ΒΔΛΣΗΧΖ ΓΗΑΜΑΘΖΣΗΚΧΝ ΥΔΔΧΝ ΜΔΑ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΚΡΖΣΖ ΦΗΛΟΟΦΗΚΖ ΥΟΛΖ ΣΜΖΜΑ ΦΗΛΟΟΦΗΚΧΝ & ΚΟΗΝΧΝΗΚΧΝ ΠΟΤΓΧΝ ΠΜ: ΠΟΛΗΣΗΜΟ ΚΑΗ ΑΝΘΡΧΠΗΝΖ ΑΝΑΠΣΤΞH ΘΔΜΑ: ΒΔΛΣΗΧΖ ΓΗΑΜΑΘΖΣΗΚΧΝ ΥΔΔΧΝ ΜΔΑ ΑΠΟ ΣΖΝ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ Φνηηήηξηα: εθάθε Μαξία Μάζεκα: Γηδαζθαιία θαη Έξεπλα Δμάκελν: Δαξηλφ Γηδάζθνπζα: Καηζαξνχ Διέλε Ρέζπκλν, 2010

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ: ΔΗΑΓΧΓΖ Α ΜΔΡΟ: ΘΔΧΡΗΑ 1. ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ 1.1. ΣΗ ΔΗΝΑΗ Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ; 1.2. ΓΗΑΣΗ ΔΠΗΛΔΞΑΜΔ ΣΖΝ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ; 1.3. ΗΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ 1.4. ΠΧ ΓΗΔΝΔΡΓΔΗΣΑΗ Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ; 1.5. ΜΟΡΦΔ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ 2. ΟΜΑΓΟΤΝΔΡΓΑΣΗΚΖ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ 2.1. ΟΡΗΜΟ ΗΣΟΡΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ 2.2. ΥΖΜΑΣΑ ΟΡΓΑΝΧΖ 2.3. ΠΛΔΟΝΔΚΣΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΜΔΗΟΝΔΚΣΖΜΑΣΑ 2.4. ΛΟΓΟΗ ΠΟΤ ΣΖΝ ΔΠΗΒΑΛΛΟΤΝ ΝΔΔ ΚΟΗΝΧΝΗΚΟ-ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΔ ΤΝΘΖΚΔ ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ-ΗΓΔΟΛΟΓΗΚΖ ΚΟΠΗΑ ΓΗΓΑΚΣΗΚΟΗ ΛΟΓΟΗ 3. ΓΗΑΜΑΘΖΣΗΚΔ ΥΔΔΗ

3 Β ΜΔΡΟ: ΠΡΑΞΖ 1. ΠΡΧΣΟ ΚΤΚΛΟ ΓΡΑΖ 1.1. ΣΟΥΑΜΟ 1.2. ΥΔΓΗΑΜΟ 1.3. ΓΡΑΖ 1.4. ΑΝΑΛΤΖ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΧΝ ΔΡΓΑΛΔΗΧΝ 1.5. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 1.6. ΑΝΑΣΟΥΑΜΟ 2. ΓΔΤΣΔΡΟ ΚΤΚΛΟ ΓΡΑΖ 2.1. ΑΝΑΘΔΧΡΖΜΔΝΟ ΥΔΓΗΑΜΟ 2.2. ΓΡΑΖ 2.3. ΑΝΑΛΤΖ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΧΝ ΔΡΓΑΛΔΗΧΝ 2.4. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 2.5. ΑΝΑΠΑΝΣΖΣΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΑ ΔΠΗΛΟΓΟ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

4 ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ παξνχζα εξγαζία πξαγκαηεχεηαη ηε δηεμαγσγή κηαο έξεπλαο δξάζεο κε ζθνπφ ηε βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ κέζα απφ νκαδνζπλεξγαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη πξαγκαηνπνηήζεθε ζε ηκήκα ηεο Α Γεκνηηθνχ ζε ζρνιείν ηνπ Ννκνχ Ζξαθιείνπ Κξήηεο. Ζ έξεπλα δξάζεο δηεμήρζε απφ ηξηκειή νκάδα πνπ απνηεινχληαλ απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο εξεπλψκελεο ηάμεο θαη απφ δχν θξηηηθνχο θίινπο, νη νπνίνη δηαζέηνπλ κελ γλψζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξαγκάησλ, δελ έρνπλ εξγαζηεί φκσο πνηέ ζε ζρνιείν. πγθεθξηκέλα, ηελ νκάδα απνηεινχζαλ: α) ε Μαξία Μπνχκπνπξα εθπαηδεπηηθφο ζηελ Πξσηνβάζκηα Δθπαίδεπζε κε επηαεηή δηδαθηηθή εκπεηξία, απφθνηηε ηεο ζρνιήο ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο, θνηηήηξηα ζην κεηαπηπρηαθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ «Δθπαηδεπηηθή Θεσξία, Ηζηνξία θαη Πνιηηηθή» θαη δηδάζθνπζα ζηελ ππφ έξεπλα ηάμε, β) ε Ησάλλα-Δηξήλε Παπάδνγινπ απφθνηηε ηνπ ηκήκαηνο Ηζηνξίαο-Αξραηνινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο, θνηηήηξηα ζην κεηαπηπρηαθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ «Πνιηηηζκφο θαη Αλζξψπηλε Αλάπηπμε» ηνπ ηκήκαηνο Φηινζνθηθψλ θαη Κνηλσληθψλ πνπδψλ ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο θαη παξάιιεια εξγαδφκελε ζηελ Πεξηθέξεηα Κξήηεο, ε νπνία ζπκκεηείρε ζηελ έξεπλα ζε ξφιν θξηηηθνχ θίινπ, θαη γ) ε Μαξία εθάθε (ζπγγξαθέαο θαη ζπληάθηεο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο) απφθνηηε ηνπ ηκήκαηνο Φηινινγίαο ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο, θνηηήηξηα ζην κεηαπηπρηαθφ πξφγξακκα ζπνπδψλ «Πνιηηηζκφο θαη Αλζξψπηλε Αλάπηπμε» έρνληαο θαηεχζπλζε «Δπηζηήκεο ηεο Δθπαίδεπζεο κε έκθαζε ζηηο Δθπαηδεπηηθέο Πνιηηηθέο θαη ηε Γηαπνιηηηζκηθή Δθπαίδεπζε» ηνπ ηκήκαηνο Φηινζνθηθψλ θαη Κνηλσληθψλ πνπδψλ ηεο Φηινζνθηθήο ρνιήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο θαη παξάιιεια εξγαδφκελε ζε ηδησηηθά θξνληηζηήξηα Μέζεο Δθπαίδεπζεο σο θαζεγήηξηα θηινινγηθψλ καζεκάησλ, ε νπνία ζπκκεηείρε ζηελ έξεπλα σο θξηηηθφο θίινο. Ζ έξεπλά καο δηεμήρζε ζηα πιαίζηα ηνπ κεηαπηπρηαθνχ πξνγξάκκαηνο θαη εηδηθφηεξα ηνπ καζήκαηνο «Γηδαζθαιία θαη Έξεπλα» ππφ ηελ θ. Διέλε Καηζαξνχ, επίθνπξε 1

5 θαζεγήηξηα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Κξήηεο, ηελ νπνία θαη επραξηζηψ ζεξκά γηα ηελ επίβιεςε, ηε δηαξθή θαζνδήγεζε θαη ζπλεξγαζία, αιιά θαη γηαηί κνπ έδσζε ηελ επθαηξία λα αζρνιεζψ θαη λα ζπκκεηάζρσ ζε κηα ηφζν επνηθνδνκεηηθή, ελδηαθέξνπζα θαη δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ έξεπλα κε κεγάια πεξηζψξηα αλάιεςεο πξσηνβνπιηψλ θαη απηελέξγεηαο. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηα ππφινηπα κέιε ηεο νκάδαο: Μαξία Μπνχκπνπξα θαη Ησάλλα-Δηξήλε Παπάδνγινπ γηα ηελ άςνγε ζπλεξγαζία, ηελ θαηαλφεζε θαη ηε βνήζεηά ηνπο θαη λα ηνλίζσ φηη φιε ε έξεπλα ήηαλ απνηέιεζκα ηεο ζπιινγηθήο δνπιεηάο θαη ησλ ηξηψλ κειψλ ηεο νκάδαο. Σέινο, επραξηζηψ ηνπο καζεηέο, ηνπο γνλείο, ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ θαη ηνλ δηεπζπληή ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ, ζην νπνίν δηεμήρζε ε δξάζε, γηα ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ εκπηζηνζχλε πνπ επέδεημαλ ζε εκάο θαη ζην έξγν καο. ην ζεκείν απηφ νθείισ λα δηεπθξηλίζσ φηη θαλέλα απφ ηα κέιε ηεο νκάδαο δελ δηέζεηε πξνεγνχκελε εκπεηξία ζρεηηθά κε ηελ έξεπλα δξάζεο, αιιά ηελ αγλννχζαλ αθφκε θαη σο φξν ζηε βηβιηνγξαθία. Γη απηφ ην ιφγν ζαο παξαθαινχκε λα ζπγρσξέζεηε ζθάικαηα ή παξαιείςεηο πνπ ηπρφλ ππάξρνπλ ζηελ παξνχζα εξγαζία. ηελ ζπλέρεηα, παξνπζηάδσ κε ηε ζεηξά ηα ζηάδηα πνπ αθνινπζήζακε ζηελ έξεπλά καο, ψζηε λα νδεγεζνχκε ζε αζθαιή θαη, θαηά ηε γλψκε καο, νξζψο ηεθκεξησκέλα ζπκπεξάζκαηα. Ξεθηλψληαο, ινηπφλ, απφ ηε βηβιηνγξαθηθή αλαζθφπεζε, επηζπλάπηνπκε αξρηθά ην ζεσξεηηθφ κέξνο, ην νπνίν κειεηήζακε πξηλ πξνρσξήζακε ζην ζρεδηαζκφ ηεο δηθήο καο έξεπλαο δξάζεο. Δηδηθφηεξα, αλαθεξφκαζηε ζην ζεσξεηηθφ πιαίζην πνπ ζρεηίδεηαη πξσηίζησο κε ηελ ίδηα ηελ έξεπλα δξάζεο, αθνινχζσο κε ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία ηελ νπνία θαη εθαξκφζακε θαη ηέινο κε ηηο δηακαζεηηθέο ζρέζεηο. Έπεηηα, πεξλάκε ζην πξαθηηθφ κέξνο ηεο έξεπλαο δξάζεο, έηζη φπσο εκείο νη ίδηνη ην εθαξκφζακε ζηα πιαίζηα ηεο έξεπλαο δξάζεο πνπ πξαγκαηνπνηήζακε. Πεξηγξάθνπκε, ινηπφλ, ηε δηαδηθαζία πνπ αθνινπζήζεθε ψζηε λα θηάζνπκε ζηελ πξψηε δξάζε, αθνινχζσο ηελ ίδηα ηελ πξψηε δξάζε, θαζψο θαη ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξφεθπςαλ απ απηή θαη ζηε ζπλέρεηα, θαηφπηλ αλαζηνραζκνχ, πξνρσξάκε ζε έλα δεχηεξν θχθιν δξάζεο αθνινπζψληαο ηα ίδηα ζηάδηα, φκσο θαη πάιη κεηά απφ απηφλ πξνθχπηνπλ αλαπάληεηα εξσηήκαηα, ηα νπνία ζα δηεξεπλνχζακε ζηελ πεξίπησζε πνπ εθαξκφδακε θαη ηξίην θχθιν δξάζεο. Σέινο, ζηνλ επίινγν ηεο εξγαζίαο επηρεηξνχκε κηα ζπλνιηθή απνηίκεζε γηα ηελ παξνχζα έξεπλα δξάζεο θαη αθνινχζσο παξαζέηνπκε ην παξάξηεκα κε ην πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε, θαζψο θαη ηε βηβιηνγξαθία. 2

6 Α ΜΔΡΟ: ΘΔΧΡΗΑ 1. ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ 1.1.ΣΗ ΔΝΑΗ Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ; Γηα ηελ έξεπλα δξάζεο έρνπλ δνζεί πνιινί νξηζκνί θάπνηνη απφ απηνχο είλαη νη εμήο: Ζ έξεπλα δξάζεο είλαη κηα εξεπλεηηθή δηαδηθαζία πνπ νη ίδηνη νη άλζξσπνη ηεο πξάμεο δηελεξγνχλ, κε ζηφρν λα βειηηψζνπλ ηηο επαγγεικαηηθέο πξαθηηθέο ηνπο. Δίλαη κηα κνξθή έξεπλαο θαηά ηελ νπνία ν εξεπλεηήο είλαη ηαπηφρξνλα θαη απηφο πνπ δξα ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πνπ εξεπλά. ε ζπλεξγαζία κε άιινπο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε απηήλ ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ηε δηεξεπλνχλ κε ζθνπφ λα ηελ θαηαλνήζνπλ, λα εξκελεχζνπλ ηηο δπζιεηηνπξγίεο ηεο, λα δηαγλψζνπλ πξνβιήκαηα θαη πξννπηηθέο θαη ηειηθά λα παξέκβνπλ γηα λα βειηηψζνπλ ηηο ζπλζήθεο κέζα ζηηο νπνίεο δξνπλ. Γειαδή, πξφθεηηαη γηα κηα δηαδηθαζία ζπλεξγαηηθήο έξεπλαο, πνπ πξνυπνζέηεη ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ εκπιεθνκέλσλ ζην πεδίν πνπ εξεπλάηαη (Καηζαξνχ & Σζάθνο, 2003: 14). Ζ έξεπλα δξάζεο είλαη έλαο πξαθηηθφο ηξφπνο λα εμεηάζεη θάπνηνο ηελ πξαθηηθή ηνπ, κε ζηφρν λα ειέγμεη αλ είλαη φπσο ζα ήζειε θαη ζηε ζπλέρεηα λα ηε βειηηψζεη (McNiff, 1995: 3). Έξεπλα δξάζεο είλαη ε κειέηε κηαο θνηλσληθήο θαηάζηαζεο κε ζθνπφ ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δξάζεο κέζα ζε απηήλ (Elliot, 1991: 69). Ζ έξεπλα δξάζεο είλαη κηα κνξθή απηνθξηηηθήο έξεπλαο πνπ έρνπλ αλαιάβεη νη ζπκκεηέρνληεο ζε θνηλσληθέο (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ εθπαηδεπηηθψλ) θαηαζηάζεηο κε ζθνπφ λα βειηηψζνπλ ηε ινγηθή θαη ηε δηθαηνζχλε πνπ δηέπεη: α) ηηο δηθέο ηνπο θνηλσληθέο ή εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο, β) ηελ θαηαλφεζή ηνπο φζνλ αθνξά απηέο ηηο πξαθηηθέο, θαη γ) ηηο θαηαζηάζεηο φπνπ εθαξκφδνληαη απηέο νη πξαθηηθέο (Carr & Kemmis, 1993: 215). ην πλέδξην πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην Παλεπηζηήκην ηνπ Deakin ην Μάην ηνπ 1981 δεκηνπξγήζεθε έλαο νξηζκφο, ν νπνίνο εκπεξηέρεη ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο έξεπλαο δξάζεο θαη είλαη ν εμήο: «Ζ εθπαηδεπηηθή έξεπλα 3

7 δξάζεο είλαη έλαο φξνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα πεξηγξάςεη κηα νκάδα δξαζηεξηνηήησλ ζηελ αλάπηπμε Αλαιπηηθψλ Πξνγξακκάησλ (ΑΠ), ζηελ επαγγεικαηηθή εμέιημε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, ζηα πξνγξάκκαηα ζρνιηθήο βειηίσζεο θαη ζηε ράξαμε εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο. Απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο έρνπλ θνηλφ ζηνηρείν ηηο ζηξαηεγηθέο πξνγξακκαηηζκέλεο δξάζεο, νη νπνίεο εθαξκφδνληαη θαη ζηε ζπλέρεηα ππφθεηληαη ζπζηεκαηηθά ζε παξαηήξεζε, θξηηηθφ ζηνραζκφ θαη αιιαγή. Οη ζπκκεηέρνληεο ζηε δξάζε πνπ κειεηάηαη εκπιέθνληαη ζε φιεο απηέο ηηο δξαζηεξηφηεηεο (Καηζαξνχ & Σζάθνο, 2003: 16). Ζ έξεπλα δξάζεο, φπσο αληηιακβαλφκαζηε, είλαη κηα έξεπλα πνπ εκπιέθεη δηδάζθνληεο, καζεηέο, γνλείο, ζρνιηθνχο ζπκβνχινπο θαη νηηδήπνηε εκπιέθεηαη κε ην ζρνιείν. Ο εθπαηδεπηηθφο δελ δηαρσξίδεηαη απφ ηνλ εξεπλεηή γη απηφ ην ιφγν ν εθπαηδεπηηθφο νλνκάδεηαη εθπαηδεπηηθφο εξεπλεηήο. Ο εθπαηδεπηηθφο εξεπλεηήο πξνζπαζεί λα βειηηψζεη ηελ δηδαθηηθή ηνπ πξαθηηθή, λα βξεη ιχζε ζε θάπνην πξνβιεκαηηζκφ ηνπ ή ζέιεη λα δνθηκάζεη θάηη δηαθνξεηηθφ κέζα ζηε ηάμε. ηε ζπλέρεηα δηακνξθψλεη έλα εξεπλεηηθφ ζρέδην, ην νπνίν εθαξκφδεη θαη παξαηεξεί ζπζηεκαηηθά ηε δξάζε ηνπ γηα λα κπνξέζεη λα ηελ αμηνινγήζεη (Καηζαξνχ & Σζάθνο, 2003: 14). ε απηή ηελ πνξεία δηαηππψλεη ν ίδηνο ηελ άπνςή ηνπ γηα ηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε θαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα, νξίδεη ην ζρέδην δξάζεο θαη ζην ηέινο ηεο δηαδηθαζίαο ηελ αμηνινγεί κε ηελ ζπλδξνκή φισλ φζνη εκπιέθνληαη ζε απηή (καζεηέο, ζπλαδέιθνπο, γνλείο θ.ά.). Πξφθεηηαη γηα κηα εξεπλεηηθή δηαδηθαζία ρσξίο ηέινο, εθφζνλ ηα ζπκπεξάζκαηα νδεγνχλ θάζε θνξά ζε λέα εξσηήκαηα, γηα λα αθνινπζήζεη θαη πάιη ε ίδηα εξεπλεηηθή πνξεία (Καηζαξνχ & Σζάθνο, 2003: 15). 1.2.ΓΗΑΣΗ ΔΠΗΛΔΞΑΜΔ ΣΖΝ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ; Ζ έξεπλα δξάζεο είλαη κηα κνξθή αλαζηνραζηηθήο έξεπλαο πνπ πινπνηείηαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζε εθπαηδεπηηθφ ή γεληθφηεξν θνηλσληθφ πιαίζην. θνπφο ηεο απνηειεί ε βειηίσζε ησλ θνηλσληθψλ ή εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ ησλ ζπκκεηερφλησλ, αιιά θαη ε βαζχηεξε θαηαλφεζε ησλ πξαθηηθψλ απηψλ θαη ηνπ πιαηζίνπ κέζα ζην νπνίν πξαγκαηνπνηνχληαη. 4

8 Οη πεξηζζφηεξνη εξεπλεηέο πνπ έρνπλ αζρνιεζεί κε ηελ έξεπλα δξάζεο (Whitehead 1989, Elliot 1991, Carr & Kemmis 1993, McNiff 1999) ζπκθσλνχλ φηη αλάκεζα ζηα ζεκαληηθφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζπκπεξηιακβάλνληαη νη παξαθάησ ηδηφηεηεο: Δίλαη ζπκκεηνρηθή, γηαηί εξεπλεηήο θαη εξεπλνχκελνο είλαη ην ίδην πξφζσπν, ελψ ην θεληξηθφ εξεπλεηηθφ εξψηεκα είλαη ην: «Πψο κπνξψ λα θαηαλνήζσ θαιχηεξα θαη λα βειηηψζσ ηελ πξαθηηθή κνπ;» Δίλαη ζπλεξγαηηθή, γηαηί ζηελ πξαγκαηνπνίεζή ηεο ν εξεπλεηήο ζπλεξγάδεηαη κε άιινπο εξεπλεηέο, ζπλαδέιθνπο, δηεπθνιπληέο, θξηηηθνχο θίινπο θ.ά. Δίλαη δεκνθξαηηθή, γηαηί κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί απφ ηνλ θαζέλα, αλεμαξηήησο ειηθίαο, θχινπ, θνηλσληθνχ ζηάηνπο, επαγγέικαηνο θιπ., αξθεί λα έρεη ην θίλεηξν θαη ηελ επηζπκία γηα λα θαηαλνήζεη θαη λα βειηηψζεη ηηο εθπαηδεπηηθέο πξαθηηθέο ηνπ. Δίλαη καζεζηαθή, γηαηί εζηηάδεη ζηε κάζεζε, δειαδή ζηελ απφθηεζε λέσλ γλψζεσλ, δεμηνηήησλ θαη ζηάζεσλ, θαζψο θαη ζηελ πνηνηηθή βειηίσζε πξνεγνχκελσλ. Δίλαη θξηηηθή θαη κεηαζρεκαηηζηηθή, γηαηί ε έξεπλα δξάζεο δελ ζέιεη λα θάλεη ηνλ εξεπλεηή έλα θαιχηεξν ηερληθφ ζηελ εθαξκνγή εθπαηδεπηηθψλ κεζφδσλ, αιιά λα ηνλ βνεζήζεη λα δεη θξηηηθά ηνλ επαγγεικαηηθφ θαη θνηλσληθφ ηνπ ξφιν, θαζψο θαη ην γεληθφηεξν πιαίζην κέζα ζην νπνίν δεη θαη εξγάδεηαη. Απηφ ζηαδηαθά ζπληειεί ζηελ ζπλεηδεηνπνίεζε θαη ηε ρεηξαθέηεζε ηνπ εξεπλεηή πνπ πινπνηεί ηελ έξεπλα δξάζεο. χκθσλα κε ηνπο Καηζαξνχ θαη Σζάθν (2003: 17-22) ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο έξεπλαο δξάζεο είλαη: Ο ζπκκεηνρηθόο θαη ζπλεξγαηηθόο ηεο ραξαθηήξαο, γηαηί ν εξεπλεηήο παίδεη ζπγρξφλσο έλα δηπιφ ξφιν, δηδάζθεη θαη ζπγρξφλσο εξεπλά, αιιά επηπιένλ, εθφζνλ ε εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία είλαη θνηλσληθή δξάζε, ε έξεπλα πξέπεη λα δηελεξγείηαη κε άιινπο. Ζ έξεπλα δξάζεο πξέπεη λα ζηεξίδεηαη ζε ζρέζεηο ηζνηηκίαο θαη έηζη κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη απηνθξηηηθέο θνηλφηεηεο αλζξψπσλ, φπνπ ζα ππάξρεη αιιειφδξαζε ζην πιαίζην ηεο νκάδαο. Ζ δηαπινθή έξεπλαο θαη δξάζεο, ζεσξίαο θαη πξάμεο, γηαηί ε έξεπλα δξάζεο ζπλδπάδεη ηελ νπζηαζηηθή δξάζε κε ηε δηαδηθαζία ηεο έξεπλαο, αθνχ 5

9 αμηνπνηεί ζηελ πξάμε ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο θαη βειηηψλεη ηηο ζπλζήθεο κέζα ζηηο νπνίεο εξγάδνληαη. Υξεζηκνπνηεί ηε ζεσξία γηα λα θάλεη θαιχηεξε ηελ πξάμε θαη απφ ηελ πξάμε πξνζπαζεί λα βειηηψζεη ηε ζεσξία. Ζ ζπεηξνεηδήο ηεο δηάζηαζε, γηαηί απνηειείηαη απφ έλα ζχλνιν θάζεσλ ή βεκάησλ πνπ αιιεινζρεηίδνληαη ρσξίο έλα ζπγθεθξηκέλν ηέινο. Ζ έξεπλα δξάζεο είλαη κηα αλνηθηή θπθιηθή δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία νη ζπκκεηέρνληεο, αθνχ δηαηππψζνπλ ην πξνο δηεξεχλεζε πξφβιεκα, ζρεδηάδνπλ ηελ δξάζε, παξαηεξνχλ θαη ζηνράδνληαη κε ζθνπφ ν θάζε θχθινο λα νδεγεί ζηνλ επφκελν πνπ ζα ζεκάλεη επαλαπξνζδηνξηζκφ ηνπ ζρεδίνπ θαη λέα ζηξαηεγηθή δξάζεο, θξηηηθή θαη απηνθξηηηθή παξέκβαζε θαη αλαζηνραζκφ ζε έλα πιαίζην δηαξθνχο ζχλζεζεο θαη αλαζχλζεζεο. Ο ζηνραζηηθνθξηηηθόο ηεο ραξαθηήξαο, γηαηί νη εθπαηδεπηηθνί εξεπλεηέο παξεκβαίλνπλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ηελ αιιάδνπλ, αμηνπνηνχλ ηελ πξαθηηθή ηνπο ζνθία θαη παξάγνπλ γλψζε εκπινπηίδνληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν θαη ηελ εθπαηδεπηηθή ζεσξία κέζα ζε έλα πιαίζην ζπλερνχο θξηηηθνχ ζηνραζκνχ. Ζ ζρέζε κε ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε, γηαηί νη εθπαηδεπηηθνί εξεπλεηέο πξνζπαζψληαο λα αληηιεθζνχλ θαη ηαπηφρξνλα λα βειηηψζνπλ ηελ πξαθηηθή ηνπο αλαπηχζζνληαη επαγγεικαηηθά. Τηνζεηνχλ ηε ζηνραζηηθή ινγηθή ηνπ επαγγεικαηηζκνχ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία γηα ηα ζχλζεηα πξνβιήκαηα νη ιχζεηο κπνξνχλ λα αλαδεηεζνχλ κφλν κέζα ζηηο ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο απηά πξνθχπηνπλ θαη φπνπ ν άλζξσπνο ηεο δξάζεο παίδεη απνθαζηζηηθφ θαη θαζνξηζηηθφ ξφιν. Ζ πνηνηηθή εξεπλεηηθή ηεο δηάζηαζε, γηαηί ε έξεπλα δξάζεο δελ θαηαιήγεη ζηε δηαηχπσζε γεληθεπκέλσλ λφκσλ θαη γη απηφ δελ πξνυπνζέηεη αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα. ηα δείγκαηα ησλ πνζνηηθψλ πξνζεγγίζεσλ αληηπαξαζέηεη ηελ «πεξίπησζε» θαη ζηα γεληθεπκέλα ζπκπεξάζκαηα ηα εξεπλεηηθά πνξίζκαηα πνπ εληάζζνληαη ζηα ζπκθξαδφκελα ηεο ζρνιηθήο ηάμεο θαη κεηαθξάδνληαη ζε ππνζέζεηο δξάζεο. 1.3.ΗΣΟΡΗΚΖ ΔΞΔΛΗΞΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ χκθσλα κε ηνπο Καηζαξνχ θαη Σζάθν (2003: 40-41): 6

10 Ζ έξεπλα δξάζεο πξνβιήζεθε πξώηε θνξά ην απφ ηνλ θνηλσληθφ ςπρνιφγν Kurt Lewin, ν νπνίνο πξνζπάζεζε λα εηζρσξήζεη εξεπλεηέο κέζα ζε θνηλσληθέο νκάδεο πνπ είραλ πξνβιήκαηα ψζηε απφ θνηλνχ λα κπνξέζνπλ λα βξνπλ ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο ζα κπνξέζνπλ λα ιχζνπλ ηα πξνβιήκαηα, κε θχξην ζηφρν ηελ εθαξκνγή θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ αιιαγψλ. Ζ πξψηε γεληά ηεο έξεπλαο δξάζεο ηνπνζεηείηαη ζηηο ΖΠΑ κία ή δχν δεθαεηίεο κεηά ην Β Παγθφζκην πφιεκν. Ο Stephen Corey, επεξεαζκέλνο απφ ηνλ Lewin, νξγάλσζε ην 1950 καδί κε ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ απφ ην Παλεπηζηήκην Columbia πνιιά εξεπλεηηθά πξνγξάκκαηα, ηα νπνία αθνξνχζαλ ηελ εθπαίδεπζε. Καηά ηηο δεθαεηίεο 50 θαη 60 ε έξεπλα δξάζεο πεξηνξίζηεθε εμαηηίαο πνιηηηθψλ, θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ αιιαγψλ. ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 θαη ηηο αξρέο ηηο δεθαεηίαο ηνπ 70 ε έξεπλα δξάζεο επαλήιζε, φηαλ ζηε Μεγάιε Βξεηαλία ν Lawrence Stenhouse πξφβαιε ηελ θπξίαξρε ζέζε ηνπ ζηνραζηνθξηηηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζηελ έξεπλα δξάζεο. Ήηαλ ν πξψηνο πνπ έθαλε ιφγν γηα ηνπο «εθπαηδεπηηθνύο σο εξεπλεηέο». Οη ζπλεξγάηεο ηνπ Stenhouse ζα αλαπηχμνπλ ζηε ζπλέρεηα ην θίλεκα ηνπ εθπαηδεπηηθνύ εξεπλεηή θαη ζα επεθηείλνπλ ηνλ πξνβιεκαηηζκφ ζρεηηθά κε ηελ έξεπλα δξάζεο ππφ ην θσο δηαθνξεηηθψλ επηζηεκνινγηθψλ ζεσξήζεσλ. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα λα δεκηνπξγεζνχλ δπν ζρνιέο έξεπλαο δξάζεο. Ζ πξψηε δεκηνπξγήζεθε ζηε Μεγάιε Βξεηαλία θαη θέληξν ηεο ήηαλ ην Παλεπηζηήκην ηνπ East Anglia κε εγεηηθή κνξθή ηνλ John Elliot, ε νπνία έδσζε έλα πξαθηηθό πξνζαλαηνιηζκό θαη έλα εξκελεπηηθό ραξαθηήξα ζηελ έξεπλα δξάζεο. Ζ δεχηεξε δεκηνπξγήζεθε ζηελ Απζηξαιία θαη θέληξν ηεο ήηαλ ην Παλεπηζηήκην ηνπ Deakin κε θεληξηθή κνξθή ηνλ Stephen Kemmis, ε νπνία έδσζε ζηελ έξεπλα δξάζεο πεξηζζφηεξν θξηηηθό θαη απειεπζεξσηηθό ραξαθηήξα θαη θνηλσληθνπνιηηηζκηθό πξνζαλαηνιηζκό. ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 ππήξρε κεγάιε δηάδνζε ζηηο ΖΠΑ ηεο θίλεζεο ηνπ «εθπαηδεπηηθνχ σο εξεπλεηή» θαη ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 90 ήξζε ζηελ Διιάδα. 7

11 1.4.ΠΧ ΓΗΔΝΔΡΓΔΗΣΑΗ Ζ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ; χκθσλα κε ηνπο Καηζαξνχ θαη Σζάθν (2003: 55-67): Ζ έξεπλα δξάζεο, αθνχ έρεη απειεπζεξσηηθφ ραξαθηήξα, δελ έρεη έλα πξνθαζνξηζκέλν πξφηππν, αιιά επηηξέπεη κηα ζρεηηθή απηνλνκία ζηνλ εξεπλεηή. Τπάξρνπλ φκσο θάπνηα δηαδεδνκέλα κνληέια, φπσο απηά ηνπ K. Lewin, ηνπ J. Elliot, ηνπ St. Kemmis θαη ηεο J. McNiff. Σν κνληέιν ην νπνίν ρξεζηκνπνηήζακε εκείο είλαη ην κνληέιν ηνπ St. Kemmis, ην νπνίν ζηεξίδεηαη ζην κνληέιν ηνπ Lewin θαη αλαπηχρζεθε ην ζην Παλεπηζηήκην Deakin ηεο Απζηξαιίαο ην Σν κνληέιν απηφ έρεη κηα ζπεηξνεηδή θίλεζε ζηελ νπνία πξαγκαηψλνληαη ηέζζεξηο θάζεηο: ν ζρεδηαζκφο, ε δξάζε, ε παξαηήξεζε θαη ν ζηνραζκφο. Ζ έξεπλα δξάζεο μεθηλάεη απφ κηα πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ επηζπκνχκε λα βειηηψζνπκε. Μπνξνχκε λα ηελ πξαγκαηνπνηήζνπκε κε ηηο δηθέο καο ζθέςεηο θαη εξσηήζεηο, κε ηε ζπιινγή δεδνκέλσλ θαη ζηνηρείσλ γηα πξάμεηο θαη αιιειεπηδξάζεηο θαη κε ηελ αμηνπνίεζε ησλ «θξηηηθψλ θίισλ». Ζ έξεπλα κπνξεί λα γίλεηαη απφ έλα εθπαηδεπηηθφ πνπ ζπλεξγάδεηαη κε ηνπο καζεηέο, ηνπο γνλείο θαη κε άιια κέιε ηνπ ζρνιείνπ ή απφ κηα νκάδα εθπαηδεπηηθψλ, ε νπνία ζπλεξγάδεηαη κε έλα εμσηεξηθφ εξεπλεηή. Γηα ηελ ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ε έξεπλα δξάζεο πξνζθέξεη έλα επξχ θάζκα κεζφδσλ. Τπάξρεη ε δπλαηφηεηα ρξήζεο πνηνηηθψλ θαη πνζνηηθψλ κεζφδσλ, φπσο εκεξνιφγηα, θσηνγξαθίεο, ερνγξαθήζεηο, ζπλεληεχμεηο, εξσηεκαηνιφγηα κε αλνηρηέο ή θιεηζηέο εξσηήζεηο. Ζ εγθπξφηεηα ησλ δεδνκέλσλ πξνέξρεηαη απφ ηε κέζνδν ηεο «ηξηγσλνπνίεζεο», δειαδή απφ ηε ζπιινγή ηξηψλ δεδνκέλσλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηξεηο δηαθνξεηηθέο πήγεο ή κε ηε ρξήζε ηξηψλ δηαθνξεηηθψλ κεζφδσλ. Σν άηνκν πνπ ζα αλαιάβεη ην ζπληνληζκφ ηεο έξεπλαο δξάζεο είλαη ν δηεπθνιπληήο, ν νπνίνο βνεζάεη ζηελ αλάπηπμε ηεο ζπλεξγαηηθφηεηαο, ηνπ θξηηηθνχ ζηνραζκνχ θαη ζηελ θαηαλφεζε ησλ γεληθψλ αξρψλ ηεο έξεπλαο δξάζεο. πγθεθξηκέλα ηα ζηάδηα ηεο έξεπλαο δξάζεο είλαη ηα εμήο: 1. Αλαγλψξηζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ αμηψλ ηεο πξάμεο. 2. Αιιαγέο ζηελ πξαθηηθή πνπ ζα εμππεξεηνχζαλ ην ζθνπφ. 8

12 3. πιινγή δεδνκέλσλ απφ πνηθίιεο πιεπξέο θαη κε δηαθνξεηηθά εξεπλεηηθά εξγαιεία. 4. Αλαγλψξηζε θαη εξκελεία ησλ απνθιίζεσλ κεηαμχ ηεο πξαθηηθήο θαη ησλ πξνζέζεσλ. 5. Αλαζεψξεζε ηνπ ζρεδηαζκνχ θαη ηεο δξάζεο γηα επαλεμέηαζε. 1.5.ΜΟΡΦΔ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΓΡΑΖ Οη Carr θαη Kemmis (ζην Καηζαξνχ & Σζάθνο, 2003: 95) παξνπζηάδνπλ ηηο κνξθέο πνπ κπνξεί λα πάξεη ε έξεπλα δξάζεο. ηεξηδφκελνη ζηε ζεσξία ηνπ J. Habermas γηα ηα ηξία θχξηα γλσζηηθά αλζξψπηλα ελδηαθέξνληα δηαθξίλνπλ: ην ηερληθφ, ην πξαθηηθφ θαη ην ρεηξαθεηηθφ. Έηζη, πξνθχπηεη ε ηερληθή έξεπλα δξάζεο, ε πξαθηηθή θαη ε ρεηξαθεηηθή. Ζ ηερληθή έξεπλα δξάζεο ζηεξίδεηαη ζε έλα πξνθαζνξηζκέλν θαζνδεγεηηθφ ζεσξεηηθφ πιαίζην θαη επηθεληξψλεηαη ζην απνηέιεζκα πνπ πξνθχπηεη κέζα απφ ηηο πξαθηηθέο πνπ εθαξκφδνληαη. θνπφο ηεο είλαη ε κειέηε ηεο επάξθεηαο θαη ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ πξαθηηθψλ πνπ δνθηκάδνληαη. Σα θξηηήξηα κε ηα νπνία ειέγρνπλ ηελ επάξθεηα θαη ηελ πιεξφηεηα έρνπλ δνζεί απφ ηνλ δηεπθνιπληή άκεζα ή έκκεζα, ρσξίο λα έρνπλ πξνθχςεη απφ ην ζηνραζκφ ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαηά ηε δηεμαγσγή ηεο έξεπλαο δξάζεο. Δπίζεο, ν δηεπθνιπληήο δίλεη έηνηκα ηα εξγαιεία έξεπλαο θαη ηα εξεπλεηηθά εξσηήκαηα ζηνλ εθπαηδεπηηθφ κφλν γηα λα ηα εθηειέζεη. Γίλεηαη αληηιεπηφ, ινηπφλ, φηη ε έξεπλα δξάζεο είλαη έλα εξγαιείν ρεηξαγψγεζεο. Ζ επηζηεκνινγηθή βάζε απηήο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη ν ζεηηθηζκφο θαη ην εκπεηξηθφαλαιπηηθφ παξάδεηγκα. Σέηνηνπ ηχπνπ δξάζε εζηηάδεηαη ζε ηερληθνχ ηχπνπ αιιαγέο θαη έρεη απξφζσπν, εξγαιεηαθφ θαη ζηνρνζεηηθφ ραξαθηήξα. Δίλαη θπξίσο ν ηχπνο πνπ πξνβιήζεθε απφ ηελ Ακεξηθάληθε ζρνιή πνπ εγθαηλίαζε ν K. Lewin θαη ζπλέρηζε ε H. Taba ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50. Απηή ε έξεπλα δξάζεο δίλεη ιχζεηο ζηα πξνβιήκαηα, αιιά νη ιχζεηο είλαη θπξίσο επηθαλεηαθέο. Δπίζεο, αληηθξνχεηαη κε ην ζπκκεηνρηθφ ραξαθηήξα ηεο έξεπλαο δξάζεο, θαζψο ε ζεσξία ζπλδέεηαη κε ηελ πξάμε θάησ απφ ηελ θαζνδήγεζε ηνπ δηεπθνιπληή, δειαδή θάησ απφ ζρέζεηο ηεξαξρίαο. 9

