Περιεχόμενα.

Transcript

1

2 Περιεχόμενα Συναξάρι: Ὁ Ἀββᾶς Κασσιανὸς ὁ Ρωμαῖος καὶ τὸ ἔργο του...3 Ὁ Ἀββᾶς Κασσιανὸς συνομιλεῖ μὲ τὸν Ἀββᾶ Πανφούτιο... 6 Ἐκ Φαναρίου: Στὴν Πόλι γιὰ τὴν γιορτή μου... 9 τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Δοσίθεου Κανέλλου, Ἡγουμένου Ἱ. Μ. Τατάρνης «Εἶναι δύσκολη ἡ θεραπεία τῆς ἁμαρτίας στὴ ζωὴ τῆς πίστης;» τοῦ π. Θεμιστοκλῆ Μορτζανοῦ Μαζί μέ τούς γονείς: Τὰ παιδιὰ σὰν καθρέφτες μας...16 Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους: Ἡ χαρὰ στὴν καθημερινὴ ζωὴ...17 Γιὰ τὴ συνείδηση: Ἀββᾶ Δωροθέου...19 Τὸ κάλλος τῆς Λειτουργίας : τοῦ π. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν...22 Δωρεές...23 Ἐπισκεφθεῖτε τήν ἱστοσελίδα μας Τριμηνιαία ἔκδοση τοῦ Πολιτιστικοῦ Κέντρου Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἐκδίδεται μέ τήν πρόνοια τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου Ἰδιοκτήτης Ἐκδότης: Τμῆμα Ἐκδόσεων Πολιτιστικοῦ Κέντρου Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος τῆς Ἱ. Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ὑπεύθυνος ὕλης: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος τηλ , e mail: xarpap75@gmail.com Συντακτική Ἐπιτροπή: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος, π. Χαράλαμπος Κοπανάκης Μακέτα: Γιώργος Τεκονάκης Εκτύπωση: ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ Οἰκονομικές εἰσφορές: Ἁγ. Γεωργίου 16, Μοῖρες, Ἡρακλείου Κρήτης Τηλ.: Fax:

3 Συναξάρι Ὁ Ἀββᾶς Κασσιανὸς ὁ Ρωμαῖος καὶ τὸ ἔργο του Ἡ μνήμη τοῦ τιμᾶται στὶς 29 Φεβρουαρίου. Ἑορτάζει κάθε τέσσερα χρόνια. Μία βαθιὰ πνευματικὴ προσωπικότη τα, ποὺ αὐ γά ζει στὸ στερέωμα τῆς ἐν οὐρα νοῖς θριαμβεύουσας Ἐκκλησίας καὶ κο σμεῖ τὴ χορεία τῶν ἁγίων τῆς Ὀρθοδο ξίας, εἶναι ὁ Ἀββᾶς Κασσιανός. Γεννήθηκε πιθανὸν γύ ρω στὸ 360 μ.χ. καὶ δύο χῶρες διεκδικοῦν βάσιμα τὸ δικαίωμά του νὰ εἶναι γενέτειρές του, ἡ Μικρὴ Σκυθία, κατὰ τοὺς περισσοτέρους μελετητές, ἢ ἡ Νότια Γαλατία (Προβηγκία). Τοῦ ἀποδίδεται καὶ τὸ ὄνομα Ἰωάννης, ποὺ μᾶλλον ἦταν τὸ βαπτιστικὸ ἢ τὸ μοναχικό του ὄνομα, καὶ Κασσιανὸς πρέπει νὰ ἦταν μᾶλλον τὸ προσωνύμιό του. Ὅπως ὁ ἴδιος μᾶς πληροφορεῖ, «ἀπὸ τὴν τρυφερὴ ἡλικία διδάχθηκε νὰ παίρνει μεγάλες ἀποφά σεις» καὶ «ἀπὸ τὴν παι δικὴ ἡλικία ἔζησε μεταξὺ τῶν μοναχῶν». Κατὰ τὴν πρώιμη νεανικὴ ἡλικία, ὁ Ἅγιος Κασσιανὸς μαζὶ μὲ τὸν ἀδελφικό του φίλο Γερμανὸ ἀπο φά σισαν νὰ ἀκολουθήσουν τὴν μοναχικὴ ζωὴ καὶ ἐγκαταστάθηκαν σὲ κάποια Μο νὴ τῆς Βηθλεέμ, κατὰ πᾶσα πιθανότητα στὸ ὀνομαστὸ γιὰ τὴν πνευματικότητά του Κοινόβιο τοῦ Ἁγίου Ἱερωνύμου, κοντὰ στὸ Σπήλαιο τῆς Γεννήσεως, «ὅπου», ὅ πως γράφει ὁ ἴδιος, «ὁ Κύριος μας συγκατέβη νὰ γεννηθεῖ ἀπὸ τὴν Παρθένο». Στὴν πνευματικὴ αὐτὴ ἑστία βρῆκαν τὶς ἀπαι τούμενες προϋποθέσεις ποὺ θὰ εὐόδωναν τὸν ἱερὸ σκοπὸ τῆς ζωῆς τους. Ἀπὸ ἐκεῖ ἦρθαν σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸν ἀκμάζοντα μονα χι σμὸ τῆς Παλαιστίνης, τῆς Συρίας καὶ τῆς Μεσοποταμίας, τὸν ὁποῖο εἶχε κατὰ κύριο λόγο ὑπό ψη του ὁ Ἅγιος, ὅταν συνέτασσε τοὺς «Κοινοβιακοὺς Κανονισμούς». Ὕστερα ἀπὸ μερικὰ χρόνια Κασσιανὸς καὶ Γερ μανὸς ἐξέφρασαν τὴν ἐπιθυμία στοὺς προεστῶτες τοῦ Κοινοβίου τους νὰ ἐπισκεφθοῦν τοὺς ἀνα χω ρη τὲς τῆς Αἰγύ πτου, γιὰ νὰ ἀποκο μί σουν ἀπὸ τὴ γνωριμία αὐτὴ πνευματικὴ βοήθεια. Τὸ αἴτημά τους ἔγινε δεκτὸ μὲ τὴν προϋπόθεση νὰ ἐπιστρέψουν καὶ πά λι στὴ Μονὴ τῆς μετανοίας τους. Ὅταν ἔφθασαν στὴν Αἴγυ πτο συνάντησαν τὸν Ἐπίσκοπό της Πα νε φῶ (Πανέφυσις) Ἀρ χίβιο, ὁ ὁποῖος, ὅταν πληροφορήθηκε τὸ σκοπὸ τῆς ἐπι σκέ ψεώς τους, τοὺς συμβούλευσε, πρὶν προχωρήσουν στὶς μεγάλες ἐρήμους τῆς ἐνδοχώρας, νὰ ἐπισκεφθοῦν πρῶτα τούς ἀναχωρητὲς ποὺ ζοῦ σαν στὰ περίχωρα τῆς Πανεφῶ, πάνω σὲ κάποια ξερονήσια. Δέχτηκαν μὲ χαρὰ τὴν πρότασή του καὶ μὲ τὴ δική του καθοδήγηση ξεκίνησαν, διασχίζοντας μονότονους βαλτότοπους, νὰ συναντήσουν τοὺς ἀσκητές. 3

