ΦΥΣΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΘΙΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

Transcript

1 Αντώνιος Καµπάς Επίκουρος Καθηγητής Προπονητικής Τµήµα Επιστήµης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισµού ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης ΦΥΣΙΚΗ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΘΙΣΤΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Καµπάς, Α., Χριστοφορίδης, Χ., Γιαννακίδου,., Φατούρος, Ι., Αγγελούσης, Ν. Τµήµα Επιστήµης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισµού ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης Περίληψη Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν ο προσδιορισµός της σχέσης µεταξύ φυσικής δραστηριότητας και καθιστικής συµπεριφοράς σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Το δείγµα της µελέτης αποτέλεσαν 102 παιδιά (49 αγόρια και 53 κορίτσια) ηλικίας 48 έως 79 µηνών (Μ.Ο.=60.67, Τ.Α.=7.07). Η φυσική δραστηριότητα µετρήθηκε µε τη χρήση ενός βηµατόµετρου Yamax SW-200, ενώ η καθιστική συµπεριφορά καταγράφηκε µε τη χρήση ερωτηµατολογίου που συµπληρώθηκε από τους γονείς των παιδιών. Για την ανάλυση των δεδοµένων χρησιµοποιήθηκε ανάλυση διακύµανσης για έναν παράγοντα (one-way ANOVA). Από τα αποτελέσµατα δε διαπιστώθηκε στατιστικά σηµαντική επίδραση του ΒΜΙ στον αριθµό των βηµάτων/εβδοµάδα (F=.411, p=.672), στον αριθµό των χλµ./εβδοµάδα (F=.411, p=.673) και στις καθιστικές ώρες (F=.004, p=.996). Ωστόσο, στατιστικά σηµαντικές διαφορές παρατηρήθηκαν στο επίπεδο φυσικής δραστηριότητας µεταξύ παιδιών που έβλεπαν τηλεόραση λιγότερο από 1 ώρα ηµερησίως (αριθµός βηµάτων/εβδοµάδα: M.O.= , T.A.= και συνολικά χλµ/εβδοµάδα: M.O.=24.54, Τ.Α.=4.31) και παιδιών που έβλεπαν τηλεόραση περισσότερο από 5 ώρες ηµερησίως (αριθµός βηµάτων/εβδοµάδα: M.O.= , Τ.Α.= και χλµ./εβδοµάδα: M.O.=15.07, Τ.Α.=1.18). Λέξεις-κλειδιά: σωµατική µάζα, σωµατικό ύψος, βηµατόµετρο, καθιστική συµπεριφορά, προσχολική Εισαγωγή Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών έχει παρατηρηθεί παγκοσµίως µια ραγδαία αύξηση της παιδικής παχυσαρκίας. Ταυτόχρονα, τα ποσοστά µη δραστήριων παιδιών είναι πολύ υψηλά. Τα οφέλη της φυσικής δραστηριότητας στην υγεία και την ευηµερία των ανθρώπων έχουν τεκµηριωθεί επιστηµονικά. Στα παιδιά τα οφέλη αυτά περιλαµβάνουν έλεγχο του σωµατικού βάρους,

2 χαµηλότερη πίεση αίµατος και καλή φυσική κατάσταση που σχετίζεται µε την υγεία και την ευεξία. Σηµαντικός παράγοντας κινδύνου σχετικά µε την παιδική παχυσαρκία αποτελεί η δια βίου «καθιέρωσή» της. Είναι βέβαιο ότι η υγεία και η ευεξία των ενήλικων πηγάζουν από συµπεριφορές που εδραιώνονται από την παιδική και την εφηβική ηλικία. Έτσι, άτοµα νεαρής ηλικίας που είναι «εθισµένα» στον καθιστικό τρόπο ζωής, είναι πολύ δύσκολο να γίνουν φυσικά δραστήριοι ενήλικες (Steinbeck, 2001). Επιπλέον, υπάρχει µια διαδεδοµένη άποψη ότι τα παιδιά δεν είναι αρκετά ενεργά και ότι η φυσική δραστηριότητα έχει µειωθεί, καθώς, από την