδηθαζία ηεο ζπλεξγαζίαο φζν θαη ζηελ επίδνζε ησλ νκάδσλ. Θεσξνχκε φηη ε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ έπαημε ζεκαληηθφ ξφιν ζηα φπνηα πξνβιήκαηα παξνπζηάζηεθαλ ζηηο νκάδεο πνπ αλαθέξακε. Ο αλαζηνραζκφο νδήγεζε ζε έλαλ λέν ζρεκαηηζκφ νκάδσλ, κε ηε κεηαθίλεζε πέληε καζεηψλ, νη νπνίνη ζα ηνπνζεηνχληαλ ζε άιιεο νκάδεο, ζηηο νπνίεο ελδερνκέλσο λα κπνξνχζαλ πην εχθνια λα πξνζαξκνζηνχλ θαη λα ζπκκνξθσζνχλ κε ην ζπγθεθξηκέλν πιαίζην πνπ είραλ. Ζ λέα ζχζηαζε ησλ νκάδσλ ζα παξέκελε πηα ζηαζεξή. Γηα ην ιφγν απηφ, φπσο έρνπκε αλαθέξεη θαη ζε άιιν θεθάιαην ηνπ πξψηνπ κέξνπο ηεο εξγαζίαο, ζεσξνχκε φηη είλαη απαξαίηεηε ε αλαηξνθνδφηεζε αλά ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα ηφζν γηα ηνλ εθπαηδεπηηθφ φζν θαη γηα ηνπο καζεηέο, ψζηε ν πξψηνο λα κπνξεί επέκβεη θαη λα δηνξζψζεη φ, ηη δελ έρεη πάεη θαιά ζε πξνεγνχκελε θάζε. Χζηφζν, δελ ππήξρε δπλαηφηεηα λα δηαηεζεί επηπιένλ δηδαθηηθφο ρξφλνο γηα λα γίλεη κηα ζπδήηεζε κε ηηο παξαηεξήζεηο ηεο εθπαηδεπηηθνχ θαη ηα ζρφιηα ησλ καζεηψλ γηα ην πψο δνχιεςαλ νη νκάδεο. Έηζη, νη ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ ζην 93

95 θεθάιαην πνπ αθνινπζεί απνηέιεζαλ κηα κνξθή αλαηξνθνδφηεζεο, ε νπνία, φκσο, έκεηλε κεηέσξε, θαζψο δελ ππήξρε δπλαηφηεηα επηζηξνθήο ζηε δηδαθηηθή πξάμε κε βειηησηηθέο πξαθηηθέο πλεληεχμεηο καζεηψλ ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ ηελ εξεπλήηξηα θάλεθε φηη ε άκεζε επαθή δεκηνχξγεζε κηα θαιχηεξε γέθπξα επηθνηλσλίαο. Δληχπσζε πξνθάιεζε ην γεγνλφο φηη αξθεηνί απφ ηνπο καζεηέο θάζηζαλ ζηε ζέζε αθξηβψο δίπια απφ ηελ δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα θαη φρη γσληαθά απέλαληί ηεο, θάηη πνπ δείρλεη ηελ νηθεηφηεηα πνπ είραλ απνθηήζεη ηα παηδηά καδί ηεο. Ζ νηθεηφηεηα απηή δεκηνχξγεζε ηηο πξνυπνζέζεηο γηα κεγαιχηεξε ειεπζεξία έθθξαζεο θαη πην αμηφπηζηα απνηειέζκαηα. Δπίζεο, ε άκεζε επαθή πνπ πξνζθέξεη ε πξφζσπν κε πξφζσπν ζπλέληεπμε (face to face interview) ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ίδηα ηε δνκή ηεο ζπλέληεπμεο δίλεη ζηνλ εξεπλεηή ηε δπλαηφηεηα λα ελζαξξχλεη ηνλ ζπλεληεπμηαδφκελν λα κηιήζεη πεξηζζφηεξν επί ηνπ ζέκαηνο, εκβαζχλνληαο ζηνλ άμνλα πνπ θάζε θνξά εμεηάδεηαη. Σα δεδνκέλα πνπ ζπιιέμακε θαηεγνξηνπνηήζεθαλ ζε ηέζζεξηο βαζηθνχο άμνλεο, κε ζηφρν ηελ θαιχηεξε παξνπζίαζή ηνπο. ηνπο ηξεηο πξψηνπο άμνλεο εληάζζνληαη ηα δεδνκέλα πνπ εκπίπηνπλ ζηνπο ηνκείο πνπ ζεσξνχκε φηη επεξεάδνληαη απφ ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε (ζπλαηζζεκαηηθφο, θνηλσληθφο θαη αθαδεκατθφο ηνκέαο), ελψ ζηνλ ηέηαξην άμνλα γίλεηαη κηα απνηίκεζε ηεο δηαδηθαζίαο απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο. Ζ παξνπζίαζε θαη ν παξάιιεινο ζρνιηαζκφο ησλ δεδνκέλσλ, έρεη ζπγθξνηεζεί ζην εμήο ζχζηεκα θαηεγνξηψλ: Α. πλαηζζεκαηηθφο ηνκέαο Α.1 Πσο νη καζεηέο βίσζαλ ηελ εκπεηξία ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο Α.2 Κίλεηξα θαη αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο ηεο ζπλεξγαζίαο Α.3 ρέζε κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο εθηφο ζρνιηθήο ηάμεο Α.4 Δπηδξάζεηο ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζε πξνζσπηθφ επίπεδν Β. Κνηλσληθφο ηνκέαο Β.1 Δπηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ Ηζφηηκε ζπκκεηνρή Β.2 Γηάθξηζε ξφισλ Β.3 Λήςε απνθάζεσλ Τπνρσξήζεηο Β.4 Καλφλεο ζπλεξγαζίαο Β.5 Γηαθσλίεο: αίηηα θαη πξνζπάζεηα επίιπζεο 94

96 Γ. Αθαδεκατθφο ηνκέαο Γ. 1 Αμηνιφγεζε ηεο επίδνζήο ηνπο ζε θάζε εξγαζία Γ.1.1 Γπλαηφ ζηνηρείν ηεο νκάδαο Γ.1.2 Βαζηθφ κεηνλέθηεκα Γ.2 Μαζεζηαθά απνηειέζκαηα Γ. Απνηίκεζε ηεο δηαδηθαζίαο Γ.1 Πξνεγνχκελε εκπεηξία Γ.2 Ση ζεκαίλεη γηα ηνπο ίδηνπο ε ζπλεξγαζία; Γ3. Αηνκηθή ή νκαδηθή εξγαζία; Γ.4 Πξνηάζεηο βειηίσζεο ηεο δηαδηθαζίαο Αθνινπζεί ε αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ θαηά άμνλα. ε θάζε άμνλα αλαθέξνληαη νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ 59 είηε απηνχζηεο είηε παξαθξαζκέλεο θαη παξάιιεια γίλεηαη πξνζπάζεηα εξκελείαο ηνπο. Α. πλαηζζεκαηηθφο ηνκέαο Α.1 Πσο νη καζεηέο βίσζαλ ηελ εκπεηξία ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο Ο Φ.1 αμηνιφγεζε ηε δηαδηθαζία σο κηα «πνιχ θαιή εκπεηξία» θαη εμέθξαζε απφ κφλνο ηνπ ζηνλ ηέινο ηεο ζπλέληεπμεο ηελ επηζπκία «λα ην θάλνπκε πεξηζζφηεξεο θνξέο», ελψ ν ελζνπζηαζκφο ηνπ γηα ηε δηαδηθαζία επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηελ πξνζπκία ηνπ λα γίλεηαη θαη εθηφο ζρνιηθνχ σξαξίνπ: «Δγψ, δειαδή, θαη έλα απφγεπκα λα ην θάλακε απφ ην δηθφ κνπ ειεχζεξν ρξφλν, δε ζα είρα πξφβιεκα.». Ο καζεηήο απέδσζε ηνλ κεγάιν ηνπ ελζνπζηαζκφ γηα ηε δηαδηθαζία ζην επράξηζην θιίκα, ζηελ αλαθάιπςε δηαθνξεηηθψλ νπηηθψλ κέζα απφ ηε ζπδήηεζε ζηηο νκάδεο θαη ζηελ ίδηα ηε δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα, ηελ νπνία ραξαθηήξηζε σο «θαιή ζπληνλίζηξηα». Μάιηζηα, επεηδή ήηαλ κηα θαηλνχξηα εκπεηξία γηα ηνλ ίδην, πξνζπαζνχζε λα αλαθαιχςεη ην λφεκα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο, γηαηί, φπσο είπε ραξαθηεξηζηηθά, «ήζεια λα δσ πψο ην θάλεηε, κε ηη θίλεηξα». 59 εκεηψλνληαη ηα αξρηθά ησλ καζεηψλ απφ ηνπο νπνίνπο πήξακε ζπλέληεπμε θαη ηα νπνία ζα αλαθέξνληαη ζε φιν ην ππν-θεθάιαην: Φ.1, Ε., Α., Φε., Θα.1, Δ., Μα.2, Κα.2. Οη καζεηέο κε ηα αξρηθά Φ.1, Ε. θαη Θα.1 είλαη αγφξηα ελψ ηα ππφινηπα αξρηθά αλαθέξνληαη ζε θνξίηζηα. 95

97 Ο Ε. είπε φηη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία «ήηαλ κηα ραξά», γηαηί ηνλ έθεξε πην θνληά κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ θαη γηαηί έκαζε «θάηη παξαπάλσ». Ζ απάληεζή ηνπ απηή δηαζηαπξψλεηαη κε έλαλ άηππν δηάινγν πνπ είρε κε ηε δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα κεηά ην ηέινο ηεο πξψηεο δηδαζθαιίαο, φηαλ ηε ξψηεζε αλ ζα επαλαιεθζεί ε εξγαζία ζε νκάδεο ζην επφκελν κάζεκα θαη, αθνχ εθείλε ηνπ απάληεζε ζεηηθά, ν Ε. έδεημε έληνλα ηνλ ελζνπζηαζκφ ηνπ. Χζηφζν, φπσο ζα δηαπηζηψζνπκε ζε έλαλ απφ ηνπο αθφινπζνπο άμνλεο, ν καζεηήο είρε ζρεκαηίζεη κηα άζρεκε εηθφλα γηα ηα νκαδηθά ζρήκαηα, ηελ νπνία κπνξνχκε λα απνδψζνπκε ζηηο κεηέπεηηα ζπλεξγαζίεο ηνπ (δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία), ζηηο νπνίεο ζπλάληεζε θάπνηα πξνβιήκαηα. Ζ Α. αλέθεξε φηη «ε γεληθέο γξακκέο θαιά ήηαλ, απιά ππήξραλ αξθεηέο δηαθσλίεο θαη ζε θάπνηα πξάγκαηα είδα φηη ζπκθσλνχζε φιε ε νκάδα εθηφο απφ εκέλα, δελ μέξσ γηαηί. Έηζη είρε γίλεη.». Θεψξεζε φηη «κέζα απφ απηφ θάηη βγήθε», ηνλίδνληαο φηη έλα απφ ηα νθέιε ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ γηα ηελ ίδηα ην φηη κάζαηλε λα ιεηηνπξγεί νκαδηθά. Παξφια απηά, επεηδή δπζθνιεχεηαη λα δηαπξαγκαηεπηεί κε άιια άηνκα, δε ζα πξνηηκνχζε λα δνπιεχεη ζπλεξγαηηθά ζπλερψο. Γηα ηε Φε. ήηαλ κηα πνιχ σξαία εκπεηξία, γηαηί νη καζεηέο ζπλεξγάζηεθαλ γηα πξψηε θνξά θαη παξήγαγαλ θείκελα σο νκάδα. Αλέθεξε, κάιηζηα φηη κεηά απφ απηή ηε δηαδηθαζία έθεπγε πάληα κε ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα: «πην ραξνχκελε, πην μεθνχξαζηε, αιιά ην έρσ θάλεη απηφ πνπ ζέισ». Ζ Φε. ζεψξεζε φηη απέθηεζε γλσζηηθά εθφδηα ζην ζπγθεθξηκέλν κάζεκα φρη κφλν ζηηο νκάδεο νη νπνίεο ιεηηνχξγεζαλ θαιά, αιιά θπξίσο ζηελ νκάδα πνπ ε επίδνζή ηεο δελ ήηαλ θαζφινπ θαιή. Ζ εκπεηξία ηεο ζπλεξγαζίαο ήηαλ ζηελ αξρή ιίγν πεξίεξγε θαη δχζθνιε γηα ηνλ Θα.1, γηαηί δελ είρε ζπλεξγαζηεί μαλά κε άιια άηνκα. Χζηφζν, ε αξρηθή ηνπ εληχπσζε αλαηξάπεθε αξγφηεξα φηαλ είδε πφζν σξαίεο ηδέεο έρνπλ νη ζπκκαζεηέο ηνπ γηα έλα ζέκα θαη πψο κπνξνχλ λα ζπλδπαζηνχλ γηα λα ζπλζέζνπλ έλα θείκελν. Αμηνιφγεζε, ινηπφλ, ηελ εκπεηξία ηνπ «Πνιχ ελδηαθέξνπζα, εηδηθά φηαλ ζπλεξγάδνκαη κε θάπνηα άιια άηνκα πνπ ηψξα ήξζα θαη εγψ ζρνιείν, δελ ηα μέξσ πνιχ θαιά. Δίλαη θαηλνχξηνη. Γελ έρσ μαλαζπλεξγαζηεί καδί ηνπο θαη ε πξψηε θνξά κνπ ήηαλ πνιχ μερσξηζηή θαη φκνξθε.» Ζ Δ., ε καζήηξηα πνπ ζπλάληεζε αξθεηέο δπζθνιίεο ζηηο δχν νκάδεο πνπ βξέζεθε ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, αμηνιφγεζε ηελ εκπεηξία ηεο κε ζεηηθφ πξφζεκν θαη είπε ραξαθηεξηζηηθά: «Ήηαλ σξαία, επεηδή ζπλεξγαζηήθακε θαη γλσξίζακε θαιχηεξα ηα άηνκα πνπ ζπλεξγαδφκαζηαλ. Μφλν κεξηθέο θνξέο δε κνπ άξεζαλ νη νκάδεο, γηαηί δελ 96

98 ηαίξηαδα κε θάπνηα άηνκα. Καηά η άιια ήηαλ σξαία. Μνπ άξεζε.». Θα ήζειε πνιχ λα επαλαιακβάλεηαη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, αιιά κε κηα δηαθνξεηηθή ζχζηαζε ζηηο νκάδεο. Παξφιν πνπ πξνηηκά ηελ αηνκηθή εξγαζία, φπσο ζα δνχκε παξαθάησ, ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε άξεζε ζηε Μα.2, επεηδή δνχιεςαλ νκαδηθά. Ζ Μα.2 θάλεθε φηη, παξφιν πνπ, σο άξηζηε καζήηξηα, δε ληψζεη ηελ αλάγθε ηεο αιιεινζπκπιήξσζεο, ζα ήζειε λα επαλαιακβάλεηαη απηή ε δηαδηθαζία, γηαηί αλαγλσξίδεη ηα νθέιε ηα δηαδηθαζίαο ζε επίπεδν ζπλεξγαηηθψλ δεμηνηήησλ. πσο ζα δνχκε παξαθάησ, ζεσξεί φηη ε δηαδηθαζία απηή «ζα ήηαλ αθφκα πην σξαία αλ ηα παηδηά είραλ ζπλεξγαζηεί θαιχηεξα θαη ζα έβγαηλε πην αξκνληθά φιν απηφ, αλ ππήξρε εζπρία». Ζ Κα.2 ήηαλ επραξηζηεκέλε απφ ηε ζπλνιηθή εκπεηξία, αιιά θπξίσο απφ ηε ζπλεξγαζία ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία, γηαηί ε νκάδα ηεο απνηεινχληαλ απφ καζεηέο ηνπο νπνίνπο ζπκπαζνχζε, παξφιν δελ έθαλε «θνιιεηή» παξέα καδί ηνπο. Χζηφζν, αθφκα θαη ζηελ πξψηε δηδαζθαιία πνπ βξέζεθε ζε κηα νκάδα ε νπνία απνηεινχληαλ κφλν απφ αγφξηα κε ηα νπνία δε έθαλε παξέα θαη δελ έλησζε πνιχ άλεηα καδί ηνπο, αμηνιφγεζε ηελ εκπεηξία ηεο κε ζεηηθφ πξφζεκν. Α.2 Κίλεηξα θαη αλαζηαιηηθνί παξάγνληεο ηεο ζπλεξγαζίαο Γηα ηνλ Φ.1 απηφ πνπ ηνλ θηλεηνπνίεζε θαηά ηελ ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία ήηαλ ην θιίκα πνπ δεκηνπξγήζεθε, ν ηξφπνο εξγαζίαο θαη ην ίδην ην έξγν. ια απηά δεκηνπξγνχλ εζσηεξηθά θίλεηξα κάζεζεο πνπ παξαθηλνχλ ην καζεηή λα ζπλεξγαζηεί επνηθνδνκεηηθά κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ θαη λα απνδψζεη αξθεηά θαιά ζην έξγν πνπ ηνπ αλαηίζεηαη. Ο ζπγθεθξηκέλνο καζεηήο δελ είρε λα θαηαζέζεη θάηη ην νπνίν λα ηνλ δπζαξέζηεζε, θαζψο, φπσο ζα δηαπηζηψζνπκε ζηνλ άμνλα ησλ δηαθσληψλ, κηθξά εκπφδηα πνπ εκθαλίζηεθαλ ζηελ νκάδα, ηα αληηκεηψπηζαλ φια ηα κέιε επηηπρψο. ε αληίζεζε κε ηελ νκάδα ηνπ Φ.1, ε ζπκπεξηθνξά θάπνησλ καζεηψλ ζηελ νκάδα ηνπ Ε. ιεηηνχξγεζε αλαζηαιηηθά γηα εθείλνλ. Άιινη καζεηέο επηδείθλπαλ επηβιεηηθή ζπκπεξηθνξά, άιινη αδηαθνξνχζαλ, ελψ άιινη είραλ αλάξκνζηε ζπκπεξηθνξά θαη απνζπληφληδαλ ηελ νκάδα. Χζηφζν, πξνζπαζνχζε, αθφκα θαη ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία πξνζηέζεθε ην πξφβιεκα ηεο επηινγήο θαηά ηε ιήςε απφθαζεο, λα κελ ηα παξαηήζεη. Ίζσο απηφ πνπ ηνλ παξαθίλεζε λα ήηαλ ε επηζπκία ηνπ λα βνεζήζεη ηελ νκάδα λα έρεη έλα θαιφ απνηέιεζκα, αθφκα θαη φηαλ νη επηινγέο πνπ γίλνληαλ δελ ηνλ έβξηζθαλ ζχκθσλν. 97

99 Απηφ πνπ θηλεηνπνίεζε ηελ Α. ήηαλ ε ίδηα ε δηαδηθαζία ηεο ζπλεξγαζίαο, θαζψο φπσο ε ίδηα παξαδέρηεθε «εγψ ζπλήζσο δελ δνπιεχσ ζαλ νκάδα». Καη εδψ, φπσο θαη ζηηο πξνεγνχκελεο πεξηπηψζεηο, δηαθξίλνπκε ηα εζσηεξηθά θίλεηξα πνπ πεγάδνπλ απφ ηελ επηζπκία ηεο καζήηξηαο λα κάζεη ζε έλαλ δηαθνξεηηθφ γηα ηα δεδνκέλα ηεο ηξφπν εξγαζίαο. Δθείλν πνπ πξνθάιεζε δπζαξέζθεηα ζηελ Α. θαη ιεηηνχξγεζε σο εκπφδην ζηελ νκαιή δηεμαγσγή ηεο δηαδηθαζίαο ήηαλ ηα ίδηα ηα κέιε ηεο νκάδαο ηεο ζηε δεχηεξε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, κε ηα νπνία εηδηθά ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία ζεψξεζε φηη δελ ζπλεξγάζηεθαλ πνιχ θαιά. Οη ηδέεο ησλ ζπκκαζεηψλ ηεο ήηαλ εθείλεο πνπ ιεηηνχξγεζαλ ελζαξξπληηθά γηα ηε Φε., δίλνληάο ηεο εξεζίζκαηα γηα λα εμειίμεη θαη εθείλε ηνλ ηξφπν ζθέςεο ηεο. Ζ ίδηα παξαδέρηεθε φηη «εμεπιάγελ, επεηδή δελ πεξίκελα λα ζθεθηνχλ ηφζν δεκηνπξγηθέο θαη πεξίεξγεο ηδέεο, πνπ γηα κέλα θαίλνληαλ πξσηάθνπζηεο, πεξίεξγεο. Οπφηε απηφ ήζεια λα ην εμειίμσ θαη εγψ παξαπάλσ θαη λα ζθέθηνκαη θαη εγψ δεκηνπξγηθά.». Γπζαξέζθεηα ηεο πξνθάιεζε ε ζπκπεξηθνξά θάπνησλ παηδηψλ ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, ε νπνία είρε σο απνηέιεζκα λα απνζπληνληζηεί ε νκάδα θαη ε επίδνζή ηεο λα κελ είλαη ηθαλνπνηεηηθή. Χζηφζν, εληχπσζε πξνθαιεί ην γεγνλφο φηη απηή ε αηπρήο εκπεηξία απνηέιεζε θίλεηξν γηα βειηίσζε ζηελ επφκελε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία ε νκάδα θαηάθεξε λα απνδψζεη ην έξγν πνπ ηεο αλαηέζεθε αξθεηά ηθαλνπνηεηηθά. Σα θίλεηξα ηεο ζπγθεθξηκέλεο καζήηξηαο είλαη εζσηεξηθά θαη δείρλνπλ λα ηε βνεζνχλ λα εμειίζζεηαη. πσο θαη ε Φε. έηζη θαη ν Θα.1 εληππσζηάζηεθε κε ηε ζθέςε θαη ηε θαληαζία ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπ θαη απηφ ζπλέβαιε θαη ζηελ ελεξγνπνίεζή ηνπ ή φπσο ραξαθηεξηζηηθά είπε νη πξσηφηππεο ηδέεο ηνπο ήηαλ θάηη πνπ «κε αλέβαζε θαη εκέλα». Φηάλνπκε, ινηπφλ, ζηελ ίδηα δηαπίζησζε, φηη, δειαδή, ε ζθέςε ηνλ άιισλ καζεηψλ απνηέιεζε θηλεηήξηα δχλακε γηα ηνλ καζεηή, πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξηζεί ζηηο απαηηήζεηο ηνπ έξγνπ. Δθείλν πνπ ηνπ πξνθάιεζε δπζαξέζθεηα ήηαλ ν απνζπληνληζκφο ηεο νκάδαο ηνπ ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ν νπνίνο ζεψξεζε φηη ιεηηνχξγεζε αλαζηαιηηθά γηα ηελ πνξεία ηεο εξγαζίαο ηνπο. Κίλεηξα γηα ηελ Δ. απνηέιεζαλ ηα άηνκα κε ηα νπνία ζπλεξγάζηεθε, ε ίδηα ε δηαδηθαζία ηεο ζπλεξγαζίαο θαη ε επηθνηλσλία κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο, κε εμαίξεζε ηηο πεξηπηψζεηο πνπ ε επηθνηλσλία ζπλαληνχζε εκπφδηα ιφγσ θάπνησλ δηαθσληψλ, φπσο ζα ζρνιηάζνπκε παξαθάησ. Απφ ηελ άιιε, σο βαζηθφ αλαζηαιηηθφ παξάγνληα ε καζήηξηα ππνδεηθλχεη ηελ αλάξκνζηε ζπκπεξηθνξά θάπνησλ καζεηψλ. ηε δεχηεξε, φκσο, δηδαζθαιία πξνέθπςε έλα κεγαιχηεξν, αλππέξβιεην, ζα 98

100 κπνξνχζακε λα πνχκε, εκπφδην ζηε ζπλεξγαζία πνπ αθνξνχζε έλα πξνζσπηθφ ζέκα κεηαμχ ηεο Δ. θαη κηαο άιιεο καζήηξηαο. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, ε Δ. έλησζε απνθιεηζκέλε απφ ηελ νκάδα θαη δελ κπφξεζε λα αληηκεησπίζεη ηελ θαηάζηαζε, ηελ νπνία δελ δηέθξηλε ε δηδάζθνπζα γηα λα παξέκβεη, κε απνηέιεζκα ε καζήηξηα λα απνζπξζεί θαη λα κείλεη ακέηνρε απφ ηε δηαδηθαζία. Μηιψληαο γηα ηα θίλεηξα, ε Μα.2 είπε ραξαθηεξηζηηθά φηη «Γεληθά κε θηλεηνπνηεί ην γεγνλφο φηη, φηαλ έρσ έλαλ ζηφρν, φηη πξέπεη λα ηνλ ηειεηψζσ θαη ζα θάλσ φ, ηη θαιχηεξν κπνξψ, αθφκα θαη αλ μέξσ φηη δελ είλαη ην επηζπκεηφ, φηη ζα έρσ δψζεη ηνλ εαπηφ κνπ ζε απηφ πνπ πξέπεη.». Ο ζηφρνο γηα ην έξγν απνηέιεζε ην βαζηθφ θίλεηξν ηεο Μα.2, ε νπνία πξνζαλαηφιηζε ηεο ελέξγεηέο ηεο πξνο απηφλ ηνλ ζηφρν, πξνζπαζψληαο λα νξγαλψζεη ηελ ππφινηπε νκάδα. Απηφ πνπ απνηέιεζε εκπφδην γηα ηελ επηηπρία ηνπ έξγνπ ζεσξεί φηη είλαη ν ηξφπνο πνπ νη ππφινηπνη καζεηέο πξνζπάζεζαλ λα δηαρεηξηζηνχλ ην θείκελν ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία: «Σν κφλν πνπ κε δπζαξέζηεζε ήηαλ φηη είρακε ην θείκελν θαη αληί λα ην δηαβάδνπκε ζηγά ζηγά αο πνχκε, λα ππνγξακκίδνπκε θαη απηά, θάπνηνη βηάδνληαλ λα ην ηειεηψζνπλ γξήγνξα, θάπνηνη δελ ην θαηαιάβαηλαλ θαη έπξεπε λα ην εμεγήζνπκε πνιιέο θνξέο.». Δηδηθά ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία έλησζε φηη ηα άιια κέιε επηβξάδπλαλ ηελ πνξεία ηνπ έξγνπ, ην νπνίν, αλ είρε αλαιάβεη αηνκηθά, ζα νινθιήξσλε πην γξήγνξα θαη απνηειεζκαηηθά. Σν ζέκα ηεο εξγαζίαο απνηέιεζε έλαπζκα γηα ηελ ελεξγνπνίεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ηεο Κα.2. Ζ ίδηα ππνζηήξημε φηη «Αλ θάπνην ζέκα δελ κε ελδηαθέξεη ή ην βαξηέκαη, δελ ζα αζρνιεζψ πάξα πνιχ. Αιιηψο π.ρ. απηφ κε ηηο ηέρλεο ή απηφ κε ηελ δσγξάθν πνπ δσγξάθηζε κε ηελ θάξηα, εθεί κνπ άξεζε ην ζέκα θαη έθαηζα θαη εξγάζηεθα ζ απηφ.». Γηαπηζηψλνπκε, ινηπφλ, φηη ήηαλ εχζηνρε ε πξφηαζε ηεο κέληνξνο λα νξίζνπκε νκάδεο κε βάζε ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ, ψζηε λα απμήζνπκε ηα θίλεηξά ηνπο. ηελ πξψηε δηδαζθαιία, ε Κα.2 αξρηθά ζεψξεζε σο αλαζηαιηηθφ παξάγνληα ηεο ζπλεξγαζίαο ην γεγνλφο φηη δελ ππήξρε άιιν θνξίηζη ζηελ νκάδα θαη φηη δελ ζπκπαζνχζε ηα αγφξηα κε ηα νπνία ζπλεξγάζηεθε. Χζηφζν, αληηκεηψπηζε απηή ηε δπζθνιία, θαζψο ε ζπλεξγαζία ηεο νκάδαο ήηαλ πνιχ θαιή. Σειηθά, φπσο απνθάιπςε θαη ε ίδηα, ην βαζηθφ εκπφδην ήηαλ ην ίδην ην γισζζηθφ κάζεκα, ιφγσ ηεο καζεζηαθήο δπζθνιίαο πνπ έρεη. 99

101 Α.3 ρέζε κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο εθηφο ζρνιηθήο ηάμεο Ο Ε., ε Α., ε Δ., ε Μα.2 θαη ε Κα.2 ππνζηήξημαλ φηη κεηά απφ απηέο ηηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο δελ άιιαμε θάηη ζηε ζρέζε ηνπο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο, θαζψο νη ζπκπάζεηεο θαη νη αληηπάζεηεο γηα ζπγθεθξηκέλα παηδηά παξέκεηλαλ. Ζ Δ., κάιηζηα, ζεκείσζε φηη δελ άιιαμε θάηη κε ηα πεξηζζφηεξα παηδηά είραλ ήδε ρηίζεη κηα ζρέζε απφ ην Γεκνηηθφ θαη ε Κα.2 αλέθεξε φηη θάλεη παξέα κε φια ηα παηδηά πνπ ζπλεξγάζηεθε ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία, αιιά δελ είλαη «θνιιεηή» κε φινπο. Απφ ηελ άιιε, ππήξμαλ καζεηέο, φπσο ν Φ.1, ε Φε. θαη ν Θα.1 πνπ ππνζηήξημαλ φηη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία ζπλέβαιε ζηε βειηίσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ηνπο ζρέζεσλ κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. πγθεθξηκέλα, ν Φ.1 ππνζηήξημε φηη αλ θαη ήηαλ ήδε πνιχ θνληά κε φινπο απφ ην Γεκνηηθφ, κε θάπνηα παηδηά έθαλε πεξηζζφηεξε παξέα απ φ, ηη κε άιια. Γηα παξάδεηγκα, «κε ηε Θε. είρα δηαθσλίεο επαλεηιεκκέλα παιηά, ελψ κε ηε Μα.1 είρα θαιχηεξεο ζρέζεηο». Παξφια απηά, θαηάθεξαλ λα ζπλεξγαζηνχλ ζε πνιχ θαιφ επίπεδν, φπσο θαίλεηαη θαη απφ ην πξνεγνχκελν ππνθεθάιαην. Ο Φ.1 ππνζηήξημε φηη κέζα απφ ηε ζπλεξγαζία «έλησζα φηη είδα κηα άιιε φςε ηνπ ραξαθηήξα απηψλ ησλ παηδηψλ». Ζ Φε., παξφιν πνπ ήηαλ ζε δηαθνξεηηθή νκάδα απφ ηνλ Φ.1, αληηκεηψπηζε ηελ ίδηα θαηάζηαζε. Γειαδή, ππνζηήξημε φηη ζηελ αξρή δελ είρε πνιχ ζεηηθά αηζζήκαηα γηα φια ηα κέιε ηεο νκάδαο, αιιά ζηε ζπλέρεηα πνπ αλαθάιπςε «πνηνη θάλνπλ δνπιεηά ζηελ νκάδα θαη πνηνη κέλνπλ απ έμσ θαη δελ ζέινπλ λα ζπκκεηάζρνπλ» ηα ζπλαηζζήκαηά ηεο άιιαμαλ. Αμηνζεκείσηε είλαη ε αλαθνξά ηεο ζην γεγνλφο φηη «κε θάπνηα παηδηά πνπ δελ έθαλα παξέα, ηψξα είκαη θίιε καδί ηνπο» θαη φηη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία είραλ γίλεη θαινί θίινη θαη ζπλελλννχληαλ θαιχηεξα. Σέινο, ν Θα.1 ζηελ πξψηε δηδαζθαιία αλέθεξε φηη ππήξραλ δηαθσλίεο θαη φηη κέρξη λα αιιάμεη ε θαηάζηαζε, ππήξρε κηα ακεραλία. Χζηφζν, κεηά ην πέξαο ησλ ηξηψλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ ππνζηεξίδεη φηη «Πηζηεχσ φλησο φηη ράξε ζ απηφ [ελλνεί ηε ζπλεξγαζία], έρσ έξζεη ιίγν πην θνληά κε θάπνηα παηδηά.». Αμίδεη αθφκα λα αλαθεξζεί φηη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία ηνπο επεξέαζε αξθεηά ψζηε λα ζπδεηνχλ γηα απηήλ θαη κεηά ηε ιήμε ηεο δηδαθηηθήο ψξαο: «πδεηάγακε θαη κεξηθέο θνξέο κφλνη καο απηφ ην ζέκα, εθηφο καζήκαηνο.». 100

102 Α.4 Δπηδξάζεηο ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζε πξνζσπηθφ επίπεδν 60 Σα απνηειέζκαηα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζε πξνζσπηθφ επίπεδν, δε δχλαηαη λα δηαπηζησζνχλ κέζα απφ ηξεηο κφλν δηδαζθαιίεο. Χζηφζν, κπνξνχκε λα θάλνπκε ιφγν γηα ελδείμεηο νη νπνίεο καο νδεγνχλ ζε θάπνηα ζπκπεξάζκαηα. Ζ εξγαζία ζε νκαδηθφ επίπεδν θαίλεηαη λα «πξνζηαηεχεη» ηνπο πην εζσζηξεθείο καζεηέο, νη νπνίνη δηζηάδνπλ λα εθθξάζνπλ ειεχζεξα ηηο απφςεηο ηνπο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο. Απηφ θάλεθε λα ηζρχεη ζηελ πεξίπησζε ηνπ Ε. θαη ηεο Κα.2, νη νπνίνη, ζην πιαίζην ηεο νκάδαο, άξρηζαλ λα εθθξάδνπλ ειεχζεξα ηηο απφςεηο ηνπο. Μάιηζηα, ν Ε. θάλεθε λα απνθηά κεγαιχηεξε απηνπεπνίζεζε, θαζψο ζηήξηδε κε ζζέλνο θαη επηκνλή ηηο απφςεηο ηνπ, αθφκα θαη φηαλ απηέο ήηαλ αληηθξνπφκελεο ζηηο απφςεηο άιισλ κειψλ ηεο νκάδαο. ε πξνεγνχκελν θεθάιαην αλαθέξακε φηη ην ζπλεξγαηηθφ πιαίζην ακβιχλεη ηνλ αηνκηθηζκφ θαη δεκηνπξγεί ζηέξεα ζεκέιηα γηα ηελ αλάπηπμε κηαο πγηνχο πξνζσπηθφηεηαο. Ζ Α. παξνπζίαζε έληνλα εγσθεληξηθή ζηάζε ζηελ νκάδα, ηδηαίηεξα ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία. ηε ζπλέληεπμε παξαδέρηεθε φηη δελ έρεη κάζεη λα ζπλεξγάδεηαη, αιιά παξφια απηά ζα ήζειε λα κάζεη λα δνπιεχεη θαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν. Θεσξνχκε φηη, αλ ε καζήηξηα δνχιεπε γηα πεξηζζφηεξν δηάζηεκα ζπλεξγαηηθά, ελδερνκέλσο λα απνθηνχζε κεγαιχηεξε επειημία θαη πξνζαξκνζηηθφηεηα, ψζηε λα κπνξέζεη λα ζπλ-εξγαζηεί απνηειεζκαηηθά. ε παξφκνην κνηίβν θηλείηαη θαη ε Μα.2, ε νπνία, παξφιν πνπ είλαη ππέξκαρνο ηεο αηνκηθήο εξγαζίαο θαη ζεσξεί φηη κπνξεί λα ηα θαηαθέξεη πνιχ θαιχηεξα ζε αηνκηθφ απ φ, ηη ζε νκαδηθφ επίπεδν, αληηκεησπίδεη ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε σο κηα δηαδηθαζία, ε νπνία θαιχπηεη ηελ έιιεηςή ηεο ζηηο δεμηφηεηεο ζπλεξγαζίαο. Σε δηαθνξά ζηνλ ηξφπν δηαρείξηζεο ησλ θαηαζηάζεσλ απφ ηελ Δ. ζηε δεχηεξε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία κπνξνχκε λα ηελ απνδψζνπκε ζηελ ελδπλάκσζε ηεο απνθαζηζηηθφηεηά ηεο, χζηεξα απφ ηελ παξφηξπλζε ηεο δηδάζθνπζαο εξεπλήηξηαο. Ζ Δ., ινηπφλ, ζα κπνξνχζε λα εμειίμεη αξθεηά θαιά ηελ ηθαλφηεηά ηεο λα δηαρεηξίδεηαη ηηο δπζθνιίεο ηηο νπνίεο ζπλαληά, αλ ε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε εθαξκνδφηαλ γηα κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα. Σέινο, ε εκπινθή ησλ Φ.1, Φε. θαη Θα.1 θάλεθε λα απνθηά λφεκα γηα ηνπο ίδηνπο, θαζψο έλησζαλ φηη εθηηκάηαη ν ιφγνο ηνπο, ν νπνίνο είλαη δπλαηφλ λα ηξνθνδνηήζεη ηε ζθέςε ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο θαη ην αληίζηξνθν, ψζηε ην ηειηθφ απνηέιεζκα λα 60 Γηα ηε ζπκπιήξσζε ηνπ ελ ιφγσ άμνλα ιακβάλνληαη ππφςε ηφζν νη ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ φζν θαη νη παξαηεξήζεηο ηεο εξεπλήηξηαο. 101

103 είλαη πην εκπινπηηζκέλν. Οη καζεηέο είραλ κηα αίζζεζε εκπηζηνζχλεο, ε νπνία θάλεθε λα πεγάδεη απφ ην γεγνλφο φηη έλησζαλ ηελ αλάγθε αιιειεμάξηεζεο κε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο γηα ηελ επηηπρή νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ. Μάιηζηα, αμηνιφγεζαλ ηε δηαδηθαζία κε ζεηηθφ πξφζεκν, δηφηη ηε ζεψξεζαλ απφ ηε κηα επνηθνδνκεηηθή θαη απφ ηελ άιιε επράξηζηε, θαζψο κεηά ηε ιήμε ηνπ καζήκαηνο είραλ ζεηηθά ζπλαηζζήκαηα. Β. Κνηλσληθφο ηνκέαο Β.1 Δπηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ Ηζφηηκε ζπκκεηνρή ηελ νκάδα ηνπ Φ.1 ήδε απφ ην πξψην εγρείξεκα νη καζεηέο άξρηζαλ λα δνκνχλ θνηλνχο θψδηθεο επηθνηλσλίαο, δηαηεξψληαο ην νηθείν θαη θηιηθφ χθνο. Ζ θαιή επηθνηλσλία ησλ κειψλ δεκηνχξγεζε ηηο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή ηνπο ζην έξγν. Μάιηζηα, ραξαθηήξηζε ηε δηαδηθαζία δίθαηε, θαζψο κφιηο αληηιακβαλφηαλ φηη είρε κηιήζεη αξθεηά επί ηνπ ζέκαηνο, ζηακαηνχζε πξνθεηκέλνπ λα αθήζεη ρψξν ζηνπο ππφινηπνπο καζεηέο λα εθθξαζηνχλ. Βέβαηα, ν Φ.1 απνθάιπςε φηη γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπ θάζε κέινπο ζην έξγν έπαημε ξφιν θαη ην ίδην ην έξγν, δηφηη ν ίδηνο έθξηλε φηη, επεηδή ζηε γξακκαηηθή δελ είλαη πνιχ θαιφο, ε ζπκβνιή ηνπ ζην έξγν δελ ήηαλ πνιχ κεγάιε ζηελ πξψηε δηδαζθαιία, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη δελ πξνζπαζνχζε κε θάζε ηξφπν λα πξνάγεη ην νκαδηθφ έξγν (ι.ρ. ν Φ.1 ήηαλ εθείλνο απφ ηελ νκάδα πνπ δήηεζε λα ζπκβνπιεπηεί ην ειεθηξνληθφ ιεμηθφ γηα λα αλαδεηήζεη ηε ζεκαζία κίαο απφ ηηο ιέμεηο πνπ είραλ δεκηνπξγήζεη). ηηο άιιεο δχν δηδαζθαιίεο ζεψξεζε φηη ήηαλ πην ελεξγή ε ζπκκεηνρή ηνπ θαη ζπλέβαιε ζεκαληηθά ζηελ πξνψζεζε ηεο απφδνζεο ηεο νκάδαο. Γηα ηνλ Ε. ε θαιή επηθνηλσλία θξάηεζε κφλν ζηελ πξψηε δηδαζθαιία. ηηο επφκελεο δχν δηδαζθαιίεο άιιαμε ε ζχζηαζε ησλ κειψλ θαη απφ ηα άιια ηξία κέιε, κφλν ην έλα κέινο έκεηλε ζηελ νκάδα ηνπ. Ζ λέα ζχζηαζε ηεο νκάδαο ηνπ ηνλ απνγνήηεπζε, δηφηη θάπνηα απφ ηα κέιε παξνπζίαζαλ πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο πνπ απνζπληφληδαλ ηελ νκάδα απφ ηνλ θνηλφ ζηφρν. Αθφκα, ε ζπκκεηνρή απηψλ ησλ κειψλ ήηαλ πνιχ κηθξή ζε αληίζεζε κε ηελ πξψηε δηδαζθαιία ζηελ νπνία φια ηα κέιε κεηείραλ ηζφηηκα. ηε δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία, ινηπφλ, αλ θαη θαλέλαο καζεηήο δελ έκεηλε ακέηνρνο, ε ζπκβνιή θάπνησλ καζεηψλ ήηαλ κεγαιχηεξε ελψ θάπνησλ άιισλ πνιχ κηθξή. Ο ίδηνο ν Ε. ππνζηήξημε φηη ηνπ άξεζε φηαλ ε νκάδα απνδερφηαλ ηηο απφςεηο θαη ηηο ηδέεο ηνπ, αιιά θαη ηηο ηδέεο φισλ ησλ κειψλ, ψζηε λα βγεη «έλα νκαδηθφ απνηέιεζκα». Απηή ε παξαδνρή παξαπέκπεη ζηελ ζσξεπηηθή νκηιία 102

104 ηνπ Mercer, αλ θαη ζηελ πξάμε, φπσο ζα δηαπηζηψζνπκε ζηνλ άμνλα ηεο ιήςεο απνθάζεσλ, επηθξάηεζε ε νκηιία ακθηζβήηεζεο, θαζψο ε γλψκε ελφο κέινπο επηθξάηεζε ησλ άιισλ απφςεσλ. Καζψο ε Α. θαη ζηηο ηξεηο δηδαζθαιίεο ήηαλ ζηελ ίδηα νκάδα κε ηνλ Ε., ζπκθψλεζε ζην φηη ε επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο ήηαλ πάξα πνιχ θαιή ζηελ πξψηε δηδαζθαιία θαη φρη ηφζν θαιή ζηηο άιιεο δχν δηδαζθαιίεο. Ζ Α. αλέθεξε φηη είρε θάπνηα παξάπνλα ζηηο δχν απηέο δηδαζθαιίεο, δίλνληαο έλα παξάδεηγκα απφ ηε δεχηεξε δηδαζθαιία: «Αο πνχκε, ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, πνπ ήζεια λα επηιέμσ κηα δσγξαθηά απφ ηελ νπνία κέζα θαηαιάβαηλα πξάγκαηα πνπ εθείλνο δελ θαηαιάβαηλε, φιε ε νκάδα [ελλνεί φηη φιε ε νκάδα δελ θαηαιάβαηλε], εθηφο απφ εκέλα, θαη ηνπο έιεγα φηη ςάμηε ην ιίγν θαη κνπ έιεγαλ κα δε βιέπνπκε θάηη. [ ] Δκέλα κε είρε επαηζζεηνπνηήζεη θαη απηνί δελ μέξσ, δελ ηνπο άγγημε.». Απηφ ην πξφβιεκα ζα είρε απνθεπρζεί αλ απφ ηελ αξρή ε δηδάζθνπζα είρε θαζνξίζεη φηη νη καζεηέο ζα θάλνπλ αληηθεηκεληθή θαη φρη ππνθεηκεληθή πεξηγξαθή, θαζψο, κε ηνλ ηξφπν απηφ, ζα δηεπθφιπλε ηα κέιε λα απνθαζίζνπλ πην εχθνια θαη ην απνηέιεζκα ζα ήηαλ θαιχηεξν. Ζ καζήηξηα ζεψξεζε φηη δε ζπκκεηείραλ ηζφηηκα ηα κέιε ζηηο δχν απηέο δηδαζθαιίεο. Τπνζηήξημε φηη θάπνηα απφ ηα κέιε δελ κηινχζαλ, ίζσο επεηδή ληξέπνληαλ, ελψ ε ίδηα πξαγκαηνπνίεζε ην κεγαιχηεξν θνκκάηη ηεο εξγαζίαο. Ζ επηθνηλσλία γηα ηε Φε. δε ιεηηνχξγεζε θαιά ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, γηαηί ήηαλ δηαθνξεηηθνί νη ραξαθηήξεο ηνπο: «γηα παξάδεηγκα θάπνην είλαη πην αλνηρηφ παηδί θαη ζέιεη λα κηιάεη θαη λα ζπδεηάεη [ελλνεί γηα άζρεηα κε ηελ εξγαζία ζέκαηα], ελψ θάπνηνο άιινο είλαη πην ζπγθεληξσκέλνο ζην έξγν ηνπ». Καηά ζπλέπεηα, ε ζπκκεηνρή ζηελ νκαδηθή εξγαζία δελ ήηαλ ηζφηηκε ζε απηή ηε δηδαζθαιία. Σν ιάζνο, φκσο, ζηε δηαρείξηζε ηνπ έξγνπ ζηνλ απαηηνχκελν ρξφλν ιεηηνχξγεζε αλαηξνθνδνηηθά γηα ηελ επφκελε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία ε Φε. ππνζηήξημε φηη ε ζπκκεηνρή ήηαλ πην δίθαηα θαηαλεκεκέλε. Δπεζήκαλε, κάιηζηα, φηη φιεο νη απφςεηο πνπ αθνχγνληαλ ιακβάλνληαλ ππφςε, «γηαηί, πξψηνλ πξέπεη λα ζέβεζαη ηελ άπνςε ηνπ άιινπ θαη λα ηε ιακβάλεηο ππφςε, αιιά θαη επεηδή δελ είρακε αξθεηέο ηδέεο θαη απφςεηο, νπφηε ήηαλ αλαγθαίν». Γηα ηνλ Θα.1 ε επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ, ελψ ήηαλ θαιή ζηηο δχν πξψηεο δηδαζθαιίεο, ράζεθε ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία φηαλ πξνζηέζεθε ζηελ νκάδα έλαο αλήζπρνο καζεηήο. Καη εδψ θαίλεηαη φηη ε ζχζηαζε ηεο νκάδαο επεξέαζε αξλεηηθά ηε ιεηηνπξγία ηεο, κε επηπηψζεηο ζηελ επίδνζε ζην έξγν. Δλψ ζηηο πξψηεο δχν δηδαζθαιίεο ε δηαδηθαζία ιεηηνχξγεζε νκαιά κέζα ζε έλα επράξηζην θιίκα, ζην 103

105 νπνίν, φπσο ζρνιίαζε, «δελ ήκαζηαλ φιε ηελ ψξα ζνβαξνί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο θαη φηαλ είλαη λα θάλνπκε ιίγν ηελ πιάθα καο, αθνχ ηειεηψζακε ή γηλφηαλ ηίπνηα αζηείν, έκπαηλα θαη εγψ κέζα ζ απηφ», ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία ν λένο καζεηήο δεκηνχξγεζε έλα πνιχ ραιαξφ θιίκα, απνπξνζαλαηνιίδνληαο φιε ηεο νκάδα απφ ην ζηφρν ηεο. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα ηα ηξία απφ ηα πέληε κέιε λα αλαιάβνπλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ έξγνπ πνπ ηνπο είρε αλαηεζεί ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ελψ ζηηο δχν πξψηεο δηδαζθαιίεο φιε ε νκάδα εξγάζηεθε γηα ηνλ θνηλφ ζηφρν, «ν θαζέλαο κε ηνλ ηξφπν ηνπ». Γηα παξάδεηγκα, ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, ν Θα.1 έδσζε κηα απιή ηδέα, επεηδή, φπσο ππνζηήξημε, «δελ είκαη ηφζν πνιχπινθνο άλζξσπνο, ζθέθηνκαη απιά πξάγκαηα» θαη απηή ε ηδέα απνηέιεζε ηε βάζε πάλσ ζηελ νπνία ζηεξίρζεθαλ νη ηδέεο ησλ ππφινηπσλ καζεηψλ, νη νπνίνη ηελ εμέιημαλ θαη έβγαιαλ έλα θαιφ απνηέιεζκα. Δπηπιένλ, ζηελ νκάδα ηνπ ιακβάλνληαλ ππφςε φιεο νη απφςεηο ησλ κειψλ, αιιά θηιηξαξίδνληαλ κέζα απφ κηα ζχληνκε αλάιπζε πνπ έθαλαλ ηα κέιε ηεο νκάδαο, ψζηε λα επηιέμνπλ φ, ηη είλαη θαηάιιειν γηα ηελ εξγαζία ηνπο ή λα ην εμειίμνπλ πεξηζζφηεξν. Ζ Δ. ζεψξεζε φηη ζηελ πξψηε δηδαζθαιία ε νκάδα δνχιεςε πνιχ θαιά, γηαηί ηα κέιε κπνξνχζαλ λα ζπλελλνεζνχλ θαη λα επηηχρνπλ ηνλ θνηλφ ζηφρν. Παξφια απηά δηαπίζησζε φηη θαη ζηηο άιιεο νκάδεο ζηηο νπνίεο κεηείρε, ηα κέιε εξγάζηεθαλ κε ηελ ίδηα αθνζίσζε ζην ζηφρν, κε εμαίξεζε ηνπο αλήζπρνπο καζεηέο ησλ νπνίσλ ε ζπκβνιή ζην έξγν ήηαλ κηθξή. ιεο νη ηδέεο ιακβάλνληαλ ππφςε, φκσο δελ ζπκπεξηιακβάλνληαλ φιεο ζην ηειηθφ απνηέιεζκα. Μέζα απφ ηε ζπδήηεζε, άιινηε δηαηεξνχζαλ ηηο απφςεηο πνπ εθθξάδνληαλ, άιινηε νδεγνχληαλ ζηελ απφξξηςε θάπνησλ απφςεσλ θαη άιινηε ζηνλ εκπινπηηζκφ θαη ζηελ εμέιημή ηνπο. ηελ πξψηε δηδαζθαιία, ε επηθνηλσλία ζηελ νκάδα ηεο Μα.2 ήηαλ πνιχ θαιή κε φια ηα κέιε. ηηο άιιεο δχν δηδαζθαιίεο ήηαλ θαιή κε θάπνηα κέιε, ελψ κε θάπνηα άιια κέιε ήηαλ ζρεδφλ αλχπαξθηε. Σελ απνπζία επηθνηλσλίαο ηελ απνδίδεη ζηα ίδηα ηα κέιε σο κνλάδεο, θαζψο ε ίδηα ππνζηεξίδεη φηη επζχλεηαη «ν ραξαθηήξαο ηνπ θάζε παηδηνχ θαη ίζσο νη ηξφπνη πνπ έρεη κάζεη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ, γηαηί, αθφκα θαη λα κελ είλαη ηφζν θαιφο ραξαθηήξαο, αλ έρεη κάζεη φηη πξέπεη λα ζεβαζηεί απηφ πνπ θάλεη, ζα ην θάλεη». Έηζη, έλησζε ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία φηη ηα παηδηά πνπ δεκηνπξγνχζαλ αλαζηάησζε βξίζθνληαλ ζηελ νκάδα σο θπζηθέο παξνπζίεο αιιά ζηελ νπζία δε ζπλεξγάδνληαλ, θαζψο «έθαλαλ πιάθα ή γεινχζαλ ή φηαλ έιεγαλ κηα ηδέα δελ ηελ ππνζηήξηδαλ κε ζνβαξφηεηα». Οη ηξεηο καζήηξηεο, ινηπφλ, πξνζπαζνχζαλ λα νξγαλψζνπλ ηε ζθέςε ηνπο θαη λα ζπληνληζηνχλ, πξνθεηκέλνπ λα βγάινπλ έλα 104

106 θαιφ απνηέιεζκα. πσο ζπκπεξαίλνπκε, δελ ζπκκεηείραλ φινη νη καζεηέο ην ίδην ζηε δεχηεξε, αιιά θπξίσο ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, κε απνηέιεζκα ηα ππφινηπα κέιε λα αλαιάβνπλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ έξγνπ. Ζ Μα.2 ζεψξεζε φηη, επεηδή ην έξγν ήηαλ νκαδηθφ, ήηαλ άδηθν απηφ πνπ ζπλέβε ηφζν γηα ηηο καζήηξηεο πνπ επσκίζηεθαλ φιν ην βάξνο ελφο νκαδηθνχ έξγνπ γηα ην νπνίν ε επζχλε θαη ν έπαηλνο ζα κνηξαδφηαλ ζε φιε ηελ νκάδα φζν θαη γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο αλήζπρνπο καζεηέο πνπ δελ δνχιεςαλ ζην έξγν, δελ είραλ ηδέα γηα ηελ πνξεία ηεο εξγαζίαο θαη ην ηειηθφ απνηέιεζκα ελδερνκέλσο λα κελ ήηαλ ζχκθσλν κε ηηο απφςεηο ηνπο. Αθφκα, λα αλαθέξνπκε φηη ε νκάδα ππνιφγηδε φιεο ηηο απφςεηο πνπ θαηαηέζεθαλ κε ζνβαξφηεηα θαη πξνζπαζνχζε λα ηηο ζπκπεξηιάβεη κε θάπνηνλ ηξφπν κέζα ζηελ εξγαζία: «Αλ δελ πξνζαξκφδνληαλ ζην ζεκείν ην ζπγθεθξηκέλν, ζα πξνζαξκφδνληαλ πην θάησ. ρεδφλ φιεο, φκσο, ήηαλ κέζα ζην θείκελν.». ηελ πξψηε δηδαζθαιία ε Κα.2 ήηαλ ην κφλν θνξίηζη ζηελ νκάδα θαη έλησζε ιίγν άβνια. Χζηφζν, αλέθεξε φηη αλ θαη δελ ην πεξίκελε, φια ηα κέιε ήηαλ αθνζησκέλα ζην ζηφρν, θάηη πνπ ε ίδηα απνδίδεη ζηνλ αληαγσληζκφ. Υσξίο λα δηαθσλήζνπκε κε ηελ άπνςε απηή, εκείο απνδίδνπκε ηελ ζηάζε ησλ αλήζπρσλ κειψλ ζην πιαίζην ζην νπνίν ζα βξεζνχλ. Γηα παξάδεηγκα, έλαο απφ ηνπο καζεηέο, ν Π.1, ν νπνίνο είλαη αλήζπρνο, φηαλ ηνπνζεηήζεθε ζε κηα νκάδα πνπ είρε ηξεηο θαινχο καζεηέο, ζπκπεξηθέξζεθε αλψξηκα θαη παξέζπξε ηα άιια κέιε, θαζψο θάλεθε λα επαλαπαχεηαη ζηελ πεπνίζεζε φηη ε εξγαζία ζα πξαγκαηνπνηεζεί απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ. Αληίζεηα, βιέπνπκε φηη ζε κηα νκάδα πνπ είρε πεξηζζφηεξν αδχλακνπο καζεηέο, φπσο ε νκάδα ηεο Κα.2 ζηελ πξψηε δηδαζθαιία, ν ζπγθεθξηκέλνο καζεηήο ελδερνκέλσο έλησζε πεξηζζφηεξν ηελ επζχλε ηνπ έξγνπ θαη έκεηλε πην αθνζησκέλνο. ηε δεχηεξε δηδαζθαιία ε ζχζηαζε άιιαμε θαη παξέκεηλε παξφκνηα θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. Αλ θαη ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία ε νκάδα θαζπζηέξεζε λα ζπληνληζηεί, ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία ε Κα.2 ζεψξεζε φηη ε νκάδα πήγε πνιχ θαιά, παξφιν πνπ ηνπο δπζθφιεςε κηα εξψηεζε. Ίζσο ε νκάδα λα άξρηζε λα σξηκάδεη ή ηα πξάγκαηα θχιηζαλ πην νκαιά, επεηδή δελ ππήξρε ην δήηεκα ηεο επηινγήο ζην νπνίν είλαη δπλαηφλ λα πξνθχςνπλ αληηθαηηθέο γλψκεο, φπσο ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία. Ζ Κα.2 αλέθεξε φηη φινη ζπλέβαιαλ ζηελ νκαδηθή εξγαζία, απιά θάπνηνη καζεηέο ιηγφηεξν. Αθφκα, ζεψξεζε φηη ν ιφγνο πνπ δε ζπκκεηείρε έλα άηνκν ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία ήηαλ «επεηδή ηνπ άξεζαλ νη ηδέεο». Αθφκα, έθξηλε φηη ε ζπκκεηνρή ηεο ήηαλ κεγαιχηεξε ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, επεηδή ηεο άξεζε πνιχ ην ζέκα ηεο ηέρλεο, φπσο αλέθεξε θαη πην πάλσ. 105

107 Β.2 Γηάθξηζε ξφισλ ηελ πξψηε δηδαζθαιία, ζεσξήζακε φηη ε δεκηνπξγία παξάγσγσλ νπζηαζηηθψλ κε κνξθή παδι δελ απαηηνχζε θαηακεξηζκφ αξκνδηνηήησλ θαη, θαηά ζπλέπεηα, δελ νξίζηεθαλ ξφινη ελδν-νκαδηθά. ηελ πξάμε, παξαηεξήζεθε φηη ζε φιεο ηηο νκάδεο απζφξκεηα νξίζηεθαλ θάπνηνη ξφινη. άιινο καζεηήο ζεκείσλε ζηνλ κηθξν-πίλαθα, άιινο καζεηήο ζεκείσλε ζην θχιιν εξγαζίαο, άιινη είραλ ηελ επζχλε γηα ηα θνκκάηηα ηνπ παδι, ελψ θάλεθε φηη φινη καδί πξνζπαζνχζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ ηηο παξάγσγεο ιέμεηο πνπ πξνέθππηαλ απφ ηα θνκκάηηα απηά. κσο, θαηά ηελ παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ, ζεθψλνληαλ φια ηα κέιε ηεο θάζε νκάδαο λα παξνπζηάζνπλ. Έηζη, ππνζέζακε φηη θαηά ηελ παξαγσγή ιφγνπ νη καζεηέο ζα ρσξίζνπλ θαη πάιη αξκνδηφηεηεο, αιιά ζηελ πεξίπησζε απηή ζα ζεθσλφηαλ κφλν έλα κέινο γηα λα εθπξνζσπήζεη ηελ νκάδα θαηά ηελ αλαθνίλσζε ησλ απνηειεζκάησλ. Παξαηεξήζεθε, φκσο, φηη, ζε αληίζεζε κε ηελ πξψηε δηδαζθαιία, κφλν θάπνηεο νκάδεο φξηζαλ ξφινπο, κε απνηέιεζκα θάπνηνη αλήζπρνη καζεηέο λα βξίζθνπλ ηελ επθαηξία λα κε ζπκκεηέρνπλ πνιχ ζην έξγν. Γηα λα απνθεπρζεί απηφ, ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία νξίζηεθαλ πιένλ ζπγθεθξηκέλνη ξφινη θαη ε δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα αλέιπζε ζχληνκα ηελ αξκνδηφηεηα ηνπ θάζε ξφινπ. Οη καζεηέο είραλ ηελ ειεπζεξία ηεο επηινγήο γηα ην πψο ζα θαηαλείκνπλ ηνπο ξφινπο απηνχο κέζα ζηελ νκάδα. ην ζεκείν απηφ, κέζα απφ ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ είλαη δπλαηφλ λα δηαθξίλνπκε κε πνην θξηηήξην φξηδαλ ηνπο ξφινπο αιιά θαη θάπνηεο ζθέςεηο ηνπο γηα ηνπο ξφινπο απηνχο. ηελ νκάδα ηνπ Φ.1 νη ξφινη κνηξάζηεθαλ ήδε απφ ηελ πξψηε δηδαζθαιία κε βαζηθφ θξηηήξην θάζε θνξά ηηο δπλαηφηεηεο ησλ κειψλ, «Γειαδή, αλ ε Μα.1, πνπ εγψ ήκνπλ πάληα καδί ηεο, ήμεξε πνιχ θαιά λα γξάθεη θαη λα δηαβάδεη, έθαλε σξαία γξάκκαηα, ήμεξε ζπληαθηηθφ θαη φια ηα ππφινηπα, αλαιάκβαλε απηφλ ηνλ ξφιν. Δγψ, αο πνχκε, πνπ κνπ αξέζεη πην πνιχ λα κηιάσ, αλαιάκβαλα λα παξνπζηάζσ κεξηθέο θνξέο.». Πξνζπαζνχζε, κάιηζηα, λα βνεζήζεη λα κνηξαζηνχλ δίθαηα νη ξφινη, ψζηε φια ηα κέιε λα έρνπλ ηελ εκπεηξία θαη ησλ άιισλ ξφισλ: «Σελ πξψηε θνξά ζα παξνπζίαδα εγψ [αιιά δελ πξφιαβαλ λα παξνπζηάζνπλ φιεο νη νκάδεο], ηε δεχηεξε κνπ είπαλ πάιη λα παξνπζηάζσ εγψ [φπσο θαη έγηλε], αιιά ηελ ηξίηε είπα φηη δε ζα παξνπζηάζσ εγψ, αιιά ε Μα.1, επεηδή, ζπγθεθξηκέλα, είρε δηαβάζεη θαη γξάςεη ε 106

108 Θε..» 61. ηε δεχηεξε θαη, θπξίσο, ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ν Φ.1 αλέιαβε ην ξφιν ηνπ ζπληνληζηή, θαζψο ηνπ άξεζε πνιχ ην «παηρλίδη» ηεο αληαιιαγήο απφςεσλ. πσο ζηελ νκάδα ηνπ Φ.1, έηζη θαη ζηελ νκάδα ηνπ Θα.1 νξίζηεθαλ ξφινη ζε φιεο ηηο δηδαζθαιίεο. Ο Θα.1 αλέθεξε φηη ε δηάθξηζε ησλ ξφισλ ζπλέβαιε ζηελ θαιχηεξε απφδνζε ηεο νκάδαο, «γηαηί θαζέλαο έρεη θαη κηα ζπγθεθξηκέλε ηδηφηεηα θαη κπνξεί λα θάλεη κηα ζπγθεθξηκέλε δνπιεηά», ελψ παξάιιεια φινη θαηέζεηαλ ηηο ηδέεο ηνπο. Χζηφζν, ζηελ αξρή ηεο πξψηεο δηδαζθαιίαο έλησζε ιίγν απνθιεηζκέλνο απφ ηελ νκάδα, επεηδή είρε αλαιάβεη λα ζεκεηψλεη ζην θπιιάδην ηηο απαληήζεηο. ηε ζπλέρεηα, φκσο, ηνλ ελέπιεμαλ ζηε δηαδηθαζία θαη ζπλεηζέθεξε ζην ζπλνιηθφ απνηέιεζκα. Φαίλεηαη φηη είλαη ζεκαληηθφ λα ππάξρνπλ κελ ξφινη, αιιά λα ηνλίδεηαη παξάιιεια φηη ζηηο ηδέεο γηα ην έξγν πξέπεη νπσζδήπνηε λα ζπκκεηέρνπλ φινη, φπσο επηζεκάλζεθε ζηελ αξρή ηεο ηξίηεο δηδαζθαιίαο. ηελ νκάδα ηεο Φε. κνηξάζηεθαλ ξφινη κφλν ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. Ζ Φε. αμηνιφγεζε φηη ε εξγαζία ηεο ηξίηεο δηδαζθαιίαο πήγε πνιχ θαιά, ππνζηεξίδνληαο φηη φινη νη καζεηέο αζρνιήζεθαλ κε δηαθνξεηηθέο αξκνδηφηεηεο. Αθφκα, εμέθξαζε ηελ άπνςε φηη ε δηάθξηζε ησλ ξφισλ ίζσο ζα έπξεπε λα γίλεη θαη ζηηο πξνεγνχκελεο δηδαζθαιίεο, γηα λα είλαη πην ιεηηνπξγηθή ε ζπλεξγαζία. Απφ ηηο ππφινηπεο ζπλεληεχμεηο δηαπηζηψλνπκε φηη νξίζηεθαλ ξφινη ζηηο νκάδεο, παξφιν πνπ δελ ήηαλ ζε θάζε δηδαζθαιία ηφζν δηαθξηηνί φζν ήηαλ ζηελ ηειεπηαία δηδαζθαιία. πγθεθξηκέλα, ν Ε. αλέθεξε φηη ε νκάδα ηνπ είρε ρσξίζεη ξφινπο ζε θάζε δηδαζθαιία, θάηη ην νπνίν επηβεβαηψλεη θαη ε Α., κε ηελ νπνία ήηαλ ζηελ ίδηα νκάδα. Μάιηζηα, ε Α. ζεκείσζε φηη ζηελ πξψηε δηδαζθαιία αλ θαη ήζειαλ φινη λα γξάθνπλ ζηνλ κηθξν-πίλαθα, ηειηθά κνηξάζηεθαλ αξκνδηφηεηεο, ελψ ζην ηέινο ηεο ηξίηεο δηδαζθαιίαο ξσηνχζε ηνπο ζπκκαζεηέο ηεο αλ επηζπκνχζαλ λα εθπξνζσπήζνπλ ηελ νκάδα ζηελ ηειηθή θάζε. ηελ δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία, ε Κα.2 ήηαλ ζηελ ίδηα νκάδα κε ηνλ Ε. θαη ηελ Α., νπφηε ηζρχνπλ ηα ίδηα δεδνκέλα γηα ηε δηάθξηζε ησλ ξφισλ. ηελ πξψηε δηδαζθαιία, φκσο, ζηελ νπνία είρε ηνπνζεηεζεί ζε άιιε νκάδα αλέθεξε φηη φια ηα κέιε αζρνινχληαλ κε θάηη, δίλνληαο ηελ εληχπσζε φηη είραλ κνηξαζηεί αξκνδηφηεηεο. ηελ πξψηε δηδαζθαιία ε Μα.2 ήηαλ ζηελ ίδηα νκάδα κε ηνλ Ε. θαη ηελ Α., νπφηε δελ έρνπκε λα ζπκπιεξψζνπκε θάηη άιιν. ηε δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία, φπσο, ε Μα.2, θάλεθε λα αλαιακβάλεη δηπιφ ξφιν ζηελ νκάδα ηεο. ην ξφιν ηνπ ζπληνληζηή θαη ην ξφιν ηνπ εκςπρσηή, έλαλ 61 Σειηθά, επεηδή ε Μα.1 δελ ήζειε λα ζεθσζεί, δελ επέκελαλ άιιν γηα λα κελ ηελ θέξνπλ ζε δχζθνιε ζέζε θαη παξνπζίαζαλ ε Θε. θαη ν Λ.. 107