4 Ἡ περιοδεία τους συνεχίστηκε σὲ πολ λὲς σκῆτες, μοναστήρια καὶ ἐρημη τήρια, ὅπου κάθε ἅγιος γέροντας εἶχε νὰ τοὺς προσφέρει πλούσια πνευματικὴ τροφοδοσία. Οἱ συζητήσεις καὶ ἡ ἔντονη ἀσκη τικὴ ζωὴ τῶν πατέρων ποὺ συνάντησαν, τοὺς ὁδήγησαν πολλὲς φορὲς στὸν πει ρασμὸ νὰ ἐπιθυμήσουν νὰ παραμείνουν ἐκεῖ μαζί τους καὶ νὰ μὴν ἐπιστρέψουν στὴ Μονὴ τῆς μετανοίας τους, ὅπως εἶχαν ὑποσχεθεῖ. Οἱ συμβουλὲς ὅμως τῶν πατέρων ποὺ συνάντησαν, τοὺς στήριξαν στὴν ὑπακοὴ καὶ στὴν τήρηση τῆς ἐντο λῆς ποὺ εἶχαν λάβει. Ἔτσι ἐπέστρεψαν στὴ Βηθλεέμ, στὴ Μο νή τους, καὶ ἐκεῖ ἐπιβραβεύτηκε ἡ ὑ πακοή τους. Ὕστερα ἀπὸ λίγο πῆραν καὶ πάλι εὐλογία νὰ ἐπισκεφθοῦν γιὰ δεύτερη φορὰ τὴν Αἴγυπτο, ἀλλὰ αὐτὴ τὴ φορὰ τοὺς ἀναχωρητὲς στὰ βάθη τῆς ἐρήμου. Ἐκεῖ στὴν ἔρημο τῆς Σκήτης, στὴν κοιλάδα τῆς Νιτρίας, ὁ Ὅσιος Ἀμμοῦν, σύγχρονος καὶ φίλος του Μεγάλου Ἀντωνίου, εἶχε ὀργανώσει τὴ μοναχικὴ πολιτεία κατὰ τὸν 4 ο αἰ. μ.χ. καὶ «ἐπόλησεν αὐτὴν τὴν περιοχὴν τῆς κάτω Αἰγύπτου, ὅπως ὁ Ἅγιος Ἀντώνιος τὴν Θnβαΐδα», κατὰ τὸν Παλλάδιο. Συνάντησαν ἐκεῖ μεγάλους ἀσκητές, ὅπως τὸν Ἀββᾶ Μωυσῆ, τὸν Ἀβ βᾶ Παφνούτιο, τὸν Ἀββᾶ Σεραπίωνα, τὸν Ἀββᾶ Ἰσαάκ, μὲ τοὺς ὁποίους συνομίλησαν γιὰ ἕνα πλῆθος πνευματικῶν θεμάτων τῆς χρι στιανικῆς ζωῆς. Θεολογικὲς ἀναταραχὲς ποὺ προκλήθηκαν ἐξ ἀφορμῆς τῆς αἱρέσεως τοῦ ἀν θρωπο μορφισμοῦ, ἀνάγκασαν τοὺς δύο μοναχοὺς νὰ φύγουν ἀπὸ τὴν Αἴγυπτο καὶ νὰ πᾶνε στὴν Κωνσταντινούπολη, τῆς ὁποίας τὸν Πατριαρχικὸ θρόνο ἦταν ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Ὁ Ἅγιος πῆρε ὑπὸ τὴν προστασία του τοὺς νε αροὺς μοναχούς, ἐνῶ ἐκεῖνοι σαγηνεύτηκαν ἀπὸ τὸ μεγαλεῖο τῆς προσω πι κό τητάς του. Ὁ Κασσιανὸς τοῦ ἀφοσιώθηκε μὲ σεβασμὸ καὶ υἱικὴ τρυφερότητα καὶ μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς του συνήθιζε νὰ λέει ὅτι στὸν Ἅγιο Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο ὄφειλε ὅλες τὶς γνώσεις του γιὰ τὴν πνευματικὴ ζωή, τὸν ἀποκαλεῖ δὲ «μάρτυρα» καὶ «πατέρα» του. Οἱ δύο μοναχοί, ὡς συνεργάτες πλέον τοῦ Πατριάρχου, ὑπέστησαν τὶς συνέπειες τοῦ διατάγματος τοῦ Ἀρκαδίου τοῦ 404 μ.χ., σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο ἔπρεπε νὰ ἐγκαταλείψουν τὴ χώρα ὅλοι οἱ ὑποστη ρικτὲς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Ὁ Ἅγιος, πρὶν τὸν ἀποχωρισμό τους, τοὺς τίμησε μὲ τὴν ἐμπιστοσύνη του ἐπι φορτίζοντάς τους νὰ μεταβοῦν στὴ Ρώμη καὶ νὰ ἐπιδώσουν στὸν Πάπα Ἰννοκέντιο Α μία ἐπιστολὴ τοῦ κλήρου καὶ τοῦ λαοῦ, ποὺ περιεῖχε αἴτηση γιὰ συμπαράσταση πρὸς τὸν διωκόμενο Πατριάρχη καὶ πλῆ ρες ἱστορικὸ τῶν διώξεων ποὺ ὑπέστη ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος. Ὁ Κασ σιανὸς καὶ ὁ Γερμανὸς ἔφθασαν στὴ Ρώ μη, παρέδωσαν τὴν ἐπιστολὴ καὶ πα ρέ μειναν στὴ Ρώμη, ὁ μὲν Κασσιανὸς γιὰ δέκα χρόνια, ἐνῶ ὁ Γερμανὸς μέχρι τὸ τέλος τῆς ζωῆς του, διακονώντας τὶς ἀνά γκες τῆς Ἐκκλησίας. Ἐκεῖ, τὸ 430 μ.χ., ὕστερα ἀπὸ παράκληση τοῦ ἀρχιδια κό νου Λέοντος καὶ στενοῦ του φίλου, ὁ Ἅγιος Κασσιανὸς συνέγραψε τὸ ἔργο «Πε ρὶ Ἐνσαρκώσεως καὶ κατὰ τοῦ Νεστορίου». Ἐκεῖ, στὴ Ρώμη, ὁ Ἅγιος χειροτονήθηκε ἱερέας. Ὁ κυριότερος βιογράφος τοῦ Ἁγίου, ὁ Γεννάδιος, μᾶς πληροφορεῖ ὅτι περὶ τὸ 415 μ.