13 Ζ πξαθηηθή έξεπλα δξάζεο έρεη σο ζθνπφ ηελ δεκηνπξγία κηαο εθπαηδεπηηθήο ζεσξίαο, ε νπνία ζα πξνέξρεηαη απφ ηελ εθπαηδεπηηθή εξγαζία θαη ζπγρξφλσο ζα ηελ ηξνθνδνηεί. θνπφο κηαο ηέηνηαο έξεπλαο δξάζεο είλαη ε βειηίσζε ηεο πξάμεο, σο απνηέιεζκα ηεο θαηαλφεζήο ηεο απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Ζ βειηίσζε απηή πξνυπνζέηεη ζεσξεηηθφ ζηνραζκφ, ν νπνίνο νδεγεί έηζη ζηε ζεσξία ηεο πξάμεο. Γίλεηαη, έηζη, αληηιεπηφ φηη ε ζρέζε ζεσξίαο θαη πξάμεο είλαη ακθίδξνκε. Οη εθπαηδεπηηθνί ζπλεξγάδνληαη κε ηνλ εξεπλεηή, ν νπνίνο είλαη θαη δηεπθνιπληήο. Ο δηεπθνιπληήο δίλεη ψζεζε ζηνλ αλαζηνραζκφ κέζα απφ ην δηάινγν. Απηνχ ηνπ είδνπο ε δξάζε ζηεξίδεηαη επηζηεκνινγηθά ζην εξκελεπηηθφ παξάδεηγκα θαη δελ επηηξέπεη θαλνληζηηθνχ ηχπνπ γεληθεχζεηο. Γίλεηαη βάξνο θπξίσο ζηνλ ίδην ηνλ εθπαηδεπηηθφ, ζην ξφιν ηνπ δειαδή ζε κηα ζπγθεθξηκέλε θαηάζηαζε. Σέινο, ε ρεηξαθεηηθή έξεπλα δξάζεο έρεη σο ζηφρν ηελ θνηλσληθή αιιαγή. Απηνχ ηνπ είδνπο ε δξάζε αζρνιείηαη κε ηηο θνηλσληθέο πξαθηηθέο πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ πξαθηηθή κέζα ζηελ ηάμε. Πξνζπαζεί λα έξζεη ζε επαθή κε πνιηηηθέο δπλάκεηο γηα λα πξαγκαηνπνηεζεί κηα δεκνθξαηηθή εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε. Ζ επηζηεκνινγηθή βάζε κηαο ηέηνηνπ ηχπνπ έξεπλαο δξάζεο είλαη ην θξηηηθφ παξάδεηγκα, θαζψο επηδηψθεη ηελ αιιαγή ηεο δνκήο ηεο εθπαίδεπζεο, ηελ αιιαγή ηνπ ξφινπ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ θαη ηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμή ηνπ. 2. ΟΜΑΓΟΤΝΔΡΓΑΣΗΚΖ ΓΗΓΑΚΑΛΗΑ 2.1.ΟΡΗΜΟ ΗΣΟΡΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ Οκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία απνθαιείηαη ε δηδαζθαιία πνπ δεκηνπξγεί κέζα ζηελ ίδηα ηελ ηάμε κηθξννκάδεο καζεηψλ θαη αμηνπνηεί ηε δπλακηθή ηεο νκάδαο γηα ηε δηεμαγσγή ηεο. Ζ πξαθηηθή ηεο κεζφδνπ έρεη καθξά πξντζηνξία, ελψ σο ζχγρξνλν θίλεκα θαζηζηά αηζζεηή ηε παξνπζία ηνπ ζηε δεθαεηία ηνπ 1980, κε ζπλερείο ηάζεηο εμάπισζεο. Ζ ζηξαηεγηθή ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο ζηεξίδεηαη ζηηο παξαδνρέο ηνπ θηλήκαηνο πνπ είλαη γλσζηφ σο cooperative learning movement. Σν θίλεκα απηφ μεθίλεζε απφ ηηο αξρέο ηεο λέαο αγσγήο (Dewey) πνπ ζηεξίδεη: ηε καζεηηθή ελεξγνπνίεζε, ηε δηακαζεηηθή ζπλεξγαζία, 10

14 ηε δηεξεπλεηηθή πξνζέγγηζε, ηε ρξήζε επηζηεκνληθήο κεζφδνπ, ηνλ παηδνθεληξηθφ ραξαθηήξα ηεο κάζεζεο, ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηνπ ζρνιείνπ, ηελ θνηλσληθνπνίεζε ηνπ παηδηνχ, θαη ην ζπιινγηθφ πξνβιεκαηηζκφ ζχκθσλα κε ηηο αληηιήςεηο πνπ θιεξνδφηεζε ν δηαθσηηζκφο. Έηζη, νη εθπξφζσπνη ηεο λέαο αγσγήο πξνρψξεζαλ ζηε δεκηνπξγία νιηγνκειψλ νκάδσλ κέζα ζηε ζρνιηθή ηάμε, κε ζθνπφ ηε ζπλέλσζε φισλ ησλ παξαπάλσ ζηνηρείσλ ζε κηα εληαία δηδαθηηθή πξνζέγγηζε. Ζ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία εκπεξηέρεη ηξεηο ζεσξεηηθέο θαηεπζχλζεηο: ηελ ςπρνθνηλσληνινγία - πνιηηηζηηθφ ππφβαζξν (Vygotsky), ηε γλσζηηθή - αλαπηπμηαθή ςπρνινγία (Piaget), ηε ζεσξία παξψζεζεο - θηλήηξσλ (K. Lewin, M. Deutsch, J. Atkinson). ηελ εδξαίσζε ηνπ θηλήκαηνο ζπλέβαιε αθφκα ν επηκέξνπο θιάδνο ηεο ςπρνθνηλσληνινγίαο ηεο ηάμεο πνπ εμεηάδεη ηε θχζε θαη ην ξφιν ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ κέζα ζηελ ζρνιηθή ηάμε (Μαηζαγγνχξαο, 2002: 511). χκθσλα κε ηελ πξψηε ζρνιή πνπ εζηηάδεη ζηελ θνηλσληθν-πνιηηηζηηθή αλάπηπμε, ν ζπιινγηθφο λνπο ηεο θνηλσλίαο δεκηνπξγεί ηηο ηδέεο θαη ην άηνκν ηηο νηθεηνπνηείηαη κέζα απφ κηα δηαξθή αιιειεπίδξαζε. Ζ κάζεζε θαη ε αλάπηπμε έρνπλ θνηλσληθνθεληξηθφ ραξαθηήξα, αθνχ ην πεξηερφκελν θαη ε δηαδηθαζία απφθηεζήο ηνπο είλαη θνηλσληθά πξνζδηνξηζκέλα. Οη γλσζηηθέο δεμηφηεηεο ηνπ παηδηνχ αλαπηχζζνληαη φηαλ έρνπλ ηα εζσηεξηθά θίλεηξα λα εκπιαθνχλ ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ ηνπο δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα λα θάλνπλ επηινγέο θαη λα ζέηνπλ ζηφρνπο, ηνπο νπνίνπο πινπνηνχλ κέζα ζε έλα πιαίζην άκεζεο επηθνηλσλίαο. Μέζα ζηε «δψλε επηθείκελεο αλάπηπμεο» (zone of proximal development), ιακβάλεη ρψξα ε δηακαζεηηθή επηθνηλσλία θαη ην πεξηερφκελν ηεο γλσζηηθήο αλάπηπμεο πξνζδηνξίδεηαη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε ηνπ αηφκνπ κε ηελ επηθνηλσλία (Μαηζαγγνχξαο, 2002: 511). Ζ δεχηεξε θαηά ζεηξά ζρνιή ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο ζεσξεί φηη ε αιιειεπίδξαζε απηή απιψο δηεπθνιχλεη ηε κεηάβαζε απφ ηα θαηψηεξα πξνο ηα αλψηεξα γλσζηηθά επίπεδα. Ζ Γλσζηηθή Φπρνινγία ηνλίδεη ηελ ελεξγεηηθή θχζε ηεο κάζεζεο θαη ην ξφιν ηεο δηακαζεηηθήο ζπλεξγαζίαο ζηε κάζεζε θαη ζηε γλσζηηθή 11

15 αλάπηπμε. Καηά ηνλ Piaget ε επηθνηλσλία κεηαμχ καζεηψλ αλαδεηθλχεη ηηο γλσζηηθέο ζπγθξνχζεηο, γεγνλφο πνπ ζπκβάιιεη ζηε γλσζηηθή αλάπηπμε, ελψ θαηά ηνλ Vygotsky ε δηακαζεηηθή επηθνηλσλία δεκηνπξγεί ηε δπλακηθή ηεο δψλεο επηθείκελεο αλάπηπμεο. Χζηφζν, θαη νη δχν ζεκαληηθνί ςπρνιφγνη ζηεξίδνπλ ζεσξεηηθά ηελ εξγαζία ησλ καζεηψλ θαηά κηθξννκάδεο, παξά ην γεγνλφο φηη εξκελεχνπλ δηαθνξεηηθά ην ξφιν ηνπο (Μαηζαγγνχξαο, 2002: 511). Ζ ηξίηε ζρνιή ηεο ζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηε ζεσξία παξψζεζεο θαη θηλήηξσλ πνπ δηαηχπσζαλ νη K. Lewin, M. Deutsch θαη J. Atkinson θαη εθαξκφδνπλ ζην ζρνιείν ζχγρξνλνη εθπαηδεπηηθνί ςπρνιφγνη, φπσο είλαη νη Johnson & Johnson, Slavin, Sharan & Sharan θαη Kagan. Απψηεξνο ζηφρνο είλαη λα βειηησζεί πξσηίζησο ε αθαδεκατθή κάζεζε θαη δεπηεξεπφλησο ε θνηλσληθν-γλσζηηθή αλάπηπμε, κέζα απφ ηερληθέο πνπ θηλεηνπνηνχλ ην καζεηηθφ ελδηαθέξνλ, πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί ε εκπινθή ηνπ καζεηή ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. ε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε ζρνιή, ρξεζηκνπνηεί ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ηελ θαζνδήγεζε-παξέκβαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, θαζψο θαη ηε ρξήζε ακνηβψλ. Απφ ηηο ηξεηο παξαπάλσ ζρνιέο ε ηειεπηαία είλαη ε πεξηζζφηεξν δηαδεδνκέλε κε πινχζηα βηβιηνγξαθία θαη πνηθηιία πξνγξακκάησλ (Μαηζαγγνχξαο, 2002: 511). Δμίζνπ ζεκαληηθή είλαη θαη ε πξνζθνξά ηεο ςπρνθνηλσληνινγίαο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, πνπ κειέηεζε ηε δπλακηθή ηεο νκάδαο καζεηψλ θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη δηακαζεηηθέο ζρέζεηο απνηεινχλ έλαπζκα γηα αλάπηπμε (Μαηζαγγνχξαο, 2002: 511). Χο πξνο ηνλ ηξφπν εθπαίδεπζεο ηνπ δηδαθηηθνχ πξνζσπηθνχ, αλάινγα κε ηελ παηδαγσγηθή θηινζνθία θαη ηηο δηδαθηηθέο αλάγθεο πνπ απηή θαιχπηεη, έρνπλ δηακνξθσζεί ηξεηο βαζηθέο ηάζεηο. Ζ πξψηε εηζεγείηαη ηερληθέο θαη παξέρεη δηδαθηηθφ πιηθφ πνπ θαζνδεγεί ηνλ εθπαηδεπηηθφ αθφκα θαη ζε κηθξνιεπηνκέξεηεο, κε έληνλα ηα ζηνηρεία ηεο άκεζεο δηδαζθαιίαο (π.ρ. Slavin, 1986 ζην Μαηζαγγνχξαο, 2002: 511). Ζ δεχηεξε ηάζε εθπαηδεχεη ηνπο δηδάζθνληεο ζηηο βαζηθέο αξρέο ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο θαη αθήλεη ζ απηνχο ην πεξηζψξην ηεο επηινγήο σο πξνο ηηο ιεπηνκέξεηεο θαη γεληθφηεξα ηελ εθαξκνγή ηεο ζηηο ζπλζήθεο ηεο ηάμεο ηνπο. Πξφθεηηαη γηα ηερληθέο πνπ πξνζθέξνληαη ηδηαίηεξα γηα κηα δηεξεπλεηηθή πξνζέγγηζε καζήκαηνο (Johnson & Johnson 1975 θαη Sharan & Sharan 1976 ζην Μαηζαγγνχξαο, 2002: 511). Ζ ηξίηε ηάζε εθθξάδεηαη απφ παηδαγσγνχο πνπ αθνινπζνχλ κηα ελδηάκεζε νδφ, θαζψο καδί κε ηηο βαζηθέο αξρέο παξνπζηάδνπλ θαη θάπνηεο γεληθέο νδεγίεο εθαξκνγήο, ελψ ζπγρξφλσο αθήλνπλ πεξηζψξηα 12

16 πξσηνβνπιίαο ζην δάζθαιν ηεο ηάμεο (Kagan 1989, Meyer 1987, Καλάθεο 1987, Κνγθνχιεο 1994, Αιεμηάδεο 1989 ζην Μαηζαγγνχξαο, 2002: 511). 2.2.ΥΖΜΑΣΑ ΟΡΓΑΝΧΖ ε φηη αθνξά ην ζρεκαηηζκφ ησλ νκάδσλ, εξεπλεηηθά απνηειέζκαηα ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ έρνπλ απνδείμεη φηη ηα θαιχηεξα απνηειέζκαηα επηηπγράλνληαη κε ηηο κεηαβιεηέο νκάδεο, δειαδή κε ζχλζεηε κεηαβιεηή, είηε απηέο είλαη νκνηνγελείο είηε αλνκνηνγελείο (Καλάθεο, 1987). Μάιηζηα, ζχκθσλα κε ηνλ Καλάθε (1987), κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ απνηειεζκαηηθά απφ ην δάζθαιν φινη νη δπλαηνί ζρεκαηηζκνί νκάδσλ, αλάινγα κε ην πεξηερφκελν, ηνπο ζηφρνπο, ηα δηαζέζηκα επνπηηθά κέζα, ηηο αηνκηθέο πξνυπνζέζεηο ησλ καζεηψλ θαη ηε θάζε ηεο δηδαζθαιίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη νκνηνγελείο σο πξνο ηελ επίδνζε νκάδεο κπνξεί λα είλαη πεξηζζφηεξν ρξήζηκεο θαηά ηελ επαλνξζσηηθή δηδαζθαιία πνπ έπεηαη ελφο θξηηεξίνπ αμηνιφγεζεο. Έηζη, ν δάζθαινο κπνξεί λα νκαδνπνηήζεη ηνπο καζεηέο ηνπ ζε νκνηνγελείο νκάδεο, κε βάζε ηα θελά πνπ παξνπζηάδνπλ, ψζηε λα ηνπο βνεζήζεη πην απνηειεζκαηηθά. Πάλησο, έρεη βξεζεί φηη νη αλνκνηνγελείο νκάδεο σο πξνο ηελ επίδνζε, πνπ ζπγθξνηνχληαη κε θξηηήξην ηηο ζπκπάζεηεο κεηαμχ καζεηψλ, σθεινχλ πεξηζζφηεξν ηνπο αδχλαηνπο καζεηέο, ρσξίο σζηφζν λα επεξεάδνπλ θαη ηηο επηδφζεηο ησλ θαιψλ καζεηψλ. Ηδηαίηεξα ζηα πιαίζηα κηαο δηαπνιηηηζκηθήο πξνζέγγηζεο θαη ηε δηδαζθαιία κηαο δεχηεξεο γιψζζαο, νη καζεηέο κε ρακειφηεξα επίπεδα γισζζνκάζεηαο σθεινχληαη αηζζεηά απφ ηε ζπλεξγαζία κε καζεηέο πςειφηεξνπ επηπέδνπ γισζζνκάζεηαο. Παξφια απηά, νη ηξφπνη νκαδνπνίεζεο ησλ καζεηψλ ζπλίζηαληαη ζε: α. Εηαιρικά ζτήμαηα θαη β. Ομαδικά ζτήμαηα: α) Σα εηαιρικά ζτήμαηα απνηεινχληαη απφ νκάδεο ησλ δχν καζεηψλ θαη ζπληζηνχλ ην πην απιφ νκαδνζπλεξγαηηθφ ζρήκα, γηαηί βαζίδνληαη ζην απιφ ζχζηεκα ηεο ακθίδξνκεο, δηπνιηθήο επηθνηλσλίαο ηζφηηκσλ ζρεδφλ κειψλ, αλάινγα κε ην βαζκφ νκνηνγέλεηαο ή αλνκνηνγέλεηάο ηνπο (Μαηζαγγνχξαο, 2002: 513). Αλνκνηνγελείο δπάδεο (peer-tutoring) Ζ δπάδα απνηειείηαη απφ έλα δπλαηφ θαη έλαλ αδχλαην καζεηή, πξάγκα πνπ αλαδεηθλχεη ηνλ αληηζηαζκηζηηθφ ραξαθηήξα ηνπ ζρήκαηνο, ηελ ηεξαξρηθή ηνπ δνκή 13

17 θαη ην δαζθαινκαζεηηθφ πεξηερφκελν ηεο επηθνηλσλίαο, εδψ θαη αληηζηνηρία κε ην καζεηή πνπ θαιείηαη λα παίμεη ην ξφιν ηνπ δαζθάινπ. Χζηφζν, παξά ηε ζρεηηθή ηεξαξρία κεηαμχ ησλ δχν καζεηψλ θαη επεηδή ε δηαθνξά γλψζεσλ δελ είλαη κεγάιε, φπσο ζηε δαζθαιν-καζεηηθή ζρέζε, ν καζεηήο πνπ πζηεξεί αηζζάλεηαη άλεηα λα εθθξάζεη εξσηήζεηο, απφςεηο θαη λα δηαθηλδπλεχζεη πξνηάζεηο. Σα εξεπλεηηθά δεδνκέλα κάιηζηα απνδεηθλχνπλ φηη ηα ζρήκαηα απηά ιεηηνπξγνχλ ζρεηηθά εχθνια, κε πνιχ θαιά καζεζηαθά απνηειέζκαηα. Σν ζρήκα απηφ αληιεί ηε ζεσξεηηθή ηνπ ππφζηαζε απφ ηνλ Vygotsky, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν, εθηφο απφ ηνπο ελειίθνπο κπνξνχλ θαη νη ηθαλφηεξνη ζπκκαζεηέο λα ιεηηνπξγήζνπλ αλαπηπμηαθά κέζα ζηε «δψλε επηθείκελεο αλάπηπμεο» (ZPD). Αθφκα θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ ν δπλαηφο καζεηήο ζπκπιεξψλεη ηηο αζθήζεηο ηνπ αδχλαηνπ, ρσξίο θακηά άιιε βνήζεηα θαη εμήγεζε, ν εθπαηδεπηηθφο έρεη ηε δπλαηφηεηα κε ζπλερή επνπηεία θαη βνήζεηα εηδηθψλ ηερληθψλ λα πξνιάβεη έλα ηέηνην ελδερφκελν. Με ηελ πξνυπφζεζε απηή ηα εηαηξηθά αλνκνηνγελή ζρήκαηα κπνξνχλ λα επηθέξνπλ άξηζηα απνηειέζκαηα, αθνχ νη καζεηέο ζπρλά απνδεηθλχνληαη θαιχηεξνη θαη απφ ην δάζθαιν ηεο ηάμεο ζηελ ππνβνήζεζε ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο (Μαηζαγγνχξαο, 2002: 514). Οκνηνγελείο δπάδεο (peer-collaboration) Σα εηαηξηθά απηά ζρήκαηα ζηεξίδνληαη ζηε δεκηνπξγία νκνηνγελψλ δεπγαξηψλ κε θξηηήξην ηελ νκφηηκε ζπλεξγαζία γηα άληιεζε πιεξνθνξηψλ, εμάζθεζε ζε δηδαρζείζεο ελφηεηεο, δηεξεχλεζε θη επίιπζε πξνβιεκαηηθψλ θαηαζηάζεσλ. Σν ζεσξεηηθφ ππφβαζξν πνπ ζηεξίδεη ηα ζρήκαηα απηά απνθξπζηαιιψλεηαη ζηηο απφςεηο ηνπ Piaget πεξί θνηλσληθν-γλσζηηθήο ζχγθξνπζεο. Ζ ζπλεξγαζία νδεγεί ζε ζπγθξνχζεηο, πνπ ζπλεπάγνληαη ηελ αλαζεψξεζε ησλ αξρηθψλ ηδεψλ θαη ην ζρεκαηηζκφ αλσηέξσλ. Οη καζεηέο, έηζη, μεπεξλνχλ ν θαζέλαο ρσξηζηά ην αηνκηθφ ηνπ κέηξν, πξνσζψληαο ηε γλσζηηθή ζπλαιιαγή κέζα απφ κηα πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε πνπ απαηηεί ζπλεξγαζία γηα ηελ επίιπζή ηεο. Πξφθεηηαη πάιη γηα αλάπηπμε δηακαζεηηθψλ ζρέζεσλ κε ην δάζθαιν ζε ξφιν θαζνδεγεηηθφ. ιε ε δξάζε εθηπιίζζεηαη κεηαμχ ησλ δχν ηζφηηκσλ κειψλ πνπ θαινχληαη λα ιχζνπλ ην «πξφβιεκα». β) Σα νκαδηθά ζρήκαηα ζπληζηνχλ ακηγείο νκάδεο κε ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ αηφκσλ πνπ βξίζθνληαη ζε ζρέζε αιιειεμάξηεζεο θαη έρνπλ θνηλνχο ζηφρνπο, ηνπο νπνίνπο επηρεηξνχλ λα πεηχρνπλ κέζα απφ κνξθέο ζπλεξγαζίαο κε έλα πιέγκα θνηλψλ 14

18 θαλφλσλ. Ζ ζχγρξνλε παηδαγσγηθή πξνηείλεη αξρηθά ηε ζχλζεζε ηξηκειψλ νκάδσλ θαη αξγφηεξα ην ζρεκαηηζκφ νκάδσλ κε πεξηζζφηεξα κέιε. Πάλησο, ζε ζπάληεο πεξηπηψζεηο ελδείθλπηαη λα μεπεξλνχλ ηα 4 κέιε (Μαηζαγγνχξαο, 2002: 515). 2.3.ΠΛΔΟΝΔΚΣΖΜΑΣΑ ΚΑΗ ΜΔΗΟΝΔΚΣΖΜΑΣΑ Ζ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία έρεη απαζρνιήζεη ζπζηεκαηηθά ηελ εθπαηδεπηηθή έξεπλα. ην παξφλ ππνθεθάιαην παξνπζηάδνληαη ηα ππέξ θαη ηα θαηά ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο, φπσο απηά έρνπλ δηαηππσζεί απφ ηνπο ζεσξεηηθνχο ηεο εθπαηδεπηηθήο έξεπλαο. πκθψλα κε ηνπο ππνζηεξηθηέο ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο, ε ηειεπηαία ελδείθλπηαη σο ε πιένλ θαηάιιειε γηα ην ζχγρξνλν ζρνιείν επεηδή: Απειεπζεξώλεη ηνπο καζεηέο από ηελ αθηλεζία θαη ηελ παζεηηθή αθξόαζε, ζθπξειαηεί ηελ πξσηνβνπιία θαη αλαπηχζζεη ηελ απηελέξγεηά ηνπο. Ομύλεη ηηο αλώηεξεο δηαλνεηηθέο ιεηηνπξγίεο. Οη καζεηέο βξίζθνληαη ζε ζπρλή πλεπκαηηθή δξαζηεξηφηεηα, αζθνχλ ηελ θξηηηθή ηνπο ηθαλφηεηα. Ζ ζθέςε ηνπο γίλεηαη γξήγνξε θαη εχζηξνθε. Βνήζα ηελ αλάπηπμε ηεο απηνγλσζίαο θαη ηεο απηνθξηηηθήο ζηάζεο, αθνχ θάζε ζηηγκή νη καζεηέο ζπγθξίλνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο κε άιινπο. Πεξηνξίδεη ηνλ εγσηζκφ θαη πξνσζεί ηνλ αιηξνπηζκφ. Δμειίζζεη αβίαζηα ηηο αλαγθαίεο γηα ηελ θνηλσληθή δσή αξεηέο: ζπλεξγαζία, ακνηβαίν ζεβαζκφ, αιιεινβνήζεηα, αλάιεςε πξνζσπηθήο θαη ζπιινγηθήο επζχλεο. Οδεγεί ηνπο καζεηέο απφ ηελ εηεξφλνκε ζηελ απηόλνκε παξώζεζε, γηαηί θάλεη ηελ απφθηεζε ησλ γλψζεσλ ελεξγεηηθή, επράξηζηε, κφληκε. πκβάιιεη ζηε κείσζε ησλ θξνπζκάησλ επηζεηηθόηεηαο, αθνχ αλαπηχζζεηαη ε ηθαλφηεηα επίιπζεο ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζπγθξνχζεσλ κε θνηλσληθά απνδεθηνχο ηξφπνπο (Μαηζαγγνχξαο, 2002: 520). Πξνζθέξεη ζηνπο καζεηέο ηελ δπλαηόηεηα επαθήο κε ηελ έλλνηα ηεο δεκνθξαηίαο κέζα απφ ηελ ηζφηηκή ζπκκεηνρή ζηελ ιχζε πξνβιεκάησλ πνπ πηζαλφλ ζα αληηκεησπίζεη ε νκάδα (Μαηζαγγνχξαο, 2002: ). 15

19 Αλαθέξακε ήδε ηα πιενλεθηήκαηα πνπ έρεη ε νκαδνζπλεξγαηηθή κέζνδνο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ππάξρεη θαη ε αληίζεηε άπνςε, ε φπνηα ζε γεληθέο γξακκέο ζεσξεί φηη ηα πιενλεθηήκαηα ηεο ζπλεξγαζίαο δελ είλαη πάληνηε εμαζθαιηζκέλα. Δηδηθφηεξα, ζηε ζχγρξνλε βηβιηνγξαθία ππάξρνπλ θσλέο πνπ θάλνπλ ιφγν θαη γηα ηα κεηνλεθηήκαηα ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ. πγθεθξηκέλα ε νκαδνζπλεξγαηηθή κέζνδνο: Πεξηνξίδεη ηελ απηνέθθξαζε θαη ηελ πξνζσπηθή δεκηνπξγία, θαζψο νη καζεηέο ππνηάζζνληαη ζηελ νκάδα, παχνπλ λα είλαη απηφλνκνί θαη γίλνληαη έλα ηκήκα ηνπ ζπλφινπ. Γελ εμαζθαιίδεη ηελ αηνκηθή δξαζηεξηνπνίεζε. Ζ ζπκκεηνρή φισλ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο ζηελ θνηλή εξγαζία είλαη κηα απηαπάηε, αθνχ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κφλν 1 2 άηνκα εξγάδνληαη. Απηφ ζπλεπάγεηαη φηη ζηα ππφινηπα κέιε ηεο νκάδαο θαιιηεξγείηαη ε νθλεξία. Γελ ελδείθλπηαη γηα καζήκαηα πνπ ρξεηάδνληαη αηνκηθή επεμεξγαζία (έθζεζε, θαιιηηερληθή έθθξαζε, πξνζσπηθή εθηίκεζε, απφθηεζε αηνκηθψλ δεμηνηήησλ). Καηαθεξκαηίδεη ηελ ελόηεηα ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο δηδαζθαιίαο κάζεζεο φηαλ ην ζέκα δηακνηξάδεηαη ζηηο νκάδεο εξγαζίαο. Γελ απνδέρνληαη όινη νη καζεηέο κε επραξίζηεζε ηηο νκαδηθέο εξγαζίεο. Πάληα ππάξρνπλ θάπνηα άηνκα πνπ πξνηηκνχλ λα εξγάδνληαη κφλα ηνπο. Τπάξρεη ν θίλδπλνο ηνπ νκαδηθνύ αληαγσληζκνύ. Πξνϋπνζέηεη ζρνιείν κε ζύγρξνλε επίπισζε. Απνηειεί ρξνλνβόξα δηαδηθαζία. (Βηγγνινπνχινπ 1982, Γηαλλνχιε 1980, Γεξβίζε 1983, Ενκπαλάθε 1972, Κιεάλζνπο Παπαδεκεηξίνπ 1952, Ξεξνηχξε 1974, Steindorf 1985 ζην Καλάθεο 2001: ) 2.4.ΛΟΓΟΗ ΠΟΤ ΣΖΝ ΔΠΗΒΑΛΛΟΤΝ Σν ζρνιείν νπδέπνηε ζηνλ ρψξν θαη ηνλ ρξφλν δελ απνηέιεζε κηα νπδέηεξε έλλνηα. Δκπιέθεηαη ζηηο πεξηπέηεηεο ηεο ηαπηφηεηαο, ηηο ζπλέρεηεο θαη ηηο αζπλέρεηέο ηεο. Σν πξφηαγκα ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο θαη επξχηεξα ηνπ ζχγρξνλνπ ζρνιείνπ είλαη λα μεπεξάζεη ηηο ζπγθεληξσηηθέο δνκέο ηνπ παξειζφληνο θαη λα 16

20 εμειηρζεί ζε έλα ζπιινγηθφ ζχζηεκα, φπνπ νη καζεηέο κε ηελ θαζνδεγεηηθή παξέκβαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζα έρνπλ ελεξγφ ξφιν ζηελ δηακφξθσζε θαη ηε ιεηηνπξγία ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Αλ ζηξέςνπκε ην βιέκκα καο ζηνλ ρψξν ηεο ηζηνξίαο ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο, ζα δηαπηζηψζνπκε φηη ε έλλνηα ηεο ζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο δελ είλαη θαη ηφζν ζχγρξνλε. ηελ Διιάδα νη πξψηεο πξνζπάζεηεο εθαξκνγήο ηεο ζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ δηδαζθαιίαο πξαγκαηνπνηήζεθαλ απφ ηνπο Αι. Γεικνχδν θαη Παπακαχξν ζην Μαξάζιεην Γηδαζθαιείν θαη απφ ηνλ Κνπληνπξά ζην Γηδαζθαιείν Θειέσλ Θεζζαινλίθεο (Μαηζαγγνχξαο, 2002: 510). Δχινγα, ινηπφλ, πξνθχπηεη ην εμήο εξψηεκα: γηαηί ελψ ε νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία, αλ θαη ήηαλ γλσζηή ζηνλ ειιεληθφ ρψξν ήδε απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 50, ειάρηζηνη εθπαηδεπηηθνί ηελ εθάξκνζαλ ζηελ πξάμε θαη ηη πξνθάιεζε ηελ ηειεπηαία δεθαεηία απηήλ ηελ αλαδσπχξσζε ηνπ ελδηαθέξνληνο; Μήπσο ε εθπαίδεπζε επεξεάδεηαη θαη απφ αιιαγέο πνπ ιακβάλνπλ ρψξν ζην θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ θαη πνιηηηζκηθφ πιαίζην; Ζ απάληεζε ζην παξαπάλσ εξψηεκα είλαη θαηαθαηηθή. Μάιηζηα, νη ζχγρξνλνη κειεηεηέο ηεο παηδαγσγηθήο (Olson 1991, Charlot 1992, Γξφιιηνο 1999, Zeiderman et a , Φινπξήο θαη Παζηάο 2000 ζην Μαηζαγγνχξαο, 2002), επηρεηξψληαο λα ηρλειαηήζνπλ ην πιαίζην αλαδσπχξσζεο ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο, θάλνπλ κηα αδξή ηαμηλφκεζε ησλ ιφγσλ πνπ επέβαιιαλ ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή κέζνδν σο πξφηαγκα ηνπ ζχγρξνλνπ ζρνιείνπ ΝΔΔ ΚΟΗΝΧΝΗΚΟ-ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΔ ΤΝΘΖΚΔ Καηά ηνπο εηδηθνχο, ε θνηλσλία καο κεηαβαίλεη απφ ηε θάζε αλάπηπμεο ηεο βαξηάο βηνκεραλίαο ζηε θάζε ηεο πςειήο ηερλνινγίαο θαη ηεο πιεξνθνξηθήο (Charlot 1992, Γξφιιηνο 1999, Φινπξήο θαη Παζηάο 2000 ζην Μαηζαγγνχξαο 2000). Οη ζπλζήθεο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηε λέα θάζε αλάπηπμεο απαηηνχλ απφ ην άηνκν λα θαηέρεη ζε πςειφ βαζκφ ηηο αλψηεξνπ επηπέδνπ θνηλσληθέο θαη γλσζηηθέο δεμηφηεηεο θαη ζηξαηεγηθέο πνπ ζα ηνπ επηηξέςνπλ λα ζπκκεηέρεη απνηειεζκαηηθά ζην ππθλφ πιέγκα ηεο αιιειεπηθνηλσλίαο θαη ηεο ζπιινγηθήο δξάζεο. Γη απηφ, ην ελδηαθέξνλ ηεο πνιηηηθήο νηθνλνκίαο έρεη ζηξαθεί πξνο ηε ζπιινγηθή πξάμε (Olson, 1991 ζην Μαηζαγγνχξαο, 2000). Ζ απηφλνκε ζπκκεηνρή ζηε ζπιινγηθή πξάμε, φκσο, πξνυπνζέηεη φηη ην άηνκν είλαη ζε ζέζε λα αλαιχεη θαη λα αμηνινγεί ηηο πιεξνθνξίεο, θαζψο επίζεο θαη λα παξάγεη ην ίδην κελχκαηα, πνπ ζα γίλνληαη θαηαλνεηά θαη 17

21 απνδεθηά απφ ηα ππφινηπα άηνκα. Με άιια ιφγηα, ε απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ηνπ αηφκνπ κέζα ζε απηφ ην πιαίζην απαηηεί πςεινχ επηπέδνπ θνηλσληθέο, επηθνηλσληαθέο θαη γλσζηηθέο δεμηφηεηεο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε θχζε θαη ε έθηαζε ησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ είλαη ηέηνηα, ψζηε δελ είλαη δπλαηφλ λα αληηκεησπηζζνχλ απφ κεκνλσκέλα άηνκα, φζν κεγαινθπή θαη αλ είλαη, νχηε απφ κεκνλσκέλεο επηζηεκνληθέο εηδηθφηεηεο (Zeiderman et a1., 1992 ζην Μαηζαγγνχξαο, 2000). Με κηα ληηξθεκηαλή ζεψξεζε ε θνηλσλία απαηηεί απφ ηελ νιφηεηα ηνπ πιεζπζκνχ γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο ζρεηηθέο κε ηελ ρξήζε ηερλνινγίαο ζηελ θαζεκεξηλή δσή ή κε άιινπο φξνπο, απαηηείηαη δηεπηζηεκνληθή ζπιινγηθή δξάζε. Σέηνηεο κνξθέο δξάζεο, φκσο, δηδάζθνληαη θαη αλαπηχζζνληαη κφλν κέζα ζηα πιαίζηα ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε δεκνγξαθηθή αιιαγή ηεο κεηαβηνκεραληθήο πεξηφδνπ επέθεξε ηε ζπλερή αζηηθνπνίεζε ηνπ πιεζπζκνχ. Απηφ είρε σο απνηέιεζκα ηελ ππνβάζκηζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ. Με αιιά ιφγηα, άηνκα πνπ δελ ηα ζπλδέεη θαλέλαο ζπλαηζζεκαηηθφο θαη ζπγγεληθφο ή άιινο δεζκφο λα ζπλππάξρνπλ θαη ζπρλά λα ζπλσζηίδνληαη ζηνπο ρψξνπο θαηνηθίαο θαη εξγαζίαο. Σν ηειεπηαίν ζπλεπάγεηαη λα αλαπηχζζεηαη επθνιφηεξα ην πλεχκα ηνπ αληαγσληζκνχ, ηεο απνμέλσζεο, ηεο πξνθαηάιεςεο, ηεο απφξξηςεο, ηεο βίαο θαη ηεο εθκεηάιιεπζεο. Ζ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία πξνζθέξεη άξηζην πιαίζην γηα λα κπνξέζεη ην ζρνιείν λα δηεπθνιχλεη ηελ θνηλσληθή έληαμε αηφκσλ δηαθνξεηηθήο πξνέιεπζεο θαη δηαθνξεηηθψλ δπλαηνηήησλ θαη λα ακβιχλεη ηηο αληαγσληζηηθέο θαη απνξξηπηηθέο ζηάζεηο θαη πξαθηηθέο (Μαηζαγγνχξαο, 2000) ΠΑΗΓΑΓΧΓΗΚΖ-ΗΓΔΟΛΟΓΗΚΖ ΚΟΠΗΑ Ο J. Dewey θαη άιινη ζχγρξνλνί ηνπ, αιιά θαη κεηαγελέζηεξνη παηδαγσγνί, ζεσξνχλ φηη ν εθδεκνθξαηηζκφο ηεο θνηλσλίαο παξακέλεη κία δηαξθήο επηδίσμε θαη πηζηεχνπλ φηη ην ζρνιείν έρεη ρξένο λα ζπκβάιιεη πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε (Κσηηνχια, 2000 ζην Μαηζαγγνχξαο, 2000). Δηδηθφηεξα, βιέπνπλ ηελ εθπαίδεπζε σο θνξέα πξνψζεζεο ηνπ εθδεκνθξαηηζκνχ, ηεο ηζφηεηαο, ηεο αιιειεμάξηεζεο θαη ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο. Ζ βαζηθή απηή ζέζε πξνυπνζέηεη βέβαηα φηη ε εθπαίδεπζε εμαζθαιίδεη επθαηξίεο θαη παξέρεη δπλαηφηεηεο κάζεζεο θαη αλάπηπμεο ζε φινπο αλεμαηξέησο ηνπο καζεηέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ παηδηψλ πνπ πζηεξνχλ θνηλσληθά θαη βηνινγηθά. 18

22 ΓΗΓΑΚΣΗΚΟΗ ΛΟΓΟΗ Δίλαη γεγνλφο φηη πξσηαξρηθή επηδίσμε ηνπ ζχγρξνλνπ ζρνιείνπ είλαη λα εμαζθαιίζεη ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, λα αλαπηχμεη δειαδή ηελ ηθαλφηεηα ηνπ καζεηή «λα καζαίλεη πψο λα καζαίλεη». (Κνπηζειίλε Θενθηιίδεο, 1989: 11). ηα πιαίζηα ηεο παξαπάλσ ζηνρνζεζίαο ε νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία απνηειεί ηελ θαηεμνρήλ δηδαθηηθή κέζνδν πνπ πξνσζεί κε θπζηθφ θαη αβίαζην ηξφπν ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ππεχζπλεο, δεκηνπξγηθήο ζπκκεηνρήο. Αλαηξέρνληαο ζηελ βηβιηνγξαθία, γίλεηαη πεξηζζφηεξν ιφγνο γηα ηε ζεηηθή φςε ηεο. Πεξηγξάθεη άκεζα ή έκκεζα ζρνιηθέο ηάμεηο φπνπ νη καζεηέο εξσηνχλ, εμεγνχλ, ζρνιηάδνπλ, επηθνηλσλνχλ, αληαιιάζζνπλ απφςεηο θαη πιεξνθνξίεο, ππνζηεξίδνπλ θαη ειέγρνπλ ηελ αθξίβεηα ησλ ζηνηρείσλ, αληηπαξαζέηνπλ θαη αληαπαληνχλ δηαιεθηηθά ζην ζθεπηηθφ δηαθνξεηηθψλ ζέζεσλ, ππνζέηνπλ, εξεπλνχλ, πεηξακαηίδνληαη θαη, ηέινο, θαηαιήγνπλ ζε ηεθκεξησκέλεο απφςεηο, ιχζεηο θαη πξνηάζεηο (Μαηζαγγνχξαο, 2000). 3. ΓΗΑΜΑΘΖΣΗΚΔ ΥΔΔΗ Ζ ζχγρξνλε ςπρνπαηδαγσγηθή έξεπλα ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ έρεη απνδείμεη φηη, εθηφο απφ ηηο δαζθαινκαζεηηθέο ζρέζεηο, ζηελ ηθαλνπνίεζε ή κε ησλ αθαδεκατθψλ, θνηλσληθψλ θαη ζπλαηζζεκαηηθψλ αλαγθψλ θαη ζηε δηαδηθαζία κνξθνπνίεζεο θαη απηναληίιεςεο ζπκβάιινπλ απνθαζηζηηθά θαη νη δηακαζεηηθέο ζρέζεηο (Μαηζαγγνχξαο, 2000: 233). Ζ θηιία έρεη άκεζε ζρέζε κε ηε ζρνιηθή πξνζαξκνγή ηνπ παηδηνχ. Χο ζρνιηθή πξνζαξκνγή νξίδνπκε ην βαζκφ ζηνλ νπνίν νη καζεηέο ελδηαθέξνληαη θαη εκπιέθνληαη ζηηο ζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο, θαζψο θαη ην βαζκφ ζηνλ νπνίν ληψζνπλ άλεηα ζην ζρνιείν θαη επηηπγράλνπλ ςειέο επηδφζεηο. Γηα λα δηαπηζηψζεη θαλείο ην βαζκφ ηεο ζρνιηθήο πξνζαξκνγήο ελφο παηδηνχ, κπνξεί λα αμηνινγήζεη ηηο ζεηηθέο ή αξλεηηθέο ζηάζεηο ησλ παηδηψλ απέλαληη ζην ζρνιείν, ηελ άλεζε ή ην άγρνο πνπ ληψζνπλ κέζα ζηελ ηάμε, ηελ εκπινθή ηνπο ζηηο ζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο ή ηελ απφζπξζε απφ απηέο θαη ηελ επηηπρία ή απνηπρία ηνπο σο πξνο ηε ζρνιηθή επίδνζε. Ζ θηιία είλαη κηα πεγή δηαζθέδαζεο θαη ραξάο, θάλεη ηε θνίηεζε ζην ζρνιείν επράξηζηε θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο νη θίινη είλαη ν κφλνο ιφγνο γηα λα έξζνπλ 19