109 ξφιν ζηνλ νπνίν δελ είρακε αλαθεξζεί θαζφινπ ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. Ζ ίδηα αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά: «πξνζπαζνχζα λα κνπ πνπλ νη άιινη ηηο ηδέεο ηνπο θαη λα ηηο πξνζαξκφζσ φιεο καδί» γηα λα βγεη έλα ζπιινγηθφ απνηέιεζκα. Σέινο, αλ θαη ε Δ. δελ αλαθέξζεθε θαζφινπ ζηνπο ξφινπο, απφ ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ άιισλ καζεηψλ θαηαιαβαίλνπκε φηη ζηελ πξψηε δηδαζθαιία πνπ ήηαλ ζηελ ίδηα νκάδα κε ηνλ Ε., ηελ Α. θαη ηε Μα.2 θαη ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία πνπ ηνπνζεηήζεθε απφ ηε κέληνξα ζηελ νκάδα ηεο Μα.2 είρακε δηάθξηζε ξφισλ. ηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία ε δηάθξηζε ησλ αξκνδηνηήησλ ήηαλ απαξαίηεηνο φξνο πνπ είρε ζέζεη ε δηδάζθνπζα, ε Δ. είρε θπξίσο ζπληνληζηηθφ ξφιν, θαζψο πξνζπαζνχζε λα πξνζαλαηνιίζεη φια ηα κέιε ζηνλ θνηλφ ζηφρν. Β.3 Λήςε απνθάζεσλ Τπνρσξήζεηο ηελ νκάδα ηνπ Φ.1 νη απνθάζεηο ιακβάλνληαλ δεκνθξαηηθά. Ο καζεηήο αλέθεξε φηη φια ηα κέιε έθαλαλ ππνρσξήζεηο, ψζηε λα είλαη δεκνθξαηηθή ε δηαδηθαζία, δίλνληαο έλα παξάδεηγκα απφ ηελ ηξίηε δηδαζθαιία: «[ν Λ.] ζηελ ηειεπηαία εξγαζία πνπ θάλακε, ήζειε λα βάινπκε θάηη άιιν, αιιά, ηειηθά, ε δχλακε ηεο πιεηνςεθίαο ππεξίζρπζε». Βέβαηα, ζηελ εηζαγσγηθή ζπδήηεζε αλαθέξακε φηη νη απνθάζεηο ιακβάλνληαη χζηεξα απφ αμηνιφγεζε ησλ επηρεηξεκάησλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε νκάδα, σζηφζν, ζην ζχλνιν ηεο ζπλεξγαζίαο ηεο αμηνπνίεζε απηφλ ηνλ φξν ιήςεο απνθάζεσλ. Δλδερνκέλσο, ινηπφλ, φηαλ ε νκάδα έθηαλε ζε θάπνην δίιεκκα ή αδηέμνδν λα επηθαινχηαλ ηέηνηεο δηαδηθαζίεο, ψζηε ε επζχλε λα είλαη ζπιινγηθή. ην ίδην κνηίβν θηλήζεθε θαη ε νκάδα ηνπ Θα.1, ζηελ νπνία νη απνθάζεηο ιακβάλνληαλ ζπιινγηθά απφ φιε ηελ νκάδα, θαζψο, φπσο είπε ραξαθηεξηζηηθά, «Αλ δελ ζεβφληνπζαλ φινη, δε γίλεηαη δνπιεηά.». Ζ Φε. παξαδέρηεθε φηη ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία νη απνθάζεηο ιακβάλνληαλ απφ ηελ ίδηα θαη απφ άιιε κία καζήηξηα, ηε Να.1, επεηδή ηα αγφξηα δελ ζπλεξγάδνληαλ. ηελ πεξίπησζε απηή, δελ θάλνπκε ιφγν γηα εγεηηθφ ξφιν ησλ θνξηηζηψλ κέζα ζηελ νκάδα, αιιά γηα κηα πξνζπάζεηα λα εθηειέζνπλ ηελ εξγαζία πνπ ηνπο είρε αλαηεζεί φηαλ θφληεπε λα ηειεηψζεη ν δηαζέζηκνο ρξφλνο, ηνλ νπνίν δελ αμηνπνίεζαλ γηα ηελ εξγαζία. ηελ πξψηε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία «ζπλεξγαζηήθακε θαιά, φινη ιέγακε απφςεηο θαη παίξλακε απνθάζεηο». Βέβαηα, ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία ππνζηήξημε παξαπάλσ φηη, ιφγσ ηεο έιιεηςεο ηδεψλ, φιεο νη απφςεηο γίλνληαλ απνδεθηέο. Δπνκέλσο, ζεσξνχκε φηη δελ ηέζεθε θάπνην δήηεκα ιήςεο απφθαζεο ζηελ ηξίηε 108

110 δηδαζθαιία, αιιά νχηε θαη ζηελ πξψηε δηδαζθαιία, ιφγσ ηεο θχζεο ηεο δξαζηεξηφηεηαο. ηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ε Μα.2 αληηκεηψπηζε παξφκνηα θαηάζηαζε κε εθείλε ηεο Φε. ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία. Απφ ηα πέληε άηνκα (2 αγφξηα θαη 3 θνξίηζηα), ηα αγφξηα δελ ελδηαθέξνληαλ γηα ηελ εξγαζία, νπφηε ηα θνξίηζηα αλαγθάζηεθαλ λα ιακβάλνπλ κφλεο ηνπο ηηο απνθάζεηο γηα ηελ εθηέιεζε ηεο εξγαζίαο. Ζ καζήηξηα αμηνινγεί σο θαιχηεξε ζπλεξγαζία εθείλε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ πξψηε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία φια γίλνληαλ ζε νκαδηθφ επίπεδν. Αθφκα, ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, αλ θαη ιακβάλνληαλ ππφςε φιεο νη απφςεηο πνπ θαηαηίζελην, ππνζηήξημε φηη «αλάινγα κε ηελ ηδέα ηνπο, θξίλακε αλ ζα ηελ απνξξίπηακε θαη [ελλνεί φηη ελεξγνχζαλ ζχκθσλα κε] φ, ηη έιεγε ε πιεηνςεθία». Παξφια απηά, ε δπλακηθή ηεο παξνπζία θαίλεηαη απφ ην φηη δε ρξεηάζηεθε λα θάλεη ππνρσξήζεηο, θαζψο ήηαλ εθείλε πνπ ζπληφληδε ην εγρείξεκα θαη αληηιακβαλφηαλ φηη νη ηδέεο ηεο έβξηζθαλ ζχκθσλα ηα ππφινηπα κέιε. Ζ Δ., φπσο είπακε, βξέζεθε ζε ηέζζεξηο νκάδεο, ζηελ θαζεκηά απφ ηηο νπνίεο αληηκεηψπηζε δηαθνξεηηθέο θαηαζηάζεηο. ηελ πξψηε δηδαζθαιία, ηα κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ ηζφηηκα, νπφηε νη απνθάζεηο ιακβάλνληαλ απφ θνηλνχ. ηελ δεχηεξε δηδαζθαιία, ζηελ νκάδα 2, αλ θαη θάλεθε φηη ε Φ.2 είρε εγεηηθφ ξφιν, ε Δ. απνθάιπςε φηη ε Φ.2 πξνζπαζνχζε λα ζπληνλίζεη ηα άιια παηδηά γηα λα πινπνηήζνπλ ηελ εξγαζία, επεηδή ήηαλ απνζπληνληζκέλα θαη πξνθαινχζαλ αλαζηάησζε ζηελ νκάδα. ηελ ίδηα δηδαζθαιία, ζηελ νκάδα 5 (καδί κε ηελ Μα.2), ε Δ. δηαπίζησζε φηη κία καζήηξηα επέβαιε ηελ άπνςή ηεο ζηελ νκάδα («έπαηξλε έλαο ηηο απνθάζεηο, αιιά κε αξλεηηθή έλλνηα»). ηελ νκάδα απηή, δηαπηζηψλεηαη ε ζσξεπηηθή νκηιία ηνπ Mercer, θαζψο θάλεθε φηη ηα κέιε δελ ήζειαλ λα πξνθαιέζνπλ δπζαξέζθεηα ζηνπο άιινπο καζεηέο, νπφηε αλαπξνζάξκνδαλ ηηο ηδέεο ηνπο ψζηε λα ηαηξηάδνπλ κε ην έξγν: «φηαλ, αο πνχκε θάπνηνο έιεγε κηα γλψκε θαη εκείο δελ ηε ζέιακε, ηελ αιιάδακε ιίγν, ψζηε λα επραξηζηεζεί θαη απηφο πνπ ηελ είπε, γηα λα ληψζεη θαιχηεξα». Έηζη, δε ρξεηάζηεθε λα ιάβνπλ θάπνηα απφθαζε, θαζψο ην απνηέιεζκα ζα ήηαλ ζπιινγηθφ. ηελ ηειεπηαία δηδαζθαιία, ε ιήςε απφθαζεο ήηαλ κηα ζπιινγηθή δηαδηθαζία, δηφηη φπσο αηηηνιφγεζε θαη ε ίδηα, «αλ, αο πνχκε, βγάδακε θάπνηνλ απ έμσ πνπ δελ απνθάζηδε, δε ζα ήηαλ σξαίν, γηαηί δελ ζα ηνλ ππνινγίδακε θηφιαο», κηα δηαπίζησζε πνπ ελδερνκέλσο λα πξνέθπςε απφ ηε δηθή ηεο εκπεηξία ζηελ πξνεγνχκελε νκάδα. Ο Ε. έλησζε φηη έλα κέινο ηεο νκάδαο ηνπ είρε αλαιάβεη εγεηηθφ ξφιν («θπξηαξρνχζε θαπνηαλνχ ε γλψκε»), θάηη πνπ επηβεβαηψλεη ηελ παξαηήξεζή καο ζε 109

111 πξνεγνχκελν ππν- θεθάιαην. Ζ άπνςή ηνπ δηαζηαπξψλεηαη κε ηελ άπνςε ηεο Α., ε νπνία παξαδέρηεθε φηη ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο ηεο ήηαλ εθείλα ηα νπνία έθαλαλ ππνρσξήζεηο. Απηφ δε ζπλέβε ζηελ πξψηε δηδαζθαιία, αιιά θαηά θχξην ιφγν ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία θαη πνιχ ιηγφηεξν ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. Τπήξμε έληνλε δηαθσλία ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία θαη επεηδή ε καζήηξηα είρε δπλακηθή παξνπζία, ν Ε. θαη άιινη καζεηέο απνθάζηζαλ λα ππνρσξήζνπλ («απνθάζηζα λα αθήζσ ηε γλψκε κνπ, λα ππνρσξήζσ, γηα λα κε δεκηνπξγεζεί ζέκα»). Χζηφζν, επεηδή, κεηά απφ απηή ηελ επηινγή, ε νκάδα ζπλάληεζε δπζθνιία θαη ζην ίδην ην έξγν, ν Ε. πξφηεηλε σο ελαιιαθηηθή λα δνθηκάζνπλ λα επηιέμνπλ ηελ πξφηαζή ηνπ, αιιά ε καζήηξηα ήηαλ αδηάιιαθηε. Σν απνηέιεζκα ζεψξεζε φηη δηθαίσζε ηελ έλζηαζή ηνπ, δηφηη δηαπίζησζε «φηη δελ είρακε έλα θαιφ απνηέιεζκα απφ εθεί, γηαηί δελ είρακε ζπλεξγαζία». Ζ Α. είρε δηαθνξεηηθή γλψκε γηα ην ίδην ζέκα, θαζψο ππνζηήξημε φηη «νη άιινη πνπ ζπλεξγαδφκαζηαλ λφκηδαλ φηη απνθιείνληαλ απφ εκέλα, επεηδή πην πνιχ επηθξαηνχζε ε γλψκε κνπ» θαη φηη παξφηξπλε ηα άιια κέιε ηεο νκάδαο λα εθθξάζνπλ ηε δηθή ηνπο νπηηθή. ηε ζπγθεθξηκέλε νκάδα (ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία), έρνπκε θαη κηα ηξίηε νπηηθή, απηή ηεο Κα.2, ε νπνία ππνζηήξημε φηη ζηελ αξρή κελ «ήηαλ ιίγν νη εληάζεηο ςειέο» θαη νη καζεηέο δπζαλαζρεηνχζαλ, αιιά κεηά ην κέινο πνπ ήηαλ πην αδηάιιαθην ηεθκεξίσζε ηε ζέζε ηνπ, νη άιινη καζεηέο ηελ θαηαλφεζαλ θαη ε πιεηνςεθία απνδέρηεθε απηή ηελ επηινγή, κε απνηέιεζκα νη ππφινηπνη λα ππνρσξήζνπλ. Ζ ίδηα παξαδέρηεθε φηη ππνρσξεί εχθνια: «Γεληθφηεξα πάσ κε ηελ πιεηνςεθία. Καη αληίζεηε λα είκαη, πάσ κε ηελ πιεηνςεθία. Αλ ην πεη ε πιεηνςεθία, εληάμεη ππνρσξψ. Καη ζε άιιεο εξγαζίεο ην θάλσ απηφ.». Ζ καζήηξηα απνδέρεηαη αδηακαξηχξεηα ηηο πξάμεηο ησλ άιισλ, επεηδή θνβάηαη κελ ηνπο δπζαξεζηήζεη, φπσο θαίλεηαη θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία αλέθεξε φηη «Έλα άηνκν έγξαθε θαη δηθά ηνπ πξάγκαηα ρσξίο λα ξσηήζεη.», αιιά «δελ άιιαδε θαη πάξα πνιχ ην πξάγκα. Ίζα ίζα γηα λα ην θάλεη ιίγν κε πην πνιιέο ιέμεηο». Β.4 Καλφλεο ζπλεξγαζίαο Οη θαλφλεο πνπ ζπδεηήζεθαλ ζηελ ηάμε πξηλ ηελ έλαξμε ησλ δηδαζθαιηψλ ηεξήζεθαλ ζην ζχλνιφ ηνπο απφ ηελ νκάδα ηνπ Φ.1 ζε φιεο ηηο δηδαζθαιίεο θαη απφ ηελ νκάδα ηνπ Θα.1 ζηηο δχν πξψηεο δηδαζθαιίεο θαηά βάζε. Ο Φ.1 ζεψξεζε αλαγθαία πξνυπφζεζε γηα ηε ζπλεξγαζία ηελ ηήξεζε απηψλ ησλ θαλφλσλ, γηαηί, φπσο είπε, αλ νη θαλφλεο απηνί απνπζίαδαλ «Θα ήκαζηαλ κηα δνχγθια θαη δε ζα είρακε θάλεη ηίπνηα ζην ηέινο.». Δπίζεο, ν Θα.1 ππνζηήξημε φηη δελ ζα κπνξνχζαλ λα 110

112 κελ ηνπο είραλ ιάβεη ππφςε ηνπο, απφ ηε ζηηγκή πνπ νη θαλφλεο απηνί πξνέθπςαλ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο («εκείο ηνπο ιέγακε φηαλ ήηαλ ε ψξα ηεο δηδαζθαιίαο, νπφηε δε γίλεηαη λα κελ ηνπο είρακε ππφςε»). Ζ εξεπλήηξηα αλέθεξε φηη είλαη δπλαηφλ λα ιέκε θάηη, αιιά κεηά λα ην μερλάκε θαη ν Θα.1 απάληεζε φηη αθφκα θαη λα κελ ηνπο έρνπλ ζην λνπ ηνπο, δελ παχεη λα πθίζηαηαη ε αίζζεζε ηνπ πψο κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη θαιχηεξα ε νκάδα («Μπνξεί λα ηνπο μερλάκε, αιιά πνηέ δε ζηακαηάκε λα ηνπο ηεξνχκε.»). Ζ απνπζία θάπνησλ θαλφλσλ ήηαλ αηζζεηή ζηηο άιιεο νκάδεο. ην Ε. έιιεηςε ν θαλφλαο πνπ αθνξνχζε ηελ ηζφηηκε ζπκκεηνρή φισλ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο, θαζψο, φπσο αλαθέξακε, άιια απφ ηα κέιε ηεο νκάδαο ηνπ ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία είραλ εγεηηθφ ξφιν, ελψ άιια κέιε πξφζθεξαλ ειάρηζηα ζην έξγν, επεηδή αδηαθνξνχζαλ θαη απνζπληφληδαλ ηελ νκάδα κε ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο. Δπίζεο, ε Α., παξφιν πνπ θάλεθε φηη είρε αλαιάβεη εγεηηθφ ξφιν ζηελ νκάδα ηεο, εμέθξαζε ηελ άπνςε φηη ηεο πξνθάιεζε δπζαξέζθεηα ην γεγνλφο φηη δε ζπκκεηείραλ φινη ζηελ νκάδα, δηαηππψλνληαο ηε γλψκε ηνπο. Απφ ηελ άιιε, γηα ηελ Κα.2 αξθνχζε ην γεγνλφο φηη ηα κέιε ηεο νκάδαο πξφηεηλαλ έζησ κία ηδέα ζηελ νκάδα, αλ θαη αλαγλψξηζε φηη ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία έλαο καζεηήο «κπνξεί λα κελ είπε ηφζα πνιιά φζα είπαλ άιια παηδηά, αιιά ζπκκεηείρε». Φάλεθε, αθφκα, φηη ζηελ νκάδα πνπ ηνπνζεηήζεθε ε Κα.2 ζηελ πξψηε δηδαζθαιία ζπλεξγάζηεθαλ αξθεηά θαιά, θαζψο φινη κεηείραλ ζην έξγν ηζφηηκα θαη ζπληνληζκέλα («Μπνξεί ν έλαο λα έιεγε θαη πάλσ ζηνλ άιιν, αιιά ζπληνληζηήθακε.»). Σν κεγαιχηεξν πξφβιεκα πνπ αληηκεηψπηζαλ ζρεδφλ φιεο νη νκάδεο, πιελ ηεο νκάδαο ηνπ Φ.1 θαη ηνπ Θα.1 (κε εμαίξεζε ηελ ηξίηε δηδαζθαιία), ήηαλ ε ζπκπεξηθνξά θάπνησλ καζεηψλ, νη νπνίνη δελ ήηαλ πξνζαλαηνιηζκέλνη ζην ζηφρν. Μέζα απφ ηελ εκπεηξία ηεο ε Δ. έλησζε φηη ε κεγαιχηεξε έιιεηςε ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία (νκάδα 5) ήηαλ ε άληζε αληηκεηψπηζε φισλ ησλ κειψλ («Να ππνινγίδνπλ φινη φινπο.»), ελψ ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία (νκάδα 2) θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία ήηαλ ε αλάξκνζηε ζπκπεξηθνξά θάπνησλ κειψλ, ηα νπνία δπζθφιεπαλ ηελ επηθνηλσλία θαη, θαηά ζπλέπεηα, ηελ ζπλεξγαζία. Ζ ζηάζε θάπνησλ καζεηψλ επεξέαζε θαη ηελ νκάδα ηεο Φε.. Ζ καζήηξηα αλέθεξε φηη ν βαζηθφηεξνο θαλφλαο πνπ έιιεηςε απφ ηελ νκάδα ηεο ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία ήηαλ εθείλνο ηεο αληαιιαγήο απφςεσλ. Ζ αλαγλψξηζε απηήο ηεο έιιεηςεο ιεηηνχξγεζε αλαηξνθνδνηηθά γηα ηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ε νπνία είρε θαιχηεξα απνηειέζκαηα. Χζηφζν, ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο ζπλέρηζαλ λα ππάξρνπλ. Ζ ζπκπεξηθνξά 111

113 θάπνησλ καζεηψλ ήηαλ ην κεγαιχηεξν εκπφδην θαη ζηελ νκάδα ηεο Μα.2, ε νπνία δπζθνιεπφηαλ λα νξγαλψζεη ηε ζθέςε ηεο, ιφγσ ηεο αλαζηάησζεο πνπ πξνθαινχζαλ ηα αλήζπρα κέιε. Ζ Μα.2 ζεψξεζε φηη νη καζεηέο «ηα μέραζαλ αθξηβψο ηελ ψξα πνπ ηα είπακε [ελλνεί ηνπο θαλφλεο]». Ζ Μα.2 ππνζηήξημε φηη ν αιιεινζεβαζκφο θαη ε αιιεινβνήζεηα, πνπ απνηεινχλ απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο γηα λα ιεηηνπξγήζεη κηα ζπλεξγαζία, απνπζίαδαλ απφ ηελ νκάδα. Μάιηζηα, φπσο αλέθεξε θαη πξνεγνπκέλσο, απνδίδεη ηελ έιιεηςε ζεβαζκνχ ζηνλ ίδην ην ραξαθηήξα ησλ καζεηψλ, ν νπνίνο έρεη δηακνξθσζεί θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπο. Β.5 Γηαθσλίεο: αίηηα θαη πξνζπάζεηα επίιπζεο Οη δηαθσλίεο πνπ εθδειψζεθαλ ζηελ νκάδα ηνπ Φ.1 αθνξνχζαλ ην ίδην ην έξγν θαη ηηο δηαδηθαζίεο ηεο ζπλεξγαζίαο. ηελ αξρή ηεο πξψηεο δηδαζθαιίαο, ν Φ.1 παξαδέρηεθε φηη ν ίδηνο, φπσο θαη άιιν έλα κέινο, δελ ήηαλ πξφζπκνο λα αζρνιεζεί κε ην έξγν, γηαηί ε γξακκαηηθή ηνλ δπζθνιεχεη. Αθφκα, επεηδή νη καζεηέο ηεο ζπγθεθξηκέλεο νκάδαο ζπρλά εμέθξαδαλ αληηθξνπφκελεο απφςεηο, θαινχληαλ λα επηιέμνπλ πνηα ζα θξαηήζνπλ. Κάπνηεο θνξέο πξνζέθεπγαλ ζε ςεθνθνξία αιιά νδεγνχληαλ ζε αδηέμνδν, επεηδή ζηελ πξψηε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία ε νκάδα απνηεινχηαλ απφ δπγφ αξηζκφ αηφκσλ (ηέζζεξηο καζεηέο), κε απνηέιεζκα λα ππάξρεη ηζνςεθία. Δθηφο απφ ηε ιήςε απφθαζεο, έλα άιιν δήηεκα πνπ πξνέθπςε ήηαλ νη ξφινη πνπ νξίζηεθαλ. Αλ θαη νη ζπκκαζεηέο ηνπ επέκελαλ λα παξνπζηάζεη εθείλνο θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ν Φ.1 αξλήζεθε ππνζηεξίδνληαο φηη πξέπεη λα γίλεη έλαο δίθαηνο θαηακεξηζκφο θαη λα νξηζηεί άιιν κέινο εθπξφζσπνο. Μάιηζηα, πξφηεηλε ην κέινο εθείλν ην νπνίν, παξφιν πνπ ζπκκεηείρε ελεξγά ζηελ θαηάζεζε ηδεψλ, δελ είρε αλαιάβεη θάπνηνλ ζπγθεθξηκέλν ξφιν κέζα ζηελ νκάδα (ι.ρ. ην ξφιν ηνπ αλαγλψζηε ή ηνπ γξακκαηέα). Χζηφζν, επεηδή ε ζπγθεθξηκέλε καζήηξηα είλαη εζσζηξεθήο αξλήζεθε ην ξφιν ηνπ εθπξνζψπνπ θαη ν Φ.1 δελ επέκεηλε άιιν γηα λα κελ ηεο πξνθαιέζεη ακεραλία. Σειηθά, ην ξφιν ηνπ εθπξνζψπνπ αλέιαβαλ νη άιινη δχν καζεηέο πνπ είραλ αλαιάβεη θαη ην ξφιν ηνπ αλαγλψζηε γξακκαηέα. Οη δηαθσλίεο απηέο δελ πξνθάιεζαλ εληάζεηο ζηελ νκάδα, θαζηζηψληαο πην εχθνιε ηελ πξνζπάζεηα επίιπζήο ηνπο. Ο ηξφπνο πνπ θάζε θνξά επηιχνληαλ νη δηαθσλίεο πνπ αλέθππηαλ δελ δηέζπαζε ηε ζπλνρή ηεο νκάδαο, αιιά, αληίζεηα, θαίλεηαη λα ζπλέβαιε ζηε ζχζθημε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ησλ καζεηψλ. Ζ παξφηξπλζε θάπνησλ κειψλ θαηέξξηςε ηελ αξρηθή απξνζπκία πνπ εθδειψζεθε, ελψ ε ελζπλαίζζεζε άιισλ κειψλ ζπλέβαιε ζην λα κε δεκηνπξγεζεί ακεραλία ζε θάπνην 112

114 απφ ηα κέιε. Δπίζεο, έγηλε θαηαλνεηφ φηη ν θάζε καζεηήο δελ ηαπηίδεηαη κε έλαλ ξφιν θαη νη καζεηέο είραλ ηελ επθαηξία λα αλαιάβνπλ δηαθνξεηηθνχο ξφινπο 62. ην θνκκάηη ηεο ιήςεο απφθαζεο, νη καζεηέο δηαπίζησζαλ φηη ε ςεθνθνξία δελ κπνξνχζε λα ηνπο βνεζήζεη πάληνηε λα επηιέμνπλ πνηα άπνςε ζα επηθξαηήζεη, ιφγσ ηζνςεθίαο. Έηζη, απνθάζηζαλ λα επηρεηξεκαηνινγήζνπλ γηα λα θαηαιήμνπλ ζηελ άπνςε, ε νπνία ζα επηθξαηνχζε. Οη ππνρσξήζεηο απφ ηα κέιε γίλνληαλ επεηδή δηέθξηλαλ ηελ ηζρχ ηεο άιιεο άπνςεο. Μέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία, ε νκάδα αλαγλψξηζε ηε ζεκαζία ηεο ηεθκεξίσζεο ησλ απφςεσλ, ε νπνία κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ επηινγή ηεο θαηαιιειφηεξεο ιχζεο γηα ηελ θάζε πεξίζηαζε. Οη δηαθσλίεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ ζηελ νκάδα ηνπ Θα.1 ήηαλ ήζζνλνο ζεκαζίαο («κηξθν δηαθσλίεο») θαη δελ δεκηνχξγεζαλ πξνβιήκαηα ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ κειψλ. ηελ πξψηε δηδαζθαιία, ε δηαθσλία ηεο νκάδαο ήηαλ ζε επίπεδν έξγνπ: «Γηαθσλνχζακε κε ηηο ιέμεηο πνπ έπξεπε λα θηηάμνπκε, πεηαγφηαλ έλαο θαη έιεγε φηη δελ θνιιάεη απηφ εθεί, θνιιάεη αιινχ. Δίρακε δηαθσλία ζ απηφ. Δληάμεη απηφ ήηαλ κηθξνδηαθσλία. Γελ καο επεξέαζε σο νκάδα.». ηε δεχηεξε δηδαζθαιία, ν Θα.1 ζεψξεζε φηη «φια πήγαλ πνιχ θαιά», νη δηαθσλίεο αθνξνχζαλ πάιη ην έξγν θαη ζπλέβαιαλ ζηελ παξαγσγή λέσλ ηδεψλ κέζα απφ ηελ αμηνιφγεζε ησλ ηδεψλ πνπ θαηαηίζελην. Ζ ηξίηε δηδαζθαιία ήηαλ εθείλε πνπ πξνθάιεζε δπζθνξία ζηνλ καζεηή θαη ζε δχν αθφκα ζπκκαζήηξηέο ηνπ. Ο Θα.1 αλαθέξεη φηη ζε απηή ηε δηδαζθαιία «Ήκνπλ έηνηκνο λα ηα παξαηήζσ, αιιά κε παξαθίλεζαλ ηα δχν άηνκα κε ηα νπνία δνχιεπα καδί θαη κε έπεηζαλ λα ζπλερίζσ.». Σα δχν απφ ηα πέληε κέιε δελ ζπκκεηείραλ ηδηαίηεξα ζην έξγν θαη απνζπληφληδαλ ηε ζπιινγηθή πξνζπάζεηα ησλ άιισλ ηξηψλ κειψλ. Μάιηζηα, θαηέζεηαλ απφςεηο αληίζεηεο κε εθείλεο ησλ ηξηψλ κειψλ θαη κεηά αδηαθνξνχζαλ θαη ζπκκεηείραλ ειάρηζηα ζην ζπιινγηθφ έξγν. Χζηφζν, ν Θα.1 έδεημε λα θαηαλνεί ηε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ, ηελ νπνία απέδσζε ζηνλ ραξαθηήξα ηνπο. Έηζη, επεηδή ήηαλ θίινη ηνπ θαη επεηδή ε ζπκπεξηθνξά απηή δελ ήηαλ θαθνπξναίξεηε, αιιά εμαηηίαο ηεο ηδηνζπγθξαζίαο ησλ παηδηψλ θαη δε δηέθεξε ηδηαίηεξα απφ ηε ζηάζε ηνπο ζηα καζήκαηα κε ηε κέληνξα, δελ δεκηνπξγήζεθε έλα αξλεηηθφ θιίκα κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Γηα ηε Φε. ζηελ πξψηε δηδαζθαιία ε νκάδα ζπλεξγάζηεθε πνιχ θαιά, ζηε δεχηεξε θαζφινπ θαιά θαη ζηελ ηξίηε ηθαλνπνηεηηθά. ηε δεχηεξε δηδαζθαιία πξνθιήζεθε 62 Γηα παξάδεηγκα, ν Φ.1 αλέιαβε ην ξφιν ηνπ εθπξνζψπνπ ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία θαη ην ξφιν ηνπ ζπληνληζηή ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. Ζ Θε. αλέιαβε ην ξφιν ηνπ γξακκαηέα θαη ην ξφιν ηνπ εθπξνζψπνπ. θ.ν.θ. 113

115 αλαζηάησζε απφ ηε ζπκπεξηθνξά θάπνησλ καζεηψλ πνπ δελ ζπκκεηείραλ ζην θνηλφ έξγν επεηδή κηινχζαλ κεηαμχ ηνπο, αιιά θαη κε έλαλ καζεηή ηεο δηπιαλήο νκάδαο (δηαθσλία γηα ηε κε ηήξεζε ησλ άηππσλ θαλφλσλ). Ζ Φε. θαη ε ζπκκαζήηξηά ηεο πξνζπάζεζαλ λα αλαηξέςνπλ ηελ θαηάζηαζε, αιιά δελ ηα θαηάθεξαλ θαη αλαγλψξηζε φηη «απηφ θάλεθε θαη ζην θείκελν». Ζ θαηάζηαζε απηή πξνθάιεζε δπζθνξία ζηελ Φε. θαη ηε ζπκκαζήηξηά ηεο («επεηδή θάπνηα παηδηά δελ ζπλεξγάδνληαλ θαζφινπ θαη επεηδή κε θάπνηα ζπγθεθξηκέλα παηδηά πξνζπαζήζακε λα ην δηνξζψζνπκε απηφ θαη λα θάλνπκε ηε δνπιεηά, ήηαλ θνπξαζηηθφ, εθλεπξηζηηθφ»). Σν ζεηηθφ ηεο ζπγθεθξηκέλεο ππφζεζεο ήηαλ φηη απηή ε άζρεκε εκπεηξία ιεηηνχξγεζε αλαηξνθνδνηηθά γηα ηελ νκάδα ζηελ επφκελε δηδαζθαιία: «επεηδή ζηελ ηξίηε [δηδαζθαιία] βιέπακε φηη έπξεπε λα πηεζηνχκε παξαπάλσ, δελ ππήξραλ πξνβιήκαηα». Ζ εκπεηξία ηεο πξνεγνχκελεο θνξάο έθαλε ηνπο καζεηέο λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηα ρξνληθά πεξηζψξηα θαη λα ζπληνλίζνπλ ηελ πξνζπάζεηά ηνπο γηα ην ζπιινγηθφ έξγν: «αθνχ ηελ επφκελε θνξά είδακε φηη ν ρξφλνο καο δελ ήηαλ ηφζν πνιχο φζν λνκίδακε, ην νξγαλψζακε θαιχηεξα θαη ήηαλ θαιχηεξα». Ζ ζπλεξγαζία ζηελ νκάδα ηεο Μα.2 θιηκαθσλφηαλ ζηαδηαθά πξνο ην ρεηξφηεξν. ηελ πξψηε δηδαζθαιία, ε ζπλεξγαζία ιεηηνχξγεζε εμαηξεηηθά, θάηη πνπ δελ πεξίκελε νχηε ε ίδηα, ε νπνία πξνηηκά λα δνπιεχεη αηνκηθά, φπσο ζα δνχκε παξαθάησ («ζεσξψ φηη δελ πεξηκέλακε φηη ζα καο βγεη ηφζν σξαία θαη εχθνια φζν καο βγήθε»). Βέβαηα, ζηελ πξψηε δηδαζθαιία ε ζχζηαζε ήηαλ δηαθνξεηηθή θαη δελ ππήξρε θάπνηνο αλήζπρνο καζεηήο ζηελ νκάδα. ηε δεχηεξε δηδαζθαιία ε ζπκπεξηθνξά δχν καζεηψλ ήηαλ ελνριεηηθή (θνπλνχζαλ ην ζξαλίν, έθαλαλ αζηεία θηι.), αιιά νη καζήηξηεο θαηάθεξαλ λα αληηκεησπίζνπλ ηελ θαηάζηαζε, ψζηε λα κπνξέζνπλ λα νινθιεξψζνπλ ην θείκελν («Κάπσο ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία θαηαθέξακε λα ηνπο θάλνπκε λα ζπκκαδεπηνχλ»). Σν πξφβιεκα ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ ελφο καζεηή πνπ παξέζπξε έλαλ ζπκκαζεηή ηνπ, ζπλερίζηεθε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, παξφιν πνπ άιιαμαλ δχν κέιε 63. Ζ θαηάζηαζε είρε αξρίζεη λα γίλεηαη αλππφθνξε, φρη κφλν ιφγσ ηεο αλάξκνζηεο ζπκπεξηθνξάο, αιιά θαη ιφγσ ηεο αδηαθνξίαο ησλ δχν καζεηψλ («ηελ ηξίηε δηδαζθαιία ήηαλ πην άζρεκα, γηαηί εθεί νχηε θαλ ελδηαθέξζεθαλ λα θνηηάμνπλ ην λφεκα ηνπ θεηκέλνπ, απιά ην έθαλαλ κηα αλάγλσζε θαη λνκίδσ φηη δελ θαηάιαβαλ θαλ γηα ηη πξάγκα κηινχζε.»). Οη ηξεηο καζήηξηεο πξνζπαζνχζαλ λα ζπγθεληξσζνχλ γηα λα θάλνπλ ηελ εξγαζία, αιιά ε 63 Ζ Μα.2, ε Μπ. θαη ν Γ.1 πνπ πξνθαινχζε αλαζηάησζε παξέκεηλαλ ζηελ ίδηα νκάδα θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. 114

116 ζπκπεξηθνξά ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο ηηο απνδηνξγάλσλε («Γελ κε βνεζνχζαλ λα πξνζπαζήζσ θαη εγψ λα ζπγθεληξσζψ. Γεληθψο επηθξαηνχζε έλα ράνο [ ]»). Δθηφο απηνχ, φπσο ιέεη θαη ε Μα.2 «ήηαλ νκαδηθφ θαη εθείλνη δε ζπκκεηείραλ, νπφηε ήηαλ άδηθν θαη γηα εκάο θαη γηα απηνχο». Ζ ίδηα πξνζπάζεζε λα γίλεη πην απζηεξή, ππελζπκίδνληαο φηη είλαη νκάδα θαη πξέπεη φινη λα ζπλεηζθέξνπλ. ζν, φκσο, θαη αλ νη καζήηξηεο ηνπο έιεγαλ λα ζνβαξεπηνχλ θαη ηνπο παξφηξπλαλ «λα πνπλ έζησ κία ηδέα ή λα πνπλ έλα ζεκείν πνπ είλαη ζεκαληηθφ», νη καζεηέο δελ αληαπνθξίλνληαλ κε απνηέιεζκα λα απνηχρνπλ λα ζπλεξγαζηνχλ. Ζ Δ. ήηαλ ε καζήηξηα εθείλε πνπ βξέζεθε ζε ηέζζεξηο νκάδεο θαη ζηε ζπλέληεπμε κίιεζε γηα ηελ εκπεηξία ηεο ζε θαζεκηά απφ απηέο. Ζ Δ. αμηνιφγεζε φηη ζηελ πξψηε δηδαζθαιία, ε νκάδα ηεο ζπλεξγάζηεθε πνιχ θαιά, δηφηη ηα κέιε ηεο κπνξνχζαλ λα ζπλελλνεζνχλ κεηαμχ ηνπο θαη λα δνπιέςνπλ επηθεληξσκέλα ζην ζηφρν. ηελ δεχηεξε δηδαζθαιία ηνπνζεηήζεθε ζε δχν νκάδεο. ηελ πξψηε νκάδα (νκάδα 2) αληηκεηψπηζε πξνβιήκαηα απφ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ζπκκαζεηψλ ηεο. Γηα ηελ εκπεηξία ηεο ζε απηή ηε νκάδα θαηέζεζε ην εμήο: «πλήζσο ήηαλ έλα ην κέινο πνπ έθαλε ραδνκάξεο ή ην ζπγθεθξηκέλν κέινο πνπ έθαλε ηηο αλνεζίεο παξέζπξε θαη άιινπο θαη δε βνεζνχζε απηφ θαη ηφζν.». Ζ Δ. πξνζπάζεζε λα θαηαζηείιεη απηή ηε ζπκπεξηθνξά, φηαλ, φκσο, κία άιιε εμίζνπ δπλακηθή παξνπζία κε εθείλε, άξρηζε λα παξαζχξεηαη απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο, απνθάζηζε λα δεηήζεη απφ ηε κέληνξα λα αιιάμεη νκάδα. ηε δεχηεξε νκάδα (νκάδα 5) αληηκεηψπηζε κηα δπζθνιφηεξε θαηάζηαζε. Έλα απφ ηα κέιε ηεο νκάδαο ηελ έθαλε λα ληψζεη φηη δελ ήηαλ εππξφζδεθηε. Ζ αξλεηηθή ζηάζε απηνχ ηνπ κέινπο ήηαλ κφλν πξνο ην πξφζσπν ηεο Δ., γηαηί είραλ θάπνηεο πξνζσπηθέο δηαθνξέο 64. Δπηπιένλ, απηφ ην κέινο πξνζπαζνχζε λα επηβάιεη ηηο απφςεηο ηνπ θαη παξέβιεπε ηηο απφςεηο ηεο Δ., απνθιείνληάο ηελ απφ ηελ νκάδα. Έηζη, ε Δ. παξαηηήζεθε απφ ηελ πξνζπάζεηα θαη πεξίκελε λα νινθιεξσζεί ε δηδαζθαιία, γηαηί ζθεθηφηαλ φηη δελ ζα κπνξνχζε λα πεη ζηε κέληνξα λα αιιάμεη θαη πάιη νκάδα, δηφηη ζα ην ζεσξήζεη γεινίν. ηελ νκάδα απηή, ινηπφλ, δηαπηζηψζεθε άιιν έλα πξφβιεκα πνπ δελ απνθάιπςε ζηε ζπλέληεπμή ηεο ε Μα.2. εθηφο απφ ηε δηαθσλία ιφγσ ηεο παξαβίαζεο ησλ άηππσλ θαλφλσλ ζπκπεξηθνξάο ζηελ νκάδα δηαπηζηψζεθε θαη δηαθσλία ιφγσ θάπνηαο δπζιεηηνπξγίαο ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο κεηαμχ δχν καζεηξηψλ. Σέινο, ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, αλ θαη ππήξρε έλαο αλήζπρνο καζεηήο, νη ππφινηπνη ζπλεξγάζηεθαλ πνιχ θαιά θαη 64 Ζ Δ. έθαλε πνιχ παξέα κε έλα θνξίηζη απφ ηελ νκάδα, ην νπνίν ην δηεθδηθνχζε κηα άιιε καζήηξηα σο θίιε ηεο, νπφηε θεξφηαλ άζρεκα ζηελ Δ., φπσο θαηέζεζε ε ίδηα ζηε ζπλέληεπμε. 115

117 έβγαιαλ έλα εμίζνπ θαιφ απνηέιεζκα. Ζ Δ. πξφζζεζε φηη ζηελ ηειεπηαία δηδαζθαιία φηαλ έλα αθφκα άηνκν απφ ηελ νκάδα απηή έθαλε θαζαξία, ε ίδηα ελεξγνχζε άκεζα, ηνπ έιεγε λα ζηακαηήζεη θαη εθείλνο επέζηξεθε πάιη ζηνλ θνηλφ ζηφρν. Οη δηαθσλίεο πνπ πξνθιήζεθαλ ζηελ νκάδα ηνπ Ε. ήηαλ αξθεηέο θαη αθνξνχζαλ θπξίσο ηε δεχηεξε δηδαζθαιία. ηελ πξψηε δηδαζθαιία δελ αληηκεηψπηζε θάπνην πξφβιεκα, δηφηη είρε νηθεηφηεηα κε φια ηα κέιε («Δληάμεη ηνπο ήμεξα γεληθά, ζαο ην πα φηη ήηαλ παιηνί κνπ ζπκκαζεηέο.»). ηε δεχηεξε δηδαζθαιία ηα πξάγκαηα άιιαμαλ άξδελ, θαζψο απφ ηε κία ε ζχζηαζε ηεο νκάδαο άιιαμε, γεγνλφο πνπ ηνπ πξνθάιεζε δπζαξέζθεηα, θαη απφ ηελ άιιε πξνέθπςε έληνλε δηαθσλία γηα ηελ επηινγή ηνπ έξγνπ ηέρλεο πνπ θαινχληαλ λα πεξηγξάςνπλ. Οη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ κειψλ δηαηαξάρζεθαλ, αιιά ε ζπιινγηθή πξνζπάζεηα δελ εγθαηαιείθζεθε, παξά ηηο φπνηεο δηαθσλίεο. ηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ε ζπλεξγαζία δελ ήηαλ ηφζν θαιή φζν ζηελ πξψηε, αιιά εκθαλψο θαιχηεξε απφ ηε δεχηεξε. Σν πξφβιεκα ηεο ζχζηαζεο ησλ κειψλ παξέκεηλε, θαζψο απηή δελ άιιαμε ηδηαίηεξα απφ ηελ πξνεγνχκελε θνξά. Δπίζεο, ν Ε. αλέθεξε φηη ην δεχηεξν θείκελν δπζθφιεςε ηελ νκάδα. ην ζεκείν απηφ ζα αλαθεξζνχκε πην αλαιπηηθά ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία εθδειψζεθε έληνλε δηαθσλία θαη ε Α. ήζειε λα παξαηηεζεί απφ ην νκαδηθφ έξγν, φπσο δήισζε κεγαιφθσλα ηε ζηηγκή εθείλε, ελψ ζηε ζπλέληεπμε ν Ε. παξαδέρηεθε φηη έλησζε ακήραλα, αιιά ζθέθηεθε φηη ζα ήηαλ κφλν κία ψξα (βέβαηα ήηαλ δίσξε ε δηδαζθαιία), νπφηε πξνζπαζνχζε λα ππνκείλεη ηελ θαηάζηαζε. ηαλ ρσξίζηεθαλ νη νκάδεο, ν Ε. απνγνεηεχηεθε κε ηε ζχζηαζε ηεο νκάδαο ηνπ, γηαηί δελ ηνπο γλψξηδε φινπο θαιά θαη δελ ηνπο ζπκπαζνχζε: «ήηαλ νη πεξηζζφηεξνη θαηλνχξηνη ζπκκαζεηέο, ήηαλ άιιεο πξνζσπηθφηεηεο, δελ ηνπο ήμεξα θαιά θαη δελ ηνπο πνιχπήγαηλα θαηαξράο, γηαηί κεξηθνί έιεγαλ ραδνκάξεο θαη φια απηά θαη δελ κπνξνχζα λα πεγαίλσ κε απηνχο». Ζ ζπρλή ηνπ αλαθνξά ζην δίπηπρν παιηνί θαηλνχξηνη ζπκκαζεηέο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζπλέληεπμεο, δείρλεη φηη ν Ε. έδσζε κεγάιε έκθαζε ζην αλ γλψξηδε θαιά ηα κέιε κε ηα νπνία θάζε θνξά ζπλεξγάζηεθε. Παξά ην γεγνλφο φηη νη δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο δηελεξγήζεθαλ 6-7 κήλεο κεηά ηελ έλαξμε ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο (Φεβξνπάξηνο Μάξηηνο), θαίλεηαη φηη ν καζεηήο δελ είρε δεκηνπξγήζεη κηα ζπιινγηθή ηαπηφηεηα γηα ην ηκήκα ηνπ, αιιά επηθαινχηαλ ζπλερψο ηελ πξνεγνχκελε ζπιινγηθή ηαπηφηεηα ηνπ Γεκνηηθνχ, κε ηελ νπνία έλησζε αζθάιεηα. Δπεηδή, φκσο, ε αλαθνξά ηνπ δελ ήηαλ κφλν ζε απηφ ην δίπηπρν, αιιά θαη ζηε ζπκπεξηθνξά ησλ άιισλ κειψλ («κεξηθνί έιεγαλ ραδνκάξεο», «ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία είρα ραδά παηδηά, έθαλαλ ραδνκάξεο θαη κεηά ηα ιχλακε, ράλακε ρξφλν θαη 116

118 φια απηά»), ε δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα ηνπ δήηεζε λα δηεπθξηλίζεη αλ εθείλν πνπ ηνλ ελφριεζε ήηαλ ην γεγνλφο φηη πξφθεηηαη γηα «θαηλνχξηνπο» καζεηέο ή ε ίδηα ε ζηάζε ησλ καζεηψλ απηψλ πνπ πξνθάιεζαλ αλαζηάησζε ζηελ νκάδα. Ο Ε. είπε φηη εθείλν πνπ ηνλ απνγνήηεπζε ήηαλ πεξηζζφηεξν ε ζπκπεξηθνξά θάπνησλ κειψλ ηεο νκάδαο ηνπ παξά ην φηη δελ ήηαλ ζπκκαζεηέο ηνπ απφ ην Γεκνηηθφ («Αο πνχκε θαη άιια παηδηά πνπ ήξζαλ θαηλνχξηα, δελ ιέλε ραδνκάξεο, δελ θάλνπλ, δελ ηα ραιάλε φια. Μεξηθνί, φκσο, ην θάλνπλ. Γειαδή είλαη ν ραξαθηήξαο ηνπ θαζελφο.»), αλαηξέπνληαο ηνλ παξαπάλσ ζπιινγηζκφ. ηελ ελ ιφγσ δηδαζθαιία, πέξα απφ ηελ ζπκπεξηθνξά θάπνησλ καζεηψλ νη νπνίνη αδηαθνξνχζαλ γηα ην έξγν θαη πξνθαινχζαλ αλαζηάησζε ζηελ νκάδα, δεκηνπξγήζεθε έλα δήηεκα επηινγήο. Οη καζεηέο ηεο νκάδαο 4 (δεχηεξε δηδαζθαιία), θιήζεθαλ, αθνχ επηιέμνπλ κηα θσηνγξαθία απφ έλα έξγν ηέρλεο ζε θάπνην θηίξην, λα πεξηγξάςνπλ ηελ εηθφλα. Έλαο καζεηήο ή κηα καζήηξηα πξφηεηλε ηελ εηθφλα ζηελ νπνία αλαπαξηζηψληαη δχν ρέξηα ζε ζηάζε πξνζεπρήο. Ο Ε. θαη θάπνην άιιν κέινο πξνηηκνχζαλ λα πεξηγξάςνπλ ηελ εηθφλα κε ηελ θνπθνπβάγηα, ε νπνία θαίλεηαη ηξηζδηάζηαηε θαη έρεη ρξψκαηα. Τπνζηήξημαλ φηη κε απηή ηελ επηινγή ζα ήηαλ πην εχθνιν λα παξαρζνχλ ηδέεο. Παξφιν πνπ δηράδνληαλ νη απφςεηο, επηθξάηεζε ε γλψκε ηνπ παηδηνχ πνπ ν Ε. πεξηέγξαςε φηη «έθαλε ζαλ ηξειφ γηα λα επηιέμνπκε ην ζπγθεθξηκέλν πξάγκα, ελψ νη κηζνί έιεγαλ ην άιιν, θαη κεηά, επεηδή ήηαλ θάπνηνη πνπ δελ είραλ απνθαζίζεη, επεηδή ήηαλ θίινη ηνπ, απνθάζηζαλ απηφ θαη ππεξίζρπζε ε γλψκε ηνπ». Καζψο πξνζπαζνχζαλ λα πεξηγξάςνπλ ηελ εηθφλα, ν καζεηήο πνπ «έθξηλε» ην απνηέιεζκα ηεο επηινγήο δελ βνήζεζε θαζφινπ ζην έξγν. Ο Ε. έλησζε φηη δελ ήηαλ δίθαηα ε επηινγή, δηφηη ζεσξεί φηη πξέπεη «λα ζθεθηφκαζηε ηη πξέπεη λα πνχκε πξψηα θαη φρη λα ην πεηάκε ζηελ ηχρε». Ζ πεξηγξαθή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ έξγνπ δπζθφιεςε αξθεηά ηελ νκάδα θαη ηφηε ν Ε. πξφηεηλε λα αιιάμνπλ ηελ επηινγή ηνπο, ψζηε λα κπνξέζνπλ βγάινπλ έλα θαιφ απνηέιεζκα («επεηδή είρακε θηάζεη ζε έλα ζεκείν πνπ είρακε θηηάμεη κφλν δχν πξνηάζεηο, δελ μέξακε ηη άιιν λα γξάςνπκε, λα ηα παξαηήζνπκε λα πάκε ζε άιιν γθξάθηηη, γηαηί δελ μέξακε θαη εκείο ηη λα πνχκε γηα απηφ»). κσο, ην κέινο πνπ ήηαλ αδηάιιαθην αξλήζεθε θαη έκεηλε ζηαζεξφ ζηελ επηινγή ηνπ. Παξά ηελ εζσηεξηθεπκέλε πηα δηαθσλία ηνπ κε ην έξγν, ν Ε. ππνζηήξημε φηη πξνζπάζεζε λα ζθεθηεί πψο λα ην πεξηγξάςεη, πξνθεηκέλνπ λα ζπκβάιεη ζηελ επίηεπμε ελφο αμηνπξεπνχο απνηειέζκαηνο γηα ηελ νκάδα ηνπ. Ζ Α. δελ ζπλάληεζε αμηφινγα πξνβιήκαηα ζηελ πξψηε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. ηελ πξψηε δηδαζθαιία αλέθεξε κφλν ην ζέκα ηνπ πνηνο ζα αλαιάβεη ηνλ ξφιν ηνπ 117

119 γξακκαηέα, ελψ ζηελ ηξίηε δηαπίζησζε φηη θάπνηνη καζεηέο ελνριήζεθαλ γηαηί δελ αλέιαβαλ ην ξφιν ηνπ εθπξνζψπνπ. Ζ ίδηα, σζηφζν, ππνζηήξημε φηη ξψηεζε ηε γλψκε ηνπο γηα ην ξφιν, αιιά εθείλνη δελ αληαπνθξίλνληαλ θαη ζπλέρηζαλ λα αδηαθνξνχλ, φπσο έθαλαλ ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαζίαο. Ζ νπηηθή ηεο, φκσο, γηα ηε δεχηεξε δηδαζθαιία ήηαλ δηαθνξεηηθή απφ ηλ νπηηθή ηνπ Ε.: «πλήζσο, είρα παξάπνλα. Δληάμεη, είρακε κηα ζπλεξγαζία, κηινχζακε αξθεηά, απιά γεληθά παξάπνλα. Αο πνχκε, ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, πνπ ήζεια λα επηιέμσ κηα δσγξαθηά απφ ηελ νπνία κέζα θαηαιάβαηλα πξάγκαηα πνπ εθείλνο δελ θαηαιάβαηλε, φιε ε νκάδα [ελλνεί φηη φιε ε νκάδα δελ θαηαιάβαηλε], εθηφο απφ εκέλα, θαη ηνπο έιεγα φηη ςάμηε ην ιίγν θαη κνπ έιεγαλ κα δε βιέπνπκε θάηη. [ ] Δκέλα κε είρε επαηζζεηνπνηήζεη θαη απηνί δελ μέξσ, δελ ηνπο άγγημε.». Ζ Α. ππνζηήξημε φηη δελ πξνζπάζεζε λα επηβάιιεη ηε γλψκε ηεο, αιιά λα ηνπο βνεζήζεη λα δνπλ ηε δηθή ηεο πξφζιεςε γηα ην έξγν. Ζ Κα.2 αληηιήθζεθε δηαθνξεηηθά ηελ θαηάζηαζε, δίλνληαο κηα άιιε νπηηθή γηα ην ίδην δήηεκα. Τπνζηήξημε φηη ππήξραλ δηαθσλίεο κέρξη λα απνθαζίζνπλ πνηα εηθφλα ζα επηιέμνπλ, αιιά κεηά ζπληφληζαλ ηηο πξνζπάζεηέο ηνπο θαη θχιηζαλ φια νκαιά. Θεψξεζε φηη ην άηνκν πνπ επέδεημε αδηάιιαθηε ζηάζε, δελ πξνζπάζεζε λα επηβάιεη ηελ άπνςή ηνπ, αιιά λα πείζεη ηνπο ππφινηπνπο φηη ε εηθφλα ζήκαηλε πεξηζζφηεξα πξάγκαηα απφ ηελ απιή αλαπαξάζηαζε ησλ ρεξηψλ. Έηζη, ζηελ αξρή «ήηαλ ιίγν νη εληάζεηο ςειέο, αιιά εληάμεη, ζηελ πνξεία ην θαηάιαβαλ». Γηα λα ηνλίζνπκε απηή ηε δηαθνξεηηθή πξφζιεςε, αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη ελψ ν Ε. πξνεγνπκέλσο αλέθεξε φηη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία ε νκάδα δπζθνιεχηεθε ζην δεχηεξν έξγν κε ηνλ πίλαθα δσγξαθηθήο, ε Κα.2 είπε φηη ην πξψην έξγν κε ηηο θνκκψζεηο απφ ηηο Καξπάηηδεο δπζθφιεςε πεξηζζφηεξν ηελ νκάδα. Δπηπιένλ, επεηδή ε Κα.2 ζηελ πξψηε δηδαζθαιία ήηαλ ζε δηαθνξεηηθή νκάδα, ε νπνία πεξηειάκβαλε αξθεηνχο αλήζπρνπο καζεηέο, λα ζεκεηψζνπκε φηη ηεο έθαλε εληχπσζε πνπ ε νκάδα δνχιεςε ηφζν θαιά θαη νη δηαθσλίεο πνπ αθνξνχζαλ ην ίδην ην έξγν, δειαδή πνηα θνκκάηηα ηνπ παδι ηαηξηάδνπλ κε άιια θνκκάηηα πξνθεηκέλνπ λα ζρεκαηηζηνχλ ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά, δελ πξνθάιεζαλ ζχγρπζε. Απφ ηα παξαπάλσ, δηαπηζηψλνπκε φηη ζηελ νκάδα ηνπ Ε., ηεο Α. θαη ηεο Κα.2 ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία ππήξραλ δηαθσλίεο γηα ηε κε ηήξεζε ησλ θαλφλσλ (αλάξκνζηε ζπκπεξηθνξά θάπνησλ καζεηψλ), δηαθσλίεο ιφγσ δπζιεηηνπξγηθψλ ζρέζεσλ (εγεηηθή ζηάζε άιισλ καζεηψλ), αιιά θαη δηαθσλίεο πνπ αθνξνχζαλ ην ίδην ην έξγν (επηινγή έξγνπ ηέρλεο). Θεσξνχκε, σζηφζν, φηη αλ νη κελ έδεηρλαλ ελδηαθέξνλ γηα ην έξγν θαη νη δε ήηαλ πην επέιηθηνη, ε δηαθσλία πνπ αθνξά ην ίδην ην έξγν ζα επηιπφηαλ ζε έλα 118

120 θαιχηεξν επίπεδν, θαζψο, φπσο αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά ν Ε., «Γηλφληνπζαλ απηά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ψξαο πνπ είρακε, αιιά ην πξφβιεκά καο ήηαλ φηη κεηά δελ έθηαλε ν ρξφλνο θαη έβγαηλε πην άζρεκν απνηέιεζκα.». Αμίδεη λα ζρνιηάζνπκε ηε ζθέςε θάπνησλ καζεηψλ νη νπνίνη, επεηδή έλησζαλ δπζθνξία, ππέκεηλαλ ηελ θαηάζηαζε κε ην ζθεπηηθφ φηη πξφθεηηαη κφλν γηα κία ψξα. Ση ζα γηλφηαλ, φκσο, αλ ε δηδάζθνπζα αλαθνίλσλε φηη ε ζχζηαζε απηή επξφθεηην λα δηαηεξεζεί γηα πέληε εβδνκάδεο; Σν επηζπκεηφ θαη ην επηδησθφκελν είλαη λα γλσξηζηνχλ νη καζεηέο κεηαμχ ηνπο ζε έλα πην δηαπξνζσπηθφ επίπεδν θαη λα κάζνπλ λα ζπλεξγάδνληαη αθφκα θαη κε άηνκα κε ηα νπνία δελ θάλνπλ παξέα. Ζ αλαηξνθνδφηεζε πνπ πήξακε απφ ηνπο καζεηέο ζα καο βνεζνχζε λα ζρεδηάζνπκε κηα ζχληνκε θαη πην εζηηαζκέλε ζε ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα ζπδήηεζε πεξί ζπλεξγαζίαο, ε νπνία ζα ζπκπιήξσλε ηνπο βαζηθνχο «θαλφλεο» ζπλεξγαζίαο πνπ ζίμακε ζηελ εηζαγσγηθή ζπδήηεζε πνπ πξνεγήζεθε ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ. Γεδνκέλνπ, φκσο, ηνπ νξηζκέλνπ ρξφλνπ πνπ κπνξνχζε λα καο δηαηεζεί ζην πιαίζην ηεο Πξαθηηθήο Άζθεζεο, απηφ δελ θαηέζηε δπλαηφ. Γ. Αθαδεκατθφο ηνκέαο Γ. 1 Αμηνιφγεζε ηεο επίδνζήο ηνπο ζε θάζε εξγαζία 65 Ο Φ.1 αμηνιφγεζε φηη ε επίδνζε ηεο νκάδαο ηνπ πνιχ αξθεηά θαιή θαη ζηηο ηξεηο δηδαζθαιίεο, θάηη ζην νπνίν ζπλέβαιε ε πνιχ θαιή ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Αλ θαη ε εξγαζία ζηελ πξψηε δηδαζθαιία ηνπο δπζθφιεςε γηαηί αθνξνχζε ην θνκκάηη ηεο γξακκαηηθήο, ηα θαηάθεξαλ αξθεηά θαιά, εληνπίδνληαο ηηο παξάγσγεο ιέμεηο θαη ηε ζεκαζία ηνπο. Γε ζα κπνξνχζακε λα δηαθσλήζνπκε φηη ν δήινο πνπ έδεημαλ νη καζεηέο ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία νθείιεηαη ζην ίδην ην ζέκα πνπ αλαηέζεθε ζηνπο καζεηέο ζε απηή ηε δηδαζθαιία. Σν ζέκα ησλ γιππηψλ ηνπ Παξζελψλα πξνθάιεζε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ζηα κέιε ηεο ζπγθεθξηκέλεο νκάδαο θαη ηδηαίηεξα ζηνλ Φ.1, ν νπνίνο είπε φηη «επεηδή ην είρακε φινη πην πνιχ απηφ ην ζέκα, λνκίδσ φηη ην ηεξκαηίζακε». Παξφια απηά, θαίλεηαη φηη ην θείκελν δελ ήηαλ άξηζην. Βαζηθφ κεηνλέθηεκα ήηαλ φηη ην θείκελν ήηαλ κνλφπιεπξν, ελψ είρε δεηεζεί ζηελ νκάδα λα εθζέζνπλ θαη ηηο δχν πιεπξέο, έλα ιάζνο ην νπνίν αλαγλψξηζε θαη παξαδέρηεθε ν ίδηνο ηφζν θαηά ηελ παξνπζίαζε ηεο εξγαζίαο φζν θαη θαηά ηε 65 ηνλ ελ ιφγσ άμνλα κε ηίηιν «Αμηνιφγεζε ηεο επίδνζήο ηνπο ζε θάζε εξγαζία», γίλεηαη έλαο ζπλδπαζκφο ησλ ζπλεληεχμεσλ κε ηα δεδνκέλα πνπ ζπιιέμακε απφ ηα γξαπηά ησλ καζεηψλ θαη επηζπλάπηνληαη ζην παξάξηεκα. 119