χ., ὁ Κασσιανὸς βρίσκεται στὴ Μασσαλία, ὅπου ἐγκαταστάθηκε μόνιμα. Καὶ «μέσα σ αὐτὰ τὰ πυκνὰ δάση, ἀπ ὅπου ἔκαναν προμήθειες τὰ πλοῖα τῶν Φοινίκων, ὅσα τὴν ἐποχὴ τοῦ Καίσαρα ἔφ θαναν μέχρι τὶς ἀκτὲς τῆς Μασσαλίας», ὁ Ἀββᾶς Κασσιανὸς ἵδρυσε δύο μοναστήρια, ἕνα ἀνδρικὸ καὶ ἕνα γυναικεῖο, στὴν περιοχὴ ποὺ ἐπὶ Διοκλητιανοῦ μαρτύρησε ὁ Ἅγιος Βίκτωρ. Γι αὐτὸ, τὸ ἀνδρικὸ Μοναστήρι τὸ ἀφιέρωσε στὸν Ἅγιο Βίκτωρα, ἐνῶ τὸ γυναικεῖο στὸν Σωτῆρα Χριστό. Ὁ Ἅγιος οὐσιαστικὰ ὑπῆρξε ὁ πρωτεργάτης καὶ ὀργανωτὴς τῶν Κοινοβίων τῆς Δύσεως, μὲ βάση τὰ «ὅσα εἶχε πάρει ἀπὸ τὸν μοναχισμὸ τῆς Ἀνατολῆς». Ἡ μεγάλη ἐκτίμηση ποὺ ἀπολάμβανε τὸ ἔργο τοῦ Ἁγίου Κασσιανοῦ, φαίνεται ἀπὸ τὸν τεράστιο ἀριθμὸ χειρογράφων τῶν «Κοινοβιακῶν Κανονισμῶν» καὶ τῶν «Συνομιλιῶν μὲ τοὺς πατέρες τῆς ἐρή μου», ποὺ ὑπάρχουν στὶς Βιβλιοθῆκες τῆς Εὐρώπης. Ὁ Ἅγιος Κασσιανὸς ὑπῆρξε πολυγραφότατος καί, ἐκτὸς ἀπὸ τὴ θεωρητικὴ κατοχύρωση τοῦ μοναχισμοῦ ποὺ προσέ φε ραν κάποια ἀπὸ τὰ ἔργα του στὴν Δύση ὅπου τὸ περιβάλλον ἦταν καχύποπτο πρὸς τὴν μοναχικὴ ζωὴ ἡ διδασκαλία του, ποὺ ἐκφράζεται μέσα στὸ συγγραφικό του ἔργο, ἔχει βαθὺ παιδαγωγικὸ καὶ διδακτικὸ χαρακτῆρα πάνω σὲ σοβαρὰ θεολογικὰ ζητήματα, ἀλλὰ καὶ σὲ καθη 4

5 με ρινοὺς προβληματισμοὺς ποὺ ἀφοροῦν στὴν πνευματικὴ ζωὴ τοῦ Ὀρθοδόξου Χρι στιανοῦ. Εἶναι δὲ τόσο διαχρονικὴ ἡ σκέψη του, ποὺ αἰσθάνεται ὁ ἀναγνώστης ὅτι ὁ Ἅγιος ἔχει διατυπώσει ἐρωτήματα καὶ προβλήματα τῆς δικῆς μας συγχυτικῆς ἐποχῆς, γιὰ τὰ ὁποῖα ὁ ἴδιος καὶ οἱ Ἅγιοι Ἀσκητὲς συνομιλητὲς του δίνουν ἀπαντή σεις ἐξαιρετικὰ πρακτικές, κατανοητὲς καὶ ἐπίκαιρες. Ἐνδεικτικὴ συνομιλία ἀποτελεῖ αὐτὴ μὲ τὸν Ἀββᾶ Θεόδωρο, στὴν ὁποία ὁ Ἅγιος ἀσκητὴς ὁμιλεῖ «Γιὰ τὴν ὑπεροχὴ τοῦ τελείου ἀνθρώπου, ποὺ μεταφορικὰ ὀνο μά ζεται ἀμφοτεροδέξιος». Μεταξὺ ἄλλων λέει ὁ Ἀββᾶς Θεόδωρος: «Οἱ τέλειοι εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ ἡ Ἁγία Γραφὴ τοὺς ὀνομάζει ἀμφοτεροδέξιους. Ἔτσι μᾶς περιγράφεται στὸ βιβλίο τῶν Κριτῶν πῶς ἦταν ὁ ξα κου στὸς Ἀώδ, «ὁ ὁποῖος μπο ροῦσε νὰ χρη σιμοποιεῖ τὸ ἀριστερό του χέρι τόσο καλά, ὅσο καὶ τὸ δεξιὸ» (Κρπ. 3, 15). Ἔτσι θὰ ἀξιωθοῦμε κι ἐμεῖς νὰ γίνουμε καὶ νὰ λεγόμαστε ἀμφοτεροδέξιοι μὲ τὴν πνευματικὴ ἔννοια τοῦ ὄρου ἂν κά νουμε καλὴ χρήση τῆς εὐημερίας, τὴν ὁποία ὀνομάζουμε συμβολικὰ δεξὶ χέ ρι, καὶ τῆς θλίψης, τὴν ὁποία παριστάνουμε ὡς ἀριστερὸ χέρι. Ἄν, μὲ ἄλλα λό για, θεωρήσουμε τὰ πάντα, ὅ,τι κι ἂν μᾶς συμβαίνει, πὼς εἶναι καλά, θετικὰ καὶ χρήσιμα. Νὰ μᾶς γίνεται καθετί, ὅπως λέει ὁ Ἀπόστολος, «ὅπλο δικαιοσύνης» (Β Κορ. 6, 7). Ὁ ἐσωτερικὸς μας ἄνθρωπος, πράγματι, τὸ βλέπουμε ξεκάθαρα, ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο οὐσιώδη μέ ρη. Ὁ ἔσω ἀνθρωπος ἔχει δύο χέρια. Δὲν ὑπάρχει δίκαιος ποὺ νὰ μὴν ἔχει στὴ ζωὴ του θλίψεις, νὰ μὴν ἔχει δηλαδὴ ἀριστερὸ χέρι. Ἀλλὰ ἡ τέλεια ἀρετὴ ἀνα γνω ρίζεται ἀπὸ τὸ ἑξῆς σημάδι: Καὶ τὸ ἕνα καὶ τὸ ἄλλο χέρι, χαρὲς καὶ θλίψεις, λειτουργοῦν σὰν τὸ δεξιό, μὲ τὴ θετική τους, δηλαδή, μορφὴ καὶ ἐνέργεια. Γιατί, ὅταν φθάσει καθεὶς σ αὐτὸ τὸ ὕψος ἀρε τῆς, τότε ξέρει πλέον νὰ κάνει ὀρθὴ χρή ση καὶ τῶν δύο καταστάσεων, καὶ τῶν εὐχάριστων καὶ τῶν θλιβερῶν» (Ἀββᾶς Κασσιανός, τόμος Α ἐκδ. ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ, Καρέας 2004). Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία εἶδε στὸ πρόσωπο, στὴ βιοτὴ καὶ στὸ συγγραφικὸ ἔργο τοῦ Ἁγίου Ἀββᾶ Κασσιανοῦ, τὸν φορέα καὶ ταμειοῦχο τοῦ Ὀρθοδόξου μο ναχικοῦ φρονήματος, καθὼς καὶ τὸν ἑρ μηνευτὴ τῶν δογμάτων τῆς πίστεως, ὁ ὁποῖος «λόγῳ καὶ ἔργῳ» ἔγινε ὁδοδείκτης τῆς ὁδοῦ τῆς Βασιλείας τῶν οὐρανῶν. Γι αὐτὸ τὸν ἀνακήρυξε Ἅγιο καὶ ἡ μνήμη του τιμᾶται στὶς 29 Φεβρουαρίου. Ὁ καθηγητὴς τῆς Βυζαντινῆς Φιλολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν Φ. Δημητρακόπουλος, στὸ ἔργο του: «Σελίδες γιὰ τὸν ἅγιο Κασσιανὸ τὸν Ρωμαῖο στὴν παλιὰ πόλη τῆς Λευκωσίας», (Ἀκτή, 1997) ἀναφέρει ὅτι στὴ μαρτυρικὴ Κύπρο πολ λοὶ ναοὶ εἶναι καθιερωμένοι στὸ ὄνομά του καὶ πανηγυρίζουν τὴν ἡμέρα τῆς μνή μης του. Ἀντίθετα ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία δὲν τὸν κατέταξε στὸ ἐπίσημο Ἁγιολόγιό της καὶ δὲν τὸν τιμᾶ, ἐκτός τῆς περιοχῆς τῆς Μασσαλίας. Ὅταν οἱ Δυτικοὶ θεολόγοι ἀναφέρονται στὸ πρόσωπό του, τὸν ἀποκαλοῦν «Ἱερὸ» καὶ θεωροῦν ὅτι ὁ Ἅγιος Κασσιανὸς «ἔχασε αὐτὴ τὴ θέση (τοῦ Ἁγίου) καὶ τὴν οἰκουμενικὴ ἀξιοπρέ πειά του (!), ὅπως καὶ κάποιοι ἄλλοι ποὺ προέρχονταν ἐπίσης ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ» (Dr. Newman: «Historical sketches», 3, 307). Ἕνας ἀκόμη λόγος τῆς περιθωριοποίησης τοῦ Ἁγίου Κασσιανοῦ ἀπὸ τὴ Δυτικὴ Ἐκκλησία εἶναι ὅτι ὑπῆρξε ὁ κύριος ἀντί παλος τῆς θεωρίας τοῦ ἀπόλυτου προορι σμοῦ τοῦ Ἱ. Αὐγουστίνου, τὴν ὁποία ἐνστερνίστηκε ἡ δυτικὴ θεολογία. Οἱ ἐκδόσεις «ΕΤΟΙΜΑΣΙΑ» τῆς ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου Προδρόμου Κα ρέα, μὲ τὴν εὐλογία τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Καισαριανῆς, Βύρωνος καὶ Ὑμηττοῦ κ.κ. Δανιήλ, ἐξέδωσαν τὸν Νοέμβριο τοῦ 2004 τὸν Α τόμο τῶν «Συ νο μιλιῶν μὲ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐρήμου», τοῦ Ἀββᾶ Κασσιανοῦ, ὁ ὁποῖος περιλαμβάνει ἐκτενῶς σὲ μορφὴ ἐρωταπο κρί σεων μὲ θεματικὰ κεφάλαια ὅλες τὶς συ νομιλίες μὲ τοὺς Ἁγίους Γέροντες τῆς Αἰγυπτιακῆς ἐρήμου τοῦ 4ου αἰῶνα, τοὺς ὁποίους συνάντησε ὁ Ἅγιος Κασσιανὸς μὲ τὸν πνευματικό του ἀδελφὸ Γερμανό, μὲ σκοπὸ τὴν πνευματική τους τροφοδοσία. Οἱ συνομιλίες αὐτὲς ἀποδίδονται στὴν παραπάνω ἀναφερόμενη ἔκδοση στὴν νεοελληνικὴ καὶ ἀποτελοῦν ἀντι κει με νικὰ ἕνα ἀνάγνωσμα τῆς «δεσποτι κῆς τοῦ Κυρίου νομοθεσίας καὶ τῆς εὐαγ γελι κῆς πολιτείας ἀνάπτυξίς τε καὶ ἐξάπλωσις», κατὰ τὸν χαρακτηρισμὸ ποὺ ἀποδίδει ὁ Μέγας Φώτιος στὴν «Μυριόβιβλό» του στὸ ἔργο τοῦ Ἁγίου Κασσιανοῦ. Πηγή: Μ.Χ.Β., Ἡ Δράσις μας, 430 5

6 Ὁ Ἀββᾶς Κασσιανὸς συνομιλεῖ μὲ τὸν Ἀββᾶ Πανφούτιο. Γιὰ τὴν ἐλεύθερη βούληση τοῦ ἀνθρώπου καὶ γιὰ τὴ Θεία Χάρη. Τί ρόλο, λοιπὸν, παίζει τὸ αὐτεξούσιο; Καὶ τί νόημα ἔχουν οἱ δικές μας προσπάθειες, ἂν ὁ Θεὸς εἶναι Ἐκεῖνος πού ἀρ χίζει καὶ ὁλοκληρώνει τὸ ἔργο τῆς τελεί ωσής μας; Πῶς οἰκονομεῖ ἡ Θεία Χάρη τὴ σωτηρία μας, χωρὶς νὰ παραγκωνίζει τὸ αὐτεξούσιό μας. ΑΒΒΑΣ ΠΑΦΝΟΥΤΙΟΣ: Ἡ ἀπορία σας θὰ ἦταν πολὺ δικαιολογημένη, ἂν ὑπῆρ χε σὲ κάθε ἔργο ἢ ἐπιστήμη μόνο ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος, χωρὶς κάποιο ἐνδιάμεσο πού νὰ τὰ ξεχωρίζει. Ξέρουμε ὅτι ὁ Θεὸς προνοεῖ καὶ δίνει στὸν καθένα μὲ διαφορετικὸ τρόπο τὶς εὐ καιρίες τῆς σωτηρίας του. Ἀλλὰ τὸ πῶς ἐμεῖς θὰ ἀνταποκριθοῦμε σὲ αὐτὴ τὴν προ σφορά, τὸ ἂν δηλαδὴ θὰ ἐπιδείξουμε ζῆλο ἢ ἀδιαφορία, αὐτὸ ἐξαρτᾶται ἀπο κλειστικὰ ἀπό μᾶς. Ὁ Θεὸς κάλεσε τὸν Ἀβραὰμ καὶ τοῦ εἶ πε: «Φύγε ἀπὸ τὴ χώρα σου». Ὁ Ἀβραὰμ πράγματι ὑπάκουσε καὶ ἔφυγε ἀπὸ τὴν πατρίδα του. Ἡ ὑπακοὴ εἶναι ἔργο τοῦ Ἀβραάμ. Ἡ ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ, «πήγαινε