23 ηα παηδηά ζην ζρνιείν. Οη θίινη αλππνκνλνχλ λα παίμνπλ θαη λα ζπδεηήζνπλ ζηα δηαιείκκαηα, αιιά θαη λα ζπλεξγαζηνχλ ν έλαο κε ηνλ άιιν ζηα καζήκαηα. Οη έξεπλεο δείρλνπλ φηη ε θηιία κεηαμχ ησλ καζεηψλ δηεπθνιχλεη ηελ πξνζαξκνγή ηνπο, ηδηαίηεξα φηαλ πξφθεηηαη γηα ηελ πξψηε θνξά πνπ θνηηά ην παηδί ζην ζρνιείν ή γηα ηε κεηάβαζε ζε αλψηεξε εθπαηδεπηηθή βαζκίδα. Έρεη κάιηζηα δηαπηζησζεί φηη ε θηιία κεηαμχ ησλ καζεηψλ ζπκβάιιεη ζηελ θαιή πξνζαξκνγή θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο ρξνληάο θαη ζηελ πηνζέηεζε πην ζεηηθήο ζηάζεο απέλαληη ζην ζρνιείν γεληθά. Αθφκε θαη ε επίδνζε ησλ καζεηψλ θαίλεηαη λα σθειείηαη απφ ηηο θηιίεο, θαζψο νη θίινη ζπλεξγάδνληαη γηα λα θέξνπλ ζε πέξαο ζρνιηθέο εξγαζίεο (Γαιαλάθε, 2003: 201). Σφζν ζπγρξνληθέο, φζν θαη δηαρξνληθέο έξεπλεο δείρλνπλ φηη ηα παηδηά πνπ έρνπλ πνιινχο θίινπο εκθαλίδνπλ ιηγφηεξα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο απφ εθείλα πνπ δελ έρνπλ. Δκθαλίδνπλ ζπληξνθηθφηεηα θαη ζπλεξγαηηθφηεηα ζηηο αιιειεπηδξάζεηο ηνπο, πηνζεηνχλ αιηξνπηζηηθή ζπκπεξηθνξά θαη έρνπλ κεγαιχηεξε απηνπεπνίζεζε θαη θνηλσληθφηεηα (Newcomb & Bagwell, 1996). Δπίζεο, ν Hartup (1992) ππνζηεξίδεη φηη νη ζπλαηζζεκαηηθέο, γλσζηηθέο θαη θνηλσληθέο εκπεηξίεο πνπ απνθηά θαλείο κέζα απφ ηηο θηιίεο είλαη εμίζνπ ζεκαληηθέο γηα ηελ θνηλσληθή αλάπηπμε, κε ηηο εκπεηξίεο πνπ απνθνκίδεη ην παηδί κέζα απφ ηηο ζρέζεηο ηνπ ζηελ νηθνγέλεηα. Παξάιιεια, εληνπίδεη ηέζζεξηο αλαπηπμηαθέο ιεηηνπξγίεο γηα ηηο ζηελέο θηιίεο ησλ παηδηψλ: α) δεκηνπξγνχλ πιαίζηα κέζα ζηα νπνία ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ βαζηθέο θνηλσληθέο δεμηφηεηεο, φπσο ηελ ηθαλφηεηα γηα επηθνηλσλία θαη ζπλεξγαζία, β) παξέρνπλ ζηα παηδηά πνηθίιεο πιεξνθνξίεο γηα ηνλ εαπηφ ηνπο, ηνπο άιινπο θαη ηδηαίηεξα ηνπο δίλνπλ ηελ επθαηξία λα θαηαλνήζνπλ ηελ νπηηθή γσλία ησλ άιισλ γ) πξνζθέξνπλ επθαηξίεο γηα δηαζθέδαζε θαη αλαθνπθίδνπλ απφ ην ζηξεο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, δ) παξέρνπλ πξφηππα ζρέζεσλ πνπ είλαη ζεκαληηθά ζηελ κεηέπεηηα δσή ηνπ παηδηνχ θαη ηέινο ε) δίλνπλ ζηα παηδηά επθαηξίεο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ αηζζήκαηνο ηεο θνηλσληθήο ζηήξημεο θαη αζθάιεηαο, ηελ αλάπηπμε ηεο απηνεθηίκεζεο θαη ηελ έθθξαζε ηεο πξνζσπηθήο αμίαο. Πην πξφζθαηα ν Bukowski (1996) πξφηεηλε αθφκε δχν ιεηηνπξγηθά ραξαθηεξηζηηθά γηα ηε θηιία: ην λα δίλνπλ ην εξέζηζκα γηα ηελ απφθηεζε δεμηνηήησλ θαη κάζεζεο θαη ην λα δεκηνπξγνχλ ην πεξηβάιινλ εθείλν κέζα ζην νπνίν θαιιηεξγνχληαη ζπκπεξηθνξέο απφ ηα παηδηά. 20

24 πλεπψο, αληηιακβαλφκαζηε φηη πξσηαξρηθή έγλνηα ησλ κειψλ κηαο καζεηηθήο ηάμεο είλαη λα δηαζθαιίζνπλ ηελ θνηλσληθή απνδνρή ησλ ζπλνκειίθσλ ηνπο. Γη απηφ ην ιφγν ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα εμαθξηβψζεη ζε πνην βαζκφ ε αλάγθε απηή ησλ καζεηψλ έρεη ηθαλνπνηεζεί. Γηα λα ην επηηχρεη απηφ, κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ηελ παξαηήξεζε θαη ην θνηλσληφγξακκα ή εξσηεκαηνιφγηα πνπ αλαθέξνληαη ζην ςπρνινγηθφ θιίκα ηεο ηάμεο. Μεηά ηελ απνηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο, ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα αλαδεηήζεη ηξφπνπο πνπ ζα βειηηψζνπλ ην γεληθφ επίπεδν ησλ δηακαζεηηθψλ ζρέζεσλ θαη ζα εληάμνπλ ζηε καζεηηθή νκάδα ηα άηνκα πνπ αγλννχληαη ή απνξξίπηνληαη. Έηζη, ν εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα θξνληίζεη απφ ηελ αξρή ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο λα νξγαλψλεη δξαζηεξηφηεηεο πνπ βνεζνχλ ηα παηδηά λα γλσξηζηνχλ κεηαμχ ηνπο. Βέβαηα, θιείλνληαο πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη ην επίπεδν γλσξηκίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ κηαο ηάμεο δελ είλαη πάληνηε ζην βαζκφ πνπ ππνζέηεη ν εθπαηδεπηηθφο (Μαηζαγγνχξαο, 2000: 233). Β ΜΔΡΟ: ΠΡΑΞΖ 1.1.ΣΟΥΑΜΟ 1. ΠΡΧΣΟ ΚΤΚΛΟ ΓΡΑΖ Ζ έξεπλα δξάζεο ηεο νκάδαο καο μεθίλεζε κε κηα πξψηε ζπλάληεζε ζηελ νπνία ζπδεηήζεθε ην θιίκα ηεο ζρνιηθήο ηάμεο ζηελ νπνία ζα γηλφηαλ ε δξάζε. Ζ εθπαηδεπηηθφο παξνπζίαζε θάπνηεο πξνβιεκαηηθέο πνπ είρε εληνπίζεη ζην ζπγθεθξηκέλν ηκήκα, νη νπνίεο ζρεηίδνληαλ κε ηελ βειηίσζε ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ ησλ καζεηψλ θαη είραλ γλσζηηθφ ραξαθηήξα. ηελ ζπλέρεηα, νξίζηεθε ε εκέξα πνπ νη θξηηηθνί θίινη ζα πήγαηλαλ γηα παξαηήξεζε ζην ζρνιείν. Κξηηηθνί θίινη θαη εθπαηδεπηηθφο ζα ζπλαπνθάζηδαλ ηελ πξνβιεκαηηθή πνπ ζα απαζρνινχζε ηελ έξεπλα. Έπεηηα, αθηεξψζεθε ρξφλνο ζηελ βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε κε ζθνπφ λα πάξνπκε κηα πξψηε εηθφλα γηα ηελ έξεπλα δξάζεο θαη ηνλ ηξφπν δηεμαγσγήο ηεο. Θεσξήζεθε απαξαίηεηε ε επαθή καο κε ηα ζχγρξνλα εξεπλεηηθά δεδνκέλα γηα ηελ έξεπλα δξάζεο. 21

25 ηαλ νη θξηηηθνί θίινη ήξζαλ ζην ζρνιείν γηα ηελ πξψηε παξαηήξεζε, έδσζαλ ζηνπο καζεηέο θχιια γλσξηκίαο, ζηα νπνία θάζε κέινο παξνπζίαδε ηνλ εαπηφ ηνπ. Σν θπιιάδην απνηεινχληαλ απφ θάπνηεο πξνηάζεηο φπνπ δεηνχληαλ απφ ηα παηδηά λα παξνπζηάζνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο γηα λα ηνπο γλσξίζνπκε ιίγν θαιχηεξα. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηνπο δεηήζεθε λα γξάςνπλ ηα πξνζφληα θαη ηα ειαηηψκαηα πνπ πηζηεχνπλ φηη έρνπλ, θαζψο θαη πνηα πξάγκαηα ηνπο αξέζεη λα θάλνπλ θαη πνηα φρη (βι. παξάξηεκα ζει.1-11). Αθνινχζεζε θαη δεχηεξε παξαηήξεζε απφ ηνπο θξηηηθνχο θίινπο θαηά ηελ νπνία κνηξάζηεθε ζηελ θάζε νκάδα κία εηθνλνγξαθεκέλε θσηνηππία (βι. παξάξηεκα ζει.12-14), ζηελ νπνία νη καζεηέο θαινχληαλ λα ζπλεξγαζηνχλ γηα λα γξάςνπλ κηα ηζηνξία. Μεηά ην πέξαο ησλ δχν παξαηεξήζεσλ, ε εθπαηδεπηηθφο πξνρψξεζε ζηε δηεμαγσγή θνηλσληνγξάκκαηνο κεηά απφ ζρεηηθή εξψηεζε πξνο ηνλ θάζε καζεηή/ηξηα, γηα λα δηαπηζηψζεη ηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο. Γηαπξνζσπηθή Δπηθνηλσλία κεηαμύ ησλ καζεηώλ πξηλ από ηελ δηεμαγσγή Έξεπλαο Γξάζεο Έλα απφ ηα βαζηθφηεξα ζέκαηα γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ζρνιηθήο ηάμεο απνηειεί ε δηεξεχλεζε ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ πνπ αλαπηχζζνληαη κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Γηα ην ζθνπφ απηφ έρεη αλαπηπρζεί εηδηθή κέζνδνο κειέηεο, ρξήζηκε γηα θάζε εθπαηδεπηηθφ, γλσζηή σο «θνηλσληφγξακκα» ή «θνηλσληνγξάθεκα». Ζ κέζνδνο απηή απνθαιχπηεη ηηο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη ζηελ ζρνιηθή ηάμε θαη πξνζπαζεί λα ζπιιάβεη θαη λα εθθξάζεη πνζνηηθά θαη πνηνηηθά ηηο θνηλσληθέο επαθέο θαη ηηο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζνληαη αλάκεζα ζηα κέιε κηαο νκάδαο. ην ρψξν ηεο παηδαγσγηθήο ε αγσγή δελ λνείηαη κφλν σο κνλφδξνκε επίδξαζε ηνπ δαζθάινπ πξνο ηνλ καζεηή/ηξηα θαη ην αληίζεην, αιιά πέξα απφ απηέο ηηο επηδξάζεηο, ε αγσγή ζπληειείηαη θαη κέζα απφ έλα πιέγκα πνιχπινθσλ αιιειεπηδξάζεσλ κεηαμχ αηφκσλ θαη νκάδσλ. Έηζη, ε ζρνιηθή ηάμε δελ είλαη απιψο ζπλάζξνηζε κεκνλσκέλσλ αηφκσλ, αιιά κηα δπλακηθή θνηλσληθή νκάδα, θαη κε απηή ηελ έλλνηα ε ζχλζεζε θαη ε πνηφηεηα ησλ ζρέζεσλ πνπ αλαπηχζζνληαη αλάκεζα ζηα κέιε ηεο έρνπλ κεγάιε ζεκαζία θαη επεξεάδνπλ θαζνξηζηηθά ην θαηλφκελν ηεο αγσγήο. Έηζη, ε εδξαίσζε αξλεηηθψλ ζρέζεσλ ζα κπνξνχζε λα βιάςεη ηνπο καζεηέο ζην ζχλνιφ ηνπο, θαζψο θαη ηελ καζεζηαθή ηνπο αλάπηπμε. Σν γεγνλφο φηη ε επίηεπμε ηεο 22

26 κάζεζεο ζπληειείηαη κε κεγαιχηεξε επηηπρία κέζα ζε θιίκα νκαιψλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη επλντθψλ επηδξάζεσλ ηνπ πεξηβάιινληνο, θξίλεηαη απαξαίηεην λα αμηνπνηείηαη ε δηαδηθαζία ηεο αγσγήο κέζα απφ ηελ δπλακηθή ησλ νκάδσλ. Χζηφζν, ε αμηνπνίεζε απηή πξνυπνζέηεη γλψζε ηεο δνκήο θαη ησλ ζρέζεσλ πνπ αλαπηχζζνληαη αλάκεζα ζηα κέιε ηεο. Ο εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα γλσξίδεη φηη πέξα απφ ην επίζεκν πξφζσπν ηεο νκάδαο, αλαπηχζζεηαη θαη ην αλεπίζεκν πξφζσπφ ηεο, ην νπνίν είλαη πεξηζζφηεξν δξαζηηθφ γηαηί βαζίδεηαη ζε απζφξκεηεο θαη κε ηππηθέο ζρέζεηο. Δίλαη, ινηπφλ, πνιχ ζεκαληηθφ, ν εθπαηδεπηηθφο λα γλσξίδεη αλ ππάξρνπλ επηκέξνπο νκάδεο κέζα ζην ζχλνιν ηεο ηάμεο, ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζπγθξνηνχληαη θαη πνηεο είλαη νη κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο. Έλαο ηξφπνο δηεξεχλεζεο ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ησλ καζεηψλ θαη ηεο δνκήο πνπ ηηο δηέπεη είλαη ε Κνηλσληνκεηξία θαη ε ρξήζε θνηλσληνκεηξηθνχ ηεζη. Θεκειησηήο ηεο Κνηλσληνκεηξίαο είλαη ν νπγγξηθήο θαηαγσγήο ςπρίαηξνο θαη ςπρνθνηλσληθφο εξεπλεηήο J.L. Moreno. Δίλαη βέβαην φηη απφ ηε ζηηγκή πνπ ν εθπαηδεπηηθφο αξρίδεη λα κειεηά ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ησλ καζεηψλ ηνπ, ζπλεηδεηνπνηεί ηε δπλακηθή ηεο νκάδαο θαη αληηιακβάλεηαη ηε δξάζε ηεο κε ηξφπν πνπ λα κπνξεί λα ηελ αμηνπνηήζεη φρη κφλν ζηελ επίηεπμε ηεο κάζεζεο, αιιά θαη ζηελ πξναγσγή ησλ θνηλσληθψλ δηεξγαζηψλ (Ππξγησηάθεο, 2000: ). Μέζνδνο πιινγή δεδνκέλσλ ρεκαηηζκφο θνηλσληνκεηξηθνχ πίλαθα Καηάξηηζε θνηλσληνγξαθήκαηνο πκπεξάζκαηα - δηαπηζηψζεηο α) πιινγή Γεδνκέλσλ Ζ εθπαηδεπηηθφο ηεο ηάμεο πξηλ ηελ πξψηε δξάζε, αμηνπνίεζε κηα γλήζηα θαηάζηαζε ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, εθείλε ηεο εθδξνκήο γηα λα απνζπάζεη απ ηα παηδηά ηα δεδνκέλα πνπ ήζειε θαη λα ηθαλνπνηήζεη πξαγκαηηθέο αλάγθεο. Κάιεζε έλα έλα ηα παηδηά θαη ζε ηφλν θηιηθήο ζπδήηεζεο ηνπο είπε πεξίπνπ ηα εμήο: «Σελ άιιε εβδνκάδα, φπσο γλσξίδεηε, ζα επηζθεθηνχκε ην Μνπζείν Φπζηθήο Ηζηνξίαο. Γηα λα πξνεηνηκαζηνχκε θαηάιιεια θαη λα πάλε φια θαιά ζηελ εθδξνκή ζα πξέπεη λα 23

27 γλσξίδσ κε πνηνλ ζπκκαζεηή ή ζπκκαζήηξηά ζαο ζέιεηε λα θαζίζεηε ζην ιεσθνξείν πνπ ζα καο κεηαθέξεη». Κάζε καζεηήο/ηξηα απαληνχζε θαη ε εθπαηδεπηηθφο ζεκείσλε ηελ πξνηίκεζή ηνπ. Ακέζσο κεηά ε εθπαηδεπηηθφο μαλαξσηνχζε: «Αλ ππάξρεη θάπνηνο καζεηήο/ηξηα πνπ δελ ζα ήζειεο λα θαζίζεηο καδί ηνπ ζην ιεσθνξείν». Ζ εθπαηδεπηηθφο ζεκείσλε θαη ηελ δεχηεξε απάληεζε. Αθνχ ζπγθέληξσζε φιεο ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ, νη νπνίεο γηα θαλέλα ιφγν δελ δεκνζηεχνληαη ζηνπο καζεηέο, πέξαζε ζην επφκελν ζηάδην πνπ είλαη ν ζρεκαηηζκφο θαη ε επεμεξγαζία ηνπ θνηλσληνκεηξηθνχ πίλαθα. β) Κνηλσληνκεηξηθόο πίλαθαο ηνλ θνηλσληνκεηξηθφ πίλαθα ρξεζηκνπνηνχκε έλα ζπλ(+) γηα ηηο ζεηηθέο πξνηηκήζεηο θαη έλα πιελ(-) γηα ηηο αξλεηηθέο (Ππξγησηάθεο, 2000). ην θάησ κέξνο ηνπ πίλαθα θαίλνληαη πνζνηηθά νη ζεηηθέο θαη νη αξλεηηθέο πξνηηκήζεηο ησλ καζεηψλ ηφζν ζε αηνκηθφ επίπεδν φζν θαη ζην ζχλνιφ ηνπο, έηζη πνπ λα απνδεηθλχεηαη πνηνη καζεηέο είλαη ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν δεκνθηιείο. 24

28 Φεθίδνπλ Κσλζηαληίλα Ε. Σδνύιηα Γ. Μάξα Γ. Διηζάβεη Π. Μαξίλα Σ. Μαξία Φ. Γηώξγνο Π. Γξεγόξεο. Μάλνο Φ. Υξήζηνο Κ. Οξέζηεο Ε. Νηθόιαο Κ. Κνηλσληνκεηξηθόο Πίλαθαο Έδσζε πλνιηθά ± Κσλζηαληίλα Ε Σδνύιηα Γ Μάξα Γ Διηζάβεη Π Μαξίλα Σ Μαξία Φ Γηώξγνο Π Γξεγόξεο Μάλνο Φ Υξήζηνο Κ Οξέζηεο Ε Νηθόιαο Κ ΘΔΣΙΚΑ ΑΡΝΗΣΙΚΑ ΤΝΟΛΙΚΑ

29 Απφ ηνλ θνηλσληνκεηξηθφ πίλαθα ηεο ζρνιηθήο ηάμεο αληινχκε ηηο παξαθάησ πιεξνθνξίεο: Τπάξρνπλ δχν βαζηθέο ππν-νκάδεο κέζα ζηελ ζπγθεθξηκέλε ηάμε, ε ππννκάδα ησλ θνξηηζηψλ θαη ε ππν-νκάδα ησλ αγνξηψλ. Απηφ απνδεηθλχεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ηα θνξίηζηα ςεθίδνπλ ζεηηθά κφλν θνξίηζηα θαη ηα αγφξηα κφλν αγφξηα. Παξαηεξνχκε φηη ζηελ ππν-νκάδα ησλ θνξηηζηψλ παξαηεξνχληαη δπαδηθέο ζρέζεηο θαη ηα πεξηζζφηεξα θνξίηζηα αιιεινςεθίδνληαη ζεηηθά κε εμαίξεζε ην δεπγάξη Μαξία-Μάξα, φπνπ ε δεχηεξε κφλν ςεθίδεη ζεηηθά ηελ πξψηε. Αληίζεηα, ζηελ ππν-νκάδα ησλ αγνξηψλ ζπκβαίλεη ην εμήο θαηλφκελν: ηα πεξηζζφηεξα αγφξηα δελ αιιεινςεθίδνληαη, εθηφο απφ ηνλ Γηψξγν θαη ηνλ Υξήζην. Σα ππφινηπα αγφξηα ςεθίδνπλ ζεηηθά ηνλ Γηψξγν θαη ηνλ Υξήζην πνπ ζα ιέγακε φηη είλαη ηα δεκνθηιή άηνκα ζηελ ππν-νκάδα ησλ αγνξηψλ. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλφο φηη θαη ζηηο δχν ππν-νκάδεο ππάξρεη ν «απνδηνπνκπαίνο ηξάγνο», ην άηνκν δειαδή πνπ απνξξίπηεηαη απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ. Έηζη, ν Νηθφιαο βηψλεη ηελ κεγαιχηεξε απφξξηςε ζηελ ηάμε κε ηέζζεξηο αξλεηηθέο ςήθνπο, αθνινπζεί ν Μάλνο κε ηξεηο αξλεηηθέο ςήθνπο θαη ηέινο ε Μάξα κε 2 αξλεηηθέο ςήθνπο. Έλα άιιν ζεκαληηθφ ζηνηρείν είλαη φηη ν Οξέζηεο δε δέρεηαη θακία ςήθν, νχηε ζεηηθή νχηε αξλεηηθή θαη θαίλεηαη φηη βξίζθεηαη ζην πεξηζψξην ηεο ηάμεο, ρσξίο φκσο λα ελνριεί θαλέλαλ. Μάιινλ θαίλεηαη λα πεξλά απαξαηήξεηνο απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ. Σα πέληε απφ ηα έμη θνξίηζηα δίλνπλ ςήθνπο απφξξηςεο ζηα αγφξηα, ελψ κφλν δχν αγφξηα απνξξίπηνπλ αληίζηνηρα δχν θνξίηζηα. 26

30 γ) Κνηλσληνγξάθεκα: Γξαθηθή παξάζηαζε

31 Μεηά ηε ζπγθέληξσζε ησλ ζηνηρείσλ ζηνλ θνηλσληνκεηξηθφ πίλαθα, αθνινπζεί ν ζρεκαηηζκφο ηνπ θνηλσληνγξαθήκαηνο. Απηφ ζα καο δείμεη ηελ δηαπινθή ησλ ζρέζεσλ κέζα απφ έλα ζπκβνιηζκφ ηνλ νπνίν δαλεηδφκαζηε απφ ην βηβιίν ηνπ Ππξγησηάθε «Δηζαγσγή ζηελ Παηδαγσγηθή Δπηζηήκε». Σν ηξηγσληθφ ζρήκα παξηζηάλεη αγφξη. Σν θπθιηθφ ζρήκα παξηζηάλεη θνξίηζη. ε θαζέλα απφ ηα ζρήκαηα απηά ππάξρεη έλζεην, έλα θεθαιαίν Σ. Πάλσ απφ ηελ νξηδφληηα γξακκή ηνπ Σ αλαγξάθεηαη ν αχμσλ αξηζκφο ηνπ καζεηή/ηξηαο, ελψ ζηελ αξηζηεξή γσλία αλαγξάθεηαη ν αξηζκφο ησλ ζεηηθψλ θαη ζηε δεμηά ν αξηζκφο ησλ αξλεηηθψλ ςήθσλ πνπ έιαβε. Σν ηφμν κε ηελ ζπλερφκελε γξακκή ππνδειψλεη ζεηηθή πξνηίκεζε κε απνδέθηε απηφλ ζηνλ νπνίν θαηαιήγεη ε αηρκή ηνπ ηφμνπ. Σν ηφμν κε ηελ δηπιή αηρκή ζεκαίλεη ακνηβαία ζεηηθή πξνηίκεζε. Σν ηφμν κε ηελ δηαθεθνκκέλε γξακκή θαλεξψλεη αξλεηηθή πξνηίκεζε. Σν ηφμν κε ηελ δηαθεθνκκέλε γξακκή πνπ θαηαιήγεη ζε δηπιή αηρκή, ζεκαίλεη ακνηβαία απφξξηςε. Με βάζε απηφ ηνλ ζπκβνιηζκφ αξρίδνπκε λα ζρεκαηίδνπκε ην θνηλσληνγξάθεκα, λα παξνπζηάδνπκε κε γξαθηθή παξάζηαζε ηα ζηνηρεία πνπ πεξηέρεη ν θνηλσληνκεηξηθφο πίλαθαο. δ) πκπεξάζκαηα - δηαπηζηώζεηο Κνηλσληνγξάκκαηνο Σφζν κέζα απφ ηνλ θνηλσληνκεηξηθφ πίλαθα φζν θαη κέζα απφ ην θνηλσληνγξάθεκα δηαπηζηψλεηαη ε χπαξμε δχν ππν-νκάδσλ κέζα ζηελ ηάμε, εθείλε ησλ θνξηηζηψλ θαη ε άιιε ησλ αγνξηψλ. Αλάκεζα ζηηο δχν απηέο ππν-νκάδεο ππάξρνπλ κφλν ζρέζεηο απφξξηςεο, θαζψο δελ θαηαγξάθεηαη θακία ζεηηθή ςήθνο. Σν γεγνλφο απηφ καο δείρλεη πφζν ζεκαληηθέο είλαη ζ απηή ηελ ειηθία νη ζρέζεηο αλάκεζα ζηα παηδηά ηνπ ίδηνπ θχινπ. Δπηπιένλ, ην ζηάδην αλάπηπμεο ζην νπνίν βξίζθνληαη νη καζεηέο αηηηνινγεί ηέηνηνπ είδνπο ζρέζεηο. Κπξίσο ζηελ ππν-νκάδα ησλ θνξηηζηψλ δηακνξθψλνληαη πνιιαπιέο δπαδηθέο ζρέζεηο θαη απηφ απνδεηθλχεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ςεθίδνληαη ακνηβαία. ηα αγφξηα, φκσο, δελ παξαηεξείηαη ην ίδην θαηλφκελν (εθηφο απφ ηε ζρέζε ηνπ 7 κε ηνλ 10). Σα αγφξηα θαίλεηαη λα καδεχνληαη γχξσ απφ ηα δχν δεκνθηιέζηεξα παηδηά (7 θαη 10) πνπ, ζχκθσλα κε ηελ εθπαηδεπηηθφ, είλαη θαη νη «θαιχηεξνη καζεηέο» ηεο ηάμεο. 28

32 Βέβαηα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ ππεξςήθηζε ή θαηαςήθηζε ελφο αηφκνπ παίδεη ε ζρέζε θηιίαο πνπ έρεη αλαπηπρζεί κεηαμχ ησλ παηδηψλ ή πνπ δελ έρεη αλαπηπρζεί ηφζν εληφο φζν θαη εθηφο ζρνιείνπ, φπσο καο πιεξνθνξεί ε εθπαηδεπηηθφο. Απφ ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ θαη κέζα απφ ην θνηλσληνγξάθεκα, είλαη αλάγθε λα επηζεκάλνπκε θαη ηηο αξλεηηθέο ζρέζεηο, δηφηη απηέο θπξίσο θαινχκαζηε λα βειηηψζνπκε ζηα πιαίζηα ηεο Έξεπλαο Γξάζεο. Παξαηεξνχκε, ινηπφλ, φηη ν καζεηήο 12 παίξλεη ηέζζεξηο αξλεηηθέο ςήθνπο θαη ν καζεηήο 9 ηξεηο αξλεηηθέο ςήθνπο. Ο καζεηήο 12, ζχκθσλα κε ηα ιεγφκελα ηεο εθπαηδεπηηθνχ θαη ηηο δηθέο καο επηηφπηεο παξαηεξήζεηο, δεκηνπξγεί θάπνηεο θνξέο πξνβιήκαηα κέζα ζηελ ηάμε, ελνριεί κε ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ ή κε ηελ αδπλακία ηνπ λα ζπλεξγαζηεί νκαιά. Οη αξλεηηθέο ςήθνη πνπ δέρεηαη είλαη κάιινλ ε επίπησζε απηήο ηεο ζπκπεξηθνξάο. Ο καζεηήο 9, ζηελφο θίινο κε ηνλ καζεηή 12 (παξφιν πνπ ν 12 δελ ηνλ ςεθίδεη), παίξλεη θαη απηφο ηξεηο αξλεηηθέο ςήθνπο, γηαηί επεξεάδεηαη απφ ηνλ καζεηή 12 θαη παξεθηξέπεηαη ή κηκείηαη ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ, δεκηνπξγψληαο πξνβιήκαηα θπξίσο ζην παηρλίδη θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ δηαιείκκαηνο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη ν καζεηήο 12 ππεξςεθίδεη ηνλ καζεηή 10 (είλαη απηφο πνπ ζπγθεληξψλεη ηηο πεξηζζφηεξεο ζεηηθέο ςήθνπο ζηελ ηάμε) πξνθαλψο κε ζθνπφ λα ζπλάςεη ζρέζεηο κε ηνλ δεκνθηιή καζεηή θαη λα γίλεη έηζη ην επίθεληξν ηεο νκάδαο. Δπίζεο, πξέπεη λα καο απαζρνιήζνπλ νη καζεηέο 3, 8 θαη 9 πνπ δελ δέρνληαη θακία ζεηηθή ςήθν θαη ηνπο νπνίνπο πξέπεη λα εκπιέμνπκε ζηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία πην ελεξγά κέζα απφ ηελ Έξεπλα Γξάζεο. Σν ίδην θαη κάιινλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ηζρχεη θαη γηα ηνλ καζεηή 11, ν νπνίνο θαίλεηαη λα κελ αιιειεπηδξά κε θαλέλαλ κέζα ζηελ ηάμε, αθνχ δελ παίξλεη θακία ζεηηθή ή αξλεηηθή ςήθν. Ο ζπγθεθξηκέλνο καζεηήο, ζχκθσλα κε ηελ εθπαηδεπηηθφ θαη ηηο δηθέο καο επηηφπηεο παξαηεξήζεηο, έρεη πην παζεηηθφ ξφιν κέζα ζηελ ηάμε, δελ παίξλεη πξσηνβνπιίεο θαη γεληθά παξνπζηάδεη κηα δπζθνιία ζην λα εθθξαζηεί ιεθηηθά. ην ζχλνιν ησλ καζεηψλ πνπ παξνπζηάδνπλ θνηλσληθή απνκφλσζε, αθφκα απηφ ην γεγνλφο δελ δξα αλαζηαιηηθά ζηελ επίδνζή ηνπο ζηα καζήκαηα. ίγνπξα, φκσο, είλαη θάηη πνπ πξέπεη λα καο απαζρνιήζεη ζηα πιαίζηα ηεο Έξεπλαο Γξάζεο. Σα ζηνηρεία πνπ ζπιιέμακε απφ ην θνηλσληφγξακκα ζα ιεηηνπξγήζνπλ επηθνπξηθά ζηελ έξεπλά καο γηα ηελ δηεμαγσγή βάζηκσλ ζπκπεξαζκάησλ. Γελ πξέπεη, φκσο, λα ακεινχκε ην αδχλαην ζεκείν ηνπ θνηλσληνγξάκκαηνο, ην νπνίν έγθεηηαη ζην επκεηάβνιν ησλ παηδηθψλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ζρέζεσλ. Ζ παξαηήξεζε θαη ε 29

33 ζπλέληεπμε απφ ηα παηδηά πνπ ζα αθνινπζήζνπλ ζα καο δψζνπλ πεξηζζφηεξα πνηνηηθά ζηνηρεία. Μεηά απφ ηε δεχηεξε παξαηήξεζε ησλ θξηηηθψλ θίισλ επαλήιζε ζην πξνζθήλην ην δήηεκα ηεο πξνβιεκαηηθήο πνπ ζα καο απαζρνινχζε εθεμήο. Οη θξηηηθνί θίινη εληφπηζαλ φηη ην πξφβιεκα δελ ζρεηηδφηαλ κε ηηο γλσζηηθέο δεμηφηεηεο ησλ καζεηψλ, αιιά πεξηζζφηεξν κε ηηο δηακαζεηηθέο ζρέζεηο. Έηζη, πξφηεηλαλ ζηελ εθπαηδεπηηθφ λα αζρνιεζνχλ κε ηελ βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ. απηφ ην ζεκείν ππήξμαλ δηαθσλίεο απφ ηελ πιεπξά ηεο εθπαηδεπηηθνχ ζρεηηθά κε ηελ επηινγή ηνπ ζέκαηνο, επεηδή ζεσξνχζε ζεκαληηθφηεξε ηελ ελαζρφιεζε κε ηελ βειηίσζε ηνπ γλσζηηθνχ αληηθεηκέλνπ πνπ πξναλαθέξζεθε. Σειηθά, κεηά απφ ζπδήηεζε θαη ρξήζε επηρεηξεκάησλ κέζα απφ ηε βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε, ε νκάδα θαηέιεμε φηη ν ζθνπφο ηεο Έξεπλαο Γξάζεο ηεο ζα ήηαλ ε βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ κέζα απφ νκαδνζπλεξγαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Χο πξνο απηφ θαηαιήμακε φηη καο ελδηέθεξαλ δχν άμνλεο θαη ζε απηνχο ζα εζηηάδακε: α) ε βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο θαη β) ε αλάπηπμε ησλ ζρέζεσλ απηψλ θαζαπηψλ. Ζ επηινγή ηεο ππφζεζεο εξγαζίαο καο εληζρχζεθε αθφκα πεξηζζφηεξν απφ ηα απνηειέζκαηα ηνπ θνηλσληνγξάκκαηνο θαη έηζη πξνρσξήζακε ζηνλ ζρεδηαζκφ ηεο δξάζεο. 1.2.ΥΔΓΗΑΜΟ Ξεθηλήζακε ην ζρεδηαζκφ ηεο δηδαζθαιίαο κειεηψληαο πξσηίζησο ηη πξνβιέπεη ην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ηεο Α Γεκνηηθνχ γηα ην κάζεκα ηεο Δπέιηθηεο Εψλεο ζηα πιαίζηα ηεο δηαζεκαηηθφηεηαο. ην πιαίζην δηακφξθσζεο ηνπ Γηαζεκαηηθνχ Δληαίνπ Πιαηζίνπ Πξνγξακκάησλ πνπδψλ (Γ.Δ.Π.Π..) εληάζζεηαη θαη ε θαηλνηνκία ηεο «Δπέιηθηεο Εψλεο». Ζ Δπέιηθηε Εψλε ζπκβάιιεη ζηε ζπλερή αλαλέσζε, πξνζαξκνγή θαη εκπινπηηζκφ ηεο δηδαθηηθήο πξάμεο κε επίθαηξα, ζχγρξνλα θαη απνηειεζκαηηθά παηδαγσγηθά βήκαηα. Δπίζεο, απνηειεί ην επίπεδν εθείλν ζην νπνίν πξνβάιιεηαη θαζαξά ε δηαζεκαηηθή 30

34 πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο θαη ιεηηνπξγεί ζπκπιεξσκαηηθά κε ην Γ.Δ.Π.Π.. νπζηαζηηθνπνηψληαο ηε δηαζεκαηηθφηεηα ζ έλα πξνρσξεκέλν βαζκφ. Απφ ηελ Δπξσπατθή θαη δηεζλή εκπεηξία αλαθνξηθά κε ην ζρεδηαζκφ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ θαηαγξάθνληαη δηαθνξνπνηήζεηο ζηηο νξγαλσηηθέο θαη δηδαθηηθέο πξαθηηθέο. Έξεπλεο ζε δηάθνξεο ρψξεο ηνλίδνπλ ηε ζεκαληηθή ζπκβνιή ηνπ ρξφλνπ ησλ δηαιεηκκάησλ ζηε δηαδηθαζία θνηλσληθνπνίεζεο ησλ καζεηψλ. Δπηπιένλ, δίλεηαη έκθαζε ζηελ θαιιηέξγεηα πξσηνβνπιηαθήο, ζπλεξγαηηθήο θαη δηαζεκαηηθήο πξνζέγγηζεο ηεο γλψζεο, αιιά θαη ζηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο, ηεο ζπιινγηθήο πξνζπάζεηαο θαη ηεο βησκαηηθήο δξάζεο. Δλδεηθηηθέο ζεκαηηθέο πεξηνρέο γηα ην δεκνηηθφ ζρνιείν: Θέκαηα Αγσγήο Τγείαο Αζινπαηδίεο Θέκαηα Κπθινθνξηαθήο Αγσγήο Θέκαηα Αγσγήο ηνπ θαηαλαισηή Θέκαηα Πεξηβάιινληνο (θνηλσληθνχ θαη θπζηθνχ) - Γλσξηκία κε ην ηνπηθφ πεξηβάιινλ Σερλνινγία Παηρλίδηα κε ηελ αξηζκεηηθή Υξήζε ησλ ΜΜΔ Γηαρείξηζε ηεο πιεξνθνξίαο Πνιηηηζκφο - Γηαπνιηηηζκηθή επηθνηλσλία θαη αιιειεπίδξαζε Γξαζηεξηφηεηεο κε ηε ρξήζε ηνπ Δπξψ Θέκαηα Οιπκπηαθήο Παηδείαο Ηζφηεηα ησλ δχν θχισλ - Αιια ζχγρξνλα ζέκαηα - Θεκαηηθέο ελφηεηεο απφ ην Πνιπζεκαηηθφ βηβιίν Δηθαζηηθά - πιινγηθή δξαζηεξηφηεηα θαη έθθξαζε Λνγνηερλία πκκεηνρή θαη Παξέκβαζε ζε ζρνιηθά θαη εμσζρνιηθά δξψκελα Δθδειψζεηο Οη θπζηθέο επηζηήκεο ζηελ θαζεκεξηλή δσή 31