121 ζπλέληεπμε. Οη καζεηέο παξαζχξζεθαλ απφ ηνλ ελζνπζηαζκφ ηνπο γηα ην ζέκα θαη «θαλαηίζηεθαλ». Γηα απηφ, φκσο, ίζσο επζχλεηαη θαη ε δηαηχπσζε ζην θχιιν εξγαζίαο, γηαηί δελ αλαθέξεηαη αλ ν ζθνπφο ηνπ θεηκέλνπ είλαη λα ελεκεξψζεη ηνπο αλαγλψζηεο, κε απνηέιεζκα νη καζεηέο λα γξάςνπλ έλα θείκελν κε ζηφρν λα πείζνπλ γηα ηελ άπνςε πνπ ππνζηήξημαλ. Χζηφζν, φηαλ ε δηδάζθνπζα έδσζε νδεγίεο ζηελ νκάδα, επεζήκαλε φηη κε αθνξκή ηελ εθζηξαηεία ηνπ Α. Καινγεξφπνπινπ θαινχληαλ λα γξάςνπλ έλα άξζξν ζην νπνίν ζα παξνπζίαδαλ ηηο δχν πιεπξέο γηα λα ελεκεξψζνπλ ηνπο καζεηέο ηνπ ζρνιείνπ ηνπο γηα έλα παιηφ δήηεκα πνπ ήξζε πξφζθαηα ζην θσο κε έλαλ ελαιιαθηηθφ ηξφπν απφ ηνλ θαιιηηέρλε. Πξνρσξψληαο, ε επίδνζε ηεο νκάδαο ήηαλ ηθαλνπνηεηηθή θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, παξφιν πνπ δελ ήηαλ άξηζηε. Δθείλν πνπ θαζπζηέξεζε ηνπο καζεηέο θαη δελ είραλ ρξφλν λα εζηηάζνπλ πεξηζζφηεξν ζηα επηρεηξήκαηα ηνπ θεηκέλνπ ήηαλ φηη αζρνιήζεθαλ ιίγν θαη κε ην πεξηερφκελν ηνπ θεηκέλνπ, φπσο δηαπηζηψζακε θαηά ηελ αλαθνίλσζε ησλ απνηειεζκάησλ, πνπ ζρνιηάζακε πξνεγνπκέλσο (ελψ είραλ δεηεζεί κφλν ηα δνκηθά ζηνηρεία). Ο Θα.1 είλαη επραξηζηεκέλνο απφ ηε ζπλνιηθή επίδνζε ηεο νκάδαο ηνπ, αιιά αλαγλψξηζε ηελ αζηνρία ηνπο ζηελ ηειεπηαία δηδαζθαιία, ε νπνία νθείιεηαη ζηνλ απνζπληνληζκφ ηεο νκάδαο ηνπ απφ ηνπο δχν αλήζπρνπο καζεηέο. ηελ πξψηε δηδαζθαιία εληφπηζαλ επηηπρψο φια ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά. Ζ εξγαζία ζηελ δεχηεξε δηδαζθαιία είλαη εθείλε πνπ ηνπ άξεζε πεξηζζφηεξν, γηαηί είρε κηα πνηθηιία θαηλνηφκσλ ηδεψλ, ε νπνία ήηαλ απνηέιεζκα ηεο «αλάιπζεο», φπσο ραξαθηήξηζε ν Θα.1 ηελ αμηνιφγεζε, ζηελ νπνία πξνέβαηλαλ κεηά ηελ θαηάζεζε ηεο θάζε ηδέαο. Έηζη, ζπρλά πξνέθππηε κηα λέα, θαιχηεξε ηδέα. Ζ αιήζεηα είλαη φηη ην θείκελν σο πξνο ην πεξηερφκελν ήηαλ πνιχ θαιφ. Σν ζηνηρείν ζην νπνίν πζηεξνχζε ήηαλ ε δνκή ηνπ, γηαηί νη καζεηέο παξνπζίαζαλ ηε δξάζε ζα λα πξνζπαζνχζαλ λα ηελ αηηηνινγήζνπλ, νπφηε θάλεθε ζαλ επηρεηξεκαηνινγηθφ θείκελν. ε απηφ, νη καζεηέο δελ θέξνπλ νιφθιεξε ηελ επζχλε. Δθφζνλ δπζθνιεχηεθαλ λα γξάςνπλ κία αθήγεζε κειινληηθφ ζελάξην, έπξεπε λα ηνπο δεηεζεί λα γξάςνπλ έλα δηαδηθαζηηθφ θείκελν κε κνξθή αθήγεζεο. ηελ ηειεπηαία δηδαζθαιία, ε επίδνζε ηεο νκάδαο ήηαλ ηθαλνπνηεηηθή, παξά ηηο δπζθνιίεο πνπ ζπλάληεζαλ ζηε ζπλεξγαζία κε ηνπο δχν καζεηέο. Χζηφζν, απφ ηα δχν κηθξά θείκελα απφ ηα νπνία θαινχληαλ λα εληνπίζνπλ ηα δνκηθά ηνπο ζηνηρεία, νινθιήξσζαλ κφλν ην πξψην. ηελ πξψηε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ε Φε. είπε φηη «ηα πήγακε φζν θαιχηεξα κπνξνχζακε», ελψ ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία «φρη θαη ηφζν θαη απηφ θάλεθε θαη ζην 120

122 θείκελν, φηη δελ ήηαλ απηφ αθξηβψο πνπ έπξεπε λα βγεη». Πξάγκαηη ε επίδνζε ηεο νκάδαο ήηαλ πνιχ θαιή, κε εμαίξεζε ηε δεχηεξε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία ηα αλήζπρα κέιε απνζπληφληζαλ ηελ νκάδα, κε απνηέιεζκα ε εξγαζία λα πξαγκαηνπνηεζεί ηα ηειεπηαία πέληε ιεπηά απφ ην ρξφλν πνπ είραλ ζηε δηάζεζή ηνπο νη νκάδεο (πεξίπνπ κηζή ψξα). Απηφ είρε σο απνηέιεζκα λα παξαρζεί έλα θείκελν πξφρεηξν, θησρφ ζε ηδέεο θαη ζε άιιν θεηκεληθφ είδνο. Σν ζεηηθφ ηεο δηαδηθαζίαο είλαη φηη αλαγλψξηζαλ ηελ παξάιεηςή ηνπο θαη πξνζπάζεζαλ λα δνπιέςνπλ νπζηαζηηθά ζηελ επφκελε δηδαζθαιία, ηελ νπνία ε καζήηξηα αμηνιφγεζε σο πάξα πνιχ θαιή. Ο ζηφρνο επεηεχρζε ζηελ νκάδα ηεο Δ. ζηελ πξψηε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ελψ ζηελ δεχηεξε δηδαζθαιία ζεψξεζε φηη δελ ήηαλ πνιχ θαιφ ην απνηέιεζκα γηα θακία απφ ηηο δχν νκάδεο ζηηο νπνίεο ηνπνζεηήζεθε («ην δίσξν δελ ήκνπλ θαη ηφζν επραξηζηεκέλε, γηα θακία απφ ηηο δχν»). Σφζν ζηελ πξψηε φζν θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ε νκάδα ηεο Δ. ήηαλ ε πξψηε πνπ νινθιήξσζε ην έξγν ηεο θαη ην απνηέιεζκα ήηαλ πξαγκαηηθά πνιχ θαιφ. ηελ δεχηεξε δηδαζθαιία, ζα δηαθσλήζνπκε κε ηελ Δ., θαζψο ζεσξνχκε φηη ε πξνζπάζεηα ηεο πξψηεο νκάδαο ζηελ νπνία ζπκκεηείρε (νκάδα 2) ήηαλ αξθεηά θαιή. Ζ επίδνζε ηεο επφκελεο, φκσο, νκάδαο (νκάδα 5) δελ ήηαλ ηθαλνπνηεηηθή. Γηα παξάδεηγκα, ελψ δεηήζεθε απφ ηνπο καζεηέο ηεο νκάδαο λα θάλνπλ ηξηηνπξφζσπε αθήγεζε ησλ βαζηθψλ γεγνλφησλ ηεο δσήο ελφο αλζξψπνπ πνπ δνπιεχεη γηα ην πεξηνδηθφ ρεδία ηνπνζεηψληαο ηα ζε ρξνλνινγηθή ζεηξά, νη καζεηέο έβαιαλ θάπνηα απνζπάζκαηα απφ ην πξφζζεην πιηθφ πνπ ηνπο δφζεθε κε κηθξέο ηξνπνπνηήζεηο γηα λα πξνζαξκφδνληαη ζην θείκελφ ηνπο. Ο ζηφρνο ηεο θάζε εξγαζίαο ζε θαζεκηά απφ ηηο δηδαζθαιίεο επεηεχρζε, αιιά κε πνιχ θφπν απφ θάπνηα κέιε ζηελ νκάδα ηεο Μα.2. πσο ε ίδηα ππνζηεξίδεη «Πηζηεχσ φηη ήηαλ αξθεηά θαιφ, αλ θαη πάληα ζα κπνξνχζε λα βγεη θαη θαιχηεξν, γηαηί πάληα ππάξρνπλ πεξηζψξηα βειηίσζεο, αιιά ζε γεληθέο γξακκέο ζεσξψ φηη ήηαλ αξθεηά ζσζηφ.». ηελ πξψηε δηδαζθαιία ήηαλ καδί κε ηελ Δ., ην Ε. θαη ηελ Α., νπφηε δελ έρνπκε λα πξνζζέζνπκε θάηη. Ζ ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ ήηαλ πνιχ θαιή θαη απηφ ηνπο βνήζεζε λα νινθιεξψζνπλ γξήγνξα θαη απνηειεζκαηηθά ηελ εξγαζία ηνπο. Ζ επίδνζε ηεο νκάδαο 5 ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία δελ ήηαλ πνιχ θαιή, φπσο θαίλεηαη απφ ηνλ ζρνιηαζκφ πνπ πξνεγήζεθε. ηελ ηξίηε δηδαζθαιία, παξά ηνλ γεγνλφο φηη ηα κέιε είραλ απνζπληνληζηεί γηα ηνπο ιφγνπο πνπ αλαθέξακε πην πάλσ, ε επίδνζε ηεο νκάδαο ήηαλ πνιχ θαιή ράξηο ζηηο ηξεηο καζήηξηεο, αθνχ νη δχν καζεηέο ήηαλ αδηάθνξνη θαη ακέηνρνη. 121

123 Ο Ε. θαη ε Α. ζπκθσλνχλ κε ηελ Δ. θαη ηε Μα.2 φηη ζηελ πξψηε δηδαζθαιία ηα πήγαλ πνιχ θαιά θαη απηφ νθείιεηαη ζηελ θαιή επηθνηλσλία θαη, θαηά ζπλέπεηα, θαιή ζπλεξγαζία πνπ είραλ. ηελ ηξίηε δηδαζθαιία ν Ε., ε Α. θαη ε Κα.2 ζεψξεζαλ φηη ε επίδνζή ηνπο ήηαλ ηθαλνπνηεηηθή, γηαηί ηα θείκελα ηνχο δπζθφιεςαλ ιίγν. Οη απφςεηο δηίζηαληαη ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία. Ο Ε. ζεσξεί φηη δελ ηα πήγαλ ηφζν θαιά, ε Α. δελ είλαη πνιχ επραξηζηεκέλε κε ηελ επίδνζε ηεο νκάδαο, ελψ ε Κα.2 ζεσξεί φηη «ην θείκελν βγήθε πνιχ σξαίν». Θεσξνχκε φηη ην θείκελν ήηαλ κέηξην ηφζν σο πξνο ηελ δηαηχπσζε φζν θαη σο πξνο ηε δνκή. Σν πεξηερφκελν ήηαλ ηθαλνπνηεηηθφ, δεδνκέλνπ φηη ε δηδάζθνπζα, αθνχ νη καζεηέο επέιεμαλ ηε ζπγθεθξηκέλε θσηνγξαθία κε ηα ρέξηα ζε ζηάζε πξνζεπρήο, ηνπο επεζήκαλε φηη εθφζνλ δελ κπνξνχλ λα πεξηγξάςνπλ ην έξγν αληηθεηκεληθά, κπνξνχλ λα πξνβνχλ ζε ππνθεηκεληθή πεξηγξαθή, παξνπζηάδνληαο ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ πξνθαινχζε ζε εθείλνπο. Σέινο, λα ζπκπιεξψζνπκε ηελ εκπεηξία ηεο Κα.2 πνπ ήηαλ δηαθνξεηηθή ζηελ πξψηε δηδαζθαιία. πσο επεζήκαλε θαη ε ίδηα, αλ θαη δελ ην πεξίκελε, ιφγσ ηεο αδπλακίαο ηεο ζηε γξακκαηηθή θαη ιφγσ ηεο ακεραλίαο πνπ ηεο πξνθάιεζε ην γεγνλφο φηη ζηελ νκάδα δελ ππήξρε άιιν θνξίηζη ή, ηνπιάρηζηνλ, θάπνηνο καζεηήο απφ απηνχο πνπ ζπκπαζεί, ην απνηέιεζκα ήηαλ πνιχ θαιφ. Ζ νκάδα έκεηλε αθνζησκέλε ζην ζηφρν, ν νπνίνο ηειηθά επεηεχρζε απνηειεζκαηηθά. Γ.1.1 Γπλαηφ ζηνηρείν ηεο νκάδαο Σν δπλαηφ ζηνηρείν ηεο νκάδαο, ην νπνίν πξνήγαγε ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε θαη, θαηά ζπλέπεηα, ζπλέβαιε ζηελ θαιή επίδνζε ηεο νκάδαο γηα ηνλ Φ.1 ήηαλ ε αξκνληθή επηθνηλσλία ζε φιεο ηηο δηδαζθαιίεο. Ζ νκάδα ηνπ Φ.1, ε νπνία παξέκεηλε ζηαζεξή ζρεδφλ ζε φιεο ηηο δηδαζθαιίεο (πιελ ηεο δεχηεξεο πνπ πξνζηέζεθε έλα αθφκε κέινο), κπφξεζε λα ζπλεξγαζηεί αξκνληθά θάζε θνξά θαη λα παξάγεη έλα ηθαλνπνηεηηθφ απνηέιεζκα. Ζ επηθνηλσλία ήηαλ πνιχ θαιή ζηελ νκάδα ηεο Δ. ζηελ πξψηε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. ε απηέο ηηο δχν δηδαζθαιίεο, ε νκάδα ζηελ νπνία θάζε θνξά είρε ηνπνζεηεζεί, είρε ηελ θαιχηεξε επίδνζε απφ φιεο ηηο νκάδεο. Μάιηζηα, ηελ πξψηε δηδαζθαιία, ζηελ ίδηα νκάδα κε ηελ Δ. ήηαλ ε Μα.2, ν Ε. θαη ε Α. ια ηα κέιε απηήο ηεο νκάδαο ζπκθσλνχλ ζην φηη ζηελ πξψηε δηδαζθαιία πξαγκαηνπνίεζαλ ηελ θαιχηεξε εξγαζία θαη είραλ εμαηξεηηθή ζπλεξγαζία, ζε ζχγθξηζε κε ηηο νκάδεο πνπ ηνπνζεηήζεθαλ ζηηο δηδαζθαιίεο πνπ αθνινχζεζαλ. Ο θάζε καζεηήο, φκσο, απέδσζε 122

124 ηελ επηηπρία ηεο ελ ιφγσ νκάδαο ζε δηαθνξεηηθή αηηία. Ζ Μα.2 ζεψξεζε φηη ε ζχζηαζε ηεο νκάδαο ζπλέβαιε ζηελ απνηειεζκαηηθή νινθιήξσζε ηνπο έξγνπ, δηφηη ηα κέιε ηεο ζπγθεθξηκέλεο νκάδαο έρνπλ κειεηήζεη αξθεηά ηε γιψζζα. Ο Ε. ζπκθψλεζε ζην γεγνλφο φηη ε ζχζηαζε ηεο νκάδαο θαζφξηζε ην απνηέιεζκα, αιιά δηαθνξνπνηήζεθε ζην ραξαθηεξηζηηθφ εθείλν πνπ βνήζεζε ηελ αλάπηπμε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο. Ο Ε. έθξηλε φηη ην γεγνλφο φηη ηα κέιε ηεο νκάδαο ήηαλ παιηνί ηνπ ζπκκαζεηέο θαη ηνπο γλψξηδε, ζπλέβαιε ζηελ θαιχηεξε ζπλελλφεζε κεηαμχ ηνπο θαη, ζπλεπψο, ζηνλ θαιχηεξν ζπληνληζκφ ηνπο. Απφ ηελ άιιε, ε Α. απνδίδεη ηελ επηηπρία ηεο νκάδαο ζηηο αξκνδηφηεηεο πνπ είραλ κνηξαζηεί («φινη βνήζεζαλ βαζηθά, ν έλαο έγξαθε, ν άιινο ηαίξηαδε, ν άιινο έιεγε θαη ήηαλ έηζη πνιχ σξαία ε ζπλεξγαζία καο»). Σν δπλαηφ ζεκείν ζηελ νκάδα ηνπ Θα.1 ζηελ πξψηε θαη ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία ήηαλ ε ζπδήηεζε θαη ε δηαπξαγκάηεπζε. Δηδηθά ζηελ παξαγσγή ιφγνπ (δεχηεξε δηδαζθαιία), ε επνηθνδνκεηηθή αληαιιαγή θαη εμέηαζε ησλ απφςεσλ ζεσξεί φηη ζπλέβαιε ζηελ παξαγσγή λέσλ ηδεψλ, κε απνηέιεζκα λα είλαη απφιπηα ηθαλνπνηεκέλνο, ηνπιάρηζηνλ γηα ην πεξηερφκελν ηνπ παξαρζέληνο θεηκέλνπ. Γηα ηε Φε., ην κεηνλέθηεκα ηεο δεχηεξεο δηδαζθαιίαο, δειαδή ε απνπζία επηθνηλσλίαο θαη ε απνδηνξγάλσζε, κεηαηξάπεθε ζε πιενλέθηεκα ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. πσο ραξαθηεξηζηηθά αλέθεξε «Σν πιενλέθηεκά καο ήηαλ φηη κπνξέζακε λα βξνχκε ην ζεκείν ζπλεξγαζίαο, θαηαθέξακε λα δνχκε πψο ζα ζπλεξγαζηνχκε.». Ζ πξνεγνχκελε δηδαζθαιία ιεηηνχξγεζε αλαηξνθνδνηηθά γηα ηνλ ηξφπν ζπλεξγαζίαο ηεο νκάδαο, κε απνηέιεζκα ε επίδνζή ηεο λα βειηησζεί ζεκαληηθά. ζν γηα ηελ πξψηε δηδαζθαιία, ην πιενλέθηεκα ήηαλ ε αθνζίσζε φισλ ησλ κειψλ ζηνλ θνηλφ ζηφρν. Ζ Κα.2 έθξηλε φηη ην δπλαηφ ζεκείν ηεο νκάδαο ηεο ζηελ πξψηε δηδαζθαιία ήηαλ «ην αίζζεκα ηνπ αληαγσληζκνχ, λα ζέινπλ λα ληθήζνπλ πην πνιχ, λα θάλνπλ ην θαιχηεξν». Δλψ ν Ε. θαη ε Α. δελ ζεψξεζαλ φηη είρε θάπνην αμηφινγν πιενλέθηεκα ε νκάδα ηνπο ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία, ε Κα.2 ζεψξεζε φηη απηφ πνπ πξνψζεζε ηε ζπλεξγαζία γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ ήηαλ ην ζέκα, θαζψο ε ηέρλε είλαη έλαο ηνκέαο πνπ ελδηέθεξε ηελ ίδηα θαη ηα άιια κέιε. Γ.1.2 Βαζηθφ κεηνλέθηεκα Γηα ηνλ Φ.1 ην κεηνλέθηεκα ζηελ πξψηε δηδαζθαιία ήηαλ ε δπζθνιία ηνπ έξγνπ, θαζψο ν ίδηνο παξαδέρηεθε φηη είλαη αδχλακνο γλσζηηθά ζηε γξακκαηηθή. Δπίζεο, 123

125 ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία αλαγλψξηζε φηη ην κεηνλέθηεκα ηεο νκάδαο ηνπ ήηαλ ην γεγνλφο φηη δελ κπφξεζαλ λα δηαρεηξηζηνχλ ην πιηθφ κε πην απνζηαζηνπνηεκέλε καηηά, ψζηε λα παξάγνπλ έλα αλάινγν θείκελν φπσο ηνπο δεηήζεθε. Ο Θα.1 ζεψξεζε φηη ην βαζηθφηεξν κεηνλέθηεκα ζηε ζπλεξγαζία ηνπ ήηαλ ν ζφξπβνο πνπ αθνπγφηαλ απφ ηηο ζπλνκηιίεο ησλ άιισλ νκάδσλ, ν νπνίνο απνζπνχζε ηελ νκάδα, εηδηθά ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. Ο ζφξπβνο ζε ζπλδπαζκφ κε ηα αλήζπρα κέιε ηεο νκάδαο ηνπ, θάλεθαλ λα επεξεάδνπλ ην ηειηθφ απνηέιεζκα. ηε δεχηεξε δηδαζθαιία, ε Φε. θαηάιαβε φηη ε απνπζία επηθνηλσλίαο κεηαμχ ησλ κειψλ θαη ε δπζθνιία ζην ζπληνληζκφ νδήγεζαλ ζε έλα απνηέιεζκα πνπ δελ αληηπξνζψπεπε θαζφινπ ηηο δχν καζήηξηεο. Ζ Δ. ζπλάληεζε εκπφδηα ζηελ επηθνηλσλία θαη ζηηο δχν νκάδεο ηεο δεχηεξεο δηδαζθαιίαο, γηα δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο ζηελ θάζε νκάδα. ζηελ νκάδα 2 ιφγσ ηεο παξαβίαζεο ησλ άηππσλ θαλφλσλ ζπκπεξηθνξάο θαη ζηελ νκάδα 5 ιφγσ πξνβιήκαηνο ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο. Ο Ε. αλέθεξε φηη ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία θάπνηα παηδηά δε ζπλεξγάδνληαλ, ελψ θάπνηνη άιινη ζπκκαζεηέο ηνπ δε ζεβάζηεθαλ ηελ αληίζεηε άπνςε πνπ εμέθξαζε ν ίδηνο. Ζ Α., ε νπνία θαίλεηαη λα αξλείηαη λα δερηεί ηελ αμία ηεο δηαθνξεηηθήο νπηηθήο, ζεψξεζε φηη ην βαζηθφ κεηνλέθηεκα πνπ ππήξρε ζηελ νκάδα ηεο ζηελ δεχηεξε δηδαζθαιία ήηαλ φηη νη απφςεηο κεηαμχ ησλ κειψλ δελ ηαίξηαδαλ. Ζ αδπλακία ηεο νκάδαο ηεο Κα.2 εληνπίδεηαη ζηε δπζθνιία ζην ζπληνληζκφ ζηελ αξρή ηεο δηαδηθαζίαο ζηελ πξψηε δηδαζθαιία, ζηε ζχγρπζε πνπ πξνθιήζεθε κέρξη λα επηιέμνπλ πνηα εηθφλα ζα πεξηγξάςνπλ ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία θαη ζηε δπζθνιία πνπ ζπλάληεζαλ ζηελ θαηαλφεζε ηνπ λνήκαηνο ησλ θεηκέλσλ ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία. Γ.2 Μαζεζηαθά απνηειέζκαηα 66 Μέζα απφ ηε δηαδηθαζία ηεο αληαιιαγήο απφςεσλ, ν Φ.1 έλησζε φηη ν έλαο ζπκπιεξψλεη ηνλ άιιν, δηφηη ν θαζέλαο έρεη δηαθνξεηηθέο δπλαηφηεηεο. άιινο καζεηήο είλαη θαιφο ζηελ νξζνγξαθία, άιινο καζεηήο ζηελ πξνζεθηηθή δηαηχπσζε ησλ απφςεσλ ζην ραξηί θ.ν.θ. θαη φινη καδί κπνξνχλ λα ζπκβάινπλ ζηελ παξαγσγή 66 ε απηφλ ηνλ άμνλα «Μαζεζηαθά απνηειέζκαηα», γίλεηαη έλαο ζπλδπαζκφο ησλ απαληήζεσλ ησλ καζεηψλ κε ηηο παξαηεξήζεηο ηεο δηδάζθνπζαο εξεπλήηξηαο γηα ηηο δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο πνπ θάλεθαλ λα αλαπηχζζνπλ θάπνηνη καζεηέο. Ο ιφγνο πνπ επηιέμακε λα δηαηππψζνπκε ηηο παξαηεξήζεηο απηέο ζηνλ ελ ιφγσ άμνλα είλαη γηαηί, έρνληαο κηα ζπλνιηθή εηθφλα ηνπ ηξφπνπ πνπ ιεηηνχξγεζαλ νη καζεηέο ζηηο νκάδεο, κπνξνχκε λα απνθαλζνχκε γηα ηελ απφθηεζε ε κε θάπνησλ απφ απηέο ηηο δεμηφηεηεο. 124

126 ελφο θαινχ θεηκέλνπ. Αθφκα, θαηά ηελ νκαδηθή εξγαζία ν έλαο ηξνθνδνηεί ηε ζθέςε ηνπ άιινπ θαη νη καζεηέο είλαη δπλαηφλ λα θάλνπλ δηαθνξεηηθέο ζπλδέζεηο θαη λα ζθεθηνχλ ηδέεο πνπ δηαθνξεηηθά δε ζα είραλ ζπιιάβεη, θαζψο, φπσο αλέθεξε ν Φ.1, κέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία «αλαθαιχπηεηο κία άιιε φςε, κηα φςε δηθηά ζνπ, κηα φςε ηνπ άιινπ», ελψ «αλ δνπιεχσ κφλνο κνπ, ρξεζηκνπνηψ απηφ πνπ μέξσ κφλν εγψ». Παξφιν πνπ ην παξαγφκελν πξντφλ (ζπκπιήξσζε πίλαθα κε παξάγσγεο ιέμεηο, παξαγσγή ιφγνπ θαη πξφζιεςε ιφγνπ) δελ ήηαλ άξηζην, θαη ζηηο ηξεηο δηδαζθαιίεο ηα κέιε ζπλεξγάζηεθαλ πάξα πνιχ θαιά. Θα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη φρη κφλν ν ζπγθεθξηκέλνο καζεηήο, αιιά νιφθιεξε ε νκάδα, θάλεθε φηη άξρηζε λα πηνζεηεί ηελ επηρεηξεκαηνινγία σο βαζηθφ φξν γηα ηελ ζπδήηεζε θαη ηε δηαπξαγκάηεπζε ησλ απφςεσλ πνπ αληαιιάζζνληαη ζε κηα επηθνηλσλία. Ο Θα.1. αληηιήθζεθε φηη κέζα απφ ηε ζπλεξγαζία νη δηαθνξεηηθέο νπηηθέο κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε έλα θαιχηεξν απνηέιεζκα. Οη ηδέεο πνπ εθθξάδνληαλ απφ φια ηα κέιε ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, ζπλέβαιαλ ζηε ζχλζεζε ελφο θεηκέλνπ κε ηδέεο πνπ ελδερνκέλσο δε ζα πξνέθππηαλ απφ ηνπο καζεηέο κεκνλσκέλα ή ηνπιάρηζηνλ, δε ζα πξνέθππηαλ απφ ηνλ ίδην, φπσο αλέθεξε ζηε ζπλέληεπμε. Ο καζεηήο, κάιηζηα, αλέθεξε φηη νη ηδέεο απηέο «αλαιχνληαλ», πξηλ επηιεγνχλ λα αμηνπνηεζνχλ ζην ηειηθφ θείκελν, έλα ζηνηρείν πνπ αμηνπνίεζαλ θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία ηα ηξία απφ ηα πέληε κέιε (δηφηη ηα δχν κέιε είραλ πην αδηάθνξε ζηάζε). Σν θηιηξάξηζκα ησλ απφςεσλ είλαη κηα ζεκαληηθή δηαδηθαζία ζε κηα επηθνηλσλία, ηελ νπνία πξέπεη λα αλαπηχμνπλ νη καζεηέο σο δέθηεο ελφο κελχκαηνο. Αλαθνξηθά κε ηα θεηκεληθά είδε, ν Θα.1 απνθάιπςε φηη παξφιν πνπ ηα είραλ δηδαρηεί, δελ ηα ζπκνχληαλ, γηαηί, γηα λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηα ιφγηα ηνπ, «Γπζηπρψο εκείο ηα παηδηά ην έρνπκε απηφ θαη δελ ην ζπλερίδνπκε [ ], ςηινμερλάκε.». Μεηά απφ ηηο δχν ηειεπηαίεο δηδαζθαιίεο, ν Θα.1 ζεσξεί φηη κπνξεί λα ζπκεζεί θαιχηεξα ηε δνκή ησλ ηξηψλ απηψλ θεηκεληθψλ εηδψλ, ε νπνία έλησζε φηη ηνπ εληππψζεθε θαιχηεξα ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ζηελ ηειεπηαία θάζε ηεο νπνίαο παξνπζηάζηεθαλ απφ ηηο ηξεηο νκάδεο νη δνκέο ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ. Δπίζεο, ππνζηήξημε φηη ελδέρεηαη λα αμηνπνηήζεη ηηο ηδέεο ηνπ θεηκέλνπ πνπ παξήγαγαλ ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, αλ ζπλαληήζεη θάπνην παξφκνην ζέκα. ζν γηα ηελ πξψηε δηδαζθαιία, αλέθεξε φηη ηνλ βνήζεζε λα ζπκεζεί ηελ παξαγσγή ησλ νπζηαζηηθψλ, νπφηε ην κάζεκα ιεηηνχξγεζε σο επαλάιεςε. Ζ πνιιαπιφηεηα ησλ νπηηθψλ ήηαλ ην κεγαιχηεξν φθεινο ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο θαη γηα ηελ Δ., ε νπνία ππνζηήξημε φηη ε ζπλεξγαζία ελεξγνπνίεζε ηε ζθέςε ηεο, θαζψο νη απφςεηο ησλ άιισλ ηεο έδηλαλ εξεζίζκαηα, ψζηε λα ζθεθηεί θαη εθείλε 125

127 πεξηζζφηεξα. Ζ ίδηα αλέθεξε φηη «αθνχο πνιιέο γλψκεο θαη ίζσο, άκα είζαη κφλνο ζνπ δελ βξίζθεηο ηφζεο σξαίεο ηδέεο» θαη είλαη δπλαηφλ λα παξαρζεί έλα θαιχηεξν απνηέιεζκα. Ζ ζπγθεθξηκέλε καζήηξηα, φπσο θάλεθε ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, άξρηζε λα αλαπηχζζεη θαη δεμηφηεηεο δηαρείξηζεο ζπγθξνχζεσλ, θαζψο ζηελ ηειεπηαία δηδαζθαιία, δελ απνζχξζεθε απφ ηελ νκάδα φπσο ζπλέβε ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία φηαλ αληηκεηψπηζε δπζθνιίεο, αιιά αληηκεηψπηζε άκεζα θαη απνηειεζκαηηθά θάπνηεο απφ ηηο αλάξκνζηεο ζπκπεξηθνξέο, βνεζψληαο ηα άιια κέιε λα επηθεληξσζνχλ ζηνλ θνηλφ ζηφρν. Σα εξεζίζκαηα πνπ πξνζθέξνπλ νη ηδέεο πνπ αθνχγνληαη θαηά ηελ αληαιιαγή απφςεσλ είλαη έλα ζεκαληηθφ φθεινο ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο γηα ηε Φε.. Οη άιιεο ηδέεο ηξνθνδνηνχζαλ ηε ζθέςε ηεο καζήηξηαο θαη, κε ηνλ ηξφπν απηφ, κπνξνχζε λα εμειίμεη κηα αξρηθή ηδέα, ε νπνία δελ είρε απνθηήζεη αθφκα κηα ζπγθεθξηκέλε κνξθή («κπνξεί λα αλαπηχμεηο κηα ηδέα πνπ δελ ήηαλ θαη ηφζν θαιή θαη λα ηελ θάλεηο αθφκα θαιχηεξε»). Έλα άιιν καζεζηαθφ φθεινο πνπ πξνέθπςε αθνξά ηε δνκή ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ. Ζ καζήηξηα αλαθέξεη φηη κεηά ηε δεχηεξε δηδαζθαιία ζπκάηαη πιένλ πνιχ θαιά ηε δνκή ηεο αθήγεζεο, επεηδή ην θείκελν πνπ παξήγαγε ε νκάδα ηεο δελ ήηαλ ζσζηά δνκεκέλν. Φαίλεηαη φηη ε δηαδηθαζία ηεο αμηνιφγεζεο ζην ηέινο ηεο δηαδηθαζία, αθφκα θαη αλ απηή δελ κπφξεζε λα γίλεη ζρνιαζηηθά, σθέιεζε ηνπο καζεηέο ζε γλσζηηθφ επίπεδν, επεηδή πξνβάιινληαλ ζηε δηαθάλεηα ηα βαζηθά ζηνηρεία ηνπ θάζε θεηκεληθνχ είδνπο. Οπφηε, ζε επίπεδν νκάδαο, ζπλεηδεηνπνίεζαλ ηη έιιεηπε ηνπιάρηζηνλ γηα ην δηθφ ηνπο θείκελν. πλεπψο, αλ ε δηαδηθαζία ηεο αμηνιφγεζεο επαλαιακβαλφηαλ ζε θάζε ελφηεηα πξφζιεςεο θαη παξαγσγήο ιφγνπ, νη καζεηέο ζα ήηαλ πην εμνηθεησκέλνη θαη ζα κπνξνχζαλ λα δηαηππψζνπλ πην αμηφινγα θείκελα σο πξνο ηε δνκή, γηαηί σο πξνο ην πεξηερφκελν, θάλεθε φηη νη καζεηέο είραλ θαληαζία θαη ηδέεο γηα λα ηα εκπινπηίζνπλ, φπσο παξαηεξνχκε θαη απφ ηα πεξηζζφηεξα θείκελα πνπ παξήρζεζαλ. Ζ Μα.2, κηα άξηζηε καζήηξηα ηνπ ηκήκαηνο, έρεη κάζεη λα δνπιεχεη κε έλαλ ζπγθεθξηκέλνπ ηξφπν εξγαζίαο. λα αλαδεηά ηα θνκβηθά ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ, λα ηα ππνγξακκίδεη θαη λα πξνζπαζεί λα εμάγεη ην λφεκα ηνπ θεηκέλνπ. Γηα παξάδεηγκα, αλέθεξε φηη ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία απνθφκηζε αξθεηά νθέιε απφ ηε δηαδηθαζία, θαζψο πξνζπαζνχζαλ λα εληνπίζνπλ ηα βαζηθά ζηνηρεία απφ ην πξφζζεην πιηθφ, λα ηα νξγαλψζνπλ θαη λα γξάςνπλ ην ηειηθφ θείκελν. Μάιηζηα, ζεσξεί φηη ζα κπνξνχζαλ λα γξάςνπλ πεξηζζφηεξα αλ ηνπο δηλφηαλ πεξηζζφηεξν πιηθφ θαη πεξηζζφηεξνο δηδαθηηθφο ρξφλνο γηα λα ην επεμεξγαζηνχλ. Σφζν απφ ην παξαρζέλ 126

128 θείκελν φζν θαη απφ ηα ιφγηα ηεο καζήηξηαο, θαίλεηαη φηη ε νκάδα είρε έιιεηςε ηδεψλ θαη πξνζπαζνχζε λα αληιήζεη ηδέεο κφλν απφ ην θείκελν πνπ δφζεθε σο πξφζζεην πιηθφ, ν ξφινο ηνπ νπνίνπ ήηαλ λα δψζεη ηα αξρηθά εξεζίζκαηα ζηε ζθέςε ηνπο. Θεσξνχκε, ινηπφλ, φηη ζην γλσζηηθφ θνκκάηη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία δελ είρε ζεκαληηθά απνηειέζκαηα ζηελ ελ ιφγσ νκάδα, θαζψο ζπλέρηζε λα αμηνπνηεί ηνλ ίδην ηξφπν εξγαζίαο πνπ αμηνπνηνχζε ζε αηνκηθφ επίπεδν. Σα νθέιε γηα ηε ζπγθεθξηκέλε νκάδα εληνπίδνληαη κφλν ζε επίπεδν δεμηνηήησλ. Μηιψληαο γηα ηε ζπγθεθξηκέλε καζήηξηα, θάλεθε λα αλαπηχζζεη ηελ πξνζαξκνζηηθφηεηά ηεο ζηηο εθάζηνηε θαηαζηάζεηο θαη ηηο δεμηφηεηεο δηαρείξηζεο ζπγθξνχζεσλ. Χζηφζν, αλ θαη αληηκεηψπηζε ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ηα πξνβιήκαηα πνπ αλέθπςαλ, ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, κεηά απφ θάπνηεο άθαξπεο πξνζπάζεηεο, απνθάζηζε καδί κε ηηο άιιεο δχν καζήηξηεο λα πξνζπαζήζεη λα επηθεληξσζεί ζην ζηφρν, αθφκα θαη αλ δε κεηείραλ φια ηα κέιε ηεο νκάδαο ζηελ ζπιινγηθή πξνζπάζεηα. Ο Ε., αλ θαη ζπλάληεζε θάπνηα πξνβιήκαηα κε ηελ αδηαθνξία θάπνησλ καζεηψλ θαη ησλ εγεηηθφ ξφιν άιισλ, έλησζε φηη κέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία έκαζαλ πεξηζζφηεξα γηα ην ίδην ην ζέκα (street art) θαη γηα ηνλ ηξφπν επηθνηλσλίαο κέζα ζηελ νκάδα («κάζακε λα αθνχκε ν έλαο ηνλ άιιν»). Παξφιν πνπ δελ είλαη ππέξκαρνο ηεο εξγαζίαο ζε νκάδεο, πξνζπάζεζε λα δηαπξαγκαηεπηεί ηηο απφςεηο κέζα απφ ηε ζπδήηεζε, αιιά έλα κέινο ηεο νκάδαο ηνπ ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία πξνζπαζνχζε λα επηβιεζεί, αλαζηέιινληαο απηή ηνπ ηελ πξνζπάζεηα. Αθφκα, έλησζε φηη ζην πιαίζην ηεο νκάδαο θαηέζηε δπλαηφ λα εθθξάζεη ηηο απνξίεο ηνπ θαη νη ζπκκαζεηέο ηνπ λα πξνζπαζήζνπλ λα ηηο επηιχζνπλ, εμαζθψληαο έηζη ηελ εμεγεηηθή ηνπο ηθαλφηεηα. Απηφ θαίλεηαη λα είλαη ην κεγαιχηεξν θέξδνο γηα ην Ε., ν νπνίνο δηζηάδεη λα δηαηππψζεη ηηο απνξίεο ηνπ ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο. Ζ Α. ππνζηήξημε φηη ζεσξεί ζεκαληηθφ ην γεγνλφο φηη άξρηζε λα καζαίλεη πψο λα ζπλεξγάδεηαη, γηαηί δελ ήμεξε πψο λα ρεηξηζηεί κηα ηέηνηα θαηάζηαζε, ζηελ νπνία αθνχγνληαη θαη άιιεο γλψκεο, ζπρλά δηαθνξεηηθέο απφ ηε δηθή ηεο. Χζηφζν, δελ θαηάθεξε λα απνθηήζεη ηηο δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη γηα κηα ηζφηηκε ζπλεξγαζία (φπσο επειημία, ιήςε απφθαζεο απφ φια ηα κέιε θηι.), θαζψο αληηιακβαλφηαλ κνλφπιεπξα ηα ζέκαηα θαη πξνζπαζνχζε λα πείζεη ηνπο άιινπο φηη κφλν ε δηθή ηα νπηηθή ήηαλ ζσζηή. Απέηπρε, ινηπφλ, λα ιεηηνπξγήζεη σο ζπλεξγάηεο θαη είρε πεξηζζφηεξν ην ξφιν ηνπ αξρεγνχ. ε γλσζηηθφ επίπεδν θαίλεηαη φηη απέηπρε ε 127

129 δηαδηθαζία, θαζψο αξλνχληαλ λα παξαδερηεί ηα ιάζε πνπ επηζεκαίλνληαλ ζηελ νκάδα θαη γηα ηα νπνία έθεξε ζρεδφλ απφιπηε αηνκηθή επζχλε. Ζ Κα.2 πνπ είλαη αδχλακε ζην γισζζηθφ κάζεκα είπε πσο έρεη ζπγθξαηήζεη ηνλ ηξφπν ζρεκαηηζκνχ ησλ παξάγσγσλ νπζηαζηηθψλ απφ ηελ πξψηε δηδαζθαιία. ηηο επφκελεο δηδαζθαιίεο έλησζε φηη άξρηζε λα εκπινπηίδεηαη ε ζθέςε ηεο κε ηδέεο πνπ δε ζα είρε ζθεθηεί αλ αλαιάκβαλε λα πξαγκαηνπνηήζεη ηηο εξγαζίεο κφλε ηεο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη παξφιν πνπ ε Κα.2 είλαη έλα πνιχ εζσζηξεθέο θνξίηζη, φηαλ, ζηελ πξψηε δηδαζθαιία, ηνπνζεηήζεθε ζε κηα νκάδα ε νπνία απνηεινχληαλ κφλν απφ αγφξηα θαη κάιηζηα ήηαλ καζεηέο κε ηνπο νπνίνπο δελ έθαλε παξέα, πξνζπάζεζε λα πξνζαξκνζηεί ζην πιαίζην απηφ θαη πξάγκαηη ηα θαηάθεξε. Καη ζηηο ηξεηο δηδαζθαιίεο παξαηεξήζεθε φηη άξρηζε λα αλαπηχζζεη ηξφπνπο επηθνηλσλίαο κε ηνπο ζπκκαζεηέο ηεο, αιιά ρξεηαδφηαλ πνιχ δξφκν αθφκα γηα λα ηα θαηαθέξεη. Γ. Απνηίκεζε ηεο δηαδηθαζίαο Γ.1 Πξνεγνχκελε εκπεηξία Οη καζεηέο ππνζηήξημαλ φηη δελ είραλ ζπλεξγαζηεί μαλά κε απηφλ ηνλ ηξφπν. Απφ φζα θαηέζεζαλ ζηηο ζπλεληεχμεηο, ε πξνεγνχκελε εκπεηξία ηνπο θάλεθε λα αθνξά ηελ εξγαζία ζε νκάδεο θαη φρη ηε ζπλ-εξγαζία, πνπ απαηηεί αιιειεμάξηεζε. Γηα ηε Φε. ε εξγαζία ζε νκάδεο έηζη φπσο πξαγκαηνπνηείηαη ζε άιιν κάζεκα δε ζπληζηά ζπλεξγαζία. Ο Φ.1 πεξηέγξαςε ζπλνπηηθά ηελ εξγαζία ζε νκάδεο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ζην πιαίζην ηνπ άιινπ καζήκαηνο σο εμήο: Οη νκάδεο εξγάδνληαη, θαηά βάζηλ, εθηφο ζρνιηθήο ηάμεο. Οη καζεηέο ηεο θάζε νκάδαο θαινχληαη λα ζπλαληεζνχλ θαη λα αλαδεηήζνπλ πιεξνθνξίεο απφ ην δηαδίθηπν γηα ην ζέκα πνπ θάζε θνξά ηνπο αλαηίζεηαη. Αθνχ ζπγθεληξψζνπλ ηηο πιεξνθνξίεο, θηηάρλνπλ ηελ παξνπζίαζή ηνπο ζε power point. ην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο, παξνπζηάδνπλ ηα επξήκαηά ηνπο ζηελ ηάμε. Χζηφζν, ζε απηή ηε δηαδηθαζία ν Ε. ππνζηήξημε φηη ε εξγαζία γίλεηαη ζπρλά απφ έλα ή δχν άηνκα, ελψ ζηε ζπλεξγαζία πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε απηέο ηηο ηξεηο δηδαζθαιίεο, αθφκα θαη νη καζεηέο πνπ αδηαθνξνχζαλ, ζπκκεηείραλ έζησ θαη ιίγν ζηελ αξρή. Δπνκέλσο, ε πξνεγνχκελε εκπεηξία δε θάλεθε λα επεξεάδεη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο ζε απηέο ηηο ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο, θαζψο, φπσο ραξαθηεξηζηηθά είπε ν Φ.1, ζε αληίζεζε κε ηελ εξγαζία ζε νκάδεο πνπ πξαγκαηνπνηνχλ ζην άιιν κάζεκα, ζε απηέο ηηο δηδαζθαιίεο «ζπλεξγαζηήθακε κε βάζε ηηο γλψζεηο καο, ηηο ηθαλφηεηέο καο». Καζψο, ινηπφλ, δελ είραλ δνπιέςεη μαλά ζπλεξγαηηθά, νη καζεηέο 128

130 δελ είραλ ηα απαηηνχκελα εθφδηα γηα λα ζπλεξγαζηνχλ, πέξα απφ φζα εηπψζεθαλ ζηελ δεθάιεπηε εηζαγσγηθή ζπδήηεζε. Απηφ θάλεθε θαη ζηελ πξάμε, ηδηαίηεξα ζηελ πεξίπησζε ηεο Α., ε νπνία ππνζηήξημε «δε ζπκάκαη λα δνπιέςακε θαη πην παιηά έηζη, νπφηε λα ήμεξα πψο λα δνπιέςσ κε ην Ε., λα ην ρεηξηζηψ». Αθφκα, ην γεγνλφο φηη ζε απηέο ηηο δηδαζθαιίεο θιήζεθαλ λα γξάςνπλ δηθά ηνπο θείκελα ιακβάλνληαο ππφςε ηηο δηαθνξεηηθέο νπηηθέο ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο θαη λα απαληήζνπλ ζε κε ηππνπνηεκέλεο εξσηήζεηο πνπ απαηηνχλ ηε δηθή ηνπο πξφζιεςε, ήηαλ θάηη πνπ πξνθάιεζε ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ. Γ.2 Ση ζεκαίλεη γηα ηνπο ίδηνπο ε ζπλεξγαζία; Ο Φ.1 ππνζηήξημε φηη ε εκπεηξία ηεο ζπλεξγαζίαο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε απηέο ηηο ηξεηο δηδαζθαιίεο «ήηαλ θάηη παξαπάλσ απφ κηα απιή εξγαζία». Έλησζε φηη ε δηαδηθαζία απηή ηνλ σθειεί ζε θνηλσληθφ θαη γλσζηηθφ επίπεδν («ζπλεξγάδεζαη, γλσξίδεηο θαηλνχξηνπο αλζξψπνπο, αιιά θαη καζαίλεηο θάηη παξαπάλσ»). Άξρηζε λα αληηιακβάλεηαη ηε ζπλεξγαζία σο έλα πιαίζην κέζα ζην νπνίν ηα κέιε, αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο, ζπκβάιινπλ ν θαζέλαο κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζην ζπιινγηθφ απνηέιεζκα. Θεσξεί φηη ε ζέαζε ηεο πνιιαπιφηεηαο ησλ νπηηθψλ γχξσ απφ έλα ζέκα ηξνθνδνηεί ηε ζθέςε θαη ηελ παξαγσγή λέσλ ηδεψλ. Γηα ηνλ Φ.1, βαζηθφ ζηνηρείν ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο είλαη ε ηεθκεξίσζε ησλ απφςεσλ, ε νπνία απνζθνπεί ζηελ αμηνιφγεζή ηνπο, ε νπνία, κε ηε ζεηξά ηεο, ζπκβάιιεη ζηελ θαιχηεξε επηινγή θαηά ηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ. Γηα ηνλ Ε. ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία θαζηζηά δπλαηή ηελ παξνρή ζηήξημεο απφ ηνπο ζπλνκήιηθνπο. ην πιαίζην ηεο νκάδαο δε δηζηάδεη λα εθζέζεη ηηο απνξίεο ηνπ, θαζψο είλαη ιηγφηεξα ηα άηνκα ζηα νπνία «εθηίζεηαη». Δπίζεο, κέζα ζε απηφ ην πιαίζην είλαη δπλαηφλ ε εμήγεζε πνπ ζα δνζεί απφ ηνπο ζπλνκειίθνπο ηνπ λα είλαη πην θαηαλνεηή, θαζψο δίλεηαη ζε απιή γιψζζα, νηθείν χθνο θαη κε πξφζθαηα παξαδείγκαηα απφ ηνλ παξαζηαηηθφ θχθιν ησλ καζεηψλ. Ο Ε. ηνλίδεη, επίζεο, ηνλ θνηλσληθνπνηεηηθφ ξφιν ηεο ζπλεξγαζίαο, θαζψο δελ είλαη απφ ηα πην δεκνθηιή παηδηά ηεο ηάμεο. Ζ πνιππξηζκαηηθφηεηα είλαη βαζηθφ ζηνηρείν πνπ ραξαθηεξίδεη ηε ζπλεξγαζία, θαηά ηελ άπνςε ηεο Δ.. Ζ αληαιιαγή απφςεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ κηαο νκάδαο δίλεη εξεζίζκαηα ζηε ζθέςε ηνπο. Ο έλαο ηξνθνδνηεί ηε ζθέςε ηνπ άιινπ θαη παξάγνληαη θαηλνθαλείο, γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο, ηδέεο. Έηζη, κέζα απφ ηε 129

131 ζπλεξγαζία είλαη δπλαηφλ λα πξνθχςεη έλα θαιχηεξν θείκελν απ φ, ηη ζα πξνέθππηε απφ ηνλ θαζέλα μερσξηζηά. Σν λφεκα ηεο ζπλεξγαζίαο βξίζθεηαη ζηελ αιιεινζπκπιήξσζε ησλ δπλαηνηήησλ ησλ καζεηψλ θαη ζηελ αληαιιαγή απφςεσλ. Ζ Κα.2 ζεσξεί φηη έλα ηέηνην εγρείξεκα απαηηεί ζχλζεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ δπλαηνηήησλ ησλ αηφκσλ θαη κε ηνλ ηξφπν απηφ θαιχπηνληαη νη αδπλακίεο πνπ ζα παξνπζίαδαλ κεκνλσκέλα ηα άηνκα ζε δηαθνξεηηθνχο ηνκείο. Δπίζεο, αληηιακβάλεηαη φηη απηή ε δηαδηθαζία ηξνθνδνηεί ηε ζθέςε ησλ κειψλ, ηα νπνία κέζα απφ ηε ζπδήηεζε νδεγνχληαη ζε ζπλδέζεηο πνπ δελ ζα είραλ θάλεη αλ δνχιεπαλ αηνκηθά. Γηα ηε Μα.2 ζπλεξγαζία ζεκαίλεη θαιή επηθνηλσλία κεηαμχ ησλ κειψλ, ζπληνληζκφο ησλ ελεξγεηψλ ηνπο, νξγάλσζε ηνπ ρξφλνπ θαη ηνπ πιηθνχ θαη πεηζαξρία ζηνπο άηππνπο θαλφλεο. Ο ηξφπνο εξγαζίαο δε δηαθέξεη πνιχ απφ εθείλνλ πνπ αμηνπνηείηαη ζηελ αηνκηθή εξγαζία. ε θάζε πεξίπησζε, απψηεξνο ζηφρνο γηα ηελ Μα.2 είλαη ε επίηεπμε ελφο θαινχ καζεζηαθνχ απνηειέζκαηνο, αληάμηνπ ησλ ηθαλνηήησλ ησλ καζεηψλ. Ζ ζπλεξγαζία, ινηπφλ, έρεη λφεκα κφλν φηαλ ηεξνχληαη νη παξαπάλσ πξνυπνζέζεηο, νη νπνίεο ζπκβάιινπλ ζην λα ιεηηνπξγήζεη νκαιά θαη απνηειεζκαηηθά. Γηα ηελ Α., ηε Φε. θαη ηνλ Θα.1 ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία ηνχο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα κάζνπλ λα ιεηηνπξγνχλ κε άιινπο αλζξψπνπο. Μέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία έρνπλ ηελ επθαηξία λα κάζνπλ λα ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ηηο απφςεηο ησλ άιισλ θαη λα ηηο αμηνινγνχλ, λα είλαη επέιηθηνη θαη λα θάλνπλ ππνρσξήζεηο, λα αλαπηχμνπλ ηξφπνπο λα επηθνηλσλνχλ απνηειεζκαηηθά θαη λα κπνξνχλ λα δηαρεηξίδνληαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αλαθχπηνπλ. Γ.3 Αηνκηθή ή νκαδηθή εξγαζία; ην εξψηεκα «Αηνκηθή ή νκαδηθή εξγαζία;» νη γλψκεο δηράδνληαη. Ο Φ.1, ε Δ., ε Κα.2 θαη ε Φε. ηάζζνληαη ππέξ ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο, παξά ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλάληεζαλ θάπνηεο καζήηξηεο ζηηο νκάδεο ηνπο. Ο Φ.1 αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά «Πάληα πξνηηκνχζα ηε ζπλεξγαζία νκαδηθά.», γηαηί φπσο δηαπηζηψλνπκε θαη ζηνλ πξνεγνχκελν άμνλα, ε ζπλεξγαζία ηνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζέαζεο ησλ πνιιαπιψλ νπηηθψλ, ηξνθνδνηεί ηε ζθέςε ηνπ κε πεξηζζφηεξεο ηδέεο, θαη αμηνπνηεί ηηο δηαθνξεηηθέο ηθαλφηεηεο ηνπ θάζε κέινπο. Ζ Δ. θαη ε Κα.2 ζπκθσλνχλ κε ηνλ Φ.1, δίλνληαο κεγαιχηεξε έκθαζε ε πξψηε ζηε ζέαζε ησλ δηαθνξεηηθψλ νπηηθψλ κέζσ ηεο αληαιιαγήο απφςεσλ θαη ε δεχηεξε ζηελ αιιεινζπκπιήξσζε ησλ δπλαηνηήησλ 130

132 ησλ δηαθνξεηηθψλ καζεηψλ. Ζ Φε. πξνηηκά ηελ νκαδηθή εξγαζία, δηφηη, φπσο αλαθέξεη, «έηζη αλαθαιχπηεηο θαη ηνπο άιινπο», θάηη πνπ επηβεβαηψλεηαη απφ πξνεγνχκελε αλαθνξά ηεο καζήηξηαο γηα ην γεγνλφο φηη άξρηζε λα αλαθαιχπηεη ην πψο ιεηηνπξγνχλ νη ζπκκαζεηέο ηεο ζε έλα νκαδηθφ πιαίζην θαη έρεη έξζεη πην θνληά κε θάπνηνπο απφ απηνχο. Απφ ηελ άιιε, ππάξρνπλ καζεηέο πνπ πξνηηκνχλ ηελ αηνκηθή εξγαζία είηε γηαηί έρνπλ κάζεη λα δνπιεχνπλ θαιχηεξα ζε αηνκηθφ επίπεδν είηε γηαηί ε εκπεηξία ηνπο ζε απηέο ηηο ηξεηο δηδαζθαιίεο δελ ήηαλ πνιχ θαιή. Δληχπσζε πξνθαιεί, φκσο, ην γεγνλφο φηη αξθεηνί απφ απηνχο ηνπο καζεηέο νκνινγνχλ πσο ζα ήζειαλ λα κάζνπλ λα ζπλεξγάδνληαη θαη δελ ζα απέξξηπηαλ ηειείσο ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, αιιά ζα επέιεγαλ λα δηεμαρζεί κε δηαθνξεηηθνχο φξνπο, φπσο ζα αλαθέξνπκε ζηνλ επφκελν άμνλα. ηελ αξρή ηεο ζπλέληεπμεο ν Ε. ήηαλ πην επηθπιαθηηθφο θαη έδεηρλε λα ππνζηεξίδεη ηε νκαδηθή εξγαζία, ελψ, φηαλ αξγφηεξα έλησζε πην άλεηα, άξρηζε λα εθθξάδεηαη πεξηζζφηεξν ειεχζεξα. Παξφιν πνπ ε εξεπλήηξηα ππνςηάζηεθε ηε ιαλζάλνπζα παξαδνρή ηνπ καζεηή, έδεημε λα ηνλ πηζηεχεη σο έλα βαζκφ, δηφηη, κεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο πξψηεο δηδαζθαιίαο ζπκήζεθε φηη ν Ε. είρε απεπζχλεη εξψηεζε πξνο ηε δηδάζθνπζα γηα ην αλ ζα δνχιεπαλ θαη ζην επφκελν κάζεκα ζπλεξγαηηθά θαη ε ζεηηθή ηεο απάληεζε θάλεθε λα ηνπ πξνθαιεί ελζνπζηαζκφ. Δπνκέλσο, κπνξνχκε λα απνδψζνπκε ηελ εθ δηακέηξνπ αληίζεηε άπνςε πνπ γηα ηελ νκαδηθή εξγαζία ζηελ θαθή εκπεηξία πνπ είρε ζηηο δχν ηειεπηαίεο δηδαζθαιίεο. πσο επηβεβαηψλεη θαη ν ίδηνο, αλ ε νκαδηθή εξγαζία ζηε δεχηεξε θαη ηξίηε δηδαζθαιία ιεηηνπξγνχζε κε παξφκνηνπο φξνπο κε ηελ πξψηε δηδαζθαιία, ηφηε ζα κπνξνχζε λα ζπλεξγαζηεί θαιχηεξα, θαζψο ε νκάδα ηνπ ζα απνηεινχληαλ απφ άηνκα ηα νπνία γλσξίδεη θαη ηα νπνία ζπκκνξθψλνληαη ζηνπο άηππνπο θαλφλεο. Ζ Α. πξνηηκά λα δνπιεχεη αηνκηθά, δηφηη, φπσο ππνζηεξίδεη, «πηζηεχσ φηη κε ηνλ εαπηφ κνπ κπνξψ λα ζπλεξγαζηψ θαιχηεξα». Ζ καζήηξηα ζεσξεί φηη νη απφςεηο ηεο δελ ηαηξηάδνπλ πάληα κε ηηο απφςεηο ησλ άιισλ. Απφ ηα ιφγηα ηεο, θαηαιαβαίλνπκε φηη αληηιακβάλεηαη ηελ ζπλεξγαζία σο κηα δηαδηθαζία ζηελ νπνία νη απφςεηο πξέπεη λα ζπγθιίλνπλ γηα λα βγεη έλα θαιφ απνηέιεζκα, αγλνψληαο ηελ αμία ηεο πνιππξηζκαηηθφηεηαο ζηελ δηαηχπσζε ησλ απφςεσλ. Παξφια απηά, δελ απνξξίπηεη ηειείσο ηελ νκαδηθή εξγαζία, θαζψο ε ίδηα παξαδέρεηαη φηη ζα ήζειε λα εμνηθεησζεί κε ηε δηαδηθαζία, γηα λα κπνξεί λα δηαρεηξηζηεί ηηο εθάζηνηε θαηαζηάζεηο («Θα ήζεια λα πξνζπαζήζσ, γηα λα πξνζαξκνζηψ έηζη ζηηο θαηαζηάζεηο.»). 131

133 Ο Θα.1 είλαη έλαο αθφκα καζεηήο πνπ πξνηηκά ηελ αηνκηθή εξγαζία, δηφηη πηζηεχεη φηη κε ηνλ ηξφπν απηφ φρη κφλν ιακβάλεη ν ίδηνο ηθαλνπνίεζε γηα ηα επηηεχγκαηά ηνπ, αιιά δελ ζηελαρσξεί ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο, κε ην λα εθθξάζεη φηη θάηη δελ ηνπ αξέζεη. Χζηφζν, ζεσξνχκε φηη απηή ε αληίιεςε δηακνξθψζεθε θπξίσο απφ ηελ θαθή εκπεηξία ηεο ηξίηεο δηδαζθαιίαο, δηφηη γηα ηηο πξνεγνχκελεο ήηαλ ελζνπζηψδεο θαη εηδηθά γηα ηε δεχηεξε κηινχζε κε δηζπξακβηθά ιφγηα γηα ηηο ηδέεο πνπ παξήρζεζαλ. Ζ Μα.2, αλαγλσξίδνληαο ηελ αιιειεμάξηεζε ησλ κειψλ ζε κηα νκάδα, αλέθεξε φηη πξνηηκά λα δνπιεχεη κφλε ηεο, ψζηε λα κε ρξεηάδεηαη λα εμαξηάηαη απφ ηα άιια κέιε, ηα νπνία ίζσο λα κελ κπνξνχλ λα ζπκβαδίζνπλ κε ηνλ δηθφ ηεο ηξφπν εξγαζίαο. Δπίζεο, ην ζπλνιηθφ απνηέιεζκα κπνξεί λα κελ είλαη ην επηζπκεηφ («αλ θάηη δελ βγεη ζσζηά απφ θάπνηνλ, θαηαζηξέθεηαη φιν ην ζχλνιν»). Ζ επζχλε, φκσο, είλαη ζπιινγηθή, παξφιν πνπ κπνξεί λα κελ ήηαλ ε ίδηα πξνζσπηθά ππεχζπλε («κεηψλεζαη θαη εζχ ελψ δελ θηαηο»). Μηα αθφκε αδηθία πνπ εληφπηζε ε Μα.2 θαηά ηελ νκαδηθή εξγαζία ήηαλ ην γεγνλφο φηη ελψ θάπνηνη καζεηέο αδηαθνξνχζαλ θαη θάπνηνη άιινη αλαιάκβαλαλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ έξγνπ, ε επηηπρία ζεσξνχληαλ ζπιινγηθή («απμάλεηαη ν βαζκφο ηνπ, ελψ δελ έρεη πξνζπαζήζεη φζν ζα έπξεπε»). Γ4. Πξνηάζεηο βειηίσζεο ηεο δηαδηθαζίαο Απηφ πνπ θαηέζεζαλ αξθεηνί απφ ηνπο ζπλεληεπμηαδφκελνπο καζεηέο ήηαλ φηη ζα πξνηηκνχζαλ λα είλαη δηαθνξεηηθφο ν ρσξηζκφο ησλ νκάδσλ. Ο Ε., ε Α., ε Δ. θαη ε Μα.2 ζα ήζειαλ ε ζχζηαζε ηεο νκάδαο ηνπο λα δηακνξθψλεηαη κε θξηηήξην ηηο ζπκπάζεηεο πνπ έρνπλ ηα παηδηά κεηαμχ ηνπο ή κε βάζε ην ραξαθηήξα ηνπο. ηελ εξψηεζε «Ση ζα αιιάδαηε ζηελ φιε δηαδηθαζία;», νη απαληήζεηο ήηαλ νη εμήο: «έπξεπε ν θαζέλαο λα πήγαηλε κε ηα παηδηά πνπ ήζειε, γηαηί, άκα θαζφκαζηαλ κε ηα παηδηά πνπ δε ζέιακε, νχηε θίινη ζα γηλφκαζηαλ, νχηε ζα ηα βξίζθακε θαη πάιη ράιηα απνηέιεζκα ζα είρακε» (Ε.), «Θα άιιαδα ηα κέιε. [ ] Θα πξνηηκνχζα ηνπο πην ψξηκνπο, ηνπο πην αθνζησκέλνπο.» (Α.), «λα δηαιέγακε εκείο ηηο νκάδεο καο πνπ ζα κπνξνχζακε λα ζπλεξγαζηνχκε» (Δ.), «Να είλαη πην πνιχ ηα παηδηά ζχκθσλα κε ζπκπάζεηεο, γηαηί φηαλ δελ ζπκπαζείο θάπνηνλ θαη είζαη καδί ηνπ ζηελ ίδηα νκάδα θαη είζαη αλαγθαζκέλνο λα δνπιεχεηο δίπια ηνπ [ ], είλαη πην δχζθνιν λα βγεη έλα σξαίν απνηέιεζκα.» (Μα.2). Χζηφζν, ην επηδησθφκελν ζε κηα παξέκβαζε team building είλαη ε ζπλαλαζηξνθή ησλ καζεηψλ κε ζπκκαζεηέο ηνπο κε ηνπο νπνίνπο δελ θάλνπλ παξέα, ψζηε απνθηήζνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα πξνζαξκφδνληαη ζε κε νηθεία πεξηβάιινληα, αλαπηχζζνληαο δηάθνξνπο ηξφπνπο επηθνηλσλίαο. 132

134 Ζ ζχζηαζε ηεο νκάδαο απαζρφιεζε θαη άιινπο καζεηέο. Ο Θα.1 ππνζηήξημε φηη πξέπεη «Να είλαη ε θάζε νκάδα ηζνδχλακε. Κάζε νκάδα λα έρεη ηξεηο αδχλακνπο καζεηέο, δχν δπλαηνχο.». Ο καζεηήο δηέθξηλε νξζψο φηη θάπνηεο νκάδεο, φπσο νη νκάδεο 3 θαη 6 ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία, ππεξηεξνχζαλ ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο νκάδεο, γηαηί, φπσο παξαηήξεζε ν Θα.1 «ήκαζηαλ έηζη πνιχ άξηζηνη καζεηέο καδί». Ζ επηινγή απηή έγηλε ζθφπηκα απφ ηε δηδάζθνπζα, δηφηη ε θαζεκηά απφ απηέο ηηο δχν νκάδεο είρε έλα απαηηεηηθφ έξγν. ε νκάδα 3 αζρνιήζεθε κε επηρεηξεκαηνινγηθφ θείκελν, ην νπνίν δελ έρνπλ εμαζθήζεη ηδηαίηεξα ζηελ ηάμε, θαη ε νκάδα 6 θιήζεθε λα ζθεθηεί κηα νηθνινγηθή δξάζε απφ ηελ αξρή, έλα εγρείξεκα πνπ απαηηνχζε δεκηνπξγηθή ζθέςε. Ζ ζχζηαζε απαζρφιεζε ιίγν θαη ηελ Κα.2 ζηελ πξψηε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία ήηαλ ην κνλαδηθφ θνξίηζη ζηελ νκάδα, γεγνλφο πνπ ζηελ αξρή ηελ έθαλε λα ληψζεη ακήραλα. Παξφια απηά, δελ ηελ ελφριεζε ηδηαίηεξα πνπ ζηηο νκάδεο πνπ ηνπνζεηήζεθε δελ ήηαλ ε θαιχηεξή ηεο θίιε, γηαηί έλησζε άλεηα κε ηηο νκάδεο ζηηο άιιεο δχν δηδαζθαιίεο. Πέξα απφ ηε ζχζηαζε ηεο νκάδαο, πνπ θαίλεηαη φηη απαζρφιεζε αξθεηά, θάπνηνη καζεηέο θαηέζεζαλ θάπνηνπο αθφκα πξνβιεκαηηζκνχο ηνπο πνπ ζα έπξεπε λα ιακβάλακε ππφςε καο αλ ζπλερίδακε ηηο παξεκβάζεηο. Απηφ πνπ πξνβιεκάηηζε ηελ Κα.2 ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία αθνξά ην γλσζηηθφ κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο. πγθεθξηκέλα, ε καζήηξηα αλέθεξε φηη ηε δπζθφιεςε λα παξαθνινπζήζεη ηηο νκάδεο πνπ παξνπζίαδαλ ηα δνκηθά ζηνηρεία ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ θαη φηη πξνηηκά λα αζρνιείηαη κε φ, ηη έρεη ζρέζε κε ην πεξηερφκελν ελφο θεηκέλνπ, φπσο ην έξγν πνπ είρε αλαηεζεί ζηελ νκάδα ηεο. Χζηφζν, ζε κία ζρνιηθή ηάμε δελ ηίζεηαη ζέκα επηινγήο, δηφηη είλαη απαξαίηεην νη καζεηέο λα εμεηάζνπλ ηφζν ηε δνκή φζν θαη ην πεξηερφκελν. Ζ Φε. ζπλάληεζε θάπνηεο δπζθνιίεο ζηελ ελδν νκαδηθή επηθνηλσλία, ε νπνία αλ ήηαλ πην ιεηηνπξγηθή ζα είραλ αθφκα θαιχηεξα απνηειέζκαηα («Βαζηθά ζα άιιαδα ιηγάθη ηνλ ηξφπν πνπ ζηελ νκάδα κέζα επηθνηλσλνχζακε, δνπιεχακε. Γελ μέξσ πψο ζα ην έθαλα απηφ. Αιιά άκα ην άιιαδα πηζηεχσ φηη ζα έβγαηλε θαη ην θαιχηεξν απνηέιεζκα.»). Δίλαη ζεκαληηθφ φηη δελ πξφηεηλε ηελ αιιαγή ζηε ζχζηαζε ηεο νκάδαο, αιιά εμέθξαζε ηελ αλάγθε λα αλαπηχμεη ηξφπνπο επηθνηλσλίαο κε ηα άιια κέιε ζηελ νκάδα πνπ ηνπνζεηήζεθε. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε πξνζαξκνζηηθφηεηα ζε κε νηθεία πεξηβάιινληα δελ πξνβιεκαηίδεη ηε Φε.. Δθείλν πνπ ηελ πξνβιεκαηίδεη είλαη πψο ζα θαηαθέξεη λα αλαπηχμεη ηελ επηθνηλσλία κέζα ζηελ νκάδα. Ζ εθπαηδεπηηθφο ζα κπνξνχζε λα αμηνπνηήζεη γφληκα απηφλ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ, αλ ζπλερίδνληαλ νη 133