στὴ χώρα», εἶναι τὸ τί πρέπει νὰ κάνει ὁ Ἀβραάμ. Τὰ λόγια αὐτὰ τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἀκριβῶς τὸ περιεχόμενο τῆς ὑπακοῆς πού καλεῖται νὰ κάνει ὁ Ἀβραάμ. Αὐτὰ ὅμως πού ἀκολουθοῦν, «πού ἐγὼ θὰ σοῦ δείξω», φανερώνουν τὴ Χάρη τοῦ Θεοῦ ποῦ ἔδωσε τὴν ἐντολὴ καὶ πού ὑπόσχεται συγχρόνως καὶ τὴν ἀνταμοιβή. Νὰ εἴμαστε βέβαιοι ὅτι, ἔστω κι ἂν ἐ μεῖς ἀποκτήσουμε ὅλες τὶς ἀρετές, ἔστω κι ἂν καταβάλλουμε τοὺς πιὸ μεγάλους κόπους, μὲ κανένα τρόπο δὲν θὰ καταφέρουμε νὰ φθάσουμε στὴν τελείωσή μας, μὲ μόνο τὸ ζῆλο μας καὶ τὴν προσωπικὴ δραστηριότητά μας. Νὰ γνωρίζουμε κα λὰ, ὅτι ὅλος ὁ μόχθος τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀνεπαρκής, γιὰ νὰ τοῦ ἐξασφαλίσει τὴν οὐράνια μακαριότητα. Ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν τελείωση τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ Χάρη τοῦ Κυρίου. Ἐκεῖνος πρέπει νὰ κατευθύνει τὴν καρδιά μας πρὸς τὸ καλό. Ἡ προσευχὴ τοῦ Δαυὶδ ἐπίσης δὲν θὰ πρέπει νὰ λείπει πο τὲ ἀπὸ τὸ στόμα μας: «Κράτησε σταθερὰ τὰ βήματά μου στὸν δρόμο τῶν ἐντολῶν σου, γιὰ νὰ μὴν κλονισθοῦν τὰ πόδια μου καὶ γλιστρήσω» (Ψαλμ. 16, 5). Καὶ πάλι: «Τὰ πόδια μου στήριξέ τα πάνω στὸν βράχο, καὶ στερέωσε τὰ βήματά μου» (Ψαλμ. 39, 3). Τὸ αὐτεξούσιό μας, εἴτε ἀπὸ ἄγνοια τοῦ καλοῦ εἴτε ἀπὸ τὴν ἕλξη τῶν παθῶν, ἔχει μεγάλη κλίση πρὸς τὸ κακό. Ἐκεῖνος ὅμως πού κυβερνᾶ τὸ πνεῦμα τοῦ ἀνθρώπου, χωρὶς αὐτὸς νὰ τὸ ἀντι λαμ βάνεται, μπορεῖ νὰ τὸ ἐπαναφέρει στὴν ἔφεση γιὰ τὴν ἀρετή πάνω, σ αὐτὴ τὴν διπλὴ ἀλήθεια: «Μὲ δύναμη μ ἔ σπρω ξαν γιὰ νὰ πέσω» (Ψαλμ. 117, 13). Νά, δέστε τὴν πρόκληση πού ἀντιμετω πίζει τὸ αὐτεξούσιο. «Ἀλλὰ ὁ Κύριος μὲ βοήθησε» (Ψαλμ. 117, 13). Νὰ καὶ ἡ συνε χὴς βοήθεια τοῦ Κυρίου. Μᾶς ἁπλώνει δηλαδή, κατὰ κάποιο τρόπο, ὁ Κύριος τὸ χέρι, ὅταν μᾶς βλέπει νὰ κλονιζόμαστε, γιὰ νὰ μᾶς στηρίξει καὶ γιὰ νὰ σταθεροποιήσει τὰ βήματά μας, μήπως καὶ τὸ αὐτεξούσιό μας ὁδηγήσει σὲ τέλεια καταστροφή. 6

7 Ἂς ἀκούσουμε πάλι τί λέει ὁ Ψαλμωδός: «Τὴν ὥρα πού ἔλεγα ὅτι κλονίστηκαν τὰ βήματά μου» αὐτὸ γίνεται ἀπὸ τὴν ἀστάθεια τῆς ἀνθρώπινης βούλησής μας «τὸ ἔλεός σου, Κύριε, μὲ στήριζε» (Ψαλμ. 93, 18). Ὁ Ψαλμωδός, θέλοντας νὰ ἐκ φράσει τὴν δική του ἀπιστία καὶ παράλληλα τὴν ἐκδήλωση τῆς Θείας βοήθειας καὶ ὁμολογώντας ὅτι δὲν ἦταν δικό του κατόρθωμα ἡ ἐμμονή στὴν πίστη, ἀλλὰ ἦταν ἀποτέλεσμα τῆς εὐσπλαχνίας τοῦ Κυρίου, λέει: «Ὅταν ἦταν πολλὲς οἱ θλίψεις μέσα μου» ἡ αἰτία τῶν ὁποίων ἦταν ἡ ἐλεύθερη βούληση «οἱ παρηγοριές σου γέμισαν χαρὰ τὴν ψυχή μου» (Ψαλμ. 93, 19). Εἶναι σὰν νὰ θέλει μ αὐτὰ τὰ λόγια νὰ πεῖ: Οἱ παρηγοριὲς τῆς Χάρης Σου διαπέρασαν σὰν θεϊκὴ πνοὴ τὴν καρδιά μου. Μοῦ ἀποκάλυψαν τὴν θέα τῶν μελλοντι κῶν ἀγαθῶν, τὰ ὁποῖα Ἐσὺ ἑτοίμασες σ αὐτοὺς πού πάσχουν γιὰ τὸ ὄνομά Σου. Αὐτὲς οἱ παρακλήσεις Σου ἔδιωξαν τὴν ἀγωνία μου καὶ μὲ γέμισαν πάλι μὲ ὑπέρτατη χαρά. Καὶ συνεχίζει λέγοντας: «Ἂν δὲν μοῦ δινες, Κύριε, βοήθεια, ἀκόμα λίγο κι ἡ ψυχή μου θὰ ἦταν μέσα στὸν Ἅδη» (Ψαλμ. 93, 17). Μαρτυρεῖ, λοιπὸν, ἐδῶ ὁ Ψαλμωδὸς, ὅτι ἡ διεστραμμένη ἐλεύθερη βούλησή του θὰ τὸν ὁδηγοῦσε στὴν Κόλαση, ἀντα μοι βὴ ἡ βοήθεια καὶ ἡ Θεία προστασία. «Ὁ Κύριος» καὶ ὄχι ἡ ἐλεύθερη βούληση «κάνει σταθερὰ τὰ βήματα τοῦ ἀνθρώπου» (Ψαλμ. 36, 23). «Ὅταν πέσει» προφανῶς ἐξαιτίας τῶν ἐνεργειῶν τοῦ αὐτεξουσίου του «δὲν μένει στὴν πτώση του». Γιατί; «Διότι ὁ Κύριος τὸν ὑποβαστάζει καὶ τὸν στηρίζει» (Ψαλμ. 36, 24). Εἶναι, λοιπὸν, σὰν νὰ λέμε