35 Ώξα βηβιηνζήθεο γηα ειεχζεξε αλάγλσζε (θηιαλαγλσζία) Γξαζηεξηφηεηεο νκίισλ ελδηαθεξφλησλ θαη καζεηηθψλ ζπλεηαηξηζκψλ. Ζ Δπέιηθηε Εψλε, επίζεο, ππνζηεξίδεηαη απφ νδεγίεο πξνο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ κε θεληξηθφ ζέκα ηα ζρέδηα εξγαζίαο, ζηηο νπνίεο ππάξρνπλ παξαδείγκαηα πνπ αλαθέξνληαη ζην Πνιπζεκαηηθφ βηβιίν ηνπ Γεκνηηθνχ θαη ζην δηαζεκαηηθφ πιηθφ πνπ έρεη ήδε ζηαιεί ζηα ζρνιεία. Δίλαη απηνλφεην φηη ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί θαηά ηελ θξίζε ηνπ λα ρξεζηκνπνηήζεη θαη άιιν θαηάιιειν εθπαηδεπηηθφ πιηθφ γηα ηα ζρέδηα εξγαζίαο. Καη ηνχην γηαηί ν ζθνπφο ηεο Δπέιηθηεο Εψλεο, πνπ είλαη λα «εληαηνπνηήζεη» ηε ζρνιηθή γλψζε κε ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ θαη κε ηηο θαηαζηάζεηο δσήο, νδεγεί ζε κηα «αλνηρηή» ζεκαηηθή. Οη επηινγέο, σζηφζν, ησλ δαζθάισλ θαη καζεηψλ ζα πξέπεη λα θαιχπηνπλ ηζφξξνπα ην ζχλνιν ησλ πξναλαθεξζεηζψλ ελδεηθηηθψλ ζεκαηηθψλ πεξηνρψλ θαη ηνπ δηδαθηηθνχ πιηθνχ πνπ έρεη απνζηαιεί ζηα ζρνιεία (γηα ηελ Δπέιηθηε Εψλε) θαη λα επηδηψθεηαη ν εκπινπηηζκφο θαη ε πνηθηιία ησλ ππφ πξνζέγγηζε ζεκάησλ. Ο αθαηξνχκελνο ρξφλνο απφ νξηζκέλα καζήκαηα ζα αμηνπνηεζεί ζηελ Δπέιηθηε Εψλε πξνο φθεινο ησλ καζεκάησλ κέζα απφ αλάινγεο δξαζηεξηφηεηεο θαη φρη απφ ζπκπιεξσκαηηθή δηδαζθαιία. ζνλ αθνξά ην ρξφλν πνπ εμαζθαιίδεηαη απφ ηνλ θαζηεξσζέληα εμνξζνινγηζκφ ηεο δηδαθηέαο χιεο, ζα πξέπεη λα αμηνπνηεζεί απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κε δεκηνπξγηθέο δξαζηεξηφηεηεο, βαζχηεξε επηθνηλσλία θαη δηάινγν κε ηνπο καζεηέο ζε έλα άλεην καζεζηαθφ πεξηβάιινλ, ψζηε λα αμηνπνηείηαη θαιχηεξα ε αθνκνίσζε ηεο γλψζεο. Γηεπθξηλίδεηαη φηη νη αλαθεξφκελεο ζεκαηηθέο πεξηνρέο πνπ ελδείθλπληαη γηα δηαζεκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο δελ απνηεινχλ επηπιένλ καζήκαηα, αιιά ζπλδένληαη κε ελφηεηεο ησλ βαζηθψλ καζεκάησλ ηεο θάζε ηάμεο, αλαβαζκίδνληαο έηζη ηα ππάξρνληα γλσζηηθά αληηθείκελα. Ζ απνδέζκεπζε ηεο δηδαζθαιίαο ζηελ Δπέιηθηε Εψλε απφ "παξαδνζηαθέο" δηαδηθαζίεο αμηνιφγεζεο δπλεηηθά - θαη κε ηελ αλάινγε πξνεηνηκαζία - βειηηψλεη ηε δηδαθηηθή πξάμε θαη αλαθνπθίδεη ηνπο καζεηέο, νη νπνίνη δελ πξέπεη λα εμεηάδνληαη, αιιά αληίζεηα λα ελζαξξχλνληαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηηο δξαζηεξηφηεηεο απηέο. 32

36 απηφ ην πιαίζην ν δάζθαινο έρεη ηε δηαθξηηηθή επρέξεηα λα ιακβάλεη ππφςελ ηηο ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο ηεο ηάμεο ηνπ (επίπεδν καζεηψλ - ελδηαθέξνληα, αμηνπνίεζε δπλαηνηήησλ καζεηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο) θαη λα θάλεη ηηο επηινγέο ηνπ εθζπγρξνλίδνληαο θαη επηθαηξνπνηψληαο ην πεξηερφκελν θαη ηε κεζνδνινγία ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ. Οη καζεηέο αλαιακβάλνπλ πξσηνβνπιίεο, απηελεξγνχλ, καζαίλνπλ πψο λα καζαίλνπλ, πψο λα ζπλεξγάδνληαη θαη λα επηθνηλσλνχλ απνηειεζκαηηθά κε ην πεξηβάιινλ θαη ηειηθά δηακνξθψλνπλ ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηε κάζεζε θαη ζην ζρνιείν. Απψηεξνο ζηφρνο ηεο Δπέιηθηεο Εψλεο είλαη ε παηδαγσγηθή θαη δηδαθηηθή απηνλφκεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ππέξ ηεο δξαζηεξηνπνίεζεο ησλ καζεηψλ, ε πξναγσγή ηεο ζπιινγηθήο πξνζπάζεηαο θαη ε κείσζε ηνπ γλσζηνθεληξηθνχ ραξαθηήξα ηνπ ζεκεξηλνχ ζρνιείνπ. Δπηπξφζζεηα, ε παξερφκελε κε ηνλ ηξφπν πνπ πξναλαθέξζεθε γλψζε ζηελ Δπέιηθηε Εψλε ζα ζπκβάιιεη ζηελ πην έγθπξε ελεκέξσζε ησλ καζεηψλ γηα πνηθίια ζέκαηα (Παηδαγσγηθφ Ηλζηηηνχην: ΦΔΚ 303Β/ Ζ πξψηε δξάζε έγηλε ζην κάζεκα ηεο Δπέιηθηεο Εψλεο. Οη ελδεηθηηθέο ζεκαηηθέο πεξηνρέο ηεο Δπέιηθηεο Εψλεο κε ηηο νπνίεο αζρνινχληαη νη δχν δηδαζθαιίεο θαηά ηελ 1 ε δξάζε είλαη: α) Ώξα βηβιηνζήθεο, β) Λνγνηερλία, γ) πιινγηθή Γξαζηεξηφηεηα θαη Έθθξαζε. Σν ζέκα ηεο Δπέιηθηεο Εψλεο ήηαλ ε πξνζέγγηζε ηνπ παξακπζηνχ θαη ε δεκηνπξγία κηαο βηβιηνζήθεο κέζα ζηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο ηεο Α ηάμεο. Ζ επηινγή ηνπ παξακπζηνχ ήηαλ γηα εκάο κία ζίγνπξε νδφο θαη απηφ γηαηί ην ζπγθεθξηκέλν ινγνηερληθφ είδνο ραξαθηεξίδεηαη απφ έλα απιφ θαη εχζηνρν ηξφπν παξνπζίαζεο ησλ ελλνηψλ ηεο θηιίαο θαη ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. ηα ρέξηα καο, ινηπφλ, είρακε έλα πνιχηηκν εξγαιείν νη ιεηηνπξγίεο ηνπ νπνίνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ ηε δηεζλή βηβιηνγξαθία ζηαζεξέο θαη αλαιινίσηεο. Αλαγθαία πξνυπφζεζε ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο πνπ επηιέμακε λα θάλνπκε γηα λα βειηηψζνπκε ηηο ζρέζεηο ησλ καζεηψλ, ζεσξήζεθε ε δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε ησλ ζεκάησλ πνπ επηιέρηεθαλ κέζα απφ ηα καζήκαηα ηεο γιψζζαοινγνηερλίαο, ηεο κνπζηθήο θαη ηεο ζεαηξηθήο αγσγήο. Ο ιφγνο πνπ επηιέρηεθαλ απηά ηα καζήκαηα είλαη γηαηί ζεσξνχκε φηη δελ γίλεηαη δηδαζθαιία παξακπζηνχ ρσξίο λα γίλεηαη ιφγνο γηα ηα γισζζηθά θαη ινγνηερληθά ζηνηρεία ηνπ παξακπζηνχ. Χζηφζν, 33

37 δελ ζέιακε λα παξακείλνπκε κφλν ζηηο αμίεο πνπ πξεζβεχεη έλα παξακχζη θαη ζηηο ζηάζεηο πνπ θαιιηεξγεί. Γη απηφ ην ιφγν πξνηείλακε ζηα παηδηά λα ζπλεξγαζηνχλ ζε νκάδεο θαη λα παξνπζηάζνπλ ην ζπγθεθξηκέλν παξακχζη κέζα απφ ην ζεαηξηθφ παηρλίδη. Σελ θίλεζε θαη ηελ εθθξαζηηθφηεηα ησλ καζεηψλ βνήζεζε ε κνπζηθή επέλδπζε ηνπ ζεαηξηθνχ παηρληδηνχ. Σα παηδηά αγαπνχλ πνιχ φηη έρεη ζρέζε κε ηελ κνπζηθή, ην ζέαηξν θαη ην ηξαγνχδη, δηφηη κέζα απφ απηά εθθξάδνληαη πνηθηινηξφπσο θαη ςπραγσγνχληαη. Δπηπιένλ, εκείο γλσξίδνπκε φηη ε κάζεζε δελ ζπληειείηαη κφλν ζηα ζηελά πιαίζηα ελφο βηβιίνπ, αιιά κέζα απφ πνηθίιεο δξαζηεξηφηεηεο ζηηο νπνίεο νη καζεηέο θαίλεηαη λα έρνπλ κηα πην ζεηηθή ζηάζε. Γηαηί φκσο δηαζεκαηηθφηεηα; Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ (ΓΔΠΠ) Γεληθφ Μέξνο Σν λέν Πξφγξακκα πνπδψλ ηεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο είλαη: 1. Γηαζεκαηηθφ Καζηεξψλεηαη ε εθαξκνγή ηεο Γηαζεκαηηθήο Αξρήο πξνζέγγηζεο ηεο γλψζεο, κε ηελ νπνία επηδηψθεηαη ε εληαηνπνίεζε ηεο θαηαθεξκαηηζκέλεο γλψζεο απφ ηα δηαθξηηά καζήκαηα ησλ πξνεγνχκελσλ Αλαιπηηθψλ Πξνγξακκάησλ. Ζ εληαηνπνίεζε ηεο ζρνιηθήο γλψζεο επηηπγράλεηαη κε ηελ θαζηέξσζε νιηζηηθψλ, βησκαηηθψλ θαη νκαδνζπλεξγαηηθψλ δηδαθηηθψλ πξνζεγγίζεσλ (κνξθψλ θαη κεζφδσλ δηδαζθαιίαο). 2. Δληαίν Σν πξφγξακκα αθνξά ηελ εληαία 9ρξνλε Τπνρξεσηηθή Δθπαίδεπζε (Γεκνηηθφ & Γπκλάζην) ηεο παηξίδαο καο, ελψ ζπκπεξηιακβάλεη θαη ηελ Πξνζρνιηθή Αγσγή. Ζ Τπνρξεσηηθή Δθπαίδεπζε αληηκεησπίδεηαη σο: Δληαία 34

38 ηαδηαθά εμειηζζφκελε πλερήο θαη αδηάζπαζηε Απψηεξνη ζηφρνη ηεο είλαη: Ζ νιφπιεπξε θαη ηζφξξνπε αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ ζχγρξνλνπ καζεηή (Οθηψ ηχπνη λνεκνζχλεο H. Gardner). Ζ επηηπρήο έληαμή ηνπ ζην δηαξθψο κεηαβαιιφκελν θαη ηδηαίηεξα απαηηεηηθφ ζχγρξνλν θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Σν λέν πξφγξακκα επηρεηξεί ηελ νξηνζέηεζε ηνπ πιαηζίνπ πνπ δηέπεη ηελ εληαία εθινγή θαη δηάηαμε ηεο δηδαθηέαο χιεο ζηελ πξννπηηθή θαη ζηε δηάξθεηα ηεο εληαίαο 9ρξνλεο ππνρξεσηηθήο εθπαίδεπζεο. Παξάιιεια κε ηε γλψζε επηβάιιεηαη θαη ε θαιιηέξγεηα δεμηνηήησλ θαη ζηάζεσλ πνπ απαηηνχλ νη ζχγρξνλεο θνηλσλίεο ηεο γλψζεο. ην ΓΔΠΠ (ΓΔΠΠ, ηνκ. Α.: 120) απνηππψλνληαη «δεμηφηεηεο δηαζεκαηηθέο», νη νπνίεο δηαηξέρνπλ φια ηα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα φπσο: δεμηφηεηα επηθνηλσλίαο (νκηιία, αθξφαζε, αλάγλσζε, γξαθή θ.α.) δεμηφηεηα απνηειεζκαηηθήο ρξήζεο ησλ αξηζκψλ θαη ησλ καζεκαηηθψλ ελλνηψλ θαη αμηνπνίεζή ηνπο ζηελ θαζεκεξηλή δσή δεμηφηεηα ζπλεξγαζίαο κε άιια άηνκα (νκαδηθέο εξγαζίεο) δεμηφηεηα ρξήζεο πνηθίισλ πεγψλ θαη εξγαιείσλ πιεξνθφξεζεο θαη επηθνηλσλίαο, ηθαλφηεηα επίιπζεο πξνβιεκάησλ κέζα απφ ηελ θαιιηέξγεηα ησλ απαξαίηεησλ δεμηνηήησλ θαη ζηξαηεγηθψλ ζρεδηαζκνχ, ειέγρνπ, αλαηξνθνδφηεζεο, θ.ά. ( ήκεξα ζεσξείηαη βέβαην φηη θακία επηζηήκε κφλε ηεο δελ είλαη ζε ζέζε λα δψζεη νινθιεξσκέλεο απαληήζεηο ζε πνιχπινθα εξσηήκαηα. Απαηηείηαη ε δηεπηζηεκνληθή ζπλεξγαζία θαη νη δηεπηζηεκνληθέο πξνζεγγίζεηο, ηφζν ζε επίπεδν κεζφδνπ, φζν θαη ζε επίπεδν γλψζεσλ. Ζ ζπκπιεξσκαηηθφηεηα ησλ επηζηεκψλ δεκηνχξγεζε λέεο 35

39 ηάζεηο ζηελ εθπαίδεπζε κε ηελ εθπφλεζε δηαζεκαηηθψλ ΑΠ (Α/ζκηα θαη Β/ζκηα) θαη δηαηκεκαηηθψλ ζρνιψλ (Παλεπηζηήκην). Θεσξείηαη φηη ε γλψζε κφλν φηαλ είλαη εληαηνπνηεκέλε θαη δηεπηζηεκνληθή είλαη ρξεζηηθή (πεξηζζφηεξν απφ νπνηνδήπνηε άιιν ηξφπν κάζεζεο) θαη απνηειεζκαηηθή γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ. Ζ δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε ηεο γλψζεο είλαη ζχκθσλε κε ηε ζεσξία ηνπ Κνηλσληθνχ Δπνηθνδνκηζκνχ (φξνο «εληαηνπνίεζε»), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε γλψζε δνκείηαη - νηθνδνκείηαη δηεπθνιπλφκελε απφ ηελ θνηλσληθή δηακεζνιάβεζε θαη δελ κεηαβηβάδεηαη απιψο απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζηνπο καζεηέο (Κηηζαξάο, 2004). Βησκαηηθή Μάζεζε Ζ βησκαηηθή κάζεζε δίλεη έκθαζε ζην ζεκαληηθφ ξφιν πνπ παίδεη ε εκπεηξία ζηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο. Αληί ηεο απνκλεκφλεπζεο πιεξνθνξηψλ πξνηείλεη ηελ αλαδήηεζε λνήκαηνο. Δπηδηψθεη ηε δηαλνεηηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή θηλεηνπνίεζε ηνπ καζεηή, ζηνρεχνληαο ζηελ απαξηίσζε ηεο λνεηηθήο θαη ζπγθηλεζηαθήο δηεξγαζίαο. Ζ ζεσξία ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο δίλεη έκθαζε, επίζεο, ζηνπο δεζκνχο κεηαμχ ηεο ζρνιηθήο ηάμεο, ηεο θαζεκεξηλήο δσήο ησλ καζεηψλ θαη ηεο θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Οη ηξεηο κεγάιεο παξαδφζεηο ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο, φπσο θαηαγξάθνληαη απφ ηνλ Kolb (1984: 12), πξνέξρνληαη απφ ηνπο Dewey, Lewin θαη Piaget. Ο Dewey απφ ηε θηινζνθηθή πξννπηηθή ηνπ πξαγκαηηζκνχ επεζήκαλε απφ ην 1938 ηε ζρέζε αλάκεζα ζηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ εκπεηξία θαη δηαθήξπμε ηελ πεπνίζεζή ηνπ φηη θάζε γλήζηα κνξθή εθπαίδεπζεο γελληέηαη κέζα απφ ηελ εκπεηξία. Παξαθξάδνληαο ην γλσζηφ απφθζεγκα ηνπ Λίλθνιλ γηα ηε δεκνθξαηία, ππνζηήξημε ραξαθηεξηζηηθά φηη ε εθπαίδεπζε είλαη «απ ηελ εκπεηξία, γηα ηελ εκπεηξία θαη κέζσ ηεο εκπεηξίαο» (Dewey, 1938). Ζ άιιε παξάδνζε ηεο βησκαηηθήο κάζεζεο πξνέξρεηαη απφ ην ρψξν ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο. Ο Lewin έδεημε ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ γηα ηε ζχλδεζε ζεσξίαο θαη πξάμεο. ην ρψξν ηεο Φπρνινγίαο ε βησκαηηθή κάζεζε αλαθέξεηαη ζηε δηαδηθαζία ηεο θαηαλφεζεο ηνπ εαπηνχ καο (Κακαξηλνχ, 2000), αιιά θαη ηεο αλάπηπμεο ηνπ ζπλφινπ ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Έηζη ππνζηεξίδεηαη φηη ην ζρνιείν πξέπεη λα θαιχπηεη ηηο αλάγθεο ηεο ςπρνζπλαηζζεκαηηθήο αλάπηπμεο φισλ ησλ καζεηψλ κέζα απφ έλα ππνζηεξηθηηθφ πεξηβάιινλ θαη ηηο θαηάιιειεο δηαδηθαζίεο. Ζ παηδαγσγηθή ηεο 36

40 βησκαηηθήο εκπεηξίαο ζηνρεχεη, ζχκθσλα κε ηνλ Μπαθηξηδή (2000), ζηελ δηακφξθσζε ελφο πεξηβάιινληνο πνπ δίλεη ηε δπλαηφηεηα εκπεηξηψλ πνπ ζα δηεπθνιχλνπλ «ηηο ελδνςπρηθέο δηεξγαζίεο ηδηνπνίεζεο θαη δηακφξθσζεο ηνπ ςπρηθνχ θφζκνπ, ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ησλ επηζπκηψλ, αλαγθψλ, θηλήηξσλ, ελδηαθεξφλησλ». ην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο, κηα νκάδα παηδαγσγψλ θαη εξεπλεηψλ, κε ηνλ φξν βησκαηηθή κάζεζε αλαθέξεηαη ζηελ νξγάλσζε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο κε βάζε ην "learning by doing" πνπ ζπλεπάγεηαη ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ ζε δξαζηεξηφηεηεο φπσο ε έξεπλα, ε εξγαζία πεδίνπ, ε παξαηήξεζε, νη ζπλεληεχμεηο, νη πξνζνκνηψζεηο, νη δεκηνπξγηθέο ζπλζέζεηο θ.ά. Δπηπξφζζεηα, ε βησκαηηθή κάζεζε, φπσο πξνθχπηεη απφ φζα έρνπλ πξνεγεζεί, παξαπέκπεη ζε αλνηρηέο δηδαθηηθέο δηαδηθαζίεο θαη ζε αλνηρηά πξνγξάκκαηα ζπνπδψλ θαηλνηφκσλ δξάζεσλ, φπσο είλαη νη πξνδηαγξαθέο ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο Δπέιηθηεο Εψλεο (Γεδνχιε, 2002). Σν παξακχζη ζπλδέεηαη άκεζα κε ηε βησκαηηθφηεηα θαη απηφο ήηαλ έλαο απφ ηνπο ιφγνπο πνπ ην επηιέμακε. Σελ θεληξηθή ηδέα ηνπ παξακπζηνχ πνπ ρξεζηκνπνηήζακε καο ηελ έδσζε ην παξακχζη Ο Μηθξόο Κάζηνξαο θαη ε Ηρώ ηνπ Άκπ Μαθ Νηφλαιλη (βι. Αλζνιφγην Α & Β Σάμεσλ), ην νπνίν δηαζθεπάζακε θαη επνλνκάζακε Ο Μηθξόο Κάζηνξαο θαη ε Παξέα ηνπ (βι. παξάξηεκα ζει ). Έηζη γξάςακε κηα θαληαζηηθή δηήγεζε κε ηέζζεξηο ήξσεο, νη νπνίνη δνχζαλ κφλνη ηνπο ζην δάζνο, κέρξη πνπ γλσξίζηεθαλ θαη έγηλαλ φινη ηνπο κηα ραξνχκελε αρψξηζηε παξέα. Δπηιέμακε ην παξακχζη γηα λα πξνζεγγίζνπκε ην ζέκα ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ γηα πνιινχο ιφγνπο. Σν παξακχζη είλαη έλα παλαλζξψπηλν ινγνηερληθφ είδνο πνπ κέζα απφ ηελ ηδηαίηεξε γιψζζα πνπ ρξεζηκνπνηεί (ηεο ηππνπνίεζεο, ησλ ζπκβφισλ) δηεπθνιχλεη ηε δηαδηθαζία ηαχηηζεο ηνπ παηδηνχ κε ηνλ παξακπζηαθφ ήξσα. Έλαο άιινο ιφγνο πνπ επηιέμακε ην παξακχζη ζαλ κέζν είλαη δηφηη βνεζά ηνπο καζεηέο ζηελ γλσζηηθή, θνηλσληθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή ηνπο αλάπηπμε. Σέινο, επηιέρζεθε ην παξακχζη επεηδή είλαη γλσζηή ε νηθνπκεληθή αμία πνπ έρεη απνθηήζεη γηα ηελ ηέξςε ηνπ αθξναηή θαη γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηεο θξηηηθήο ζθέςεο ηνπ παηδηνχ (Καλαηζνχιε, 2002: 81-85). 37

41 Γηακνξθψζακε ζπγθεθξηκέλνπο δείθηεο-ππνδείθηεο, ζχκθσλα κε ηνπο νπνίνπο ζα αληινχκε ηα δεδνκέλα καο απφ ηα εξεπλεηηθά εξγαιεία πνπ ζα ρξεζηκνπνηνχκε ζηελ θάζε δξάζε. ΓΔΗΚΣΖ 1 oο : Οκαιή δηεμαγσγή καζήκαηνο ΤΠΟΓΔΗΚΣΔ 1. Γελ ζηακαηάεη ην κάζεκα απφ ζπγθξνχζεηο καζεηψλ ή απφζπαζε πξνζνρήο. ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ 2. πκκεηνρή πνιιψλ παηδηψλ κε ηξφπν πνπ λα δείρλεη ζεβαζκφ. 3. πλαηζζήκαηα ησλ καζεηψλ θαηά ηελ δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο. 38

42 ΓΔΗΚΣΖ 2 oο : Αλάπηπμε πιινγηθήο Γεκηνπξγηθόηεηαο ΤΠΟΓΔΗΚΣΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ 1. Παξνπζίαζε νκαδηθψλ εξγαζηψλ 2. Αλάιεςε ζπιινγηθψλ πξσηνβνπιηψλ 3. Πνηφηεηα ζπλεηζθνξάο ζηελ νκάδα 39

43 ΓΔΗΚΣΖ 3 oο : Γξαζηεξηόηεηεο εθπαηδεπηηθνύ ΤΠΟΓΔΗΚΣΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ 1. Ζ δηδαζθαιία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνσζεί ή παξεκπνδίδεη ηε ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ 2. Οη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπλάδνπλ κε ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ 3. Ο εθπαηδεπηηθφο αθήλεη ειεπζεξία θηλήζεσλ ζηνπο καζεηέο ηνπ 40

44 ΓΔΗΚΣΖ 4 νο : πλεξγαζία ζηε κάζεζε ΤΠΟΓΔΗΚΣΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ 1. Πνηφηεηα ζπλεξγαζίαο 1 α. Τςειή πνηφηεηα ζπλεξγαζίαο 1 β. Υακειή πνηφηεηα ζπλεξγαζίαο 2. Δπίηεπμε ζηφρσλ ηνπ καζήκαηνο κέζα απφ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία 3. Μέζα απφ ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία ηξνπνπνίεζεο ηεο 41

45 ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ Αλάιπζε ησλ δεηθηψλ ΓΔΗΚΣΖ 1 νο : Οκαιή Γηεμαγσγή Μαζήκαηνο 1.1 Γελ ζηακαηάεη ην κάζεκα από ζπγθξνύζεηο καζεηώλ ή απόζπαζε πξνζνρήο Μέζσ ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ ππνδείθηε παξαηεξείηαη αλ ην κάζεκα δηεμάγεηαη θαλνληθά, ρσξίο λα δηαθφπηεηαη ε θπζηνινγηθή ξνή ηνπ. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ειέγμνπκε αλ θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο ψξαο ππάξρνπλ αλαηαξαρέοζπγθξνχζεηο κεηαμχ ησλ παηδηψλ ή αλ γηα νπνηνδήπνηε ιφγν απνζπάηαη ε πξνζνρή ηνπο απφ ηελ δηδαθηηθή δηαδηθαζία θαη αζρνινχληαη κε άιινπ είδνπο πξάγκαηα. 1.2 πκκεηνρή πνιιώλ παηδηώλ κε ηξόπν πνπ λα δείρλεη ζεβαζκό Με ηνλ ζπγθεθξηκέλν δείθηε παξαηεξείηαη αλ νη καζεηέο παίξλνπλ ην ιφγν απζαίξεηα, ρσξίο λα πξνεγεζεί εξψηεζε ή αλάηαζε ηνπ ρεξηνχ ή αλ δηαθφπηνπλ ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο ή ηνλ εθπαηδεπηηθφ, ρσξίο λα πεξηκέλνπλ ηελ ζεηξά ηνπο. 1.3 πλαηζζήκαηα ησλ καζεηώλ θαηά ηελ δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο Πξνζνρή πξέπεη λα δνζεί θαη ζην ςπρνινγηθφ θιίκα πνπ δεκηνπξγείηαη κέζα ζηελ ηάμε, γηαηί απηφ επεξεάδεη ζεκαληηθά ηελ καζεζηαθή δηαδηθαζία. πγθεθξηκέλα, ζα παξαηεξεζεί αλ νη καζεηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο έρνπλ ζεηηθά ή αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα, θάηη πνπ πξνδίδεηαη απφ ηελ ιεθηηθή θαη ηελ ππφξξεηε (θηλήζεηο, γθξηκάηζεο θηι.) ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ. ΓΔΗΚΣΖ 2 oο : Αλάπηπμε πιινγηθήο Γεκηνπξγηθόηεηαο 2.1 Ζ παξνπζίαζε ησλ νκαδηθώλ εξγαζηώλ Ο ππνδείθηεο απηφο αλαθέξεηαη ζην θαηά πφζν νη καζεηέο θαηαθέξλνπλ λα νινθιεξψζνπλ ηηο νκαδηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλαιακβάλνπλ. Μ απηφ ηνλ ηξφπν ζα δηαπηζησζεί θαη αλ κπνξνχλ λα ζπλεξγαζηνχλ ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ ψζηε λα πεηχρνπλ ην ζηφρν ηνπο. Οη νκαδηθέο εξγαζίεο αλαπηχζζνπλ ην άηνκν, αιιά ηαπηφρξνλα ππεξεηνχλ θαη ηελ θνηλσληθή απνζηνιή ηνπ ζρνιείνπ. 2.2 Αλάιεςε ζπιινγηθώλ πξσηνβνπιηώλ Θα ειεγρζεί θαηά πφζν νη καζεηέο αλαιακβάλνπλ ή φρη ζπιινγηθέο πξσηνβνπιίεο θαηά ηελ δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο, αλ δειαδή απειεπζεξψλνληαη απφ ηελ αθηλεζία 42

46 θαη ηελ παζεηηθή αθξφαζε θαη πξνηηκνχλ ζπιινγηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ ζπκβάιινπλ ζεκαληηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο γλσζηηθήο θαη θνηλσληθήο απηνλνκίαο. 2.3 Πνηόηεηα ζπλεηζθνξάο ζηελ νκάδα Ο ζπγθεθξηκέλνο ππνδείθηεο πεξηγξάθεη ηελ ελεξγή ή παζεηηθή εκπινθή ησλ καζεηψλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Κάπνηνη καζεηέο κπνξεί λα έρνπλ νπζηαζηηθφ ξφιν κέζα ζηελ νκάδα, άιινη απιά λα ππαθνχλε ζε φηη ηνπο ππαγνξεχνπλ θαη άιινη κε ηνλ ηξφπν ή ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο λα δπζρεξαίλνπλ ην έξγν ηεο νκάδαο. ΓΔΗΚΣΖ 3 oο : Γξαζηεξηόηεηεο Δθπαηδεπηηθνύ 3.1 Ζ δηδαζθαιία ηνπ εθπαηδεπηηθνύ πξνσζεί ή παξεκπνδίδεη ηε ζπλεξγαζία ησλ καζεηώλ Ο εθπαηδεπηηθφο δηαδξακαηίδεη θαζνξηζηηθφ ξνιφ αθελφο ζηελ δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο θαη αθεηέξνπ ζηελ θαιιηέξγεηα ή ηελ παξεκπφδηζε ηεο ζπλεξγαζίαο κέζα ζηελ ηάμε. Έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα πξνσζεί είηε κε ηα ιφγηα είηε κε ην βιέκκα ηνπ ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ παηδηψλ ηεο νκάδαο. Σαπηφρξνλα, νη ζπρλέο παξνηξχλζεηο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ πξνο ηνπο καζεηέο επηδξνχλ αλαηξνθνδνηηθά ζηηο πξνζπάζεηέο ηνπο ηφζν ζε νκαδηθφ φζν θαη ζε αηνκηθφ επίπεδν. Θα δηαπηζησζεί θαηά πφζν ηζρχνπλ απηά ζην ηκήκα πνπ ζα εξεπλήζνπκε. 3.2 Οη δξαζηεξηόηεηεο ηνπ εθπαηδεπηηθνύ ζπλάδνπλ κε ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηώλ Ο ζπγθεθξηκέλνο ππνδείθηεο δηεξεπλά ην θαηά πφζν ν εθπαηδεπηηθφο επηιεγεί ηα θαηάιιεια ζέκαηα θαη ρξεζηκνπνηεί ηα θαηάιιεια δηδαθηηθά εξγαιεία γηα ηνπο καζεηέο ηνπ. Έλαο εθπαηδεπηηθφο πνπ γλσξίδεη θαιά ην ππφβαζξν θαη ηα ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ ηνπ, θαζψο θαη ηελ πλεπκαηηθή ηνπο αλάπηπμε, κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη δξαζηεξηφηεηεο πνπ αθελφο πξνζειθχνπλ ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ θαη αθεηέξνπ παξέρνπλ ηελ δπλαηφηεηα πεξαηηέξσ αλάπηπμεο ηεο ελεξγεηηθήο ζπκκεηνρήο ζηε ηάμε. 3.3 Ο εθπαηδεπηηθόο αθήλεη ειεπζεξία θηλήζεσλ ζηνπο καζεηέο Ζ ειεπζεξία θηλήζεσλ πνπ νθείιεη λα αθήλεη ν εθπαηδεπηηθφο ζηνπο καζεηέο ηνπ ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ αλάιεςε πξσηνβνπιηψλ πνπ απειεπζεξψλεη απφ ηελ παζεηηθφηεηα ηεο αθξφαζεο. Δπηπιένλ, ε ζθπξειάηεζε ηεο απηελέξγεηαο ζρεηίδεηαη 43

47 κε ηελ αλάπηπμε ηεο θξηηηθήο ζθέςεο. Ζ ηειεπηαία ζα βνεζήζεη ηνπο καζεηέο ζην κέιινλ λα γίλνπλ ελεξγά κέιε ηεο θνηλσλίαο θαη λα κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ ζηηο απμεκέλεο αλάγθεο ηεο. ΓΔΗΚΣΖ 4 νο : πλεξγαζία ηελ Μάζεζε 4.1 Ζ πςειή πνηόηεηα ζπλεξγαζίαο Ο ζπγθεθξηκέλνο ππνδείθηεο ζρεηίδεηαη 1) κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δξαζηεξηφηεηαο 2) κε ηελ ηζφξξνπε εκπινθή φισλ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο 3) κε ηνλ ζεβαζκφ ζηελ αηνκηθφηεηα θαη ηελ εηεξφηεηα ηνπ άιινπ. 4.2 Υακειή πνηόηεηα ζπλεξγαζίαο Απηφ ζπλεπάγεηαη ηελ ρακειή αιιειεπίδξαζε κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. 4.3 Μέζα από ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία ηξνπνπνίεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηώλ Κάηη πνπ πξέπεη λα ειέγμνπκε αθφκα είλαη ην θαηά πφζν ε νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία ηξνπνπνηεί ηε ζπκπεξηθνξά ησλ καζεηψλ, αλ δειαδή κέζα απφ ηε ζπλεξγαζία ζε νκάδεο απμάλεηαη ή φρη ε αίζζεζε ζπιινγηθνχ πλεχκαηνο ζηνπο καζεηέο. απηφ ην ζεκείν πξέπεη λα δηεπθξηλίζνπκε φηη ε πξψηε παξέκβαζε έγηλε ζε δχν ζπλερφκελεο κέξεο κε δχν αιιεινζρεηηδφκελεο δηδαζθαιίεο (ε δεχηεξε δηδαζθαιία ήηαλ ε ζπλέρεηα ηεο πξψηεο). Ο ιφγνο γηα ηνλ νπνίν έγηλε απηφ ήηαλ επεηδή ζεσξήζακε φηη ηα παηδηά ζα θνπξάδνληαλ λα θέξνπλ εηο πέξαο φια εθείλα πνπ είρακε πξνγξακκαηίζεη θαη επηπιένλ ν ρξφλνο πνπ είρακε ζηελ δηάζεζή καο ήηαλ πεξηνξηζκέλνο, θαζψο απφ ηε κία ηα παηδηά ηεο Α Γεκνηηθνχ ζρνιάλε ζηηο θαη απφ ηελ άιιε έπξεπε λα γίλνπλ θαη νη ζπλεληεχμεηο γηα ηηο νπνίεο ρξεηαδφκαζηαλ αξθεηφ ρξφλν. Παξαθάησ θαίλνληαη ηα ζρέδηα θαη νη ζηφρνη δηδαζθαιίαο, φπσο θαη ν αθξηβήο ρξφλνο δηεμαγσγήο θαη ηα επνπηηθά κέζα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ. Πξνζπαζήζακε κέζσ ηεο δξάζεο λα επηιέμνπκε ζέκαηα πνπ λα εληείλνπλ ην ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ, λα είλαη θαηαλνεηά θαη ηαπηφρξνλα απνηειεζκαηηθά σο πξνο ηελ θαηεχζπλζε πνπ εμεηάδακε. 44

48 ρέδηα Γηδαζθαιίαο 1 ε Γξάζε 1 ε Γηδαζθαιία Θέκα: Γεκηνπξγία Βηβιηνζήθεο Υξφλνο Γηεμαγσγήο Μαζήκαηνο: 90 ιεπηά ηφρνη ηεο δηδαζθαιίαο: Οη καζεηέο πξέπεη: Να αλαθαιχςνπλ ηε ζεκαζία χπαξμεο ηεο βηβιηνζήθεο θαη ηελ ρξεζηκφηεηά ηεο. Να έξζνπλ ζε επαθή κε έλα πιήζνο βηβιίσλ θαη λα πξνζπαζήζνπλ λα ηα δηαρσξίζνπλ κε βάζε ηνλ ηίηιν θαη ην πεξηερφκελφ ηνπο. Να εμαζθεζνχλ ζηελ αλάγλσζε. Να ζπδεηήζνπλ γηα ηα δηαθνξεηηθά είδε βηβιίσλ πνπ ππάξρνπλ θαη λα αληαιιάμνπλ απφςεηο. Να εκπιαθνχλ ζε νκαδηθή δξαζηεξηφηεηα κε ζηφρν ηε ζπλεξγαζία θαη ηελ δεκηνπξγία νκαδηθνχ πλεχκαηνο. Να δεκηνπξγήζνπλ δεκνθξαηηθφ θιίκα ζηελ ηάμε. Να ςπραγσγεζνχλ θαη λα θαιιηεξγήζνπλ λέεο ζηάζεηο απέλαληη ζηα βηβιία. Να αλαιάβνπλ πξσηνβνπιίεο θαη λα δεκηνπξγήζνπλ φπσο απηνί λνκίδνπλ θαιχηεξα ηελ δηθή ηνπο βηβιηνζήθε. Δπνπηηθά Μέζα: 40 βηβιία θαη παξακχζηα γηα παηδηά πξψηεο Γεκνηηθνχ Υαξηφληα, καξθαδφξνη, μπινκπνγηέο Φσηνγξαθίεο απφ δηάθνξεο βηβιηνζήθεο Γηδαθηηθέο Δλέξγεηεο: Αθνχ ηα παηδηά ηαρηνπνηεζνχλ ζηηο ζέζεηο ηνπο, ην κάζεκα μεθηλά κε ην θαισζφξηζκα ησλ θξηηηθψλ θίισλ ζηελ ηάμε θαη αλαθνηλψλεηαη ζηα παηδηά ν ζθνπφο γηα ηνλ νπνίν βξίζθνληαη εδψ. Γίλεηαη κηα πξψηε ζπδήηεζε γηα ην πψο ζα κπνξνχζακε λα βειηηψζνπκε ηελ εηθφλα ηεο ηάμεο έηζη ψζηε λα γίλεη θαιχηεξε, νκνξθφηεξε θαη πην ρξήζηκε. Σα παηδηά θαηαζέηνπλ ηηο απφςεηο ηνπο. ηε ζπλέρεηα, ρξεζηκνπνηψληαο ηηο θσηνγξαθίεο απφ δηάθνξεο βηβιηνζήθεο σο αθφξκηζε θαη κέζα απφ ην 45