135 δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο, βνεζψληαο ηελ αλάπηπμε ηεο ελδν-νκαδηθήο επηθνηλσλίαο κέζα απφ ηε ζπδήηεζε ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο θαη ηελ άκεζε αλαηξνθνδφηεζε ζηηο νκάδεο ηελ ψξα ηεο ζπλεξγαζίαο. Ζ Μα.2 έζημε ην δήηεκα ηεο ζπλεξγαηηθήο ζηάζεο ησλ ζπκκαζεηψλ ηεο θαη ηεο θαζαξίαο («ζα ήηαλ αθφκα πην σξαία αλ ηα παηδηά είραλ ζπλεξγαζηεί θαιχηεξα θαη ζα έβγαηλε πην αξκνληθά φιν απηφ, αλ ππήξρε εζπρία»). πσο αλαθέξακε θαη πην πάλσ, ε καζήηξηα απνδίδεη ηε ζηάζε ησλ καζεηψλ ζην ελ ιφγσ εγρείξεκα ζην ραξαθηήξα θαη ηελ ηδηνζπγθξαζία ηεο. ε πξνεγνχκελν άμνλα είδακε φηη ε Μα.2 δελ είλαη ππέξκαρνο ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο. Χζηφζν, επεηδή απηφ ήηαλ ην πιαίζην ην νπνίν θαζνξίζηεθε απφ ηε δηδάζθνπζα, πξνζπάζεζε λα πξνζαξκνζηεί ζηελ θαηάζηαζε, δηαηεξψληαο ηηο αξρέο πνπ είρε σο άηνκν (π.ρ. λα ζέβεηαη ηνπο άιινπο, λα αληηκεησπίδεη κε ζνβαξφηεηα ηελ εξγαζία πνπ ηεο αλαηίζεηαη, λα κελ θάλεη θαζαξία κέζα ζηελ ηάμε). Θεσξνχζε, ινηπφλ, φηη απηέο νη αξρέο ζα έπξεπε λα είλαη απηνλφεηεο γηα φινπο ηνπο καζεηέο, θάηη, φκσο πνπ δηαπίζησζε φηη δελ εθαξκφζηεθε ζηελ ηάμε. ε εξψηεζε πνπ ηέζεθε γηα ην δήηεκα ηεο έιιεηςεο απζηεξφηεηαο απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ, ε Μα.2 είπε «αλ ηα παηδηά δελ θάλνπλ εζπρία, δελ γίλεηαη λα ην θάλεη ν θαζεγεηήο απηφ», ελψ ε νπηηθή ηεο Φε. ήηαλ φηη «φηαλ θάπνηνο είλαη απζηεξφο ζε εκάο, ηφηε εκείο ζαλ αληίδξαζε δελ ελδηαθεξφκαζηε θαζφινπ γηα απηφ πνπ πξέπεη λα θάλνπκε θαη εθείλε ηε ζηηγκή κπνξεί λα πνχκε φηη ζα ην θάλνπκε γηαηί πξέπεη λα ην θάλνπκε, αιιά κεηά ζα πνχκε φηη ήηαλ ηφζν απζηεξή ε θπξία πνπ δελ ζέισ λα ην θάλσ». Ο κφλνο καζεηήο πνπ δελ βξήθε νχηε έλα ζηνηρείν πνπ ζα ήζειε λα αιιάμεη ζηε δηαδηθαζία ήηαλ ν Φ.1, θαζψο ηελ ραξαθηήξηζε «ηέιεηα». Μάιηζηα, εμέθξαζε ηελ επηζπκία ηνπ λα επαλαιακβάλεηαη ε δηαδηθαζία απηή πην ζπρλά, ελψ έδεημε ην ελδηαθέξνλ ηνπ γηα ηνλ ζπγθεθξηκέλν ηξφπν δηεμαγσγήο ηνπ καζήκαηνο ιέγνληαο φηη ζα ήηαλ πξφζπκνο λα αθηεξψζεη θαη επηπιένλ δηδαθηηθφ ρξφλν πέξα απφ ην ζρνιηθφ σξάξην («Δγψ, δειαδή, θαη έλα απφγεπκα λα ην θάλακε απφ ην δηθφ κνπ ειεχζεξν ρξφλν, δε ζα είρα πξφβιεκα.») πλεληεχμεηο απφ έκπεηξνπο εθπαηδεπηηθνχο ην ζεκείν απηφ παξνπζηάδεηαη ε ηξίηε νπηηθή γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, εθείλε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ αμηνπνηνχλ ζπζηεκαηηθά ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία ζηε ζρνιηθή ηάμε. ην ελ ιφγσ ππν- θεθάιαην γίλεηαη δηάθξηζε ησλ επηκέξνπο δεηεκάησλ 134

136 ζε ηξία κέξε, αθνινπζψληαο έλαλ ρξνληθφ άμνλα γηα ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία: πξηλ ηε δηεμαγσγή ηεο, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εθαξκνγήο ηεο θαη κεηά ηελ νινθιήξσζή ηεο κε ηε ιήμε ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. Σν πξψην κέξνο αθνξά ηνπο παξάγνληεο πνπ ιακβάλεη ππφςε ηνπ ν εθπαηδεπηηθφο θαηά ην ζρεδηαζκφ ηεο δηαδηθαζίαο. ην δεχηεξν κέξνο νη εθπαηδεπηηθνί κηινχλ γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δηαρεηξίδνληαη ηηο νκάδεο φηαλ πηα απηέο έρνπλ ζρεκαηηζηεί θαη έρνπλ αξρίζεη λα δνπιεχνπλ. ην ηειεπηαίν κέξνο γίλεηαη κηα απνηίκεζε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζηνλ αθαδεκατθφ, θνηλσληθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα, έηζη φπσο πξνθχπηεη απφ ηελ εκπεηξία ησλ ελ ιφγσ θαζεγεηψλ (Υ. θαη Σ.). Ζ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ δεδνκέλσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηηο δχν ζπλεληεχμεηο δηαξζξψλεηαη σο εμήο: Α. ρεδηαζκφο ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο Α.1 Μέγεζνο ησλ νκάδσλ Α.2 Γηακφξθσζε ηεο ζχζηαζεο ησλ νκάδσλ Α.3 Ρφινη Α.4 Πξνεγνχκελε εκπεηξία καζεηψλ Β. Εεηήκαηα πνπ εγείξνληαη θαηά ηελ δηεμαγσγή ηεο δηαδηθαζίαο Β.1 Υξφλνο Β.2 πκκεηνρή φισλ ησλ κειψλ ζην νκαδηθφ έξγν Β.3 Γηαθσλίεο θαη πξνζπάζεηα επίιπζεο Β.4 Αληαγσληζηηθέο ζρέζεηο Γ. Απνηίκεζε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο Γ.1 Αθαδεκατθφο ηνκέαο Γ.1.1 Νενειιεληθή Γιψζζα Γ.2 Κνηλσληθφο ηνκέαο Γ.3 πλαηζζεκαηηθφο ηνκέαο Α. ρεδηαζκφο ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο Πξηλ ηελ δηεμαγσγή ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο απαηηείηαη πξνζεθηηθφο ζρεδηαζκφο απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ γηα ηε ζπγθξφηεζε ησλ νκάδσλ. Ο Υ. αλαθέξεη φηη, φηαλ πξφθεηηαη γηα καζεηέο ηεο Α Γπκλαζίνπ, πξνεγείηαη ε γλσξηκία κε ηνπο καζεηέο πξηλ ην ρσξηζκφ ησλ νκάδσλ. Μέρξη νη νκάδεο λα εμνηθεησζνχλ κε ηε δηαδηθαζία θαη λα κάζνπλ λα ζπλεξγάδνληαη επνηθνδνκεηηθά, φπσο παξαθνινπζήζακε απφ ηηο δηδαζθαιίεο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηα ηκήκαηά ηνπο, ρξεηάδεηαη έλα εχινγν ρξνληθφ δηάζηεκα. ην ζεκείν απηφ ζα ιέγακε φηη νη καζεηέο 135

137 πεξλνχλ απφ ην πξψην ζηάδην ηεο αλάπηπμεο ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο, ην ζηάδην ηνπ ζρεκαηηζκνχ (forming). Οη καζεηέο ρσξίδνληαη ζε νκάδεο θαη αξρίδνπλ λα γλσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο. ηελ αξρή, ε ζπλεξγαζία πξαγκαηνπνηείηαη ζε εηαηξηθά ζρήκαηα, δειαδή νη καζεηέο εξγάδνληαη αλά ζξαλίν. Οη εξγαζίεο πνπ αλαηίζεληαη ην πξψην δηάζηεκα είλαη κηθξψλ απαηηήζεσλ (Υ.: «Γειαδή κπνξεί λα έρνπκε κηα δηδαζθαιία θαλνληθά κε εξσηαπνθξίζεηο θαη ηνπο αθήλσ κεηά κηα δξαζηεξηφηεηα, κία αζθεζνχια ζην ηέινο.»). Καζψο, φπσο ππνζηεξίδεη ν Σ. ε πξνζέγγηζε απηή «είλαη κηα δηαδηθαζία ζπλερήο», ν Υ. ζεσξεί φηη κέζα απφ ηελ επαλάιεςε νη καζεηέο καζαίλνπλ λα δνπιεχνπλ ζπλεξγαηηθά, λα νξγαλψλνπλ ηηο ελέξγεηέο ηνπο ζηνλ δηαηηζέκελν ρξφλν, λα πξαγκαηνπνηνχλ ηνλ ζηφρν ηεο εξγαζίαο ηνπο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ζηαδηαθά ελδπλακψλνληαη νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ κειψλ θαη αλαπηχζζεηαη ε αιιειεμάξηεζε. Παξαθάησ ζα αλαθεξζνχκε ζηνπο παξάγνληεο πνπ ιακβάλνληαη ππφςε απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ θαηά ην ζρεδηαζκφ ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο (κέγεζνο θαη ζχζηαζε ησλ νκάδσλ, δηαθξηηνί ξφινη, πξνεγνχκελε εκπεηξία). Α.1 Μέγεζνο ησλ νκάδσλ ηε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε αλαθέξακε φηη ην κέγεζνο ησλ νκάδσλ είλαη αληηζηξφθσο αλάινγν κε ηελ επίδξαζε ηνπ team building (φζν κηθξφηεξεο είλαη νη νκάδεο ηφζν ηζρπξφηεξε είλαη ε επίδξαζε ηνπ TB). Αθνινπζψληαο απηή ηελ παξαδνρή, ζηα εξεπλεηηθά καο εξσηήκαηα ππνζέζακε ν παξάγνληαο ηνπ κεγέζνπο επεξεάδεη ηε δπλακηθή ηεο νκάδαο, θαη ην εξψηεκα πξνζαλαηνιίδεηαη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ηελ επεξεάδεη. πσο παξαηεξήζακε ζηα δεδνκέλα ηεο εζλνγξαθηθήο έξεπλαο, ην κέγεζνο δε θάλεθε λα επεξεάδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηηο νκάδεο. Καηά παξφκνην ηξφπν, βιέπνπκε φηη ζηηο ζπλήζεηο επηινγέο πνπ έρεη ν εθπαηδεπηηθφο γηα ην ρσξηζκφ ησλ καζεηηθψλ νκάδσλ (3-6 άηνκα / νκάδα), ην κέγεζνο ηεο νκάδαο δελ θαίλεηαη λα απαζρνιεί ηδηαίηεξα ηνπο ζπγθεθξηκέλνπο θαζεγεηέο. Ζ πξνηίκεζή ηνπο ζηεξίδεηαη, θπξίσο, ζην αλ νη νκάδεο ζα απνηεινχληαη απφ κνλφ ή δπγφ αξηζκφ κειψλ. Βέβαηα, ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ καζεηψλ ηεο ηάμεο θαζνξίδεη ηνλ αξηζκφ ησλ κειψλ ζηηο νκάδεο. Ο Υ. αλέθεξε φηη ν ζπλήζεο αξηζκφο ησλ καζεηψλ αλά ηάμε αλέξρεηαη ζηνπο 28 καζεηέο, νπφηε επηιέγεη λα ηνπο νξγαλψλεη ζε 7 νκάδεο (4 καζεηέο / αλά νκάδα). Απφ ηελ άιιε, ν Σ. πξνηηκά ηνλ κνλφ αξηζκφ ζηηο νκάδεο (5 καζεηέο / αλά νκάδα), γηα λα απνθχγεη ηελ ελδερφκελε δεκηνπξγία αληαγσληζηηθψλ ζρέζεσλ (δίπνια θ.ιπ.), αιιά δελ θαζίζηαηαη πάληα εθηθηφ ιφγσ ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ ησλ καζεηψλ ηεο ηάμεο. Ο Υ. πξνζζέηεη αθφκα φηη «Μία νκάδα γηα λα 136

138 ιεηηνπξγήζεη ζσζηά θαη λα πάξνπλ φια ηα κέιε ηεο ελεξγφ κέξνο ζηηο δξαζηεξηφηεηεο, ζα πξέπεη λα έρεη 3-4 κέιε.», νπφηε θαηαιαβαίλνπκε φηη, αλ νη καζεηέο θάζε ηάμεο ήηαλ ιηγφηεξνη, ν αξηζκφο ησλ ηξηψλ κειψλ (κνλφο αξηζκφο) ζα απνηεινχζε επηινγή γηα ηνλ ίδην ηνλ θαζεγεηή. Φαίλεηαη, ινηπφλ, φηη απηφ πνπ έρεη κεγαιχηεξε ζεκαζία γηα ηνλ Υ. είλαη ηα θαλάιηα επηθνηλσλίαο. φζν ιηγφηεξα είλαη ηα κέιε ζηηο νκάδεο, ηφζν ιηγφηεξα είλαη ηα θαλάιηα επηθνηλσλίαο πνπ δεκηνπξγνχληαη, κε απνηέιεζκα νη καζεηέο λα ζπλεξγάδνληαη θαιχηεξα θαη λα κελ κπνξεί θαλέλα κέινο λα θξαηήζεη απφζηαζε απφ ην έξγν, ιφγσ ηεο ηζρπξήο αιιειεμάξηεζεο πνπ δεκηνπξγείηαη. Α.2 Γηακφξθσζε ηεο ζχζηαζεο ησλ νκάδσλ Ζ αλάπηπμε δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ δε ζα κπνξνχζε λα πξαγκαηνπνηεζεί αλ ε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ δηαθνξνπνηνχληαλ ζε θάζε κάζεκα. Γηα ην ιφγν απηφ, νη ζπγθεθξηκέλνη εθπαηδεπηηθνί δηαηεξνχλ ζηαζεξή ηε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ γηα πεξίπνπ έλα δίκελν (~ πέληε εβδνκάδεο). Ο ρξφλνο απηφο είλαη αξθεηφο γηα λα νηθνδνκήζνπλ νη νκάδεο ζρέζεηο εκπηζηνζχλεο, θνηλνχο θψδηθεο επηθνηλσλίαο θαη λα ζπλεξγάδνληαη απνηειεζκαηηθά. Οη εθπαηδεπηηθνί επηιέγνπλ λα κελ είλαη νη νκάδεο παγησκέλεο θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ρξνληάο, ψζηε νη καζεηέο λα έρνπλ ηελ επθαηξία λα ζπλεξγαζηνχλ φζν γίλεηαη κε πεξηζζφηεξνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Σν θξηηήξην γηα ηε δηακφξθσζε ηεο ζχζηαζεο ησλ νκάδσλ είλαη θπξίσο ε ηπραηφηεηα. Απηφ ζεκαίλεη φηη νη καζεηέο ζα ρσξηζηνχλ αιθαβεηηθά ή ρξνλνινγηθά, δειαδή αλάινγα κε ην πφηε ηα παηδηά έρνπλ γηνξηή ή γελέζιηα. Μπνξεί, φκσο, λα ρξεζηκνπνηήζνπλ θαη ηερληθέο. Γηα παξάδεηγκα, ν Υ. αλέθεξε ηελ θιήξσζε, ελψ ν Σ. ην πεξηηχιηγκα ηεο θαξακέιαο θαη ηε «ρσξηάηηθε ζαιάηα». Ζ θιήξσζε γίλεηαη, ζπλήζσο, κε ραξηάθηα ζηα νπνία ππάξρεη θξπκκέλνο ν αξηζκφο ηεο νκάδα θαη νη καζεηέο, αλάινγα κε ην ηη γξάθεη ην ραξηάθη πνπ επέιεμαλ, ηνπνζεηνχληαη ζηηο αληίζηνηρεο νκάδεο. ηελ ηερληθή κε ηηο θαξακέιεο ν εθπαηδεπηηθφο κνηξάδεη ζηνπο καζεηέο θαξακέιεο θαη κεηά αλαθνηλψλεη ζηνπο καζεηέο φηη φζνη έρνπλ ην ίδην ρξψκα ζην πεξηηχιηγκα, ζα είλαη ζηελ ίδηα νκάδα. Σν ρσξηζκφ ησλ νκάδσλ κε ηελ ηερληθή ηεο «ρσξηάηηθεο ζαιάηαο», ν Σ. ηνλ πεξηγξάθεη σο εμήο: Οη καζεηέο θάζνληαη ζε έλαλ θχθιν θαη ν εθπαηδεπηηθφο ηνπο ιέεη «Οη πέληε πξψηνη είζηε νη ληνκάηεο, νη επφκελνη πέληε ηα θξεκκχδηα, νη επφκελνη πέληε είζηε νη ειηέο, νη επφκελνη πέληε είζηε ε θέηα. πγθεληξσζείηε κεηαμχ ζαο ψζηε λα θηηάρλεηε κηα ρσξηάηηθε ζαιάηα. Μία ληνκάηα, έλα αγγνχξη, έλα θξεκκχδη, κία θέηα.». Ο Υ. δίλεη ηε δπλαηφηεηα πξνο ην ηέινο ηεο ρξνληάο λα ζρεκαηηζηνχλ νη νκάδεο αλάινγα κε ηηο παξέεο ησλ παηδηψλ. 137

139 Δπίζεο, αλ θαη γηα ηνλ Σ. ην θξηηήξην κε βάζε ηελ επίδνζε δε ιακβάλεηαη πνηέ ππφςε, ν Υ. αλαθέξεη φηη κία κε δχν θνξέο ζηα κέζα ηεο ρξνληάο θξνληίδεη λα ζρεκαηηζηνχλ νκάδεο κε βάζε ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ. πσο δηαπηζηψζακε θαη ζηελ εζλνγξαθηθή έξεπλα, νη καζεηέο ζπρλά παξαπνληνχληαη γηα ηε ζχζηαζε ηεο νκάδαο ηνπο (είηε γηαηί ζέινπλ λα είλαη κε ηνπο θίινπο ηνπο, είηε γηαηί δε ζπκπαζνχλ θάπνηνλ καζεηή απφ ηελ νκάδα ηνπο, είηε γηαηί έλαο καζεηήο κπνξεί λα είλαη ην κφλν αγφξη ζε κηα νκάδα κε θνξίηζηα θαη ην αληίζηξνθν). Οη δχν δηδάζθνληεο ππνζηεξίδνπλ φηη ν παξάγνληαο ηεο ηπραηφηεηαο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ελαιιαγή ε νπνία πξαγκαηνπνηείηαη αλά ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα, ζπκβάιιεη ζην λα απνθεπρζνχλ, ή έζησ λα κεησζνχλ, απηέο νη δηαθσλίεο. Δπίζεο, ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα δηαρεηξηζηεί θαιχηεξα απηέο ηηο δηαθσλίεο, ιέγνληαο φηη ζα ήηαλ άδηθν γηα ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο λα επέκβεη ζηε δηακφξθσζε ηεο ζχζηαζεο ησλ νκάδσλ, αθνχ θαζνξίζηεθαλ κε βάζε ηνλ παξάγνληα ηεο ηπραηφηεηαο. Ο Υ. αλαθνηλψλεη εμ αξρήο πφηε πεξίπνπ ζα γίλεη ν επφκελνο αλαζρεκαηηζκφο ησλ νκάδσλ θαη ζηα παξάπνλα πνπ εθδειψλνληαη πξνζπαζεί λα ελζαξξχλεη ηνπο καζεηέο λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ νκάδα ηνπο. Με ηνλ ηξφπν απηφ, νη καζεηέο δέρνληαη πην εχθνια λα ζπλεξγαζηνχλ κε ηνπο εθάζηνηε ζπκκαζεηέο ηνπο θαη πξνζπαζνχλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηελ θαηάζηαζε, αλαπηχζζνληαο δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο, δηαρείξηζεο ζπγθξνχζεσλ θηι. Α.3 Ρφινη ηε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε πνπ αθνινπζνχλ νη δχν εθπαηδεπηηθνί, δελ ππάξρεη απζηεξφο φξνο ζηελ νκάδα γηα θαηακεξηζκφ αξκνδηνηήησλ. Ο Σ. δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο λα κνηξάζνπλ ξφινπο, εθφζνλ εθείλνη ην επηζπκνχλ. Χζηφζν, επεηδή κεηά ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία αθνινπζεί ε θάζε ηεο αλαθνίλσζεο ησλ απνηειεζκάησλ, πξέπεη λα νξηζηεί έλαο εθπξφζσπνο. Καη εδψ, ν Σ. δίλεη ηελ δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο λα επηιέμνπλ πνηνο ζα παξνπζηάζεη θάζε θνξά. ηηο νκάδεο πνπ δηακνξθψλνληαη ζην κάζεκα ηνπ Υ. ππάξρνπλ νη ξφινη ηνπ γξακκαηέα θαη ηνπ εθπξνζψπνπ, νη νπνίνη κπνξεί λα γίλνληαη θαη απφ ην ίδην ην άηνκν θάπνηεο θνξέο, δηφηη ηίζεηαη θαη ην δήηεκα ηνπ αλ κπνξνχλ λα δηαθξίλνπλ ηα γξάκκαηα ηνπ ζπκκαζεηή ηνπο. «Απφ εθεί θαη πέξα,», αλαθέξεη ν Υ., «ε θαηαλνκή κέζα ζηελ νκάδα, [δειαδή] ηη ζα θάλεη ν θαζέλαο, γίλεηαη απφ ηνπο καζεηέο». Γηα παξάδεηγκα, αλ ε εξγαζία πνπ αλαηίζεηαη ζηελ νκάδα έρεη ππν-εξσηήκαηα ή αλ ππάξρνπλ παξαπάλσ απφ έλα θείκελα πνπ αλαηίζεληαη ζηελ νκάδα, νη καζεηέο ελδερνκέλσο λα 138

140 απνθαζίζνπλ λα αζρνιεζνχλ νη κηζνί κε ην έλα ππν-εξψηεκα ή θείκελν αληίζηνηρα θαη νη κηζνί κε ην άιιν. Χζηφζν, φπσο αλαθέξεη ν Υ., επεηδή νη καζεηέο δείρλνπλ κεγάιε πξνζπκία γηα ην ξφιν ηνπ εθπξνζψπνπ, ζε αληίζεζε κε ην ξφιν ηνπ γξακκαηέα, ν εθπαηδεπηηθφο επηκέλεη λα ελαιιάζζνληαη νη ξφινη, ψζηε φινη νη καζεηέο λα πεξάζνπλ απφ απηέο ηηο ζέζεηο. Βέβαηα, ζε ηδηαίηεξεο πεξηπηψζεηο πνπ δηαπηζηψλεη φηη θάπνηνο καζεηήο έρεη θάπνην πξφβιεκα θαη δε ζέιεη λα παξνπζηάζεη θαζφινπ, δελ ηνλ πηέδεη γηα λα κελ ηνπ πξνθαιέζεη ακεραλία. Α.4 Πξνεγνχκελε εκπεηξία καζεηψλ πσο απνθαιχπηνπλ νη δχν εθπαηδεπηηθνί, ε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε αμηνπνηείηαη θαη απφ θάπνηνπο άιινπο εθπαηδεπηηθνχο ζην ζπγθεθξηκέλν ζρνιείν. Δπνκέλσο, φηαλ αλαιακβάλνπλ ηκήκαηα ζηε Β ή Γ Γπκλαζίνπ, γλσξίδνπλ φηη νη καζεηέο έρνπλ δνπιέςεη μαλά ζπλεξγαηηθά, νπφηε έρνπλ κηα εμνηθείσζε κε ηε δηαδηθαζία. Βέβαηα, ν Υ. ππνζηεξίδεη φηη φηαλ αλαιακβάλεη έλα ηκήκα ην νπνίν είρε θαη ζηελ Α Γπκλαζίνπ, «ηνπο βξίζθεηο εθεί πνπ ηνπο άθεζεο» θαη είλαη δπλαηφλ λα θηάζνπλ ζε έλα θαιχηεξν επίπεδν, γηαηί γλσξίδνπλ ηηο πξνζδνθίεο ηνπ δηδάζθνληα θαη ε δηαδηθαζία θαίλεηαη λα έρεη κηα ζπλέρεηα. Χζηφζν, επεηδή δελ δηαθέξεη πνιχ ν ηξφπνο πνπ δνπιεχνπλ νη δχν εθπαηδεπηηθνί, φηαλ ν έλαο αλαιακβάλεη έλα ηκήκα ηνπ άιινπ, θαίλεηαη λα είλαη πην εχθνιν λα ζπλερίζνπλ ηε δηαδηθαζία. ηαλ, ινηπφλ, νη δηδάζθνληεο αλαιακβάλνπλ έλα ηκήκα ην νπνίν έρεη εμνηθείσζε κε ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε σο ηκήκα, δελ απαηηείηαη θάπνηνπ είδνπο παξέκβαζε (team building) ή αλ νη δηδάζθνληεο θξίλνπλ φηη ρξεηάδεηαη λα πξαγκαηνπνηεζεί, απηή είλαη πην ζχληνκε. Β. Εεηήκαηα πνπ εγείξνληαη θαηά ηελ δηεμαγσγή ηεο δηαδηθαζίαο πσο παξαηεξήζακε ζηηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ γηα ηελ εζλνγξαθηθή κειέηε, πξνέθπςαλ θάπνηα δεηήκαηα πνπ αθνξνχζαλ ηνλ παξάγνληα ηνπ ρξφλνπ, ηεο ζπκκεηνρήο φισλ ησλ κειψλ ζηε δηαδηθαζία θαη ησλ δηαθσληψλ ζην πιαίζην ηεο νκάδαο. Κξίζεθε ζθφπηκν, ινηπφλ, λα εμεηάζνπκε ηελ νπηηθή ησλ εθπαηδεπηηθψλ, Υ. θαη Σ., γηα ηα δεηήκαηα απηά, ψζηε λα κάζνπκε πψο ηα αληηκεησπίδνπλ θαη δεκηνπξγνχλ ηηο θαηάιιειεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ νκαιή δηεμαγσγή ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο. 139

141 Β.1 Υξφλνο Ο ρξφλνο απνηειεί βαζηθφ πξνβιεκαηηζκφ γηα έλαλ αξράξην εθπαηδεπηηθφ. Οη δχν δηδάζθνληεο ζεσξνχλ δεδνκέλν φηη ζηελ αξρή ηεο εθαξκνγήο ηεο ζπλεξγαηηθήο πξνζέγγηζεο δελ κπνξνχλ λα έρνπλ ηελ απαίηεζε λα ιεηηνπξγήζνπλ φια θαιά. Έρνπλ κηθξέο πξνζδνθίεο θαη, φπσο πξναλαθέξακε, νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαζέηνπλ είλαη ζχληνκεο θαη κηθξψλ απαηηήζεσλ. Ο Σ. αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά «ζε γεληθέο γξακκέο θξνληίδσ νη δξαζηεξηφηεηεο λα είλαη ηέηνηεο, ψζηε λα βγαίλνπλ ζην ρξφλν πνπ έρσ ππνινγίζεη». Δπίζεο, επεηδή νη νκάδεο δηακνξθψλνληαη κε θξηηήξην ηελ ηπραηφηεηα, ελδέρεηαη λα κελ είλαη ηζνδχλακεο. Γη απηφ, ν Υ. πξνηείλεη λα αλαζέηνπκε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ζηηο νκάδεο αλάινγα κε ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο πνπ έρεη ε θαζεκηά σο ζχλνιν. Παξά ηελ άπνςε φηη πξέπεη λα ηίζεληαη κηθξνί ζηφρνη ζηελ αξρή, ν Υ. αλαθέξεη φηη ν εθπαηδεπηηθφο πνπ εθαξκφδεη ηε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε γηα πξψηε θνξά ζε έλα ηκήκα πξέπεη λα δερηεί φηη ζα ράζεη αξθεηφ ρξφλν ζηα πξψηα καζήκαηα. Οη δηδάζθνληεο παξαδέρνληαη φηη ζηελ αξρή ηεο δηαδηθαζίαο είλαη ειαζηηθνί. Γειαδή, κπνξεί λα αλαθνηλψζνπλ ζηνπο καζεηέο φηη ζα έρνπλ 10 ζηε δηάζεζή ηνπο γηα λα νινθιεξψζνπλ ηελ εξγαζία πνπ ηνπο έρεη αλαηεζεί, αιιά ηειηθά λα παξαηείλνπλ ιίγν ην ρξφλν απηφ. Ο Σ., αλ θαη επηκέλεη ζην ζέκα ηνπ ρξφλνπ, παξαδέρεηαη φηη αλ δηαπηζηψζεη φηη κία νκάδα δελ έρεη νινθιεξψζεη, πεξηκέλεη ιίγν κέρξη λα θαηαθέξεη λα νινθιεξψζεη θαη λα παξνπζηάζεη ηελ εξγαζία ηεο. Απφ ηελ άιιε, ν Υ. ππνζηεξίδεη φηη ην ζέκα ηνπ ρξφλνπ δελ ηνλ απαζρνιεί ηδηαίηεξα, δηφηη «Γε ζα γίλεη ηίπνηα αλ παξνπζηάζνπλ ηξεηο νκάδεο ζε απηφ ην κάζεκα θαη ζην επφκελν, ζαλ κηα σξαία επαλάιεςε, [παξνπζηάζνπλ] νη ππφινηπνη θαη λα ζπλερίζνπκε απφ εθεί.». Χζηφζν, γηα λα κελ παξαηαζεί πνιχ ε δηαδηθαζία, απφ έλα ζεκείν θαη κεηά ν Υ. ηνχο δηαθφπηεη θαη νη καζεηέο παξνπζηάδνπλ ηελ εξγαζία ηνπο κέρξη ην ζεκείν πνπ έρνπλ θηάζεη. Έηζη, ηελ επφκελε θνξά, ε νκάδα ζα είλαη ζε εγξήγνξζε, ψζηε λα κελ μαλαζπκβεί απηφ θαη «εθηεζεί» ζηελ νινκέιεηα. Οη δχν δηδάζθνληεο έρνπλ δηαπηζηψζεη φηη νη καζεηέο ζπλεζίδνπλ ζε απηφλ ηνλ ηξφπν εξγαζίαο φηαλ ε δηαδηθαζία απηή επαλαιακβάλεηαη (Σ.: «ηελ αξρή είλαη δχζθνια, γηα 2-3 εβδνκάδεο, κέρξη λα εμνηθεησζνχλ κε ηε δηαδηθαζία. Ζ επαλάιεςε είλαη πνπ βνεζάεη.»). ζν πην πνιχ νη καζεηέο δνπιεχνπλ ζπλεξγαηηθά, ηφζν θαιχηεξα ζα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ ηα ρξνληθά πεξηζψξηα θαη ζα κάζνπλ λα νξγαλψλνπλ ηηο ελέξγεηέο ηνπο. ην πξψην ζηάδην ηεο παξέκβαζεο TB είλαη ζεκαληηθφ λα εδξαησζεί απηή ε ζπλείδεζε ζηνλ παξάγνληαο ηνπ ρξφλνπ, ν νπνίνο ζεσξνχκε φηη απνηειεί κία απφ ηηο πξνυπνζέζεηο 140

142 πνπ ζπκβάιινπλ ζηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο δηαδηθαζίαο. Βέβαηα, φηαλ πξφθεηηαη γηα ηκήκαηα πνπ έρνπλ ήδε εμνηθεησζεί κε ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε θαηά ην πξνεγνχκελν ζρνιηθφ έηνο, ζεσξνχκε φηη ν παξάγνληαο απηφο έρεη δηαζθαιηζηεί θαη εμνηθνλνκεί δηδαθηηθφ ρξφλν απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ. Β.2 πκκεηνρή φισλ ησλ κειψλ ζην νκαδηθφ έξγν πσο ζσζηά ην δηαηχπσζε ν Σ., «ηαλ ιέκε φηη Θα εξγαζηείηε ζε νκάδεο. δελ καο ακθηζβεηεί θαλείο. [ ] Δίηε ην ζέινπκε είηε φρη, ν εθπαηδεπηηθφο έρεη ηνλ θπξίαξρν ξφιν.». πλεπψο, εθφζνλ πξφθεηηαη θαη γηα κηα καζεζηαθή δηαδηθαζία, δελ κπνξνχκε λα γλσξίδνπκε αλ δεκηνπξγνχληαη ζηνπο καζεηέο εζσηεξηθά θίλεηξα γηα λα ζπκκεηάζρνπλ ζηε δηαδηθαζία. Ζ αιιειεμάξηεζε, ε νπνία απαηηείηαη γηα ηελ επίηεπμε ηνπ θνηλνχ ζηφρνπ, δχλαηαη λα εμαζθαιίζεη ηε ζπκκεηνρή φισλ ησλ κειψλ ζηελ νκαδηθή εξγαζία. Ο Σ. ππνζηεξίδεη φηη ε αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ καζεηψλ νηθνδνκείηαη κε βάζε ην απνηέιεζκα («Ο ίδηνο ν ζηφρνο ηνχο αλαγθάδεη λα εμαξηψληαη. Σν απνηέιεζκα είλαη πνπ ηνπο θάλεη λα είλαη αθνζησκέλνη.»), κηα άπνςε ηελ νπνία ελζηεξλίδεηαη θαη ν Υ. («Σν θνηλφ έξγν δέλεη ηελ νκάδα θαη ν ρξφλνο.»). Σν δήηεκα ηεο ζπκκεηνρήο φισλ ησλ καζεηψλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία δεκηνπξγείηαη θαη φηαλ εθαξκφδνπκε άιιεο δηδαθηηθέο κεζφδνπο. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ ε καζεζηαθή δηαδηθαζία ιακβάλεη ρψξα ζηελ νινκέιεηα θαηά ηελ παξαδνζηαθή κέζνδν δηδαζθαιίαο, θαλείο δελ κπνξεί λα εγγπεζεί φηη φινη αλεμαηξέησο νη καζεηέο παξαθνινπζνχλ νχηε φηη ζα ζπκκεηέρνπλ. πσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ν Υ., «Μπνξεί λα ζε θνηηάδνπλ, κπνξεί θαη λα γξάθνπλ θαη λα κελ έρνπλ αθνχζεη απνιχησο ηίπνηα.». ε αληίζεζε κε ηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία, ν Υ. επηζεκαίλεη φηη «κέζα ζηελ νκάδα, είλαη δχζθνιν θάπνηνο λα κελ θάλεη ηίπνηα, γηαηί ιεηηνπξγνχλ πιένλ θαη νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Γειαδή θάπνηνο δε ζέιεη λα θαζίζεη ζηε γσλία. Καη απφ ληξνπή θαη απφ ελδηαθέξνλ θάηη ζα θάλεη. Γελ ηνλ αθήλνπλ θαη νη ππφινηπνη.». Δπίζεο, έρεη παξαηεξήζεη φηη, ηδηαίηεξα ηα παηδηά ηεο Α Γπκλαζίνπ έρνπλ κηα «θαηαγγειηηθή ηδηφηεηα» («Απηφο δελ έθαλε ηίπνηα. Απηφο θχξηε θάζεηαη θαη γξάθεη άιιν κάζεκα. Γελ καο βνήζεζε.»). ην νκαδηθφ πιαίζην, ινηπφλ, ππάξρεη κεγαιχηεξνο έιεγρνο, ν νπνίνο «ελεξγνπνηεί ην θηιφηηκν ησλ καζεηψλ». ε κηα νκάδα ηεζζάξσλ καζεηψλ ππάξρνπλ ηξεηο καζεηέο πνπ ειέγρνπλ αλά πάζα ζηηγκή ηνλ έλαλ ή, φπσο πξνζζέηεη ν ίδηνο, «Να κελ πσ φηη θαη νη είθνζη νρηψ πξνζπαζνχλ λα δνπλ πνηνο θάλεη, πνηνο δελ θάλεη [δνπιεηά].», θάηη πνπ δελ είλαη εθηθηφ ζηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία. Μάιηζηα, ζεσξεί φηη ηα παηδηά είλαη ζπρλά πην απζηεξά πξνο ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο 141

143 απ φ, ηη ν εθπαηδεπηηθφο, θαζψο, φπσο ζπκπιεξψλεη ν Σ., νη καζεηέο πνπ κεηέρνπλ ζε κηα νκάδα κνηξάδνληαη ηελ επζχλε θαη, θαηά ζπλέπεηα, ηελ επηηπρία θαη ηελ απνηπρία. Δθηφο απφ ηνλ ίδην ην ζηφρν θαη ηνλ έιεγρν κεηαμχ ησλ καζεηψλ, ππάξρεη θαη ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. Καζψο ν εθπαηδεπηηθφο θηλείηαη αλάκεζα ζηηο νκάδεο, είλαη δπλαηφλ λα δηαθξίλεη πνηνη καζεηέο κέλνπλ ακέηνρνη. ε απηή ηελ πεξίπησζε, ν Υ. επηζεκαίλεη φηη ν ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ είλαη παξεκβαηηθφο. Απηφ δε ζεκαίλεη φηη ζα ηνλ ξσηήζεη κε απζηεξφ χθνο γηα πνην ιφγν δε ζπκκεηέρεη, αιιά ζα πξνζπαζήζεη λα ελεξγνπνηήζεη ην «θηιφηηκφ» ηνπ, ξσηψληαο ηνλ «Ση θάλεηο εζχ ζηελ νκάδα; [ ] Πνην θνκκάηη έρεηο αλαιάβεη;» ή «Πψο πάηε; Ση γξάςαηε ζηελ εξψηεζε;», ψζηε λα ζπλεηδεηνπνηήζεη φηη πξέπεη λα ζπλεηζθέξεη θαη ν ίδηνο ζηελ νκάδα γηα λα κπνξεί λα παξαθνινπζήζεη ηη έρνπλ θάλεη. Φπζηθά, ν Υ. ζπκβνπιεχεη φηη κηα αφξηζηε απάληεζε ελφο καζεηή πνπ ιέεη φηη φινη δνπιεχνπκε, είλαη έλδεημε φηη ν καζεηήο δελ θάλεη ηίπνηε. Έλαο άιινο, πην απφιπηνο ηξφπνο, φπσο παξαδέρεηαη θαη ν ίδηνο, γηα λα αληηκεησπίζνπκε ηελ αδηαθνξία θάπνησλ καζεηψλ είλαη λα επηιέμεη ν ίδηνο ν εθπαηδεπηηθφο σο εθπξφζσπν ην άηνκν εθείλν πνπ δελ ζπκκεηείρε, ιέγνληαο ζηνπο καζεηέο φηη αθνχ ε εξγαζία είλαη απνηέιεζκα νκαδηθήο δνπιεηάο, φινη είλαη θαηάιιεινη γηα λα παξνπζηάζνπλ. Έηζη, φηαλ ν καζεηήο πνπ ζα παξνπζηάζεη ζα ζπλεηδεηνπνηήζεη φηη ηφζν ν ίδηνο φζν θαη ε νκάδα εθηέζεθε, ηελ επφκελε θνξά είλαη πην πηζαλφ λα ζπκκεηάζρεη ζηελ νκαδηθή εξγαζία, αιιά θαη νη ίδηνη νη ζπκκαζεηέο ηνπ λα πξνζπαζήζνπλ λα ηνλ εληάμνπλ. Β.3 Γηαθσλίεο θαη πξνζπάζεηα επίιπζεο Οη πην ζπρλέο δηαθσλίεο πνπ πξνθχπηνπλ ζην εζσηεξηθφ ησλ νκάδσλ αθνξνχλ ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ καζεηψλ. Ο Υ. αλαγλσξίδεη φηη, ιφγσ ηεο ζπγθξφηεζεο ησλ νκάδσλ κε θξηηήξην ηελ ηπραηφηεηα ή ηελ αλνκνηνγέλεηα σο πξνο ηελ επίδνζε, «θαηαιήγνπκε ζε ζπλδπαζκνχο καζεηψλ πνπ είηε δελ έρνπλ ηδηαίηεξεο επαθέο κεηαμχ ηνπο ή, αθφκα ρεηξφηεξα, έρνπλ θαθέο ζρέζεηο θαη έληαζε κεηαμχ ηνπο». πλήζσο, φκσο, νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο δελ επεξεάδνπλ ην νκαδηθφ έξγν. Οη εθπαηδεπηηθνί πξνζπαζνχλ κε θάζε ηξφπν λα θαηαθέξνπλ κέζα απφ ηνλ θνηλφ ζηφρν λα ελδπλακψζνπλ ηε δηαπξνζσπηθή επηθνηλσλία. Ο Σ. ζπκίδεη ζηνπο καζεηέο φηη νη νκάδεο ρσξίζηεθαλ κε θξηηήξην ηελ ηπραηφηεηα, κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξεί ν ίδηνο λα παξέκβεη γηα λα αιιάμεη ηε ζχζηαζε, θαζψο κηα ηέηνηα ελέξγεηα δελ ζα ήηαλ δίθαηε γηα ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο. Ο Υ. πξνζπαζεί λα ελζαξξχλεη ηνλ καζεηή λα 142

144 ελεξγνπνηεζεί, πξνηξέπνληάο ηνλ λα πξνζπαζήζεη θαη εθείλνο λα ζπλεξγαζηεί, θάλνληαο ππνρσξήζεηο θαη ζπλεηζθέξνληαο ζην ζπιινγηθφ έξγν. Απφ ηελ εκπεηξία ηνπ έρεη δηαπηζηψζεη φηη ηα παξάπνλα γηα αιιαγή νκάδαο εμαζζελνχλ κε ηνλ θαηξφ θαη «νη νκάδεο βξίζθνπλ ηελ ηζνξξνπία ηνπο, ηδηαηηέξσο φηαλ εξγάδνληαη γηα ηθαλφ ρξνληθφ δηάζηεκα καδί (1-2 κήλεο)». Τπάξρνπλ πεξηπηψζεηο, φκσο, πνπ ηα παξάπνλα απηά είλαη παξαηεηακέλα, νπφηε ν εθπαηδεπηηθφο θάλεη ηελ αιιαγή, δηφηη ε άξλεζε απηή ιεηηνπξγεί αλαζηαιηηθά ηφζν γηα ην ίδην ην καζεηή φζν θαη γηα ηελ νκάδα ηνπ. Ο εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα θηλείηαη ζπλερψο αλάκεζα ζηα ζξαλία, φρη κφλν γηα λα δίλεη νδεγίεο θαη λα επηιχεη απνξίεο, «αιιά θαη γηα λα παξαηεξεί ηελ εζσηεξηθή δπλακηθή θάζε νκάδαο: έλαο κνξθαζκφο, ε ζηάζε ηνπ ζψκαηνο, ε ζέζε πνπ βξίζθνληαη νη θαξέθιεο ησλ καζεηψλ, φια απηά είλαη ελδείμεηο γηα ηελ εχξπζκε ή φρη ιεηηνπξγία κηαο νκάδαο, γηα ην θιίκα πνπ επηθξαηεί αλάκεζα ζηα κέιε ηεο», ζεκεηψλεη ν Υ.. Ο Σ. θαη ν Υ. αλαθέξνπλ φηη, κφιηο δηαπηζηψζνπλ φηη ππάξρεη δπζιεηηνπξγία ζε κηα νκάδα, επεκβαίλνπλ άκεζα ζπκίδνληαο ηνλ ζθνπφ ηεο νκάδαο, δειαδή ηελ νινθιήξσζε ηεο θνηλήο εξγαζίαο. Ο Υ., κάιηζηα, πξνηείλεη «λα γίλεηαη θαη κία θαη ηδίαλ ζπδήηεζε κε ηε δχζθνιε νκάδα» θαη επηζεκαίλεη ζηνπο καζεηέο φηη ε δπζιεηηνπξγία ηεο νκάδαο ηνπο δελ νθείιεηαη ζηνλ έλαλ καζεηή, ν νπνίνο παξνπζίαζε ηε ζπγθεθξηκέλε (αδηάθνξε ή αλήζπρε) ζηάζε, αιιά ζηα ππφινηπα κέιε ηεο νκάδαο ηα νπνία «δελ κπφξεζαλ / ζέιεζαλ λα ηνλ ελζσκαηψζνπλ». εκαληηθφ είλαη φηη νη δχν εθπαηδεπηηθνί, επεηδή πηνζεηνχλ ηελ παηδαγσγηθή άπνςε φηη ην ζρνιείν πξέπεη λα βξίζθεηαη θνληά ζηελ πξαγκαηηθή δσή θαη φρη λα πθίζηαηαη απνθνκκέλν απφ απηή, βνεζνχλ ηνπο καζεηέο λα δνπλ ην δήηεκα κε κηα άιιε νπηηθή. Ο Υ. αλαγλσξίδεη φηη «Δίλαη πξαθηηθά αδχλαην (δελ μέξσ αλ είλαη θαη ζθφπηκν) λα επηβάιεη ν θαζεγεηήο πνηνη θαη πφηε ζα είλαη θίινη.». Καιεί, ινηπφλ, ηνπο καζεηέο λα αληηκεησπίζνπλ ηελ νκαδηθή εξγαζία σο κηα δηαδηθαζία ηνπ καζήκαηνο, ηελ νπνία πξέπεη λα νινθιεξψζνπλ απνηειεζκαηηθά, θαζψο «Ζ ψξα ηνπ καζήκαηνο είλαη δηαθνξεηηθή απφ εθείλε ηνπ δηαιείκκαηνο ή ηνπ πξνζσπηθνχ ρξφλνπ, φπνπ νη θηιηθέο ζρέζεηο θαζνξίδνπλ ηηο ζπλεξγαζίεο καο.». Αθνινπζψληαο ηελ ίδηα γξακκή ζθέςεο, ν Σ. επηζεκαίλεη ζηνπο καζεηέο ην εμήο: «Πνιιέο θνξέο ζηε δσή ζαο ζα αλαγθαζηείηε λα ζπλεξγαζηείηε κε αλζξψπνπο κε ηνπο νπνίνπο δελ έρεηε θαζφινπ θαιέο ζρέζεηο. Δθπαηδεχεζηε θαη γηα απηφ.» θαη ηνπο παξνηξχλεη λα βξνπλ ηξφπνπο λα δηαρεηξηζηνχλ ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηηο νκάδεο. Βέβαηα, φηαλ ζεσξεί φηη ε θαηάζηαζε μεθεχγεη απφ ηα επηηξεπηά φξηα ζρεηηθά κε ηνπο αλήζπρνπο καζεηέο, ν εθπαηδεπηηθφο επεκβαίλεη άκεζα. 143

145 Δθηφο απφ ηηο δηαθσλίεο κε ζεκείν αλαθνξάο ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, ππάξρνπλ θαη δηαθσλίεο πνπ αθνξνχλ ην έξγν ή ηηο δηαδηθαζίεο ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο. Οη δχν εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη νη δηαθσλίεο, νη νπνίεο πξνθχπηνπλ απφ αιιεινζπγθξνπφκελεο απφςεηο γηα ην έξγν, είλαη επνηθνδνκεηηθέο γηα ην ίδην ην έξγν. Ο Σ. ζεσξεί φηη νη καζεηέο εμαζθνχληαη ζηελ επηρεηξεκαηνινγία, θαζψο «αλαγθάδνληαη» λα ππνζηεξίμνπλ ηηο απφςεηο ηνπο. ηαλ δηαπηζηψλνληαη ηέηνηνπ είδνπο δηαθσλίεο, νη νπνίεο ελδερνκέλσο δηράδνπλ ηελ νκάδα, ν Υ. δίλεη ηελ εμήο ιχζε: πξνηξέπεη ηνπο καζεηέο λα θαηαγξάθνπλ φιεο ηηο αληηθξνπφκελεο απφςεηο θαη λα ηηο παξνπζηάδνπλ ζην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο, θαζψο θαη ηε ζπδήηεζε ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ελδν-νκαδηθά, ψζηε λα δηαθαλνχλ ηα επηρεηξήκαηα ηεο θάζε πιεπξάο θαη νη ζπκκαζεηέο ηνπο λα εμεηάζνπλ ην δήηεκα απφ κηα πην απνζηαζηνπνηεκέλε νπηηθή. Οη εθπαηδεπηηθνί εληνπίδνπλ θαη ηελ ηξίηε θαηεγνξία δηαθσληψλ, εθείλε ε νπνία έρεη ζρέζε κε ην δηαδηθαζηηθφ θνκκάηη ηεο ζπλεξγαζίαο. Ο Σ. καο ελεκέξσζε φηη, ζηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο, νη καζεηέο καδί κε ηνλ εθπαηδεπηηθφ θηηάρλνπλ έλα παηδαγσγηθφ ζπκβφιαην ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο θαη ην αλαξηνχλ ζε πεξίνπηε ζέζε ζηελ αίζνπζα. Οη φξνη ηνπ παηδαγσγηθνχ ζπκβνιαίνπ ηζρχνπλ θαη γηα ηηο νκάδεο, θαζψο ππνζηεξίδεη φηη απηνί νη θαλφλεο «πξέπεη λα δηέπνπλ ηε δηδαζθαιία θαη ην κάζεκα γεληθφηεξα». Ο Υ. αλαθέξεη φηη πξνηνχ αλαζέζεη ηελ πξψηε νκαδηθή εξγαζία, πξαγκαηνπνηεί κηα ζχληνκε ελεκέξσζε γηα ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ νκάδσλ θαη ηεο ηάμεο (ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη νκάδεο ζρεκαηίδνληαη θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δνπιεχνπλ, ηνπο ξφινπο ηνπο νπνίνπο αλαιακβάλνπλ θαη ηνλ θνηλφ ζηφρν ηεο νκάδαο, ν νπνίνο δηαθνξνπνηείηαη ζε θάζε κάζεκα). Βέβαηα, νη καζεηέο θαηαιαβαίλνπλ ηηο απαηηήζεηο ηεο δηαδηθαζίαο επί ησ έξγσ. Χζηφζν, επεηδή νη δηαδηθαζίεο ηνπ έξγνπ δελ είλαη απηνλφεηεο γηα ηνπο καζεηέο νη νπνίνη δελ έρνπλ δνπιέςεη μαλά ζπλεξγαηηθά, απαηηείηαη ρξφλνο κέρξη νη καζεηέο λα εμνηθεησζνχλ κε ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. ην δηάζηεκα απηφ, νη δηδάζθνληεο έρνπλ παξαηεξήζεη πεξηπηψζεηο καζεηψλ πνπ πξνηηκνχλ ηελ αηνκηθή εξγαζία ή καζεηψλ πνπ έρνπλ αλάξκνζηε ζπκπεξηθνξά ή καζεηψλ πνπ ζέινπλ λα έρνπλ εγεηηθφ ξφιν ζηελ νκάδα (επηβάιινληαο ηελ άπνςή ηνπο ή ππνηηκψληαο ηνπο άιινπο ή ππεξηνλίδνληαο ηελ πξνζθνξά ηνπο ζην νκαδηθφ έξγν). Μάιηζηα, ν Σ. αλαθέξεη φηη αλαπφθεπθηα θάπνηνη καζεηέο επηδεηθλχνπλ εγεηηθέο ζηάζεηο κέζα ζηελ νκάδα, δηφηη είλαη πην δπλακηθέο πξνζσπηθφηεηεο. Δλψ, ινηπφλ, ζηελ πεξίπησζε ησλ πνιχ αλήζπρσλ καζεηψλ παξεκβαίλεη άκεζα ν ίδηνο, πξνθεηκέλνπ λα κελ μεθχγεη ε θαηάζηαζε, ζηελ 144

146 πεξίπησζε ησλ καζεηψλ πνπ επηδεηθλχνπλ εγεηηθέο ζηάζεηο, πξνηξέπεη ηνπο καζεηέο λα βξνπλ ηξφπν λα ιχζνπλ ην πξφβιεκα ην νπνίν ηνπο απαζρνιεί, θαζψο «φηαλ ζα είλαη ζε άιιν πιαίζην π.ρ. κηα δνπιεηά ζα πξέπεη λα ηα θαηαθέξνπλ κφλνη ηνπο θαη δελ ζα έρνπλ ηνπο γνλείο ή ηνπο δαζθάινπο ηνπο γηα λα βξνπλ κηα ιχζε». Οη καζεηέο, ινηπφλ, νη νπνίνη ληψζνπλ αδηθεκέλνη, πξέπεη λα δηεθδηθήζνπλ ην δηθαίσκά ηνπο ζηελ έθθξαζε ηεο πξνζσπηθήο ηνπο άπνςεο, εηδηθά αλ ιάβνπλ ππφςε ηνπο ην ρξνληθφ δηάζηεκα ζην νπνίν ζα πξέπεη λα ζπλεξγαζηνχλ. Ζ ζηαζεξφηεηα ησλ νκάδσλ γηα έλα αξθεηά κεγάιν δηάζηεκα (5-6 εβδνκάδεο), νδεγεί ηνπο καζεηέο ζην λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη δε κπνξνχλ λα ζπλερίζνπλ δνπιεχνπλ κε απηνχο ηνπο φξνπο θαη πξέπεη λα δηεθδηθήζνπλ ην δηθαίσκα λα ιακβάλεηαη ππφςε ν ιφγνο ηνπο ζην ηειηθφ απνηέιεζκα. Β.4 Αληαγσληζηηθέο ζρέζεηο Δλψ ν Σ. δελ έρεη δηαπηζηψζεη δεηήκαηα αληαγσληζκνχ ζηελ ηάμε, ν Υ. έρεη παξαηεξήζεη φηη ππάξρεη ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ καζεηψλ, ε νπνία δεκηνπξγεί αληαγσληζηηθέο ζρέζεηο. Απηφ ζπκβαίλεη «θπξίσο ζηα παηδηά ηεο πξψηεο ηάμεο ή, θαιχηεξα, φηαλ εθαξκφδεηαη γηα πξψηε θνξά ε κέζνδνο». Γηα λα απνθεπρζεί ε άκεζε ζχγθξηζε, ζπρλά αλαηίζεληαη δηαθνξεηηθέο εξγαζίεο ζε θάζε νκάδα. Ο Υ. ηνλίδεη φηη κε ηηο ελέξγεηέο ηνπ επηδηψθεη λα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο λα θαηαλνήζνπλ φηη ε αλακέηξεζε γίλεηαη κφλν κε ηνλ εαπηφ ηνπο (σο άηνκα θαη σο ζπιινγηθά ππνθείκελα, ηα νπνία αληηπξνζσπεχνπλ ηελ θάζε νκάδα) γηα ηελ επίηεπμε ηνπ θνηλνχ ζηφρνπ, ν νπνίνο είλαη «ε πιήξεο αληαπφθξηζε ζηε δξαζηεξηφηεηα πνπ ηνπο έρεη αλαηεζεί». Γ. Απνηίκεζε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο Δπεηδή ζηε ζχγρξνλε επνρή νη άλζξσπνη έρνπλ κάζεη λα ιεηηνπξγνχλ «απνθιεηζηηθά αηνκηθά θαη αηνκηθηζηηθά», ν Σ. ζεσξεί φηη κε απηήλ ηε δηαδηθαζία δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο λα κάζνπλ ζπλ-εξγάδνληαη. πσο νξζψο πεξηγξάθεη ν Υ., ζε δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο εθηφο ζρνιείνπ, ηα παηδηά δνπιεχνπλ ζε νκάδεο. Αθφκα θαη ζηνλ επαγγεικαηηθφ ρψξν απαηηνχληαη δεμηφηεηεο ζπλεξγαζίαο. Οη νκάδεο πθίζηαληαη ζηελ θαζεκεξηλφηεηα φισλ ησλ αλζξψπσλ, νπφηε γελλνχληαη εχινγα εξσηήκαηα φηαλ απηέο απνξξίπηνληαη απφ ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Σν ζρνιείν νθείιεη λα δεκηνπξγεί έλα πεξηβάιινλ αληίζηνηρν κε απηφ ηεο πξαγκαηηθήο δσήο θαη λα νπιίδεη ηνπο καζεηέο κε δεμηφηεηεο ζπλεξγαζίαο. 145

147 Απαξηζκψληαο ηα ζπλνιηθά νθέιε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο γηα ηνπο καζεηέο, ν Σ. δηαηππψλεη κε ζπγθεθξηκέλε ζεηξά ηα εμήο: 1. επηθνηλσλία, 2. αλάπηπμε δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, 3. έθθξαζε ζπλαηζζήκαηνο. Ο ίδηνο ηνλίδεη φηη ζθνπίκσο δελ αλαθέξεη θάπνην φθεινο ζε γλσζηηθφ επίπεδν, θαζψο ην αμηνινγεί φηη είλαη δεπηεξεπνχζεο ζεκαζίαο, απφ ηε ζηηγκή πνπ ε γλψζε δηαηίζεηαη ζε αθζνλία. Δθηηκά φηη είλαη πην ρξήζηκν ην λα ηνπο κάζεη λα δηαρεηξίδνληαη ηνλ φγθν ηεο γλψζεο θαη λα αμηνινγνχλ ηελ πιεζψξα κελπκάησλ πνπ δέρνληαη θαζεκεξηλψο, ιακβάλνληαο ππφςε ηελ πνιππξηζκαηηθφηεηα. Αληηιακβάλεηαη ην ζχγρξνλν ζρνιείν θπξίσο σο ζεζκφ πξφιεςεο θαη φρη σο ζεζκφ παξνρήο γλψζεο. Γηα ην ιφγν απηφ, θξίλεη φηη πξέπεη λα δνζεί ηδηαίηεξε έκθαζε ζην ζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν, ην νπνίν ζην ζρνιείν ζπλερίδεη λα πζηεξεί έλαληη ηνπ γλσζηηθνχ. Γηα ηνλ Υ., ε θαηάηαμε κε ηα νθέιε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο έρεη σο εμήο: 1. ελεξγνπνίεζε καζεηψλ, 2. δεκηνπξγία θαη ελδπλάκσζε δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, 3. βειηίσζε ηεο επίδνζεο. Ηδηαίηεξε έκθαζε δίλεη ζηα δχν πξψηα, ηα νπνία εθηηκά φηη είλαη θαη εθείλα πνπ δηαθνξνπνηνχλ ηε ζπλεξγαηηθή απφ ηελ παξαδνζηαθή πξνζέγγηζε. Σν πξψην, ινηπφλ, κεγάιν θέξδνο ηεο δηαδηθαζίαο είλαη φηη νη καζεηέο ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ παξαγσγή ηεο γλψζεο θαη δελ παξαθνινπζνχλ ηε δηδαζθαιία σο παζεηηθνί δέθηεο (αθαδεκατθφο ηνκέαο), ελψ ην δεχηεξν φθεινο αθνξά ζηελ νηθνδφκεζε ηεο επηθνηλσλίαο θαη ηεο εκπηζηνζχλεο κεηαμχ ησλ καζεηψλ (θνηλσληθφο θαη ζπλαηζζεκαηηθφο ηνκέαο). Αθνινπζεί ε εθηίκεζε ησλ δχν εθπαηδεπηηθψλ, σο απνηέιεζκα ηεο δηδαθηηθήο ηνπο εκπεηξίαο, γηα ηα νθέιε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζε θαζέλαλ απφ ηνπο ηξεηο ηνκείο (αθαδεκατθφ, θνηλσληθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα). Γ.1 Αθαδεκατθφο ηνκέαο Ζ απνηίκεζε ηνπ Υ. γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε εδψ θαη επηά ρξφληα πνπ ηελ αμηνπνηεί ζπζηεκαηηθά είλαη φηη ππάξρεη βειηίσζε ζηελ ζπλνιηθή επίδνζε ησλ καζεηψλ θαη φηη «ην καζεζηαθφ επίπεδν αλεβαίλεη». πγθξίλνληάο ηελ κε ηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία, ν Υ. δηαπηζηψλεη φηη κε ηελ ζπλεξγαηηθή κέζνδν δηδαζθαιίαο επηηπγράλνληαη θαιχηεξα απνηειέζκαηα κάζεζεο. Γηα ηνλ Υ. ππάξρνπλ πνιινί ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο κπνξεί έλαο εθπαηδεπηηθφο λα αμηνινγήζεη ηελ επίδνζε ησλ καζεηψλ. ηε ζπλέληεπμε ζρνιηάζηεθαλ ηξεηο απφ απηνχο. ε ζπκκεηνρή ζην κάζεκα, νη αηνκηθέο εξγαζίεο θαη νη γξαπηέο εμεηάζεηο. Ζ αληίιεςε ηνπ θαζεγεηή ζπλάδεη κε ηε δηαηχπσζε ησλ ζεζκηθψλ θεηκέλσλ Α.Π.. Γ.Δ.Π.Π.., 146