άλλη, οι ευκαιρίες για ευχάριστες καθιστικές δραστηριότητες έχουν αυξηθεί. Επιπλέον, έχει αυξηθεί ο χρόνος παρακολούθησης τηλεόρασης, βίντεο-παιχνιδιών και χρήσης ηλεκτρονικών υπολογιστών, που συνεισφέρουν τα µέγιστα στον µη δραστήριο τρόπο ζωής παιδιών και εφήβων. Ο Dietz (1995) υποστήριξε ότι, η πιο σταθερή συµπεριφορά που σχετίζεται µε την παχυσαρκία είναι η παρακολούθηση τηλεόρασης, η οποία µάλιστα, συνδέεται αφενός µε αύξηση στην κατανάλωση τροφίµων, αφετέρου µε µείωση της ποιότητας τους, αφού αυτό που διαφηµίζεται στην τηλεόραση είναι κυρίως το πρόχειρο φαγητό. Επιπρόσθετα, η έκθεση παιδιών µπροστά στην τηλεόραση ακόµα και χωρίς να παρακολουθούν, αυξάνει τον κίνδυνο να γίνουν υπέρβαρα (Lumeng, και συν., 2006). Τα βίντεο-παιχνίδια έχουν µικρότερη σχέση µε την παχυσαρκία, επειδή συνήθως δεν εκπέµπουν µηνύµατα που αφορούν τροφές, και η ενέργεια που ξοδεύεται για να παίξει ένα παιδί κάποιο βίντεο-παιχνίδι προσεγγίζει τα επίπεδα άσκησης χαµηλής έντασης. Ο Dietz (1995) τόνισε τη σηµασία καθοδήγησης που να οδηγεί στη µείωση των ωρών παρακολούθησης τηλεόρασης, έτσι ώστε να µειωθεί ο κίνδυνος παχυσαρκίας. Ταυτόχρονα υποστηρίζεται ότι, για τα παιδιά η αύξηση του κινητικού παιχνιδιού και η µείωση των ωρών παρακολούθησης τηλεόρασης µπορεί να παίζουν σηµαντικό ρόλο κατά της παχυσαρκίας και µάλιστα µε µακροπρόθεσµα αποτελέσµατα (Janz και συν., 2002). Οι Wake, Hesketh και Waters (2003) επίσης ανέφεραν σηµαντική σχέση µεταξύ ΒΜΙ και ωρών παρακολούθησης τηλεόρασης εβδοµαδιαίως (>30 ώρες/εβδοµάδα), σε παιδιά ηλικίας 5-13 ετών, ενώ δε διαπιστώθηκε σηµαντική σχέση µεταξύ ΒΜΙ και ψηφιακών παιχνιδιών. Βέβαια, πρέπει να επισηµανθεί ότι από κάποιους υποστηρίζεται ότι οι ώρες παρακολούθησης τηλεόρασης δεν συνιστούν καθιστική συµπεριφορά (Biddle, και συν., 2004). Η προσχολική ηλικία αποτελεί µια ευαίσθητη χρονική περίοδο για αύξηση της παχυσαρκίας ταυτόχρονα όµως είναι και η καταλληλότερη περίοδος για στοχευµένες παρεµβάσεις. Η επιστηµονική έρευνα έδειξε ότι τα παιδιά που φτάνουν στο ελάχιστο όριο παχυσαρκίας πριν την ηλικία των 5 1/2 ετών, έχουν υψηλότερο ρίσκο εµφάνισης παχυσαρκίας στην ενηλικίωση (Rolland-Cachera και συν., 1984; Whitaker, και συν., 1998). Παράλληλα τα υψηλά επίπεδα φυσικής δραστηριότητας από την προσχολική ηλικία, µπορούν να συµβάλλουν στην καθυστέρηση της εµφάνισης της κρίσιµης περιόδου κατά την οποία αυξάνεται η παχυσαρκία (Moore και συν., 2003). Από την µελέτη της σχετικής βιβλιογραφίας διαπιστώθηκε ότι η εστιασµένη έρευνα του φαινοµένου κατά την προσχολική ηλικία είναι περιορισµένη. Έτσι, σκοπός της παρούσας µελέτης ήταν να εξεταστεί η σχέση φυσικής δραστηριότητας και καθιστικής συµπεριφοράς σε παιδιά προσχολικής ηλικίας. Μεθοδολογία