49 δηάινγν κε ηνπο καζεηέο ζα κηιήζνπκε γηα ηε ιεηηνπξγία ησλ βηβιηνζεθψλ θαη ηελ αμία ηνπο γηα ηνλ άλζξσπν. Μέζα απφ ηελ ζπδήηεζε ζα έξζνπκε θαη ζηελ βηβιηνζήθε ηεο ηάμεο καο, ε νπνία δελ ρξεζηκνπνηφηαλ κέρξη ηφηε ηαρηηθά γηαηί ζ απηήλ ζηνηβάδνληαλ αλαθαηεκέλα φια ηα βηβιία θαη νη εγθπθινπαίδεηεο ηνπ ζρνιείνπ. απηφ ην ζεκείν ζα δνζεί ν ζηφρνο ηνπ ζεκεξηλνχ καζήκαηνο. Οη καζεηέο δνπιεχνληαο νκαδηθά, πξέπεη λα δεκηνπξγήζνπλ εθ λένπ κηα βηβιηνζήθε πνπ λα εμππεξεηεί ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο. Αξρηθά, ζηνπο καζεηέο ζα δνζνχλ νη νδεγίεο πσο ζα θηηαρηεί ε βηβιηνζήθε, θαζψο θαη ην γεγνλφο φηη γηα ηελ δεκηνπξγία ηεο ρξεηάδεηαη λα ζπλεξγαζηνχλ κεηαμχ ηνπο. ηα παηδηά πξέπεη λα θαηαζηεί ζαθέο φηη δελ πξφθεηηαη γηα αηνκηθή εξγαζία. Έπεηηα, ε θάζε νκάδα (ππάξρνπλ ηξεηο νκάδεο ησλ ηεζζάξσλ καζεηψλ) ζα αδεηάζεη έλα ζπγθεθξηκέλν ξάθη θαη ζα ρσξίζεη ηα βηβιία-παξακχζηα ζε ηξεηο θαηεγνξίεο: βηβιία-παξακχζηα γηα δψα, βηβιία-παξακχζηα κε πεξηπέηεηεο, βηβιία-παξακχζηα κε αλζξψπηλεο ηζηνξίεο. Δπηιέρηεθαλ νη ηξεηο απηέο θαηεγνξίεο αθνχ ε εθπαηδεπηηθφο είρε δηαβάζεη απφ ηελ πξνεγνχκελε κέξα ηνπο ηίηινπο ησλ βηβιίσλ θαη ζεψξεζε φηη απηφο ν δηαρσξηζκφο ζα δηεπθφιπλε ηνπο καζεηέο ζηελ ζσζηή ηνπνζέηεζε ησλ βηβιίσλ. Οη καζεηέο εχθνια ζα αλαθάιππηαλ ηελ ζέζε πνπ έπξεπε λα πάξεη ην θάζε βηβιίν ζην ξάθη απφ ηνλ ηίηιν ηνπ. Ζ εζσηεξηθή νξγάλσζε ησλ νκάδσλ ζα ήηαλ ζέκα ησλ ίδησλ ησλ νκάδσλ θαη ν ξφινο ηεο εθπαηδεπηηθνχ θαη ησλ θξηηηθψλ θίισλ ζα ήηαλ θαζαξά ζπληνληζηηθφο θαη δηεπζπληηθφο. Μεηά ηελ νξγάλσζε ηεο βηβιηνζήθεο, κνηξάδνληαη ζηηο νκάδεο ραξηφληα, ζηα νπνία πξέπεη λα γξάςνπλ ζε κνξθή εηηθέηαο ην είδνο ησλ βηβιίσλ πνπ ζα βξίζθνληαη ζε θάζε ξάθη. Οη καζεηέο πξέπεη λα θφςνπλ ην ραξηφλη πνπ ζα ηνπο δνζεί θαη λα γξάςνπλ απφ θνηλνχ ηελ εηηθέηα ηνπο θαη ζηελ ζπλέρεηα λα ην θνιιήζνπλ ζην ζσζηφ ξάθη, φπσο θαίλεηαη ζηηο θσηνγξαθίεο. Σν ηειηθφ ζηάδην απνηειεί ε δεκηνπξγία αλαγλσζηεξίνπ γηα ηνπο κηθξνχο αλαγλψζηεο. Οη καζεηέο ζα θηηάμνπλ ζην πίζσ κέξνο ηεο ηάμεο πνπ ππάξρεη θάπνηνο ρψξνο ειεχζεξνο έλα κέξνο γηα αλάγλσζε. Θα κπνξνχλ λα επηζθέπηνληαη ηνλ ζπγθεθξηκέλν ρψξν φηαλ έρνπλ ηειεηψζεη κε ηηο εξγαζίεο 46

50 ηνπο ή αθφκα φηαλ ζέινπλ λα ραιαξψζνπλ παξέα κε έλα βηβιίν θαη λα μεθνπξαζηνχλ. Ο ίδηνο ρψξνο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη γηα ην παίμηκν επηηξαπέδησλ παηρληδηψλ. 47

51 1 ε Γξάζε - 2 ε Γηδαζθαιία Θέκα: Θεαηξηθό παηρλίδη Υξφλνο Γηεμαγσγήο Μαζήκαηνο: 90 ιεπηά ηφρνη ηεο δηδαζθαιίαο: Οη καζεηέο πξέπεη: Να θαηαλννχλ ην πεξηερφκελν, ηελ πινθή θαη ηα βαζχηεξα λνήκαηα ελφο θεηκέλνπ. Να αζθήζνπλ ηε θαληαζία θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπο. Να πξνβιεκαηηζηνχλ γχξσ απφ έλα πξφβιεκα ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. Να θαιιηεξγήζνπλ ζπλαηζζήκαηα απνδνρήο ηνπ άιινπ θαη λα απνθηήζνπλ ηε θηιηθή ηνπο δηάζεζε Να εκπιαθνχλ ζε πνηθίιεο κνξθέο ιεθηηθήο επηθνηλσλίαο, φπσο ε δξακαηνπνίεζε ή ην παηρλίδη ξφισλ. Να αλαπηχμνπλ ηε κεηαμχ ηνπο ζπλεξγαζία κέζα απφ ην παηρλίδη ξφισλ. Να εμνηθεησζνχλ κε ηε γιψζζα ηνπ παξακπζηνχ. Να πηνζεηήζνπλ λέεο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο. Να εμαζθεζνχλ ζηελ αλάγλσζε. Να αλαπηχμνπλ ηνλ πξνθνξηθφ ιφγν. Να αλαπηχμνπλ πξσηνβνπιίεο θαη ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ζην κάζεκα. Να θαηαλνήζνπλ θαη λα απνιαχζνπλ ην ινγνηερληθφ θείκελν. Δπνπηηθά κέζα: Παξακχζη «Ο Μηθξφο Κάζηνξαο θαη ε Παξέα ηνπ» Γηάθνξα πθάζκαηα, κηθξά παηρλίδηα θαη δηάθνξα άιια αληηθείκελα πνπ δηαθνζκνχζαλ ην ζθεληθφ ρψξν CD player γηα κνπζηθή Φσηνγξαθηθή κεραλή Γηδαθηηθέο ελέξγεηεο: Αθνχ θαισζνξίζνπκε ηνπο θξηηηθνχο θίινπο ζηελ ηάμε, ζα μεθηλήζεη ην κάζεκα, ε δεχηεξε παξέκβαζή καο ζηα πιαίζηα ηεο πξψηεο δξάζεο. Γίλεηαη κηα κηθξή ζπδήηεζε γηα ηελ βηβιηνζήθε πνπ νη ίδηνη νη καζεηέο δεκηνχξγεζαλ ηελ πξνεγνχκελε κέξα. Απηφ ζα καο βνεζήζεη λα ζπλδέζνπκε ηελ ζεκεξηλή δξάζε κε φζα έγηλαλ ρζεο. 48

52 Έπεηηα παξνπζηάδνπκε ζηνπο καζεηέο έλα παξακχζη δηαθνξεηηθφ απφ απηά πνπ έρνπλ ζηελ βηβιηνζήθε ηνπο. Γίλνπκε ζε θάζε νκάδα (ππήξραλ 3 νκάδεο ησλ ηεζζάξσλ καζεηψλ) έλα αληίγξαθν κε ζθνπφ λα ην επεμεξγαζηνχλ θαη λα αθνχζνπκε ηα ζρφιηα πνπ έρνπλ λα θάλνπλ. Σνπο ελεκεξψλνπκε φηη ην παξακχζη έρεη ζπγγξαθείο ηνπο θξηηηθνχο θίινπο θαη ηελ εθπαηδεπηηθφ. πδεηάκε γηα ην εμψθπιιν θαη δεηάκε απφ ηνπο καζεηέο λα καο πεξηγξάςνπλ κε δηθά ηνπο ιφγηα ηη πηζηεχνπλ φηη κπνξεί λα δηαπξαγκαηεχεηαη ην ζπγθεθξηκέλν παξακχζη. ηελ ζπλέρεηα ε εθπαηδεπηηθφο δηαβάδεη ζηνπο καζεηέο ην παξακχζη. ε θάζε ελφηεηα ζηακαηάεη γηα λα εθκαηεχζεη απφ ηνπο καζεηέο ηελ ζπλέρεηα πνπ θαληάδνληαη φηη ζα έρεη ην παξακχζη. ηαλ ηειεηψζεη ε αλάγλσζε, ζπδεηάκε κε ηνπο καζεηέο γηα ην πεξηερφκελν ηνπ παξακπζηνχ (ζέκα, ήξσεο, ηδέεο, κηα δηαθνξεηηθή εμέιημε αλ θάπνηνο απφ ηνπο ήξσεο ιεηηνπξγνχζε δηαθνξεηηθά θ.η.ι.). ηελ ζπλέρεηα αλαθνηλψλεηαη ζηνπο καζεηέο φηη ην παξακχζη είλαη σξαία ηδέα γηα ζεαηξηθφ παηρλίδη (νη καζεηέο έρνπλ αζρνιεζεί κε ην ζεαηξηθφ παηρλίδη ζην κάζεκα ηεο ζεαηξηθήο αγσγήο). Δπεηδή ην ζπγθεθξηκέλν παξακχζη έρεη αξθεηνχο δηαιφγνπο, νη θξηηηθνί θίινη ζα εκπιαθνχλ θαη ζα βνεζήζνπλ θαζέλαο κία νκάδα ψζηε λα παξνπζηάζνπλ ην παξακχζη κέζσ ηνπ ζεαηξηθνχ παηρληδηνχ. Οη καζεηέο ζα βνεζεζνχλ θαη απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ μερσξηζηά. Αξρηθά νη καζεηέο πξέπεη λα κνηξάζνπλ κεηαμχ ηνπο, ηνπο ξφινπο πνπ ζέινπλ λα ππνδπζνχλ θαη έπεηηα λα ζθελνζεηήζνπλ ην έξγν ηνπο. Σέινο, ε θάζε νκάδα ζα παξνπζηάζεη ην παξακχζη κε ηνλ ηξφπν πνπ δηάιεμε. 1.3.ΓΡΑΖ ηε ζπλέρεηα κπήθακε ζηε ζρνιηθή ηάμε κε ζθνπφ ηελ δξάζε θαη ηελ παξαηήξεζε. Ζ εθπαηδεπηηθφο έθαλε ηελ δηδαζθαιία θαη νη θξηηηθνί θίινη έθαλαλ ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε. 49

53 πκκεηνρηθή παξαηήξεζε ηππηθά νλνκάδεηαη ε κέζνδνο πνπ απαηηεί άκεζε εκπινθή ζην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ πνπ έρεη επηιεγεί γηα κειέηε. Ζ εκπινθή ζην πεδίν ηεο έξεπλαο επηηξέπεη ζηνλ εξεπλεηή λα αθνχεη, λα βιέπεη θαη λα έρεη εκπεηξία απφ ηελ πξαγκαηηθφηεηα ησλ ζπκκεηερφλησλ. Ο εξεπλεηήο πεξλά έλα κεγάιν κέξνο ηνπ ρξφλνπ ηνπ ζην πεδίν καζαίλνληαο γηα ηελ θαζεκεξηλή δσή ή ην θαηλφκελν πνπ κειεηά (May, 2001 κηθ.). πσο αλαθέξεη ε Ν. Κπξηαδή «ε παξαηήξεζε είλαη θαιή κέζνδνο φηαλ ζέινπκε λα εμεηάζνπκε ηα πξάγκαηα απφ ηε ζθνπηά ησλ ππνθεηκέλσλ, λα ηνπνζεηήζνπκε ηνλ εαπηφ καο ζηε ζέζε ηνπο θαη λα δηαπηζηψζνπκε ηε ζεκαζία θαη ην λφεκα πνπ δίλνπλ ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο θαη γεγνλφηα» (Κπξηαδή, 1999: 246). Δδψ ν παξαηεξεηήο πξέπεη λα ελζσκαησζεί, ζρεδφλ λα μεράζεη φηη είλαη παξαηεξεηήο. Να κε δίλεη ηελ εληχπσζε φηη έρεη θάπνηα εμνπζία, δειαδή λα κε δίλεη ζπκβνπιέο, λα κελ επηβάιιεηαη ζηε ζπδήηεζε, λα κελ παίξλεη ην κέξνο θάπνηνπ, λα κελ παξαβηάδεη κπζηηθά, λα κελ πηέδεη γηα εθκπζηεξεχζεηο, λα πξνζαξκφδεηαη ζηνπο θαλφλεο ηεο νκάδαο, λα έρεη θπζηθφ χθνο, λα δίλεη εμεγήζεηο νχησο ψζηε λα κελ μαθληάδνληαη ηα κέιε ηεο νκάδαο. Πξέπεη λα ηνπο δερζεί φπσο είλαη, γηα λα ηνλ δερζνχλ θη απηνί, λα απνθεχγεη ηηο εζηθέο θξίζεηο, λα κελ ηαπηίδεηαη θαη θπξίσο λα κε ξσηάεη, αιιά λα αθνχεη (May, 2001 κηθ.). χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ησλ Warwick θαη Liniger ε ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε ελδείθλπηαη: γηα ηελ δηεξεχλεζε πνιχπινθσλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ, πνιππινθφηεηα ηνπ πιαηζίνπ δηάδξαζεο, φηαλ βαζηθνί ζηφρνη ηεο έξεπλαο είλαη λα ιάβνπκε κηα πξψηε πιεξνθνξία ζην ρέξη θαη φηαλ ζέινπκε λα πξνζεγγίζνπκε ηηο ππφξξεηεο πηπρέο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο, π.ρ. θηγνχξεο ζηνλ ρψξν, εθθξάζεηο πξνζψπνπ, αιινηψζεηο ηεο θσλήο (Βryman, 1984: 75-92). Οη θξηηηθνί θίινη θαηά ηελ δηεμαγσγή ηνπ ζεαηξηθνχ παξακπζηνχ είραλ αλαιάβεη λα βνεζήζνπλ απφ κία νκάδα θαη ηελ ηξίηε νκάδα αλέιαβε ε εθπαηδεπηηθφο. 50

54 Παξάιιεια, παξαηεξνχζαλ ζχκθσλα κε ηνπο δείθηεο θαη θσηνγξάθηδαλ ηελ παξέκβαζε. Μεηά ην ηέινο ηεο δξάζεο νη θξηηηθνί θίινη επραξίζηεζαλ ηνπο καζεηέο γηα ηελ θηινμελία θαη δήηεζαλ λα ηνπο πάξνπλ ζπλέληεπμε, ξσηψληαο ηνπο θαη γηα ηηο δχν δηδαζθαιίεο πνπ έγηλαλ ηηο δχν απηέο κέξεο. Ακέζσο κεηά θξηηηθνί θίινη θαη εθπαηδεπηηθφο απάληεζαλ θαζέλαο ρσξηζηά ζε εξσηεκαηνιφγην ζρεηηθά κε ηελ άπνςή ηνπο γηα ηελ δηεμαγσγή θαη ηα απνηειέζκαηα ηεο πξψηεο δξάζεο. Σα εξεπλεηηθά εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηήζακε ζπλνιηθά ζηελ πξψηε δξάζε γηα ηελ ζπιινγή δεδνκέλσλ είλαη ηα εμήο: εξσηεκαηνιφγην, ζπλέληεπμε, θσηνγξαθίεο. θνπφο καο είλαη ε ηξηγσλνπνίεζε. 1.4.ΑΝΑΛΤΖ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΧΝ ΔΡΓΑΛΔΗΧΝ ηελ έξεπλά καο επηιέμακε έλα θιεηζηφ εξσηεκαηνιφγην ζηνλ πξψην θχθιν ηεο έξεπλαο δξάζεο (βι. παξάξηεκα ζει ) κε ζθνπφ λα δνχκε ηηο απφςεηο ησλ θξηηηθψλ θίισλ θαη ηεο εθπαηδεπηηθνχ γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο δηδαζθαιίαο. Σα δεδνκέλα πνπ ζπιιέμακε απφ ην εξσηεκαηνιφγην ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο παξαηεξήζεηο ησλ θξηηηθψλ θίισλ θαη ην εκεξνιφγην ηεο εθπαηδεπηηθνχ καο έδσζαλ ζαθή εηθφλα γηα ηελ δηεμαγσγή θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο έξεπλάο καο. Γξαπηό εξσηεκαηνιόγην Σν εξσηεκαηνιφγην είλαη έλα ζχλνιν γξαπηψλ (ή ζε ειεθηξνληθή κνξθή) εξσηήζεσλ ζρεηηθψλ κε έλα πξφβιεκα, ηηο νπνίεο ν εξεπλεηήο απεπζχλεη νκνηφκνξθα ζηα ππνθείκελα ηνπ δείγκαηνο κε ζθνπφ λα ζπγθεληξψζεη ηηο αλαγθαίεο πιεξνθνξίεο. Οη εξσηήζεηο κπνξεί λα αλαθέξνληαη ζε γλψκεο, απφςεηο, αληηιήςεηο, ζηάζεηο, αμίεο, ζπκπεξηθνξέο, γλψζεηο, ελδηαθέξνληα, πξνηηκήζεηο, πξνζδνθίεο, ζπλαηζζήκαηα, θ.ιπ. Ο ηξφπνο ζχληαμεο θαη ε εθαξκνγή ηνπ δελ είλαη θαζφινπ εχθνιε ππφζεζε, ελψ αζθεί ηεξάζηηα επίδξαζε ζηελ πνηφηεηα ησλ δεδνκέλσλ πνπ ζα ζπιιερζνχλ (είδνο εξσηήζεσλ, δηαηχπσζε, ζαθήλεηα, ζεηξά, έθηαζε εξσηεκαηνινγίνπ, θ.ιπ.). Ζ θαηαιιειφηεηα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θξίλεηαη ηφζν απφ ην πεξηερφκελφ ηνπ φζν θαη απφ ηελ δηαηχπσζε ησλ εξσηήζεσλ ηνπ. 51

55 Δξσηεκαηνιόγην θιεηζηώλ εξσηήζεσλ: Σν θιεηζηφ εξσηεκαηνιφγην, παξά ηνλ πεξηνξηζκέλν αξηζκφ απαληήζεσλ θαη γεληθφηεξα ηηο ελδνγελείο αδπλακίεο ηνπ, κπνξεί λα δψζεη ζεκαληηθέο θαη έγθπξεο εξεπλεηηθέο πιεξνθνξίεο θαη λα ζπκβάιεη ζηελ πξφνδν ηεο έξεπλαο. Παξφιν πνπ νη πιεξνθνξίεο πνπ παίξλεη θαλείο απφ έλα θιεηζηνχ ηχπνπ εξσηεκαηνιφγην είλαη ζπρλά ιηγφηεξεο απφ φηη πεξίκελε, παξαηεξείηαη φηη νη απαληήζεηο είλαη ζρεδφλ πάληνηε εηιηθξηλείο δηφηη ζπκπιεξψλεηαη αηνκηθά θαη δηεπθνιχλεηαη ν εξσηψκελνο, ζηνλ νπνίν δελ αζθείηαη θακία κνξθή πίεζεο, ιφγσ ηεο αλσλπκίαο πνπ ην ραξαθηεξίδεη. Αθφκα, ην εξσηεκαηνιφγην είλαη έλα εχρξεζην θαη ζαθέο εξεπλεηηθφ εξγαιείν θαηά ηελ απνδειηίσζή ηνπ θαη ηνλ έιεγρν ησλ εξσηεκάησλ (Βάκβνπθαο, 2000, Altrichter H., Posch P, Somekh B. 2001). Πνηνηηθά θαη πνζνηηθά απνηειέζκαηα πνπ πξνθύπηνπλ από ην θιεηζηό εξσηεκαηνιόγην πξνο ηελ εθπαηδεπηηθό ηεο εξεπλώκελεο ηάμεο θαη ηνπο θξηηηθνύο θίινπο Δξσηήζεηο: 1. Θεσξείηε φηη ε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ αληέδξαζε ζεηηθά ζηελ αλαθνίλσζε ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο ηαμηλφκεζεο ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο πνπ επξφθεηην λα αλαιάβνπλ; ε απηήλ ηελ εξψηεζε νη δχν θξηηηθνί θίινη ηαπηίδνληαη σο πξνο ηελ απάληεζε πνπ δίλνπλ («αξθεηά») θαη παξάιιεια εκθαλίδνληαη πην ζπγθξαηεκέλνη απφ ηελ δηδάζθνπζα, ε νπνία δηαθνξνπνηείηαη («πνιχ»). Βέβαηα, ζην ζεκείν απηφ πξέπεη λα ιάβνπκε ππφςελ καο φηη ε εθπαηδεπηηθφο είλαη απηή πνπ γλσξίδεη θαιχηεξα ηελ ηάμε θαη μέξεη πσο αληηδξνχλ νη καζεηέο ζε αλάινγεο πεξηπηψζεηο. 2. Τπήξραλ καζεηέο πνπ δελ δέρηεθαλ λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ νκαδνζπλεξγαηηθή ηαμηλφκεζε ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο; ε απηφ ην εξψηεκα ππάξρεη νκνθσλία ζηηο απαληήζεηο πνπ δίλνληαη («θαζφινπ»), γεγνλφο πνπ ζπγθιίλεη πξνο ηελ ζεηηθή εληχπσζε πνπ πξνθάιεζε ζηνπο καζεηέο ε νκαδνζπλεξγαηηθή ηαμηλφκεζε ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο πνπ επξφθεηην λα αλαιάβνπλ. 52

56 3. Παξαηεξήζαηε πξνβιήκαηα ζηελ ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ νκάδσλ θαηά ηελ ηαμηλφκεζε ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο; ην παξαπάλσ εξψηεκα ε άπνςε ηεο εθπαηδεπηηθνχ ηαπηίδεηαη κε ηνλ α θξηηηθφ θίιν («αξθεηά»), ελψ ν β θξηηηθφο θίινο αλαθέξεη άιιε απάληεζε («ιίγν»). Σν γεγνλφο απηφ ίζσο νθείιεηαη είηε ζηελ ειιηπή παξαηεξεηηθφηεηα πνπ επέδεημε ν έλαο θξηηηθφο θίινο είηε ζηελ κεγαιχηεξε αληηθεηκεληθφηεηά ηνπ. 4. Παξαηεξήζαηε πξνβιήκαηα ζηελ ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ εληφο ηεο νκάδαο θαηά ηελ ηαμηλφκεζε ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο; Απφ ην εξψηεκα απηφ πξνθχπηνπλ δχν ηαπηφζεκεο απαληήζεηο απφ ηελ δηδάζθνπζα θαη ην β θξηηηθφ θίιν («ιίγν»), αιιά ν α θξηηηθφο θίινο δίλεη δηαθνξεηηθή απάληεζε («θαζφινπ»), θάηη ην νπνίν δηθαηνινγείηαη αλ αλαινγηζηνχκε φηη δελ δηαζέηεη πξνεγνχκελε εκπεηξία ηάμεο θαη πηζαλφλ λα κελ αληηιήθζεθε θάπνηα κηθξά πξνβιήκαηα ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. 5. Κξίλεηε φηη ππήξραλ καζεηέο πνπ δελ αλαιάκβαλαλ πξσηνβνπιία εληφο ηεο νκάδαο θαηά ηελ ηαμηλφκεζε ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο; ηελ πξνεγνχκελε εξψηεζε απαληνχλ θαηά ηνλ ίδην ηξφπν ε εθπαηδεπηηθφο θαη ν α θξηηηθφο θίινο («ιίγν»), ελψ ν β θξηηηθφο θίινο δηαθνξνπνηείηαη σο πξνο ηελ ζέζε πνπ παίξλεη («αξθεηά»). ηελ πεξίπησζε απηή ν β θξηηηθφο θίινο κάιινλ εκθαλίδεηαη πην ππεξβνιηθφο απφ ηνπο ππφινηπνπο εξσηεζέληεο. 6. Θεσξείηε φηη ε πιεηνςεθία ησλ νκάδσλ ιεηηνχξγεζε αληαγσληζηηθά έλαληη ησλ ππνινίπσλ θαηά ηελ ηαμηλφκεζε ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο; Δδψ θνηλή ζέζε παίξλνπλ ε δηδάζθνπζα θαη ν β θξηηηθφο θίινο («ιίγν»), αιιά ν α θξηηηθφο θίινο, ν νπνίνο πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη δελ έρεη πξνεγνχκελε εκπεηξία ζρνιηθήο ηάμεο, πξνθαλψο δελ αληηιακβάλεηαη ηνπο κηθξναληαγσληζκνχο πνπ ζπκβαίλνπλ («θαζφινπ»). 7. Καηά ηελ γλψκε ζαο, ε νκαδνζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο ηαμηλφκεζεο ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο ιεηηνχξγεζε απνηειεζκαηηθά σο πξνο ηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ καζεηψλ; 53

57 ηελ παξαπάλσ εξψηεζε ε άπνςε ησλ θξηηηθψλ θίισλ ηαπηίδεηαη («πνιχ»). κσο ε εθπαηδεπηηθφο, ε νπνία είλαη θαη απηή πνπ ζα βιέπεη ηα απνηειέζκαηα ηηο επφκελεο εκέξεο, εκθαλίδεηαη εδψ πην ζπγθξαηεκέλε ζεσξψληαο κελ φηη ε νκαδνζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο ηαμηλφκεζεο ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο ιεηηνχξγεζε απνηειεζκαηηθά σο πξνο ηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ καζεηψλ, αιιά πηζηεχεη φηη ηα απνηειέζκαηα είλαη πξνζσξηλά. Αλ δελ ππάξρεη ζπλερήο αλαηξνθνδφηεζε πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε κέζσ θάπνησλ δξαζηεξηνηήησλ, δελ ζα ππάξμνπλ θαη νπζηαζηηθά απνηειέζκαηα. 8. Κξίλεηε φηη ε νκαδνζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο ηαμηλφκεζεο ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο ιεηηνχξγεζε απνηειεζκαηηθά σο πξνο ηελ δεκηνπξγία νκαδηθνχ πλεχκαηνο κεηαμχ ησλ καζεηψλ; ην πξνεγνχκελν εξψηεκα ιάβακε ηξείο θνηλέο απαληήζεηο («πνιχ») θαη απηφ ζπλέβε γηαηί νη καζεηέο έδεημαλ λα θαηαλφεζαλ ηελ έλλνηα ηνπ νκαδηθνχ πλεχκαηνο θαη πξνζπάζεζαλ λα ζπλεξγαζηνχλ γηα λα επηηχρνπλ ηνλ επηζπκεηφ ζηφρν. 9. πκθσλείηε κε ην γεγνλφο φηη ηειηθά νη καζεηέο ζα πξνηηκνχζαλ λα θάλνπλ θάπνην ζρνιηθφ κάζεκα παξά λα αλαισζνχλ κε ηελ ηαμηλφκεζε ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο; ε απηή ηελ εξψηεζε ππήξρε νκνθσλία απφςεσλ («θαζφινπ»), θαζψο θαηέζηε ζαθέο φηη φια ηα παηδηά ήζειαλ λα αζρνιεζνχλ κε ηελ ηαμηλφκεζε ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο θαη έδεημαλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ θαη ελζνπζηαζκφ. 10. Θεσξείηε φηη νη καζεηέο κεηά ηελ εκπεηξία πνπ απέθηεζαλ απφ ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή ηαμηλφκεζε ηεο ζρνιηθήο βηβιηνζήθεο ζα είλαη πξφζπκνη ζην κέιινλ λα αλαιάβνπλ θάπνηα δξαζηεξηφηεηα πνπ απαηηεί ζπλεξγαζία; Δδψ ε ζέζε ηεο εθπαηδεπηηθνχ ηαπηίδεηαη κε ηνλ α θξηηηθφ θίιν («πνιχ»), ελψ ν β θξηηηθφο θίινο αλαθέξεη άιιε άπνςε («αξθεηά»). πλεπψο, ν β θξηηηθφο θίινο παξνπζηάδεηαη πην εγθξαηήο, αιιά ηαπηφρξνλα θαη πην αληηθεηκεληθφο απφ ηνπο άιινπο δχν εξσηεζέληεο, νη νπνίνη πηζηεχνπλ πεξηζζφηεξν ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο δξαζηεξηφηεηαο. 54

58 11. Καηά ηελ γλψκε ζαο, ε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ αληέδξαζε ζεηηθά ζηελ αλαθνίλσζε ηνπ νκαδνζπλεξγαηηθνχ ζεαηξηθνχ παξακπζηνχ πνπ επξφθεηην λα παίμνπλ; ην εξψηεκα απηφ ηαπηίδνληαη θαη νη ηξείο εξσηψκελνη σο πξνο ηελ απάληεζε πνπ δίλνπλ («πνιχ»), θαζψο δηαπηζηψζεθε φηη φρη απιά ε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ, αιιά φινη ζην ζχλνιφ ηνπο έδεημαλ ελζνπζηαζκφ γηα ην νκαδνζπλεξγαηηθφ ζεαηξηθφ παξακχζη πνπ επξφθεηην λα παίμνπλ. 12. Τπήξραλ καζεηέο πνπ δελ δέρηεθαλ λα ζπκκεηέρνπλ ζην νκαδνζπλεξγαηηθφ ζεαηξηθφ παξακχζη; ηελ παξαπάλσ εξψηεζε ππάξρεη νκνθσλία ζηηο απαληήζεηο («θαζφινπ»), γεγνλφο πνπ ζπγθιίλεη πξνο ηελ ζέζε φηη νη καζεηέο ζην ζχλνιφ ηνπο έδεημαλ ελζνπζηαζκφ γηα ην νκαδνζπλεξγαηηθφ ζεαηξηθφ παξακχζη πνπ επξφθεηην λα παίμνπλ. 13. Παξαηεξήζαηε πξνβιήκαηα ζηελ ζπλεξγαζία εληφο ηεο νκάδαο θαηά ην κνίξαζκα ησλ ξφισλ ηνπ ζεαηξηθνχ παξακπζηνχ; ε απηήλ ηελ εξψηεζε νη δχν θξηηηθνί θίινη ηαπηίδνληαη σο πξνο ηελ απάληεζε πνπ δίλνπλ («θαζφινπ») ελψ ε δηδάζθνπζα δηαθνξνπνηείηαη («ιίγν»). Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ην έκπεηξν κάηη ηεο εθπαηδεπηηθνχ είλαη ζε ζέζε λα δηαθξίλεη πξάγκαηα, ηα νπνία γηα ηνπο θξηηηθνχο θίινπο δελ είλαη επδηάθξηηα. 14. πκθσλείηε κε ην γεγνλφο φηη νξηζκέλνη καζεηέο αηζζάλζεθαλ αδηθεκέλνη έλαληη άιισλ παηδηψλ ηεο νκάδαο ηνπο; Δδψ παξαηεξείηαη νκνθσλία σο πξνο ηηο απαληήζεηο πνπ δίλνπλ νη εξσηεζέληεο («θαζφινπ»), αθνχ φιεο νη νκάδεο θξφληηζαλ λα δηαλείκνπλ ηνπο ξφινπο αλάινγα κε ηηο επηζπκίεο ηνπ θάζε κέινπο. 15. Αληηιεθζήθαηε αλ θαηά ηελ πξνεηνηκαζία ηεο θάζε νκάδαο γηα ην ζεαηξηθφ παξακχζη ππήξραλ καζεηέο πνπ βνήζεζαλ ζπκκαζεηέο ηνπο; ην παξαπάλσ εξψηεκα νη θξηηηθνί θίινη ζπκθσλνχλ κεηαμχ ηνπο («αξθεηά»), αιιά ε δηδάζθνπζα δηαηππψλεη άιιε άπνςε («ιίγν»). ε απηφ ην ζεκείν θξίλεηαη πην αληηθεηκεληθή ε ζέζε πνπ παίξλνπλ νη θξηηηθνί θίινη, γηαηί απηνί είλαη νη εμσηεξηθνί 55

59 παξαηεξεηέο, ελψ ε εθπαηδεπηηθφο έρεη άκεζε θαη ζπλερή εκπινθή κε ηε ζρνιηθή ηάμε. 16. Θεσξείηε φηη ε πιεηνςεθία ησλ νκάδσλ ιεηηνχξγεζε αληαγσληζηηθά έλαληη ησλ ππνινίπσλ θαηά ηελ δξαζηεξηφηεηα ηνπ ζεαηξηθνχ παξακπζηνχ; ηελ πξνεγνχκελε εξψηεζε ιακβάλνπκε ηξείο φκνηεο ζέζεηο («ιίγν»), γεγνλφο πνπ ηζρπξνπνηεί ηελ άπνςε φηη παξαηεξήζεθαλ θάπνηα κεκνλσκέλα, αιιά φρη αμηφινγα θαηλφκελα αληαγσληζκνχ. 17. Καηά ηελ γλψκε ζαο, ε νκαδνζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ ζεαηξηθνχ παξακπζηνχ ιεηηνχξγεζε απνηειεζκαηηθά σο πξνο ηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ καζεηψλ; ην παξαπάλσ εξψηεκα ε άπνςε ηεο εθπαηδεπηηθνχ ηαπηίδεηαη κε ηνλ α θξηηηθφ θίιν («πνιχ»), ελψ ν β θξηηηθφο θίινο αλαθέξεη άιιε απάληεζε («αξθεηά»). Γέρνληαη θαη νη ηξείο εξσηεζέληεο φηη ε νκαδνζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ ζεαηξηθνχ παξακπζηνχ ιεηηνχξγεζε σο πξνο ηελ θνηλσληθνπνίεζε ησλ καζεηψλ, σζηφζν δηαθνξνπνηνχληαη σο πξνο ην κέγεζνο ηεο απνηειεζκαηηθφηεηάο ηεο. 18. Κξίλεηε φηη ε νκαδνζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ ζεαηξηθνχ παξακπζηνχ ιεηηνχξγεζε απνηειεζκαηηθά σο πξνο ηελ δεκηνπξγία νκαδηθνχ πλεχκαηνο κεηαμχ ησλ καζεηψλ; Δδψ θνηλή ζέζε παίξλνπλ ε δηδάζθνπζα θαη ν β θξηηηθφο θίινο («πνιχ»), αιιά ν α θξηηηθφο θίινο έρεη άιιε άπνςε («αξθεηά»). Απηφ ζπκβαίλεη είηε γηαηί ν α θξηηηθφο θίινο έδεημε κεγαιχηεξε αληηθεηκεληθφηεηα είηε γηαηί δελ δηέθξηλε απηφ πνπ είδαλ νη άιινη δχν εξσηεζέληεο. 19. πκθσλείηε κε ην γεγνλφο φηη ηειηθά νη καζεηέο ζα πξνηηκνχζαλ λα θάλνπλ θάπνην ζρνιηθφ κάζεκα παξά λα παίμνπλ ην ζεαηξηθφ παξακχζη; ε απηή ηελ εξψηεζε ππάξρεη νκνθσλία απφςεσλ θαη απφ ηνπο ηξείο εξσηεζέληεο («πνιχ»), γηαηί νη καζεηέο κε ηνλ ελζνπζηαζκφ πνπ επέδεημαλ θαηέζηεζαλ ζαθέο φηη πξνηηκνχζαλ ην ζεαηξηθφ παηρλίδη απφ θάπνην ζρνιηθφ κάζεκα. 20. Θεσξείηε φηη νη καζεηέο κεηά ηελ εκπεηξία πνπ απέθηεζαλ απφ ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ ζεαηξηθνχ παξακπζηνχ ζα είλαη 56

60 πξφζπκνη ζην κέιινλ λα αλαιάβνπλ θάπνηα δξαζηεξηφηεηα πνπ απαηηεί ζπλεξγαζία; ην παξαπάλσ εξψηεκα νη θξηηηθνί θίινη ζπκθσλνχλ κεηαμχ ηνπο («πνιχ»), αιιά ε δηδάζθνπζα δηαηππψλεη άιιε άπνςε («αξθεηά»). ε απηφ ην ζεκείν θξίλεηαη πην αληηθεηκεληθή ε ζέζε πνπ παίξλνπλ νη θξηηηθνί θίινη, γηαηί απηνί είλαη νη εμσηεξηθνί παξαηεξεηέο, ελψ ε εθπαηδεπηηθφο έρεη άκεζε θαη ζπλερή εκπινθή κε ηε ζρνιηθή ηάμε. πκπεξάζκαηα Δξσηεκαηνινγίνπ: Απφ ηα δεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ θαηά ηελ αλάιπζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ έρνπκε θάπνηα πνζνηηθά θαη πνηνηηθά απνηειέζκαηα. Απφ ηηο 20 εξσηήζεηο πνπ δφζεθαλ ζηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο εξεπλψκελεο ηάμεο θαη ζηνπο δχν θξηηηθνχο θίινπο βιέπνπκε φηη νη απαληήζεηο ηνπο ηαπηίδνληαη ζηηο 8 απ απηέο. πλεπψο, ην πνζνζηφ νκνθσλίαο κεηαμχ ηνπο είλαη αξθεηά κεγάιν, ηεο ηάμεσο ηνπ 40%. ηηο πεξηπηψζεηο ησλ θνηλψλ απαληήζεσλ αληηιακβαλφκαζηε φηη ε εηθφλα ήηαλ μεθάζαξε γηα ηνπο εξσηεζέληεο θαη ζίγνπξα ζ απηφ ζπλέβαιιε ην γεγνλφο φηη θαη νη ηξείο έρνπλ γλψζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πξαγκάησλ. Βέβαηα, ε εκπεηξία ηεο δηδάζθνπζαο απέρεη καθξάλ απφ απηή ησλ θξηηηθψλ θίισλ θαη γη απηφ δηθαηνινγνχληαη νξηζκέλεο δηαθνξνπνηήζεηο πνπ ππάξρνπλ ζηηο απαληήζεηο πνπ δίλνληαη. ηηο 5 απφ ηηο 20 εξσηήζεηο δίλνληαη ηαπηφζεκεο απαληήζεηο απφ ηνπο θξηηηθνχο θίινπο, αιιά δηαθνξεηηθή απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ. Ο αξηζκφο απηφο αληηζηνηρεί ζην πνζνζηφ 25% ηνπ ζπλφινπ. ε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο ε δηδάζθνπζα είηε έδεηρλε κεγαιχηεξν ελζνπζηαζκφ απφ ηνπο θξηηηθνχο θίινπο είηε κε ηελ εκπεηξία πνπ δηέζεηε δηέθξηλε πξάγκαηα θαη θαηαζηάζεηο, ηα νπνία γηα ηνπο θξηηηθνχο θίινπο δελ ήηαλ μεθάζαξα. Δπηπιένλ, ππήξραλ εξσηήκαηα ζηα νπνία ε άπνςε ηεο εθπαηδεπηηθνχ ηαπηηδφηαλ κε ηνλ έλα απφ ηνπο δχν θξηηηθνχο θίινπο. Σν πνζνζηφ ησλ απαληήζεσλ απηψλ αληηζηνηρεί ζην 35% ηνπ ζπλφινπ, δειαδή ζηηο 7 απφ ηηο 20 εξσηήζεηο. Απηφ δηθαηνινγείηαη αλ αλαινγηζηνχκε φηη ηφζν ε εθπαηδεπηηθφο φζν θαη νη θξηηηθνί θίινη ζπκκεηείραλ ελεξγά ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ καζεηψλ θαη έηζη δελ είραλ θάζε ζηηγκή ηελ πιήξε επνπηεία ηνπ φινπ εγρεηξήκαηνο. Έηζη, ζίγνπξα ππήξραλ πεξηζηαηηθά πνπ δηέθπγαλ ηεο πξνζνρήο θάπνηνπ απφ ηνπο ηξεηο εξσηεζέληεο. Πέξαλ ηνχηνπ φκσο, πξέπεη λα ιεθζεί ππφςε φηη θαη νη ηξείο εξσηεζέληεο έθεξαλ ηηο δηθέο ηνπο πξντδεάζεηο θαζψο 57