148 ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε αμηνιφγεζε πεξηιακβάλεη φρη κφλν ηα δηαγσλίζκαηα, αιιά θαη ηηο «πξνθνξηθέο θαη γξαπηέο αζθήζεηο δηαθφξσλ εηδψλ κέζα ζηελ ηάμε», ηηο εξγαζίεο πνπ αλαηίζεληαη γηα ην ζπίηη θαη ηηο «ζπλζεηηθέο εξγαζίεο δηαζεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο» (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 2003: 62). ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία ε ζπκκεηνρή είλαη απμεκέλε, δηφηη ην πιαίζην ηεο νκάδαο δίλεη ζηνπο καζεηέο κηα αζθάιεηα θαη νη καζεηέο ληψζνπλ ιηγφηεξν εθηεζεηκέλνη. ηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο ζπρλά, φπσο δηαπηζηψζακε θαη απφ ηελ εζλνγξαθηθή κειέηε, νη καζεηέο δηζηάδνπλ λα εθθξαζηνχλ θνβνχκελνη κελ ηνπο ριεπάζνπλ νη ζπκκαζεηέο ηνπο. ην νκαδνζπλεξγαηηθφ πιαίζην ππάξρεη κεγαιχηεξε νηθεηφηεηα θαη, ζπλεπψο, κεγαιχηεξε ειεπζεξία έθθξαζεο. αθψο, δελ κπνξνχκε λα εμαζθαιίζνπκε ηε ζπκκεηνρή φισλ ζην 100%, φπσο παξαδέρεηαη ν Υ., αιιά δηαζθαιίδνπκε ηελ ελεξγνπνίεζε φισλ ησλ καζεηψλ ζην κάζεκα, είηε ζε κεγαιχηεξν είηε ζε κηθξφηεξν βαζκφ. Άιισζηε, ζηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία απηφ θαζίζηαηαη αθφκα πην δχζθνιν, γηαηί, ν έιεγρνο γίλεηαη απφ έλαλ, ηνλ δηδάζθνληα, ελψ ζηα νκαδηθά ζρήκαηα, φπσο είπακε, ππάξρεη εζσηεξηθφο έιεγρνο ζηελ νκάδα απφ ηα άιια κέιε, αιιά θαη εμσηεξηθφο έιεγρνο απφ ηηο άιιεο νκάδεο, νπφηε είλαη δχζθνιν θάπνηνο καζεηήο λα θξαηήζεη απφζηαζε απφ ην έξγν. Ο Υ. ζεσξεί απαξάδεθηε ηελ εηθφλα ηνπ καζεηή πνπ παξαθνινπζεί έλα κάζεκα παζεηηθά, φπσο ππαγνξεχεη ε άκεζε κεησπηθή δηδαζθαιία, θαη αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά «Μπνξεί λα αθνχεη ή λα καζαίλεη θαη λα γίλεηαη άξηζηνο καζεηήο, αιιά ην λα πεξάζεηο έμη ζαξαληαπεληάιεπηα θνηηάδνληαο απιά είλαη εθηαιηηθφ, ην έρνπκε πεξάζεη θαη εκείο.». Ζ ελζπλαίζζεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γηα ηνπο καζεηέο θαίλεηαη λα είλαη εθείλε πνπ επεξεάδεη ηηο δηδαθηηθέο ηνπ επηινγέο, επηδηψθνληαο λα εμαζθαιίζεη φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξε θηλεηνπνίεζε ησλ καζεηψλ κέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία. Ζ επίδνζε κπνξεί λα ειεγρζεί θαη κε ηελ αλάζεζε αηνκηθψλ εξγαζηψλ γηα ην ζπίηη. Αλαγλσξίδεηαη ζαθέζηαηα φηη ε αηνκηθή εξγαζία δελ δηαζθαιίδεη φηη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηδαζθαιίαο ν καζεηήο ήηαλ ελεξγφο. Χζηφζν, ελδέρεηαη λα θαιχςεη ηα θελά πνπ ηνπ δεκηνπξγήζεθαλ απφ ηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία ζηελ ηάμε, θαζψο εμεηάδεη (μαλά) ην πιηθφ πνπ επεμεξγάζηεθαλ ζηελ ηάμε. Ο ηξίηνο ηξφπνο αμηνιφγεζεο ηεο επίδνζεο είλαη ηα απνηειέζκαηα ησλ καζεηψλ ζηηο γξαπηέο δνθηκαζίεο (δηαγσλίζκαηα). Ο Υ. δηαθξίλεη φηη αθφκα θαη νη καζεηέο νη νπνίνη δελ δηαβάδνπλ, γξάθνπλ φζα είραλ θάλεη ζηελ νκάδα. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ ηζηνξία κπνξεί λα ηνπο δεηεζεί λα γξάςνπλ γηα ηελ ζξεζθεπηηθή πνιηηηθή ηνπ Κσλζηαληίλνπ, αιιά λα κελ έρνπλ δηαβάζεη φινη. Παξφια απηά, ζα απαληήζνπλ ζηελ 147

149 εξψηεζε ζεκεηψλνληαο απηά πνπ έρνπλ επεμεξγαζηεί ζην πιαίζην ηεο νκάδαο (γηα ην λφκηζκα κε ην Υξηζηφγξακκα, γηα ηελ ζεκαία κε ην ιάβαξν θηι.). Απηφ δείρλεη φηη έλα κέξνο ηεο γλψζεο κέλεη εγγεγξακκέλν πεξηζζφηεξν ζηε κλήκε. Μπνξεί λα κελ θξαηήζνπλ νη καζεηέο φιε ηελ ηζηνξηθή γλψζε πνπ δηδάζθνληαη, αιιά ζίγνπξα έλα κέξνο ηεο ζα ην ζπκνχληαη πεξηζζφηεξν, ζε αληίζεζε κε ηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία, ε νπνία ελψ κπνξεί λα πξνζθέξεη πην νιηζηηθά ηε γλψζε, δελ δηαζθαιίδεη κνληκφηεξα απνηειέζκαηα κάζεζεο. Ο Σ. παξαδέρεηαη φηη ήηαλ θαρχπνπηνο σο πξνο ηα νθέιε ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο θαη σο πξνο ηε δηαδηθαζία ηεο, δηφηη ζεσξνχζε φηη ε δηδαθηέα χιε δε ζα κπνξνχζε λα νινθιεξσζεί, θαζψο είρε δηαπηζηψζεη φηη ε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε είλαη κηα ρξνλνβφξα δηαδηθαζία (ηφζν θαηά ην ζρεδηαζκφ ηεο φζν θαη θαηά ηελ εθαξκνγή ηεο ζηελ ηάμε), θάηη πνπ δελ κπνξεί θαλείο λα ην ακθηζβεηήζεη. Πξηλ απφ ηέζζεξα ρξφληα άξρηζε λα ηελ αμηνπνηεί ζπζηεκαηηθά ζηελ ηάμε ηνπ θαη πιένλ ν ίδηνο είλαη ππέξκαρνο ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. Βέβαηα, έρεη δηαπηζηψζεη φηη απηή έρεη κεγαιχηεξε εθαξκνγή ζην γλσζηηθφ αληηθείκελν ηεο Ηζηνξίαο θαη ησλ Νέσλ Διιεληθψλ, ρσξίο λα απνθιείεη ηελ εθαξκνγήο ηεο θαη ζηα άιια καζήκαηα. Απφ ηελ εκπεηξία ηνπ ζπκπεξαίλεη φηη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία βειηηψλεη ηελ απφδνζε θαη ζηε ζπλέληεπμε εζηηάδεη ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν απηφ ζπκβαίλεη, εθθξάδνληαο παξάιιεια ηηο παξαδνρέο ηνπ γηα ην ηη αληηιακβάλεηαη σο γλψζε. Βαζηθή επηδίσμε ηνπ Σ. σο εθπαηδεπηηθνχ «δελ είλαη ηφζν λα κάζνπλ ηε γλψζε φζν λα κάζνπλ λα δηαρεηξίδνληαη ηε γλψζε». Καζψο δνχκε ζε κηα επνρή ζηελ νπνία ε πιεξνθνξία δηαρέεηαη κε πιεζσξηθφ ηξφπν ζην δηαδίθηπν, ν Σ. επηδηψθεη λα εθνδηάζεη ηνπο καζεηέο κε εξγαιεία, κε ηα νπνία ζα κπνξνχλ λα ηελ επεμεξγάδνληαη. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ Ηζηνξία «φηαλ φιεο νη νκάδεο έρνπλ πεγέο, αθφκα θαη φηαλ είλαη δηαθνξεηηθέο, φινη νη καζεηέο καζαίλνπλ πψο λα δηαρεηξίδνληαη κηα ηζηνξηθή πεγή». Αληίζηνηρα, ζηε Ν.Δ. Γιψζζα ή ζηε Λνγνηερλία, κέζα απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο παξαγσγήο ιφγνπ ή δεκηνπξγηθήο γξαθήο νη καζεηέο καζαίλνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα γξάςνπλ κηα παξάγξαθν ή ζα παξάγνπλ πξσηφηππε ζθέςε. Ζ ζπλεηζθνξά ηνπ νκαδηθνχ ζρήκαηνο ζηε πεξίπησζε απηή, έγθεηηαη ζηελ πνιιαπιφηεηα ησλ νπηηθψλ. Μέζα απφ ηελ αληαιιαγή απφςεσλ δηαηππψλνληαη δηαθνξεηηθέο ηδέεο θαη γλψκεο, νη νπνίεο αλαηξνθνδνηνχλ ηε ζθέςε ησλ καζεηψλ. πσο ππνζηεξίδεη θαη ν ίδηνο «Γελ κπνξεί έλαο άλζξσπνο λα ηα ζθεθηεί φια. ίγνπξα ζα ηνπ πνπλ θάηη θαη νη άιινη πνπ απηφο δελ ην έρεη ζθεθηεί. ίγνπξα θαη απηφο ζα ζπλεηζθέξεη κε θάπνηνλ ηξφπν ζηελ νκάδα κε θάηη πνπ νη άιινη δελ είραλ ζθεθηεί.». Ζ πνιππξηζκαηηθφηεηα 148

150 απνξξίπηεη ηελ αληίιεςε φηη ε γλψζε είλαη κνλνδηάζηαηε θαη αλνίγεη λένπο νξίδνληεο ζηε ζθέςε ησλ καζεηψλ. Δπηπιένλ, ε θάζε ηεο αλαθνίλσζεο ησλ απνηειεζκάησλ ζπκβάιιεη ζηε ζέαζε ησλ πνιιαπιψλ νπηηθψλ ησλ άιισλ νκάδσλ, ηδηαίηεξα αλ θάπνηεο νκάδεο αζρνινχληαη κε ην ίδην ζέκα. ε απηή ηε θάζε ηε θάζε, νη νκάδεο δηαβάδνπλ ην θείκελν ην νπνίν επεμεξγάζηεθαλ ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο θαη ηελ απάληεζε ζηελ εξψηεζε πνπ είρε ηεζεί. Οη άιινη καζεηέο έρνπλ θσηνηππεκέλν ην πιηθφ φισλ ησλ νκάδσλ θαη ηαπηφρξνλα ζεκεηψλνπλ ζην θπιιάδην ηα βαζηθά ζηνηρεία ηεο απάληεζεο, ηα νπνία θαηαγξάθεη ν θαζεγεηήο ζηνλ πίλαθα. Με ηνλ ηξφπν απηφ, δηαζθαιίδεηαη ε πξνζνρή ησλ καζεηψλ ηελ ψξα ηεο παξνπζίαζεο θαη ηνπο δίλεηαη ε δπλαηφηεηα λα θξαηήζνπλ θαιέο ζεκεηψζεηο απφ ην κάζεκα, νη νπνίεο ζα δηεπθνιχλνπλ ην δηάβαζκά ηνπο. Γ.1.1 Νενειιεληθή Γιψζζα ηε Νενειιεληθή Γιψζζα ν Σ. αμηνπνηεί ηε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε θαηά ηελ παξαγσγή ιφγνπ κηθξήο έθηαζεο (κία παξάγξαθνο), ελψ ν Υ. ζηελ πξφζιεςε ιφγνπ θαη ζην πξνζπγγξαθηθφ ζηάδην ηεο παξαγσγήο ιφγνπ. Ο Υ. ππνζηεξίδεη φηη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία αλαπηχζζεη ηηο επηθνηλσληαθέο δεμηφηεηεο ζε δχν επίπεδα: ζην επίπεδν ηνπ πξνθνξηθνχ θαη ζην επίπεδν ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ. ε πξνθνξηθφ επίπεδν, νη καζεηέο εμαζθνχλ ηηο επηθνηλσληαθέο ηνπο δεμηφηεηεο, θαζψο πξνζπαζνχλ λα κεηαθέξνπλ ηηο ζθέςεηο ηνπο ζηα ππφινηπα κέιε ηεο νκάδαο, ρξεζηκνπνηψληαο απιφ θαη θαζεκεξηλφ ιφγν. Ο Σ. πξνζζέηεη φηη ην γεγνλφο φηη κέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία πξνσζείηαη ε δηακαζεηηθή επηθνηλσλία είλαη έλα κεγάιν πιενλέθηεκα γηα ην γισζζηθφ κάζεκα. Τπέξκαρνο ηεο πνιππξηζκαηηθφηεηαο, ν Σ. ππνζηεξίδεη φηη κέζα απφ ηελ αληαιιαγή απφςεσλ είλαη δπλαηή ε ζέαζε ησλ πνιιαπιψλ νπηηθψλ. Δπίζεο, φπσο αλέθεξε θαη ζε πξνεγνχκελν άμνλα, θαζψο νη καζεηέο θαινχληαη λα ηεθκεξηψζνπλ ηηο απφςεηο ηηο νπνίεο δηαηππψλνπλ ζηελ νκάδα, εμαζθνχλ ηνλ επηρεηξεκαηηθφ ηνπο ιφγν. Σν ηειηθφ απνηέιεζκα είλαη κηα ζχλζεζε ηδεψλ, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη φιεο νη ηδέεο πξνζηίζεληαη ζην ηειηθφ θείκελν. ην ηέινο ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο, γίλεηαη κηα απνηίκεζε ησλ ηδεψλ θαη ησλ απφςεσλ θαη ε νκάδα απνθαζίδεη πνηεο ζα θξαηήζεη θαηά ηελ ηειηθή ζχλζεζε. πλερίδνληαο ην ζπιινγηζκφ ηνπ Υ., ην πξνθνξηθφ επίπεδν έρεη άιιε κία δηάζηαζε. Ζ δηαδηθαζία δε δχλαηαη λα ιήμεη κε ηελ νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ, θαζψο ε ζπιινγηθή πξνζπάζεηα ζα έκελε κεηέσξε. Ζ θάζε νκάδα θαιείηαη λα παξνπζηάζεη θαη λα ζηεξίμεη ην έξγν ηεο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο. Οη καζεηέο, ινηπφλ, νη νπνίνη 149

151 εθπξνζσπνχλ ηελ νκάδα, «παξάγνπλ έλα δηαθνξεηηθνχ χθνπο ιφγν, εκηεπίζεκν», θαζψο ηψξα απεπζχλνληαη ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο θαη επηδηψθνπλ λα κεηαθέξνπλ ηε ζπιινγηζηηθή ηεο νκάδαο ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο θαη ζηνλ δηδάζθνληα. ε δεχηεξν επίπεδν, είλαη αλαπφθεπθηε ε επηθνηλσλία κέζσ γξαπηνχ ιφγνπ, θαζψο δεηείηαη απφ ηνπο καζεηέο λα παξαδψζνπλ γξαπηψο ηελ εξγαζία ηνπο. Αλάινγα κε ην είδνο ηεο δξαζηεξηφηεηαο πνπ θάζε θνξά ηνπο αλαηίζεηαη, νη καζεηέο αζθνχληαη ζηελ επεμεξγαζία ή ζηελ παξαγσγή ιφγνπ. πλνιηθά, ινηπφλ, θαίλεηαη φηη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία θαιχπηεη ηηο επηδηψμεηο ησλ ζεζκηθψλ θεηκέλσλ γηα αλάπηπμε ηφζν ηνπ γξαπηνχ φζν θαη ηνπ πξνθνξηθνχ ιφγνπ. Γ.2 Κνηλσληθφο ηνκέαο Πέξα απφ ηα νθέιε ζε γλσζηηθφ επίπεδν, νη δχν εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ε ζπλεξγαηηθή πξνζθέξεη ζηνπο καζεηέο κηα επθαηξία γλσξηκίαο κεηαμχ ηνπο (Σ.: «[ ] ζνπ δίλεηαη ε επθαηξία λα γλσξίζεηο άηνκα πνπ δελ έρεη γλσξίζεη κέρξη εθείλε ηε ζηηγκή θαη ελδερνκέλσο λα θάλεηο θαη θαηλνχξηνπο θίινπο. Αιιά απηφ δελ κπνξψ λα ην μέξσ.», Υ. «Δίλαη κηα πνιχ θαιή επθαηξία λα γλσξηζηνχλ θαη κεηαμχ ηνπο, γηαηί, ζε κεγάια ηκήκαηα, είλαη νκάδεο, είλαη παξέεο.»). Ο Υ., κάιηζηα, αλέθεξε φηη κέζα απφ ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε νη καζεηέο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα, «Πέξα απφ ηελ απιή γλσξηκία, ζηγά ζηγά λα αλαπηχμνπλ θαη ζρέζεηο πνπ ζα ηνπο ρξεηαζηνχλ γηα λα πξνρσξήζνπλ σο ηκήκα, σο ηάμε». Μέζα ζηα νκαδηθά ζρήκαηα εθθνιάπηνληαη νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ θαη αλαπηχζζεηαη ε επηθνηλσλία. Ζ αλάπηπμε ζρέζεσλ εκπηζηνζχλεο θαη θαηαλφεζεο θαζίζηαηαη πνιχ πεξηζζφηεξν αλαγθαία ζην ζπγθεθξηκέλν ζρνιείν, ζην νπνίν νη καζεηέο πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο θαη δελ γλσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο, κε απνηέιεζκα ζηελ αξρή ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο λα «είλαη ην θάζε παηδάθη κφλν ηνπ» (Υ.). Γελ πεξηκέλνπκε νχηε επηδηψθνπκε λα γίλνπλ φινη νη καζεηέο θίινη κεηαμχ ηνπο θαη δελ κπνξνχκε λα γλσξίδνπκε αλ φλησο θάπνηα παηδηά γίλνληαη θίινη κέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία, φπσο δήισζε ν Σ.. Σν επηδησθφκελν είλαη αθελφο ε δεκηνπξγία θαη ελδπλάκσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη αθεηέξνπ ε εμνηθείσζε ζηελ ζπλ-εξγαζία θαη φ, ηη απηή ζπλεπάγεηαη. Γ.3 πλαηζζεκαηηθφο ηνκέαο Απφ ηελ αλαηξνθνδφηεζε πνπ ιακβάλνπλ νη δηδάζθνληεο ηφζν θαηά ηε δηάξθεηα φζν θαη ζην ηέινο ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο, θαίλεηαη φηη νη καζεηέο πξνηηκνχλ ηε νκαδηθή απφ ηελ αηνκηθή εξγαζία. Ο Σ. απνδίδεη απηή ηελ πξνηίκεζε ζηελ αίζζεζε 150

152 ηνπ αλήθεηλ, κηα απφ ηηο βαζηθέο αλάγθεο ηνπ αλζξψπνπ ζηελ ππξακίδα ησλ αλαγθψλ ηνπ Glasser. Οη καζεηέο ληψζνπλ εληαγκέλνη κέζα ζε έλα ππν-ζχλνιν ελφο επξχηεξνπ ζπλφινπ, ζην νπνίν ε επζχλε κνηξάδεηαη. ε απηφ πξνζηίζεηαη ην αίζζεκα αζθάιεηαο πνπ πξνζθέξεη ην πεξηβάιινλ ηεο νκάδαο ζηνλ θάζε καζεηή. Ο καζεηήο ληψζεη πξνζηαηεπκέλνο απφ ηελ θαθψο λννχκελε θξηηηθή ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπ, νπφηε νπνηνδήπνηε νιίζζεκα δε ζηηγκαηίδεη θάπνην πξφζσπν. Δπηπιένλ, ε νηθεηφηεηα πνπ απνπλέεη ε νκάδα, δίλεη ηε δπλαηφηεηα αθφκα θαη ζηνπο πην ζπλεζηαικέλνπο καζεηέο λα εθθξάδνληαη κε κεγαιχηεξε ειεπζεξία. Σέινο, κέζα απφ ηελ αιιειεμάξηεζε πνπ δεκηνπξγεί ν θνηλφο ζηφρνο θαη ν πεξηνξηζκέλνο ρξφλνο πνπ δηαηίζεηαη γηα ηελ επίηεπμή ηνπ νηθνδνκείηαη ε εκπηζηνζχλε ησλ καζεηψλ. Ο Υ. ζεκεηψλεη, κάιηζηα, φηη φζν πην κηθξή είλαη ε νκάδα, ηφζν πην εχθνια αλαπηχζζνληαη νη ζρέζεηο εκπηζηνζχλεο, δηφηη ζην κεγάιν ζχλνιν ηα θαλάιηα επηθνηλσλίαο είλαη πνιιά θαη ε αλάπηπμε ηέηνησλ ζπλαηζζεκάησλ είλαη πην δχζθνιε. 4. πκπεξάζκαηα πδήηεζε ηελ ελφηεηα απηή ζα αλαθεξζνχκε ζηα βαζηθά ζεκεία πνπ αλαδχζεθαλ απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα, ζε κηα πξνζπάζεηα ζπγθεξαζκνχ ηεο έξεπλαο κε ηε ζεσξία γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε θαη ην team building. Παξάιιεια, κέζα απφ ηε ζπδήηεζε ζα επηρεηξήζνπκε λα δψζνπκε απαληήζεηο ζηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα πνπ ζέζακε ζε πξφηεξν ζηάδην. Πξηλ ηελ εθαξκνγή ηεο παξέκβαζεο TB, ν εθπαηδεπηηθφο νξίδεη ην κέγεζνο θαη ηε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ. Ο Υ. ζπκθσλεί κε ηελ παξαδνρή φηη φζα πεξηζζφηεξα κέιε απνηεινχλ κηα νκάδα, ηφζν πεξηζζφηεξα θαλάιηα επηθνηλσλίαο δεκηνπξγνχληαη, γεγνλφο πνπ πεξηπιέθεη ηελ επηθνηλσλία θαη θαζηζηά δπζρεξή ηελ ελδπλάκσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ. Γελ πξέπεη λα μερλάκε, φκσο, φηη ζε κηα ηάμε ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ κειψλ ηεο ηάμεο είλαη εθείλνο πνπ θαζνξίδεη ην κέγεζνο ησλ νκάδσλ. ε φιεο ηηο δηδαζθαιίεο δηακνξθψζακε 6 νκάδεο. Γεδνκέλνπ ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ ησλ καζεηψλ ηεο ηάμεο (29 καζεηέο) θαη ησλ απνπζηψλ θάπνησλ καζεηψλ, νη νκάδεο απνηεινχληαλ απφ ηέζζεξα κε πέληε άηνκα ε θαζεκηά. Παξφια απηά, ζηελ πξάμε δηαπηζηψζακε φηη ν παξάγνληαο απηφο δελ επεξέαζε ηφζν ηε δπλακηθή ηεο νκάδαο 151

153 φζν ν παξάγνληαο ηεο ζχζηαζήο ηεο 67. Με βάζε, ινηπφλ, ην ζπλνιηθφ αξηζκφ κηαο ζρνιηθήο ηάμεο, ηα κέιε ηεο θάζε νκάδαο κπνξνχλ λα θπκαίλνληαη απφ ηξία κέρξη πέληε άηνκα, γηα λα εμαζθαιηζηεί κηα ηθαλνπνηεηηθή επηθνηλσλία. ηε βηβιηνγξαθία ηα ζπλήζε θξηηήξηα γηα ην δηαρσξηζκφ ησλ νκάδσλ είλαη ε αλνκνηνγέλεηα σο ην θχιν θαη ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο ησλ παηδηψλ θαη ε νκνηνγέλεηα σο πξνο ηα ελδηαθέξνληά ηνπο 68, ηα νπνία αθνινπζήζακε ζηηο δηδαθηηθέο καο παξεκβάζεηο 69. ηελ πξψηε δηδαζθαιία, παξά ηα παξάπνλα πνπ εθθξάζηεθαλ γηα ηε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ, δε θάλεθε λα δεκηνπξγείηαη θάπνην πξφβιεκα ζε δηαπξνζσπηθφ επίπεδν πνπ λα επεξεάδεη ηελ εξγαζία ζηηο νκάδεο. ηε δεχηεξε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, φκσο, νη ελδν-νκαδηθέο δηαθσλίεο ησλ καζεηψλ, επεξέαζαλ ην έξγν θαη ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ καζεηψλ ζε θάπνηεο νκάδεο, παξά ην γεγνλφο φηη ζπλνιηθά ε ηάμε θηλεηνπνηήζεθε ζε κεγάιν βαζκφ. Ζ δπζαξέζθεηα πνπ πξνθιήζεθε απφ ηηο εληάζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαλ ζηηο νκάδεο απνδφζεθε ζηελ ίδηα ηε ζχζηαζε ηεο νκάδαο. Απηφ θαίλεηαη μεθάζαξα ζηνλ άμνλα «Πξνηάζεηο βειηίσζεο ηεο δηαδηθαζίαο», ζην θεθάιαην ησλ ζπλεληεχμεσλ ησλ καζεηψλ, ζην νπνίν παξαηεξνχκε φηη νη κηζνί καζεηέο δήισζαλ φηη ζα επηζπκνχζαλ λα είλαη δηαθνξεηηθή ε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ θαη πξφηεηλαλ σο θξηηήξην ρσξηζκνχ ηηο ζπκπάζεηεο ησλ καζεηψλ ή ηνπο θνηλνχο ηνπο ραξαθηήξεο. Θεσξνχκε, ινηπφλ, φηη ε δηάθξηζε ησλ νκάδσλ κε θξηηήξην ηελ ηπραηφηεηα (ρσξηάηηθε ζαιάηα, νλνκαζηηθή ενξηή 70 ) πνπ εθαξκφδνπλ θαη πξνηείλνπλ νη δχν έκπεηξνη θαζεγεηέο, είλαη δπλαηφλ λα κεηψζεη ηα παξάπνλα ησλ καζεηψλ, θαζψο ν δηδάζθνληαο δελ κπνξεί λα επέκβεη γηα λα αιιάμεη ηε ζχζηαζε. Ζ ιχζε απηή θαίλεηαη πην αμηνθξαηηθή, δηφηη ε δηακφξθσζε ησλ νκάδσλ δελ θαζνξίδεηαη απφ ηνλ δηδάζθνληα απζεληία, αιιά νχηε απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο, θάηη πνπ ζα δεκηνπξγνχζε ζπγθξνχζεηο θαη αληαγσληζκφ αλάκεζα ζηηο νκάδεο παξέεο. Βέβαηα, δελ κπνξνχκε λα παξαβιέςνπκε ην γεγνλφο φηη ζε κηα αλνκνηνγελή 67 Τπήξραλ νκάδεο ησλ ηεζζάξσλ καζεηψλ πνπ δε ιεηηνχξγεζαλ ηφζν θαιά φζν άιιεο ηεηξάδεο θαη νκάδεο ησλ πέληε καζεηψλ πνπ δελ ζπλεξγάζηεθαλ ηφζν θαιά φζν άιιεο πεληακειείο νκάδεο. 68 Δδψ, βέβαηα, ηίζεηαη ην δήηεκα ηεο νπηηθήο, δηφηη ζε κηα νκάδα κε άηνκα πνπ έρνπλ ηα ίδηα ελδηαθέξνληα ελδέρεηαη ν δηάινγνο λα είλαη κνλφπιεπξνο, ελψ ζε κηα εηεξνγελή νκάδα, νη επνηθνδνκεηηθέο δηαθσλίεο πνπ αθνξνχλ ην ίδην ην έξγν είλαη δπλαηφλ λα θαηαιήμνπλ ζε έλα πνιπδηάζηαην απνηέιεζκα. 69 Τπελζπκίδεηαη φηη ζηελ πξψηε θαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία αθνινπζήζεθαλ ην θξηηήξην ηεο αλνκνηνγέλεηαο σο πξνο ην θχιν θαη ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο, ελψ ζηε δεχηεξε ην θξηηήξην ηεο αλνκνηνγέλεηαο σο πξνο ην θχιν θαη ηεο νκνηνγέλεηαο σο πξνο ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ. 70 Δίλαη πην δίθαηνο ν δηαρσξηζκφο κε βάζε ηελ νλνκαζηηθή ενξηή απ φ, ηη κε βάζε ηελ εκεξνκελία γέλλεζεο, θαζψο εδψ ηίζεληαη αλαπηπμηαθά δεηήκαηα πνπ εκπίπηνπλ ζηε κειέηε ηεο Δμειηθηηθήο Φπρνινγίαο. Γηα παξάδεηγκα, αλ ζε κία νκάδα ππάξρνπλ καζεηέο πνπ έρνπλ γελλεζεί Ηαλνπάξην Φεβξνπάξην θαη ζε κηα άιιε νκάδα καζεηέο πνπ έρνπλ γελλεζεί Ννέκβξην Γεθέκβξην, ππάξρεη έλα κεγάιν ράζκα κεηαμχ απηψλ ησλ δχν νκάδσλ, θαζψο νη καζεηέο έρνπλ ζρεδφλ έλα ρξφλν δηαθνξά θαη νη νκάδεο είλαη άληζεο. 152

154 νκάδα, νη καζεηέο ζπλεηζθέξνπλ ζην ζπιινγηθφ έξγν κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν, αλάινγα κε ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο (Brown, 1994: 174), γεγνλφο πνπ επηβεβαηψλεηαη θαη απφ ηηο ζπλεληεχμεηο θάπνησλ καζεηψλ. Καηαιήγνπκε, ινηπφλ, ζε κηα πξφηαζε, ε νπνία ζα ζπγθεξάζεη θαη ηα δχν θξηηήξηα (αλνκνηνγέλεηα θαη ηπραηφηεηα). ην πξψην δηάζηεκα ηεο εθαξκνγήο ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο, ε ζχζηαζε πξέπεη λα δηακνξθψλεηαη κε θξηηήξην ηελ ηπραηφηεηα, κε ζθνπφ λα πεξηνξίζνπκε ηα παξάπνλα ησλ καζεηψλ θαη λα ελδπλακψζνπκε ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο θαη ηελ επηθνηλσλία. Αθνχ νη καζεηέο εμνηθεησζνχλ κε ηε δηαδηθαζία, ζε επφκελε αιιαγή ησλ νκάδσλ, κπνξνχκε πηα λα εθαξκφζνπκε ην θξηηήξην ηεο αλνκνηνγέλεηαο σο πξνο ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο. πσο πξνέθπςε απφ ηελ παξαηήξεζε θαη ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ δχν θαζεγεηψλ, είλαη εμαηξεηηθά ζεκαληηθφ ε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ λα παξακέλεη ζηαζεξή γηα έλα ρξνληθφ δηάζηεκα. Σνλίδεηαη φηη ε ζηαζεξφηεηα αθνξά γηα έλα νξηζκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα, δηφηη ζε δηαθνξεηηθή πεξίπησζε νη δεζκνί ησλ κειψλ κηαο νκάδαο ζα γίλνπλ ηφζν ηζρπξνί πνπ ζα είλαη δχζθνιε ε έληαμή ηνπο ζε άιιν πεξηβάιινλ. Δπεηδή, ινηπφλ, επηδηψθεηαη νη καζεηέο λα είλαη επέιηθηνη θαη εππξνζάξκνζηνη ζην εθάζηνηε πιαίζην, είλαη απαξαίηεηε απηή ε ελαιιαγή. Αθφκα έλαο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ε ελαιιαγή ζεσξείηαη ζεκαληηθή απφ ηνπο δχν εθπαηδεπηηθνχο θαη πξνηείλνπλ λα πξαγκαηνπνηείηαη αλά πεξίπνπ πέληε εβδνκάδεο, είλαη ε πνηθηιία ησλ καζεζηαθψλ εκπεηξηψλ θαη ε γλσξηκία κε φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξνπο ζπκκαζεηέο ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. πσο δηαπηζηψζακε θαη απφ ηελ εζλνγξαθηθή κειέηε, νη καζεζηαθέο εκπεηξίεο δηαθέξνπλ ζε θάζε νκάδα, θαζψο επεξεάδνληαλ απφ ην πιαίζην ζην νπνίν εθθνιάπηνληαη. Σν πιαίζην απηφ δελ είλαη άιιν απφ ηηο θαηαζηαζηαθέο επθαηξίεο θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο πνπ επεξεάδνπλ ηελ πνξεία πνπ ζα αθνινπζήζεη (Ellington & Dierdorff, 2014: 41-42). Οη δχν εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ ην δηάζηεκα ησλ 5-6 εβδνκάδσλ 71 ηθαλφ γηα ηελ ελδπλάκσζε ησλ δηακαζεηηθψλ ζρέζεσλ θαη ηελ αλάπηπμε ηεο επηθνηλσλίαο. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη φηαλ νη νκάδεο απνηεινχληαη απφ ζηαζεξά κέιε, είλαη δπλαηφλ λα επαλαιακβάλνπλ δηαδηθαζίεο θαη ζε επφκελεο εξγαζίεο νη καζεηέο λα είλαη πην παξαγσγηθνί, θαζψο έρνπλ ηεζεί νη πξνυπνζέζεηο γηα ηελ νκαιή δηεμαγσγή ηεο ζπλεξγαζίαο (Wageman, Gardner & Mortensen, 2012: 308). Δπηπιένλ, ε δηακφξθσζε ζηαζεξψλ νκάδσλ γηα έλα νξηζκέλν δηάζηεκα ζπλεπάγεηαη εμνηθνλφκεζε δηδαθηηθνχ 71 Σν δηάζηεκα ησλ 5-6 εβδνκάδσλ πξνηείλεηαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο θαζεγεηέο, αιιά ζπλαληάηαη θαη ζηε βηβιηνγξαθία γηα ηε δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε. 153

155 ρξφλνπ θαη απνθπγή ησλ ζπλερψλ παξαπφλσλ ησλ καζεηψλ γηα αιιαγή νκάδαο. ηηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο δηαπηζηψζεθε φηη ε ζπλερήο αιιαγή, αθφκα θαη αλ αθνξνχζε κηθξέο ηξνπνπνηήζεηο, πξνθάιεζε αλαζηάησζε θαη δε ζπλέβαιε ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ επηθνηλσλίαο ζε φινπο ηνπο καζεηέο, θαζψο νξηζκέλα παηδηά, φπσο αλαθέξζεθε θαη ζηηο ζπλεληεχμεηο ησλ Ε. θαη Δ. γηα ηε δεχηεξε δηδαζθαιία, ζηακάηεζαλ λα πξνζπαζνχλ λα δηαπξαγκαηεπηνχλ θαη πεξίκελαλ λα ηειεηψζεη ε ψξα γηα λα ιήμεη ε άζρεκε εκπεηξία ζπλεξγαζίαο. Αλ, φκσο, είρε γλσζηνπνηεζεί ζηνπο καζεηέο φηη ην δηάζηεκα πνπ νη νκάδεο ζα παξακείλνπλ κε ηε ζπγθεθξηκέλε δηάηαμε δελ είλαη κία ή δχν δηδαθηηθέο ψξεο αιιά πεξίπνπ δχν κήλεο, ζα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη είλαη αδχλαηνλ λα δνπιέςνπλ κε απηνχο ηνπο φξνπο γηα έλα ηφζν κεγάιν δηάζηεκα θαη ζα πξνζπαζνχζαλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηελ θαηάζηαζε θαη λα αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο, φπσο ζπκβαίλεη ζηηο ηάμεηο ησλ δχν εθπαηδεπηηθψλ. Ζ ζέζε απηή επηβεβαηψλεηαη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, φηαλ ε Δ., ε νπνία εμέθξαζε ηε δπζαξέζθεηά ηεο γηα ηελ νκάδα ζηελ νπνία ηνπνζεηήζεθε, χζηεξα απφ παξφηξπλζε ηεο δηδάζθνπζαο εξεπλήηξηαο, θαηάθεξε λα βξεη ηξφπν λα ζπληνλίζεη ηελ νκάδα ηεο, λα ζπλεξγαζηεί απνηειεζκαηηθά θαη ε νκάδα ηεο λα έρεη έλα πνιχ θαιφ απνηέιεζκα. 72 Καηά ην ζρεδηαζκφ, ν εθπαηδεπηηθφο δε κπνξεί λα κε ιακβάλεη ππφςε ηνπ θαη ηελ πξνεγνχκελε εκπεηξία ησλ καζεηψλ ζηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, ψζηε λα ζρεδηάζεη ηηο θαηάιιειεο δξαζηεξηφηεηεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη φηαλ αλαιακβάλεη έλα ηκήκα ην νπνίν είλαη εμνηθεησκέλν κε ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, φπσο ζπκβαίλεη ζπλήζσο ζηα ηκήκαηα ηεο Β θαη Γ Γπκλαζίνπ ζην ζρνιείν πνπ εξγάδνληαη νη δχν εθπαηδεπηηθνί, δελ ρξεηάδεηαη λα πξνβεί ζε θάπνηα παξέκβαζε ηχπνπ team building, θαζψο νη καζεηέο έρνπλ ήδε ηηο βαζηθέο δεμηφηεηεο πνπ απαηηνχληαη 73. ηελ πεξίπησζε απηή, ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα εμειίμεη απηέο ηηο δεμηφηεηεο, νπφηε πιένλ θάλνπκε ιφγσ γηα team development, ην νπνίν δελ ζα καο απαζρνιήζεη ζηελ παξνχζα κειέηε. ηελ εζλνγξαθηθή κειέηε, ε δηδάζθνπζα είρε ιάβεη ππφςε ηεο ηνλ παξάγνληα ηεο πξνεγνχκελεο εκπεηξίαο, θαηά ην ζρεδηαζκφ ησλ εξγαζηψλ «πςειψλ» 72 Θπκίδνπκε φηη ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία ε ζπγθεθξηκέλε καζήηξηα ζπλάληεζε θάπνηεο δπζθνιίεο, ιφγσ δηαθσλίαο γηα ηελ ηήξεζε ησλ άηππσλ θαλφλσλ ζπκπεξηθνξάο, θαη δήηεζε απφ ηε κέληνξα λα αιιάμεη ζέζε. Ζ κέληνξαο πξαγκαηνπνίεζε ηελ επηζπκία ηεο Δ., ηνπνζεηψληαο ηεο ζε άιιε νκάδα, ζηελ νπνία ε θαηάζηαζε ήηαλ ρεηξφηεξε θαη δελ θαηάθεξε λα ζπλεξγαζηεί, δηφηη θάπνην κέινο ηελ απνκφλσζε, ιφγσ θάπνηαο πξνεγνχκελεο πξνζσπηθήο ηνπο ζχγθξνπζεο. 73 Αλ, βέβαηα, δηαπηζηψζεη θάπνηνο εθπαηδεπηηθφο φηη δηαθέξνπλ ιίγν νη δηθέο ηνπ απαηηήζεηο γηα ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, κπνξεί λα κεζνιαβήζεη κηα ζχληνκε παξέκβαζε TB, ζηελ νπνία ζα ηνπο αζθήζεη ζηνλ δηθφ ηνπ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ νκάδσλ. 154

156 (ηειηθά) απαηηήζεσλ. κσο, ζηε δηδαθηηθή πξαθηηθή δηαπίζησζε φηη ππήξρε έιιεηςε επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ θαη δεμηνηήησλ ζπλεξγαζίαο, θάηη πνπ επηβεβαηψλεηαη ζηηο ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ, νη νπνίνη πεξηέγξαςαλ ηε δηαδηθαζία πνπ πξαγκαηνπνηείηαη ζε άιιν κάζεκα σο κηα δηαδηθαζία νκαδηθήο εξγαζίαο, αιιά φρη ζπλ-εξγαζίαο. πσο παξαδέρηεθαλ νξηζκέλνη καζεηέο, απηφο ήηαλ ν ιφγνο πνπ δελ ήμεξαλ πψο λα δηαρεηξηζηνχλ θάπνηεο θαηαζηάζεηο. Οη δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο θάλεθαλ λα αλαπηχζζνληαη ζε θάπνηεο νκάδεο, ζηηο νπνίεο νη καζεηέο ζπλεηδεηνπνίεζαλ είηε απφ κφλνη ηνπο είηε απφ ην «πάζεκα» ηεο πξνεγνχκελεο θνξάο φηη ν δηάινγνο θαη ε δηαπξαγκάηεπζε είλαη ε κφλε ιχζε γηα λα θαηαθέξνπλ έλα θαιφ απνηέιεζκα. Απηή ε αλάγθε ελδερνκέλσο λα είρε πξνθχςεη ζε πεξηζζφηεξνπο καζεηέο, αλ νη νκάδεο παξέκελαλ ζηαζεξέο γηα έλα δηάζηεκα, φπσο αλαθέξακε πξνεγνπκέλσο. Έρνληαο νινθιεξψζεη ην ζρεδηαζκφ, πξνρσξάκε ζην πξψην ζηάδην ηνπ team building. ην ζηάδην ηνπ ζρεκαηηζκνχ (forming), αλαηίζεηαη ε αξρηθή δξαζηεξηφηεηα (ή νη αξρηθέο δξαζηεξηφηεηεο) θαη νη καζεηέο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα κνηξάζνπλ αξκνδηφηεηεο. Με ηελ αξρηθή δξαζηεξηφηεηα επηδηψθεηαη ε ελδπλάκσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ, κέζα απφ ηελ αθνζίσζή ηνπο ζηνλ θνηλφ ζηφρν. Ο θνηλφο ζηφρνο είλαη εθείλνο ν νπνίνο δεκηνπξγεί ηελ αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Γηα ην ιφγν απηφ, ζην πξψην ζηάδην ηνπ TB νη εξγαζίεο πξέπεη λα είλαη ρακειψλ απαηηήζεσλ, θαζψο πξνηεξαηφηεηα απνηειεί ε εμνηθείσζε ησλ καζεηψλ κε ηε δηαδηθαζία, ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αιιειεμάξηεζεο ησλ κειψλ γηα ηελ επηηπρή νινθιήξσζε ηνπ ζπιινγηθνχ έξγνπ θαη ε νηθνδφκεζε ησλ ζρέζεσλ εκπηζηνζχλεο, φπσο θαηαζέηνπλ νη δχν δηδάζθνληεο. Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε θηλήζεθε θαη ν ζρεδηαζκφο ηεο πξψηεο δηδαθηηθήο παξέκβαζεο. Δπηπιένλ, γηα λα απνθχγνπκε ηελ θαηά Mercer ζσξεπηηθή νκηιία πνπ, ζπλήζσο, επηθξαηεί ζηηο αξρηθέο ζπδεηήζεηο ησλ νκάδσλ, επειέγε κηα δξαζηεξηφηεηα, ε νπνία δελ απαηηεί πνιιαπιφηεηα νπηηθψλ γηα έλα δήηεκα. Χζηφζν, αλ θαη ν παηγληψδεο ραξαθηήξαο ηεο δξαζηεξηφηεηαο ζπλέβαιε ζηε δεκηνπξγία ελφο επράξηζηνπ θιίκαηνο ζηηο νκάδεο (φπσο θαίλεηαη θαη απφ ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ), ην έξγν θάλεθε φηη ήηαλ πςειψλ απαηηήζεσλ, κε απνηέιεζκα ε θάζε ηεο αλαθνίλσζεο ησλ απνηειεζκάησλ λα κελ αθνινπζήζεη ηελ πξνζρεδηαζκέλε πνξεία. Δίλαη, ινηπφλ, ζεκαληηθφ ν εθπαηδεπηηθφο λα γλσξίδεη ηελ πξνεγνχκελε εκπεηξία ησλ καζεηψλ, ψζηε λα πξνζαξκφδεη αλαιφγσο ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαζέηεη. 155

157 ην δήηεκα ηνπ νξηζκνχ ζπγθεθξηκέλσλ ξφισλ ζηηο νκάδεο, νη απφςεηο δηίζηαληαη. Απφ ηε κηα, νη δχν εθπαηδεπηηθνί ζεσξνχλ φηη ν θαηακεξηζκφο ησλ αξκνδηνηήησλ δελ είλαη αλαγθαίνο φξνο γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο. Ο κφλνο ξφινο ηνλ νπνίν ζεσξνχλ απαξαίηεην είλαη εθείλνο ηνπ εθπξνζψπνπ γηα ηελ ηειεπηαία θάζε ηεο δηδαζθαιίαο. Απφ ηελ άιιε, φπσο θάλεθε ζηα δεδνκέλα ηεο εζλνγξαθηθήο κειέηεο, νη καζεηέο πξνηηκνχλ ηε δηάθξηζε ξφισλ, γηαηί ν θαζέλαο έρεη κηα αξκνδηφηεηα θαη δηεπθνιχλεηαη ν ζπληνληζκφο ηεο νκάδαο 74. Τηνζεηνχκε θαη εκείο ηελ άπνςε απηή 75, θαζψο θάλεθε φηη ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία ππήξρε απηφο ν φξνο, νη νκάδεο δνχιεπαλ πην ζπληνληζκέλα. Άιισζηε, ελδερνκέλσο θάπνηεο νκάδεο λα κελ πξνέβεζαλ ζε εζσηεξηθφ θαηακεξηζκφ αξκνδηνηήησλ ζηηο πξνεγνχκελεο δηδαζθαιίεο, δηφηη δελ είραλ ζθεθηεί ή δε γλψξηδαλ φηη ππήξρε απηή ηε δπλαηφηεηα. πλεπψο, θαηαιήγνπκε ζην ζθεπηηθφ φηη, θαηά ηε δηαδηθαζία ηνπ team building, θαιφ είλαη λα νξίδνληαη ξφινη, δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο λα κνηξάζνπλ αξκνδηφηεηεο ελδν-νκαδηθά. Έηζη, κεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο παξέκβαζεο κπνξνχκε λα αθήζνπκε ηνπο καζεηέο λα επηιέμνπλ αλ ζα ζπλερίζνπλ ηνλ θαηακεξηζκφ αξκνδηνηήησλ ή φρη. Αθνχ νινθιεξσζεί ην πξψην ζηάδην ηεο παξέκβαζεο, αθνινπζεί ην ζηάδην ησλ δηαθσληψλ (storming). Γηα ην ζθνπφ απηφ, ζηε δεχηεξε δξαζηεξηφηεηα αλαηέζεθαλ εξγαζίεο πνπ εγείξνπλ δηαθνξεηηθέο νπηηθέο νη νπνίεο δχλαηαη λα πξνθχςνπλ κέζα απφ ηε δηαδηθαζία αληαιιαγήο απφςεσλ. Βηβιηνγξαθηθά εληνπίζακε ηξεηο κνξθέο δηαθσληψλ. δηαθσλίεο ιφγσ δπζιεηηνπξγίαο ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, δηαθσλίεο γηα ην ίδην ην έξγν θαη δηαθσλίεο γηα ηηο δηαδηθαζίεο ηνπ. ηελ πξψηε πεξίπησζε νη δηαθσλίεο είλαη εζσηεξηθεπκέλεο θαη νδεγνχλ ζε αδηέμνδν, ελψ ζηηο δχν επφκελεο πεξηπηψζεηο, νη δηαθσλίεο εθθξάδνληαη, ζπλήζσο, εμσηεξηθεπκέλα θαη κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε κηα επνηθνδνκεηηθή ζπδήηεζε. Οη δχν εθπαηδεπηηθνί έρνπλ δηαπηζηψζεη φηη ηα πεξηζζφηεξα δεηήκαηα πξνθχπηνπλ ζην επίπεδν ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ. Οη ίδηνη ππνζηήξημαλ φηη ελζαξξχλνπλ ηελ πξνζαξκνζηηθφηεηα θαη ηελ επειημία ησλ καζεηψλ, επηζεκαίλνληαο φηη εθπαηδεχνληαη θαη ζε απηφ. ηηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο παξαηεξήζεθαλ θαη νη ηξεηο κνξθέο δηαθσληψλ, κε επηθξαηέζηεξε ηελ ηξίηε. Ζ πξψηε πεξίπησζε δηαθσληψλ, ε 74 Δθηφο απφ ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ, ε πξνηίκεζε απηή επηβεβαηψλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη νη ηξεηο απφ ηηο έμη νκάδεο είραλ ρσξίζεη αξκνδηφηεηεο ζηηο δχν πξψηεο δηδαζθαιίεο θαη φρη κφλν ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, ζηελ νπνία ε δηάθξηζε ησλ ξφισλ είρε ηεζεί σο απαξαίηεηνο φξνο απφ ηε δηδάζθνπζα. 75 Βέβαηα, πξέπεη λα ηνλίδεηαη φηη ζηελ παξαγσγή ηδεψλ ζπκκεηέρνπλ φια ηα κέιε, αλεμαξηήησο αξκνδηφηεηαο. 156

158 νπνία εθδειψζεθε ειάρηζηα ζηηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο (ζε δχν πεξηπηψζεηο ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία), θάλεθε λα κελ είλαη δηαρεηξίζηκε απφ ηνπο καζεηέο θαη λα νδεγεί ηελ θαηάζηαζε ζε αδηέμνδν κε ζπλέπεηα ηελ απνκφλσζε ελφο κέινπο απφ ηελ νκαδηθή εξγαζία. ηηο δηαθσλίεο γηα ην έξγν ε ιχζε δηλφηαλ, θπξίσο, κέζα απφ ηελ ηεθκεξίσζε ησλ απφςεσλ, θαζψο ε επηρεηξεκαηνινγία δηεπθφιπλε ηε ιήςε απφθαζεο. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο, θάλεθε λα ηεξνχληαη νη βαζηθνί φξνη ζπλεξγαζίαο, νη νπνίνη είραλ ζπδεηεζεί πξηλ ηε δηεμαγσγή ησλ δηδαζθαιηψλ. ηελ ηξίηε πεξίπησζε, νη εληάζεηο πνπ πξνθαινχληαλ ιφγσ ηεο παξαβίαζεο ησλ άηππσλ θαλφλσλ ζπκπεξηθνξάο θαη ιεηηνπξγίαο κέζα ζηελ νκάδα, πξνθαινχζαλ αλαζηάησζε ζηελ νκάδα θαη, αλάινγα κε ηελ απνθαζηζηηθφηεηα ηεο νκάδαο, επεξεαδφηαλ ή φρη ε νκαδηθή εξγαζία. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ ηξίηε δηδαζθαιία, αλ θαη θάπνηα αλήζπρα κέιε ηεο νκάδαο 1 πξνζπαζνχζαλ λα απνπνηεζνχλ ηελ επζχλε ηνπ έξγνπ πξνθαιψληαο αλαζηάησζε ζηελ νκάδα, νη δχν καζήηξηεο (Δ. θαη Φ.2), θαηάθεξαλ, λα επαλαθέξνπλ ηνπιάρηζηνλ ηνλ έλα απφ ηνπο δχν καζεηέο, θαη λα ζπλερηζηεί ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, ε νπνία απέθεξε πνιχ θαιά απνηειέζκαηα, θάηη πνπ δελ πξνζπάζεζαλ λα θάλνπλ νη ίδηεο καζήηξηεο ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία. Παξαηεξήζεθε φηη ζε δηαθνξεηηθέο νκάδεο θάπνηνη αλήζπρνη θαη αδηάθνξνη καζεηέο ζπλεξγάζηεθαλ πνιχ θαιά. Παξάδεηγκα απνηειεί ν καζεηήο Π.1, ν νπνίνο φηαλ ηνπνζεηήζεθε ζε κηα νκάδα κε αδχλακνπο καζεηέο, ε νκάδα ιεηηνχξγεζε πνιχ θαιά θαη ν ίδηνο αζρνιήζεθε κε ην έξγν κε ζνβαξφηεηα. Αληίζεηα, φηαλ βξέζεθε ζε κηα νκάδα κε ηξεηο θαινχο καζεηέο, δελ αζρνιήζεθε θαζφινπ κε ην έξγν θαη ζπκπεξηθέξζεθε αλψξηκα παξαζχξνληαο ηα ππφινηπα κέιε. Θσξνχκε, ινηπφλ, φηη ζηελ πξψηε νκάδα έλησζε πεξηζζφηεξν ηελ επζχλε ηνπ έξγνπ θαη «παξέζπξε» ζηελ νκαδηθή εξγαζία ηνπο επίζεο καζεζηαθά αδχλακνπο ζπκκαζεηέο ηνπ, ελψ ζηε άιιε νκάδα απνπνηήζεθε ηελ επζχλε, θαζψο ππήξραλ πην δπλαηνί καζεηέο γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ έξγνπ. Απηή ε δηαπίζησζε ζα κπνξνχζε λα καο νδεγήζεη ζην ζπκπέξαζκα φηη πξέπεη λα αλαγλσξίδνπκε ζε πνην πιαίζην αλαπηχζζεηαη θαιχηεξα ε δπλακηθή ησλ καζεηψλ, ψζηε λα δηακνξθψλνπκε θαηαιιήισο ηελ ζχζηαζε ησλ νκάδσλ. κσο, δελ είλαη πάληα εθηθηφ θαη επηζπκεηφ λα δεκηνπξγνχκε ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο γηα ηνπο καζεηέο ζηελ ηάμε. Τηνζεηψληαο ηελ παηδαγσγηθά πξνζαλαηνιηζκέλε παξαδνρή ηνπ Σ., ζεσξνχκε φηη δελ πξέπεη λα δεκηνπξγνχκε εξγαζηεξηαθέο ζπλζήθεο ζηε ζρνιηθή δσή, αιιά ε πξαγκαηηθφηεηα ηεο ηάμεο λα αληαπνθξίλεηαη ζε έλα βαζκφ ζηελ εμσζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα, ζηελ νπνία ηα παηδηά ζα θιεζνχλ λα ζπλεξγαζηνχλ θαη κε άηνκα πνπ δε ζπκπαζνχλ. Οπφηε 157

159 αλεμαξηήησο ηεο ζχζηαζεο πνπ ζα δηακνξθσζεί κε ηνπο ηξφπνπο πνπ αλαιχζακε παξαπάλσ, ζπλερίδνπκε λα ππνζηεξίδνπκε φηη ε ιχζε εληνπίδεηαη ζηε ζηαζεξή ζχζηαζε ησλ νκάδσλ. Αλ νη καζεηέο είραλ ελεκεξσζεί φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζα είλαη κηα δηαδηθαζία ζπλερήο ζην γισζζηθφ κάζεκα θαη νη νκάδεο ζα παξέκελαλ ζηαζεξέο γηα πέληε εβδνκάδεο, ελδερνκέλσο ηα ππφινηπα κέιε ηεο θάζε νκάδαο λα αζθνχζαλ πεξηζζφηεξν έιεγρν θαη πίεζε ζηα αδηάθνξα θαη αλήζπρα κέιε, φπσο ζπκβαίλεη ζηα ηκήκαηα ησλ δχν εθπαηδεπηηθψλ. Ο D. Brown (1994: 174) αλαθέξεη φηη ν έιεγρνο θαη ε πίεζε πνπ αζθείηαη απφ ηνπο ζπλνκειίθνπο γίλεηαη κε δχν ηξφπνπο. είηε κε ην λα ππνδείμνπλ ην ζπκκαζεηή ηνπο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ είηε κε ην λα ηνπ θάλνπλ νη ίδηνη παξαηήξεζε, δηφηη αλαγλσξίδνπλ φηη φια ηα κέιε θέξνπλ ηελ επζχλε γηα ηε ζπιινγηθή επίδνζε. Ο Υ. θαίλεηαη λα ζπκθσλεί κε ηνλ D. Brown, ππνζηεξίδνληαο φηη ν ζηελφο έιεγρνο πνπ αζθείηαη απφ ηα ππφινηπα ηξία ή ηέζζεξα κέιε «ελεξγνπνηεί ην θηιφηηκν ησλ καζεηψλ» ή, φπσο ην ζέηεη ν D. Brown, ζέηεη ηνπο καζεηέο ζε εγξήγνξζε. Οη παξαπάλσ δηαδηθαζίεο δίλνπλ ζηνπο καζεηέο κηα ζρεηηθή απηνλνκία, αιιά θαη κηα αίζζεζε επζχλεο γηα ηε κάζεζή ηνπο. Απηφ δε ζεκαίλεη φηη ν εθπαηδεπηηθφο παξακεξίδεηαη. Ο εθπαηδεπηηθφο θηλείηαη αλάκεζα ζηα ζξαλία, αθνχεη πψο δνπιεχνπλ νη νκάδεο θαη πξνηείλεη ζηξαηεγηθέο ή θάλεη επνηθνδνκεηηθή θξηηηθή θαη φηαλ δελ έρεη λα ζρνιηάζεη θάηη, παξαηεξεί ηελ πξφνδφ ηνπο, ψζηε αξγφηεξα λα κπνξεί λα παξέρεη αλαηξνθνδφηεζε (Brown, 1994: ). Βέβαηα, δελ δχλαηαη ν εθπαηδεπηηθφο λα παξαηεξήζεη φια φζα εθηπιίζζνληαη ηαπηφρξνλα ζηελ ηάμε ή, αθφκα θαη αλ είλαη πεπεηξακέλνο θαη κπνξεί λα ιακβάλεη ππφςε ηνπ «ην ηαπηφρξνλν ηεο ιεηηνπξγίαο» (Doyle, 1986, ζην Goethals, Howard & Sanders, 2013: 21-22) 76, δελ είλαη πάληνηε εθηθηφ λα εληνπίδεη ηελ πξνέιεπζε θάπνησλ πξνβιεκάησλ (φπσο ζηελ πεξίπησζε ηεο Δ., ε νπνία ζηε ζπλέληεπμε απνθάιπςε ηελ «θφληξα» πνπ είρε κε ηε ζπκκαζήηξηά ηεο). Πξνηείλεηαη, ινηπφλ, φζν δηάζηεκα δηαξθεί ε παξέκβαζε, λα κεζνιαβνχλ αλαζηνραζηηθέο ζπδεηήζεηο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο αιιά ελίνηε θαη ζε πην πξνζσπηθφ επίπεδν κε ζπγθεθξηκέλνπο καζεηέο 77, ζηηο νπνίεο ζα γίλεηαη έλαο απνινγηζκφο ηεο δηαδηθαζίαο. Γελ είλαη απηνλφεην φηη κε ηελ ηνπνζέηεζή ηνπο ζε νκαδηθά ζρήκαηα νη καζεηέο ζα ζπλεξγαζηνχλ ιεηηνπξγηθά θαη ζα επηιχζνπλ επηηπρψο ηηο δηαθσλίεο πνπ ζα πξνθχςνπλ, είηε κε ην λα ηεθκεξηψλνπλ ηηο απφςεηο 76 «Σν ηαπηφρξνλν ηεο ιεηηνπξγίαο» είλαη κία απφ ηηο δηαζηάζεηο πνπ πιαηζηψλνπλ ηε δηδαθηηθή πξαθηηθή (Doyle, 1986, ζην Goethals, Howard & Sanders, 2013: 21-22). 77 Δπηιέγνπκε καζεηέο πνπ αληηκεηψπηζαλ κεγάια πξνβιήκαηα ζηηο νκάδεο ηνπο, πξνθεηκέλνπ λα κελ ηνπο εθζέζνπκε. 158

160 ηνπο γηα λα θαηαιήμνπλ ζε αμηνθξαηηθέο απνθάζεηο (φπσο ζπλέβε ζε θάπνηεο νκάδεο ζηηο νπνίεο ηα κέιε είραλ ηηο αιιεινζπγθξνπφκελεο απφςεηο), είηε κε ην λα αζθνχλ έιεγρν θαη πίεζε γηα ηζφηηκε ζπκκεηνρή, κε ζηφρν ηελ αλάιεςε αξκνδηνηήησλ απφ φια ηα κέιε, είηε κε ην λα κείλνπλ αθνζησκέλνη ζηνλ θνηλφ ζηφρν, αλεμαξηήησο ησλ πξνζσπηθψλ ζπγθξνχζεσλ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο παξέκβαζεο, είλαη ζεκαληηθφ λα δίλνπκε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ ίδηα ηε δηαδηθαζία, θαζψο θξηηήξην κηαο επηηπρεκέλεο νκάδαο δελ κπνξεί λα είλαη κφλν ε νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ πνπ ηεο έρεη αλαηεζεί. ηνλ ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο ζεκαζία έρεη ε εζσηεξηθή ιεηηνπξγία ηεο νκάδαο, δειαδή ε ζπλεηζθνξά ησλ κειψλ ζην ζπλνιηθφ έξγν θαη ε κεηαμχ ηνπο αιιειεπίδξαζε, ζε αληίζεζε κε ηνλ επαγγεικαηηθφ ρψξν, απφ φπνπ πξνέξρεηαη ε έλλνηα ηνπ TB, ζηνλ νπνίν ζεκαζία έρεη ην αληίθηππν ηεο νκάδαο ζηνλ νξγαληζκφ, δειαδή ηα απνηειέζκαηα ηεο νκαδηθήο εξγαζίαο. Αλ, φκσο, ην θέληξν βάξνπο ηνπνζεηείηαη ζηα απνηειέζκαηα, ηφηε είλαη δχζθνιν λα εληνπίζνπκε απφ πνχ πεγάδεη ε δπζιεηηνπξγία ηεο νκάδαο, ψζηε λα ηελ αλαηξέςνπκε (Levi, 2015). Οη εθπαηδεπηηθνί επηζεκαίλνπλ φηη νη αξρηθέο πξνζπάζεηεο δε ζα απνδψζνπλ ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα. Ζ ελ ιφγσ δηαδηθαζία αλαπηχζζεηαη ζε βάζνο ρξφλνπ, κέρξη νη καζεηέο αιιά θαη ν εθπαηδεπηηθφο 78 λα εμνηθεησζνχλ κε απηήλ. πλεπψο, ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο δελ αξθνχζαλ γηα λα θηάζνπλ νη καζεηέο ζε απηφ ην επίπεδν επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο, ην νπνίν δηαθξίλακε ζηηο ηάμεηο ησλ δχν εθπαηδεπηηθψλ (Ηαλνπάξηνο Φεβξνπάξηνο 2017). Απαηηείηαη αξθεηφο ρξφλνο γηα λα εδξαησζνχλ νη φξνη ζπλεξγαζίαο θαη νη άηππνη θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο ζην ζηάδην ησλ δηαθσληψλ, κέρξη νη νκάδεο λα πεξάζνπλ ζην ηξίην (norming) θαη ζην ηέηαξην (performing) ζηάδην ηνπ team building. ε κία ζρνιηθή ηάμε είλαη απαξαίηεην λα θηάλνπκε θάζε θνξά ζην ηέηαξην ζηάδην ηεο εθηέιεζεο ηεο εξγαζίαο. Αθφκα θαη αλ δελ έρνπλ θαηαθηεζεί επαξθψο ηα πξνεγνχκελα ζηάδηα, πξέπεη λα ππάξρεη έλα παξαγφκελν έξγν απφ ηηο νκάδεο 79. Άιισζηε, φπσο δηαπηζηψζακε θαη απφ κηα καζήηξηα, ηε Φε., κέζα απφ ηνπο ιαλζαζκέλνπο ρεηξηζκνχο, ηελ αλαηξνθνδφηεζε θαη ηελ επαλάιεςε, νη καζεηέο βειηηψλνληαη ζηαδηαθά. Οη δηδάζθνληεο ζπληζηνχλ ηε ζηαδηαθή νηθνδφκεζε ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο δηαδηθαζίαο. ηαλ εδξαησζνχλ νη πξνυπνζέζεηο απηέο, νη καζεηέο πεξλνχλ ζην ηξίην ζηάδην ηεο 78 Αλαθεξφκαζηε ζηνλ αξράξην εθπαηδεπηηθφ θαη ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ν νπνίνο ρξεζηκνπνηεί ηελ πξνζέγγηζε απηή γηα πξψηε θνξά. 79 Απηφ είλαη απαξαίηεην, δηφηη, ελψ ζε έλαλ νξγαληζκφ δίλεηαη έλα κεγάιν ρξνληθφ πεξηζψξην ζηηο νκάδεο γηα ηελ νινθιήξσζε ελφο project, ζηε ζρνιηθή ηάμε νη καζεηέο έρνπλ 1-2 δηδαθηηθέο ψξεο γηα ηελ νινθιήξσζε ησλ κηθξψλ θαη δηαθνξεηηθψλ ζηφρσλ πνπ ηίζεληαη ζε θάζε κάζεκα. 159