μὲ ὅλα αὐτὰ ξεκάθαρα: Κανεὶς ἀπὸ τοὺς δίκαιους δὲν κατορθώνει νὰ ἀποκτήσει τὴν ἀρετὴ μὲ τὶς δικές του μόνο δυνάμεις. Ἀλλά, καθένας ἔχει ἀνάγκη τὸν Θεό. Καθένας χρειάζεται τὴ Θεία βοήθεια. Πρέπει Ἐκεῖνος νὰ στηρίζει τὰ τρεμάμενα καὶ ἕτοιμα νὰ λυγίσουν γόνατά του, μήπως καὶ ἡ ἀνικανότητα τῆς ἐλεύθερης ἀνθρώπινης βούλησης κάνει τὸν ἄνθρωπο νὰ χάσει τὴν ἰσορροπία του. Καὶ πέφτοντας ἔτσι, χαθεῖ γιὰ πάντα. Ὁ Θεὸς μᾶς κατευθύνει στὸν δρόμο μας. Δὲν ἀκούστηκε ποτὲ νὰ λέει κάποιος Ἅ γιος, ὅτι εἶχε βρεῖ ἀπὸ μόνος του τὸν δρό μο, γιὰ νὰ προχωρήσει στὴν πνευματι κὴ ζωὴ κι ἔτσι νὰ φθάσει στὴν «κατὰ Θεόν τελείωση», στὴν ὁποία ὁδηγοῦν οἱ ἀρετές. Ἀπαραίτητη προϋπόθεση γιὰ τὴν τελείωση τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἡ Χάρη τοῦ Κυρίου. Ἀλλὰ μᾶλλον καθένας ἐκλιπαροῦσε τὸν Κύριο, γιὰ νὰ τὸν ὁδηγήσει στὴν σωστὴ κατεύθυνση καὶ Τοῦ ἔλεγε: «Κύριε, ὁδή γη σέ με στὴν ἀλήθειά σου» (Ψαλμ. 24, 5). Καὶ πάλι: «Κράτησε σταθερὰ τὰ βήματά μου, ὥστε νὰ βαδίζω σύμφωνα μὲ τὶς ἐντολές σου» (Ψαλμ. 5, 9). Ὁ προφήτης Ἱερεμίας ἐπίσης, ὁ ὁποῖος δὲν ἐπαναπαυόταν στὴν πίστη του, λέει ὅτι γνώριζε ἀπὸ προσωπική του πεῖρα αὐτὴ τὴν ἀλήθεια καὶ ὅτι τὴν εἶχε ζήσει: «Γνωρίζω, Κύριε», λέει, «ὅτι κανένας ἄνθρωπος τὸ δρόμο του δὲν τὸν ὁρίζει, κανένας δὲν μπορεῖ νὰ ἐλέγξει τῆς ζωῆς του τὴν κατεύθυνση» (Ἱερ. 10, 23). Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος μὲ τὸ στόμα τοῦ προφήτη Ὠσηέ, ἀπευθύνθηκε στὸν Ἰσραὴλ καὶ εἶπε: «Ἐγὼ θὰ εἶμαι γι αὐτὸν σὰν τὸ καταπράσινο ἔλατο, ὅλα ὅσα χρειάζεται αὐτὸς γιὰ νὰ ζήσει θὰ προέρχονται ἀπὸ μένα» (Ὠσηε 14, 9). Ὁ Κύριος μᾶς καθοδηγεῖ καὶ μᾶς φωτίζει, γιὰ νὰ γνωρίσουμε τὸ νόμο Του. Ὅσοι θέλουν νὰ ἐκπαιδευτοῦν καὶ νὰ ζήσουν σύμφωνα μὲ τὸν Νόμο τοῦ Θεοῦ, δὲν στηρίζονται μονάχα στὴν μελέτη τοῦ Θείου Νόμου, ἀλλὰ ἐκλιπαροῦν καθημε ρινὰ τὸν Κύριο νὰ εὐδοκήσει νὰ εἶναι ὁ δάσκαλός τους καὶ νὰ τοὺς φωτίσει. Ὁ προφήτης Δαυὶδ λέει: «Κύριε δεῖξε μου τοὺς δρόμους σου καὶ μάθε με τὰ δικά σου μονοπάτια» (Ψαλμ. 24, 4). Καὶ ἀλλοῦ πάλι λέει: «Τὰ μάτια μου ἄνοιξε νὰ δῶ τὸ θαυμαστὸ βάθος καὶ τὴ σοφία τοῦ νόμου σου» (Ψαλμ. 118, 18). Καὶ πάλι: «Ἐκεῖνος εἶναι πού διδάσκει στὸν ἄνθρωπο τὴ γνώση» (Ψαλμ. 142, 10). Σ ἄλλον Ψαλμὸ ἐπίσης λέει: «Δίδαξέ με νὰ κάνω τὸ θέλημά σου, γιατί εἶσαι Ἐσὺ ὁ Θεός μου» (Ψαλμ. 93, 10). Ὁ Κύριος μᾶς χαρίζει τὴν κατανόηση τῶν ἐντολῶν Του καὶ τὴ θέληση γιὰ νὰ τὶς τηρήσουμε. Ὁ προφήτης Δαυὶδ γνώριζε τὶς Θεῖες ἐ ντολὲς πού ἀναφέρονται ξεκάθαρα στὸν Μωσαϊκὸ Νόμο. Ἀκοῦστε τον ὅμως τί λέει: Ζητάει ἀπὸ τὸν Κύριο νὰ τοῦ δώσει Ἐκεῖνος τὴν σύνεση, ἡ ὁποία θὰ τὸν ἱκανώσει νὰ κατανοήσει τὸ βαθύτερο νόη μά τους. 7

8 «Δῶσε μου», λέει «σύνεση, ὥ στε νὰ γνωρίσω τὶς ἐντολές σου» (Ψαλμ. 118, 125). Δὲν εἶχε ἄραγε αὐτή τὴν εὐφυΐα ἀπὸ τὴν φύση του; Δὲν ἦ ταν δικό του θέ μα τὸ νὰ προσπαθήσει νὰ ἐφαρ μόσει τὶς ἐντο λές, ἀφοῦ αὐτὲς ἦταν γρα πτὰ παραδομένες μὲ τὸν Μωσαϊκὸ Νόμο; Ὅμως ὁ Προ φή της προσευχόταν, γιὰ νὰ τοῦ δοθεῖ σοφία καὶ σύνεση, ὥστε νὰ κατανοήσει πιὸ τέλεια τὸ βάθος τῆς οὐσίας τῶν ἐντολῶν. Κι αὐτό, γιατί γνώριζε καλὰ ὅτι ἐδῶ ἡ φύση ἀ πο κλειστικὰ μόνη της, δὲν ἐπαρκεῖ. Πρέπει νὰ ἐπισκιάσει τὸν ἄν θρωπο τὸ Θεῖο Φῶς, ὥστε νὰ φωτι σθεῖ ὁ νοῦς νὰ κατανοήσει τὸ πνεῦμα τοῦ Νό μου καὶ νὰ βιώσει μὲ μεγαλύτερη καθαρότητα αὐτὰ πού ὁ Νόμος παραγγέλλει. Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος κηρύττει μὲ ἀκόμα μεγαλύτερη σαφήνεια τὴν ἴδια ἀλήθεια: «Γιατί ὁ ἴδιος ὁ Θεός», λέει, «ἐνεργεῖ σὲ σᾶς, ὥστε καὶ νὰ θέλετε καὶ νὰ πράττετε ὅ,τι εἶναι σύμφωνο μὲ τὴν θέληση Του» (Φιλ. 2, 13). Θὰ μποροῦσε ποτὲ νὰ εἰπωθεῖ κάτι πιὸ ξεκάθαρο; Ὁ Ἀπόστολος διακηρύττει μ αὐτὸ τὸ χωρίο, ὅτι ὁ Κύριος εἶναι μέσα μας, ὁ δημιουργός τῆς καλῆς μας προαίρεσης, ἀλλὰ συγχρόνως καὶ ὁ συντελεστὴς τῆς ὁλοκλήρω σης τοῦ ἔργου: «Γιατί σὲ σᾶς δόθηκε», λέει, «τὸ χάρισμα, ὄχι μόνο νὰ πιστεύετε στὸν Χριστό, ἀλλὰ καὶ νὰ ὑποφέρετε γι αὐτὸν» (Φιλ. 1, 29). Νά, πού ἀκόμα μία φορὰ δηλώνεται ὅτι ἡ ἀρχὴ τῆς μετάνοιας καὶ τῆς πίστης, ἀλλὰ καὶ ἡ ὑπομονὴ στὰ παθήματα, εἶναι δῶρα τοῦ Θεοῦ. Μὲ αὐτὴ τὴν σκέψη καὶ ὁ προφήτης Δαυὶδ ἐκλιπαροῦσε μὲ παρόμοιο τρόπο τὸ ἔλεος τοῦ Κυρίου καὶ ἔλεγε: «Στερέωσε, Θεέ μας, αὐτὸ ποῦ ἔχεις ἐνεργήσει μέσα μας» (Ψαλμ. 67, 29). Μ αὐτὸ ποῦ λέει ἐδῶ ὁ Προφήτης, φανερώνει ὅτι δὲν ἀρκεῖ μό νο τὸ ὅτι ἡ Χάρη μᾶς παραχώρησε τὴν ἀπαρχὴ τῆς σωτηρίας μας, ἀλλὰ πρέπει καθημερινὰ νὰ ἐργαζόμαστε γι αὐτήν, ὥστε μὲ τὴν ἴδια εὐσπλαχνία νὰ οἰκονο μεῖ συγχρόνως ὁ Θεὸς καὶ τὴν πνευματική μας πρόοδο. Δὲν εἶναι τὸ αὐτεξούσιο τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ «ὁ Κύριος» εἶναι Αὐτὸς πού «ἐλευ θερώ νει τοὺς φυλακισμένους» (Ψαλμ ). Δὲν εἶναι ἡ ἀρετή μας, ἀλλὰ «ὁ Κύριος» εἶναι Αὐτὸς πού «σηκώνει ὄρθιους τούς συντριμμένους» (Ψαλμ. 145, 8). Δὲν εἶναι ἡ ἐπιμέλειά μας στὴ μελέτη, ἀλλὰ «ὁ Κύριος εἶναι πού κάνει σοφούς τούς τυφλοὺς» (Ψαλμ. 145, 8). Δὲν εἶναι ἡ δική μας ἐπαγρύπνηση, ἀλλὰ «ὁ Κύριος προστατεύει αὐτοὺς πού βρίσκονται ξένοι μέσα στὴ χώρα» (Ψαλμ. 145, 9). Δὲν εἶναι ἡ δύναμή μας, ἀλλὰ «ὁ Κύριος δίνει στήριγμα σ ὅλους αὐτοὺς πού πέφτουν» (Ψαλμ. 144, 14). Αὐτὸ δὲν τὸ λέω γιὰ νὰ βγάλω ἄχρηστο τὸ ζῆλο καὶ τοὺς κόπους μας, οὔτε γιὰ νὰ πῶ ὅτι οἱ προσπάθειές μας εἶναι μάταιες καὶ περιττές, ἀλλὰ γιὰ νὰ πεισθοῦμε ὅτι, χωρὶς τὴν βοήθεια τοῦ Θεοῦ, δὲν εἴμαστε ἱκανοὶ νὰ καταβάλλουμε καμιὰ προσπάθεια, ἀλλὰ καὶ οὔτε οἱ προσπάθειές μας ἀπὸ μόνες τους θὰ φέρουν κανένα ἀποτέ λε σμα. Πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ μᾶς δώσει ὁ Κύριος τὴ βοήθεια καὶ τὸ ἔλεός Του, ὥστε νὰ ἀξιωθοῦμε νὰ φθάσουμε στὸ ἀνέκ φραστο ἀγαθό τῆς καθαρότητας. Ὁ σοφὸς Σολομώντας λέει: «Τὸ ἄλογο τὸ ἑτοίμασαν γιὰ τὴν ἡμέρα τῆς μάχης, τὴ νίκη ὅμως τὴν δίνει ὁ Κύριος» (Παροιμ. 21, 31). Καὶ σ ἄλλο σημεῖο ἡ Ἁγία Γραφὴ λέει: «Ἀποκλειστικὰ ὅσους ἐμπιστεύονται στὴν ἴδια τους τὴ δύναμη, κανεὶς δὲν θὰ νικήσει» (Α Βασ. 2, 9). Τί μᾶς μένει, λοιπόν, ἀπὸ τὸ νὰ ψάλλουμε ἀσταμάτητα μαζὶ μὲ τὸν μακάριο Δαυίδ: «Δύναμή μου καὶ ὕμνος μου», ὄχι τὸ αὐτεξούσιό μου, ἀλλὰ «ὁ Κύριος Ἐκεῖνος μὲ ἔσωσε» (Ψαλμ. 117, 14). Τὸ ἴδιο λέει καὶ ὁ Ἀπόστολος τῶν Ἐθ νῶν, ὁ ὁποῖος γνωρίζει πολὺ καλὰ, ὅτι δὲν εἶναι οὔτε ἡ ἀξία του οὔτε οἱ κόποι του πού τὸν ἱκάνωσαν νὰ διακονήσει τὴν Καινὴ Διαθήκη, ἀλλὰ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Γράφει πρὸς τοὺς Κορινθίους: «Δὲν εἴμα στε ἀπὸ μόνοι μας ἱκανοὶ νὰ θεωρήσουμε ὅτι κάτι ἀπὸ αὐτὰ πού κατορ θώνου με προέρχεται ἀπὸ μᾶς τοὺς ἴδιους, ἀλλὰ ἡ ἱκανότητά μας προέρχεται ἀπὸ τὸν Θεό. Αὐτὸς μᾶς ἀξίωσε νὰ ὑπηρετήσουμε τὴν Καινὴ Διαθήκη» (Β Κορ. 3, 5 6). Πηγή: Ἀββᾶ Κασσιανοῦ τ. Α Συνομιλίες μὲ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐρήμου, Ἐκδόσεις «Ἑτοιμασία». 8