61 παξαηεξνχζαλ ηηο θηλήζεηο θαη ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ, αιιά θαη φηη ν θαζέλαο ίζσο εζηίαδε πεξηζζφηεξν ζε γεγνλφηα πνπ ηνπ θέληξηδαλ ην ελδηαθέξνλ. Δπίζεο, παξαηεξήζακε φηη ζε θακία απφ ηηο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ δελ ππήξραλ κεγάιεο απνθιίζεηο (π.ρ. ζην ίδην εξψηεκα θάπνηνο απφ ηνπο εξσηεζέληεο λα απάληεζε «πνιχ» θαη άιινο «θαζφινπ»). Γειαδή, ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ νη εξσηεζέληεο δηαθνξνπνηνχληαλ σο πξνο ηελ απάληεζή ηνπο, επέιεγαλ ηελ ακέζσο δηπιαλή απάληεζε ζε ζρέζε κε ηελ απάληεζε ησλ ππνινίπσλ. Απηφ θπζηθά ζπλέβε ελ αγλνία ηνπο, θαζψο ν έλαο δελ γλψξηδε ηελ απάληεζε ηνπ άιινπ. Σέινο, έγηλε θαλεξφ φηη δελ ππήξρε θαλέλα εξψηεκα ζην νπνίν λα ιάβακε ηξείο εληειψο δηαθνξεηηθέο κεηαμχ ηνπο ζέζεηο, θάηη ην νπνίν ζεσξείηαη εμαηξεηηθά ζεηηθφ θαη ηαπηφρξνλα δείρλεη φηη νη εξσηεζέληεο παξαηήξεζαλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο θαη απάληεζαλ πνιχ πξνζεθηηθά ζην παξφλ εξσηεκαηνιφγην. πλέληεπμε Ζ εξεπλεηηθή δηαδηθαζία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηελ ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ήηαλ ε παξαθάησ. Αξρηθά κειεηήζακε ην ζέκα θαη ηηο δηάθνξεο παξακέηξνπο πνπ απνξξένπλ απ απηφ. ηε ζπλέρεηα θαη έπεηηα απφ βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε, νξίζακε ηνπο δείθηεο πάλσ ζηνπο νπνίνπο βαζίζηεθαλ νη εξσηήζεηο ηεο ζπλέληεπμεο. Οη ζπλεληεχμεηο έγηλαλ απφ ηνπο θξηηηθνχο θίινπο κε ηε ρξήζε καγλεηνθψλνπ κεηά ην ηέινο ηεο 1 εο δξάζεο ζηελ αίζνπζα ηεο Α ηάμεο, έπεηηα απφ ηελ ελεκέξσζε θαη ηελ ζπγθαηάζεζε ησλ ππνθεηκέλσλ (βι. παξάξηεκα ζει.52-65). Ζ εξεπλεηηθή ζπλέληεπμε έρεη νξηζηεί σο «ζπδήηεζε δχν αηφκσλ, πνπ αξρίδεη απφ ηνλ ζπλεληεπθηή, κε εηδηθφ ζθνπφ ηελ απφθηεζε ζρεηηθψλ κε ηελ έξεπλα πιεξνθνξηψλ, θαη επηθεληξψλεηαη απφ απηφλ ζε πεξηερφκελν θαζνξηζκέλν απφ ηνπο ζηφρνπο ηεο έξεπλαο κε ζπζηεκαηηθή πεξηγξαθή, πξφβιεςε ή εξκελεία» (Cohen L.& Manion L., 1997: 374). Απηφ πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ ζπλέληεπμε θαη ηελ δηαθξίλεη απφ ηελ απιή ζπλνκηιία, είλαη ε χπαξμε ηνπ ζθνπνχ θαη ε ζπζηεκαηηθή πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιιεηαη γηα ηελ επίηεπμή ηνπ (Βάκβνπθαο, 2000: 229). Ζκη-δνκεκέλε πλέληεπμε Καηά ηελ έξεπλα δξάζεο ρξεζηκνπνηήζεθε σο εξγαιείν ζπγθέληξσζεο ησλ δεδνκέλσλ ε εκη-δνκεκέλε ζπλέληεπμε (semi-structured interview). Δπηιέρζεθε ε 58

62 εκη-δνκεκέλε ζπλέληεπμε, επεηδή είλαη κηα αλνηρηή θαηάζηαζε θαη παξέρεη κεγαιχηεξε επειημία θαη ειεπζεξία, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη είλαη ηπραία ππφζεζε ή απξφζερηα ζρεδηαζκέλε. Ζ κε θαηεπζπληηθή ζπλέληεπμε σο εξεπλεηηθή ηερληθή πξνέξρεηαη απφ ηελ ζεξαπεπηηθή ή ςπρηαηξηθή ζπλέληεπμε. Υαξαθηεξηζηηθφ ηνπ είδνπο απηήο ηεο ζπλέληεπμεο είλαη φηη ν ζπλεληεπθηήο εθδειψλεη ειάρηζηε θαζνδήγεζε ή έιεγρν, πεξηνξίδνληαο ζην ειάρηζην ηηο παξεκβάζεηο ηνπ. Δπηπξφζζεηα, ν εξσηψκελνο έρεη ηελ ειεπζεξία λα εθθξάζεη ηα ππνθεηκεληθά ηνπ ζπλαηζζήκαηα, εκπεηξίεο ή απφςεηο φζν απφιπηα θαη φζν απζφξκεηα επηιέγεη ή κπνξεί, κε ειεπζεξία έθθξαζεο (Βάκβνπθαο, 2000: 232, Bell, J., 1997: 147, Cohen L. & Manion L., 1997: 374, Altrichter H., Posch P, Somekh B. 2001: 157). Ο θχξηνο ιφγνο πνπ επηιέμακε ηελ εκη-δνκεκέλε ζπλέληεπμε γηα ηελ ζπιινγή δεδνκέλσλ είλαη ε απαίηεζε λα πξνζδηνξηζηεί επαθξηβψο ην πεξηερφκελφ ηνπο. Δπηπιένλ, ε εκη-δνκεκέλε ζπλέληεπμε παξνπζηάδεη πνιιά πιενλεθηήκαηα ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα εξγαιεία ζπιινγήο δεδνκέλσλ. Ζ ζπλέληεπμε δηέπεηαη απφ ακεζφηεηα ζηελ επηθνηλσλία, είλαη αξθεηά επέιηθηε, φπσο πξναλαθέξζεθε, θαη ππάξρεη ε δπλαηφηεηα δηεπθξηλήζεσλ ή επεμεγήζεσλ, θάηη πνπ ήηαλ αλαγθαίν ζηελ δηθή καο πεξίπησζε, εθφζνλ είρακε λα θάλνπκε κε καζεηέο πξψηεο δεκνηηθνχ. Χο εθ ηνχηνπ ζεσξήζακε ηελ εκη-δνκεκέλε ζπλέληεπμε ην πιένλ ηθαλνπνηεηηθφ κέζν γηα ηελ ζπιινγή δεδνκέλσλ ηεο έξεπλαο. Ζ επηινγή ηεο κεζόδνπ αλάιπζεο Ζ εξεπλεηηθή κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ζηελ αλάιπζε ηεο ζπλέληεπμεο κε βάζε ηα εξσηήκαηα πνπ ζέηεη θαη επηδηψθεη λα δηεξεπλήζεη είλαη έλα παξάδεηγκα ηεο Πνηνηηθήο Αλάιπζεο Πεξηερνκέλνπ γηα ηελ έξεπλα ηεο βειηίσζεο ησλ ζρέζεσλ ησλ καζεηψλ ζε καθξν- θαη κηθξν- επίπεδν. Σν πξνηεηλφκελν παξάδεηγκα απνηειεί ζχλζεζε ησλ επηκέξνπο παξαδεηγκάησλ ηεο πνηνηηθήο αλάιπζεο, θαζψο θαη ηεο εξκελεπηηθήο κεζφδνπ. πγθεθξηκέλα, έρνληαο σο αθεηεξία ηα αξρηθά εξσηήκαηα θαη ην απνκαγλεηνθσλεκέλν πιηθφ απφ ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ καζεηψλ, αθνινπζήζεθε ε παξαθάησ πνξεία έξεπλαο: Αξρηθά, θαζνξίζηεθαλ νη άμνλεο ηνπ εξεπλεηηθνχ ζρεδίνπ θαη ζπγθξνηήζεθε ην παξαγσγηθφ ζχζηεκα θαηεγνξηψλ. Με βάζε ην παξαγσγηθφ απηφ ζχζηεκα απνδειηηψζεθαλ, βάζεη ησλ κνλάδσλ αλάιπζεο, νη αλαθνξέο πνπ εκπίπηνπλ ζε απηφ, 59

63 θαζψο θαη νη ζρεηηθέο κε ηε ζεκαηηθή ηεο έξεπλαο αλαθνξέο. Καηφπηλ, ηαμηλνκήζεθαλ ηα δειηία θαηά θαηεγνξία, ειέγρηεθε ε ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο θαηεγνξηψλ θαη ζπγθξνηήζεθε ην νξηζηηθφ επαγσγηθφ ζχζηεκα ησλ (ππφ-)θαηεγνξηψλ (Μπνλίδεο, 2004: 117 & 137). ηε δεχηεξε θάζε αθνινχζεζε ε αλάιπζε ζε καθξν-επίπεδν, δειαδή βάζεη ηνπ ζπζηήκαηνο (ππφ-)θαηεγνξηψλ, επηρεηξήζεθε κε ην παξάδεηγκα ηεο δόκεζεο πεξηερνκέλνπ ε πεξηγξαθή ηνπ ζρεηηθνχ κε ηε ζεκαηηθή ηεο έξεπλαο πεξηερνκέλνπ ησλ φζσλ αλέθεξαλ νη καζεηέο, κε ηελ πξαθηηθή ηεο παξάθξαζεο θαηά ππνθαηεγνξία θαη θαηά βαζηθή θαηεγνξία. ηελ ηξίηε θάζε ηεο εξεπλεηηθήο δηαδηθαζίαο, επηρεηξήζεθε αλάιπζε ζε κηθξνεπίπεδν, θαζψο απφ ην ζχλνιν ησλ παξαζεκάησλ πνπ παξαθξάζηεθαλ, επηιέρζεθαλ ηα πξόηππα, ηα ραξαθηεξηζηηθφηεξα παξαδείγκαηα. Πξφθεηηαη γηα αλαθνξέο κε κεγάιε ζπρλφηεηα, κε ηδηαίηεξα αθξαία δηαηχπσζε θαη κε ελδηαθέξνληα κελχκαηα. Σα ζεκαληηθφηεξα πξφηππα παξαηίζεληαη κε ην κέγηζην δπλαηφ ζπγθείκελφ ηνπο, ηνπιάρηζηνλ έλα ζε θάζε βαζηθή θαηεγνξία, κε ζηφρν λα ηεθκεξηψζνπλ θαηά πξψην ιφγν ηηο παξαθξάζεηο θαη θαηά δεχηεξν ιφγν λα παξαρσξήζνπλ ηε δπλαηφηεηα ελαιιαθηηθήο ή θξηηηθήο αλάγλσζεο ζην κειεηεηή ηνπ κεηα-θεηκέλνπ. ηε ζπλέρεηα, επηρεηξήζεθε αλάιπζε ζε κηθξν-επίπεδν, φπνπ νη ραξαθηεξηζηηθφηεξεο πεξηπηψζεηο ή ηα πξφηππα αλαιχζεθαλ κε βάζε ηελ ηππηθή δόκεζε, «κέζσ ηεο νπνίαο, θαζώο εξεπλώληαη ζπγθεθξηκέλεο ηππηθέο όςεηο ηεο δόκεζεο, αλαιύεηαη ε εζσηεξηθή δνκή ηνπ ιόγνπ» (Μπνλίδεο, 2004: 139). Σέινο, επηρεηξήζεθε, ζε θάπνην βαζκφ, ε εξκελεία ησλ δεδνκέλσλ θαηά θαηεγνξία κε ηελ εξκελεπηηθή κέζνδν. Υξεζηκνπνηήζακε ηελ αλάιπζε πεξηερνκέλνπ, δηφηη ζπγθξνηείηαη απφ έλα ζχλνιν δηεξγαζηψλ πνπ επηηξέπεη ηε ζπζηεκαηηθή δηεξεχλεζε ησλ γξαπηψλ θεηκέλσλ θαη ηελ εμαγσγή ζπκπεξαζκάησλ, ηα νπνία ζπλδένληαη κε ηνπο ζθνπνχο ηεο έξεπλαο (Γξφιιηνο Γ., Καξαληαΐδνπ Ρ., Κνξνκπφθεο Γ., Κνηίλεο Υ., Ληάκπαο Σ., 2003: 8). Οη εξσηήζεηο ηεο ζπλέληεπμεο 1. νπ άξεζε ε δεκηνπξγία ηεο βηβιηνζήθεο ζηελ ηάμε ζνπ; 2. Γνχιεςε θαιά ε νκάδα ζνπ γηα ηελ δεκηνπξγία ηεο βηβιηνζήθεο; 60

64 3. Γνχιεςαλ φια ηα παηδηά ηεο νκάδαο ην ίδην; 4. Τπήξμε θάπνην παηδί πνπ δελ ζπλεξγάζηεθε θαη δελ βνήζεζε αξθεηά ηελ νκάδα; 5. Τπήξρε θάπνην παηδί ζηελ νκάδα ζνπ κε ην νπνίν ζπλεξγάζηεθεο θαιχηεξα; 6. Τπήξρε θάπνην παηδί ζηελ νκάδα ζνπ κε ην νπνίν δελ κπφξεζεο λα ζπλεξγαζηείο επεηδή δελ ζπκθσλνχζαηε; 7. αο δεκηνχξγεζαλ πξφβιεκα ηα παηδηά ησλ άιισλ νκάδσλ; 8. νπ αξέζεη πεξηζζφηεξν λα δνπιεχεηο ζε νκάδεο ή κφλνο ζνπ θαη γηαηί; 9. νπ άξεζε ην ζεαηξηθφ παηρλίδη πνπ παίμαηε θαη γηαηί; 10. πλεξγάζηεθε θαιά ε νκάδα ζνπ γηα ην ζεαηξηθφ παηρλίδη ή ππήξμαλ πξνβιήκαηα; 11. Ση ζνπ άξεζε πεξηζζφηεξν απφ ην παξακχζη θαη γηαηί; 12. Δίζηε φια ηα παηδηά ηεο ηάμεο κηα παξέα φπσο νη ήξσεο ηνπ παξακπζηνχ; Ζ αλάιπζε ηεο ζπλέληεπμεο Ζ παξνχζα αλάιπζε αθνξά ηα πνηνηηθά θαη πνζνηηθά δεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ απφ ην απνκαγλεηνθσλεκέλν θείκελν ηεο ζπλέληεπμεο πνπ πήξακε απφ ηα παηδηά ζηα πιαίζηα ηεο 1 εο δξάζεο. 1. Αλάιπζε Ηζηνξηθνχ Πιαηζίνπ Ζ ζπλέληεπμε έιαβε ρψξα ζηελ αίζνπζα δηδαζθαιίαο ηεο πξψηεο Γεκνηηθνχ ζηηο 23 Μαξηίνπ Ακέζσο κεηά ηελ νινθιήξσζε ηεο 1 εο δξάζεο, νη καζεηέο εξσηήζεθαλ απφ ηνπο θξηηηθνχο θίινπο ζε αηνκηθφ επίπεδν γηα ηηο εληππψζεηο, αλαπαξαζηάζεηο, απφςεηο θαη ηδέεο θαζψο θαη γηα ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ ηνπο δεκηνπξγήζεθαλ κέζα απφ ηελ δηαδηθαζία ηεο πξψηεο δξάζεο. 2. Γείγκα Σν δείγκα ηεο έξεπλαο δξάζεο απνηειείηαη απφ 12 καζεηέο/ηξηεο: 6 αγφξηα θαη 6 θνξίηζηα ειηθίαο 6 έσο 7 ρξνλψλ. 3. Κείκελν ην θείκελν ηεο ζπλέληεπμεο αλαθέξνληαη νη απφςεηο ησλ καζεηψλ γηα ηελ δεκηνπξγία ηεο βηβιηνζήθεο θαη ηεο ηαμηλφκεζεο ησλ βηβιίσλ, θαζψο θαη νη εληππψζεηο πνπ απνθφκηζαλ απφ ηελ δηεμαγσγή ηνπ ζεαηξηθνχ παηρληδηνχ κε ζέκα 61

65 ηελ θηιία. Δπίζεο, αληρλεχνληαη κέζα απφ ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ νη κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο, νη απφςεηο ηνπο γηα ηνλ ηξφπν πνπ ηνπο αξέζεη λα δνπιεχνπλ, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ δξαζηεξηνηήησλ, ε χπαξμε ζπλεξγαζίαο θαη ηα ηπρφλ πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγήζεθαλ. Αληρλεχνληαη αθφκε νη ζρέζεηο θαη εθηφο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο (νη ζρέζεηο απηέο «θαζαπηέο»). ύζηεκα Καηεγνξηώλ - Απνδειηίσζε 10 πλεξγαζία 11 πγθξνχζεηο 12 πλεξγαζίεο ζε νκάδεο 13 Γεκηνπξγηθφηεηα - θαληαζία 20 Φηιία 21 Πνηφηεηα θίιηαο 30 Παηρλίδη 31 Οκαδηθφ παηρλίδη 32 Παηρλίδη κε βάζε ην θχιν 33 Φπραγσγία Γφκεζε Πεξηερνκέλνπ Έννοια: Σσνεργαζία ια ηα παηδηά ζην ζχλνιφ ηνπο αλαθέξνπλ φηη ηνπο αξέζεη λα εξγάδνληαη ζε νκάδεο, γηαηί ζεσξνχλ πην ελδηαθέξνπζα ηελ εξγαζία ζε ζπιινγηθφ επίπεδν. Δπηπιένλ, πεηπραίλνπλ θαιχηεξα απνηειέζκαηα, ζπλδεκηνπξγψληαο έλα πην ειθπζηηθφ πεξηβάιινλ εξγαζίαο κε πεξηζζφηεξε ιεηηνπξγηθφηεηα. Δπίζεο, αλαθέξεηαη ην ζηνηρείν ηεο ςπραγσγίαο θαη ε έλλνηα ηεο θηιίαο κέζα απφ ηελ νκαδηθή δξαζηεξηφηεηα. Πξφηππε δφκεζε Παξάδεηγκα πλεξγαζίαο: Κάπνηα παηδηά δειψλνπλ: «Γνπιέςακε φινη καδί απηφ.», «ια ηα παηδηά βνεζνχζαλ.» Παξάδεηγκα ύγθξνπζεο νκάδσλ: Μαζεηέο αλαθέξνπλ: «Σζαθσλφκαζηαλ γηα ηε ζεηξά (γειάεη πνλεξά), ν Μ., ε Μ., εγψ θαη ν Υξ.» Παξάδεηγκα πλεξγαζίαο ζε νκάδεο: 62

66 Οξηζκέλνη καζεηέο ιέλε: «ε νκάδεο γηαηί κπνξνχκε λα θάλνπκε πην πνιιά πξάγκαηα, λα δσγξαθίδνπκε, λα παίδνπκε παξακχζηα, λα παίδνπκε θάπνηα πξάγκαηα», «Έηζη γηλφκαζηε θίινη πην εχθνια.» Παξάδεηγκα Γεκηνπξγηθόηεηαο-θαληαζίαο: Ο Γ. ιέεη: «Μνπ άξεζε γηαηί δνθηκάζακε ην ηαιέλην καο.» Σππηθή δφκεζε Μέζα απφ ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ παξαηεξήζεθαλ ππφξξεηεο ζπκπεξηθνξέο, νη νπνίεο δελ έγηλαλ θαλεξέο κε ην ιφγν, αιιά άιινηε κε ηε κε ιεθηηθή ζπκπεξηθνξά θαη άιινηε κε παχζεηο, ηξάβεγκα ηεο θσλήο ή αθφκα θαη κε αηληγκαηηθά ρακφγεια. Δξκελεία Καηεγνξίαο Παξαηεξείηαη φηη ε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ έρεη ζεηηθή ζηάζε απέλαληη ζηελ ζπλεξγαζία θαη κεγάιε πξνζπκία. Κάπνηα παηδηά ζπλδένπλ ηελ ζπλεξγαζία κε ηελ έλλνηα ηεο θηιίαο, εζηηάδνληαο ζην ζπλαηζζεκαηηθφ κέξνο, θάπνηα άιια (κηθξφηεξνο αξηζκφο παηδηψλ) απιψο επηθεληξψλνληαη ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο παξαγσγήο έξγνπ θαη ζηνλ ςπραγσγηθφ ραξαθηήξα ηεο ζπλεξγαζίαο. Απηέο νη δηαθνξεηηθέο ηάζεηο καο θαζηζηνχλ ζαθέο φηη δελ ππάξρεη κηα θνηλή αληίιεςε γηα ηελ έλλνηα ηεο ζπλεξγαζίαο θαη πσο απηή επηηπγράλεηαη, θαη σο εθ ηνχηνπ ηνπο είλαη δχζθνιν λα ηελ εθαξκφζνπλ ζε ηθαλνπνηεηηθφ βαζκφ. Ζ χπαξμε αλνκνηνγελψλ απφςεσλ δεκηνπξγεί εληάζεηο θαη δηαπιεθηηζκνχο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα ζπλεξγαζηνχλ. Γφκεζε πεξηερνκέλνπ Έννοια: Φιλία Σν κεγαιχηεξν κέξνο ησλ παηδηψλ ππνζηεξίδεη φηη θηιία είλαη κηα ζρέζε ακνηβαηφηεηαο, απηναπνθάιπςεο, αιιειεπίδξαζεο, άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ην παηρλίδη. Δλψ έλα κηθξφηεξν κέξνο ησλ καζεηψλ ππνζηεξίδεη φηη ε θηιία δελ πθίζηαηαη κεηαμχ φισλ ησλ κειψλ ηεο ηάμεο. Πξφηππε δφκεζε Παξάδεηγκα Φηιίαο: Ζ Μ. ιέεη: «Φηιία είλαη λα βνεζάο ηνλ άιιν, λα παίδεηο, λα ιεο ηα κπζηηθά» Παξάδεηγκα Πνηόηεηαο θηιίαο: Ο Οξ. ιέεη: «Γηαηί εεε δελ ηαηξηάδνπκε κε φινπο έρσ θαη αιινχ θίινπο.» Δξκελεία Καηεγνξίαο Απφ ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ θαίλεηαη φηη νξηζκέλα παηδηά ζπλδένπλ άκεζα ηε θηιία κε ηηο αηνκηθέο ηνπο αλάγθεο, φπσο ην παηρλίδη, ελψ άιια αξρίδνπλ λα 63

67 αληηιακβάλνληαη ηελ έλλνηα ηνπ θίινπ σο βνεζνχ, σο γλψζηε ησλ επηζπκηψλ θαη ησλ απνζηξνθψλ ηνπ. Ζ εξκελεία απηή πξνζεγγίδεη ηελ άπνςε ηνπ Ακεξηθαλνχ Φπρνιφγνπ R. Selman, ν νπνίνο πεξηγξάθνληαο θαη αλαιχνληαο ηελ αλάπηπμε ηεο παηδηθήο θηιίαο θαη βαζηδφκελνο ζηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα θαηαιαβαίλνπλ ηελ νπηηθή ηνπ άιινπ δηέθξηλε 4 ζηάδηα εθ ησλ νπνίσλ ηα δχν καο απαζρνινχλ ζηελ ζπγθεθξηκέλε ειηθία πνπ βξίζθνληαη νη καζεηέο. ην πξψην ζηάδην, ην νπνίν πάεη κέρξη ηελ ειηθία ησλ 6 εηψλ, ηα παηδηά αληηιακβάλνληαη ηε θηιία σο εγγχηεηα θαη γεηηλίαζε, επεηδή ην παηδί δελ κπνξεί λα ππνινγίζεη ηελ νπηηθή ηνπ άιινπ εθφζνλ θπξηαξρείηαη απφ ηνλ εγσθεληξηζκφ, φπσο ππνζηήξημε θαη ν Piaget. ην δεχηεξν ζηάδην ειηθίαο 7 κε 9 ηα παηδηά έρνπλ ηελ πεπνίζεζε φηη κπνξνχλ λα δηαβάζνπλ ηελ ππνθεηκεληθή θαηάζηαζε ελφο άιινπ πξνζψπνπ κέζσ ηεο απιήο παξαηήξεζεο εμσηεξηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη ν εγσθεληξηζκφο ππνρσξεί γηα λα πάξεη ηε ζέζε ηνπ ε θαηαλφεζε ηνπ άιινπ. Οη δχν απηέο ηάζεηο αηηηνινγνχληαη απφ ην γεγνλφο φηη νη καζεηέο ηνπ δείγκαηφο καο βξίζθνληαη ζην κεηαίρκην ησλ δχν ειηθηψλ ηεο ζεσξίαο θνηλσληθνγλσζηηθήο αλάπηπμεο ηνπ Selman. Γφκεζε Πεξηερνκέλνπ Έννοια Παιτνίδι Ζ ζεκαζία ηεο έλλνηαο ηνπ παηρληδηνχ έρεη λα θάλεη πεξηζζφηεξν κε ηελ ςπραγσγία θαη ζπγρέεηαη κε ηελ έλλνηα ηεο θηιίαο. Δίλαη εκθαλέο απφ ηα ιεγφκελα ησλ πεξηζζφηεξσλ παηδηψλ φηη ηνπο αξέζεη λα παίδνπλ φινη καδί, φκσο παξαηεξνχληαη θαη δηαθνξνπνηήζεηο, φπσο ην παηρλίδη κεηαμχ ίδηνπ θχινπ. Πξφηππε Γφκεζε Παξάδεηγκα Παηρληδηνύ κε βάζε ην θύιν: Ο Γξ. ιέεη: «Ναη, φινη καδί παίδνπκε αιιά θακηά θνξά ηα αγφξηα παίδνπλ ρσξηζηά απφ ηα θνξίηζηα.» Παξάδεηγκα Οκαδηθνύ παηρληδηνύ: «Ναη, γηαηί είκαζηε φινη θίινη, καο αξέζεη λα παίδνπκε φινη καδί.» Παξάδεηγκα Φπραγσγίαο: Ο Υξ. ιέεη: «Μνπ άξεζε ην ζεαηξηθφ παηρλίδη γηαηί ήηαλ ζαλ παηρλίδη θαλνληθφ, δηαζθεδάζακε.» Δξκελεία θαηεγνξίαο 64

68 Σν παηρλίδη έρεη μερσξηζηή ζεκαζία ζηε δσή ησλ παηδηψλ θαη απηφ απνδεηθλχεηαη πξψηνλ ζε κηθξν-επίπεδν απφ ηηο απφςεηο ησλ παηδηψλ, θαζψο θαη ζε καθξν-επίπεδν απφ ηα απνηειέζκαηα δηαρξνληθψλ κειεηψλ ζηηο νπνίεο έρεη απνδεηρηεί φηη έλαο απφ ηνπο βαζηθνχο ζηφρνπο ησλ επαθψλ ηνπ παηδηνχ κε άιια παηδηά είλαη ην ζπλεξγαηηθφ θαη επηηπρεκέλν παηρλίδη. πσο δηαθαίλεηαη, ην παηρλίδη απνηειεί έλα απνηειεζκαηηθφ κέζν ηφζν γηα ηελ βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ φζν θαη γηα ηελ νπζηαζηηθφηεξε εκπινθή ησλ καζεηψλ ζηελ δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο. Φσηνγξαθία Οπηηθή Αλάιπζε θσηνγξαθηώλ ηελ πξνζέγγηζε ησλ ζχγρξνλσλ κέζσλ επηθνηλσλίαο σο πνιπηξνπηθψλ θεηκέλσλ, θαζψο απηά πεξηέρνπλ δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο επηθνηλσλίαο (γιψζζα, εηθφλα, κνπζηθή, ήρν, πθή θαη ρεηξνλνκία) (Van Leeuwen & Kerss 1995, Kress & Van Leeuwen 2001, Jewit & Oyama 2001), ρξεζηκνπνηνχκε ηελ θνηλσληθή ζεκεησηηθή πξνζέγγηζε. Με αθεηεξία ηε ζέζε φηη ε νπηηθή επηθνηλσλία, φπσο ε γισζζηθή, έρεη ηνπο θαλφλεο ηεο θαη ηε γξακκαηηθή ηεο θαη είλαη πξντφλ ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζκηθψλ πξαθηηθψλ, παξαγφκελε θαη ρξεζηκνπνηνχκελε απφ παξάγνληεο πνπ εληνπίδνληαη ζε θνηλσληθέο θαη πνιηηηζκηθέο δνκέο εμνπζίαο, πξνηείλνπλ ηε «γξακκαηηθή ηνπ νπηηθνχ θεηκέλνπ» (Grammar of Visual Design), έλα θξηηηθφ κεζνδνινγηθφ εξγαιείν, δφθηκν ζηελ αλάιπζε ζεκεησηηθψλ πεγψλ. Ζ «γξακκαηηθή» απηή ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ αλάιπζε ηνπ νπηηθνχ, θαζψο θαη ζηελ εμέηαζε ηεο ζρέζεο νπηηθνχ θαη ιεθηηθνχ θεηκέλνπ θαη, αθνινπζψληαο ηε ζεσξία ηνπ γισζζνιφγνπ M. Halliday (1978, 1994), ζηεξίδεηαη ζε ηξεηο «κεηαιεηηνπξγίεο» ηηο νπνίεο ζα αλαιχζνπκε παξαθάησ (Kress & Van Leeuwen, 1996). ε απηφ ην ζεκείν, επηρεηξήζεθε ε αλάιπζε ησλ θσηνγξαθηψλ, ε νπνία είηε πηζηνπνηεί ηα ζηνηρεία πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ παξάθξαζε είηε ηα αλαζθεπάδεη. Φσηνγξαθία 1 65

69 Α) Αλαπαξαζηαηηθή κεηαιεηηνπξγία (ideational metafunction) Οη ζπκκεηέρνληεο ηεο 1 εο εηθνλνγξαθηθήο επηθνηλσλίαο έρνπλ αλαιάβεη ελεξγεηηθφ ξφιν θαη απηφ θαίλεηαη κέζα απφ ηελ εκπινθή ηνπο κε ηα βηβιία θαη ηελ πξνζπάζεηά ηνπο λα βξνπλ ζηνηρεία πνπ ζα θαηαθέξνπλ λα ηα δηαρσξίζνπλ θαη έπεηηα λα ηα αξρεηνζεηήζνπλ ζσζηά ζηελ βηβιηνζήθε. Ζ ελέξγεηα φκσο ζα ιέγακε είλαη ακεηάβαηε, δηφηη ε δξάζε ησλ ζπκκεηερφλησλ δελ έρεη δέθηε (βι. ζηε θσηνγξαθία 1. νη καζεηέο ελψ ηνπο έρεη δεηεζεί λα δνπιέςνπλ νκαδηθά, εθείλνη επηθεληξψλνληαη ζηα βηβιία αηνκηθά ν θαζέλαο). Β) Γηαπξνζσπηθή κεηαιεηηνπξγία (interpersonal metafuction) Οη καζεηέο κεηαμχ ηνπο δελ δεκηνπξγνχλ επαθή, παξφιν πνπ ην ελδηαθέξνλ ηνπο γηα ηελ δξαζηεξηφηεηα είλαη εκθαλέο απφ ηελ ζηάζε ηνπ ζψκαηφο ηνπο (ν Οξ. έρεη ζεθσζεί φξζηνο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα δηαρσξίζεη ηα βηβιία, ν Ν. έρεη ζεθψζεη ην ζψκα ηνπ απφ ηελ θαξέθια θαη καδί κε ηελ Μ. πξνζπαζνχλ λα δηαβάζνπλ ηνπο ηίηινπο ησλ παξακπζηψλ. Ζ Δι. δελ θαίλεηαη μεθάζαξα ηη θάλεη, αιιά ην ελδηαθέξνλ ηεο είλαη κεησκέλν ζε ζρέζε κε ηα άιια 3 παηδηά.) Γ) Κεηκεληθή κεηαιεηηνπξγία (textual metafuction) 66

70 Ζ πιεξνθνξία ηεο εηθφλαο βξίζθεηαη ζην θέληξν (ηα παηδηά έρνπλ κπξνζηά ηνπο δηάθνξα παξακχζηα ηα νπνία επεμεξγάδνληαη). Ο Οξ. πνπ είλαη φξζηνο θαη βξίζθεηαη ζηελ δεμηά πάλσ γσλία ηεο εηθφλαο, δίλεη ζηνλ αλαγλψζηε ηεο θσηνγξαθίαο ην Νέν Ηδεψδεο. Απηφο δελ παξαηεξεί απιψο ην βηβιίν, αιιά έρεη κπεη ζηε δηαδηθαζία λα ην μεθπιιίζεη γηα λα απνζπάζεη πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο. Αλ ρσξίζνπκε ηελ εηθφλα ζηε κέζε κε κηα λνεηή νξηδφληηα γξακκή ζα αλαθαιχςνπκε φηη φινη νη καζεηέο ηεο νκάδαο αλήθνπλ ζην επάλσ κέξνο ηεο θσηνγξαθίαο θαη παξνπζηάδνπλ ην ηδεψδεο, απηφ δειαδή πνπ ζέιεη ε εθπαηδεπηηθφο λα επηηχρεη, λα εκπιέμεη ηνπο καζεηέο ζ απηή ηε δηαδηθαζία. Φσηνγξαθία 2 Α) Αλαπαξαζηαηηθή κεηαιεηηνπξγία (ideational metafunction) Οη δχν εθ ησλ ηξηψλ ζπκκεηερφλησλ θαίλεηαη φηη έρνπλ αλαιάβεη ελεξγεηηθφ ξφιν εκπιεθφκελνη κε ηα βηβιία πνπ έρνπλ λα αξρεηνζεηήζνπλ ζηε βηβιηνζήθε, παξφια απηά κεηαμχ ηνπο δελ ππάξρεη ζρέζε θαη επαθή. Ζ ελέξγεηα ηνπ Γξ. είλαη ακεηάβαηε, ελψ ηεο Σδ. είλαη κεηαβαηηθή γηαηί ε δξάζε ηεο έρεη δέθηε ηελ Κ. Ζ ελέξγεηα ηεο Κ. κεηαβαίλεη ζηελ Σδ. αληίζηνηρα, ε νπνία φκσο δελ ηελ ιακβάλεη (ζπλερίδεη λα 67

71 δηαβάδεη ην εμψθπιιν ηνπ βηβιίνπ). Ζ Κ., ελψ πξνζπαζεί λα έρεη έλα πην ελεξγεηηθφ ξφιν θαη απηφ θαίλεηαη απ ην ακείσην ελδηαθέξνλ ηεο ιφγσ ηεο ζηάζεο ηνπ ζψκαηφο ηεο (έρεη ζεθσζεί απφ ηελ ζέζε ηεο), παξαηεξνχκε φηη δελ έρεη κπξνζηά ηεο θαλέλα βηβιίν θαη δελ παίξλεη πξσηνβνπιία, θαζψο πεξηκέλεη απφ ηνπο ζπκκαζεηέο ηεο λα επελεξγήζνπλ καδί ηεο. Β) Γηαπξνζσπηθή κεηαιεηηνπξγία (interpersonal metafuction) Ζ Κ. δεκηνπξγεί κέζσ ηνπ βιέκκαηνο θαη ηνπ ζψκαηφο ηεο επαθή κε ηελ Σδ. θαη καο δείρλεη φηη πξνζπαζεί λα ιεηηνπξγήζεη νκαδηθά. ε αληίζεζε κε ηα άιια δχν παηδηά, ηα νπνία δελ έρνπλ θακία βιεκκαηηθή επαθή κεηαμχ ηνπο θαη ιεηηνπξγεί ην θαζέλα κφλν ηνπ. Γ) Κεηκεληθή κεηαιεηηνπξγία (textual metafuction) Σα δχν παηδηά πνπ έρνπλ άκεζε επαθή κε ηα βηβιία βξίζθνληαη δεμηά ηνπ θέληξνπ ηεο εηθφλαο θαη ζπληζηνχλ ην Νέν, ελψ ε Κ. βξίζθεηαη αξηζηεξά ηνπ θέληξνπ θαη ζπληζηά ην δεδνκέλν. Ζ θσηνγξαθία έρεη ηξαβερηεί έηζη ψζηε ζην θέληξν πνπ απνηειεί ηνλ ππξήλα ηεο πιεξνθνξίαο λα βξίζθνληαη ηα βηβιία θαζψο θαη ε πξσηφηππε ζηάζε ηεο Σδ. πνπ πεξηεξγάδεηαη ην βηβιίν. Ζ θσηνγξάθνο-εθπαηδεπηηθφο θαίλεηαη λα έρεη εζηηάζεη ηελ πξνζνρή ηνπ ζ απηή ηελ εηθφλα, δηφηη είλαη απηφ πνπ ηελ εθθξάδεη θαη κέζα απφ απηφ θαίλνληαη νη δηθέο ηεο πεπνηζήζεηο γηα ηελ ζρέζε ησλ καζεηψλ κε ηελ γλψζε θαη ηα βηβιία. Ζ εθπαηδεπηηθφο δίλεη κεγαιχηεξε έκθαζε ζηελ αλάπηπμε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο θαη ιηγφηεξν ζηελ ζπκκεηνρηθή δξαζηεξηφηεηα ησλ καζεηψλ. 68