161 ηζνξξνπίαο ησλ ζρέζεσλ. ην ζηάδην απηφ, ε δηακαζεηηθή επηθνηλσλία είλαη αξκνληθή θαη ηα κέιε ζπλεξγάδνληαη επνηθνδνκεηηθά κε ηνπο φξνπο ηεο δηεξεπλεηηθήο νκηιίαο ηνπ Mercer. Έηζη, ινηπφλ, αλνίγεη ν δξφκνο γηα ηελ απνδνηηθή εθηέιεζε εξγαζίαο, πνπ ζεκαηνδνηεί ην ηέηαξην ζηάδην ηνπ TB. Σφηε πιένλ νινθιεξψλεηαη ε παξέκβαζε, αιιά δε ζηακαηά ε δηαδηθαζία ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο. Ζ ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε ζπλερίδεηαη θαη νη καζεηέο έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εμειίμνπλ ηηο δεμηφηεηέο ηνπο ζην ζπλεξγαηηθφ πιαίζην. Κιείλνληαο ζα αλαθεξζνχκε ζηα απνηειέζκαηα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζηνλ αθαδεκατθφ θαη θνηλσληθν ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα. Φπζηθά, κέζα ζε ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο δελ θαηέζηε δπλαηφ λα δηαπηζησζεί ε εμέιημε ησλ καζεηψλ ζε γλσζηηθφ επίπεδν νχηε πξφιαβαλ λα αλαπηπρζνχλ ζρέζεηο θαη ζπλαηζζήκαηα κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Γηα ην ιφγν απηφ, ζα αλαθέξνπκε κφλν ελδείμεηο πνπ είρακε απφ ηελ εζλνγξαθηθή κειέηε, νη νπνίεο δηαζηαπξψλνληαη απφ ηελ εκπεηξία ησλ δχν εθπαηδεπηηθψλ. Οη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ ζηηο ζπλεληεχμεηο έδεημαλ φηη θαηαλφεζαλ θαη ζπγθξάηεζαλ ηα βαζηθά θξηηήξηα ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ, ηα νπνία ζεσξνχληαλ δηδαγκέλα, αιιά ζηα νπνία, φπσο δηαπηζηψζακε ζηελ πξάμε, δελ είραλ εμαζθεζεί αξθεηά 80. ε άιιεο νκάδεο ε θαηαλφεζε επήιζε κέζα απφ ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ κειψλ ζηε δηαδηθαζία ηεο νηθνδφκεζεο ηνπ γλσζηηθνχ ηνπο corpus (ι.ρ. Θα.1) θαη ζε άιιεο νκάδεο απφ ηηο αζηνρίεο, ηηο νπνίεο δηαπίζησζαλ ζην θείκελφ ηνπο θαηά ηε θάζε ηεο αμηνιφγεζεο (ι.ρ. Φε.). Οη δχν θαζεγεηέο επηβεβαηψλνπλ ηε ζέζε φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζπκβάιιεη ζηε βειηίσζε ηεο επίδνζεο ησλ καζεηψλ, ηελ νπνία αμηνινγνχλ φρη κφλν απφ ηηο γξαπηέο εξγαζίεο θαη εμεηάζεηο, αιιά θαη απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζην κάζεκα. Ζ ελεξγνπνίεζε ησλ καζεηψλ είλαη απμεκέλε, θαζψο ηα νκαδηθά ζρήκαηα απμάλνπλ πνζνηηθά θαη πνηνηηθά ηνλ καζεηηθφ ιφγν. Μάιηζηα, επεηδή γηα ηνπο δηδάζθνληεο Υ. θαη Σ. ε ζεκαζία ηνπ «καζαίλσ» δελ έρεη ηνλ απαξραησκέλν ζπκπεξηθνξηζηηθφ ραξαθηήξα (κεραληζηηθή απφθηεζε γλψζεσλ), αιιά γίλεηαη αληηιεπηφο κε ηελ θνλζηξνπθηηβηζηηθή ηνπ ζεκαζία (ην λφεκα θαηαζθεπάδεηαη κέζσ ησλ πνιιαπιψλ νπηηθψλ), ε ζπκβνιή ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο ζε απηφ ην επίπεδν γλψζεο ζεσξείηαη αλακθηζβήηεηε. Δπηπιένλ, ε ζέζε καο επζπγξακκίδεηαη κε εθείλε ησλ δηδαζθφλησλ, νη νπνίνη ζεσξνχλ φηη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζπκβάιιεη αλακθηζβήηεηα ζηελ αλάπηπμε ησλ δεμηνηήησλ επηθνηλσλίαο, 80 Γηα λα ην επηβεβαηψζεη, ε δηδάζθνπζα εξεπλήηξηα έζεζε πην ζπγθεθξηκέλεο εξσηήζεηο γηα ηε δνκή ησλ θεηκεληθψλ εηδψλ θαη νη πεξηζζφηεξνη καζεηέο αληαπνθξίζεθαλ πνιχ θαιά. 160

162 θαζψο νη καζεηέο εμαζθνχλ ηνλ πξνθνξηθφ ηνπο ιφγν 81 θαη ηελ επηρεηξεκαηνινγία ζηε ζπδήηεζε ε νπνία πξαγκαηνπνηείηαη ελδν-νκαδηθά θαη θαηά ηελ παξνπζίαζε ηνπ ζπιινγηθνχ ηνπο έξγνπ ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο. Χζηφζν, επεηδή νη δεμηφηεηεο απηέο απνθηψληαη χζηεξα απφ ζπζηεκαηηθή εμάζθεζε ζηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία, δελ κπνξνχκε λα έρνπκε κηα νινθιεξσκέλε εηθφλα γηα ηα δεδνκέλα πνπ ζπιιέμακε απφ ηελ εζλνγξαθηθή κειέηε. Δθείλν, φκσο, πνπ δηαπηζηψζακε απφ ηελ παξαηήξεζε θαη ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ ήηαλ φηη θάπνηεο νκάδεο άξρηζαλ λα πηνζεηνχλ δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο, δειαδή ηεθκεξίσλαλ ηηο απφςεηο ηηο νπνίεο θαηέζεηαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπδήηεζεο, ηηο αμηνινγνχζαλ θαη ηηο έζεηαλ ππφ δηαπξαγκάηεπζε, ε νπνία ηξνθνδνηνχζε ηε ζθέςε ηνπο κε πεξηζζφηεξεο ηδέεο, ελψ θάπνηνη καζεηέο πξνζπάζεζαλ λα πξνζαξκνζηνχλ ζηηο θαηαζηάζεηο θαη λα αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο δηαρείξηζεο ζπγθξνχζεσλ. Σα απνηειέζκαηα ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο είλαη πην νπζηαζηηθά, αλ ζθεθηνχκε φηη, ελψ ζηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία ε επηηπρία ελφο καζεηή δε ζπκβάιιεη ζηελ επηηπρία ησλ ππνινίπσλ, ζηελ ζπλεξγαηηθή κνξθή δηδαζθαιίαο νη πςειέο επηδφζεηο ελφο καζεηή είλαη δπλαηφλ λα ηξνθνδνηήζνπλ θαη ηε ζθέςε ησλ ππνινίπσλ θαη κε ηνλ ηξφπν απηφ λα εκπινπηηζηεί ε ζθέςε ηνπο κε λέα ζηνηρεία, νπφηε ην παξαγφκελν έξγν λα είλαη απφηνθν φισλ ησλ κειψλ (Slavin, 1991: 4). Γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ην ζπιινγηθφ «εκείο», ζπκβάιιεη ζηελ νηθνδφκεζε ηεο εκπηζηνζχλεο ησλ καζεηψλ θαη ηνπο πξνζθέξεη αζθάιεηα, θαζψο ε επζχλε ηνπ έξγνπ κνηξάδεηαη. Με ηνλ ηξφπν απηφ, νη καζεηέο δελ έρνπλ ηελ ηακπέια ηνπ «θαινχ» ή ηνπ «θαθνχ» καζεηή θαη εθθξάδνληαη κε κεγαιχηεξε ειεπζεξία, θαζψο δε δηζηάδνπλ λα «εθηεζνχλ», φπσο δηαπηζηψζακε γηα θάπνηνπο πην ζπλεζηαικέλνπο καζεηέο. Αθφκα, ζηηο νκάδεο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηηο ηάμεηο ησλ δχν δηδαζθφλησλ, νη καζεηέο καζαίλνπλ λα νξγαλψλνπλ ην ρξφλν ηνπο, λα πεηζαξρνχλ ζηνπο θαλφλεο, ιφγσ ηνπ ζηελνχ ειέγρνπ ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο, θαη λα είλαη επέιηθηνη θαη επηθνηλσληαθνί. Δθηφο απφ ηα νθέιε ζε αθαδεκατθφ θαη πξνζσπηθφ επίπεδν, θαηαγξάθεθαλ θαη νθέιε ζε επίπεδν δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ. Σξεηο απφ ηνπο νρηψ καζεηέο δήισζαλ φηη ε ζρέζε ηνπο κε ηα παηδηά κε ηα νπνία ζπλεξγάζηεθαλ ελδπλακψζεθε ηφζν εληφο φζν θαη εθηφο ζρνιηθήο ηάμεο. Ζ δεκηνπξγία θαη, ζηε ζπλέρεηα, ε αλάπηπμε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ησλ καζεηψλ είλαη εληνλφηεξε ζηνπο καζεηέο ηεο Α Γπκλαζίνπ ζην ζρνιείν ησλ δχν θαζεγεηψλ, θαζψο ζηελ αξρή ηεο ρξνληάο, 81 Γελ ηνλίδνπκε ηελ εμάζθεζε ζηνλ γξαπηφ ιφγν, θαζψο απηή είλαη δπλαηφλ λα πξαγκαηνπνηεζεί θαη κε ηελ αηνκηθή εξγαζία. 161

163 απνπζηάδνπλ ηειείσο νη ζρέζεηο κεηαμχ ηνπο, επεηδή πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο θαη δελ γλσξίδνληαη. Οη ίδηνη θαηαζέηνπλ φηη κέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία δεκηνπξγνχληαη δεζκνί κεηαμχ ησλ καζεηψλ ζε επίπεδν ηάμεο, αιιά δελ κπνξνχλ λα γλσξίδνπλ ηη ζπκβαίλεη εθηφο ζρνιηθήο ηάμεο. Βέβαηα, ε δηαθνξά γίλεηαη αηζζεηή απφ ην γεγνλφο φηη, ελψ ζηελ αξρή ηεο ρξνληάο βιέπνπλ φηη ηα παηδηά απηά θάζνληαη κφλα ηνπο ζην δηάιεηκκα, ζηελ πνξεία δελ παξαηεξείηαη θάηη ηέηνην. Καηαιήγνπκε, ινηπφλ, ζηε δηαπίζησζε φηη αθφκα θαη αλ ηα καζεζηαθά απνηειέζκαηα ζηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε δελ δηέθεξαλ θαηά πνιχ απφ εθείλα πνπ δηαπηζηψλνληαη ζηελ παξαδνζηαθή δηδαζθαιία, ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε έξρεηαη λα πξνζζέζεη νθέιε ζηνλ θνηλσληθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ ηνκέα, αιιά θαη ζηνλ επαγγεικαηηθφ ηνκέα, κέζα απφ ηελ απφθηεζε δεμηνηήησλ ζπλεξγαζίαο θαη απνηειεζκαηηθήο επηθνηλσλίαο. Οη Johnsons ζπλεγνξνχλ κε ηελ άπνςε απηή ππνζηεξίδνληαο φηη πξέπεη λα γίλεη αληηιεπηή απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ε δπλακηθή ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο, ε νπνία έρεη ηέηνηα βαξχηεηα φζν θαη ην αθαδεκατθφ πεξηερφκελν, δηφηη ε πξνζέγγηζε απηή βειηηψλεη φρη κφλν ηελ ζρνιηθή επηηπρία ησλ καζεηψλ, αιιά θαη απμάλεη ηε κειινληηθή δπλαηφηεηα απαζρνιεζηκφηεηαο ζε νπνηνλδήπνηε ηνκέα θαη, ην πην ζεκαληηθφ: εμαζθαιίδεη ηελ πνηφηεηα ζηηο αλζξψπηλεο ζρέζεηο (Johnson & Johnson, 1991: 54). 162

164 4. ζηάδην εθηέιεζεο εξγαζίαο (performing) 3. ζηάδην ηζνξξνπίαο ζρέζεσλ (norming) 2. ζηάδην δηαθσληώλ (storming) 1. ζηάδην ζρεκαηηζκνύ (forming) Παξάγνληεο πνπ ιακβάλνληαη ππόςε θαηά ηνλ ζρεδηαζκό ηεο παξέκβαζεο TB ηάδηα team building Απαξαίηεηνη όξνη γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο: Μέγεζνο νκάδαο: Καζνξίδεηαη απφ ην ζπλνιηθφ αξηζκφ ηεο ηάμεο (3-5). Σύζηαζε νκάδαο: Πξνεγνύκελε εκπεηξία: Αξρηθή δξαζηεξηόηεηα: Δηαθξηηνί ξόινη: Λόγνη δηαθωληώλ: Τξόπνη επίιπζεο: Κξηηήξηα: ηπραηφηεηα (αξρηθά) θαη αλνκνηνγέλεηα σο πξνο ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο (ζε επφκελε ελαιιαγή). Γηάξθεηα: ζηαζεξή ζχζηαζε γηα 5-6 εβδνκάδεο. Αλ λαη (κε παξφκνηνπο φξνπο): team development Αλ φρη: team building ρακειψλ απαηηήζεσλ (ηφρνο: ελδπλάκσζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη εμνηθείσζε κε ηε δηαδηθαζία.) Τπνρξεσηηθή θαηαλνκή ξφισλ γηα ην πξψην δηάζηεκα εθαξκνγήο ηνπ TB. Γπλαηφηεηα εζσηεξηθνχ θαηακεξηζκνχ αξκνδηνηήησλ απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο. γηα ην ίδην ην έξγν γηα ηηο δηαδηθαζίεο ηνπ έξγνπ ιφγσ δπζιεηηνπξγίαο ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο Δπηρεηξεκαηνινγία δηεπθνιχλεη ηε ιήςε απφθαζεο. Ηζφηηκε ζπκκεηνρή. Γεμηφηεηεο δηαρείξηζεο ζπγθξνχζεσλ. ε θάζε πεξίπησζε πξέπεη λα είλαη άκεζε ε παξέκβαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γηα λα ππελζπκίδεη ζηνπο καζεηέο ην ζηφρν ηεο εξγαζίαο. Εδξαίωζε Αξκνληθή δηακαζεηηθή επηθνηλσλία. πξνϋπνζέζεωλ νκαιήο ιεηηνπξγίαο ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο: Αιιειεμάξηεζε γηα ηελ επίηεπμε ηνπ θνηλνχ ζηφρνπ. πλεηδεηνπνίεζε αηνκηθήο επζχλεο γηα ην ζπιινγηθφ έξγν. Απνδνηηθή εθηέιεζε εξγαζίαο σο απνηέιεζκα ηεο επνηθνδνκεηηθήο ζπλεξγαζίαο κε φξνπο δηεξεπλεηηθήο νκηιίαο θαηά Mercer. Παξαγφκελν έξγν ζε θάζε κάζεκα, έζησ θαη αλ απηφ αξρηθά είλαη κηθξφ. εκαληηθή είλαη ε αλαηξνθνδφηεζε ησλ νκάδσλ ηφζν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο παξέκβαζεο, φζν θαη ζε ελδηάκεζα δηαζηήκαηα κεηαμχ ησλ καζεκάησλ κε αλαζηνραζηηθέο ζπδεηήζεηο ζηελ ηάμε. πλνπηηθφο πίλαθαο ζπκπεξαζκάησλ 163

165 5. Πξννπηηθέο πεξαηηέξσ έξεπλαο ε πξφηεξν ζηάδην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο αλαθέξακε ηε δηάξθεηα ηεο παξέκβαζεο σο ην βαζηθφηεξν πεξηνξηζκφ ηεο εζλνγξαθηθήο κειέηεο, θαζψο κέζα ζε ηξεηο δηδαθηηθέο ψξεο δελ δχλαηαη λα δηαπηζησζεί ζεκαληηθή αλάπηπμε ζηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ καζεηψλ θαη λα εμνηθεησζνχλ κε ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Δπνκέλσο, ζεσξνχκε φηη ζα έρεη ελδηαθέξνλ λα δηεμαρζεί κηα αληίζηνηρε έξεπλα, ε νπνία ζα δηαξθέζεη πεξίπνπ ηξεηο κήλεο (απφ ηα κέζα επηεκβξίνπ κέρξη ηα κέζα Γεθεκβξίνπ) θαη ε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε ζα αθνινπζείηαη ζε θάζε δηδαζθαιία ηνπ γισζζηθνχ καζήκαηνο. ην δηάζηεκα απηφ ζα έρνπκε ηελ επθαηξία λα παξαηεξήζνπκε ηελ εμέιημε ησλ νκάδσλ 82 θαζψο νη καζεηέο πεξλνχλ απφ ην έλα ζηάδην ζην άιιν κέρξη λα θαηαθηήζνπλ ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ηηο δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο θαη ζπλεξγαζίαο. Αθφκα κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ ζα είρε κηα έξεπλα ε νπνία ζα κειεηά φρη κφλν ηελ πνξεία ηεο ζπλεξγαηηθήο κάζεζεο, αιιά θαη ηα απνηειέζκαηά ηεο, απφ ηελ έλαξμε κέρξη ηε ιήμε ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. Μηα ηέηνηα έξεπλα ζα κπνξνχζε λα πξαγκαηνπνηεζεί ζην ζρνιείν ησλ δχν δηδαζθφλησλ, ιφγσ ηεο εκπεηξίαο ηνπο ζηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε. Ο εξεπλεηήο ζα έρεη ην ξφιν ηνπ εμσηεξηθνχ παξαηεξεηή, ηνπ νπνίνπ ηα δεδνκέλα ζα εκπινπηίδνληαη κε ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ ηνπ ηκήκαηνο θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ. Μάιηζηα, πξνηείλεηαη ε παξαηήξεζε ζην ζπγθεθξηκέλν ζρνιείν λα πξαγκαηνπνηεζεί ζε ηκήκα ηεο Α Γπκλαζίνπ, ζην νπνίν απνπζηάδνπλ, ζηελ αξρή, νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ καζεηψλ, θαζψο πξνέξρνληαη απφ δηαθνξεηηθά ζρνιεία, θαη νη καζεηέο δελ είλαη εμνηθεησκέλνη κε ηε δηαδηθαζία 83. Έηζη, ζα έρνπκε ηε δπλαηφηεηα λα παξαθνινπζήζνπκε πψο νηθνδνκείηαη ε ζπλεξγαηηθή κάζεζε κέζα απφ ηελ αλάπηπμε ησλ ζηαδίσλ ηνπ team building, ζηε ζπλέρεηα πψο εμειίζζεηαη θαη, ηειηθά, πνηα είλαη ηα απνηειέζκαηά ηεο. 82 Θπκίδνπκε φηη, έρνληαο σο δεδνκέλν φηη ε αιιαγή ζηε ζχζηαζε ησλ νκάδσλ πξαγκαηνπνηείηαη θάζε 5-6 εβδνκάδεο, ζε δηάζηεκα ηξηψλ κελψλ ζα έρνπκε ηελ επθαηξία λα παξαηεξήζνπκε ηηο νκάδεο ζε δχν δηαθνξεηηθά πιαίζηα. Μάιηζηα, ε αξρηθή ζχζηαζε ησλ νκάδσλ κπνξεί λα δηακνξθσζεί κε θξηηήξην ηελ ηπραηφηεηα, ελψ ε επφκελε κε θξηηήξην ηελ αλνκνηνγέλεηα σο πξνο ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο, πξνθεηκέλνπ λα εμεηάζνπκε ην ξφιν απηψλ ησλ παξαγφλησλ ζηελ ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. 83 πσο ζπκβαίλεη ζε αξθεηά ηκήκαηα ηεο Β θαη Γ Γπκλαζίνπ, ζηα νπνία νη καζεηέο έρνπλ δνπιέςεη ζπλεξγαηηθά θαηά ην πξνεγνχκελν ζρνιηθφ έηνο κε ηνπο δχν θαζεγεηέο. 164

166 6. Βηβιηνγξαθηθέο αλαθνξέο Αξράθεο, Α. (2011). Γισζζηθή δηδαζθαιία θαη ζχζηαζε ησλ θεηκέλσλ (2 ε έθδ.). Αζήλα: Δθδφζεηο Παηάθε. Augustine, K. D., Gruber D. K. & Hanson R. L. (1991). Cooperation works!. In R.S. Brandt (Ed.), Cooperative learning and the collaborative school: Readings from "Educational Leadership" (pp ). Alexandria, Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development (ASCD). Brandt, S. R. (1991). On Cooperation in Schools: A Conversation with David and Roger Johnson. In R.S. Brandt (Ed.), Cooperative learning and the collaborative school: Readings from "Educational Leadership" (pp ). Alexandria, Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development (ASCD). Brown, D. H. (1994). Teaching by principles: an interactive approach to language pedagogy. New Jersey: Prentice Hall Regents. Dyer, G. W., Dyer, W. G. & Dyer, H. J. (2007). Team Building: Proven Strategies for Improving Team Performance (4 th ed.). San Francisco: John Wiley & Sons. Dyer, W. G., Dyer, H. J. & Dyer, G. W. (2013). Team building: Proven strategies for improving team performance (5 th ed.). San Francisco: John Wiley & Sons. Ellington, K. J. & Dierdorff, C. E. (2014). Individual learning in team training: Selfregulation and team context effects. Small Group Research, 45 (1), Retrieved from Learning_in_Team_Training_Self- Regulation_and_Team_Context_Effects/links/561e6e8608aef097132c9d41.pdf. Feldman, S. R. (2009). Δμειηθηηθή Ψπρνινγία Γηα βίνπ αλάπηπμε. Σφκνο Α, (κηθξ. Εσή Αλησλνπνχινπ). Αζήλα : Δθδφζεηο Gutenberg. Forsyth, R. D. (2009). Group dynamics (5th ed.). Wadsworth: Cengage Learning. 165

167 Goethals, S. M., Howard, A. R. & Sanders, M. M. (2013). Ο Αξράξηνο Δθπαηδεπηηθφο ελψπηνλ ηεο Γηδαζθαιίαο, (κηθξ. Αξγπξνπνχινπ Α. & Δπξηπίδνπ Ρ.). Αζήλα: Δθδφζεηο davinci. Hackman, R. J. (2012). From causes to conditions in group research. Journal of Organizational Behavior, 33 (3), Retrieved from Hillier, J. & Dunn-Jensen, M. L. (2013). Groups meet... teams improve: Building teams that learn. Journal of Management Education, 37 (5), Johnson, W. D. & Johnson, T. R. (1991). Social Skills for Successful Group Work. In R.S. Brandt (Ed.), Cooperative learning and the collaborative school: Readings from "Educational Leadership" (pp ). Alexandria, Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development (ASCD). Johnson, W. D. & Johnson, T. R. (2009). An educational psychology success story: Social interdependence theory and cooperative learning. Educational researcher, 38(5), Johnson, W. D. & Johnson, T. R. (2015). Theoretical approaches to cooperative learning. In: R. Gillies (Ed.), Collaborative learning : Developments in research and practice (pp ). New York: Nova Science Publishers. Kagan, S. (1991). The Structural Approach to Cooperative Learning. In R.S. Brandt (Ed.), Cooperative learning and the collaborative school: Readings from "Educational Leadership" (pp ). Alexandria, Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development (ASCD). Καζζσηάθεο, Μ. (2006). Παηδαγσγηθά θαη εθπαηδεπηηθά ξεχκαηα απφ ην 18 ν αηψλα κέρξη ζήκεξα. Αζήλα: Απηνέθδνζε. 166

168 Klein, C., DiazGranados, D., Salas, E., Le, H., Burke, S. C., Lyons, R., & Goodwin, F. G. (2009). Does team building work?. Small Group Research, 40 (2), Retrieved from _Does_Team_Building_Work/links/542ebb840cf277d58e8eda89.pdf. Κνληνβνχξθε,. & Κνπηζειίλε, Μ. (2004). Ζ ζπλεξγαηηθή κάζεζε ζην πιαίζην ηεο επηθνηλσληαθήο πξνζέγγηζεο. Παηδαγσγηθή επηζεψξεζε, 21 (38), Αλαθηήζεθε απφ Levi, D. (2015). Group dynamics for teams (5 th ed.). California: Sage Publications. Liebowitz, J. S. & De Meuse, P. K. (1982). The Application of Team Building. Human Relations, 35 (1), Retrieved from e_application_of_team_building/links/55bcec3708aed621de10865e.pdf. Lusher, D., Robins, G. & Kremer, P. (2014). Cooperative and competitive structures of trust relations in teams. Small group research, 45 (1), Retrieved from ve_and_competitive_structures_of_trust_relations_in_teams/links/56b133ce08aed 7ba3feb0e7c.pdf. Μαηζαγγνχξαο, Γ. Ζ. (2004). Οκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία θαη κάζεζε: γηα ην θαζεκεξηλφ κάζεκα θαη ηα πξνγξάκκαηα ηνπ νινήκεξνπ ζρνιείνπ, ηα πεξηβαιινληηθά, ηα πνιηηηζηηθά θαη ηα επξσπατθήο ζπλεξγαζίαο (3 ε έθδ.). Αζήλα: Δθδφζεηο Γξεγφξε. Μαηζαγγνχξαο, Γ. Ζ. (2011). Θεσξία θαη πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο: ηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο (Μέξνο Β ). Αζήλα: Gutenberg. Νφβα Καιηζνχλε, Υ. (2006). Μεζνδνινγία εκπεηξηθήο έξεπλαο ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο: αλάιπζε δεδνκέλσλ κε ηε ρξήζε ηνπ SPSS 1. Αζήλα: Gutenberg. 167

169 Νφβα Καιηζνχλε, Υ. (2007). Κνηλσληθνπνίεζε: Ζ γέλεζε ηνπ θνηλσληθνχ ππνθεηκέλνπ (6 ε έθδ.). Αζήλα: Gutenberg. Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην (2003). Γηαζεκαηηθφ εληαίν πιαίζην πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο. Αλαθηήζεθε 20 Φεβξνπαξίνπ 2017, απφ Pole, C. & Morrison, M. (2003). Ethnography for education. Maidenhead, England: McGraw-Hill Education. Robson, C. (2010). Ζ έξεπλα ηνπ πξαγκαηηθνχ θφζκνπ: έλα κέζνλ γηα θνηλσληθνχο επηζηήκνλεο θαη επαγγεικαηίεο εξεπλεηέο (2 ε έθδ.). Αζήλα: Gutenberg. Salas, E., Sims, E. D. & Burke, S. C. (2005). Is there a big five in teamwork. Small group research, 36 (5), Retrieved from Slavin, E. R. (1991). Cooperative Learning and the Cooperative School. In R.S. Brandt (Ed.), Cooperative learning and the collaborative school: Readings from "Educational Leadership" (pp. 2-8). Alexandria, Virginia: Association for Supervision and Curriculum Development (ASCD). παλφο, Γ. & Μηράιεο, Αζ. (2012). Ζ Νενειιεληθή Γιψζζα ζηε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε. Αζήλα: Κξηηηθή. Φξπδάθε, Δ. (2009). Ζ δηδαζθαιία ζηελ ηνκή ηεο λεσηεξηθήο θαη κεηαλεσηεξηθήο ζθέςεο. Αζήλα: Δθδφζεηο Κξηηηθή. Wageman, R., Gardner, H. & Mortensen, M. (2012). The changing ecology of teams: New directions for teams research. Journal of Organizational Behavior, 33 (3), Retrieved from 168

170 West, A. M. & Markiewicz, L. (2008). Building team-based working: A practical guide to organizational transformation (2 nd ed.). Malden: Blackwell Publishing. Willig, C. (2008). Introducing qualitative research in psychology: adventures in theory and method (2 nd ed.). Maidenhead, England: McGraw Hill. Woodcock, M. (2017). Team development manual (2 nd ed.). New York: Routledge. 7. Παξάξηεκα ηελ ζπγθεθξηκέλε ελφηεηα ζα παξαζέζνπκε ην πιηθφ πνπ αμηνπνηήζεθε θαηά ηελ εζλνγξαθηθή έξεπλα. ηελ αξρή παξαζέηνπκε ηηο δηαθάλεηεο πνπ αμηνπνηήζεθαλ θαηά ηελ εηζαγσγηθή ζπδήηεζε, ε νπνία, ζπκίδνπκε, πξνεγήζεθε ησλ δηδαθηηθψλ παξεκβάζεσλ. Αθνινπζνχλ ηα ζρέδηα δηδαζθαιίαο κε ην πιηθφ (δηαθάλεηεο, θχιια εξγαζίαο), ην νπνίν αμηνπνηήζεθε ζε θαζεκηά απφ ηηο ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο. Σέινο, επηζπλάπηνπκε ηα θείκελα ηα νπνία παξήγαγαλ νη καζεηέο ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία (παξαγσγή ιφγνπ). 169

171 7.1 Γηαθάλεηεο απφ ηελ εηζαγσγηθή ζπδήηεζε Οη δηαθάλεηεο πνπ αθνινπζνχλ ιεηηνπξγνχζαλ εληζρπηηθά ζε φζα αθνχγνληαλ απφ ηνπο καζεηέο. Γειαδή, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπδήηεζεο, ε δηδάζθνπζα αμηνπνηνχζε ην ιφγν ησλ καζεηψλ γηα λα πξνβάιεη θάπνηνλ ζεκαληηθφ φξν ζπλεξγαζίαο. Αλ απηφο ν φξνο ππήξρε ζηε δηαθάλεηα, παξέπεκπε ακέζσο ηνπο καζεηέο ζην νπηηθφ εξέζηζκα, ην νπνίν ελδερνκέλσο λα ζπγθξαηνχζαλ θαιχηεξα ζηε κλήκε ηνπο. Μάιηζηα, αθνχ νινθιεξψζεθε ε ζπδήηεζε, ε δηδάζθνπζα ηφληζε θάπνηα ζηνηρεία ησλ ηειεπηαίσλ δχν δηαθαλεηψλ, ηα νπνία δελ είραλ εηπσζεί απφ ηνπο καζεηέο, ηξνθνδνηψληαο ηε ζθέςε θαη ην ιφγν ηνπο επί ηνπ ζέκαηνο. 170

172 7.2 ρέδηα δηδαζθαιίαο θαη εθπαηδεπηηθφ πιηθφ ην θεθάιαην απηφ παξαζέηνπκε ηα ζρέδηα ηα νπνία δεκηνπξγήζακε γηα ηηο ηξεηο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο. Κάζε ππν-θεθάιαην αληηζηνηρεί ζε έλα ζρέδην δηδαζθαιίαο. Να επηζεκάλνπκε φηη θάζε ζρέδην δηδαζθαιίαο ζπλνδεχεηαη απφ ην παξάξηεκά ηνπ, ην νπνίν πεξηιακβάλεη ην εθπαηδεπηηθφ πιηθφ πνπ αμηνπνηήζεθε ζηηο δηδαζθαιίεο. ην παξάξηεκα ηνπ πξψηνπ ζρεδίνπ, παξαζέηνπκε ηα ζηηγκηφηππα νζφλεο (screenshot), ηα νπνία ηξαβήμακε απφ ην ειεθηξνληθφ ιεμηθφ, ελδεηθηηθά παξαδείγκαηα απφ ηα ραξηάθηα πνπ παδι, ηα νπνία θαηαζθεπάζακε θαη κνηξάζακε ζε θαθέινπο ζηνπο καζεηέο, θαη ηα θχιια εξγαζίαο κε ηνπο πίλαθεο ζπκπιήξσζεο ησλ παξάγσγσλ νπζηαζηηθψλ. ην παξάξηεκα ηνπ δεχηεξνπ ζρεδίνπ, ππάξρνπλ νη δηαθάλεηεο νη νπνίεο αμηνπνηήζεθαλ γηα ηελ αθφξκεζε θαη γηα ηελ πξν-ζπγγξαθηθή ελίζρπζε, νη δηαθάλεηεο ζηηο νπνίεο αλαθέξνληαη ηα θξηηήξηα αμηνιφγεζεο ησλ θεηκέλσλ θαη ηα θχιια εξγαζίαο ησλ νκάδσλ, ηα νπνία πεξηιακβάλνπλ ην πξφζζεην πιηθφ θαη ηηο νδεγίεο ηεο θάζε νκάδαο. Σν παξάξηεκα ηνπ ηξίηνπ ζρεδίνπ πεξηιακβάλεη ηηο δηαθάλεηεο νη νπνίεο αμηνπνηήζεθαλ θαηά ην πξν-αλαγλσζηηθφ ζηάδην, κε ζηφρν ηελ αλίρλεπζε ησλ πξνζδνθηψλ ησλ καζεηψλ, ηηο δηαθάλεηεο νη νπνίεο αλαθέξνπλ ηα δνκηθά ζηνηρεία ησλ ηξηψλ θεηκεληθψλ εηδψλ πνπ εμεηάδνληαη θαη ηα θχιια εξγαζίαο ησλ νκάδσλ κε ηηο αληίζηνηρεο νδεγίεο Πξψην ζρέδην δηδαζθαιίαο ΣΑΤΣΟΣΖΣΑ ΥΔΓΗΟΤ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Σίηινο ζρεδίνπ δηδαζθαιίαο: «Δλψλνληαο ηα θνκκάηηα ηνπ παδι γηα ηνλ εληνπηζκφ παξάγσγσλ νπζηαζηηθψλ» Δκπιεθόκελεο γλσζηηθέο πεξηνρέο: Γλσζηηθφ αληηθείκελν: Νενειιεληθή Γιψζζα Α Γπκλαζίνπ Ηδηαίηεξε πεξηνρή γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ: Δλφηεηα 6 «Οη δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηε δσή κνπ», Κεθάιαην Γ «Παξάγσγα Οπζηαζηηθά» πκβαηφηεηα κε ην Βηβιίν ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ: ην θεθάιαην απηφ ππάξρεη κηα αλαληηζηνηρία κεηαμχ ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ θαη ηνπ βηβιίνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ. πσο παξαηεξνχκε ηφζν απφ ηηο αζθήζεηο ησλ Κεθαιαίσλ Γ «Παξάγσγα Οπζηαζηηθά» θαη Δ «Λεμηιφγην» φζν θαη απφ ηνλ 171

173 πξννξγαλσηή ηνπ Κεθαιαίν Γ, αληηθείκελν επεμεξγαζίαο ηεο ελφηεηαο 6 γίλνληαη ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά, αιιά κφλν νη παξαγσγηθέο ηνπο θαηαιήμεηο επηζήκαηα θαη ε ζεκαζία ηνπο (π.ρ. ην παξάγσγν νπζηαζηηθφ κνπζ-είν δειψλεη ηφπν). Απφ ηελ άιιε, ζην ζεσξεηηθφ κέξνο ηνπ βηβιίνπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γίλεηαη αλαθνξά φρη κφλν ζηα επηζήκαηα αιιά θαη ζηα πξνζήκαηα, ελψ ζηηο δηδαθηηθέο νδεγίεο δελ πξνζδηνξίδεηαη αλ πξέπεη λα δηδαρζνχλ θαη ηα δχν (Αγγειάθνο, Καηζαξνχ & Μαγγαλά, 2006: 83-84). Αθφκα, ζην ζρνιηθφ εγρεηξίδην ηεο Νενειιεληθήο Γιψζζαο Β Γπκλαζίνπ, ην Κεθάιαην Γ ηεο Δλφηεηαο 1 αλαθέξεηαη ζηα πξνζήκαηα. Έηζη, ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη είηε λα αθνινπζήζεη ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην θαη λα δηδάμεη ηα επηζήκαηα ζηελ Α Γπκλαζίνπ θαη ηα πξνζήκαηα ζηε Β Γπκλαζίνπ, είηε λα αθνινπζήζεη ην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη λα δηδάμεη θαη ηα δχν ζηελ Α Γπκλαζίνπ. ην ελ ιφγσ ζρέδην δίλεηαη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηα επηζήκαηα, αιιά δίλεηαη ε δπλαηφηεηα νη καζεηέο λα έξζνπλ ζε επαθή θαη κε ηα πξνζήκαηα. Απηφ απνηππψλεηαη σο εμήο: Απφ ηηο έμη νκάδεο, νη πέληε ζα αζρνιεζνχλ κε ηα επηζήκαηα, ελψ ε κία κε ηα πξνζήκαηα. ιεο νη νκάδεο ζα παξνπζηάζνπλ ζην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο ηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο, νπφηε φινη νη καζεηέο ζα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εμεηάζνπλ ηφζν ηα επηζήκαηα φζν θαη ηα πξνζήκαηα. πκβαηφηεηα κε ην Α.Π.. Γ.Δ.Π.Π..: χκθσλα κε ην ζηφρν πνπ ηίζεηαη ζηα Α.Π.. γηα ην ζπγθεθξηκέλν θεθάιαην, επηδηψθεηαη ν καζεηήο «Να αληηιεθζεί ηνπο ηξφπνπο ζρεκαηηζκνχ παξάγσγσλ νπζηαζηηθψλ.» (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 2003: 52). ε αληίζεζε κε ηηο αζθήζεηο ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ, νη νπνίεο, θαηά ην πξφηππν ησλ ζεζκηθψλ θείκελσλ, ππεξεηνχλ ηελ θεηκελνθεληξηθή πξνζέγγηζε, ζην παξφλ ζρέδην νη αζθήζεηο είλαη απνπιαηζησκέλεο, θαζψο πξαγκαηνπνηνχληαη κε ηε κνξθή παηρληδηνχ παδι. Μέζα απφ ηνπο θαηάιιεινπο ζπλδπαζκνχο ησλ ιέμεσλ κε ηα επηζήκαηα θαη ηα πξνζήκαηα, νη καζεηέο αλακέλεηαη λα δεκηνπξγήζνπλ παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη λα αλαδεηήζνπλ ηε ζεκαζία πνπ απηά πξνζδίδνπλ ζηε ιέμε. Με ηε βνήζεηα ηνπ ειεθηξνληθνχ ιεμηθνχ, έλα εξγαιείν πνπ αλαθέξεηαη θαη ζηνπο εηδηθνχο ζθνπνχο ησλ Α.Π.., νη καζεηέο είλαη δπλαηφλ λα αλαδεηήζνπλ ηε ζεκαζία ησλ ιέμεσλ ζηηο νπνίεο ζπλαληνχλ δπζθνιία. Γηαπηζηψλνπκε φηη ε γξακκαηηθή εδψ δηδάζθεηαη ζε κία απφ ηηο δηαζηάζεηο ηεο, ηε δνκηθή δηάζηαζε. Οη άιιεο ηξεηο δηαζηάζεηο ηεο (ιεηηνπξγηθή, πξαγκαηνινγηθή, θεηκεληθή) δελ αμηνπνηνχληαη (παλφο & Μηράιεο, 2012: ). Θα κπνξνχζαλ, σζηφζν, λα αμηνπνηεζνχλ ζε επφκελν κάζεκα, ην 172

174 νπνίν ζα απνηεινχζε ζπλέρεηα ηνπ ελ ιφγσ καζήκαηνο. Ζ ζπλεηδεηή απφθιηζε απφ ηα ζεζκηθά θείκελα νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη ε δηδάζθνπζα, ζην πιαίζην ηεο έξεπλάο ηεο, επεδίσθε λα δεκηνπξγήζεη κηα δξαζηεξηφηεηα κε παηγληψδε ραξαθηήξα ζηελ πξψηε δηδαθηηθή παξέκβαζε, κε ζηφρν λα εηζάγεη ηνπο καζεηέο νκαιά ζηα νκαδηθά ζρήκαηα, δεκηνπξγψληαο έλα επράξηζην θιίκα ζηελ πξψηε απηή επαθή ησλ καζεηψλ κε ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε. Να ηνλίζνπκε κάιηζηα φηη κία απφ ηηο ζηνρεχζεηο ησλ ζεζκηθψλ θεηκέλσλ είλαη θαη ε αλάπηπμε πλεχκαηνο ζπλεξγαζίαο θαη νκαδηθφηεηαο ζηνπο καζεηέο (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 2003: 49) θνπνί ζηόρνη ζρεδίνπ δηδαζθαιίαο: Γεληθνί ζθνπνί: Να κειεηήζνπλ ηε δεκηνπξγία παξάγσγσλ νπζηαζηηθψλ κέζα απφ κηα δξαζηεξηφηεηα κε παηγληψδε ραξαθηήξα. Να ζπλεξγάδνληαη επνηθνδνκεηηθά, ζχκθσλα κε ηε δηεξεπλεηηθή νκηιία ηνπ Mercer (Φξπδάθε, 2009: ). Δπηκέξνπο ζηφρνη: Οη καζεηέο, θαηά ηε δηάξθεηα θαη κεηά ην πέξαο ηεο δηδαζθαιίαο, ζα είλαη ζε ζέζε: Γλσζηηθνί: Να εμεηάζνπλ ηε ζεκαζία πνπ πξνζδίδνπλ ηα επηζήκαηα ζηηο ιέμεηο. Να αλαδεηήζνπλ ηε ζεκαζία πνπ πξνζδίδνπλ ηα πξνζήκαηα ζηηο ιέμεηο. Να κεηαηξέςνπλ ηηο παξαγσγηθέο θαηαιήμεηο ησλ νπζηαζηηθψλ πνπ δειψλνπλ επάγγεικα θαη ησλ παηξηδσλπκηθψλ νπζηαζηηθψλ ζε ζειπθφ γέλνο. Να θαηαγξάςνπλ επαγγέικαηα ζε ζειπθφ γέλνο, ηα νπνία έρνπλ ηνλ ίδην ηχπν κε εθείλα πνπ δεκηνχξγεζαλ ζηα παδι. Να εληνπίζνπλ ηε δηαθνξά ζηηο παξαγσγηθέο θαηαιήμεηο εζε θαη ηζε θαη ζηηο θαηαιήμεηο ία θαη εηα / εία, παξαηεξψληαο ηα ξήκαηα πξνέιεπζεο θαη ηνλ ηνληζκφ ησλ παξάγσγσλ νπζηαζηηθψλ. πλαηζζεκαηηθφο: Να ζπλεηζθέξνπλ ηζφηηκα ζηελ νκαδηθή εξγαζία, πξνθεηκέλνπ ζε έλα πξψην επίπεδν λα ελψζνπλ γξήγνξα θαη απνηειεζκαηηθά ηα θνκκάηηα ηνπ παδι γηα λα εληνπίζνπλ ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη ζε έλα δεχηεξν επίπεδν λα αλαπηχμνπλ δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο. Να δεκηνπξγήζνπλ έλα δίζηηρν αμηνπνηψληαο παξάγσγα νπζηαζηηθά. 173

175 Φπρνθηλεηηθφο: Να ζπλδπάζνπλ ηα θνκκάηηα ηνπ παδι (ιέμεηο θαη επηζήκαηα / πξνζήκαηα), ψζηε λα πξνθχςνπλ παξάγσγα νπζηαζηηθά, ηα νπνία ζα ζπκπιεξψζνπλ ζηνπο πίλαθεο ησλ θχιισλ εξγαζίαο ηνπο. Να αλαδεηήζνπλ ζην ειεθηξνληθφ ιεμηθφ ησλ Lidell & Scott ιέμεηο πνπ ηπρφλ ηνπο δπζθνιεχνπλ είηε σο πξνο ην ζρεκαηηζκφ είηε σο πξνο ηε ζεκαζία ηνπο Παηδαγσγηθό θαη Γηδαθηηθό πιαίζην: Πνξεία δηδαζθαιίαο: Σν ελ ιφγσ ζρέδην δηδαζθαιίαο αθνινπζεί ηελ ηξηκεξή πνξεία δηδαζθαιίαο, ε νπνία μεθηλά κε ηελ παξνπζίαζε / εληχπσζε, πξνρσξά ζηελ επεμεξγαζία ησλ επηκέξνπο ζηνηρείσλ θαη νινθιεξψλεηαη κε ηελ έθθξαζε (Βεξηζέηεο, 2003: ). Ζ δηδαζθαιία μεθηλά κε ζχληνκε παξνπζίαζε ηνπ αληηθεηκέλνπ πνπ ζα γίλεη αληηθείκελν επεμεξγαζίαο ηεο παξνχζαο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο. Καηά ηελ επφκελε θάζε ηεο δηδαζθαιίαο νη καζεηέο ζπλεξγάδνληαη, πξνθεηκέλνπ λα επηιχζνπλ ην «γξίθν» πνπ ηνπο έρεη δνζεί, δειαδή λα δεκηνπξγήζνπλ παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη λα αλαδεηήζνπλ ηε ζεκαζία πνπ ηνπο πξνζδίδνπλ ηα επηζήκαηα ή ηα πξνζήκαηα. Σέινο, ζηελ ηξίηε θάζε νη καζεηέο παξνπζηάδνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο ηνπο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο. Γηα λα είκαζηε πην ζπγθεθξηκέλνη, ζα κπνξνχζακε λα δαλεηζηνχκε δχν φξνπο απφ ηελ ηεηξακεξή πνξεία κάζεζεο ηνπ ρνιείνπ Δξγαζίαο γηα ηε δεχηεξε θαη ηξίηε θάζε ηεο παξνχζαο δηδαζθαιίαο. πγθεθξηκέλα, ζηε δεχηεξε θάζε ηνπ ζρεδίνπ δηελεξγείηαη ε εθηέιεζε εξγαζίαο, ζχκθσλα κε ην ηξίην ζηάδην ηνπ H. Gaudig, ελψ ζηελ ηειεπηαία θάζε παξαηεξνχκε ηα πνξίζκαηα ηεο θάζε νκάδαο, θαηά ην πέκπην ζηάδην ηνπ O. Schneider (Βεξηζέηεο, 2003: ). Μέζνδνο δηδαζθαιίαο: Ο παξφλ δηδαθηηθφο ζρεδηαζκφο ζηεξίδεηαη ζηελ ζπλεξγαηηθή κέζνδν δηδαζθαιίαο. Ο ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ καζεηψλ ηεο ηάμεο είλαη αξθεηά κεγάινο (29 καζεηέο). πλεπψο, είλαη δχζθνιν λα δηακνξθσζνχλ νιηγνκειείο νκάδεο. Θα ζρεκαηηζηνχλ, ινηπφλ, έμη νκάδεο θαη ε θάζε νκάδα ζα απνηειείηαη απφ πέληε καζεηέο, κε εμαίξεζε κηα νκάδα πνπ ζα απνηειείηαη απφ ηέζζεξηο καζεηέο. Ζ ζχζηαζε ησλ νκάδσλ ζα είλαη αλνκνηνγελήο σο πξνο ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο θαη ην θχιν ησλ καζεηψλ. Σν νκαδηθφ ζρήκα νξγάλσζεο ηνπ καζεηηθνχ δπλακηθνχ δεκηνπξγεί κηα αίζζεζε 174

176 ελφηεηαο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο θάζε νκάδαο, πνπ ζπλ-εξγάδνληαη γηα ηελ επίηεπμε θνηλψλ ζηφρσλ, δηαθνξεηηθψλ απφ ηνπο ζηφρνπο ησλ ππφινηπσλ νκάδσλ (Μαηζαγγνχξαο, 2011: ). ην ζεκείν απηφ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο ν ηξφπνο πνπ ζα ρεηξηζηεί ηελ θαηάζηαζε ε εθπαηδεπηηθφο, ψζηε λα κε δεκηνπξγεζεί αληαγσληζκφο κεηαμχ ησλ νκάδσλ. Πξνθεηκέλνπ λα κάζνπλ νη καζεηέο λα ζπλεξγάδνληαη, ε εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα θάλεη άκεζεο ππνδείμεηο, κε ζηφρν ηε ζπλερή εμάζθεζε ζε δεμηφηεηεο δηαπξνζσπηθήο επηθνηλσλίαο θαη ζπιινγηθήο εξγαζίαο (Μαηζαγγνχξαο, 2011: 516). Γηδαθηηθέο αξρέο: Οη δηδαθηηθέο αξρέο, ηηο νπνίεο ιάβακε ππφςε καο θαηά ην ζρεδηαζκφ ηεο ελ ιφγσ δηδαζθαιίαο, ήηαλ νη αθφινπζεο: α. ε αξρή ηεο ελεξγνχο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηε δηδαζθαιία, θαη ζπγθεθξηκέλα ε (θαζνδεγνχκελε) απηελέξγεηα, ε νπνία εληζρχεη ηελ ελεξγφ δξάζε ησλ καζεηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο πξάμεο β. ε αξρή ηεο θνηλσληθνπνίεζεο, θαζψο, κέζα απφ ηελ νκαδηθή εξγαζία, δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ζηνπο καζεηέο λα κάζνπλ λα ζπλ-εξγάδνληαη, θαη γ. ε αξρή ηεο άζθεζεο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία νη καζεηέο εμαζθνχληαη ζηελ επίιπζε (ελ πξνθεηκέλσ, νκαδηθά) θαηαζηάζεσλ ηχπνπ problem solving (Καζζσηάθεο & Φινπξήο, 2006: ) Δξγαιεία δηδαζθαιίαο: Πίλαθαο, θχιια εξγαζίαο, ειεθηξνληθφ ιεμηθφ «Ζ Πχιε γηα ηελ Διιεληθή Γιψζζα», Ζ/Τ, πξνβνιέαο, θάθεινη κε ραξηάθηα πάδι γηα ηελ παξαγσγή νπζηαζηηθψλ Δθηηκώκελε δηάξθεηα: 1 δηδαθηηθή ψξα (45 ) ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΥΔΓΗΟΤ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: ΟΛΟΝ (5 ): Σν άλνηγκα ηεο δηδαζθαιίαο ζα γίλεη κε ηελ εθπαηδεπηηθφ λα ζεκεηψλεη ζηνλ πίλαθα ηε ιέμε «δεκηνπξγηθφηεηα» θαη λα δεηά απφ ηνπο καζεηέο λα νξίζνπλ ηε 175

177 ζπγθεθξηκέλε έλλνηα. Ο ιφγνο πνπ επειέγε ν ζπγθεθξηκέλνο φξνο είλαη γηα λα ζπλδεζεί κε ηε ζεκαηηθή ηεο ελφηεηαο. Μεηά ηηο απνθξίζεηο ησλ καζεηψλ, ηηο νπνίεο θαηαγξάθεη ζηνλ πίλαθα, πιεθηξνινγεί ζην ειεθηξνληθφ ιεμηθφ ηε ιέμε «δεκηνπξγηθφηεηα», ε νπνία πξνβάιιεηαη ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο. Ο νξηζκφο, ινηπφλ, πνπ δίλεηαη είλαη: «ε ηδηφηεηα ηνπ δεκηνπξγηθνχ». Αθνχ αλαδεηήζεη θαη ηε ζεκαζία ηεο ιέμεο «δεκηνπξγηθφο» (= «πνπ έρεη ζρέζε κε ηε δεκηνπξγία, ηδίσο ηελ εκπλεπζκέλε ή ηελ πξσηφηππε, θαη θπξίσο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ απηήλ»), επηζηξέθεη ζηνλ νξηζκφ ηεο «δεκηνπξγηθφηεηαο» θαη ξσηά ηνπο καζεηέο, γηα πνην ιφγν ππάξρεη ε ιέμε «ηδηφηεηα». Αλ ε απάληεζε δελ πξνθχςεη απφ ηηο απνθξίζεηο ησλ καζεηψλ, ε εθπαηδεπηηθφο θπθιψλεη ην επίζεκα «-φηεηα» θαη επηζεκαίλεη φηη ε ζπγθεθξηκέλε παξαγσγηθή θαηάιεμε είλαη απηή πνπ δίλεη ζην νπζηαζηηθφ ηε ζεκαζία ηεο ηδηφηεηαο. Ζ αθφξκεζε νινθιεξψλεηαη κε ηελ εθπαηδεπηηθφ λα αλαθνηλψλεη ζηνπο καζεηέο φηη ζην ελ ιφγσ κάζεκα πξφθεηηαη λα αζρνιεζνχλ κε ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά. ΜΔΡΖ (20 ): Πξνηνχ αλαηεζνχλ νη δξαζηεξηφηεηεο ζηελ θάζε νκάδα δίλνληαη νη γεληθέο νδεγίεο απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ. Ζ δηαδηθαζία ζα εθηπιηρζεί ζε δχν θάζεηο. Καηά ηελ πξψηε θάζε, ζα δνζεί έλαο θάθεινο ζε θάζε νκάδα, ν νπνίνο ζα πεξηέρεη ιέμεηο θαη επηζήκαηα (εθηφο απφ ηελ ηειεπηαία νκάδα, ε νπνία ζα αλαιάβεη ηα πξνζήκαηα). Οη καζεηέο θαινχληαη λα θάλνπλ ηνπο ζσζηνχο ζπλδπαζκνχο ησλ παδι (βι. ελδεηθηηθφ παξάδεηγκα ζην παξάξηεκα), πξνθεηκέλνπ λα πξνθχςνπλ παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη λα ζπκπιεξψζνπλ ηνλ πίλαθα ζην θχιιν εξγαζίαο. Αθφκα, θαινχληαη λα ζθεθηνχλ ηη δειψλεη ην θάζε παξάγσγν νπζηαζηηθφ, πξνθεηκέλνπ λα ζπκπιεξψζνπλ θαη ηε ζηήιε κε ηνλ ηίηιν «εκαζία» (π.ρ. επάγγεικα, ηδηφηεηα, ηφπν θηι.). Οη καζεηέο έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο 8. ζν πην ζχληνκα ε νκάδα νινθιεξψζεη ην έξγν ηεο, ηφζν πηζαλφηεξν είλαη λα θάλεη ρξήζε εμσηεξηθήο βνήζεηαο. Ζ βνήζεηα απηή αθνξά είηε ηε ρξήζε ηνπ ειεθηξνληθνχ ιεμηθνχ γηα 60 είηε κηα λχμε απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ. Καηά ηε δεχηεξε θάζε, δίλνληαη πάιη δχν θάθεινη ζε θάζε νκάδα, αιιά ηψξα ε θάζε νκάδα έρεη κηα δηαθνξεηηθή απνζηνιή. ηελ πξψηε νκάδα ν έλαο θάθεινο πεξηέρεη επαγγέικαηα ζε αξζεληθφ γέλνο θαη ν άιινο θάθεινο επηζήκαηα. Οη καζεηέο θαινχληαη λα θάλνπλ ηνπο ζσζηνχο ζπλδπαζκνχο πξνθεηκέλνπ λα πξνθχςνπλ παξάγσγα νπζηαζηηθά πνπ δειψλνπλ επάγγεικα ζε ζειπθφ γέλνο. Αθφκα, θαινχληαη λα ζθεθηνχλ επαγγέικαηα πνπ έρνπλ ηνλ ίδην ηχπν ζην ζειπθφ θαη ζην αξζεληθφ 176

178 γέλνο. Οη δχν θάθεινη πνπ δίλνληαη ζηελ ηξίηε νκάδα πεξηέρνπλ ιέμεηο θαη επηζήκαηα, πξνθεηκέλνπ λα πξνθχςνπλ εζληθά / παηξηδσλπκηθά νπζηαζηηθά. Δπηπιένλ, ηα κέιε ηεο ηξίηεο νκάδαο αλαιακβάλνπλ λα κεηαηξέςνπλ ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά ζην ζειπθφ ηνπο γέλνο. Ζ νδεγία ζηε δεχηεξε, ηελ ηέηαξηε, ηελ πέκπηε θαη ηελ έθηε νκάδα παξακέλεη ε ίδηα κε ηελ πξψηε θάζε. Γειαδή, νη καζεηέο θαινχληαη λα ζπλδπάζνπλ ηηο ιέμεηο απφ ηνλ πξψην θάθειν θαη ηα επηζήκαηα απφ ηνλ δεχηεξν θάθειν, πξνθεηκέλνπ λα εληνπίζνπλ παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη ηε ζεκαζία ηνπο, ψζηε λα ηα ζπκπιεξψζνπλ ζηνλ πίλαθα ηνπ θχιινπ εξγαζίαο. Οη καζεηέο έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο 8. Οη θαλφλεο γηα ηε ρξήζε ηεο εμσηεξηθήο βνήζεηαο παξακέλνπλ νη ίδηνη κε ηελ πξνεγνχκελε θάζε. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο, ε εθπαηδεπηηθφο πεξλάεη απφ θάζε νκάδα γηα λα δψζεη πεξαηηέξσ δηεπθξηλήζεηο, φπνπ ρξεηάδεηαη, θαη γηα λα παξαηεξήζεη ηε ζπλεξγαζία ησλ νκάδσλ. ΟΛΟΝ (20 ): Ζ επηζηξνθή ζηελ νιφηεηα πξφθεηηαη λα γίλεη κε παξνπζίαζε ησλ εξγαζηψλ ηεο θάζε νκάδαο. Παξφιν πνπ ε θάζε νκάδα εξγάδεηαη κε έλα δηαθνξεηηθφ θχιιν ζην νπνίν ππάξρνπλ νδεγίεο γηα ην έξγν πνπ ηνπο είρε αλαηεζεί, φινη νη καζεηέο έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο ηα θχιια φισλ ησλ νκάδσλ. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο παξνπζίαζεο ηεο θάζε νκάδαο, ινηπφλ, νη ππφινηπνη καζεηέο θαινχληαη λα ζεκεηψζνπλ ζηα θχιια εξγαζίαο ηνπο ηηο απαληήζεηο ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο. Ο ζηφρνο απηήο ηεο δξαζηεξηφηεηαο είλαη δηπιφο. αθελφο γηα λα εμαζθαιηζηεί ε πξνζνρή φισλ ησλ καζεηψλ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ παξνπζηάζεσλ θαη λα απνηξαπεί ελδερφκελε θαζαξία θαη αθεηέξνπ γηα λα θξαηήζνπλ νη καζεηέο θαιέο ζεκεηψζεηο, ψζηε λα έρνπλ ζπγθεληξσκέλα φια φζα ζα εηπσζνχλ γηα ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά. Σέινο, ε αθφινπζε δξαζηεξηφηεηα αλαηίζεηαη σο εξγαζία γηα ην ζπίηη: «Να γξάςεηε έλα δίζηηρν, αμηνπνηψληαο παξάγσγα νπζηαζηηθά.» ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΗΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ: Αγγειάθνο, Κ., Καηζαξνχ, Δ. & Μαγγαλά, A. (2006). Νενειιεληθή Γιψζζα Γπκλαζίνπ: Βηβιίν εθπαηδεπηηθνχ. Αζήλα: O.E.Γ.B. Βεξηζέηεο, Α. Β. (2003). Γηδαθηηθή: Γεληθή Γηδαθηηθή (5 ε έθδ., Σφκ. Α ). Αζήλα: Απηνέθδνζε. 177

179 Καζζσηάθεο, Μ. & Φινπξήο, Γ. (2006). Μάζεζε θαη Γηδαζθαιία: Θεσξία, Πξάμε θαη Αμηνιφγεζε ηεο Γηδαζθαιίαο (Σφκ. Β ). Αζήλα: Απηνέθδνζε. Μαηζαγγνχξαο, Ζ. Γ. (2011). Θεσξία θαη πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο: ηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο (Μέξνο Β ). Αζήλα: Gutenberg. Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην (2003). Γηαζεκαηηθφ εληαίν πιαίζην πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο. Αλαθηήζεθε 20 Φεβξνπαξίνπ 2017, απφ Φξπδάθε, Δ. (2009). Ζ δηδαζθαιία ζηελ ηνκή ηεο λεσηεξηθήο θαη κεηαλεσηεξηθήο ζθέςεο. Αζήλα: Δθδφζεηο Κξηηηθή ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΥΔΓΗΟΤ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: ηηγκηφηππν νζφλεο (screenshot) απφ ην ειεθηξνληθφ ιεμηθφ 178

180 Δλδεηθηηθά παξαδείγκαηα απφ ηα ραξηάθηα παδι υέικφ (έ-υαι-α) -ηες εργάηες -ηρηα έγθιεμα -ίας άκζρφπος -ηζμός βάρος -ηεηα εργάδομαη -ηήρηο Αζία -άηες 179

181 δηώτκφ -μος βάθφ (έ-βαυ-α) -ημο ταιί -άθη θφκή -άρα θιαδεύφ -ηήρη σπό- ηάζζφ ακά- θαιώ 180

182 Φχιια εξγαζίαο ΦΤΛΛΟ ΔΡΓΑΙΑ: Μάζεκα: Νενειιεληθή Γιψζζα Α Γπκλαζίνπ Δλφηεηα 6 «Οη δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηε δσή κνπ» Κεθάιαην Γ «Παξάγσγα Οπζηαζηηθά» Ολνκαηεπψλπκν : Οκάδα 1: π.ρ. Αθνύ ελώζεηε ηα θνκκάηηα ηνπ παδι, ώζηε λα εληνπίζεηε ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη ηε ζεκαζία ηνπο, ζπκπιεξώζηε ηνλ πίλαθα: Παξαγσγηθή Παξάγσγν Παξάγεηαη Θέκα εκαζία θαηάιεμε επίζεκα νπζηαζηηθό από θαζαξίδ- -ζηήο θαζαξηζηήο θαζαξίδσ (ξήκα) επάγγεικα Αθνύ ελώζεηε ηα θνκκάηηα ηνπ παδι, ώζηε λα εληνπίζεηε ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά πνπ δειώλνπλ επάγγεικα ζε ζειπθό γέλνο, ζπκπιεξώζηε ηνλ πίλαθα: Δπάγγεικα ζε αξζεληθό γέλνο Παξαγσγηθή θαηάιεμε επίζεκα Παξάγσγν νπζηαζηηθό πνπ δειώλεη επάγγεικα ζε ζειπθό γέλνο Μπνξείηε λα βξείηε άιια επαγγέικαηα πνπ έρνπλ ηνλ ίδην ηύπν ζην ζειπθό θαη ζην αξζεληθό; π.ρ. ν / ε δσγξάθνο, ν / ε ηξνρνλφκνο Γεκηνπξγήζηε έλα δίζηηρν, αμηνπνηώληαο παξάγσγα νπζηαζηηθά πνπ δειώλνπλ επάγγεικα. 181

183 Οκάδα 2: Αθνύ ελώζεηε ηα θνκκάηηα ηνπ παδι, ώζηε λα εληνπίζεηε ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη ηε ζεκαζία ηνπο, ζπκπιεξώζηε ηνλ πίλαθα: ΠΡΟΟΥΖ! Κάπνηεο ιέμεηο κπνξνχλ λα ζπλδπαζηνχλ κε 2 επηζήκαηα, νπφηε λα πξνθχςνπλ 2 παξάγσγα νπζηαζηηθά. π.ρ. Θέκα Παξαγσγηθή θαηάιεμε επίζεκα Παξάγσγν νπζηαζηηθό Παξάγεηαη από ζπνπδάδ- -ζηήο ζπνπδαζηήο ζπνπδάδσ (ξήκα) εκαζία πξφζσπν πνπ ελεξγεί π.ρ. Θέκα Παξαγσγηθή θαηάιεμε επίζεκα Παξάγσγν νπζηαζηηθό Παξάγεηαη από εκαζία απι- -φηεηα απιφηεηα απιφο (επίζεην) ηδηφηεηα Γεκηνπξγήζηε έλα δίζηηρν, αμηνπνηώληαο παξάγσγα νπζηαζηηθά, όπσο ηα παξαπάλσ. 182

184 Οκάδα 3: π.ρ. Αθνύ ελώζεηε ηα θνκκάηηα ηνπ παδι, ώζηε λα εληνπίζεηε ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη ηε ζεκαζία ηνπο, ζπκπιεξώζηε ηνλ πίλαθα: Παξαγσγηθή Παξάγσγν Παξάγεηαη Θέκα εκαζία θαηάιεμε επίζεκα νπζηαζηηθό από ηαηξφο ηαηξ- -είν ηαηξείν ηφπνο (νπζηαζηηθφ) π.ρ. πκπιεξώζηε ηνλ πίλαθα, αθνύ ελώζεηε ηα θνκκάηηα ηνπ παδι, ώζηε λα εληνπίζεηε πώο ιέγεηαη απηόο πνπ πξνέξρεηαη από Μόιηο νινθιεξώζεηε ηελ πξνεγνύκελε νδεγία, κπνξείηε λα κεηαηξέςεηε ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά ζην ζειπθό ηνπο γέλνο; Θέκα (ιέμε από ηελ νπνία παξάγεηαη) Παξαγσγηθή θαηάιεμε επίζεκα Παξάγσγν νπζηαζηηθό Καιακάη-α -ηαλφο Καιακαηηαλφο εκαζία εζληθά / παηξηδσλπκηθά Παξάγσγα νπζηαζηηθά ζε ζειπθό γέλνο Καιακαηηαλή Γεκηνπξγήζηε έλα δίζηηρν, αμηνπνηώληαο παξάγσγα νπζηαζηηθά πνπ δειώλνπλ ηόπν. 183

185 Οκάδα 4: π.ρ. Αθνύ ελώζεηε ηα θνκκάηηα ηνπ παδι, ώζηε λα εληνπίζεηε ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη ηε ζεκαζία ηνπο, ζπκπιεξώζηε ηνλ πίλαθα: Παξαγσγηθή Παξάγσγν Θέκα θαηάιεμε Παξάγεηαη από νπζηαζηηθό επίζεκα ππνινγίδ- -κφο ππνινγηζκφο ππνινγίδσ (ξήκα) (αφξ.: ππνιφγηζ-α) εκαζία ελέξγεηα ή ην απνηέιεζκα κηαο ελέξγεηαο! Μεηαηξέςηε ηα αθόινπζα ξήκαηα ζε νπζηαζηηθά, βάδνληαο ηελ θαηάιεμε εζε ή ηζε. Ση παξαηεξείηε; Γηαηί γξάθνληαη δηαθνξεηηθά; εηθνλνγξαθψ βαπηίδσ αληηκεησπίδσ επηρεηξψ! Μεηαηξέςηε ηα αθόινπζα ξήκαηα ζε νπζηαζηηθά, βάδνληαο ηελ θαηάιεμε ία ή εηα / -εία. Ση παξαηεξείηε; Γηαηί γξάθνληαη δηαθνξεηηθά; αδηθψ αληιψ πξνζπαζψ δηαξθψ εξκελεχσ ιαηξεχσ Γεκηνπξγήζηε έλα δίζηηρν, αμηνπνηώληαο παξάγσγα νπζηαζηηθά, όπσο ηα παξαπάλσ. 184