3 είγµα Συνολικά 102 παιδιά (49 αγόρια και 53 κορίτσια) ηλικίας µηνών (Μ.Ο.=60.67, Τ.Α.=7.07) συµµετείχαν στην έρευνα. Το δείγµα επιλέχτηκε µε τη µέθοδο της στρωσιγενούς δειγµατοληψίας. Μετρήσεις Ανθρωποµετρικά Τα ανθρωποµετρικά χαρακτηριστικά (βάρος και ύψος) µετρήθηκαν µε φορητό αναστηµόµετρο και καλιµπραρισµένη ζυγαριά (τύπου Seca), αντίστοιχα. Τα παιδιά ταξινοµήθηκαν µε βάση το βάρος τους ως κανονικά, υπέρβαρα και παχύσαρκα, συµφώνα µε διεθνή κλίµακα διαβάθµισης (Cole, και συν., 2000). Φυσική δραστηριότητα Η φυσική δραστηριότητα (Φ ) µετρήθηκε χρησιµοποιώντας το βηµατόµετρο Yamax SW-200. Το βηµατόµετρο τοποθετήθηκε στο δεξί ισχίο των παιδιών για µία εβδοµάδα, όλη την ηµέρα, µε εξαίρεση τη διάρκεια του ύπνου, του µπάνιου ή διάφορων άλλων δραστηριοτήτων που γίνονται στο νερό. Καθιστική συµπεριφορά Η καθιστική συµπεριφορά (ΚΣΥ) καταγράφηκε ως ώρες παρακολούθησης τηλεόρασης και ενασχόληση µε ηλεκτρονικά παιχνίδια για κάθε ηµέρα, µέσω ερωτηµατολογίου που συµπλήρωναν οι γονείς των παιδιών. Αποτελέσµατα Οι διαφορές µεταξύ των οµάδων υπολογίστηκαν µε τη χρήση ανάλυσης διακύµανσης για έναν παράγοντα (one-way ANOVA). Ως επίπεδο σηµαντικότητας ορίστηκε το p<.05. Επίδραση του BMI στη Φ και στη ΚΣΥ Από την ανάλυση των δεδοµένων δε διαπιστώθηκε στατιστικά σηµαντική επίδραση του BMI στο συνολικό αριθµό βηµάτων/εβδοµάδα (F 2.96 =.411, p=.672) και στη συνολική απόσταση σε χλµ/εβδοµάδα (F 2.96 =.411, p=.673). Ωστόσο, σε απόλυτες τιµές, τα υπέρβαρα και τα παχύσαρκα παιδιά ήταν λιγότερο φυσικά δραστήρια, σε σχέση µε τα κανονικά σε βάρος παιδιά (Πίνακας 1). Επίσης, δεν παρατηρήθηκε στατιστικά σηµαντική επίδραση του BMI στις ωρες παρακολούθησης τηλεόρασης/ηµέρα (F 2.96 =.004, p =.996). Οι µέσοι όροι και οι τυπικές αποκλίσεις των µεταβλητών φυσικής δραστηριότητας και οι ώρες/ηµέρα της καθιστικής συµπεριφοράς παρουσιάζονται στον Πίνακα 1. Πίνακας 1. Αριθµός βηµάτων /εβδοµάδα, χλµ/εβδοµάδα και ώρες παρακολούθησης τηλεόρασης /ηµέρα παιδιών προσχολικής ηλικίας σχετικοποιηµένα µε τον BMI. Φ Κανονικά σε βάρος Υπέρβαρα (Ν=31) Παχύσαρκα (Ν=19) (Ν 52) Μ.Ο. Τ.Α. Μ.Ο. Τ.Α. Μ.Ο. Τ.Α. Φ βήµατα/εβδ , , , , , ,5 3 Φ χλµ/εβδ 22,62 6,69 19,85 3,77 19,78 6,23

4 ΚΣΥ 2,67 2,42 2,80 2,49 2,67 2,89 (ώρες/ηµέρα) Επίδραση των ωρών παρακολούθησης τηλεόρασης στις µεταβλητές φυσικής δραστηριότητας Επίδραση της ΚΣΥ στη Φ Από την ανάλυση των δεδοµένων διαπιστώθηκε στατιστικά σηµαντική επίδραση των ωρών παρακολούθησης τηλεόρασης/ηµέρα στο συνολικό αριθµό βηµάτων/εβδοµάδα (F 2.96 =10.239, p<.05) και στα συνολικά χλµ/εβδοµάδα (F 2.96 =10.254, p<.05). Από την εφαρµογή του Post Hoc test Bonferroni διαπιστώθηκε στατιστικά σηµαντική διαφορά στον αριθµό των βηµάτων/εβδοµάδα (M.Ο.= , Τ.Α.= ) και στα συνολικά χλµ/εβδοµάδα (M.Ο.=24.54, Τ.Α.=4.31) των παιδιών που παρακολουθούσαν λιγότερο από 1 ώρα τηλεόραση/ηµέρα, αναφορικά µε των αριθµό των βηµάτων/εβδοµάδα (M.Ο.= , Τ.Α.= ) και των χλµ/εβδοµάδα (M.Ο.=15.07, Τ.Α.=1.18) των παιδιών που παρακολουθούσαν τηλεόραση περισσότερο από 5 ώρες/ηµέρα ( ιαγράµµατα 1 και 2). Τα παιδιά που παρακολουθούσαν τηλεόραση λιγότερο από 1 ώρα/ηµέρα βάδισαν κατά µέσο όρο περισσότερα βήµατα και κάλυψαν εβδοµαδιαίως επιπλέον απόσταση 9.5 χιλιοµέτρων, από τα παιδιά που παρακολουθούσαν τηλεόραση περισσότερο από 5 ώρες/ηµέρα h/day βήµατα/εβδοµάδα 2-4 h/day 5-7 h/day ιάγραµµα 1. ιαφορές στις οµάδες µεταξύ συνολικών βηµάτων/εβδοµάδα και ωρών παρακολούθησης τηλεόρασης Χλµ/εβδοµάδα h/day 2-4 h/day 5-7 h/day ιάγραµµα 2. ιαφορές στις οµάδες µεταξύ συνολικών χλµ/εβδοµάδα και ωρών παρακολούθησης τηλεόραση Συζήτηση