72 Φσηνγξαθία 3 Α) Αλαπαξαζηαηηθή κεηαιεηηνπξγία (ideational metafunction) Σξία απφ ηα ηέζζεξα παηδηά έρνπλ αλαιάβεη ελεξγεηηθφ ξφιν θαη πξνζπαζνχλ λα δηαρσξίζνπλ ηα βηβιία γηα λα ηα ηνπνζεηήζνπλ κεηέπεηηα ζηα θαηάιιεια ξάθηα ηεο βηβιηνζήθεο. Ζ Μ. φκσο θαίλεηαη δπζαξεζηεκέλε ή ζθεπηηθή θαη δελ έρεη αλαιάβεη θαλέλα ξφιν κέζα ζηελ νκάδα. Ζ ελέξγεηα ηεο Μ. είλαη κεηαβαηηθή πξνο ηνλ Υξ. (θαίλνληαη κφλν ηα ρέξηα ηνπ πνπ αγθαιηάδνπλ ηα βηβιία). Σα δχν παηδηά πνπ βξίζθνληαη ζηελ δεμηά πιεπξά ηεο εηθφλαο θαίλεηαη λα ζπλεξγάδνληαη θαιχηεξα, φκσο εδψ ν Μ. έρεη πην ελεξγεηηθφ ξφιν απφ ηελ Μ. Ζ ελέξγεηα ηνπ Μ. είλαη κεηαβαηηθή πξνο ηελ Μ. θαη ην ίδην πηζηεχνπκε γηα ηελ Μ. Σέινο, θαίλεηαη μεθάζαξα φηη ηα δχν αγφξηα έρνπλ ζηα ρέξηα ηνπο βηβιία-παξακχζηα ιεηηνπξγψληαο πεξηζζφηεξν δπλακηθά, ελψ ηα θνξίηζηα παξνπζηάδνληαη πην παζεηηθά, εθφζνλ δε θαίλεηαη λα αλαιακβάλνπλ θάπνηα πξσηνβνπιία. Β) Γηαπξνζσπηθή κεηαιεηηνπξγία (interpersonal metafuction) 69

73 Ζ Μ. πνπ βξίζθεηαη δεμηά ηεο εηθφλαο δεκηνπξγεί επαθή κε ηνλ Υξ. κέζσ ελφο βιέκκαηνο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ δηαθσλία θαη απφ απνζηαζηνπνίεζε γη απηφ πνπ θάλεη ν Υξ. Ζ Μ. θαίλεηαη λα έρεη ελδηαθέξνλ γηα ηελ δξαζηεξηφηεηα γη απηφ θαη έρεη ζεθσζεί απφ ηε ζέζε ηεο εληειψο, αιιά επεηδή δελ κπνξεί λα ζπλεξγαζηεί έρεη απνκαθξπλζεί απφ ην πεδίν ηεο δξάζεο. ινη νη καζεηέο θαίλεηαη φηη δείρλνπλ ελδηαθέξνλ γηα ηελ δξαζηεξηφηεηα απηή, εθφζνλ ηα ζψκαηά ηνπο είλαη ζε φξζηα ζέζε θαη ην βιέκκα ηνπο είλαη ζηξακκέλν πξνο ηα βηβιία. Παξφια απηά, ηελ ζπγθεθξηκέλε ζηηγκή δε θαίλεηαη λα ζπλεξγάδνληαη θαη νη ηέζζεξηο καδί. Ίζσο ν Μ. ζπλεξγάδεηαη ιίγν θαιχηεξα κε ηελ Μ. (αξηζηεξά ηεο εηθφλαο). Γηα ηελ Μ. θαη ηνλ Υξ. πνπ δε θαίλνληαη ηα πξφζσπά ηνπο δελ κπνξνχκε λα γλσξίδνπκε αλ δεκηνπξγνχλ κέζσ ηνπ βιέκκαηνο επαθή. Γ) Κεηκεληθή κεηαιεηηνπξγία (textual metafuction) Σν θχξην ηδενινγηθφ κήλπκα βξίζθεηαη ζην θέληξν ηεο εηθφλαο θαη απηφ είλαη ηα βηβιία, απφ ηα νπνία εμαξηάηαη ζε έλα βαζκφ ε πνξεία ηεο ίδηαο ηεο δξάζεο. ηε βάζε ηεο εηθφλαο απεηθνλίδνληαη ηα ζξαλία πνπ βξίζθνληαη παξαηεηαγκέλα θαηά νκάδεο. Αξηζηεξά ηνπ θέληξνπ έρνπκε κηα νηθεία εηθφλα δχν καζεηψλ πνπ θνηηάδνπλ πξνο ηα βηβιία θαη πξνζπαζνχλ (ππνζέηνπκε φηη απηφ ζπκβαίλεη θαη γηα ηελ Μ. ηεο νπνίαο ηα ρέξηα βξίζθνληαη πξνο ηα βηβιία) λα ηα δηαρσξίζνπλ θαη λα δηαβάζνπλ ηνπο ηίηινπο. Γεμηά ηνπ θέληξνπ παξαηεξνχκε ην πξνβιεκαηηθφ, εθείλν πνπ δελ παξάγεη απφ θνηλνχ έξγν. Ζ Μ. (δεμηά πάλσ-λέν ηδεψδεο) θαίλεηαη λα απνζηαζηνπνηείηαη θαη λα κελ ζπκθσλεί κε ην έξγν ή κε ηνλ ηξφπν πνπ παξάγεη έξγν ν Υξ. Πξνθαλψο ε Μ. έρεη θαηαλνήζεη φηη ε δξαζηεξηφηεηα είλαη νκαδηθή θαη δηαθσλεί κε ηνλ ηξφπν πνπ ν ζπκκαζεηήο ηεο δνπιεχεη (αηνκηθά). Απηφ επηβεβαηψλεη ε εθπαηδεπηηθφο πνπ γλσξίδεη ηελ Μ. θαη ππνζηεξίδεη φηη είλαη κία καζήηξηα πνιχ ψξηκε θαη ζπλεξγάζηκε ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα παηδηά. 70

74 ηηγκηφηππν απφ ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ ζεαηξηθνχ παηρληδηνχ Με ηελ εθαξκνγή ηεο νκαδνζπλεξγαηηθήο κεζφδνπ ηα παηδηά ρσξηζκέλα ζε νκάδεο ησλ ηεζζάξσλ κειεηνχλ ην ζελάξην ηνπ έξγνπ. Σα παηδηά έρνπλ αλαζεθσκέλν ην θνξκί ηνπο θαη γεξκέλν πξνο ηα κπξνο γηα λα κπνξέζνπλ λα έρνπλ νπηηθή επαθή κε ην θείκελν. ζνλ αθνξά ηηο εθθξάζεηο ησλ παηδηψλ, αλ θαη δελ έρνπκε ηε δπλαηνηήηα νπηηθήο θαη ησλ ηεζζάξσλ ππνθεηκέλσλ, θαίλεηαη απφ ην αγφξη θαη ην θνξίηζη πνπ βξίζθνληαη αξηζηεξά ηεο εηθφλαο λα απνιακβάλνπλ ηελ φιε δηαδηθαζία. Σέινο, ην αληηθείκελν ζην νπνίν εζηηάδεη ην βιέκκα ησλ παηδηψλ βξίζθεηαη ζην θέληξν ηνπ ηξαπεδηνχ θαη απηφ ππνδειψλεη ηζνηηκία. Ζ Δλέξγεηα είλαη ακεηάβαηε, κεηαβαίλεη ζε έλα αληηθείκελν. Σα ζπλαηζζήκαηα απηά απνηππψλνληαη αθελφο ζηελ ζηαζή ησλ 2 παηδηψλ πνπ βξίζθνληαη ζε γθξν πιαλ, ηα νπνία έρνπλ αθήζεη ηε ζέζε ηνπο γέξλνληαο ην θνξκί ηνπο πξνο ην θέληξν ηνπ ελδηαθέξνληνο πνπ είλαη ην θείκελν. Δπηπιένλ, παξαηεξνχκε φηη πθίζηαηαη Γηαπξνζσπηθή κεηαιεηηνπγία θαη απφ ηνπο 4 καζεηέο κέζσ ηεο ζέαζεο ησλ απεηθνληδφκελσλ πξνζψπσλ. 71

75 ηηγκηφηππν απφ ηελ αλάγλσζε ησλ δηαιφγσλ ηνπ παξακπζηνχ ηε ζπγθεθξηκέλε θσηνγξαθία αλαπαξηζηάηαη κηά απφ ηηο ηεξηξακειείο νκάδεο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο. Ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο εηθφλαο απνηειεί ε πνηθηιία ησλ ζηάζεσλ-αληηδξάζεσλ ησλ παηδηψλ πνπ απνηππψλνληαη ζε απηήλ. Πεξηγξαθή ησλ παηδηψλ ηεο θσηνγξαθίαο πνπ κειεηνχλ ην ζεαηξηθφ θείκελν κε ζθνπφ λα ην εθηειέζνπλ: Θα μεθηλήζνπκε απφ ηελ ζέζε ηνπ θεηκέλνπ ζην νπνίν κεηαβαίλεη ε νπηηθή ησλ ππνθεηκέλσλ. Σν θείκελν ηεο κειέηεο, ελψ ζα πεξηκέλακε λα βξίζθεηαη ζην θέληξν, βξίζθεηαη ζηελ δεμηά πιεπξά ηνπ ζξαλίνπ, ε νπνία έρεη θαη ηελ άκεζε δηαρείξεζή ηνπ. Γίπια ζην θνξίηζη απεηθνλίδεηαη ν Υ., ν νπνίνο έρεη γχξεη ην θνξκί ηνπ πξνο ηα κπξνο θαη αθνπκπάεη ηνπο αγθψλεο ζην ζξαλίν. ην θέληξν ηεο εηθφλαο βξίζθεηαη ε Μ., ε νπνία έρεη γχξεη ην θνξκί ηεο πξνο ηελ θαηεχζπλζε πνπ βξίζθεηαη ην θείκελν. Σέινο, ζηελ δεμηά πιεπξά ηεο εηθφλαο απεηθνλίδεηαη ν Μ., ν νπνίνο δελ έρεη θακία νπηηθή επαθή κε ην θείκελν, ελψ ην βιέκκα ηνπ εζηηάδεη ζηελ Δ., ην θνξίηζη δειαδή πνπ θαηέρεη ην θείκελν. Σνηνπηνηξφπσο, νη ζηάζεηο ησλ πξνζψπσλ θαη ε ζέζε ηνπ θεηκέλνπ καο δίλνπλ ηελ εληχπσζε φηη ζηελ νκάδα ιαλζάλνπλ ζρέζεηο εμνπζίαο. Πην ζπθεθξηκέλα, ην θνξίηζη πνπ θάζεηαη απφ ηελ αξηζηεξή πιεπξά θαίλεηαη λα έρεη «ην πάλσ ρέξη» ζηελ νκάδα, αθνχ έρεη δηαηεξήζεη ην αληηθείκελν θαη κεηαβαίλεη ε πξνζνρή πξνο ην κέξνο ηεο. Σν αγφξη θαη ην θνξίηζη απνδέρνληαη ηελ θπξηαξρία ηεο Δ., ζε αληηζέζε κε ηνλ Μ., ν νπνίνο έρεη απνζπξζεί 72

76 απφ ηελ δξαζηεξηφηεηα. ηελ εξκελεία απηή νδεγνχκαζηε ηφζν απφ ηελ ζηάζε ηνπ ζψκαηνο φζν θαη απφ ην θαηεπζπλφκελν βιέκκα πξνο ηελ Δ. ην βάζνο ηεο εηθφλαο θαίλεηαη ε νκάδα παηδηψλ πνπ ζπλεξγάδεηαη αξκνλίθα. Ζ θσηνγξαθία πεξηθιχεη αληίζεηα δέπγή (επηηπρεκέλε ζπλεξγάζηα θαη κε ζπλεξγαζία). Ζ Οπηηθή ηεο θσηνγξάθηαο είλαη απφ παλψ, σζηφζν βαζηθή καο πξφζεζε ήηαλ λα απνηππσζεί ζε κηά θσηνγξαθία ε δξάζε ησλ δχν νκάδσλ, ψζηε λα επηηεπρζεί κηά ζχγθξηζε. ηηγκίνηππν απφ ην ζεαηξηθφ παηρλίδη (ν ρνξφο ησλ θίισλ) Αλαπαξαζηαηηθή κεηαιεηηνπξγία Ζ ζπγθεθξηκέλε θσηνγξαθία απεηθνλίδεη ηελ ηεηξακειή νκάδα πνπ απνηειείηαη απφ 2 θνξίηζηα θαη 2 αγφξηα, λα θξαηνχλ ζθηρηά ηα ρέξηα ηνπο θαη λα εθηεινχλ ρνξεπηηθνχο βεκαηηζκνχο ζηα πιαίζηα ηνπ ζεαηξηθνχ παηρληδηνχ. Απφ ηηο εθθξάζεηο ησλ πξνζψπσλ ηνπ θνξηηζηνχ θαη ηνπ αγνξηνχ ηεο αξηζηεξήο πιεπξάο θαίλεηαη λα επηθξαηηεί επράξηζην θιίκα πνπ πξνάγεη ηελ ζπλεξγαζία. Σα παηδηά ληψζνπλ άλεηα θαη παξφηη δελ ππάξρεη νπηηθή επαθή, πξφθεηηαη γηα κεηαβαηηθή ελέξγεηα (transactive). Ο ρνξφο είλαη ηειεηνπξγία ζηελ νπνία αιιειεπηδξνχλ ηα ππνθείκελα. Θέαζε ησλ απεηθνληδφκελσλ πξνζψπσλ 73

77 Ζ θσηνγξαθία έρεη ηξαβερηεί ζε νξηδόληηα γσλία, ε νπνία δεκηνπξγεί ζην ζεαηή ηελ αίζζεζε ηεο εκπινθήο ζε απηφ πνπ αλαπαξίζηαηαη, κπνξεί λα είλαη: α) νξηδόληηα κεησπηθή γσλία (αθξηβψο απέλαληί ηνπ), ψζηε λα παξνπζηάδνληαη απηά σο αληηθείκελα ζηα νπνία είλαη εκπιεθφκελνο/ε (ή ζα κπνξνχζε λα ήηαλ, ζχκθσλα κε ην/ηε δσγξάθν ή απηφλ πνπ επέιεμε ηελ εηθφλα). 1.5.ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Απφ ηα δεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ αλάιπζε ηεο ζπλέληεπμεο, ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαη ησλ θσηνγξαθηψλ παξαηεξνχκε φηη νη καζεηέο ζην ζχλνιφ ηνπο θαηφξζσζαλ λα θέξνπλ εηο πέξαο φιεο ηηο νκαδηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλέιαβαλ ηφζν ζηελ δεκηνπξγία βηβιηνζήθεο φζν θαη ζηελ εθηέιεζε ηνπ ζεαηξηθνχ παηρληδηνχ. ινη νη καζεηέο έδεημαλ ελδηαθέξνλ θαη ζπκκεηείραλ κε ελζνπζηαζκφ. Δπηπιένλ, επηδεηνχζαλ ην θαιχηεξν δπλαηφ απνηέιεζκα, θαζψο θαη ηελ επηβξάβεπζε ηφζν απφ ηνπο θξηηηθνχο θίινπο φζν θαη απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ. Απφζπαζκα απφ ην εκεξνιφγην ηεο εθπαηδεπηηθνχ: «Ο ελζνπζηαζκφο ηνπο ήηαλ κεγαιχηεξνο απ φηη ζπλήζσο ζηελ θαζεκεξηλή δηαδηθαζία ηεο εθπαηδεπηηθήο πξάμεο, δηφηη ήηαλ γη απηνχο θάηη δηαθνξεηηθφ θαη ηαπηφρξνλα ηνπο επεξέαδε ην γεγνλφο φηη βξίζθνληαλ ζηελ ηάμε θαη νη θξηηηθνί θίινη». (βι. παξάξηεκα ζει.74) Σν ελδηαθέξνλ ησλ καζεηψλ πξνεξρφηαλ επίζεο θαη απφ ην ίδην ην παξακχζη. Δδψ αμίδεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ην παξακχζη απφ κφλν ηνπ ππνθξχπηεη θάπνηεο ιεηηνπξγίεο θαηά ηνλ Prop V. Οη εξεπλεηέο θαηαζθεπάδνληαο ην παξακχζη ζχκθσλα κε ηηο ιεηηνπξγίεο πνπ απηφ πξέπεη λα επηηπγράλεη θαη ηα λνήκαηα πνπ πξέπεη λα θέξεη, αιιά θαη επεξεαζκέλνη απφ ην πνιηηηθφ-θνηλσληθφ πιαίζην ζην νπνίν δξνπλ, ζπλεηδεηά δεκηνχξγεζαλ έλαλ ιφγν εχπεπην ζηα παηδηά, απνζθνπψληαο ζηελ πηνζέηεζε ηέηνησλ αμηψλ, φπσο ηεο θηιίαο πνπ παξνπζηάζηεθε ζαλ νκαδηθφηεηα. Παξφια απηά, θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο πξνεηνηκαζίαο ηνπ παξακπζηνχ θαη ηεο αιιειεπίδξαζεο ησλ καζεηψλ, παξαηεξήζεθε ηφζν απφ ηα δεδνκέλα ηεο Έξεπλαο Γξάζεο φζν θαη απφ ηηο παξαηεξήζεηο ηεο εθπαηδεπηηθνχ θαη ησλ θξηηηθψλ θίισλ φηη νη καζεηέο δελ θαηάθεξαλ ζην ζχλνιφ ηνπο θαη ζε φιε ηελ δηάξθεηα λα ζπλεξγαζηνχλ. Τπήξραλ ζπγθξνχζεηο (φπσο πξνέθπςε απφ ηα ιεγφκελα ησλ 74

78 καζεηψλ ζηε ζπλέληεπμε), ππήξραλ ζρέζεηο εμνπζίαο κέζα ζηηο νκάδεο (θάηη πνπ θάλεθε απφ ηελ αλάιπζε ησλ θσηνγξαθηψλ θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηεο εθπαηδεπηηθνχ θαη ησλ θξηηηθψλ θίισλ). Οη ηζρπξέο πξνζσπηθφηεηεο (φπσο απηέο θαίλνληαη απφ ην θνηλσληφγξακκα θαη ηηο θσηνγξαθίεο) έρνπλ πην ελεξγεηηθφ ξφιν απφ ηα ππφινηπα κέιε ησλ νκάδσλ, ελψ παξαηεξήζεθε θαη ην θαηλφκελν δχν καζεηέο λα επηζθηάδνπλ ηνπο ππφινηπνπο ηεο νκάδαο, λα ηζαθψλνληαη κεηαμχ ηνπο θαη λα κελ κπνξνχλ ηειηθά λα ζπλεξγαζηνχλ. Μέζα απφ ηηο θσηνγξαθίεο επηπιένλ θαίλεηαη φηη θάπνηα παηδηά ιεηηνχξγεζαλ ζε αηνκηθφ επίπεδν. Δπίζεο, ππήξραλ ζηηγκέο αληαγσληζκνχ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ εληφο ησλ νκάδσλ θαη ιηγφηεξν κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ νκάδσλ. ζνλ αθνξά ηνπο δχν άμνλεο πνπ ζέζακε, δειαδή ηελ βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, αιιά θαη ηελ βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ απηή θαζαπηή, γηα ηελ επίηεπμε ηνπ βαζηθνχ ζηφρνπ πξνέθπςαλ ηα παξαθάησ ζπκπεξάζκαηα: ρεηηθά κε ηελ βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο καζεζηαθήο δηαδηθαζίαο, ζεσξνχκε φηη νη ζηφρνη επεηεχρζεζαλ ζε κεγάιν βαζκφ, εθφζνλ νη νκάδεο νινθιήξσζαλ επαξθψο θαη ηηο δχν δξαζηεξηφηεηεο, ηφζν ηελ ηαμηλφκεζε ησλ βηβιίσλ ζηε ζρνιηθή βηβιηνζήθε φζν θαη ηελ αλάγλσζε, θαηαλφεζε θαη δξακαηνπνίεζε ηνπ παξακπζηνχ. Δπηπξνζζέησο, ζεσξνχκε φηη ν δεχηεξνο άμνλαο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ αλάπηπμε ησλ ζρέζεσλ απηψλ θαζαπηψλ, δηεξεπλήζεθε απιψο απφ ηα παηδηά, ήξζαλ ζε κηα πξψηε επαθή, δέρηεθαλ εξεζίζκαηα θαη ζθέθηεθαλ πάλσ ζηελ έλλνηα ηεο θηιίαο. κσο, δελ κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη ε Γξάζε απηή άιιαμε άξδελ ηηο απφςεηο, ηηο αληηιήςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηα πνπ είραλ έσο ηφηε γηα ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο, αιιά ππνζέηνπκε, φρη κε απφιπηε βεβαηφηεηα, φηη θάπνηνη καζεηέο κπνξεί λα κεηέβαιιαλ ηελ αληίιεςε ή αθφκα λα πξνζέγγηζαλ ζπκκαζεηέο ηνπο κε ζθνπφ λα ηνπο θάλνπλ θίινπο. Ζ παξαπάλσ ππφζεζε ζηεξίδεηαη ζηα δεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ ζπλέληεπμε (απφζπαζκα: «ηψξα ζα πξνζπαζήζσ λα ηνπο θάλσ φινπο θίινπο κνπ») θαη απφ ηα κεηαδεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ έπεηηα απφ ηελ 1 ε Γξάζε (παξάδεηγκα απφ ην εκεξνιφγην ηεο εθπαηδεπηηθνχ: «θπξία παίμακε φινη καδί θπλεγεηφ»). 1.6.ΑΝΑΣΟΥΑΜΟ 75

79 Μεηά ην ηέινο ηνπ 1 νπ θχθινπ ηεο Γξάζεο θαη ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ νδεγεζήθακε ζηα επξήκαηα ηεο Έξεπλαο Γξάζεο, ηα νπνία καο δεκηνχξγεζαλ εξσηήκαηα πνπ ζα επηρεηξήζνπκε λα απαληήζνπκε ζηνλ δεχηεξν θχθιν Γξάζεο. Σα εξσηήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ είλαη ηα εμήο: 1) Καηά πφζν ηα κεζνδνινγηθά εξγαιεία πνπ επηιέμακε ζηελ 1 ε Γξάζε έθεξαλ πινχζηα δεδνκέλα πξνο δηεξεχλεζε; 2) Δηδηθφηεξα, θαηά πφζν ην θιεηζηφ εξσηεκαηνιφγην ήηαλ θαηάιιειν γηα κηα ηέηνηνπ είδνπο πνηνηηθή έξεπλα; 3) Παξφκνηνο πξνβιεκαηηζκφο πξνθχπηεη θαη γηα ηελ επηινγή ησλ εξσηήζεσλ ηεο εκη-δνκεκέλεο ζπλέληεπμεο. Ήηαλ θαηάιιεια θηηαγκέλε γηα ηελ άληιεζε δεδνκέλσλ; 4) Καηά πφζν ν ιφγνο ησλ θξηηηθψλ θίισλ θαη ηεο εθπαηδεπηηθνχ έθεξε εθ ησλ πξνηέξσλ κηα ηδενινγία θαη κ απηφ ηνλ ηξφπν θαηεχζπλε ηνλ ιφγν ησλ καζεηψλ; Πην ζπγθεθξηκέλα, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ην θιεηζηφ εξσηεκαηνιφγην δελ ελδείθλπηαη γηα πνηνηηθέο έξεπλεο, φπσο είλαη ε Έξεπλα Γξάζεο, δηφηη απνδίδεη θπξίσο πνζνηηθά δεδνκέλα θαη δελ δίλεη «πινχζην» πιηθφ πξνο αλάιπζε. Πίζσ απφ έλα θιεηζηνχ ηχπνπ εξσηεκαηνιφγην απνζησπψληαη πνιιά πξάγκαηα. ζν γηα ηελ εκη-δνκεκέλε ζπλέληεπμε πνπ ζπληάμακε, θαηφπηλ αλαζηνραζκνχ, θξίλακε φηη κεξηθά απφ ηα εξσηήκαηα πνπ ζέζακε δελ πξνρσξνχζαλ ζε βάζνο, κε απνηέιεζκα νη απαληήζεηο ησλ καζεηψλ λα κέλνπλ ζε έλα πξψην επίπεδν εξκελείαο. Ηδηαίηεξνο πξνβιεκαηηζκφο δεκηνπξγήζεθε ζηελ νκάδα θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο απνκαγλεηνθψλεζεο, φπνπ ήηαλ εκθαλήο ε απφπεηξα εκθχζεζεο ησλ πξντδεάζεσλ πνπ έθεξαλ νη εξεπλεηέο ζην πεδίν ηεο έξεπλαο. Οη ίδηεο νη εξσηήζεηο θαηεχζπλαλ ηνλ ιφγν ησλ καζεηψλ. Δπηπιένλ, θάλεθε φηη νξηζκέλεο θνξέο νη εξεπλεηέο επηθξνηνχζαλ ηηο απαληήζεηο ησλ καζεηψλ ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ηνπο έβξηζθαλ ζχκθσλνπο. (απφζπαζκα απφ ζπλέληεπμε: -Γνχιεςε θαιά ε νκάδα ζνπ; -Ναη -Γηαηί; -Γηαηί ζπλεξγαζηήθακε -Μπξάβν Δι.!) Βειηησηηθέο θηλήζεηο πνπ ζα εθαξκφζνπκε ζηελ 2 ε Γξάζε: 1) Καηφπηλ αλαζηνραζκνχ θξίλακε φηη ζα ήηαλ πξνηηκφηεξν ε 2 ε Γξάζε λα θηλείηαη ζε έλα πεξηζζφηεξν ρεηξαθεηηθφ πιαίζην πνπ ζα αθήλεη φζν ην 76

80 δπλαηφλ κεγαιχηεξα πεξηζψξηα ειεπζεξίαο θηλήζεσλ θαη δπλαηνηήησλ αλάιεςεο πξσηνβνπιηψλ απφ ηνπο καζεηέο. 2) Δπηπιένλ, κέζα απφ ηνλ αλαζηνραζκφ νδεγνχκαζηε ζηελ ηξνπνπνίεζε θαη βειηίσζε ησλ εξεπλεηηθψλ εξγαιείσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζακε. Με άιια ιφγηα ζα επηδηψμνπκε λα δεκηνπξγήζνπκε θαηαιιειφηεξα κεζνδνινγηθά εξγαιεία, ηα νπνία ζα είλαη πην επέιηθηα θαη απνδνηηθά γηα ηνλ ζθνπφ πνπ ηα ζέινπκε. 3) πσο πξνέθπςε απφ ηα δεδνκέλα, ζηελ 1 ε Γξάζε εζηηάζακε πεξηζζφηεξν ζηελ βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ ζηα πιαίζηα ηεο δηαδηθαζίαο κάζεζεο, παξακεξίδνληαο ηελ αλάπηπμε ησλ ίδησλ ησλ ζρέζεσλ. απηφ ζα πξνζπαζήζνπκε λα ζηξαθνχκε ζηελ 2 ε Γξάζε, κεηά θαη απφ ηηο δηάθνξεο άιιεο νκαδνζπλεξγαηηθέο δηδαζθαιίεο πνπ έρνπλ γίλεη θαη εθηφο δξάζεο πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. 2. ΓΔΤΣΔΡΟ ΚΤΚΛΟ ΓΡΑΖ 2.1.ΑΝΑΘΔΧΡΖΜΔΝΟ ΥΔΓΗΑΜΟ Απνθαζίζηεθε ε δεχηεξε δξάζε λα γίλεη μαλά ζην κάζεκα ηεο Δπέιηθηεο Εψλεο θαη λα αλαθέξεηαη ζηελ ελδεηθηηθή ζεκαηηθή πεξηνρή «Αγσγή Τγείαο» πνπ πξνηείλεη ην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα. Ζ επηινγή ηνπ ζέκαηνο ηεο δεχηεξεο δξάζεο δελ ήηαλ θαζφινπ ηπραία, εθφζνλ ε εθπαηδεπηηθφο εθπνλνχζε θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ρξνληάο έλα project κε ζέκα ηε Γηαηξνθή. Μέζα απφ ηε ζπγθεθξηκέλε βησκαηηθή δηδαζθαιία θαιιηεξγνχληαη δηαζεκαηηθά ε γιψζζα, ηα καζεκαηηθά θαη ε αηζζεηηθή αγσγή. ρέδην Γηδαζθαιίαο 2 ε Γξάζε 3 ε Γηδαζθαιία Θέκα: Ζ Πίηζα ηεο Φηιίαο Υξφλνο Γηεμαγσγήο Μαζήκαηνο: 90 ιεπηά ηφρνη ηεο δηδαζθαιίαο: Οη καζεηέο/ηξηεο πξέπεη: Να αζθήζνπλ ηε θαληαζία θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπο. 77

81 Να εκπιαθνχλ ζε δηαθνξεηηθνχ ηχπνπ δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ε καγεηξηθή, θαηαλνψληαο φηη ην ζρνιείν είλαη ρψξνο πνπ ζα έξζνπλ ζε επαθή κε πνηθίιεο δηαδηθαζίεο, δηαθνξνπνηψληαο ηελ ζθέςε φηη πξφθεηηαη απνθιεηζηηθά γηα ρψξν αλάγλσζεο, γξαθήο θαη αξηζκεηηθήο. Να ζπδεηήζνπλ γηα ζέκαηα πγηεηλήο δηαηξνθήο. Να πηνζεηήζνπλ λέεο ζηάζεηο θαη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο. Να ζθεθηνχλ θαη λα ζπδεηήζνπλ γηα ην πψο ε πίηζα ηνπο ζα γίλεη λνζηηκφηεξε επηιέγνληαο πεξηζζφηεξν πγηεηλά πιηθά. Να αλαπηχμνπλ ηελ κεηαμχ ηνπο ζπλεξγαζία κέζα απφ ηελ καγεηξηθή. Να θαιιηεξγήζνπλ ζπλαηζζήκαηα απνδνρήο ηνπ άιινπ θαη λα απνθηήζνπλ θηιηθή δηάζεζε. Να εμαζθεζνχλ ζηελ γξαθή ιέμεσλ. Να εκπινπηίζνπλ ην ιεμηιφγηφ ηνπο. Να αλαπηχμνπλ ηνλ πξνθνξηθφ ηνπο ιφγν. Να αλαπηχμνπλ πξσηνβνπιίεο θαη ελεξγεηηθή ζπκκεηνρή ζην κάζεκα. Να γεπηνχλ θαη λα απνιαχζνπλ ηελ πίηζα πνπ νη ίδηνη/ίδηεο έθηηαμαλ. Να πξνζεγγίζνπλ ην «ζηξαηεγηθφ ιφγν», ιφγν δειαδή, ζχκθσλα κε ηνλ N. Fairclough, πξνζαλαηνιηζκέλν ζε ρξεζηηθνχο ζθνπνχο, ζηελ επίηεπμε απνηειεζκάησλ (Βαζηιάθε Α., Γηαλλαθνπδάθεο Λ., 2009: 60). Να ελζηεξληζηνχλ λέεο αμίεο, φπσο ε ακνηβαηφηεηα, ε αιιειεγγχε θαη ν ζεβαζκφο. Δπνπηηθά κέζα: Πίηεο γηα πίηζα, ληνκάηα, ηπξί, αιιαληηθά Σαςάθηα, θνχξλνο, πηάηα, ραξηνπεηζέηεο, πνδηέο Υαξηφληα θάλζνλ ιεπθά θαη ρξσκαηηζηά, καξθαδφξνη Φσηνγξαθηθή κεραλή Πίλαθαο Γηδαθηηθέο ελέξγεηεο: Αθνχ θαισζνξίζνπκε ηνπο θξηηηθνχο θίινπο ζηελ ηάμε, ζα μεθηλήζεη ην κάζεκα κε κηα κηθξή θνπβέληα γχξσ απφ ην ζέκα ηεο δεκηνπξγίαο κηαο πίηζαο. Οη καζεηέο εξσηνχληαη γηα ηα πιηθά πνπ ρξεηάδεηαη κηα πίηζα θαη απηά θαηαγξάθνληαη ζηνλ πίλαθα. 78

82 ηελ ζπλέρεηα, νη καζεηέο/ηξηεο εθθξάδνληαη πάλσ ζε ζέκαηα πγηεηλήο θαη αλζπγηεηλήο δηαηξνθήο θαη ζπδεηνχλ γηα ην πψο ζα κπνξνχζαλ λα θηηάμνπλ κία πίηζα κε πγηεηλά πιηθά. Έπεηηα δεκηνπξγείηαη κηα ζπληαγή γηα κηα θαιή πίηζα πνπ πεξηιακβάλεη ηα παξαθάησ ζηάδηα: πιηθά, πξνεηνηκαζία, δηαδηθαζία, ζεξβίξηζκα. Ζ ίδηα δηαδηθαζία αθνινπζείηαη γηα ηε ζπγθξφηεζε ηεο ζπληαγήο ηεο θηιίαο. Οη καζεηέο ζα εξσηεζνχλ γηα ηα «ζπζηαηηθά», ηηο αμίεο δειαδή πνπ δηέπνπλ ηε θηιία. Αθνχ ζπδεηήζνπλ γηα ηηο αμίεο, ζα ηηο γξάςνπλ ζε ρξσκαηηζηφ ραξηφλη. Έηζη ζα δεκηνπξγεζεί ε ζπληαγή ηεο θηιίαο. Σν επφκελν βήκα είλαη ε εθηέιεζε ηεο ζπληαγήο θαη ε δεκηνπξγία κηαο πξαγκαηηθήο πίηζαο απφ θάζε νκάδα. Σα παηδηά αθήλνληαη ειεχζεξα λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηα πιηθά πνπ επηζπκνχλ θαη λα απηνλνκήζνπλ. Σν ςήζηκν αθνινπζεί θαη ε δηαδηθαζία νινθιεξψλεηαη κε ηελ θαηαλάισζε ηεο πίηζαο. Οη καζεηέο, ηέινο, ζα δσγξαθίζνπλ θάηη ζρεηηθφ κε ηελ θηιία ζε νκάδεο θαη ζα ην παξνπζηάζνπλ ελψπηνλ φισλ ησλ καζεηψλ/ηξηψλ ηεο ηάμεο. 2.2.ΓΡΑΖ ηηο 31 Μάηνπ 2010 ήξζαλ νη θξηηηθνί θίινη γηα πέκπηε θνξά ζην ζρνιείν κε ζθνπφ ηελ δξάζε θαη ηελ παξαηήξεζε. Ζ εθπαηδεπηηθφο έθαλε ηε δηδαζθαιία θαη νη θξηηηθνί θίινη έθαλαλ ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε. Αθνχ νη καζεηέο δηαηχπσζαλ ειεχζεξα ηηο ηδέεο ηνπο ζρεηηθά κε ηα πιηθά πνπ κπνξνχκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε γηα λα θηηάμνπκε κηα πίηζα, γξήγνξα πξνρψξεζαλ ζηελ θαηαζθεπή ηεο δηθήο ηνπο πίηζαο. Οη θξηηηθνί θίινη αλέιαβαλ λα βνεζήζνπλ απφ κία νκάδα θαη ηελ ηξίηε νκάδα αλέιαβε ε εθπαηδεπηηθφο. Παξάιιεια παξαηεξνχζαλ ζχκθσλα κε ηνπο δείθηεο-ππνδείθηεο. ζε ψξα ςήλνληαλ νη πίηζεο, έγηλε κηα αλαινγία-αληηζηνηρία ησλ ζπζηαηηθψλ ηεο πίηζαο κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θηιίαο. Έηζη, θαη πάιη ειεχζεξα νη καζεηέο εμέθξαζαλ ηηο ζέζεηο ηνπο ζρεηηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ θαηά ηε γλψκε ηνπο απνδίδνληαη ζηε θηιία θαη παξάιιεια ηα θαηέγξαθαλ ζε κηα αθίζα κε ηίηιν «ε πίηζα ηεο θηιίαο», ηελ νπνία θαηαζθεχαζαλ νη ίδηνη. 79

83 ηε ζπλέρεηα, ε θάζε νκάδα δεκηνχξγεζε κηα δσγξαθηά κε ζέκα ηε θηιία. ην δηάζηεκα πνπ πέξαζε νινθιεξψζεθε ην ςήζηκν φισλ ησλ πηηζψλ θαη ηα παηδηά κε ελζνπζηαζκφ πξνρψξεζαλ ζηελ θαηαλάισζή ηνπο. Μεηά ην ηέινο ηεο δξάζεο νη θξηηηθνί θίινη θέξαζαλ ζνθνιάηεο ηνπο καζεηέο, ηνπο επραξίζηεζαλ γηα ηε ζπλεξγαζία θαη ηνπο απνραηξέηηζαλ κε πνιιέο επρέο γηα ην θαινθαίξη πνπ έξρεηαη. Σα εξεπλεηηθά εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηήζακε ζπλνιηθά ζηε δεχηεξε δξάζε γηα ηελ ζπιινγή δεδνκέλσλ είλαη ηα εμήο: παξαηήξεζε, δσγξαθηέο, εξκελεία γξαπηνχ ιφγνπ. θνπφο καο είλαη ε ηξηγσλνπνίεζε. 2.3.ΑΝΑΛΤΖ ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΧΝ ΔΡΓΑΛΔΗΧΝ ηε δεχηεξε δξάζε επηιέμακε λα αληιήζνπκε δεδνκέλα κέζσ ησλ παξαηεξήζεσλ ησλ θξηηηθψλ θίισλ θαη ηεο εθπαηδεπηηθνχ, ηεο εηθαζηηθήο παξέκβαζεο-δσγξαθηάο ησλ καζεηψλ, ηεο θσηνγξαθίαο θαη ηνπ ιφγνπ ησλ καζεηψλ απφ ηελ ζπληαγή ηεο πίηζαο ηεο θηιίαο πνπ είραλ δεκηνπξγήζεη ζπλνιηθά νη καζεηέο/ηξηεο ζην ραξηφλη. Παξαηήξεζε Γίλεηαη ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε απφ ηνπο θξηηηθνχο θίινπο θαη ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο εξεπλψκελεο ηάμεο ζχκθσλα κε ηνπο δείθηεο-ππνδείθηεο πνπ είρακε εθζέζεη ζηελ αξρή. ΓΔΗΚΣΖ 1 oο : Οκαιή δηεμαγσγή καζήκαηνο ΤΠΟΓΔΗΚΣΔ 1. Γελ ζηακαηάεη ην κάζεκα απφ ζπγθξνχζεηο καζεηψλ ή απφζπαζε πξνζνρήο. ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ Αξρηθά δελ παξαηεξνχληαη ζπγθξνχζεηο, αιιά φηαλ αξρίδεη ε δηαδηθαζία ηεο ζπλεξγαζίαο δχν καζεηέο δηαθσλνχλ. πγθεθξηκέλα, ν Γξ. θαη ε Δι. καιψλνπλ γηαηί ε δεχηεξε δελ αθήλεη ηνλ πξψην λα εθθξάζεη ηε γλψκε ηνπ. Παξεκβαίλεη ε εθπαηδεπηηθφο γηα λα ζηακαηήζνπλ. Πάλησο, νη δηαθνπέο είλαη αηζζεηά κεησκέλεο ζε έληαζε θαη ζπρλφηεηα ζε 80