186 Οκάδα 5: π.ρ. Αθνύ ελώζεηε ηα θνκκάηηα ηνπ παδι, ώζηε λα εληνπίζεηε ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη ηε ζεκαζία ηνπο, ζπκπιεξώζηε ηνλ πίλαθα: Παξαγσγηθή Παξάγσγν Παξάγεηαη Θέκα εκαζία θαηάιεμε επίζεκα νπζηαζηηθό από απηνθίλεην απηνθίλεη- -άξα απηνθηλεηάξα κεγεζπληηθά (νπζηαζηηθφ) π.ρ. Θέκα Παξαγσγηθή θαηάιεμε επίζεκα Παξάγσγν νπζηαζηηθό αλεκίδ- -ηήξαο αλεκηζηήξαο Παξάγεηαη από αλεκίδσ (ξήκα) (αφξ. αλέκηζ-α) εκαζία φξγαλν / αληηθείκελν Γεκηνπξγήζηε έλα δίζηηρν, αμηνπνηώληαο παξάγσγα νπζηαζηηθά, όπσο ηα παξαπάλσ. 185

187 Οκάδα 6: Αθνύ ελώζεηε ηα θνκκάηηα ηνπ παδι, ώζηε λα εληνπίζεηε ηα παξάγσγα νπζηαζηηθά θαη ηε ζεκαζία ηνπο, ζπκπιεξώζηε ηνλ πίλαθα: π.ρ. Πξόζεκα Λέμε Παξάγσγν ξήκα Παξάγσγν νπζηαζηηθό εκαζία πξνζήκαηνο δηα λέκσ δηαλέκσ ν δηαλνκέαο κνηξαζηά / δηαλνκή Γεκηνπξγήζηε έλα δίζηηρν, αμηνπνηώληαο παξάγσγα νπζηαζηηθά, όπσο ηα παξαπάλσ. 186

188 7.2.2 Γεχηεξν ζρέδην δηδαζθαιίαο ΣΑΤΣΟΣΖΣΑ ΥΔΓΗΟΤ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Σίηινο ζρεδίνπ δηδαζθαιίαο: «Οη ηνκείο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο.» Δκπιεθόκελεο γλσζηηθέο πεξηνρέο: Γλσζηηθφ αληηθείκελν: Νενειιεληθή Γιψζζα Α Γπκλαζίνπ Ηδηαίηεξε πεξηνρή γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ: Δλφηεηα 6 «Οη δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηε δσή κνπ», Κεθάιαην Σ «Γξαζηεξηφηεηεο παξαγσγήο ιφγνπ» πκβαηφηεηα κε ην Βηβιίν ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ: Σν παξφλ ζρέδην είλαη ζχκθσλν κε ην γεληθφηεξν πιαίζην πνπ ηίζεηαη ζην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γηα ην ζπγθεθξηκέλν θεθάιαην. Αθεηεξία ηεο ελ ιφγσ δηδαζθαιίαο απνηειεί ε αμηνπνίεζε ηεο πξνζσπηθήο εκπεηξίαο ησλ καζεηψλ. Αθφκα, κπνξεί θαλείο λα δηαθξίλεη ζηηο επηκέξνπο νκάδεο ζηνηρεία πνπ αλαδεηθλχνπλ νη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ, φπσο ε πεξηγξαθή ελφο (ζχγρξνλνπ) έξγνπ ηέρλεο θαη ε ζχληαμε ελφο αθεγεκαηηθνχ θεηκέλνπ θαη ελφο επηρεηξεκαηηθνχ ιφγνπ (Αγγειάθνο, Καηζαξνχ & Μαγγαλά, 2006: 85-86). πκβαηφηεηα κε ην Α.Π.. Γ.Δ.Π.Π..: Σν ζρέδην απηφ βαδίδεη ζηηο γξακκέο πνπ ραξάζζνπλ ηα ζεζκηθά θείκελα. Πξφθεηηαη γηα παξαγσγή ιφγνπ, ε νπνία κεηαθξάδεηαη απφ ην Α.Π.. Γ.Δ.Π.Π.. σο εμήο: «Παξαγσγή ιφγνπ, ινηπφλ, ζεσξείηαη θάζε θείκελν, πξνθνξηθφ θαη γξαπηφ, πνπ παξάγνπλ νη καζεηέο ζε ζπγθεθξηκέλε πεξίζηαζε επηθνηλσλίαο, κε ζπγθεθξηκέλν ζθνπφ.» (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 2003: 62). Οη παξάκεηξνη νη νπνίεο ιακβάλνληαη ππφςε απφ ηα ζεζκηθά θείκελα γηα ηελ παξαγσγή ιφγνπ απαληψληαη ζην ελ ιφγσ ζρέδην δηδαζθαιίαο. πγθεθξηκέλα, ηφζν ηα ζέκαηα πνπ ζπδεηνχληαη ζηελ νινκέιεηα ζηελ πξψηε θάζε φζν θαη ηα ζέκαηα πνπ γίλνληαη αληηθείκελν επεμεξγαζίαο απφ ηηο νκάδεο, ζρεηίδνληαη κε ηε ζεκαηηθή ελφηεηα ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ «Οη δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηε δσή κνπ», πξνβάιινληαο ηηο δηάθνξεο δηαζηάζεηο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο. Ζ έθηαζε ησλ θεηκέλσλ πνπ θαινχληαη λα γξάςνπλ νη καζεηέο (1 παξάγξαθνο) είλαη αλάινγε κε ηνλ δηαζέζηκν δηδαθηηθφ ρξφλν θαη ηηο δπλαηφηεηεο ησλ καζεηψλ. Σν πεξηερφκελν ησλ παξαγφκελσλ θεηκέλσλ είλαη 187

189 δπλαηφλ λα ζπλδεζεί κε ην πιηθφ πνπ ζα δνζεί ζηνπο καζεηέο 84, απφ ην νπνίν έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα αληιήζνπλ ηδέεο. Αθφκα, πξνηνχ πξνρσξήζνπλ νη καζεηέο ζην θπξίσο ζπγγξαθηθφ ζηάδην, ε εθπαηδεπηηθφο ζα δψζεη ηηο γεληθέο νδεγίεο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο, ηνλίδνληαο ην επηθνηλσληαθφ πιαίζην θαη εθκαηεχνληαο ηε γιψζζα θαη ην χθνο ζην νπνίν ζα πξνζαξκφζνπλ ην θείκελφ ηνπο (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 2003: 61-62). εκαληηθφ είλαη λα ηνλίζνπκε φηη ηα νκαδηθά ζρήκαηα πνπ ζα δηακνξθσζνχλ δεκηνπξγνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο αλάπηπμεο ηεο πξνθνξηθήο επηθνηλσλίαο, ε νπνία ζπλππνινγίδεηαη θαηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο γισζζηθήο ηθαλφηεηαο ησλ καζεηψλ. ηελ πξνθνξηθή επηθνηλσλία ν καζεηήο σο πνκπφο δηαηππψλεη ηηο ζθέςεηο ηνπ, ηηο ηεθκεξηψλεη θαη ηηο αλαδηαηππψλεη, χζηεξα απφ ηελ αλαηξνθνδφηεζε πνπ ιακβάλεη, ελψ σο δέθηεο αμηνινγεί ηηο απφςεηο ηνπ ζπλνκηιεηή ηνπ θαη ηνπ παξέρεη αλαηξνθνδφηεζε (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 2003: 62-63). Έηζη, ην ηειηθφ θείκελν είλαη απνηέιεζκα ζχλζεζεο ησλ απφςεσλ, νη νπνίεο αμηνινγήζεθαλ σο πην θαηάιιειεο, χζηεξα απφ ηελ αλάιπζή ηνπο απφ φια ηα κέιε θνπνί ζηόρνη ζρεδίνπ δηδαζθαιίαο: Γεληθνί ζθνπνί: Να αληηιεθζνχλ ηελ πνιππξηζκαηηθή έλλνηα ηεο δεκηνπξγηθφηεηα ζηηο δηάθνξεο εθθάλζεηο ηεο δσήο θαη λα παξάγνπλ ιφγν πνπ λα αληηζηνηρεί ζε απζεληηθέο πεξηζηάζεηο. Να ζπλεξγάδνληαη επνηθνδνκεηηθά, ζχκθσλα κε ηε δηεξεπλεηηθή νκηιία ηνπ Mercer (Φξπδάθε, 2009: ). Δπηκέξνπο ζηφρνη: Οη καζεηέο, θαηά ηε δηάξθεηα θαη κεηά ην πέξαο ηεο δηδαζθαιίαο, ζα είλαη ζε ζέζε: Γλσζηηθνί: Να εκπινπηίζνπλ ηνλ νξηζκφ ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο πνπ αλαδείρζεθε ζε πξνεγνχκελν κάζεκα. Να δηαθξίλνπλ ηνπο ηνκείο ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο. 84 Σα θείκελα απηά έρνπλ αληιεζεί απφ ηε δηδάζθνπζα απφ δηαδηθηπαθέο πεγέο. Πξφθεηηαη γηα απζεληηθά θείκελα ζην ζχλνιφ ηνπο, ηα νπνία έρνπλ ππνζηεί ειάρηζηεο ηξνπνπνηήζεηο γηα λα κεησζεί ε έθηαζή ηνπο θαη γηα λα είλαη πην θαηαλνεηά απφ ηνπο καζεηέο (βι. παξάξηεκα ζρεδίνπ δηδαζθαιίαο θχιια εξγαζίαο). 188

190 Να ηεθκεξηψλνπλ ηηο απφςεηο ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο, ψζηε λα επηιέμνπλ εθείλεο πνπ θαίλνληαη πην θαηάιιειεο γηα ην ζπγθεθξηκέλν θείκελν. Να ζπλζέζνπλ έλα θείκελν ην νπνίν ζα είλαη ζχκθσλν κε ην ζπγθεθξηκέλν επηθνηλσληαθφ πιαίζην θαη ηηο αξρέο ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο πνπ ηνπο δεηείηαη. Να αμηνινγήζνπλ ηα θείκελα πνπ ζα παξάγνπλ κε βάζε ηα θξηηήξηα, ηα νπνία έρνπλ δηδαρζεί ζηελ αξρή ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο θαη ηα νπνία πξνβάιινληαη ζηηο δηαθάλεηεο (σο πξνο ηε δνκή ηεο παξαγξάθνπ, ην θεηκεληθφ είδνο θαη ην επηθνηλσληαθφ πιαίζην). πλαηζζεκαηηθνί: Να δψζνπλ παξαδείγκαηα απφ ηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπο γηα δεκηνπξγηθέο δξάζεηο. Να ζπλεηζθέξνπλ ηζφηηκα ζην νκαδηθφ έξγν, πξνθεηκέλνπ ζε κηα πξψηε δηάζηαζε ην παξαγφκελν θείκελν λα είλαη έλα ζπιινγηθφ δεκηνχξγεκα θαη ζε κηα δεχηεξε δηάζηαζε λα απνθηήζνπλ δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο (αληαιιαγή απφςεσλ, ηεθκεξίσζε ζέζεσλ, αλαηξνθνδφηεζε ησλ ηδεψλ πνπ δηαηππψλνληαη απφ ηα άιια κέιε θηι.) Παηδαγσγηθό θαη Γηδαθηηθό πιαίζην: Πνξεία δηδαζθαιίαο: Σν ελ ιφγσ ζρέδην δηδαζθαιίαο αθνινπζεί ηελ ηξηκεξή πνξεία δηδαζθαιίαο. Θα κπνξνχζακε λα αληηζηνηρήζνπκε ηηο ηξεηο θάζεηο ηεο δηδαζθαιίαο κε ηα ηξία ζηάδηα ηεο παξαγσγήο ιφγνπ: πξνζπγγξαθηθφ, θπξίσο ζπγγξαθηθφ θαη κεηαζπγγξαθηθφ ζηάδην. ηνλ ζπγθεθξηκέλν ζρεδηαζκφ, φκσο, δελ ζπκβαίλεη θάηη ηέηνην, θαζψο κεηά ηελ αθφξκεζε θξίζεθε αλαγθαία ε πξνζπγγξαθηθή ελίζρπζε, ε νπνία βνεζά ηνλ καζεηή δνπιεχεη απηφλνκα θαη λα παξάγεη ηδέεο επί ηνπ ζέκαηνο ην νπνίν πξννξίδεηαη γηα παξαγσγή ιφγνπ. Ζ πξνζπγγξαθηθή ελίζρπζε ήηαλ ε γέθπξα ηεο αθφξκεζεο κε ην ζηφρν εξγαζίαο, πνπ ήηαλ ε παξαγσγή ιφγνπ. Σν πξνζπγγξαθηθφ ζηάδην δελ ζα πξαγκαηνπνηεζεί ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο, αιιά ζα γίλεη κε ηε δηαλνκή ησλ θεηκέλσλ ζηελ θάζε νκάδα, απφ ηα νπνία νη καζεηέο ζα κπνξνχλ λα 189

191 αληιήζνπλ ηδέεο γηα ηελ παξαγσγή ιφγνπ. 85 Σν πιεξνθνξηαθφ πιηθφ παξέρεη εξεζίζκαηα ζηνπο καζεηέο, ηα νπνία δχλαηαη λα ηξνθνδνηήζνπλ ηε ζθέςε ηνπο. πλνπηηθά, ε πνξεία πνπ ζα αθνινπζήζεη ε δηδαθηηθή πξάμε είλαη ε αθφινπζε: Ζ δηδαζθαιία μεθηλά κε ζχληνκε εηζαγσγή ζην ζέκα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο (νξηζκφο θαη ηνκείο). Καηά ηελ επφκελε θάζε, νη καζεηέο θαινχληαη λα παξάγνπλ ιφγν ζηα πιαίζηα ησλ νκάδσλ, ζχκθσλα κε ηηο νδεγίεο πνπ ηνπο δίλνληαη. Ζ δηαδηθαζία νινθιεξψλεηαη κε ηελ ηξίηε θάζε, θαηά ηελ νπνία νη καζεηέο παξνπζηάδνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο ηνπο ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο θαη νη ππφινηπνη καζεηέο αμηνινγνχλ ηα θείκελα ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο, ζχκθσλα κε ηα θξηηήξηα πνπ πξνβάιινληαη ζηε δηαθάλεηα (βι. παξάξηεκα, απφ ηε δηαθάλεηα «Παξαγσγή ιφγνπ: θξηηήξηα αμηνιφγεζεο» θαη εμήο). Μέζνδνο δηδαζθαιίαο: ηαλ εμεηάδεηαη κηα πνιππξηζκαηηθή έλλνηα, φπσο ε δεκηνπξγηθφηεηα πνπ έρεη πνιινχο ηνκείο, ε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε θαζίζηαηαη αλαγθαία ζπλζήθε. Με ηνλ ηξφπν απηφ, ε θάζε νκάδα αζρνιείηαη κε έλαλ ηνκέα δεκηνπξγηθήο δξάζεο θαη, ζηε θάζε ηεο αλαθνίλσζεο ησλ απνηειεζκάησλ, ε ηάμε έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ηνπο αθνχζεη ζπλνιηθά απφ θάζε εθπξφζσπν. Να πξνζζέζνπκε, κάιηζηα, φηη ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία απνηειεί ηδαληθή ζπλζήθε γηα ην γισζζηθφ κάζεκα θαη δε γηα ηελ παξαγσγή ιφγνπ, δηφηη ην νκαδηθφ ζρήκα δίλεη ηε δπλαηφηεηα έθθξαζεο ζε πεξηζζφηεξνπο καζεηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο ψξαο (Μαηζαγγνχξαο, 2011: 524). Δπηπιένλ, ε ελδν-νκαδηθή αιιειεπίδξαζε αλαδεηθλχεη ηελ ακθίδξνκε ζρέζε κεηαμχ ησλ ζπλνκηιεηψλ, ε νπνία πξνάγεη ηελ επηθνηλσλία θαη εθνδηάδεη ηνπο καζεηέο κε δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο. Οη καζεηέο δηαηππψλνπλ ηηο απφςεηο ηνπο, ηηο ηεθκεξηψλνπλ, ηηο αμηνινγνχλ θαη, ζην ηέινο, επηιέγνπλ εθείλεο πνπ θξίλνπλ φηη είλαη πην θαηάιιειεο γηα ηελ εξγαζίαο ηνπο. Γηα ηε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία ηζρχνπλ ηα δεδνκέλα πνπ είρακε ζηελ πξνεγνχκελε δηδαζθαιία, κε ηε δηαθνξά φηη ηψξα ιακβάλεηαη ππφςε άιιε κία παξάκεηξνο θαηά ηνλ ζρεκαηηζκφ ησλ νκάδσλ, εθείλε ησλ ελδηαθεξφλησλ ησλ καζεηψλ. Γηα παξάδεηγκα, νη καζεηέο πνπ έρνπλ κηα ηδηαίηεξε θιίζε ζηε κνπζηθή ζα ηνπνζεηεζνχλ ζηελ αληίζηνηρε νκάδα. ην εγρείξεκα απηφ, ζεκαληηθή ζα είλαη ε ζπκβνιή ηεο 85 Σν πξνζπγγξαθηθφ ζηάδην δνπιεχεηαη κέζα ζηηο νκάδεο κε ηε βνήζεηα ηνπ πιηθνχ πνπ άληιεζε ε δηδάζθνπζα θαη ζα κνηξάζεη ζηνπο καζεηέο (δηαθνξεηηθά θείκελα ζε θάζε νκάδα, αλάινγα κε ηνλ ηνκέα δεκηνπξγηθήο δξάζεο πνπ ζα αλαιάβνπλ). 190

192 κέληνξνο, ε νπνία έρεη πην νινθιεξσκέλε εηθφλα γηα ην ηκήκα. εκεηψλεηαη, αθφκα, φηη ζηελ ελ ιφγσ δηδαζθαιία ε δηάηαμε ησλ ζξαλίσλ ζε ζρήκα Π 86 δηεπθνιχλεη ηελ νπηηθή επαθή κε φινπο ηνπο καζεηέο θαη ηελ θαιχηεξε επνπηεία ησλ νκάδσλ. Γηδαθηηθέο αξρέο: Καηά ην ζρεδηαζκφ ηεο ελ ιφγσ δηδαζθαιίαο δφζεθε έκθαζε ζε θάπνηεο δηδαθηηθέο αξρέο. Αξρηθά, ιφγσ ηνπ νκαδηθνχ ζρήκαηνο, δίλεηαη ζηνπο καζεηέο κηα ειεγρφκελε ειεπζεξία δξάζεο ζην πιαίζην ησλ νκάδσλ (αξρή ηεο ελεξγνχο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηε δηδαζθαιία, θαη ζπγθεθξηκέλα θαζνδεγνχκελε απηελέξγεηα). Με ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε επηδηψθεηαη ε αλάπηπμε δεμηνηήησλ επηθνηλσλίαο θαη, θαηά ζπλέπεηα, απνηειεζκαηηθήο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ γηα ηελ επίηεπμε ηνπ θνηλνχ ζηφρνπ. Καζψο, κάιηζηα, ζην ελ ιφγσ κάζεκα ηα ζέκαηα ησλ νκάδσλ είλαη δπλαηφλ λα εγείξνπλ αληηθξνπφκελεο απφςεηο γηα έλα δήηεκα, απαηηείηαη είλαη ε δεμηφηεηα δηαρείξηζεο ζπγθξνχζεσλ. Οη ελδερφκελεο δηαθσλίεο είλαη δπλαηφλ λα επηιπζνχλ κέζα απφ ηε ζπδήηεζε, ηελ ηεθκεξίσζε, ηελ αμηνιφγεζε θαη ηε δηαπξαγκάηεπζε, παξάγνληεο νη νπνίνη δεκηνπξγνχλ ηηο πξνυπνζέζεηο γηα κηα επνηθνδνκεηηθή ζπλεξγαζία (αξρή ηεο θνηλσληθνπνίεζεο). Δπίζεο, ζε απηή ηε δηδαζθαιία, ν ρσξηζκφο ησλ νκάδσλ ζα γίλεη κε θξηηήξην ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ, ψζηε λα δηαζθαιίζνπκε φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν ηελ ελεξγνπνίεζή ηνπο (αξρή ηεο εζσηεξηθήο δηαθνξνπνίεζεο ηεο δηδαζθαιίαο). Σέινο, θαζψο ε έλλνηα πνπ εμεηάδεηαη είλαη πνιππξηζκαηηθή, φπσο αλαθέξακε παξαπάλσ, αμηνπνηείηαη νπηηθναθνπζηηθφ πιηθφ ηφζν ζηελ αξρή ηεο δηδαζθαιίαο, πξνθεηκέλνπ λα δνζνχλ παξαδείγκαηα ζηνπο καζεηέο απφ ηε δηδάζθνπζα, φζν ζην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο, πξνθεηκέλνπ λα είλαη ζε πεξίνπηε ζέζε ηα θξηηήξηα βάζε ησλ νπνίσλ νη καζεηέο ζα αμηνινγήζνπλ ηα θείκελα ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο (αξρή ηεο επνπηηθφηεηαο) (Καζζσηάθεο & Φινπξήο, 2006: ) Δξγαιεία δηδαζθαιίαο: Πίλαθαο, θχιια εξγαζίαο, Ζ/Τ, πξνβνιέαο. 86 Ζ ελ ιφγσ δηδαζθαιία πξαγκαηνπνηήζεθε ζε άιιε αίζνπζα, ζηελ νπνία ππήξρε ε δπλαηφηεηα κεηαθίλεζεο ησλ ζξαλίσλ. 191

193 Δθηηκώκελε δηάξθεηα: 2 δηδαθηηθέο ψξεο ( ) ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΥΔΓΗΟΤ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Αθόξκεζε θαη Πξνζπγγξαθηθή ελίζρπζε (~15 ): Σν άλνηγκα ηεο δηδαζθαιίαο ζα γίλεη κε αλάθιεζε ηεο ζεκαζίαο ηνπ φξνπ «δεκηνπξγηθφηεηα», ηνλ νπνίν εληνπίζακε ζην ειεθηξνληθφ ιεμηθφ ζην πξνεγνχκελν κάζεκα (αθφξκεζε πιεξνθνξηαθνχ ηχπνπ). Ζ εηζαγσγή ησλ καζεηψλ ζην ζέκα δεκηνπξγεί κηα εγγχηεηα κε ην βίσκα ησλ καζεηψλ (personalization), θαζψο νη καζεηέο θαινχληαη λα ζθεθηνχλ παξαδείγκαηα δεκηνπξγηθήο δξάζεο. Πηζαλφλ νη καζεηέο λα θάλνπλ ιφγν γηα θάπνην έξγν ηέρλεο. Πξνθεηκέλνπ ε εθπαηδεπηηθφο λα αλαδείμεη ην γεγνλφο φηη ε δεκηνπξγηθφηεηα δε ζρεηίδεηαη κφλν κε ην παξαγφκελν πξντφλ αιιά θαη κε ηελ ίδηα ηε δηαδηθαζία, δίλεη έλα παξάδεηγκα δεκηνπξγηθήο δξάζεο, ηεο νπνίαο ην πξντφλ δελ είλαη πξσηφηππν, αιιά ε ίδηα ε δξάζε είλαη θαηλνηφκα (θακπάληα δσξεάο καιιηψλ) 87. Με αθνξκή απηφ ην παξάδεηγκα, νη καζεηέο θαινχληαη λα δηαθξίλνπλ ηνπο ηνκείο ζηνπο νπνίνπο εληνπίδεηαη ε δεκηνπξγηθφηεηα. Αλ νη καζεηέο δπζθνιεπηνχλ, ε εθπαηδεπηηθφο ζα ηνπο βνεζήζεη δείρλνληαο έλα βίληεν 30 γηα ηε δεκηνπξγηθφηεηα ζηνλ αζιεηηζκφ (θακπάληα ηεο Adidas) θαη θάπνηεο εηθφλεο (εθζηξαηεία ηνπ Άξε Καινγεξφπνπινπ γηα ηα γιππηά ηνπ Παξζελψλα θαη νηθνινγηθή δξάζε: Healthy Seas: Νήκα βγαικέλν απφ ηε ζάιαζζα). Μάιηζηα, ε δηδάζθνπζα ζα ζρεδηάζεη ζηνλ πίλαθα έλα ζθίηζν, κε βάζε ην νπνίν είλαη δπλαηφλ λα δηαθξηζνχλ νη ηνκείο ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο. Αθνχ γίλεη ε δηάθξηζε ησλ ηνκέσλ, ε εθπαηδεπηηθφο ζα ελεκεξψζεη ηνπο καζεηέο φηη ε θάζε νκάδα πξφθεηηαη λα αζρνιεζεί κε έλαλ απφ απηνχο ηνπο ηνκείο πσο ραξαθηεξηζηηθά αλέθεξε ν επφπηεο, ε δεκηνπξγηθφηεηα δελ έρεη ζρέζε κε ην ηη θάλσ, αιιά κε ην πψο ην θάλσ. Σα πάληα κπνξνχλ λα είλαη δεκηνπξγηθά ππφ φξνπο. πρλά έλα ελαιιαθηηθφ ζηνηρείν είλαη εθείλν πνπ θάλεη ηε δξάζε δεκηνπξγηθή. 88 ιεο νη νκάδεο ζα αζρνιεζνχλ κε έλαλ ηνκέα, αιιά θακία νκάδα δελ ζα αζρνιεζεί κε ηνλ νηθνλνκηθφ ηνκέα. Δπίζεο, δχν νκάδεο ζα αζρνιεζνχλ κε ηνλ ζπλαηζζεκαηηθφ / ςπρηθφ ηνκέα. 192

194 Σνκείο ηεο αλζξώπηλεο δξάζεο: Πλεπκαηηθφο Φπρηθφο σκαηηθφο Κνηλσληθφο Οηθνλνκηθφο $ Οηθνινγηθφο Κπξίσο ζπγγξαθηθό ζηάδην (~20 ): ην ζεκείν απηφ ηα κέιε ηεο θάζε νκάδαο θαινχληαη λα ζπλεξγαζηνχλ κε ζηφρν ηελ παξαγσγή ιφγνπ κηθξήο έθηαζεο (1 παξάγξαθνο). Ζ θάζε νκάδα έρεη ζπγθεθξηκέλεο νδεγίεο (βι. παξάξηεκα θχιια εξγαζίαο), νη νπνίεο αλαγξάθνληαη ηφζν ζηα αηνκηθά θχιια εξγαζίαο πνπ ζα κνηξαζηνχλ ζηνπο καζεηέο φζν θαη ζην θεληξηθφ (θίηξηλν) θπιιάδην ηεο νκάδαο. ηα θχιια εξγαζίαο ππάξρνπλ θαη θάπνηα θείκελα, ηα νπνία ιεηηνπξγνχλ εληζρπηηθά, δίλνληαο ζηνπο καζεηέο εξεζίζκαηα γηα παξαγσγή λέσλ ηδεψλ. 89 Σν επηθνηλσληαθφ πιαίζην φισλ ησλ νκάδσλ παξακέλεη ίδην: νη καζεηέο θαινχληαη λα γξάςνπλ άξζξα πνπ ζα δεκνζηεπηνχλ ζηε ζρνιηθή εθεκεξίδα, ε νπνία ζα έρεη θεληξηθφ άμνλα ησλ ζεκάησλ ηεο ηε δεκηνπξγηθφηεηα ζηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα. Απφ απηφ ην δεδνκέλν ζπλάγεηαη φηη ν απνδέθηεο, δελ είλαη άιινο απφ ηνπο ζπλνκήιηθνπο ηνπο, ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο ηνπ ζρνιείνπ, νπφηε ζα πξέπεη λα πξνζαξκφζνπλ αλαιφγσο ηε γιψζζα θαη ην χθνο πνπ ζα αμηνπνηήζνπλ. Μεηαζπγγξαθηθό ζηάδην (~30 ): Σν ηειεπηαίν κέξνο ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο πεξηιακβάλεη αλαθνίλσζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο θάζε νκάδαο θαη αμηνιφγεζε. Έλαο εθπξφζσπνο απφ θάζε νκάδα ζα παξνπζηάζεη ην θείκελν πνπ επεμεξγάζηεθε ε νκάδα θαηά ηελ πξνεγνχκελε θάζε. Παξάιιεια, νη ππφινηπνη καζεηέο ζα θιεζνχλ λα αμηνινγήζνπλ ηα θείκελα ησλ άιισλ νκάδσλ, αιιά θαη ηεο δηθήο ηνπο νκάδαο, κε βάζε ηα θξηηήξηα πνπ ζα πξνβιεζνχλ ζην power point (σο πξνο ηε δνκή ηεο παξαγξάθνπ, ην θεηκεληθφ είδνο θαη ην επηθνηλσληαθφ πιαίζην) (βι. παξάξηεκα δηαθάλεηεο). Σα θξηηήξηα γηα ηα 89 Δμαζθαιίδεηαη ε πιεξνθνξηθφηεηα πνπ παξέρεη ην πξνζπγγξαθηθφ ζηάδην. 193

195 θεηκεληθά είδε ζπκθσλνχλ κε εθείλα πνπ βξίζθνληαη ζηελ 3 ε ελφηεηα ηνπ ζρνιηθνχ εγρεηξηδίνπ «Νενειιεληθή Γιψζζα Α Γπκλαζίνπ», νπφηε νη καζεηέο ζεσξεηηθά γλσξίδνπλ ηηο αξρέο πνπ αθνινπζνχλ ηα θεηκεληθά είδε πνπ θιήζεθαλ ζε πξνεγνχκελε θάζε λα γξάςνπλ (αθήγεζε, πεξηγξαθή, επηρεηξεκαηνινγία) ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΗΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ: Αγγειάθνο, Κ., Καηζαξνχ, Δ. & Μαγγαλά, A. (2006). Νενειιεληθή Γιψζζα Γπκλαζίνπ: Βηβιίν εθπαηδεπηηθνχ. Αζήλα: O.E.Γ.B. Καζζσηάθεο, Μ. & Φινπξήο, Γ. (2006). Μάζεζε θαη Γηδαζθαιία: Θεσξία, Πξάμε θαη Αμηνιφγεζε ηεο Γηδαζθαιίαο (Σφκ. Β ). Αζήλα: Απηνέθδνζε. Μαηζαγγνχξαο, Ζ. Γ. (2011). Θεσξία θαη πξάμε ηεο δηδαζθαιίαο: ηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο (Μέξνο Β ). Αζήλα: Gutenberg. Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην (2003). Γηαζεκαηηθφ εληαίν πιαίζην πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο. Αλαθηήζεθε 20 Φεβξνπαξίνπ 2017, απφ Φξπδάθε, Δ. (2009). Ζ δηδαζθαιία ζηελ ηνκή ηεο λεσηεξηθήο θαη κεηαλεσηεξηθήο ζθέςεο. Αζήλα: Δθδφζεηο Κξηηηθή ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΥΔΓΗΟΤ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: (βι. αθφινπζε ζειίδα θαη εμήο) 194

196 Γηαθάλεηεο 195

197 196

198 Φχιια εξγαζίαο ΟΜΑΓΑ 1 Η adidas πξνζθαιεί ηηο γπλαίθεο λα απειεπζεξώζνπλ ηε δεκηνπξγηθόηεηά ηνπο! [ ] Ζ adidas απνθάιπςε ηε λέα παγθφζκηα θακπάληα ηεο, «Απειεπζεξώζηε ηε δεκηνπξγηθόηεηά ζαο» (Unleash your creativity), κέζα απφ ηελ νπνία αλαδεηθλχεηαη ε έληνλε απνθαζηζηηθφηεηα ηεο adidas λα απνδείμεη φηη κέζσ ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο ηα φξηα ηνπ αζιεηηζκνχ δηεπξχλνληαη. [ ] Ζ θακπάληα «Unleash Your Creativity» εληζρχεη ηελ πεπνίζεζε ησλ γπλαηθψλ ηεο adidas πσο ε ζθιεξή δνπιεηά κπνξεί λα ζε πάεη καθξηά. Ζ δεκηνπξγηθφηεηα πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ ηα πξφζσπα ηεο θακπάληαο [ ] γηα λα δψζνπλ άιιε δηάζηαζε ζηελ έλλνηα «ξνπηίλα» θαη λα ραξάμνπλ ην δηθφ ηνπο κνλνπάηη πνπ ζα απνηειέζεη πεγή έκπλεπζεο ψζηε θαη άιιεο γπλαίθεο λα θάλνπλ ηελ δηαθνξά ζηελ πξνπφλεζή ηνπο, είλαη έλα απφ ηα θπξηφηεξα κελχκαηα. «Ζ ζθιεξή δνπιεηά επηβξαβεχεηαη. Πηζηεχνπκε φηη νη αζιεηέο πνπ αμηνπνηνχλ ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπο, έρνπλ έλα ηζρπξφ πιενλέθηεκα» αλαθέξεη έλα αλψηαην ζηέιερνο ηεο adidas. «Σν λέν θηικ επεθηείλεη ην κφην ηεο θακπάληαο «Δίκαη εδψ γηα λα δεκηνπξγήζσ» (Here to Create), ε νπνία μεθίλεζε ην 2016, εληζρχνληαο ηελ πεπνίζεζε φηη παξνηξχλνληαο ηνλ αζιεηή λα απειεπζεξψζεη ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπ, ζα εμειίμεη ηφζν ην ζψκα ηνπ φζν θαη ην κπαιφ ηνπ». Γεπηέξα, 20 Φεβξνπαξίνπ 2017, πεγή: Η λίθε δελ είλαη ην παλ ζηελ Σέρλε ηεο Κίλεζεο ηνπ Red Bull (Winning isn t everything at Red Bull Art of Motion) Οη freerunners ήξζαλ ζηε αληνξίλε γηα ηελ εθδήισζε, αιιά ππάξρεη θάηη πεξηζζφηεξν απφ έλαλ ηίηιν πνπ δηαθπβεχεηαη απηφ ην αββαηνθχξηαθν. Γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο, ε Red Bull Art of Motion είλαη έλαο δηεζλήο δηαγσληζκφο ζην εηδπιιηαθφ πεξηβάιινλ ηεο αληνξίλεο, ζηελ Διιάδα. Γηα ηνπο αζιεηέο, φκσο, απηή ε εηήζηα εκεξνκελία ζην λεζί απηφ ζεκαίλεη πνιιά πεξηζζφηεξα. Δίλαη ε ζπλέλσζε κε θίινπο απφ φιν ηνλ θφζκν. «Με ηνλ ηξφπν απηφ δεκηνπξγνχληαη καθξνρξφληεο θηιίεο. Δίλαη θαηαπιεθηηθφ λα γλσξίδεηο φηη νπνχ θαη αλ βξίζθεζαη ζηνλ θφζκν, ζα έρεηο πάληα έλα κέξνο γηα λα αλακεηξεζείο.» Jason Paul Κάζε θζηλφπσξν, αζιεηέο απφ φιν ηνλ θφζκν θαηαιακβάλνπλ ηηο ιεπθέο ζηέγεο θαη ηα φκνξθα ζνθάθηα ηνπ λεζηνχ [γηα λα απηνζρεδηάζνπλ], ζα λα κελ πέξαζε κηα κέξα απφ ηελ ηειεπηαία θνξά πνπ ζπλαληήζεθαλ. ηεξίδνπλ ην έλα ην άιιν, ραίξνληαη κε ηελ επηπρία ηνπ άιινπ θαη ζηελαρψξηνπληαη κε απνγνήηεπζε ηνπ άιινπ. Απηφο είλαη ν ηξφπνο κε ηνλ φπνην απνδεηθλχνπλ φηη ην freerunning είλαη έλαο ηξφπνο δσήο, φπνπ ε αληαγσληζηηθφηεηα δελ κπνξεί λα επεξεάζεη ην δεζκφ ηνπο, αιιά κφλν λα ηνλ εληζρχζεη. «Γελ ζέισ λα θεξδίζσ, επεηδή θάπνηνο έπεζε. Θέισ λα θεξδίζσ ρσξίο θάπνηνο άιινο λα πέθηεη.» Luci Romberg, ε θαιχηεξε γπλαίθα FreeRunner ζηνλ θφζκν. Έλαο freerunner μέξεη φηη φπνηα δπζθνιία θαη λα ζπλαληήζεη, ππάξρεη πάληα θάπνηνο ζηελ θνηλφηεηα εθεί γηα λα βνεζήζεη κε θάζε δπλαηφ ηξφπν, φπσο θαη ζε φιεο ηηο δπλαηέο θηιίεο. Αθφκα θαη ζην ηέινο ηνπ θάζε αγψλα, φπνπ ε ραξά ηεο λίθεο θαη ε απνγνήηεπζε ηεο κέηξηαο ζε απφδνζε αλακέηξεζεο, ε θνηλφηεηα επηζηξέθεη ζηε ζέζε ηνπ ζε κηα ηεξάζηηα νκαδηθή αγθαιηά. 2 Οθηψβξηνπ 2015, πεγή: Best Trick Winner Luci Romerg upside down Samo Vidic/Red Bull Content Pool Catching the last of the rays Samo Vidic / Red Bull Content Pool 197

199 ηε ζηήιε «Αζιεηηθά» ηεο ζρνιηθήο εθεκεξίδαο, θαιείζηε λα γξάςεηε γηα κηα εκπεηξία ζαο (είηε σο αζιεηέο είηε σο ζεαηέο), ε νπνία ελέρεη ζηνηρεία δεκηνπξγηθόηεηαο, κε ζηόρν λα θηλεηνπνηήζεηε πεξηζζόηεξνπο καζεηέο λα αζρνιεζνύλ κε έλα άζιεκα. Αθεγεζείηε πξσηόηππεο πξαθηηθέο πνπ αθνινπζείηε σο αζιεηέο (ή ζεαηέο), πξνθεηκέλνπ λα απνθύγεηε ηε ξνπηίλα ησλ θαζεκεξηλώλ (ζρεδόλ) αζθήζεώλ ζαο. (1 παξάγξαθνο, αθήγεζε θαληαζηηθή ή αιεζηλή) 198

200 ΟΜΑΓΑ 2 Φξεληεξίθ νπέλ Η δεκηνπξγηθή δηαδηθαζία Ζ Ενξδ αλη [ε ζχληξνθνο ηνπ νπέλ] είρε πεξηγξάςεη [ ] ζηα Απνκλεκνλεχκαηά ηεο ηε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο ησλ έξγσλ ηνπ ζπλζέηε. Ζ δηαδηθαζία απηή παξνπζηάδεηαη λα θηλείηαη θάπνπ αλάκεζα ζηε θινγεξή έκπλεπζε θαη ζηελ επώδπλε επεμεξγαζία: «Ζ δεκηνπξγία ηνπ [νπέλ] ήηαλ απζφξκεηε, ζαπκαηνπξγηθή. Σε ζπλαληνχζε ρσξίο λα ηελ ςάμεη, ρσξίο λα ηελ πξνβιέςεη. Δξρφηαλ ζην πηάλν ηνπ μαθληθά, νινθιεξσκέλε, ζετθή, ή έπαηδε κέζα ζην θεθάιη ηνπ ηελ ψξα ελφο πεξηπάηνπ, θαη εθείλνο έζπεπδε λα ηελ αθνχζεη πάιη, ζθαξψλνληάο ηελ πάλσ ζην φξγαλφ ηνπ. Αιιά ηφηε μεθηλνχζε ν πιένλ ζπαξαθηηθφο αγψλαο πνπ έρσ δεη πνηέ. Ήηαλ κηα δηαδνρή πξνζπαζεηψλ, αλαπνθαζηζηηθφηεηαο θαη αλππνκνλεζίαο λα αλαθηήζεη ζπγθεθξηκέλεο ιεπηνκέξεηεο ηνπ κνπζηθνχ ζέκαηνο πνπ είρε αθνχζεη: απηφ πνπ ηνπ είρε παξνπζηαζηεί εμ νινθιήξνπ θαη δηα κηαο, εθείλνο ηψξα ην ππεξαλέιπε επηζπκψληαο λα ην θαηαγξάςεη, θαη ε απνγνήηεπζή ηνπ πνπ δελ ην ζπλαληνχζε μαλά αηφθην, φπσο έιεγε, ηνλ εμσζνχζε ζ έλα είδνο απφγλσζεο. Κιεηλφηαλ ζην δσκάηηφ ηνπ γηα κέξεο, [ ] μαλαπαίδνληαο θαη αιιάδνληαο έλα κνπζηθφ κέηξν εθαηφ θνξέο, γξάθνληάο ην θαη ζβήλνληάο ην κε ηελ ίδηα ζπρλφηεηα, θαη μεθηλψληαο μαλά ηελ επφκελε κέξα κε ζρνιαζηηθή θαη απειπηζκέλε επηκνλή. Θα αζρνινχληαλ έμη βδνκάδεο κε ηελ ίδηα ζειίδα, κφλν θαη κφλν γηα λα ηελ γξάςεη εληέιεη ζηε κνξθή πνπ ηελ είρε εμ αξρήο απνηππψζεη». Σν παηδί-ζαύκα ηεο κνπζηθήο Βόιθγθαλγθ Ακαληένπο Μόηζαξη Ο Μφηζαξη έβιεπε πάληα ηνλ θφζκν κέζα απφ ην πξίζκα ησλ ζπλαηζζεκάησλ ηνπ θαη απηά αθξηβψο επηζηξάηεπζε σο θχξηα πεγή ηεο δεκηνπξγίαο ηνπ. [ ] Χο άλζξσπνο ηεο επνρήο ηνπ θαη άλζξσπνο παζηαζκέλνο θαζψο ήηαλ, αθνινχζεζε κε ηηο ζπλζέζεηο ηνπ ηελ επαλάζηαζε ησλ θνηλσληθψλ θξνλεκάησλ θαη ησλ αληηιήςεσλ πνπ ζεκάδεςαλ ηνλ θαηξφ ηνπ, δηαθπιάζζνληαο ζηαζεξά ηελ πξνζσπηθή ηνπ ειεπζεξία. Κη αλ ζε φινπο ηνπο θαιιηηέρλεο αληαλαθιάηαη ιίγν-πνιχ ε πξνζσπηθή δσή ζην έξγν ηνπο, ν Μφηζαξη κεηέηξεςε ηελ ηέρλε ηνπ ζε δηαπγέο απεηθφληζκα ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ησλ ηδαληθψλ ηνπ. Ο Theodore απνδεηθλύεη όηη είλαη από ηνπο πην ειπηδνθόξνπο λένπο Έιιελεο κνπζηθνύο Ο Θνδσξήο κεγάισζε ζηα Βξηιήζζηα, ρσξίο λα αθνχεη πνιιή κνπζηθή, φπσο ζα θαληαδφηαλ θάπνηνο. «Πνηέ δελ ήκνπλ ην παηδί πνπ θπθινθνξνχζε κε αθνπζηηθά ζηα απηηά ηνπ. [ ] Κάπνπ ζηα πξέπεη λα ζπλεηδεηνπνίεζα ηη αθνχσ. ηη είλαη Υαηδηδάθηο θαη κνπ πξνθαιεί απηφ ην ζπλαίζζεκα. Ση ζπλαίζζεκα; Απηφ πνπ δελ κπνξψ λα ζνπ πεξηγξάςσ. Απηφ πνπ ληψζεηο, πνπ δελ μέξεηο ηη αθξηβψο, αιιά ληψζεηο σξαία. ρη φκνξθα απαξαηηήησο. [ ] ηη θάηη γεκίδεη. Έηζη αηζζάλνκαη φηαλ δεκηνπξγψ κνπζηθή. [ ]». Πηάλν, κπνπδνχθη, θηζάξα, ζαμφθσλν είλαη κεξηθά απφ ηα φξγαλα πνπ παίδεη ηα έκαζε κε δαζθάινπο ή κφλνο ηνπ. «Γεληθά αλ κνπ δψζεηο έλα φξγαλν, ζα παίμσ. [ ] Ο απηνζρεδηαζκόο πεξηιακβάλεη ην φηη αλ κνπ δψζεηο ηε δηθή ζνπ κνπζηθή κάιινλ δελ ζα ηα θαηαθέξσ, είηε γηαηί δελ επαξθεί ε ηερληθή κνπ ή επεηδή δελ κε ελδηαθέξεη πνιχ λα παίμσ κνπζηθή πνπ δελ είλαη δηθή κνπ. [ ] Κάπνηεο θνξέο γξάθσ θαηεπζείαλ ζην πηάλν, άιιεο ζην πεληάγξακκν». ΑΛΔΞΑΝΓΡΟ ΓΗΑΚΟΑΒΒΑ Πεγή: 199

201 Έρεηε ζηείιεη έλα δηθό ζαο ηξαγνύδη (ζηίρνη & κνπζηθή) ζην δηαγσληζκό ηνπ «Junior Music School» θαη πεξηκέλεηε λα ιάβεηε απάληεζε γηα ην αλ εγθξίζεθε. ηε ζηήιε «Ηκεξνιόγην γηα ηνπο πξνβιεκαηηζκνύο ηωλ καζεηώλ» ηνπ ζρνιηθνύ πεξηνδηθνύ «Λενληεη-άθη», ζα εθζέζεηε ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ζαο δεκηνπξγήζεθαλ από ηε ζηηγκή πνπ νινθιεξώζαηε ην έξγν ζαο κέρξη ηώξα πνπ πεξηκέλεηε ηελ απάληεζε από ηνπο ππεύζπλνπο ηνπ δηαγσληζκνύ. (1 παξάγξαθνο, αθήγεζε εκεξνιφγην) 200

202 ΟΜΑΓΑ 3 Δίκαη Έιιελαο θαη ζέισ λα επηζηξέςσ ζην ζπίηη κνπ Αλεμάξηεην θίλεκα γηα ηνλ επαλαπαηξηζκό ηωλ θιεκκέλωλ ειιεληθώλ αξραηνηήηωλ ΠΧ ΞΔΚΗΝΖΔ: ηα κέζα Απγνχζηνπ ηνπ 2009, ν θσηνγξάθνο θαη ζπλζέηεο, Άξεο Καινγεξφπνπινο, επηζθέθζεθε ην Βξεηαληθφ Μνπζείν ζηελ πφιε ηνπ Λνλδίλνπ ζηε Μεγάιε Βξεηαλία. Καζψο εηζήιζε θαη πέξαζε απφ αλαξίζκεηεο Διιεληθέο αίζνπζεο ηνπ κνπζείνπ, είδε θάηη πνπ ελέπλεπζε ην δένο ηνπ, αιιά ηνπ πξνθάιεζε θαη κεγάιν πφλν. Γένο γηα ην απέξαλην θάιινο ησλ θιαζζηθψλ ειιεληθψλ έξγσλ θαη πφλν γηα ην γεγνλφο φηη απηά ηα αληηθείκελα βξίζθνληαλ ηφζν καθξηά απφ ηε κεηέξα γε, ε νπνία ηνπο έδσζε ζάξθα θαη νζηά ζε απηά. Σν δσκάηην 18, ην νπνίν νλνκάζηεθε έηζη απφ ηνπο Βξεηαλνχο φπσο ην Γσκάηην ηνπ Παξζελψλα, ηνλ έθαλε λα βγάιεη ηε θσηνγξαθηθή ηνπ κεραλή θαη λα θσηνγξαθήζεη / αξρίζεη ηε ιήςε απνδεηθηηθψλ ζηνηρείσλ απφ ηα πην εηδερζή εγθιήκαηα ηεο πνιηηηζηηθήο θιεξνλνκίαο πνπ δηαπξάηηνληαη ζηε ζχγρξνλε ηζηνξία: ην ηεξφζπιν κίαζκα ηνπ ζπνπδαηφηεξνπ κλεκείνπ θαη ζπκβφινπ ηνπ παγθφζκηνπ πνιηηηζκνχ, θαη ε παξάλνκε θξάηεζε ζε κηα μέλε ρψξα ηνπ 65% ησλ αληηθεηκέλσλ πνπ ην δηαθνζκνχζαλ. Μαθξηά απφ ηνλ ήιην θαη ηνλ νπξαλφ ηεο Αζήλαο. παζκέλα, ηαπεηλσκέλα θαη πάλσ απ' φια, ην ήκηζπ ηνπ κλεκείνπ. Κνκκάηηα ηνπ Παξζελψλα, πνπ βξίζθνληαλ εθεί ζηελ Αζήλα εδψ θαη ρηιηάδεο ρξφληα, ηψξα ζηεξεσκέλα θαη θξεκαζκέλα ρσξίο θαλέλα λφεκα. Απηφ ην θσηνγξαθηθφ αξρείν παξέκεηλε ζηνλ ππνινγηζηή ηνπ κέρξη ηα κέζα ηνπ Φεβξνπαξίνπ ηνπ 2012, φηαλ ήξζε ζην θσο εμαηηίαο κηαο εζσηεξηθήο επηζπκίαο ηνπ θαιιηηέρλε λα εθθξάζεη ηνλ εαπηφ ηνπ, θάλνληαο γλσζηά απηφ ην πνιηηηζηηθφ έγθιεκα ζηνλ θφζκν. ΣΟ ΚΗΝΖΜΑ: Ζ πξψηε θσηνγξαθία αλέβεθε ζην πξνθίι ηνπ Άξε Καινγεξνπνχινπ ζην Facebook, ηνλ Φεβξνπάξην ηνπ Σε θσηνγξαθία απηή αθνινχζεζαλ πνιιέο άιιεο πνπ αλαξηηνχληαλ θαζεκεξηλά ζην πξνθίι θαη ζηε ζπλέρεηα αλακεηαδίδνληαλ απφ ρηιηάδεο αλζξψπνπο ζε έλα εληππσζηαθφ θαη απμαλφκελν ξπζκφ. Ares Kalogeropoulos. Σξίηε 9 Ηνχιηνπ 2013, πεγή: 201

203 εζνπνηφο θαη, αξγφηεξα, ππνπξγφο Πνιηηηζκνχ ηεο Διιάδαο Μειίλα Μεξθνύξε: «ην όλνκα ηεο δηθαηνζύλεο θαη ηεο εζηθήο παξαθαιώ δώζηε ηα πίζσ» (νκηιία ζην Oxford Union ην 1986) «Κχξηε Πξφεδξε, Αμηφηηκα Μέιε, Κπξίεο θαη Κχξηνη Καηαξρήλ επηηξέςηε κνπ λα επραξηζηήζσ ηελ OXFORD UNION πνπ έθεξε ην ζέκα απηφ γηα ζπδήηεζε θαη επραξηζηψ πνπ κε πξνζθαιέζαηε. [ ] Υπάξρνπλ ηα Μάξκαξα ηνπ Παξζελώλα. Δελ ππάξρνπλ Ειγίλεηα Μάξκαξα. πσο ππάξρεη ν Γαβίδ ηνπ Michael ngelo, ππάξρεη ε Αθξνδίηε ηνπ Da Vinci, ππάξρεη ν Δξκήο ηνπ Πξαμηηέιε, ππάξρνπλ νη Ψαξάδεο ζηε ζάιαζζα ηνπ Turner, ππάξρεη ε Capella Sixtina. Γελ ππάξρνπλ Διγίλεηα Μάξκαξα. Ζ θπβέξλεζή κνπ έρεη δεηήζεη ηελ επηζηξνθή ησλ καξκάξσλ ηνπ Παξζελψλα. Μαο ην αξλήζεθαλ. Αο ζεκεησζεί φηη δελ ζα εγθαηαιείςνπκε πνηέ ην αίηεκα απηφ. Δπηηξέςηε κνπ λα απαληήζσ ηα κφληκα επηρεηξήκαηα ελάληηα ζηελ επηζηξνθή θαη λα αζρνιεζψ κε απηά έλα πξνο έλα.» [Παξαθάησ αλαθέξνληαη νη ζέζεηο ηεο θάζε πιεπξάο (Βξεηαλίαο Διιάδαο). εκεηψλεηαη φηη ζην παξφλ έγγξαθν νη ζέζεηο θαη ησλ δχν πιεπξψλ εθθξάδνληαη απφ ηελ Μ. Μεξθνχξε.] ΘΔΖ 1: «Σα κάξκαξα πάξζεθαλ κε λφκηκε δηαδηθαζία.» ΑΝΣΗΘΔΖ 1: «Ρσηψ αλ ε δσξνδνθία θαη εμαρξείσζε ησλ αμησκαηηθψλ δελ αληηηίζεληαη ζηε "λφκηκε δηαδηθαζία". [ ] Καη βεβαίσο ζα πξέπεη λα ξσηήζνπκε. Δίλαη λφκηκν λα δηαπξαγκαηεχεηαη κε ηνπο Σνχξθνπο γηα ην πην πνιχηηκν απφ ηα ειιεληθά ππάξρνληα φηαλ ε Διιάδα βξίζθεηαη θάησ απφ ηνπξθηθφ δπγφ;» ΘΔΖ 2: «"Οη αδαείο θαη δεηζηδαίκνλεο Έιιελεο ήηαλ αδηάθνξνη γηα ηελ ηέρλε θαη ηα κλεκεία ηνπο." [αλ θαη] έρεη έθηνηε ακθηζβεηεζεί απφ πνιινχο Βξεηαλνχο πεξηεγεηέο ζηελ Διιάδα ηελ επνρή απηή.» ΑΝΣΗΘΔΖ 2: «[ ] Πνηνί; [ ]Οη ίδηνη Έιιελεο πνπ θαηά ηνλ αγψλα γηα ηελ αλεμαξηεζία ηνπο έζηεηιαλ ζηνπο Σνχξθνπο ζηξαηηψηεο βφιηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ ελαληίνλ ηνπο. Ναη, ελαληίνλ ηνπο. Οη Σνχξθνη ζηξαηηψηεο θιεηζκέλνη ζηελ Αθξφπνιε έκεηλαλ απφ πνιεκνθφδηα θαη άξρηζαλ λα θαηαζηξέθνπλ ηηο θνιψλεο γηα λα αθαηξέζνπλ ην κνιχβη λα θάλνπλ κε απηφ βφιηα. Οη Έιιελεο ηνπο έζηεηιαλ πνιεκνθφδηα κε ην κήλπκα, "Να ηα βφιηα, κελ αγγίμεηε ηηο θνιψλεο". Μφιηο έγηλε αλεμάξηεηε ε Διιάδα, έλα απφ ηα πξψηα λνκνζεηηθά δηαηάγκαηα πνχ πέξαζαλ απφ ηελ ειιεληθή θπβέξλεζε ήηαλ εθείλν γηα ηελ πξνζηαζία θαη ζπληήξεζε ησλ εζληθψλ κλεκείσλ. Δίλαη απηφ αδηαθνξία;» ΘΔΖ 3: «Αλ ηα κάξκαξα επηζηξαθνχλ, απηφ ζα απνηειέζεη έλα πξνεγνχκελν πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ εθθέλσζε ησλ κνπζείσλ.» ΑΝΣΗΘΔΖ 3: «Δπηηξέςηε κνπ λα δειψζσ, γηα άιιε κηα θνξά, φηη πηζηεχνπκε πσο νπνπδήπνηε θαη αλ βξίζθνληαη ηα κνπζεία, απνηεινχλ δσηηθή θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή αλάγθε θαη πξέπεη λα πξνζηαηεχνληαη. Έρσ επαλεηιεκκέλα δειψζεη φηη δεηνχκε έλα αλαπφζπαζην κέξνο θηηξίνπ πνπ αθξσηεξηάζηεθε. [ ]» 202

204 ΘΔΖ 4: «Μφιπλζε πάλσ απφ ηελ Αθξφπνιε.» ΑΝΣΗΘΔΖ 4: «ηαλ ην Λνλδίλν αληηκεηψπηδε ην ζνβαξφ πξφβιεκα κφιπλζεο, ππήξμαλ θξαπγέο παληθνχ γηα ηα κάξκαξα; Βεβαίσο φρη. Γηα ηνλ απινχζηαην ιφγν φηη ηα κάξκαξα ήηαλ ζηεγαζκέλα ζην Βξεηαληθφ Μνπζείν. Δκείο δελ πξνθαζηδφκαζηε φηη ηα γιππηά ζα επαλαηνπνζεηεζνχλ. Ννκίδνπκε φηη απηφ δελ γίλεηαη, αιιά ε θπβέξλεζή κνπ έρεη δηαηππψζεη φηη ηελ εκέξα πνπ ζα επηζηξαθνχλ ηα κάξκαξα ζηελ Αζήλα ζα ππάξρεη έηνηκν λα ηα δερζεί έλα φκνξθν κνπζείν κε ηα πην πξνεγκέλα ζπζηήκαηα αζθάιεηαο θαη ζπληήξεζεο, δίπια ζηελ Αθξφπνιε. [ ]» [Να ζεκεησζεί όηη ε ελ ιόγσ νκηιία ηεο Μ. Μεξθνύξε πξαγκαηνπνηήζεθε ην Σν ζύγρξνλν κνπζείν ηεο Αθξόπνιεο ηδξύζεθε 20 Ινπλίνπ ηνπ 2009! Μεζνιάβεζαλ 23 ρξόληα.] ΘΔΖ 5: «Σν κφληκν επηρείξεκα ησλ Βξεηαλψλ είλαη φηη κεηαθηλψληαο ηα κάξκαξα, ηα έζσδαλ απφ ηε βαξβαξφηεηα ησλ Σνχξθσλ.» ΑΝΣΗΘΔΖ 5: «[ ] κε ηελ επινγία ηνπ Αηδεζηκφηαηνπ Hunt κεηαθηλήζεθαλ θαηά βάξβαξν ηξφπν. Παξαζέησ έλα απφ ηα γξάκκαηα ηνπ Lusieri πξνο ηνλ Elgin: "Έρσ ηελ επραξίζηεζε λα ζαο αλαθνηλψζσ ηελ απφθηεζε ηεο 6 εο κεηψπεο, εθείλεο κε ηνλ θέληαπξν πνπ απαγάγεη ηε γπλαίθα. Με ην έξγν απηφ είρακε πνιιά πξνβιήκαηα απφ θάζε άπνςε, θαη αλαγθάζηεθα λα γίλσ ιίγν βάξβαξνο". ε άιιν γξάκκα ειπίδεη φηη, "νη βαξβαξηζκνί πνπ ήκνπλ ππνρξεσκέλνο λα δηαπξάμσ ειπίδσ λα μεραζηνχλ".» [ ] Λέκε ζηελ Βξεηαληθή Κπβέξλεζε: Κξαηήζαηε απηά ηα γιππηά γηα δχν ζρεδφλ αηψλεο. Σα θξνληίζαηε φζν θαιχηεξα κπνξνχζαηε, γεγνλφο γηα ην νπνίν θαη ζαο επραξηζηνχκε. κσο ηψξα ζην φλνκα ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηεο εζηθήο παξαθαιψ δψζηε ηα πίζσ. Δηιηθξηλά πηζηεχσ φηη κηα ηέηνηα ρεηξνλνκία εθ κέξνπο Μεγάιεο Βξεηαλίαο ζα ηηκνχζε πάληα η φλνκά ηεο. Δπραξηζηψ.» Κπξηαθή 21 Ηνπλίνπ 2009, πεγή: ΘΔΖ 6: ΘΔΖ 7: Daily Mail: Η Διιάδα δελ δηθαηνύηαη ηνλ επαλαπαηξηζκό ησλ Γιππηώλ ηνπ Παξζελώλα ε έλα αθφκε δεκνζίεπκα πξφθιεζε πξνρσξνχλ ηα βξεηαληθά κέζα ελεκέξσζεο [ ] εηξά είρε απηή ηε θνξά ε εθεκεξίδα Daily Mail κε ην άξζξν ηνπ δεκνζηνγξάθνπ θαη ηζηνξηθνχ Νηόκηληθ έιγνπλη, ν νπνίνο [ ] αθαηξεί θάζε λνκηθφ έξεηζκα απφ ηελ Διιάδα γηα λα δηεθδηθήζεη ηελ επηζηξνθή ησλ γιππηψλ. Ο έιγνπλη πξνθεηκέλνπ λα ζηεξίμεη ηελ επηρεηξεκαηνινγία ηνπ ππνζηεξίδεη φηη ηα κάξκαξα «έθπγαλ» απφ ηνλ ηφπν ηνπο δηφηη φπσο αλέθεξε ραξαθηεξηζηηθά: «Καηαζηξέθνληαλ ζηελ Αζήλα. Ο Έιγηλ δήηεζε άδεηα από ηελ θπβέξλεζε ζηελ Αζήλα λα ηα αθαηξέζεη. Τν έπξαμε κε ηηο επινγίεο ηεο θπβέξλεζεο ηεο Αζήλαο, κέζα ζε κηα πεξίνδν 4 εηώλ, από ην 1801 έωο ην 1805». [ ] επηζεκαίλνληαο φηη ήηαλ έηζη θαη αιιηψο πινχζηνο θαη φηη σο «εξαζηήο» ηεο ηέρλεο, ε βαζηθή ηνπ επηδίσμε ήηαλ λα ζψζεη ηα Γιππηά απφ ηελ θαηαζηξνθή! [Αθφκα, ππνζηεξίδεη φηη ν Έιγηλ] πέζαλε θησρφο, ζπαηαιψληαο ηελ πεξηνπζία ηνπ ζηε κάρε ππέξ ησλ καξκάξσλ. [ ] 22 Οθηψβξηνπ 2014, πεγή: 203

205 Θέζε Αληίζεζε ύλζεζε! Με αθνξκή ηελ εθζηξαηεία ηνπ Άξε Καινγεξόπνπινπ λα γξάςεηε έλα άξζξν γηα ηελ εθεκεξίδα ηνπ ζρνιείνπ, κε ην νπνίν ζα παξνπζηάδεηε δύν από ηηο πην ηζρπξέο ζέζεηο ησλ δύν πιεπξώλ γηα ην δήηεκα ηεο επηζηξνθήο ησλ γιππηώλ ηνπ Παξζελώλα. Πξνζπαζείηε λα δείηε ην δήηεκα από κηα απνζηαζηνπνηεκέλε νπηηθή, ώζηε κέζα από ην ζρήκα ζέζε αληίζεζε, λα πξνθύςεη ηειηθά κηα δηθή ζαο ζύλζεζε. Πξνζνρή! Να εμεηάζεηε ζρνιαζηηθά ηελ ηζρύ ησλ επηρεηξεκάησλ πνπ πξνβάιιεη ε θάζε πιεπξά. (1 παξάγξαθνο, επηρεηξεκαηνινγηθφ θείκελν) 204

206 ΟΜΑΓΑ 4 Πεηξαηάο: «Καιό ηαμίδη» κε ην γηγαληηαίν ζαιαζζηλό γθξάθηηη ζην θηίξην ηνπ ηιό Ζ ηεξάζηηα εηθαζηηθή παξέκβαζε έγηλε ζηνπο ηνίρνπο ηνπ θηηξίνπ ηνπ ηιφ φπνπ ζρεδηάδεηαη λα ζηεγαζηεί ην Μνπζείν Δλαιίσλ Αξραηνηήησλ. Δθεί κάιηζηα βξίζθεηαη θαη ην ξνιφη πνπ ρηππάεη ζηνπο ξπζκνχο ηεο κεισδίαο ησλ «Παηδηψλ ηνπ Πεηξαηά». Οη εξγαζίεο γηα ηελ ηνηρνγξαθία μεθίλεζαλ ηελ πεξαζκέλε ρξνληά. Καη ην γηγαληηαίν - ζαιαζζηλφ γθξάθηηη νινθιεξψζεθε ηε θεηηλή ρξνληά. Σν έξγν έγηλε απφ ηνλ ζπιινγηθφ θνξέα δεκηνπξγίαο θαη πξνψζεζεο δεκφζησλ ηνηρνγξαθηψλ ζηελ Διιάδα «Urban Act» ζε ζπλεξγαζία κε ηνλ ΟΛΠ. Γηα ηελ πινπνίεζή ηνπ ζπκκεηείραλ νη θαιιηηέρλεο Apset θαη Same84. πληνληζηήο θαη επηκειεηήο ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ ν Κπξηάθνο Ησζεθίδεο. Πξφθεηηαη γηα ην κεγαιχηεξν πξφηδεθη ηεο νκάδαο Urban Act αθνχ κεηακνξθψζεθαλ πάλσ απφ η. κ. Οη δχν θαιιηηέρλεο δσγξάθηζαλ κε ζπξέη θαη αθξπιηθά ρξψκαηα. Αληηθείκελν ήηαλ ε λαπηηθή παξάδνζε θαη νη κχζνη ηεο ζάιαζζαο αιιά θαη ε ηζηνξηθφηεηα ηνπ θηηξίνπ. Σν πξφγξακκα εληάζζεηαη ζηηο δξάζεηο ηνπ ΟΛΠ "Πνιηηηζηηθή Αθηή ηνπ Ληκαληνχ". Ζ ζεκαηηθή ηεο ζπγθεθξηκέλεο παξέκβαζεο - ζεκεηψλνπλ νη ππεχζπλνη ηνπ θνξέα Urban Act - «απνηειεί ζπλέρεηα ησλ πξνεγνχκελσλ ελνηήησλ θαη εζηηάδεη εθ λένπ ζην παξειζφλ, ην παξφλ θαη ην κέιινλ (Μνπζείν Δλαιίσλ Αξραηνηήησλ) ηνπ θηηξίνπ ηνπ ηιφ». ηφρνο ήηαλ, φπσο εμήγεζαλ νη δεκηνπξγνί, απηή ε κεγάιε ηνηρνγξαθία λα θαίλεηαη απφ πνιχ καθξηά. Καζψο θεχγεη θαλείο κε ην θαξάβη ή θαζψο κπαίλεη ζην ιηκάλη ηνπ Πεηξαηά. 17 Απγνχζηνπ 2015, πεγή: [Απνζπάζκαηα απφ ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην ηεο Αηζζεηηθήο Αγσγήο Α Γπκλαζίνπ] 205