5 Από τα αποτελέσµατα δε διαπιστώθηκε στατιστικά σηµαντική σχέση µεταξύ BMI και φυσικής δραστηριότητας. Στην πλειοψηφία τους τα παιδιά, ανεξάρτητα από τον ΒΜΙ, είχαν σηµαντικά λιγότερα κατά µέσο όρο βήµατα/ηµέρα (M.Ο.=7.500), συγκριτικά µε ιδανικό κάτω φράγµα βηµάτων (M.Ο.=14.000), όπως συνιστούν οι Tudor-Locke και συν. (2004) και οι Duncan και συν. (2007). Τα ευρήµατά µας έρχονται εν µέρει σε αντίθεση µε έρευνες που συµπεριλαµβάνουν το φύλο, όπου ο BMI εµφανίζεται να επηρεάζει σηµαντικά τη φυσική δραστηριότητα των αγοριών, σε αντίθεση µε τα κορίτσια (Trost, και συν., 2003; Ara, και συν, 2007). Καµία σχέση δεν παρατηρήθηκε µεταξύ BMI και ωρών παρακολούθησης τηλεόρασης. Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας δε φαίνεται να είναι τόσο εξαρτηµένα στην παρακολούθηση τηλεόρασης, ενώ φαίνεται ότι οι γονείς είναι σε θέση να ελέγξουν την ποσότητα και την ποιότητα των προγραµµάτων τηλεόρασης που παρακολουθούν τα παιδιά τους. Τα ευρήµατα αυτά συµφωνούν µε µελέτες που υποστηρίζουν ότι η παρακολούθηση τηλεόρασης λιγότερο από 2 ώρες/ηµέρα δε φαίνεται να επηρεάζει τον BMI (Crespo και συν., 2001; Gyovai και συν., 2003). Τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας έδειξαν ότι η παρακολούθηση τηλεόρασης αποτελεί έναν δείκτη που πιθανόν όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία να οδηγεί τα παιδιά προσχολικής ηλικίας στην παχυσαρκία, ενώ είναι προφανές ότι σχετίζεται και µε την αύξηση του κινδύνου της µη συµµετοχής σε δραστηριότητα. Αρκετές ώρες παρακολούθησης τηλεόρασης (>5 ώρες/ηµέρα) αντανακλούν µειωµένη φυσική δραστηριότητα, εύρηµα που ταυτίζεται µε αυτά του Janz και συν. (2002). Μία από τις αδυναµίες της έρευνας είναι ο κάθετος σχεδιασµός, που δεν αποδεικνύει τη σχέση µεταξύ φυσικής δραστηριότητας και BMI στην προσχολική ηλικία. Επίσης, απρόβλεπτοι παράγοντες µπορεί να επηρέασαν τα δεδοµένα των βηµατόµετρων και τέλος, είναι πιθανό οι γονικές αναφορές σχετικά µε τις ώρες παρακολούθησης τηλεόρασης των παιδιών τους να επηρεάζουν την αξιοπιστία και την αντικειµενικότητα των δεδοµένων. Συµπεράσµατα και εφαρµογές Είναι γεγονός ότι δεν υπάρχουν διεθνή πρότυπα για τον τύπο και την ποσότητα φυσικής δραστηριότητας παιδιών προσχολικής ηλικίας (Timmons, Naylor & Pfeifer, 2007). Προηγούµενη προσπάθεια διατύπωσης κατευθύνσεων όσον αφορά στη φυσική δραστηριότητα παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών υπάρχουν διαθέσιµα στις ΗΠΑ (National Association for Sport and Physical Education, 2002). Σύµφωνα µε τις οδηγίες αυτές, τα παιδιά προσχολικής ηλικίας θα πρέπει να χουν συνολικά τουλάχιστο 60 λεπτά οργανωµένης φυσικής δραστηριότητας ή 60 λεπτά και