84 ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε δξάζε. 2. πκκεηνρή πνιιψλ παηδηψλ κε ηξφπν Ζ εθπαηδεπηηθφο πξνζπαζεί λα πνπ λα δείρλεη ζεβαζκφ. δηαηεξήζεη ην ζεβαζκφ φζνλ αθνξά ηελ ζπκκεηνρή ησλ καζεηψλ, θάηη πνπ επηηπγράλεηαη κφλν αξρηθά. Οη πεξηζζφηεξνη ζεθψλνπλ ην ρέξη ηνπο ή απεπζχλνληαη ζηε δαζθάια πξηλ λα κηιήζνπλ. κσο, θάπνηνη ζπλερίδνπλ λα παίξλνπλ ην ιφγν δηαθφπηνληαο ηνπο ζπκκαζεηέο ηνπο. Απηφ ζπκβαίλεη θαηά θχξην ιφγν απφ ηνλ Νηθ. θαη ην Μαλ., νη νπνίνη πεηάγνληαη ζπλέρεηα. Ο Νηθ. δηαθφπηεη αθφκα θαη ηελ εθπαηδεπηηθφ γηα λα κηιήζεη ν ίδηνο. 3. πλαηζζήκαηα ησλ καζεηψλ θαηά ηελ ια ηα παηδηά θαίλεηαη λα έρνπλ ζεηηθά δηεμαγσγή ηνπ καζήκαηνο. ζπλαηζζήκαηα θαη δείρλνπλ ελζνπζηαζκφ θαη ραξά κε ηε δξαζηεξηφηεηα. Υακνγεινχλ ζηελ αλαθνίλσζε ηεο δεκηνπξγίαο ηεο «πίηζαο ηεο θηιίαο» θαη ε ηδέα φηη ζα δεκηνπξγήζνπλ κφλνη ηνπο ηε δηθή ηνπο πίηζα ηνπο πξνθαιεί δένο. ΓΔΗΚΣΖ 2 oο : Αλάπηπμε πιινγηθήο Γεκηνπξγηθόηεηαο ΤΠΟΓΔΗΚΣΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ 4. Παξνπζίαζε νκαδηθψλ εξγαζηψλ Οη καζεηέο ζην ζχλνιφ ηνπο θαηάθεξαλ λα θέξνπλ ζε πέξαο ηηο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλέιαβαλ, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη επηηεχρζεθε ν ζηφρνο ηεο νκαδηθφηεηαο. Μφλν ζηελ ηξίηε νκάδα δηαπηζηψζεθαλ κηθξνπξνβιήκαηα, γηαηί δχν καζεηέο (ε 81

85 5. Αλάιεςε ζπιινγηθψλ πξσηνβνπιηψλ 6. Πνηφηεηα ζπλεηζθνξάο ζηελ νκάδα Δι. θαη ν Γξ.) δηαθσλνχζαλ γηα ηελ επηινγή ηνπ ζρεδίνπ ηεο δσγξαθηάο. ηελ πνξεία φκσο ε θαηάζηαζε βειηηψζεθε θαη ζ απηή ηελ νκάδα. ε γεληθέο γξακκέο θαίλεηαη λα αλαιακβάλνπλ ζπιινγηθέο πξσηνβνπιίεο ηα κέιε θαη ησλ ηξηψλ νκάδσλ. Μφλν ν Οξ. απφ ηελ πξψηε νκάδα δελ ζπκκεηέρεη ζηελ φιε δξαζηεξηφηεηα θαη δξα πεξηζζφηεξν αηνκηθά, ρσξίο λα παίξλεη πξσηνβνπιία. Κάηη αληίζηνηρν ζπκβαίλεη θαη κε ηε Μαξ. απφ ηελ ηξίηε νκάδα, ε νπνία απιά ζπκθσλεί κε ηνπο ππφινηπνπο. κσο, ζε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε δξάζε, βιέπνπκε φηη ν Οξ. έρεη αηζζεηή βειηίσζε ζε απηφ ηνλ ηνκέα, αθνχ βάδεη θαη απηφο πιηθά ζηελ πίηζα θαη δίλεη ηδέεο πνπ ηηο αθνχεη ε νκάδα ηνπ γηα ηελ επηινγή ηνπ ζρεδίνπ δσγξαθηθήο. ινη νη καζεηέο πξνζπαζνχλ λα ζπλεηζθέξνπλ ζηελ νκάδα ηνπο άιινηε ελεξγά θαη άιινηε εθθξάδνληαο απιά ηελ άπνςή ηνπο. Δμαίξεζε απνηειεί ν Μαλ., ν νπνίνο δελ έρεη αμηφινγεο ηδέεο θαη έηζη αληί λα βνεζάεη ηελ νκάδα ηνπ, ηελ απνπξνζαλαηνιίδεη απφ ην ζηφρν ηεο κε απνηέιεζκα λα θαζπζηεξεί ε φιε δξαζηεξηφηεηα. 82

86 ΓΔΗΚΣΖ 3 oο : Γξαζηεξηόηεηεο εθπαηδεπηηθνύ ΤΠΟΓΔΗΚΣΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ 4. Ζ δηδαζθαιία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ Ζ εθπαηδεπηηθφο ζε θάζε πεξίπησζε πξνσζεί ή παξεκπνδίδεη ηε πξνσζεί ηε ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ θαη ζπλεξγαζία ησλ καζεηψλ ηνπο επηζεκαίλεη ηε ζεκαζία πνπ έρεη ε έλλνηα απηή, θαζψο θαη ηε ζεκαζία ηνπ νκαδηθνχ πλεχκαηνο. ηηο πεξηπηψζεηο πνπ παξεκβαίλεη ε εθπαηδεπηηθφο, βιέπνπκε φηη ππάξρεη ζπλεξγαζία, αιιά έπεηηα απφ ιίγε ψξα ζηελ ηξίηε νκάδα ππάξρνπλ δηαθσλίεο, αθνχ ε Δι. ζέιεη λα επνπηεχεη ηελ φιε δξαζηεξηφηεηα θαη δελ δέρεηαη ηηο απφςεηο ησλ ζπκκαζεηψλ ηεο. 5. Οη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ Ζ ζεκεξηλή δξαζηεξηφηεηα θαίλεηαη φηη εθπαηδεπηηθνχ ζπλάδνπλ κε ηα θάλεη ηδηαίηεξα ραξνχκελνπο φινπο ηνπο ελδηαθέξνληα ησλ καζεηψλ καζεηέο, άξα ζπλάδεη θαη κε ηα ελδηαθέξνληά ηνπο. Σν γεγνλφο απηφ απνδεηθλχεηαη επίζεο απφ ηε ζπκκεηνρή θαη ελεξγνπνίεζε καζεηψλ πνπ δελ δξαζηεξηνπνηνχληαη φηαλ πξφθεηηαη γηα γλσζηηθά καζήκαηα θαη γεληθά ζεσξνχληαη πην «αδχλακνη». 6. Ο εθπαηδεπηηθφο αθήλεη ε απηή ηε δξάζε ππάξρεη κεγάιε ειεπζεξία θηλήζεσλ ζηνπο ειεπζεξία θηλήζεσλ θαη δπλαηφηεηεο καζεηέο ηνπ πξσηνβνπιίαο απφ ηνπο καζεηέο. θέθηνληαη κφλνη ηνπο θαη βάδνπλ ζηελ πίηζα ηα πιηθά ηεο αξεζθείαο ηνπο θαη αθφκε δηαηππψλνπλ θαη γξάθνπλ ειεχζεξα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θηιίαο. Ζ εθπαηδεπηηθφο δελ παξεκβαίλεη ζ απηά, σζηφζν δελ κπνξεί λα επηηξέςεη ηελ πιήξε ειεπζεξία θηλήζεσλ κέζα 83

87 ζηελ ηάμε, δηφηη νη καζεηέο απφ ηνλ ελζνπζηαζκφ ηνπο είλαη αλήζπρνη θαη κε ην ζφξπβν πνπ θάλνπλ ελνρινχλ ηα δηπιαλά ηκήκαηα. Δπηπιένλ, θάπνηνη αλνηγνθιείλνπλ ην θνχξλν γηα λα παξαθνινπζνχλ ηελ πξφνδν ηεο πίηζαο κε θίλδπλν λα θανχλ. ΓΔΗΚΣΖ 4 νο : πλεξγαζία ζηε κάζεζε ΤΠΟΓΔΗΚΣΔ ΠΑΡΑΣΖΡΖΔΗ 4. Πνηφηεηα ζπλεξγαζίαο 1 α. Τςειή πνηφηεηα ζπλεξγαζίαο ηηο δχν απφ ηηο ηξεηο νκάδεο βιέπνπκε φηη ππάξρεη πςειή πνηφηεηα ζπλεξγαζίαο. Ζ δεχηεξε νκάδα είλαη απηή πνπ ζπλεξγάδεηαη θαιχηεξα θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δξάζεο, αθνχ πξψηα ζπδεηνχλ θαη έπεηηα ζπλαπνθαζίδνπλ ηη ζα θάλνπλ. Αιιά θαη ε πξψηε νκάδα ζπλεξγάδεηαη ηθαλνπνηεηηθά, θαζψο βιέπνπκε φηη ε Μαξ. ζπδεηά δηεμνδηθά κε ηα ππφινηπα κέιε γηα ην ηη ζα δσγξαθίζνπλ. 1 β. Υακειή πνηφηεηα ζπλεξγαζίαο ηελ ηξίηε νκάδα παξαηεξνχληαη κηθξνπξνβιήκαηα ζηε κεηαμχ ηνπο ζπλεξγαζία. Ζ Δι. ππνδεηθλχεη ηη πξέπεη λα δσγξαθίζνπλ, ρσξίο λα αθήλεη πεξηζψξηα θαη ζηα ππφινηπα κέιε λα εθθξάζνπλ ηε γλψκε ηνπο θαη φηαλ ηειηθά νη άιινη δχν καζεηέο ζπκθσλνχλ, ν Νηθ. αξλείηαη λα ην δερηεί θαη επηκέλεη λα πεξάζεη ηε δηθή ηνπ ηδέα. 5. Δπίηεπμε ζηφρσλ ηνπ καζήκαηνο Δθφζνλ ε φιε δξαζηεξηφηεηα 84

88 κέζα απφ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία 6. Μέζα απφ ηελ νκαδνζπλεξγαηηθή δηδαζθαιία ηξνπνπνίεζεο ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ καζεηψλ νινθιεξψλεηαη επηηπρψο, επηηπγράλεηαη έηζη θαη ν θχξηνο ζηφρνο ηνπ καζήκαηνο. Αιιά, παξφιν πνπ φινη νη καζεηέο κηινχλ γηα ζπλεξγαζία, ν ζηφρνο πεξί ζπλεξγαζίαο πνπ είρακε ζέζεη δελ επηηπγράλεηαη πιήξσο, αθνχ ε ηξίηε νκάδα έρεη θάπνηα κηθξνπξνβιήκαηα. ηε ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα βιέπνπκε λα ζπκκεηέρνπλ θαη καζεηέο πνπ δελ αλαιάκβαλαλ πξσηνβνπιία ζε άιιεο πεξηπηψζεηο θαη ιεηηνπξγνχζαλ πεξηζζφηεξν αηνκηθά. Γηα παξάδεηγκα ν Οξ., ν νπνίνο έρεη θαιέο ηδέεο θαη ηηο εθθξάδεη ζηελ νκάδα ηνπ, αλαθέξεη θαη θαηαγξάθεη αξθεηά ραξαθηεξηζηηθά γηα ηε θηιία θαη βάδεη ν ίδηνο πιηθά ζηελ πίηζα. Δπίζεο, βιέπνπκε ηελ ελεξγνπνίεζε θαη ζπκκεηνρή καζεηψλ πνπ ζεσξνχληαη πην «αδχλακνη» απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ θαη ζηελ πεξίπησζε γλσζηηθψλ καζεκάησλ παξακέλνπλ παζεηηθνί θαη αδηάθνξνη. Εσγξαθηέο Γηα λα κειεηήζνπκε ηε ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε ελφο αηφκνπ απφ ηηο δσγξαθηέο ηνπ ειέγρνπκε ηνλ ηξφπν πνπ απηφ ρξεζηκνπνηεί: ηηο γξακκέο, ηηο κνξθέο, ηελ επηινγή ησλ ρξσκάησλ, ηνλ ηξφπν πνπ θαηαλέκεη ηνλ δσγξαθηθφ ηνπ ρψξν, ην κέγεζνο ηνπ ζρεδίνπ. Σα ζπζηαηηθά θάζε θαιιηηερληθνχ έξγνπ είλαη: ε κνξθή θαη ην πεξηερφκελν. Ζ πξψηε απνηειεί ηε ζχλζεζε ησλ ηππηθψλ ζηνηρείσλ (ελφηεηα, ζπκκεηξία, αξκνλία θ.ιπ.) πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα λα δεκηνπξγήζνπλ κηα ηδέα. Αληίζεηα, ην πεξηερφκελν είλαη ην 85

89 ζχλνιν ησλ ζηνηρείσλ πνπ ρξεζηκεχνπλ σο πιηθφ γηα ηελ πιήξσζε θαη ηελ έθθξαζε ηνπ δεκηνπξγήκαηνο ψζηε λα έρεη θάπνην λφεκα. Απφ ηε κειέηε, φκσο, ελφο παηδηθνχ ζρεδίνπ θηλδπλεχνπκε λα θαηαιήμνπκε ζε θαληαζηηθά ή εζθαικέλα ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ παηδηνχ, γηαηί θάζε ζρέδην είλαη πξντφλ κηαο ζπγθηλεζηαθήο εθδήισζεο ζε κηα νξηζκέλε θαηάζηαζε. Γηα λα είλαη ζσζηή, ινηπφλ, ε δηάγλσζε πξέπεη λα ζπλδένπκε ην ζρέδην κε έλα πιήζνο άιισλ εθδειψζεσλ θαη λα κελ αγλννχκε ηηο ζπλζήθεο θάησ απφ ηηο νπνίεο δεκηνπξγήζεθε, ηα πξφζσπα πνπ ήηαλ θνληά ηνπ, θαζψο θαη ηελ πξφζθαηξε ςπρηθή ηνπ δηάζεζε. Σέινο, πξέπεη λα γλσξίδνπκε φηη νη πιεξνθνξίεο πνπ ζα ζπιιέμνπκε κέζσ ηεο δσγξαθηθήο δελ είλαη δπλαηφ λα είλαη πινχζηεο, παξά χζηεξα απφ καθξνρξφληα νξηδφληηα παξαηήξεζε, ε νπνία λα επεθηείλεηαη ζε πνιιά παηδηθά ζρέδηα ησλ ίδησλ πξνζψπσλ πνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο ζηηγκέο θαη ζε δηαθνξεηηθή ειηθία. ρνιηαζκόο παηδηθήο δσγξαθηθήο Εσγξαθηά1: 86

90 Σν φιν ζρέδην ζπλεηξκηθά παξαπέκπεη ζην πιαλεηηθφ ζχζηεκα θαη ζπγθεθξηκέλα ζηε Γε θαη ηνπο αζηεξηζκνχο πνπ βξίζθνληαη δηάζπαξηνη γχξσ ηνπο. Σε ζέζε ηεο Γεο εδψ πήξε κηα κεγάιε θαξδηά. Ζ θαξδηά ζπκβνιίδεη ηα πξψηα αηζζεκαηηθά ζθηξηήκαηα ησλ παηδηψλ, αιιά θαη γεληθφηεξα ηελ αγάπε, ηελ εηξήλε, ηε ζπλαδέιθσζε θαη ζρεηίδεηαη άκεζα κε ην ζέκα ηεο δσγξαθηάο πνπ ήηαλ ε θηιία. Σν κπιε ρξψκα είλαη ζπλπθαζκέλν κε αλεπηπγκέλε ινγηθή θαη ξπζκηδφκελε ζπλαηζζεκαηηθή ζπκπεξηθνξά. Ζ ηνπνζέηεζε ηεο θαξδηάο ζηε κέζε ηνπ ραξηηνχ εθθξάδεη αζθάιεηα, ελψ ηα κηθξνζθνπηθά ζρέδηα (αζηέξηα γχξσ απφ ηελ θαξδηά) θαλεξψλνπλ παηδηά ζπλεζηαικέλα, αιιά ηαπηφρξνλα θαη ππνθείκελα πνπ ζπλαληνχλ δπζθνιίεο ζηελ πξνζαξκνγή ηνπο. Εσγξαθηά 2: Σν ζπγθεθξηκέλν ζρέδην δείρλεη κηα παξέα ραξνχκελσλ παηδηψλ πνπ παίδνπλ, γεινχλ θαη απνιακβάλνπλ κηα βφιηα ζηε θχζε. Έηζη αθξηβψο αληηιακβάλνληαη ηα κηθξά παηδηά ηελ έλλνηα ηεο θηιίαο. 87

91 Σν θπζηθφ πεξηβάιινλ παξαπέκπεη ζηελ αγλφηεηα θαη ζηελ απνζηξνθή ζε νηηδήπνηε ηερλεηφ, πξνζπνηεηφ ή ςεχηηθν. Σν γεγνλφο φηη νη αλζξψπηλεο κνξθέο ηνπ ζρεδίνπ είλαη πεξίπνπ ίζνπ κεγέζνπο, θαλεξψλεη ηζφηεηα θαη απψιεηα ζρέζεσλ εμνπζίαο. Ο ήιηνο ζπκβνιίδεη ζπρλά ηνλ παηέξα ηνπ παηδηνχ θαη απφ ην κέγεζνο πνπ επηιέγεη ην παηδί λα ηνπ δψζεη εθθξάδεη ηε ζεκαζία πνπ πξνζδίδεη ζην ξφιν ηνπ παηέξα. Σν γεγνλφο φηη ηα αληηθείκελά ηνπο είλαη βαζηζκέλα θάπνπ (ζην έδαθνο), δείρλεη παηδηά πξνζγεησκέλα, πνπ έρνπλ ζπλαίζζεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη αίζζεκα αζθάιεηαο. Σα έληνλα ρξψκαηα ηνπ ζρεδίνπ θαλεξψλνπλ φηη ηα παηδηά ηελ ψξα πνπ δσγξαθίδνπλ βξίζθνληαη ζε κηα θαηάζηαζε έληαζεο, ελψ ε πνιπρξσκία γεληθφηεξα δεκηνπξγεί αίζζεκα ραξάο θαη επζπκίαο. Εσγξαθηά 3: Ζ κεγάιε δηάζηαζε ηνπ ζρεδίνπ (θαιχπηεη πεξηζζφηεξν απφ ην κηζφ ηεο ζειίδαο) ππνδειψλεη ζηγνπξηά θαη εκπηζηνζχλε ζηνλ εαπηφ, εμσζηξέθεηα θαη πιεζσξηθφηεηα. 88

92 Ζ θπξηαξρία ηνπ πξάζηλνπ ρξψκαηνο δειψλεη επηκνλή, πείζκα, επηζπκία γηα δηάθξηζε, θαζψο θαη ζηξνθή ζηνλ εαπηφ. Ζ Γε πνπ βξίζθεηαη ζην θέληξν δείρλεη αζθάιεηα, ελψ παξαδνζηαθά είλαη ζπλδεδεκέλε κε ηελ αγάπε, ηελ εηξήλε θαη ηε ζπλαδέιθσζε ησλ ιαψλ. Σα παηδηά πνπ είλαη πηαζκέλα ρέξη ρέξη θαη είλαη ζρεδηαζκέλα γχξσ απφ ηε Γε θαίλεηαη ζαλ λα ηελ αγθαιηάδνπλ, λα ηελ πξνζηαηεχνπλ ή λα ρνξεχνπλ γχξσ ηεο, γεγνλφο πνπ επίζεο δειψλεη αγάπε, εηξήλε θαη ζπλαδέιθσζε θαη ηαπηφρξνλα ηαηξηάδεη κε ην ζέκα ηεο δσγξαθηάο πνπ ήηαλ ε θηιία. Γεληθά, θαη νη ηξεηο νκάδεο πνπ έιαβαλ κέξνο ζηελ δξαζηεξηφηεηα έδεημαλ ελζνπζηαζκφ θαη πξνζπκία γηα ζπκκεηνρή. ια ηα ζρέδηα ζπλεηξκηθά παξαπέκπνπλ θαη ζρεηίδνληαη κε ηε θηιία, ε νπνία ήηαλ θαη ην ζέκα πνπ ηνπο δεηήζεθε λα θαληαζηνχλ θαη λα απεηθνλίζνπλ ζηηο δσγξαθηέο ηνπο. κσο, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ζηελ 1 ε θαη ζηελ 3 ε δσγξαθηά ε έλλνηα ηεο θηιίαο παξνπζηάδεηαη πην αθεξεκέλα θαη δελ ζα πεξίκελε θάπνηνο απφ παηδηά ηεο Α Γεκνηηθνχ λα ηε ζπλδένπλ άκεζα κε ηελ αγάπε (ζρέδην κε θαξδηά) θαη ηε ζπλαδέιθσζε (ζρέδην κε Γε). Αληίζεηα, πηζηεχνπκε φηη ε 2 ε δσγξαθηά βξίζθεηαη πην θνληά ζηελ ειηθία θαη ηε ζθέςε ησλ κηθξψλ καζεηψλ. Σέινο, θαίλεηαη φηη ηα κέιε ησλ νκάδσλ ζπλεξγάζηεθαλ ηθαλνπνηεηηθά θαη δηαζθέδαζαλ ηελ φιε δηαδηθαζία. Δξκελεία γξαπηνύ ιόγνπ Απφ ηελ εξκελεπηηθή αλάιπζε ελφο γξαπηνχ κπνξνχκε λα νδεγεζνχκε ζε πνιιά ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ην άηνκν πνπ ην εκπλεχζηεθε θαη ην έγξαςε, ιακβάλνληαο ππφςελ ηε ζχληαμε θαη ηε γξακκαηηθή, ηελ νξνινγία θαη ζπλνιηθά ηνλ ηξφπν γξαθήο ηνπ. κσο, ζηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε δελ έρνπκε κπξνζηά καο έλα νινθιεξσκέλν θείκελν, αιιά κεκνλσκέλνπο φξνπο πνπ απεηθνλίδνληαη σο ραξαθηεξηζηηθά ηεο θηιίαο. Έηζη, απηφ πνπ ζα εμεηάζνπκε είλαη αλ θαη θαηά πφζν νη φξνη απηνί ζπλδένληαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κε ηελ έλλνηα ηεο θηιίαο, αιιά θαη πνχ παξαπέκπνπλ ή ηί ζπκβνιίδνπλ νη ίδηνη. Εεηήζεθε, ινηπφλ, απφ ηνπο κηθξνχο καζεηέο λα πξνζπαζήζνπλ λα ζθεθηνχλ θαη λα γξάςνπλ πνηά λνκίδνπλ φηη είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά-ζπζηαηηθά ηεο θηιίαο θαη κ απηφ ηνλ ηξφπν λα δεκηνπξγήζνπλ ηελ «πίηζα ηεο θηιίαο». 89

93 Παξά ηα νξζνγξαθηθά ηνπο ιάζε, πνπ δηθαηνινγνχληαη ιφγσ ειηθίαο, ηα παηδηά θαίλεηαη λα έρνπλ έξζεη ζε επαθή κε εζηθέο αμίεο θαη αξρέο πνπ ζπλδένληαη θαη ραξαθηεξίδνπλ κηα θηιία. Βέβαηα, είλαη δχζθνιν γηα παηδηά ηεο Α Γεκνηηθνχ λα έρνπλ θαηαλνήζεη ζε βάζνο έλλνηεο ηφζν πεξίπινθεο θαη δπζλφεηεο, αιιά θαη κφλν ε ηξηβή καδί ηνπο θέξλεη ζεηηθά απνηειέζκαηα θαη αθήλεη ειπίδεο γηα ην κέιινλ. Αο δνχκε πην αλαιπηηθά ηα ζπζηαηηθάραξαθηεξηζηηθά πνπ έδσζαλ ηα παηδηά ζηε θηιία: Αγάπε: ζεκαηνδνηεί ηα αγλά αηζζήκαηα θαη είλαη απνδεζκεπκέλε απφ ζπκθέξνληα, εμνπζίεο, αληηπάζεηεο ή κίζνο. Οκαδηθφηεηα: ζπκβνιίδεη ηελ επγελή άκηιια, ην νκαδηθφ πλεχκα πνπ απνζηξέθεηαη ηνλ αηνκνθεληξηζκφ θαη ηνλ εγσηζκφ θαη πξνβάιιεη ηελ ηζφηεηα. Βνήζεηα ζηηο δχζθνιεο ζηηγκέο: παξαπέκπεη ζην γλσζηφ ξεηφ «νη θίινη ζηηο δχζθνιεο ζηηγκέο θαίλνληαη» θαη απνηειεί θαίξην ραξαθηεξηζηηθφ γηα κηα νπζηαζηηθή θηιία. Αιήζεηα: εθθξάδεη ηελ εηιηθξίλεηα πνπ πξέπεη λα ππάξρεη ζε κηα θηιία πνπ νθείιεη λα είλαη απαιιαγκέλε απφ κπζηηθά θαη ςέκαηα. 90

94 Δηξήλε: ζπκβνιίδεη ηε ζπλαδέιθσζε, ηελ απαιιαγή απφ έρζξεο, κίζε θαη αληηπάζεηεο. πληξνθηθφηεηα: θαηαδεηθλχεη ηελ αλάγθε ησλ παηδηψλ λα έρνπλ ηελ παξέα, ηε ζπληξνθηά ησλ ζπλνκειίθσλ ηνπο, γεγνλφο πνπ απνηειεί βαζηθή αλαπηπμηαθή ιεηηνπξγία ηεο παηδηθήο ειηθίαο. πλεξγαζία: παξαπέκπεη ζηελ αξκνληθή ζπλχπαξμε ησλ αηφκσλ θαη ηδηαίηεξα ηα παηδηά ηε ζεσξνχλ απαξαίηεηε κέζα ζε κηα θηιία, θαζψο ρσξίο απηήλ ππάξρνπλ αληηπαξαζέζεηο θαη δεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα. εβαζκφο: αλαθέξεηαη ζηνλ αιιεινζεβαζκφ θαη ηελ αιιεινθαηαλφεζε πνπ πξέπεη λα έρνπλ ηα άηνκα γηα λα ππάξμεη κηα νπζηαζηηθή θηιία. Υαξά: παξαπέκπεη ζε έλα αίζζεκα επθνξίαο, επράξηζηεο δηάζεζεο θαη ελζνπζηαζκνχ πνπ ζπλδένπλ ηα παηδηά κε ηε θηιία, θαζψο ζε απηέο ηηο κηθξέο ειηθίεο θίινη ηνπο είλαη απηνί πνπ παίδνπλ καδί. Φξνληίδα: ζπλάδεη κε ηελ πξνζηαζία θαη ην αίζζεκα αζθάιεηαο πνπ αλαδεηνχλ ηα παηδηά ζε κηα θηιία. Δκπηζηνζχλε: θαιχπηεη ηελ αλάγθε ησλ παηδηψλ γηα εθκπζηεξεχζεηο, θαζψο φπσο καο ιέλε «θίινο είλαη απηφο πνπ ιεο ηα κπζηηθά ζνπ». Μνληκφηεηα-ζηαζεξφηεηα: εθθξάδεη ην δηαρξνληθφ ραξαθηήξα ηεο θηιίαο, αθνχ φπσο αλαθέξνπλ νη καζεηέο «ε θηιία είλαη παληνηηλή». Έλλνηεο φπσο ε αγάπε, ε θξνληίδα, ε ζπλεξγαζία, ε ζπληξνθηά θαίλεηαη λα είλαη ζεκαληηθέο γηα ηα παηδηά. Ζ «πίηζα ηεο θηιίαο» ιεηηνχξγεζε ηειηθά σο κέζνλ έθθξαζεο θαη επηθνηλσλίαο κε ην πεξηβάιινλ θαη απνηέιεζε έλα είδνο θαζξέπηε ηεο παηδηθήο ςπρήο. 2.4.ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Απφ ηα δεδνκέλα πνπ πξνέθπςαλ, ηφζν απφ ηηο παξαηεξήζεηο ηεο εθπαηδεπηηθνχ θαη ησλ θξηηηθψλ θίισλ, φζν θαη απφ ηα ζρέδηα δσγξαθηθήο ησλ παηδηψλ, θαζψο θαη απφ ηελ εξκελεία ησλ ζπζηαηηθψλ-ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ ηα παηδηά έγξαςαλ ζην ραξηφλη «ε πίηζα ηεο θηιίαο», κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη νη καζεηέο ζην ζχλνιφ ηνπο θαηφξζσζαλ λα θέξνπλ ζε πέξαο φιεο ηηο νκαδηθέο δξαζηεξηφηεηεο πνπ αλέιαβαλ. 91

95 Σφζν ε δεκηνπξγία ηεο νκαδηθήο πίηζαο φζν θαη ε θαηαζθεπή ηεο αθίζαο κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θηιίαο θαη ηα ζρέδηα δσγξαθηθήο κε ζέκα ηε θηιία νινθιεξψζεθαλ επηηπρψο θαη κέζα ζηα πιαίζηα ηνπ πξνβιεπφκελνπ ρξφλνπ. ε γεληθέο γξακκέο, απφ ηηο αλαιχζεηο ηεο παηδηθήο δσγξαθηθήο δηαθαίλεηαη ε χπαξμε ελφο εχζπκνπ θιίκαηνο, κηαο αίζζεζεο ραξάο θαη γηνξηήο πνπ επηθξαηεί ζηελ ηάμε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δξάζεο απηήο. ε απηφ, βέβαηα, ζπληειεί θαη ε ίδηα ε επηινγή ησλ δξαζηεξηνηήησλ, θαζψο νη ζπγθεθξηκέλεο δελ παξαπέκπνπλ ηφζν ζε γλσζηηθφ κάζεκα, αιιά πεξηζζφηεξν ζε παηρλίδη, γεγνλφο πνπ εγείξεη θαη ην ελδηαθέξνλ ησλ κηθξψλ καζεηψλ. Δπηπξνζζέησο, φπσο πξνθχπηεη απφ ηηο παξαηεξήζεηο ησλ θξηηηθψλ θίισλ θαη ηεο εθπαηδεπηηθνχ, ζηελ εχζηνρε επηινγή ησλ δξαζηεξηνηήησλ απνδίδεηαη θαη ε ελεξγνπνίεζε θαη ζπκκεηνρή νξηζκέλσλ καζεηψλ πνπ γεληθά ζεσξνχληαη πην «αδχλακνη» απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο ηάμεο, αθνχ ζηελ πεξίπησζε γλσζηηθψλ καζεκάησλ παξακέλνπλ παζεηηθνί θαη αδηάθνξνη. Δπίζεο, παξαηεξείηαη θάπνηα βειηίσζε ζε καζεηέο πνπ παξέκελαλ ζησπεινί, δνχιεπαλ πεξηζζφηεξν αηνκηθά παξά νκαδηθά θαη δελ αλαιάκβαλαλ πξσηνβνπιία, φπσο ν Οξ. Αθφκε, απφ ηελ εξκελεία ησλ φξσλ πνπ ζεκείσζαλ ηα παηδηά ζην ραξηφλη θαίλεηαη φηη έθεξαλ πξντδεάζεηο απφ ηηο έλλνηεο πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ θαη επαλαιάκβαλαλ δηαξθψο ε εθπαηδεπηηθφο θαη νη θξηηηθνί θίινη. Ο ζεβαζκφο, ε νκαδηθφηεηα θαη ε ζπλεξγαζία ήηαλ ιέμεηο πνπ είραλ εηπσζεί μαλά θαη μαλά κέζα ζηελ ηάμε. Έηζη, θαίλεηαη φηη απηέο είραλ δηαπεξάζεη ζηνπο καζεηέο θαη ηηο ζπλέδεζαλ ακέζσο κε ηε θηιία, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη ηηο είραλ θαηαλνήζεη πιήξσο. ίγνπξα ε λεαξή ηνπο ειηθία απνηειεί αλαζηαιηηθφ παξάγνληα γηα ηελ θαηαλφεζε θαη εκβάζπλζε ζε ηφζν πεξίπινθνπο θαη δπζλφεηνπο φξνπο. Χζηφζν, θαη ε απιή επαθή κ απηνχο ζεσξείηαη αμηνζεκείσηε, αθνχ αθήλεη πεξηζψξηα θαη ειπίδεο γηα πεξαηηέξσ αλάπηπμε ζην κέιινλ. ε ζρέζε κε ηελ πξψηε δξάζε, θάλεθε φηη ηα παηδηά έδεημαλ κεγαιχηεξν ελδηαθέξνλ θαη ζπκκεηείραλ κε πεξηζζφηεξν ελζνπζηαζκφ. Αλ θαη φια επηδεηνχζαλ ην θαιχηεξν δπλαηφ απνηέιεζκα, ζε απηή ηε δξάζε ν αληαγσληζκφο κεηαμχ ηνπο ήηαλ αηζζεηά κεησκέλνο ζε ζχγθξηζε κε ηελ πξψηε. Χζηφζν, δείγκαηα αληαγσληζκνχ θαη έιιεηςεο ζπλεξγαζίαο δηαπηζηψζεθαλ θαη ζε απηήλ ηε δξάζε. 92

96 Δπηπιένλ, ζεσξνχκε φηη ν ζηφρνο πνπ είρακε ζέζεη γηα κηα πεξηζζφηεξν ρεηξαθεηηθή δξάζε ζε ζχγθξηζε κε ηελ πξνεγνχκελε επηηεχρζεθε, θαζψο νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ επηιέμακε απηή ηε θνξά άθελαλ κεγαιχηεξα πεξηζψξηα ειεπζεξίαο θηλήζεσλ θαη δπλαηφηεηαο αλάιεςεο πξσηνβνπιηψλ απφ ηνπο καζεηέο. κσο, ζε κηα ζρνιηθή ηάμε κε παηδηά κηθξήο ειηθίαο δελ κπνξεί πνηέ λα επηηεπρζεί πιήξσο ε ειεπζεξία θηλήζεσλ ησλ καζεηψλ, δηφηη πάληα ειινρεχνπλ θίλδπλνη. Σέινο, ζε απηή ηε δξάζε, κέζσ ησλ δξαζηεξηνηήησλ πνπ επηιέμακε, θξίλνπκε φηη εζηηάζακε πεξηζζφηεξν ζηελ βειηίσζε ησλ ίδησλ ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ καζεηψλ, ε νπνία θαηά ηε γλψκε καο παξνπζίαδε θαη ην κεγαιχηεξν πξφβιεκα, παξακεξίδνληαο ηε βειηίσζε ησλ ζρέζεσλ ζηα πιαίζηα ηεο δηαδηθαζίαο κάζεζεο. 2.5.ΑΝΑΠΑΝΣΖΣΑ ΔΡΧΣΖΜΑΣΑ Μεηά ην ηέινο θαη ηνπ 2 νπ θχθινπ ηεο Γξάζεο θαη ηελ αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ νδεγεζήθακε ζηα επξήκαηα ηεο Έξεπλαο Γξάζεο, ηα νπνία καο δεκηνχξγεζαλ ηα παξαθάησ εξσηήκαηα: 1) Ση είδνπο πξντδεάζεηο έθεξαλ νη εξεπλεηέο σο πξνο ηελ επηινγή ηνπ ζέκαηνο, ησλ κεζφδσλ θαη ησλ ηερληθψλ πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ; 2) Καηά πφζν κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζε κηα ζρνιηθή ηάμε έλα νινθιεξσηηθά ρεηξαθεηηθφ κνληέιν δηδαζθαιίαο; 3) Μήπσο θαη ε ίδηα ε Έξεπλα Γξάζεο εμ νξηζκνχ δελ επηηξέπεη έλα κνληέιν εληειψο ρεηξαθεηηθφ; 4) Καηά πφζν θαη ζε πνην βαζκφ ηειηθά κπνξεί λα ειέγμεη θαη λα βειηηψζεη θάπνηνο ηηο δηακαζεηηθέο ζρέζεηο; 93

97 ΔΠΗΛΟΓΟ Κιείλνληαο ηελ έξεπλα δξάζεο, ζα ήζεια λα επηζεκάλσ φηη αλ είρακε πεξηζζφηεξν ρξφλν ζηε δηάζεζή καο, ζα επηρεηξνχζακε λα απαληήζνπκε ηα εξσηήκαηα πνπ δεκηνπξγήζεθαλ κεηά ην ηέινο ηεο 2 εο δξάζεο, πξαγκαηνπνηψληαο κηα επφκελε, αλαζεσξεκέλε δξάζε. Οθείισ λα ηνλίζσ φηη ην ρξνληθφ δηάζηεκα θαηά ην νπνίν πξαγκαηνπνηήζεθε ε έξεπλα δξάζεο καο ήηαλ εμαηξεηηθά ζχληνκν θαη ζπλεπψο ηα απνηειέζκαηα πνπ ζα κπνξνχζε λα επηθέξεη ήηαλ εμαηξεηηθά πεξηνξηζκέλα. Γηα λα γίλεη κηα νπζηαζηηθφηεξε δνπιεηά απφ ηελ έξεπλα δξάζεο κε πην εκθαλή απνηειέζκαηα, απαηηείηαη κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα, αιιά θαη κεγαιχηεξε εκπεηξία θαη αθνζίσζε απφ ηε κεξηά ησλ εξεπλεηψλ. Χζηφζν, ε έξεπλα δξάζεο καο έδσζε ηε δπλαηφηεηα λα ζπλεξγαζηνχκε θαη εκείο ζαλ νκάδα, λα δνχκε ηηο δπζθνιίεο πνπ απαηηεί ε νκαδηθφηεηα θαη λα κπνχκε κ απηφ ηνλ ηξφπν ζηε ζέζε ησλ καζεηψλ. Δπηπιένλ, γίλακε θνκκάηη απηήο ηεο έξεπλαο, θαηνξζψλνληαο λα δηαπιέμνπκε ηε ζεσξία κε ηε πξάμε, ηε δηδαζθαιία κε ηελ έξεπλα. ια απηά καο βνήζεζαλ λα ζθεθηνχκε θαη λα αλαζεσξήζνπκε θάπνηεο παγησκέλεο ζέζεηο πνπ είρακε ζρεηηθά κε ηηο κεζφδνπο δηδαζθαιίαο θαη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα γεληθφηεξα. Έηζη, απνδείρζεθε φηη αθφκα θαη κηα ηφζν πεξηνξηζκέλε ρξνληθά έξεπλα κπνξεί λα επηθέξεη ζεηηθά απνηειέζκαηα, αλ ππάξρεη ζσζηφο ηξφπνο πξνζέγγηζεο πξνο ηα εξεπλψκελα άηνκα, αιιά θαη θαιή δηάζεζε θαη ππνκνλή απφ ηελ πιεπξά ησλ ίδησλ ησλ εξεπλεηψλ. Σέινο, απνηηκψληαο ηελ παξαπάλσ έξεπλα δξάζεο, ζεσξνχκε φηη απηή δελ πξέπεη λα κείλεη απνζεθεπκέλε ζην ξάθη κηαο βηβιηνζήθεο. Αληίζεηα, πξέπεη λα απνηειέζεη αθνξκή γηα πξνβιεκαηηζκφ φισλ ησλ θνξέσλ πνπ ζπλδένληαη κε ηελ παηδεία θαη ηδηαίηεξα ησλ δηδαζθφλησλ, ησλ γνλέσλ θαη ησλ καζεηψλ. Δπειπηζηνχκε, δε, ε παξαπάλσ έξεπλα δξάζεο λα ζπλερηζηεί ζην κέιινλ απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ ηεο εξεπλψκελεο ηάμεο, έηζη ψζηε λα ππάξμνπλ πην νξαηά απνηειέζκαηα, ή αθφκα θαη λα εξεπλεζεί ην ίδην ζέκα ζε έλα άιιν ηκήκα καζεηψλ, έηζη ψζηε λα ππάξρεη έλα κέηξν ζχγθξηζεο. Βέβαηα, είλαη γλσζηφ φηη κηα έξεπλα δξάζεο δελ κπνξεί πνηέ λα επαλαιεθζεί θάησ απφ ηηο ίδηεο ζπλζήθεο. 94

98 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ

99 1

100 2

101 3

102 4

103 5

104 6

105 7

106 8

107 9

108 10

109 11

110 12

111 13

112 14

113 15

114 16

115 17

116 18

117 19

118 20

119 21

120 22

121 23

122 24

123 25

124 26

125 27

126 28

127 29

128 30

129 31

130 32