207 Οπηηθή αλάγλσζε Έλαο απιφο ηξφπνο γηα λα θάλεηο ηελ αλάιπζε ελφο έξγνπ είλαη λα ζέζεηο ζηνλ εαπηφ ζνπ εξσηήκαηα φπσο ηα παξαθάησ: Ση βιέπσ ζηελ εηθφλα; (Πξφζσπα, ζηάζεηο, αληηθείκελα, ζέζεηο, θφξκεο θηι.) Πνην είλαη ην ζέκα; Σν έξγν είλαη παξαζηαηηθφ ή αθεξεκέλν; Με πνηα ηερληθή είλαη θηηαγκέλν; Πνηα ρξψκαηα δηαθξίλσ; Δίλαη ζεξκά ή ςπρξά, θσηεηλά ή ζθνηεηλά, πιαθάηα ή δηαβαζκηζκέλα, κε ηφλνπο ή απνρξψζεηο; Πψο απνδίδεηαη ν ρψξνο, επίπεδνο ή ηξηζδηάζηαηνο; Πψο είλαη ε ζχλζεζε, πνηεο θαηεπζχλζεηο θπξηαξρνχλ, πνηα ζρήκαηα αλαγλσξίδσ, αλ αθαηξέζσ ηηο ιεπηνκέξεηεο; Πνηεο αληηζέζεηο παξαηεξψ (ζηα κεγέζε, ζηηο γξακκέο, ζηηο θφξκεο, ζηηο ζέζεηο, ζηηο πνζφηεηεο). Ο επαίζζεηνο ζεαηήο Άλνημε ηελ ςπρή ζνπ αθήλνληαο ειεχζεξε ηε θαληαζία ζνπ, θαη αθνπγθξάζνπ ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ζνπ πξνθαιεί ην έξγν. Πξνζπάζεζε λα ηαπηηζηείο κε ηελ εηθφλα ή κε έλα ζηνηρείν ηεο, ππνβάιινληαο ζηνλ εαπηφ ζνπ εξσηήκαηα φπσο απηά πνπ αθνινπζνχλ: Ση ζηφρνπο είρε ν θαιιηηέρλεο ρξεζηκνπνηψληαο ηε ζπγθεθξηκέλε ηερλνηξνπία, ηα ρξψκαηα, ηηο γξακκέο, ηηο θφξκεο, ην θσο, ηε ζχλζεζε; Σα ζηνηρεία απηά είλαη ραξνχκελα ή κειαγρνιηθά; Δθθξάδνπλ ελέξγεηα, δπλακηζκφ ή ζηαηηθφηεηα; Γίλνπλ ηελ εληχπσζε ηεο θίλεζεο ή ηεο ζηαζεξφηεηαο; Ση κνπ ζπκίδεη ην έξγν; Με ηη ζα κπνξνχζα λα ην παξνκνηάζσ; Ση ζπλαηζζήκαηα κνπ δεκηνπξγεί; Θαπκαζκνχ, δπζθνξίαο, επεμίαο, αλαζηάησζεο, αγσλίαο, λνζηαιγίαο θηι.; Ση ζα αηζζαλφκνπλ, αλ ήκνπλ κέξνο ηνπ έξγνπ απηνχ; Πνην ζηνηρείν ηνπ κε εθθξάδεη; Ση γλσξίδσ γηα ηελ ηερλνηξνπία θαη ηελ επνρή ηνπ θαιιηηέρλε; Ση πιεξνθνξίεο κνπ δίλεη ην έξγν γηα ηελ επνρή; (πεγή: Αλνχζε, Ράπηεο & Ρνδνπνχινπ, 2009) 206

208 ην πιαίζην ηνπ καζήκαηνο ησλ Καιιηηερληθώλ, θιεζήθαηε λα θσηνγξαθήζεηε ηελ ηέρλε πνπ απνηππώλεηαη ζηνπο δξόκνπο ηεο Αζήλαο. Οη παξαπάλσ θσηνγξαθίεο είλαη έλα κέξνο από ην πιηθό πνπ ζπγθεληξώζαηε. Δπηιέμηε κία από απηέο, δώζηε ηεο έλαλ ηίηιν θαη πεξηγξάςηε ηελ, αθνινπζώληαο ηηο νδεγίεο πνπ δίλνληαη ζην ζρνιηθό εγρεηξίδην ησλ Δηθαζηηθώλ (βι. ζειίδα 2 ηνπ παξόληνο Φύιινπ Δξγαζίαο). Η θσηνγξαθία πνπ ηξαβήμαηε ζα δεκνζηεπζεί ζηε ζρνιηθή εθεκεξίδα θαη ζα ζπλνδεπηεί από ηελ αληίζηνηρε πεξηγξαθή, ώζηε λα δηαθαλεί ε θαιιηηερληθή πιεπξά ηεο πόιεο. (1 παξάγξαθνο, πεξηγξαθή) 207

209 ΟΜΑΓΑ 5 ΣΙ ΔΙΝΑΙ Η ΥΔΓΙΑ Ζ «ζρεδία» είλαη ην κνλαδηθφ ειιεληθφ πεξηνδηθφ δξφκνπ θαη κέινο ηνπ Γηεζλνχο Γηθηχνπ Δθεκεξίδσλ Γξφκνπ (International Network of Street Papers-INSP), ην νπνίν απαξηζκεί 122 πεξηνδηθά δξφκνπ, ζε 41 ρψξεο, κε άζηεγνπο, άλεξγνπο πσιεηέο θαη δηεζλψο αλαγλψζηεο. Ζ «ζρεδία», φπσο ζπκβαίλεη κε φια ηα πεξηνδηθά δξφκνπ ηνπ θφζκνπ, δελ πσιείηαη ζηα ζπλήζε ζεκεία δηάζεζεο Σχπνπ, φπσο πεξίπηεξα, αιιά απνθιεηζηηθά θαη κφλν ζηνπο δξφκνπο ηεο πφιεο απφ δηαπηζηεπκέλνπο πσιεηέο. Οη πσιεηέο πξνέξρνληαη απφ επάισηεο θνηλσληθά πιεζπζκηαθέο νκάδεο: άζηεγνη, άλεξγνη θαη γεληθψο άλζξσπνη πνπ απνδεδεηγκέλα δνπλ θάησ απφ ην φξην ηεο θηψρεηαο. Απφ ηελ ηηκή πψιεζεο ηνπ πεξηνδηθνχ (3,00 επξψ), ην 50% (δειαδή ην 1,50 επξψ) πεγαίλεη απεπζείαο ζηνλ ίδην ηνλ πσιεηή. Απνηειεί κηα μερσξηζηή επθαηξία λα εμαζθαιίζνπλ έλα ειάρηζην, αμηνπξεπέο εηζφδεκα, αιιά θαη κέζν απεγθισβηζκνχ απφ ην θαχιν θχθιν ηεο θνηλσληθήο απνκφλσζεο θαη ηνπ απνθιεηζκνχ. Απνηειεί επίζεο έλα επηπιένλ θίλεηξν λα μαλαρηίζνπλ ηηο δσέο ηνπο. ΣΙ ΓΔΝ ΔΙΝΑΙ Η ΥΔΓΙΑ Ζ «ζρεδία» δελ είλαη επαηηεία. Οη πσιεηέο δελ επαηηνχλ, αιιά κε αμηνπξέπεηα πσινχλ ην πεξηνδηθφ γηα λα εμαζθαιίζνπλ έλα εηζφδεκα, ην νπνίν πξνεγνπκέλσο νη ίδηνη έρνπλ αγνξάζεη. Κάζε πσιεηήο απφ ηε ζηηγκή πνπ εληαρζεί ζην δίθηπν πσιεηψλ ηεο «ζρεδίαο» ζα ηνπ δνζνχλ δσξεάλ δέθα (10) αληίηππα. Δίλαη ην αξρηθφ ηνπ θεθάιαην. ηαλ πνπιήζεη απηά ηα δέθα αληίηππα κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ην αξρηθφ θεθάιαην γηα ηελ αγνξά άιισλ, ζην 50% ηεο νλνκαζηηθήο ηνπο αμίαο (αμία εμσθχιινπ). Με άιια ιφγηα, σο πσιεηήο αγνξάδεη ην πεξηνδηθφ 1,50 επξψ θαη ην πνπιάεη 3,00 επξψ. Γελ είλαη ειεεκνζχλε. Ο ελδηαθεξφκελνο/αλαγλψζηεο κε ηα 3,00 επξψ αγνξάδεη έλα πξντφλ, ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε έλα αμηφινγν δεκνζηνγξαθηθφ πεξηνδηθφ πνηθίιεο χιεο κε ζαθή θνηλσληθφ πξνζαλαηνιηζκφ. Δίλαη ηαπηνρξφλσο θαη κηα πξάμε αιιειεγγχεο. ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΜΑ: Αληψλεο Γηαθηζηθφγινπ, 37 εηψλ «Γεθαέμη κήλεο ζηε ζρεδία, είκαη πιένλ έλαο λένο άλζξσπνο πνπ θάλεη φλεηξα μαλά, έρσ ρφκπη, ελψ, πξηλ απφ ελληά κήλεο, θαηάθεξα λα λνηθηάζσ ηνλ δηθφ κνπ ρψξν, ην ζπίηη κνπ, θάηη πνπ ηφζν ήζεια θαη είρα αλάγθε». (1/3/2017) Νίθνο Θενδσξίδεο, 52 εηψλ «Γελ είλαη µφλν ηα ρξήµαηα πνπ µαο δίλεη ν θφζµνο, αιιά µαο πξνζθέξεη ηελ αιιειεγγχε ηνπ, ην ραµφγειφ ηνπ. Έρσ αληιήζεη δχλαµε λα πξνζπαζήζσ γηα ηνλ εαπηφ µνπ θαη γηα µία θνηλσλία θαιχηεξε». (1/11/2016) Λεπηέξεο πλαρέξεο, 47 εηψλ «Ο θφζµνο είλαη πνιχ θαιφο, έξρεηαη θνληά µαο, µε θάλεη λα ληψζσ πην θαιά. Αηζζάλνµαη φηη θάλσ θάηη πνπ µε βνεζά θαη ζην λα μεθηλήζσ λα γίλνµαη πην θνηλσληθφο». (1/10/2016) Λεσλίδαο Γεσξγίνπ, 64 εηψλ «Σηο πξψηεο 45 κέξεο ζηε ζρεδία, έπηαζα θαη ην ζπίηη. [ ] Αξρίδεη θαη κνπ αξέζεη θαη ληψζσ θαιχηεξα. Μνπ αξέζεη ην δηάβαζκα θαη λα αθνχσ κνπζηθή. Έρσ έλα ξαδηνθσλάθη κε κπαηαξίεο θαη παίδεη φιε λχρηα». (1/9/2016) Γέζπνηλα Μεξθνχξε, 46 εηψλ Ο θφζκνο δεη κέζα ζηελ ίδηα πξαγκαηηθφηεηα κε εκάο θαη μέξεη φηη καο ρσξίδεη 208 κφλν έλα ζθαινπάηη. (18/6/2015)

210 Πήξεο ζπλέληεπμε από έλαλ από ηνπο αλζξώπνπο πνπ εξγάδνληαη σο πσιεηέο γηα ην πεξηνδηθό «ρεδία». Η ζπλέληεπμή ζνπ δηαθξίλεηαη ζε δύν κέξε: ε δσή ηνπ αλζξώπνπ απηνύ πξνηνύ λα εξγαζηεί σο πσιεηήο ηνπ πεξηνδηθνύ θαη ε δσή ηνπ ηώξα. Γξάςε έλα άξζξν ζηελ εθεκεξίδα ηνπ ζρνιείνπ, ζην νπνίν ζα παξνπζηάδεηο ην πώο άιιαμε ε δσή ηνπ αλζξώπνπ απηνύ κέζσ απηήο ηεο δξάζεο, κε ζηόρν λα θηλεηνπνηήζεηο ηνπο ππόινηπνπο καζεηέο λα εληζρύζνπλ απηή ηελ πξνζπάζεηα. (1 παξάγξαθνο, αθήγεζε) 209

211 ΟΜΑΓΑ 6 Healthy Seas: Νήκα βγαικέλν από ηε ζάιαζζα Πεξηγξαθή: Σν MEDASSET ζπκκεηέρεη ζηελ θαηλνηφκν πξσηνβνπιία «Healthy Seas: Νήκα βγαικέλν απφ ηε ζάιαζζα», πνπ ζηνρεχεη ζηελ αλάζπξζε εγθαηαιειεηκκέλσλ δηρηπψλ ζην βπζφ ηεο ζάιαζζαο. Σα δίρηπα αλαθπθιψλνληαη ζε πςειήο πνηφηεηαο λήκα ECONYL, ην νπνίν ζηε ζπλέρεηα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ παξαγσγή νινθαίλνπξησλ πξντφλησλ, φπσο θάιηζεο, καγηφ θαη ραιηά. Γηαηί λα αλαζύξνπκε ηα απνξξίκκαηα από ηε ζάιαζζα; Σα απνξξίκκαηα ζηε ζάιαζζα απνηεινχλ ζχκβνιν ηεο απνηπρίαο ηεο θνηλσλίαο καο λα δηαρεηξηζηεί ηνπο δηαζέζηκνπο πφξνπο. Σα απνξξίκκαηα πνπ θαηαιήγνπλ ζηηο ζάιαζζεο καο, φρη κφλν δελ αμηνπνηνχληαη γηα θαιχηεξε ρξήζε σο πξψηε χιε γηα λέα πξντφληα, αιιά βιάπηνπλ ζεκαληηθά ηε ζαιάζζηα δσή αθνχ πνιιά ζαιάζζηα είδε είηε μεςπρνχλ παιεχνληαο λα ειεπζεξσζνχλ, παγηδεπκέλα ζε απνξξίκκαηα, είηε πεζαίλνπλ αθνχ ηξαθνχλ κε απηά. Δπηπιένλ, είλαη ηδηαίηεξα δχζθνινο θαη δαπαλεξφο ν θαζαξηζκφο απφ ηέηνηνπ είδνπο απνξξίκκαηα. [ ] Οη δξάζεηο ηνπ Healthy Seas πεξηιακβάλνπλ ηξεηο θάζεηο: 1) Αλάθηεζε ησλ εγθαηαιειεηκκέλσλ δηρηπψλ αιηείαο απφ εηδηθνχο δχηεο θαη απνζήθεπζε ηνπο ζε εηδηθέο εγθαηαζηάζεηο. Παξάιιειε πινπνίεζε εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ πξφιεςεο. 2) Αλαθχθισζε ησλ αλαζπξκέλσλ δηρηπψλ αιηείαο θαη άιισλ απνξξηκκάησλ ζε πξψηεο πνηφηεηαο λάηινλ ECONYL. 3) Παξαγσγή: ην ηειηθφ ζηάδην δεκηνπξγνχληαη νηθνινγηθά θαη φκνξθα πξντφληα. Σν Healthy Seas είλαη έλα εμαηξεηηθφ παξάδεηγκα βέιηηζηεο πξαθηηθήο γηα ηελ θπθιηθή νηθνλνκία, ζε επξσπατθφ επίπεδν, πνπ ππνγξακκίδεη φηη «ηα απφβιεηα είλαη πνιχ πνιχηηκα γηα λα ζπαηαινχληαη». Healthy Seas: Fashion Project Σν MEDASSET, ζην πιαίζην ησλ ελεκεξσηηθψλ εθζηξαηεηψλ ηνπ θαη ζε ζπλεξγαζία κε ην Κνιέγην ηέρλεο θαη design ΑΚΣΟ θαη ην DoitEco Project, δεκηνχξγεζε έλα πξσηφηππν δηαγσληζκφ φπνπ 10 πξνθξηζέληεο ζπνπδαζηέο θαη απφθνηηνη ηνπ Κνιεγίνπ ζα έρνπλ ηελ επθαηξία λα παξνπζηάζνπλ ηηο κνλαδηθέο δεκηνπξγίεο ηνπο, γηα ηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ πθάζκαηα απφ λήκα ECONYL, δειαδή λήκα απφ δίρηπα, ζην επξχηεξν θνηλφ. [ ] Οη ζπνπδαζηέο θιήζεθαλ λα δεκηνπξγήζνπλ κηα θαιιηηερληθή δεκηνπξγία (αξηζηεξά) θαη κηα θνξέζηκε (δεμηά) βαζηζκέλεο ζε έλα concept. Νηθεηέο ηνπ δηαγσληζκνύ αλαδείρζεθαλ νη: 1. Καηεξίλα Ρεγνπνχινπ, 2. Γηψξγνο Βνχιγαξεο, 3. Αθξνδίηε Μηραειίδε Katerina Rigopoulou, The circles of life and the infinity nets 329 Votes (13.80%) Amalia Bogri, Conservation 235 Votes (9.86%) 210 Katerina Kehagia, Sea-links 118 Votes (4.95%)

212 Οξγαλώλεηε κηα νηθνινγηθή δξάζε ζην ζρνιείν ζαο. Δπεηδή, όκσο, νη πξνηάζεηο ησλ καζεηώλ ηνπ ζρνιείνπ είλαη πνιιέο, ζα δηεμαρζεί έλαο δηαγσληζκόο. Δκπλεπζηείηε από ηελ θαηλνηόκν πξσηνβνπιία «Healthy Seas: Νήκα βγαικέλν από ηε ζάιαζζα» θαη παξνπζηάζηε ηελ πξόηαζή ζαο γηα κηα θαηλνηόκν νηθνινγηθή δξάζε ηεο επηινγήο ζαο, ηελ νπνία ζα εθζέζεηε ζην δηαγσληζκό. (1 παξάγξαθνο, αθήγεζε κειινληηθφ ζελάξην) 211

213 7.2.3 Σξίην ζρέδην δηδαζθαιίαο ΣΑΤΣΟΣΖΣΑ ΥΔΓΗΟΤ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Σίηινο ζρεδίνπ δηδαζθαιίαο: «Ζ δεκηνπξγηθφηεηα ζηελ ηέρλε.» Δκπιεθόκελεο γλσζηηθέο πεξηνρέο: Γλσζηηθφ αληηθείκελν: Νενειιεληθή Γιψζζα Α Γπκλαζίνπ Ηδηαίηεξε πεξηνρή γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ: Δλφηεηα 6 «Οη δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηε δσή κνπ», Κεθάιαην Α «ε» πκβαηφηεηα κε ην Βηβιίν ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ: Σν ζπγθεθξηκέλν ζρέδην απνθιίλεη απφ ην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζην θνκκάηη ηεο χιεο, θαζψο ην πιηθφ πνπ αμηνπνηείηαη έρεη αληιεζεί απφ δηαδηθηπαθέο πεγέο 90 θαη φρη απφ ην ζρνιηθφ εγρεηξίδην. Βέβαηα, ζην βηβιίν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ δελ δίλνληαη ζπγθεθξηκέλεο νδεγίεο γηα ηελ πξψηε ελφηεηα πνπ αθνξά ηελ πξφζιεςε ιφγνπ (βι. Αγγειάθνο, Καηζαξνχ & Μαγγαλά, 2006: 80-86), νπφηε κπνξνχκε λα ην εθιάβνπκε σο εθρψξεζε κηαο ζρεηηθήο ειεπζεξίαο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ λα αμηνπνηήζεη ζηε δηδαζθαιία θείκελα ηεο επηινγήο ηνπ, ηα νπνία ελδερνκέλσο ζα πξνζαξκφδνληαη ζηηο δπλαηφηεηεο θαη ζηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ. πκβαηφηεηα κε ην Α.Π.. Γ.Δ.Π.Π..: Σν ελ ιφγσ ζρέδην δηδαζθαιίαο ζπλάδεη κε ην γεληθφηεξν πιαίζην πνπ ραξάζζεηαη απφ ηα ζεζκηθά θείκελα. πγθεθξηκέλα, ηα νκαδηθά ζρήκαηα αζθνχλ κε δηάθνξνπο ηξφπνπο ηνπο καζεηέο ζηε ζέαζε ηεο πνιιαπιφηεηαο ησλ πξνζιήςεσλ. Καζψο ν καζεηήο πξνζπαζεί λα δψζεη απάληεζε ζε κηα εξψηεζε θαηαλφεζεο, αληηιακβάλεηαη φηη νη ζπκκαζεηέο ηνπ έρνπλ πξνζιάβεη δηαθνξεηηθά θάπνηα ζηνηρεία ηνπ θεηκέλνπ, δίλνληάο ηνπο κηα άιιε δηάζηαζε. Σφηε, ν καζεηήο πξνζπαζεί λα ζηεξίμεη ηε ζέζε ηνπ ηεθκεξηψλνληάο ηελ. ηε ζπλέρεηα, παξαθνινπζεί ηα επηρεηξήκαηα ησλ ζπλνκηιεηψλ ηνπ, πξνθεηκέλνπ φινη καδί λα επηιέμνπλ ηηο πην θαηάιιειεο απφςεηο θαη λα θαηαιήμνπλ ζε κηα ζχλζεζε ησλ απφςεσλ απηψλ. Απηή ε ακθίδξνκε ζρέζε κεηαμχ πνκπνχ θαη δέθηε, ε νπνία δελ θαζίζηαηαη δπλαηή αλάκεζα ζηνλ πνκπφ θείκελν θαη ζηνλ δέθηε καζεηή (κνλφδξνκε ζρέζε καζεηήο σο παζεηηθφο 90 Γελ πξφθεηηαη γηα απζεληηθά, αιιά γηα ρξεζηηθά θείκελα. Ζ εθπαηδεπηηθφο, αθνχ ζπγθέληξσζε έλα ζχλνιν πιεξνθνξηψλ γηα ηα ζπγθεθξηκέλα ζέκαηα, πξνζπάζεζε λα πξνζαξκφζεη ηα θείκελα ζην θάζε θεηκεληθφ είδνο. 212

214 δέθηεο), είλαη ην κεγαιχηεξν πιενλέθηεκα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο γηα ηελ επαθή ησλ καζεηψλ κε ηελ πνιιαπιφηεηα ησλ νπηηθψλ. Μέζα απφ απηή ηε δηαδηθαζία είλαη δπλαηή ε επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ πνπ ηίζεηαη απφ ηα Α.Π.. Γ.Δ.Π.Π.., ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν επηδηψθεηαη νη καζεηέο «Να εθηηκήζνπλ ηελ αμία ηνπ δηαιφγνπ θαη λα αζθεζνχλ ζην είδνο απηφ ηνπ ιφγνπ βαζηθνχ ζηνηρείνπ ηνπ δεκνθξαηηθνχ πνιηηεχκαηνο, θαζψο θαη ζηελ θξηηηθή αληηκεηψπηζε δηαθνξεηηθψλ απφςεσλ.» (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην, 2003: 49). Βέβαηα, φια φζα πεξηγξάςακε παξαπάλσ επλννχληαη φηαλ ε πξφζιεςε αθνξά ην πεξηερφκελν ησλ θεηκέλσλ θαη φρη ηε δνκή ηνπο. Δπνκέλσο, ζηνλ ελ ιφγσ ζρεδηαζκφ, ζε απηφ ην θνκκάηη, επλννχληαη πεξηζζφηεξν νη ηξεηο νκάδεο πνπ ζα θιεζνχλ λα επεμεξγαζηνχλ ηηο εξσηήζεηο θαηαλφεζεο ηνπ θεηκέλνπ θνπνί ζηόρνη ζρεδίνπ δηδαζθαιίαο: Γεληθνί ζθνπνί: Να εμεηάζνπλ ηε δνκή θαη ην πεξηερφκελν ησλ θεηκέλσλ. Να ζπλεξγάδνληαη επνηθνδνκεηηθά, ζχκθσλα κε ηε δηεξεπλεηηθή νκηιία ηνπ Mercer (Φξπδάθε, 2009: ). Δπηκέξνπο ζηφρνη: Οη καζεηέο, θαηά ηε δηάξθεηα θαη κεηά ην πέξαο ηεο δηδαζθαιίαο, ζα είλαη ζε ζέζε: Γλσζηηθνί: Να εληνπίζνπλ ηα δνκηθά ζηνηρεία ησλ ηξηψλ θεηκεληθψλ εηδψλ (αθήγεζε, πεξηγξαθή, επηρεηξεκαηνινγία). Να δηαθξίλνπλ ην πεξηερφκελν ηεο δεκηνπξγηθήο δξάζεο θαη ηε ζεκαζία ησλ έξγσλ γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο θαιιηηέρλεο. πλαηζζεκαηηθνί: Να εθθξάζνπλ ηηο πξνζδνθίεο ηνπο γηα ηα θείκελα, εμεηάδνληαο ηηο εηθφλεο θαη ηνπο ηίηινπο πνπ ηα ζπλνδεχνπλ. Να ζπλεηζθέξνπλ ηζφηηκα ζην νκαδηθφ έξγν, πξνθεηκέλνπ ζε κηα πξψηε δηάζηαζε λα δηαθξίλνπλ ηα ζηνηρεία ηεο δνκήο ή ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ θεηκέλσλ θαη ζε κηα δεχηεξε δηάζηαζε λα απνθηήζνπλ δεμηφηεηεο επηθνηλσλίαο (αληαιιαγή απφςεσλ, ηεθκεξίσζε ζέζεσλ, αλαηξνθνδφηεζε ησλ ηδεψλ πνπ δηαηππψλνληαη απφ ηα άιια κέιε θηι.). 213

215 Φπρνθηλεηηθνί: Να δεκηνπξγήζνπλ έλα πξσηφηππν έξγν απφ ηα πξνηεηλφκελα (κηα θαηαζθεπή ή κία δσγξαθηά ή έλα ζθίηζν ή κία ζχλζεζε ζηίρσλ) Παηδαγσγηθό θαη Γηδαθηηθό πιαίζην: Πνξεία δηδαζθαιίαο: πσο ηα δχν πξνεγνχκελα ζρέδηα, έηζη θαη απηφ ην ζρέδην ζηεξίδεηαη ζηελ ηξηκεξή πνξεία δηδαζθαιίαο. ην πξψην φινλ ιακβάλεη ρψξα ην πξν αλαγλσζηηθφ ζηάδην, θαηά ην νπνίν, αθνχ γίλεη εηζαγσγή ζην ζέκα ην νπνίν ζα απνηειέζεη αληηθείκελν επεμεξγαζίαο, ε δηδάζθνπζα ζα πξνζπαζήζεη λα αληρλεχζεη ηηο πξνζδνθίεο ησλ καζεηψλ, δείρλνληαο εηθφλεο θαη ηνπο αληίζηνηρνπο ηίηινπο πνπ ζπλνδεχνπλ ηα θείκελα, ηα νπνία ζα κνηξαζηνχλ ζηνπο καζεηέο ζηελ επφκελε θάζε. Αθνινπζεί ην αλαγλσζηηθφ ζηάδην, ην νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη ζην πιαίζην ησλ νκάδσλ. ε θάζε νκάδα ζα δνζνχλ θείκελα πνπ εκπίπηνπλ ζε έλα απφ ηα εμήο ηξία θεηκεληθά είδε: αθήγεζε, πεξηγξαθή, επηρεηξεκαηνινγία. Οη ηξεηο νκάδεο ζα εμεηάζνπλ ηα θείκελα απηά σο πξνο ηε δνκή, ελψ νη άιιεο ηξεηο νκάδεο, ζα ηα κειεηήζνπλ σο πξνο ην πεξηερφκελν. ηελ ηξίηε θάζε ηεο δηδαζθαιίαο, νη νκάδεο ζα αλαθνηλψζνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο εξγαζίαο ηνπο θαη ε εθπαηδεπηηθφο ζα παξέκβεη ζπκπιεξσκαηηθά φπνπ ρξεηάδεηαη. Σέινο, ζα αλαηεζεί κηα δξαζηεξηφηεηα γηα ην ζπίηη (βι. παξάξηεκα θχιια εξγαζίαο), κε ηελ νπνία θαιχπηνπκε ην κεηα αλαγλσζηηθφ ζηάδην. Μέζνδνο δηδαζθαιίαο: Ζ ζπλεξγαηηθή κέζνδνο δηδαζθαιίαο αθνινπζείηαη θαη ζην ελ ιφγσ ζρέδην. Ζ ζπλεξγαηηθή κάζεζε δίλεη ηε δπλαηφηεηα ζέαζεο ησλ πνιιαπιψλ νπηηθψλ. Ζ πνιιαπιή πξφζιεςε ηνπ ζέκαηνο πξνθχπηεη απφ ηε ζηηγκή πνπ δερφκαζηε φηη ην λφεκα είλαη θνηλσληθά θαηαζθεπαζκέλν. Σα κέιε ηεο θάζε νκάδαο είλαη δπλαηφλ λα πξνζιάβνπλ δηαθνξεηηθέο δηαζηάζεηο ηνπ ζέκαηνο θαη απηφ, ζηελ ελ ιφγσ δηδαζθαιία, ηζρχεη θαηά βάζε γηα ηηο νκάδεο πνπ ζα αζρνιεζνχλ κε ην πεξηερφκελν ησλ θεηκέλσλ. Βέβαηα, ηα ζπγθεθξηκέλα θείκελα δελ αθήλνπλ κεγάια πεξηζψξηα δηαθνξεηηθψλ πξνζιήςεσλ. Χζηφζν, ζα γίλεη δεθηή νπνηαδήπνηε ζέζε ησλ καζεηψλ, απφ ηε ζηηγκή πνπ είλαη ηεθκεξησκέλε. ηα πξαθηηθά ζηνηρεία ησλ νκαδηθψλ ζρεκάησλ παξαηεξνχληαη θάπνηεο δηαθνξνπνηήζεηο. Ζ ζχζηαζε ησλ νκάδσλ δηακνξθψλεηαη ζχκθσλα κε ηα θξηηήξηα 214

216 πνπ ζέζακε ζηελ πξψηε δηδαζθαιία, ηελ αλνκνηνγέλεηα σο πξνο ην θχιν θαη ηηο καζεζηαθέο δπλαηφηεηεο. Ζ δηάηαμε ησλ ζξαλίσλ είλαη ιεσθνξεηαθή, θαζψο, φπσο θαη ηελ πξψηε θνξά, ε δηδαζθαιία δηελεξγείηαη ζηελ αίζνπζα ηνπ ηκήκαηνο, γεγνλφο πνπ θαζηζηά δχζθνιε ηε κεηαθίλεζε ησλ ζξαλίσλ. Ζ δηαθνξά ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηδαζθαιίαο απφ ηηο πξνεγνχκελεο εληνπίδεηαη ζηελ αλάζεζε ξφισλ ζηηο νκάδεο. Χο απαξαίηεηνο φξνο γηα ηε ζπλεξγαζία ηίζεηαη ε εζσηεξηθή θαηαλνκή αξκνδηνηήησλ, ζχκθσλα κε ηνπο ξφινπο πνπ αλαγξάθνληαη ζηε δηαθάλεηα: αλαγλψζηεο, γξακκαηέαο, εθπξφζσπνο θαη ζπληνληζηήο / έο (βι. παξάξηεκα δηαθάλεηεο). Απφ ηνλ αλαζηνραζκφ ησλ πξνεγνχκελσλ δηδαζθαιηψλ, ε χπαξμε δηαθξηηψλ ξφισλ ζεσξήζεθε απαξαίηεηνο φξνο γηα ηελ νκαιή ιεηηνπξγία ησλ νκάδσλ, θαζψο παξαηεξήζακε φηη νη νκάδεο, ζηηο νπνίεο απζφξκεηα κνηξάζηεθαλ θάπνηεο αξκνδηφηεηεο κεηαμχ ησλ κειψλ, ε ζπλεξγαζία ήηαλ πην ιεηηνπξγηθή. Δπηπιένλ, ζχκθσλα κε ηε βηβιηνγξαθία, ε θαηαλνκή ξφισλ θαίλεηαη λα ελεξγνπνηεί φια ηα κέιε θαη λα δηεπθνιχλεη ηελ επίηεπμε ηνπ θνηλνχ ζηφρνπ (Μαηζαγγνχξαο, 2004: ). Γηδαθηηθέο αξρέο: Ζ αξρή ηεο ελεξγνχο ζπκκεηνρήο ησλ καζεηψλ ζηε δηδαζθαιία, θαη ζπγθεθξηκέλα ηεο (θαζνδεγνχκελεο) απηελέξγεηαο, δηέπεη θαη ηα ηξία ζρέδηα δηδαζθαιίαο. Ζ αξρή απηή απνδίδεηαη ζηε ζπλεξγαηηθή πξνζέγγηζε πνπ αθνινπζείηαη, ε νπνία δίλεη ζηνπο καζεηέο κηα ζρεηηθή απηνλνκία. Οη καζεηέο γίλνληαη ππεχζπλνη γηα ηε κάζεζή ηνπο θαη βξίζθνληαη ζε εγξήγνξζε, θαζψο ειέγρνληαη απφ ηνπο νκειίθνπο ηνπο. Άιιε κηα αξρή πνπ αθνινπζείηαη ζην ζρέδην απηφ είλαη ε αξρή ηεο επνπηηθφηεηαο. Ζ ίδηα ε ζεκαηηθή ηεο ελφηεηαο «Οη δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηε δσή κνπ» θαζηζηά αλαγθαία ηε ρξήζε νπηηθψλ εξεζηζκάησλ, ηα νπνία ιεηηνπξγνχλ εληζρπηηθά ζηε δηαδηθαζία, ηξνθνδνηψληαο ηε ζθέςε ησλ καζεηψλ θαη δεκηνπξγψληαο πξνζδνθίεο. Αθφκα, ζε απηή ηελ ηξίηε, φπσο θαη ζηε δεχηεξε, δηδαζθαιία, νη δηαθάλεηεο κε ηα θξηηήξηα δνκήο ησλ ηξηψλ θεηκεληθψλ εηδψλ εμππεξεηνχλ ηελ αληηζηνίρεζε ησλ επξεκάησλ ησλ ηξηψλ νκάδσλ πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηε δνκή ησλ θεηκέλσλ. Σέινο, ε αξρή ηεο θνηλσληθνπνίεζεο έρεη ζέζε ζε φιεο ηηο δηδαζθαιίεο, δηφηη κέζα απφ ηε ζπλεξγαηηθή κάζεζε, επηδηψθεηαη ε αλάπηπμε ηνπ παηδηνχ φρη κφλν ζε γλσζηηθφ, αιιά θαη ζε θνηλσληθν-ζπλαηζζεκαηηθφ επίπεδν (Καζζσηάθεο & Φινπξήο, 2006: ). 215

217 Δξγαιεία δηδαζθαιίαο: Πίλαθαο, θχιια εξγαζίαο, ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο, πξνβνιέαο Δθηηκώκελε δηάξθεηα: 1 δηδαθηηθή ψξα (40 ) + 10 απφ ηελ πξνεγνχκελε δηδαθηηθή ψξα ΠΔΡΗΓΡΑΦΖ ΥΔΓΗΟΤ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: Αθόξκεζε θαη Πξν αλαγλσζηηθό ζηάδην (10 ): Δλψ ζην πξνεγνχκελν κάζεκα αζρνιεζήθακε κε δηαθνξεηηθνχο ηνκείο ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ζε απηφ ην κάζεκα απνθαζίζακε λα νξίζνπκε έλαλ θνηλφ άμνλα, ν νπνίνο ζα ζπδεηεζεί ζε δηάθνξεο δηαζηάζεηο ηνπ. Ο άμνλαο απηφο ζα είλαη ε ηέρλε, κε ηελ νπνία αζρνιήζεθε ε ηέηαξηε νκάδα ζηε δεχηεξε δηδαζθαιία. Ζ ελ ιφγσ ηξίηε δηδαζθαιία μεθηλά κε ηελ εθπαηδεπηηθφ λα ξσηά ηνπο καζεηέο πνηεο κνξθέο ηέρλεο γλσξίδνπλ. Μεηά ηηο απνθξίζεηο ησλ καζεηψλ ε εθπαηδεπηηθφο ζα αλαθεξζεί ζηνλ ζεκαηηθφ άμνλα ηνπ καζήκαηνο, ν νπνίνο αθνξά ηελ ηέρλε. ηε ζπλέρεηα, ζα πξνζπαζήζεη λα αληρλεχζεη ηηο πξνζδνθίεο ησλ καζεηψλ γηα ηα θείκελα κε ηα νπνία ηα αζρνιεζνχλ ζην ελ ιφγσ κάζεκα. ε απηή ηε θάζε ηα θείκελα δελ ζα κνηξαζηνχλ ζηνπο καζεηέο. Απηφ πνπ απαζρνιεί ζε πξψηε θάζε είλαη ε αληαπφθξηζε ησλ καζεηψλ ζηηο εηθφλεο θαη ηνπο ηίηινπο ησλ θεηκέλσλ. Γηα παξάδεηγκα, ε δηδάζθνπζα, αθνχ πξνβάιεη θάπνηα εηθφλα (βι. παξάξηεκα δηαθάλεηεο), ζα ξσηήζεη ηνπο καζεηέο απφ πνχ λνκίδνπλ φηη έρεη ηξαβερηεί ε θσηνγξαθία ή απφ πνηα πιηθά ππνζέηνπλ φηη είλαη θαηαζθεπαζκέλν έλα έξγν ηέρλεο. Ακέζσο κεηά ηελ πξνβνιή ησλ ζρεηηθψλ κε ην θάζε θείκελν εηθφλσλ, ζα πξνβάιεη ηνλ ηίηιν ηνπ θεηκέλνπ θαη ζα απεπζχλεη εξψηεζε πξνο ηνπο καζεηέο ζρεηηθά κε ην ηη ζα πεξίκελαλ απφ έλα θείκελν κε ηνλ ζπγθεθξηκέλν ηίηιν. Ζ δηαδηθαζία απηή αθνινπζείηαη γηα φιεο ηηο εηθφλεο θαη ηνλ αληίζηνηρν ηίηιν πνπ ζπλνδεχνπλ ηα ηέζζεξα θείκελα Ζ κέληνξαο πξφηεηλε λα παξαρσξήζεη 10 απφ ηελ πξνεγνχκελε δηδαθηηθή ψξα, θαζψο ε 6 ε δηδαθηηθή ψξα θαηά ηελ νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε ε δηδαζθαιία ήηαλ θαηά 5 κηθξφηεξε απφ ηηο πξνεγνχκελεο. 92 Σέζζεξα θείκελα: έλα θείκελν αθήγεζεο, δχν θείκελα πεξηγξαθήο θαη έλα θείκελν επηρεηξεκαηνινγίαο. Τπελζπκίδνπκε φηη ε θάζε νκάδα αλαιακβάλεη δηαθνξεηηθφ θεηκεληθφ είδνο. 216

218 Αλαγλσζηηθό ζηάδην (15 ): ην ζεκείν απηφ μεθηλά ε ζπλεξγαηηθή δηαδηθαζία. Σα θείκελα πνπ ζα κνηξαζηνχλ ζηνπο καζεηέο ζα είλαη ίδηα αλά δχν νκάδεο, ψζηε θάζε θείκελν λα εμεηάδεηαη απφ ηε κία νκάδα σο πξνο ηελ δνκή (δνκηθά ζηνηρεία ηνπ θεηκεληθνχ είδνπο πνπ εμεηάδεηαη) θαη απφ ηελ άιιε νκάδα σο πξνο ην πεξηερφκελν (πεξηερφκελν δεκηνπξγηθήο δξάζεο, ζεκαζία ησλ έξγσλ γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο θαιιηηέρλεο θηι.). Ζ δηδάζθνπζα ζα δψζεη ηηο γεληθέο νδεγίεο ζηελ νινκέιεηα θαη ζηε ζπλέρεηα ζα πεξάζεη απφ ηηο νκάδεο γηα πεξαηηέξσ δηεπθξηλίζεηο. ηηο γεληθέο νδεγίεο πεξηιακβάλνληαη θαη νη ξφινη ηνπο νπνίνπο θαινχληαη λα νξίζνπλ νη καζεηέο ελδν-νκαδηθά. Ζ εθπαηδεπηηθφο ζα επεμεγήζεη ηελ αξκνδηφηεηα ηνπ θάζε ξφινπ θαη ζα ηνλίζεη φηη, αλεμάξηεηα απφ ην ξφιν πνπ ζα έρεη ν θαζέλαο, φια ηα κέιε ηεο νκάδαο νθείινπλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ παξαγσγή ηδεψλ. Μάιηζηα, νη ξφινη απηνί ζα πξνβάιινληαη ζηε δηαθάλεηα θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηαδηθαζίαο. Αλαθνίλσζε απνηειεζκάησλ (25 ): Ζ δηαδηθαζία νινθιεξψλεηαη κε ηηο νκάδεο λα παξνπζηάδνπλ ην έξγν ηνπο δηα ησλ εθπξνζψπσλ ηνπο. Πξηλ απφ ηελ παξνπζίαζε, ζα κνηξαζηνχλ ηα θχιια εξγαζίαο φισλ ησλ νκάδσλ ζηνπο καζεηέο, ψζηε φινη λα κπνξνχλ λα παξαθνινπζήζνπλ ηε δηαδηθαζία. ηε θάζε απηή, ε δηδάζθνπζα ζα επηζεκάλεη ηα βαζηθά ζεκεία ηεο θάζε νκάδαο θαη ζα ζπκπιεξψλεη ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ φπνπ δηαπηζησζνχλ ειιείςεηο. Μεηα αλαγλσζηηθό ζηάδην (εξγαζία ζην ζπίηη): Ζ παξνπζίαζε ησλ απνηειεζκάησλ ζηελ νινκέιεηα ηεο ηάμεο εμππεξεηεί ην κεηα αλαγλσζηηθφ ζηάδην, ψζηε νη καζεηέο λα έρνπλ κηα ζπλνιηθή εηθφλα φισλ ησλ θεηκέλσλ. ηελ εξγαζία απηή, ε νπνία ζα αλαηεζεί γηα ην ζπίηη, νη καζεηέο θαινχληαη λα επηιέμνπλ κία απφ ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαγξάθνληαη ζην θάησ κέξνο ηνπ θχιινπ εξγαζίαο. Οη δξαζηεξηφηεηεο απηέο αθνξνχλ κηα πξσηφηππε παξαγσγή: κηα θαηαζθεπή ή κία δσγξαθηά ή έλα ζθίηζν ή κία ζχλζεζε ζηίρσλ. 217

219 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΗΚΔ ΑΝΑΦΟΡΔ: Αγγειάθνο, Κ., Καηζαξνχ, Δ. & Μαγγαλά, A. (2006). Νενειιεληθή Γιψζζα Γπκλαζίνπ: Βηβιίν εθπαηδεπηηθνχ. Αζήλα: O.E.Γ.B. Καζζσηάθεο, Μ. & Φινπξήο, Γ. (2006). Μάζεζε θαη Γηδαζθαιία: Θεσξία, Πξάμε θαη Αμηνιφγεζε ηεο Γηδαζθαιίαο (Σφκ. Β ). Αζήλα: Απηνέθδνζε. Μαηζαγγνχξαο, Ζ. Γ. (2004). Οκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία θαη κάζεζε: γηα ην θαζεκεξηλφ κάζεκα θαη ηα πξνγξάκκαηα ηνπ νινήκεξνπ ζρνιείνπ, ηα πεξηβαιινληηθά, ηα πνιηηηζηηθά θαη ηα επξσπατθήο ζπλεξγαζίαο (3 ε έθδ.). Αζήλα: Δθδφζεηο Γξεγφξε. Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην (2003). Γηαζεκαηηθφ εληαίν πιαίζην πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ θαη αλαιπηηθά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο. Αλαθηήζεθε 20 Φεβξνπαξίνπ 2017, απφ Φξπδάθε, Δ. (2009). Ζ δηδαζθαιία ζηελ ηνκή ηεο λεσηεξηθήο θαη κεηαλεσηεξηθήο ζθέςεο. Αζήλα: Δθδφζεηο Κξηηηθή ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΥΔΓΗΟΤ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ: (βι. αθφινπζε ζειίδα θαη εμήο) 218

220 Γηαθάλεηεο 219

221 220

222 221

223 Φχιια εξγαζίαο Kurt Wenner: ν δεκηνπξγόο ησλ ηξηζδηάζηαησλ έξγσλ ηέρλεο ζην πεδνδξόκην Ολνκάδνκαη Kurt Wenner θαη είκαη Ακεξηθάλνο θαιιηηέρλεο, πεξηζζφηεξν γλσζηφο γηα ηελ επηλφεζε ηεο ηέρλεο ηξηψλ δηαζηάζεσλ ζην πεδνδξφκην. Γελλήζεθα ην 1958 θαη κεγάισζα ζηελ Καιηθφξληα. ε λεαξή ειηθία πήγα ζηελ Ηηαιία, φπνπ έκεηλα γηα 28 ρξφληα, αιιά ηψξα δσ ζηηο Ζ.Π.Α.. Δθεχξα, ινηπφλ, κηα λέα γεσκεηξία γηα ηε δεκηνπξγία ζπλζέζεσλ πνπ θαίλνληαη λα πέθηνπλ ζην έδαθνο ή λα αλαδχνληαη απφ απηφ. Ζ ςεπδαίζζεζε πνπ δεκηνπξγνχλ ηα έξγα κνπ ζηεξίδεηαη, σο επί ην πιείζηνλ, ζε κηα κέζνδνο νξγάλσζεο ζην δσγξαθηθφ ρψξν θαη απηφ είλαη θάηη πνπ κπνξεί λα απνδεηρζεί καζεκαηηθά. ηα καζεηηθά κνπ ρξφληα, πέξαζα απφ ζρνιεία ηέρλεο θαη απέθηεζα ηηο αξρηθέο κνπ γλψζεηο. ε ειηθία δεθαέμη εηψλ, δεκηνχξγεζα ηελ πξψηε κνπ ηνηρνγξαθία επί πιεξσκή ζε έλα ηνπηθφ θαηάζηεκα πνπ έθηηαρλε θαη πνπινχζε παγσηά. Αξγφηεξα, εξγάζηεθα ζηε NASA σο αλψηεξνο επηζηεκνληθφο εηθνλνγξάθνο. ζν θαηξφ εξγαδφκνπλ εθεί, κειεηνχζα ζπζηεκαηηθά ηνλ θιαζηθφ ζρεδηαζκφ. Σν 1982 απνθάζηζα λα απνρσξήζσ απφ ηε NASA γηα λα πάσ ζηελ Ηηαιία λα ζπλερίζσ ηηο ζπνπδέο κνπ θαη λα εξγαζηψ εθεί. Γχν ρξφληα κεηά ηελ απνρψξεζή κνπ απφ ηε NASA, δεκηνχξγεζα κηα κνξθή ηέρλεο, ηελ ηξηζδηάζηαηε ηέρλε ζην πεδνδξφκην. Σα πξψηα κνπ ρξφληα ζηελ Ηηαιία ήηαλ θαζνξηζηηθά, θαζψο άξρηζαλ λα δηακνξθψλνπλ απηφ πνπ είκαη ζήκεξα. Καζψο πεξλνχζαλ ηα ρξφληα, ην έξγν κνπ γηλφηαλ γλσζηφ ζε φιε ηε ρψξα θαη ην 1991 κνπ αλαηέζεθε λα δεκηνπξγήζσ έλα έξγν ηέρλεο γηα λα ηηκήζσ ηελ επίζθεςε ηνπ Πάπα Ησάλλε Παχινπ Β ζηελ πφιε ηεο Μάληνβα. Μεηά ηε ζπκκεηνρή κνπ ζε ακέηξεηα θεζηηβάι, δελ αλαιακβάλσ πηα λα δεκηνπξγήζσ έξγα θαη εληνιή θαη απνθάζηζα λα αζρνιεζψ κε ηελ ηέρλε σο πξνζσπηθή κνπ έθθξαζε. ήκεξα, ππάξρνπλ πνιινί θαιιηηέρλεο πνπ δεκηνπξγνχλ ηξηζδηάζηαηα έξγα ηέρλεο ζην πεδνδξφκην, αιιά ρξεζηκνπνηνχλ κηα πην παξαδνζηαθή γεσκεηξία πνπ θαη δελ πεξηιακβάλεη πνιχπινθνπο ππνινγηζκνχο. Σν κφην κνπ είλαη «Ζ ηέρλε είλαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ην ζχκπαλ εθθξάδεη ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπ κέζσ ηνπ αλζξψπνπ». Αλ είζαη δεκηνπξγηθφο, πξέπεη λα πξνζπαζείο λα βγεηο απφ ηελ άλεζή ζνπ. Μηα θαιή ηερληθή ζνχ πξνζθέξεη αζθάιεηα σο πξνο ηελ αξηηφηεηα ηνπ έξγνπ ζνπ. Αλ, παξφιν ηε δεκηνπξγηθφηεηά ζνπ, ε δνπιεηά ζνπ δελ πάεη θαιά, πξέπεη λα επαλαπξνζδηνξίζεηο ηελ ηερληθή ζνπ. Βέβαηα, νη έκπεηξνη δσγξάθνη ηνπ παξειζφληνο δελ έραλαλ δνπιεηέο. δελ ήηαλ, φκσο, θαζφινπ δεκηνπξγηθνί. 222

224 Δξψηεζε γηα νκάδα 1: Δληνπίζηε ζηνηρεία δνκήο ηνπ αθεγεκαηηθνύ θεηκέλνπ. Δξσηήζεηο γηα νκάδα 2: Πνην ζηνηρείν πξσηνηππίαο δηαθξίλεη ηελ ηέρλε ηνπ K. Wenner; Πώο αληηιακβάλεηαη ηε δεκηνπξγηθόηεηα ν K. Wenner; Δπηιέμηε 1 απφ ηηο παξαθάησ δξαζηεξηφηεηεο γηα ην ζπίηη: Να θηηάμεηε κηα θαηαζθεπή απφ αλαθπθιψζηκα (ή κε) πιηθά θαη λα θαηαγξάςεηε ηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζαηε. Να δσγξαθίζεηε θάηη πνπ ζαο εκπλέεη θαη λα θαηαγξάςεηε ηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζαηε. Να ζρεδηάζεηε έλα ζθίηζν γηα θάηη πνπ ζαο αξέζεη. Να γξάςεηε ζηίρνπο γηα έλα πνίεκα ή ηξαγνχδη κε ζέκα ηελ ηέρλε. 223

225 Η κόδα θάλεη θύθινπο: Κνκκώζεηο «Οη σξαίεο Καξπάηηδεο» (Ακεξηθαλίδεο θνηηήηξηεο ρηελίζηεθαλ φπσο νη Κφξεο ηεο Αθξφπνιεο ζε παλεπηζηεκηαθφ πξφγξακκα γηα ηελ Ηζηνξία ηεο Σέρλεο!) ην πιαίζην ηεο δηδαζθαιίαο ηεο Ηζηνξίαο ηεο Σέρλεο ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Φέξθηιλη, αλαπαξάρζεθαλ ηα αξραηνειιεληθά ρηελίζκαηα πνπ έρνπλ νη Καξπάηηδεο ηνπ Δξερζείνπ κε ζηφρν λα εξεπλεζεί αλ απνηεινχλ θαιιηηερληθή έκπλεπζε ή αλαπαξάζηαζε αιεζηλψλ ρηεληζκάησλ. πσο θαίλεηαη απφ ηηο θσηνγξαθίεο, ηα καιιηά ησλ έμη εζεινληξηψλ ηνπ πεηξάκαηνο είλαη καθξηά, αιιά δηαθνξεηηθήο πθήο θαη ρξψκαηνο. Σα λεαληθά ηνπο θεθάιηα ζηνιίδνληαη κε πεξίηερλα ρηελίζκαηα. Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπο είλαη νη θαιαίζζεηεο πιεμίδεο θαη νη πινχζηνη βφζηξπρνη (δειαδή κπνχθιεο). Ζ θνξπθή ηνπ θεθαιηνχ θνζκείηαη κε πεξηπνηεκέλεο ζθηρηέο πιεμίδεο. Οη πιεμίδεο απηέο, πνπ δεκηνπξγνχληαη δεμηά θαη αξηζηεξά απφ ην θεθάιη, ελψλνληαη κε επηκέιεηα, ψζηε λα ζρεκαηίδνπλ ζηεθάληα. ε θάπνηεο απφ απηέο ηηο έμη θνκκψζεηο, κηθξέο ηνχθεο πνπ πέθηνπλ αλάιαθξα αγθαιηάδνπλ ην πξφζσπν θαη ηνλ ιαηκφ. Πξνρσξψληαο πην θάησ απφ ην ζηεθάλη, παξαηεξνχκε έλα ραιαξφ πιέμηκν, ην νπνίν δίλεη φγθν ζε φιν ην κήθνο ησλ καιιηψλ. Σν πιέμηκν απηφ έρεη ηε κνξθή κηαο πξσηφηππεο πιεμίδαο, γλσζηήο σο ςαξνθφθθαιν. Ζ εθιεπηπζκέλε πιεμίδα θαηαιήγεη ζε έλα ειαθξχ πηάζηκν, ζην νπνίν πξνεμέρνπλ κε επηηεδεπκέλνη βφζηξπρνη. Σν ζχλνιν ηεο θφκκσζεο είλαη θνκςφ θαη επηβιεηηθφ θαη ην απνηέιεζκα είλαη εθζακβσηηθφ. «Όηαλ θηάλεηο ζηελ παξαιία, ην πξώην πξάγκα πνπ ηελ αθνπκπά είλαη ηα δάρηπια ηωλ πνδηώλ!» (Sandy Byers) (Απφ ην 2013 ε δσγξάθνο Sandy Byers ρξεζηκνπνηεί πιαζηηθέο πηζησηηθέο θάξηεο αληί γηα πηλέια) Σν έξγν «Κπλεγψληαο ην θαινθαίξη» (Chasing Summer) είλαη ειαηνγξαθία ηεο Ακεξηθαλίδαο δσγξάθνπ Sandy Byers. Ο πίλαθαο απηφο έρεη δηαζηάζεηο 20 x 16 εθ. θαη δεκηνπξγήζεθε ζηηο 14 Ννεκβξίνπ ηνπ Πξφθεηηαη γηα έλαλ πίλαθα πνπ απεηθνλίδεη κηα θηγνχξα απξνζδηνξίζηνπ θχινπ, ε νπνία πεξπαηάεη ζε κηα Chasing Summer by Sandy Byers, Nov 14, 2016 παξαιία. Μέζσ ηεο αίζζεζεο ηεο θίλεζεο, ινηπφλ, ην έξγν εθθξάδεη δπλακηζκφ θαη φρη ζηαηηθφηεηα. Ο βεκαηηζκφο ηεο θηγνχξαο θαίλεηαη λα είλαη αξγφο ηφζν απφ ηελ θίλεζε ηνπ ζψκαηνο, πνπ γίλεηαη ηδηαίηεξα αηζζεηή ζηνλ αληηθαηνπηξηζκφ πνπ ππάξρεη ζην λεξφ, φζν θαη απφ ηελ ίδηα ηελ θίλεζε ηνπ λεξνχ. Σν ληχζηκν ηεο ελ ιφγσ θηγνχξαο έρεη γήηλα ρξψκαηα θαη ηαηξηάδεη κε ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν είλαη ηνπνζεηεκέλε. Σν γεγνλφο φηη απηή ε θηγνχξα απεηθνλίδεηαη απφ ηελ πίζσ φςε ηεο, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ έκθαζε πνπ δίλεηαη ζην είδσιν (ην νπνίν θαηαιακβάλεη ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ πίλαθα) θαη κε ηνλ ίδην ηνλ ηίηιν ηνπ έξγνπ, δίλεη ζην ζεαηή ηελ αίζζεζε ηεο λνζηαιγίαο γηα ηηο σξαίεο ζηηγκέο πνπ έθπγαλ. 224

226 Δξσηήζεηο γηα νκάδα 3: Δληνπίζηε ζηνηρεία δνκήο ησλ πεξηγξαθηθώλ θεηκέλσλ. Δληνπίζηε ζηνηρεία πνπ δειώλνπλ ηελ ππνθεηκεληθή νπηηθή ηνπ ζπληάθηε ηεο θάζε πεξηγξαθήο. Δξσηήζεηο γηα νκάδα 4: Γηαηί ζεσξείηαη δεκηνπξγηθή ελέξγεηα ε βησκαηηθή δηδαζθαιία ηνπ αξραηνειιεληθνύ πνιηηηζκνύ από ηελ θαζεγήηξηα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Φέξθηιλη δξ Καηξίλ νπάκπ; ε πνην ζηνηρείν ηνπ πίλαθα ε Sandy Byers δίλεη κεγαιύηεξε έκθαζε; Με πνηνλ ηξόπν ην αλαδεηθλύεη; Δπηιέμηε 1 απφ ηηο παξαθάησ δξαζηεξηφηεηεο γηα ην ζπίηη: Να θηηάμεηε κηα θαηαζθεπή απφ αλαθπθιψζηκα (ή κε) πιηθά θαη λα θαηαγξάςεηε ηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζαηε. Να δσγξαθίζεηε θάηη πνπ ζαο εκπλέεη θαη λα θαηαγξάςεηε ηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζαηε. Να ζρεδηάζεηε έλα ζθίηζν γηα θάηη πνπ ζαο αξέζεη. Να γξάςεηε ζηίρνπο γηα έλα πνίεκα ή ηξαγνχδη κε ζέκα ηελ ηέρλε. 225

227 Σέρλε από αλαθπθιώζηκα πιηθά: ηα απνξξίκκαηα ηνπ ελόο, ν ζεζαπξόο ελόο άιινπ ηηο κέξεο καο ππάξρνπλ θαιιηηέρλεο πνπ κεηαηξέπνπλ παιηά, αλαθπθιψζηκα θαη επαλαρξεζηκνπνηνχκελα πιηθά (γπαιί, πιαζηηθά κπνπθάιηα θ.ά.) ζε εθπιεθηηθά θνκκάηηα ηεο κνληέξλαο ηέρλεο. Γνπιεχνληαο κε έλα ηέηνην πιηθφ πνπ έρεη πεξάζεη κέζα απφ έλαλ «θχθιν δσήο», νη θαιιηηέρλεο δελ κπνξνχλ λα ην πξνζεγγίζνπλ ρσξίο λα ιακβάλνπλ ππ φςηλ ηε ζπκβνιηθή ηνπ ζεκαζία. ην ζεκείν απηφ δηαθξίλεηαη ε έλλνηα ηεο δεκηνπξγίαο, θαζψο ην πιηθφ απνηππψλεη ηνλ ίδην ηνπ ηνλ εαπηφ ζην έξγν ηέρλεο. Μέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε κε ην πιηθφ, ν θαιιηηέρλεο επηδηψθεη φρη κφλν λα εθθξάζεη έλα επξχηεξν ελδηαθέξνλ ηεο θνηλσλίαο ή λα ελζσκαηψζεη έλα κήλπκα θνηλσληθήο θξηηηθήο, αιιά, θπξίσο, λα εθθξάζεη ηελ αλεζπρία ηνπ γηα ην πεξηβάιινλ θαη λα αλαδείμεη ηε ζεκαζία ηεο επαλαρξεζηκνπνίεζεο ησλ αλαθπθιψζηκσλ πιηθψλ γηα ηελ αεηθφξν παξαγσγή θαη αλάπηπμε. Ζ αλαθχθισζε είλαη έλαο απιφο θαη εχθνινο ηξφπνο γηα λα ζψζνπκε ην πεξηβάιινλ. Αξρηθά, ε αλαθχθισζε πξντφλησλ γηα ηε δεκηνπξγία λέσλ εμνηθνλνκεί ελέξγεηα. Γηα παξάδεηγκα, ρξεηάδεηαη 88% ιηγφηεξε ελέξγεηα γηα λα θηηάμεηο πξντφληα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ αλαθχθισζε ηνπ πιαζηηθνχ απφ ην λα θηηάμεηο πιαζηηθφ απφ αθαηέξγαζηα κέηαιια. Δπίζεο, κέζα απφ ηελ αλαθχθισζε κεηψλεηαη ε πνζφηεηα ησλ βηνκεραληθψλ εξγαζηψλ νη νπνίεο πξέπεη λα νινθιεξσζνχλ γηα ηε δεκηνπξγία λέσλ πξντφλησλ. Ζ κείσζε ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο κε ηε ζεηξά ηεο ζπκβάιιεη ζηε κείσζε ησλ εθπνκπψλ αεξίνπ θαη, ζπλεπψο, ζηε κείσζε ηεο ππεξζέξκαλζεο ηνπ πιαλήηε θαη ηεο αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο. Σέινο, ε αλαθχθισζε ζπκβάιιεη ζηε κείσζε ηεο πνζφηεηαο ησλ απνβιήησλ ζηηο ρσκαηεξέο, ψζηε λα ππάξρεη πεξηζζφηεξνο ρψξνο γηα ηα κε βηνδηαζπψκελα απνξξίκκαηα. Γηα παξάδεηγκα, ζηηο Ζ.Π.Α. αλαθπθιψλεηαη κφλν ην 25% απφ ην πιαζηηθφ πνπ παξάγεηαη. Αλ αλαθπθιψλακε ην ππφινηπν 75%, ζα κπνξνχζακε λα εμνηθνλνκήζνπκε 44 εθαηνκκχξηα θπβηθά ρψξνπ ζε ρσκαηεξέο. πκπεξαζκαηηθά, ε ηέρλε πνπ ρξεζηκνπνηεί αλαθπθιψζηκα πιηθά απνηειεί, κεηαμχ άιισλ, θαζξέθηε ζηε ζπάηαιε ζπκπεξηθνξά ηεο θνηλσλίαο θαη θσηίδεη ηελ αμία ηεο αλαθχθισζεο. θνπφο ηεο δελ είλαη κφλν λα καο ςπραγσγήζεη ή λα απνθέξεη θέξδε ζηνπο θαιιηηέρλεο, αιιά θαη λα ελζαξξχλεη ηελ αλαθχθισζε θαη ηελ επαλαρξεζηκνπνίεζε κηαο πνηθηιίαο πιηθψλ πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κε λέν, δηαθνξεηηθφ θαη δεκηνπξγηθφ ηξφπν. Ζ αιεζηλή νκνξθηά απηνχ ηνπ είδνπο ηέρλεο βξίζθεηαη ζην γεγνλφο φηη παξνπζηάδεη πσο αθφκα θαη ηα απνξξίκκαηα κπνξνχλ λα κεηαηξαπνχλ ζε κηα σξαία κνξθή ηέρλεο. 226

228 Δξψηεζε γηα νκάδα 5: Δληνπίζηε ζηνηρεία δνκήο ηνπ επηρεηξεκαηνινγηθνύ θεηκέλνπ. Δξσηήζεηο γηα νκάδα 6: Πνύ εληνπίδεηαη ην ζηνηρείν ηεο δεκηνπξγηθόηεηαο ζηελ ηέρλε από αλαθπθιώζηκα πιηθά; Πνηα είλαη ε ζεκαζία ηεο ηέρλεο από αλαθπθιώζηκα πιηθά γηα ηνπο ίδηνπο ηνπο θαιιηηέρλεο πνπ ηελ δεκηνπξγνύλ; Δπηιέμηε 1 απφ ηηο παξαθάησ δξαζηεξηφηεηεο γηα ην ζπίηη: Να θηηάμεηε κηα θαηαζθεπή απφ αλαθπθιψζηκα (ή κε) πιηθά θαη λα θαηαγξάςεηε ηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζαηε. Να δσγξαθίζεηε θάηη πνπ ζαο εκπλέεη θαη λα θαηαγξάςεηε ηα πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηήζαηε. Να ζρεδηάζεηε έλα ζθίηζν γηα θάηη πνπ ζαο αξέζεη. Να γξάςεηε ζηίρνπο γηα έλα πνίεκα ή ηξαγνχδη κε ζέκα ηελ ηέρλε. 227

229 7.3 Κείκελα νκάδσλ θαηά ηελ παξαγσγή ιφγνπ (δεχηεξε δηδαζθαιία) ην ζεκείν απηφ παξαζέηνπκε ηα θείκελα ηα νπνία παξήγαγε ε θάζε νκάδα ζηε δεχηεξε (δίσξε) δηδαζθαιία. εκεηψλεηαη φηη, επεηδή ζε θάπνηεο νκάδεο νη καζεηέο θαηέγξαθαλ ην νλνκαηεπψλπκφ ηνπο ζην θάησ κέξνο ηνπ θχιινπ ην νπνίν παξέδσζαλ ζηε δηδάζθνπζα, θξίζεθε ζθφπηκν λα ην απαιείςνπκε γηα ιφγνπο δενληνινγίαο Οκάδα 1 228

230 7.3.2 Οκάδα 2 229

231 7.3.3 Οκάδα 3 230

232 7.3.4 Οκάδα 4 231

233 7.3.5 Οκάδα 5 232

234 7.3.6 Οκάδα 6 233