περισσότερο, συµµετοχής σε αρκετές µη οργανωµένες φυσικές δραστηριότητες και δεν θα πρέπει να κάθονται για περισσότερο από 60 λεπτά, εκτός από τη διάρκεια του ύπνου. Το ελεύθερο ενεργό παιχνίδι στα παιδιά προσχολικής ηλικίας µπορεί να θεωρηθεί ως ένας τύπος φυσικής δραστηριότητας µε ποικίλα επίπεδα έντασης. Είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι στην προσχολική ηλικία τα παιδιά ξοδεύουν το πολύ 2 λεπτά την ώρα σε φυσική δραστηριότητα υψηλής έντασης, ενώ τον µισό από το ελεύθερο χρόνο τους τον αφιερώνουν σε καθιστικές συµπεριφορές ή χαµηλή φυσική δραστηριότητα (Pate και συν., 2004). Έτσι, τύποι δραστηριότητας στους οποίους εµπλέκονται τα παιδιά κατά τη διάρκεια της ηµέρας δύσκολα επηρεάζονται από υπερβολική παχυσαρκία.

6 Η παρούσα µελέτη δεν καθόρισε αν η µη ενεργή συµµετοχή σε φυσική δραστηριότητα έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση του σωµατικού βάρους ή αν ισχύει το αντίθετο. Πιθανόν ο ΒΜΙ να µην αποτελεί τον καταλληλότερο δείκτη παχυσαρκίας, ειδικά για τη συγκεκριµένη ηλικία (Edmunds, Waters & Elliott, 2005). Βιβλιογραφία Ara, I., Moreno, L.A., Leiva, M.T., Gutin, B. & Casajus, J.A. (2007). Adiposity, Physical activity and physical fitness among children from Aragon, Spain. Obesity, 15(8), Biddle, S.J., Gorely, T., Marshall, S.J., Murdey, I. & Cameron, N. (2004). Physical activity and sedentary behaviours in youth: issues and controversies. J R Soc Health, 124(1): Cole, T.J., Bellizzi, M.C., Flegal, K.M. & Dietz, W.H. (2000). Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. BMJ, 320, Crespo, C.J., Smit, E., Troiano, R.P., Bartlett, S.J., Macera, C.A. & Andersen, R.E. (2001). Television watching, energy intake and obesity in US children. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 155(3): Dietz, W.H. Childhood Obesity. In L.W.Y. Cheung & J.B. Richmond (Eds): Child Health, Nutrition and Physical Activity. Champaign IL: Human Kinetics, Duncan, J.S., Schofield, G. & Duncan E.K. (2007). Step count recommendations for children based on body fat. Preventive medicine, 44: Edmunds, L., Waters, E. & Elliott, E.J. (2001). Evidence based management of childhood obesity. BMJ, 323, Gyovai, V., Gonzales, J., Ferran, K. & Wolff, C. (2003). Family dietary and activity behaviors associated with overweight risk among low-income preschool age children. Californian Journal of Health Promotion, 1(2), Janz, K.F., Levy, S.M., Burns, T.L., Torner, J.C., Willing, M.C. & Warren, J.J. (2002). Fatness, Physical Activity, and Television Viewing in Children during thw Adiposity Rebound Period: The Iowa Bone Development Study. Preventive Medicine, 35, Lumeng, J.C., Rahnama, S., Appugliese, D., Kaciroti, N. & Bradley, R.H. (2006). Television exposure and overweight risk in preschoolers. Arch Pediatr Adolesc Med, 160, Moore, L.L., Gao, D., Bradlee, M.L., Cupples, L.A., Sundarajan-Ramamurti, A., Proctor, M.H., Hood, M.Y., Singer, M.R. & Ellison, R.C. (2003). Does early physical activity predict body fat change throughout childhood? Preventive Medicine, 37, National Association for Sport and Physical Education, (2002). Active Start: a statement of physical activity guidelines for children birth to five years. AAHPERD Publications, Oxon Hill, Md. Pate, R.R., Pfeiffer, K.A., Trost, S.G., Ziegler, P. & Dowda, M. (2004). Physical activity among children attending preschools. Pediatrics, 114: Rolland-Cachera, M.F., Deheeger, M., Bellisle, F., Sempe, M., Guilloud-Bataille, M. & Patois, E. (1984). Adiposity rebound in children: a simple indicator for predicting obesity. The American Journal of Clinical Nutrition, 39(1),

7 Steinbeck, K.S., (2001). The importance of physical activity in the prevention of overweight and obesity in childhood: a review and an opinion. The International Association for the Study of Obesity. Obesity reviews, 2, Timmons, B.W., Naylor, P.J. & Pfeiffer, K.A. (2007). Physical activity for preschool children how much and how? Appl. Physiol. Nutr. Metab., 32: Trost, S.G., Sirard, J.R., Dowda, M., Pfeiffer, K.A. & Pate, R.R. (2003). Physical activity in overweight and nonoverweight preschool children. International Journal of Obesity, 27(7), Tudor-Locke, C., Pangrazi, R.P., Corbin, C.B., Rutherford, W.J., Vincent, S.D., Raustorp, A., Tomson, L.M., Cuddihy, T.F. (2004). BMI-refenced standards for recommended pedometerdetermined steps/day in children. Preventive medicine, 38: Wake, M., Hesketh, K. & Waters, E. (2003). Television, computer use and body mass index in Australian primary school children. J. Paediatr. Child Health, 39, Whitaker RC, Pepe MS, Wright JA, Seidel KD, Dietz WH. (1998). Early adiposity rebound and the risk of adult obesity. Pediatrics; 101: e5 Τα κείµενα, τα στοιχεία και οι πληροφορίες του περιοδικού (newsletter) προσφέρονται µόνο για ενηµέρωση και προσωπική χρήση των αναγνωστών του και αποτελούν πνευµατική ιδιοκτησία της εταιρίας και των συγγραφέων τους. Απαγορεύεται η αναδηµοσίευση, αναδιανοµή, ανατύπωση και καθ' οποιονδήποτε τρόπο εκµετάλλευση των κειµένων, των πληροφοριών και των στοιχείων του περιοδικού (newsletter). Οι πληροφορίες και τα στοιχεία του περιοδικού εκφράζουν τις προσωπικές απόψεις των συγγραφέων, δεν αποτελούν υπόδειξη ιατρικής αγωγής ή θεραπείας και δεν υποκαθιστούν την επαγγελµατική ιατρική συµβουλή. Η επιλογή και χρήση των στοιχείων και των πληροφοριών του περιοδικού και τα εξ' αυτής αποτελέσµατα, γίνεται µε αποκλειστική ευθύνη του αναγνώστη. Η εταιρία SCIENCE TECHNOLOGIES, ο εκδότης και ο επιστηµονικός υπεύθυνος του Newsletter δεν φέρουν καµία οικονοµική ή ηθική ευθύνη για τα γραφόµενα ή για τις επιπτώσεις από τα γραφόµενα στο έντυπο αυτό. Οι συγγραφείς φέρουν την πλήρη ευθύνη των γραφόµενων στα κείµενά τους και η υποβολή κειµένων προς δηµοσίευση στο Newsletter σηµ αίνει ταυτόχρονη αποδοχή των παραπάνω όρων. Η ανάγνωση των κειµένων συνεπάγεται την αποδοχή των παραπάνω όρων. Copyright Science Technologies - All Rights Reserved