9 Ἐκ Φαναρίου Στὴν Πόλι γιὰ τὴν γιορτή μου τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Δοσίθεου Κανέλλου, Ἡγουμένου Ἱ. Μ. Τατάρνης «Ἄσωτος εἰ τίς, ὡς ἐγώ, θαρρῶν ἴθι θείου γὰρ οἴκτου πᾶσιν ἤνοικται θύρα». Θέλησα νὰ βρεθῶ στὴν Πόλι τὴν Κυριακὴ ποὺ γιορτάζω. Τὴν Κυριακή του Ἀσώτου. Μοναδικὴ παρηγοριά μου δὲν γιορτάζω μόνον ἐγώ. Γιορτάζουν πολλοὶ καὶ ὅσο τὰ χρόνια περνοῦν, ὅλο καὶ περισσότεροι. Ἀεροπορῶν βρίσκομαι στὴν Πόλι δύο ἡμέρες πρὶν τὴν «ἑορτή» μου. Ἔχω ἀκόμη πολλὰ νὰ δῶ καὶ πολλὰ νὰ μάθω. Ἔστω κι ἂν ἔρχομαι στὴ Βασιλεύουσα γιὰ ἑβδομηκοστὴ σχεδὸν φορά. Τὸ Σάββατο ὁ καιρὸς εἶναι ἀνοιξιάτικος. Καιρὸς γιὰ τὴν ἀπέναντι πλευρά, τὴν ἁγιοτρόφο Μικράν Ἀσία. Παίρνουμε τὸ καράβι ἀπὸ τὸ Eminonu γιὰ τὸ Kadikoy, τὴν Χαλκηδόνα. Εὔκολα μετὰ μ ἕνα ταξὶ φθάνουμε στὸ Kalamis, τὰ Καλαμίσια. Σκοπός μας ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Στὸν τόπο αὐτὸ σταμάτησε ἡ λιτανεία ἡ ὁποία ξεκίνησε ἀπὸ τὰ Κόμανα τῆς Ἀρμενίας μεταφέρουσα τὸ Τίμιον Λείψανον τοῦ Ἱεροῦ Πατρός. Αὐτὸ ἔγινε τὸ 436. Συνέβησαν ὅμως πράγματα παράδοξα καὶ καταγραφῆς ἄξια. «Ἐπεί δὲ ἔφθασαν ἀντιπέραν τῆς Πόλεως (σημείωσις: στὸν τόπο ὅπου ὁ ναὸς σήμερα), πε ραι οῦται μὲν ὁ βασιλεὺς καὶ πᾶσα ἡ σύγκλητος καὶ ὁ Πατριάρχης ἅμα τῷ κλήρω ἐμβάλλεται δὲ πλοίῳ βασιλικῷ ἡ σορὸς ἡ τὸ σῶμα ἔχουσα τοῦ Ἁγίου. Καταιγίδος δὲ ἐμπεσούσης, τὰ μὲν λοιπὰ πλοῖα ἀλλαχοῦ διεσκεδάσθησαν, ἐκεῖνο δέ, ἐν ᾦ ἦν τὸ τοῦ Ἁγίου σῶμα, τῷ τῆς χή ρας ἀγριῷ προσώκειλε, τῆς χήρας ἐκεί νης, ἥν ἠδίκησεν Εὐδοξία, τὸν ἀμπε λῶνα αὐτῆς ἀφελοῦσα. Καὶ ἐλεγ χομένη παρὰ τοῦ Ἁγίου, ἐξώρισεν αὐτόν. Ἐπεί δὲ ἀπεδόθη ὁ ἀγρὸς τῇ χῆρᾳ, εὐθέως γαλήνη περὶ τὴν θάλασσαν ἐγεγόνει...». Καὶ ἐκεῖ ποὺ ἀκούμπησαν τὸ ἅγιο Λείψανο γιὰ νὰ τὸ μεταφέρουν εἰς τὸν αὐτο κρατορικὸ δρόμωνα, ἀνηγέρθη ναὸς εἰς τιμὴν τοῦ Ἁγίου καὶ εἰς ἀνάμνησιν τοῦ γεγονότος... Ὁ ὑπάρχων ναὸς εἶναι νεώτερος. Ἀνηγέρθη ὅμως εἰς τὰ θεμέλια τοῦ προϋπάρχοντος. Εἶναι μία τρίκλιτος βασιλική, κομψή, πεντακάθαρη, ἄρτι ἀνακαι νισθεῖσα, μὲ ὡραῖο κῆπο καὶ θεόρατα παμπάλαια κυπαρίσσια. Ὁ νεωκόρος Ρωμηός, βραδύγλωσσος καὶ σολοικίζων περὶ τὴν ἑλληνικὴν ἀλλ ὡς «ἀπὸ ρυτῆρος ἐλαύνων» περὶ τὴν τουρκικήν. 9

10 Εἰς τὸν νάρθηκα καὶ ἀριστερὰ τῷ εἰσερ χομέ νῳ ὑπάρχει καὶ ἁγίασμα εἰς τιμὴν τοῦ Τιμίου Προδρόμου. Καὶ ἐκεῖ δίπλα στὸ ἁγίασμα ὁ τάφος ἢ μᾶλλον τὸ κενοτάφιον τοῦ Εὐτροπίου, τοῦ παλαιοῦ ἐκείνου καὶ συγχρόνου τοῦ Ἱεροῦ Χρυσοστόμου ὑπά του καὶ συγκλητικοῦ εὐνούχου Εὐτροπίου. Καταχθόνιος καὶ φιλάργυρος, ἀντιπαθὴς καὶ ραδιοῦργος (εἰ ἔχεις εὐνοῦχον φόνευσον, εἰ δὲ μὴ ἔχεις ἀγόρασον καὶ φόνευσον, ἔλεγαν οἱ σύγχρονοί του) μυστικοσύμβουλος τοῦ αὐτοκράτορος Ἀρκαδίου ( ), ἐμισήθη ὑπὸ τοῦ λαοῦ. Καὶ διωκόμενος κατέφυγε εἰς τὸν τότε ναὸ τῆς Ἁγίας τοῦ Θεοῦ Σοφίας καὶ ἀγκάλιασε ἔμφοβος τὸν κίονα τῆς Ἁγίας Τραπέζης γιὰ νὰ σωθῇ. Ἐχρησιμοποίησε τὸ ἄσυλον τῆς Ἐκκλησίας, πρᾶγμα ποὺ ὁ ἴδιος εἶχε λυσσωδῶς πολεμήσει. Ἡ ὀργὴ τοῦ λαοῦ σταμάτησε μπρὸς στὸ ἀνάστημα Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου. Καὶ ἔμεινε σ ἐμᾶς ὁ περίφημος λόγος του πρὸς Εὐτρόπιον: «Ἀεὶ μέν, μάλιστα δὲ νῦν εὔκαιρον εἰπεῖν ματαιότης ματαιοτήτων καὶ πάντα ματαιότης. Ποῦ νῦν ἡ λαμπρά τῆς ὑπατείας περιβολή; Ποῦ οἱ κρότοι καὶ οἱ χοροὶ καὶ αἱ θαλίαι καὶ αἱ πανηγύρεις; ποῦ ὁ τῆς πόλεως θόρυβος καὶ αἱ ἐν ἱπποδρομίαις εὐφημίαι καὶ τῶν θεατῶν αἱ κολακεῖαι; Πάντα ταῦτα οἴχεται καὶ ἄνεμος πνεύσας ἀθρόον τὰ μὲν φύλλα κατέβαλε, γυμνὸν δὲ ἡμῖν τὸ δένδρον ἔδειξε... ποῦ νῦν οἱ πεπλασμένοι φίλοι; Ποῦ τὰ συμπόσια καὶ τὰ δεῖπνα; Ποῦ ὁ τῶν παρασίτων ἑσμὸς καὶ ὁ δι ὅλης ἡμέρας ἐκχεόμενος ἄκρατος, καὶ αἱ ποικίλαι τῶν μαγείρων τέχναι, καὶ οἱ τῆς δυναστείας θεραπευταί, οἱ πάντα πρὸς χάριν ποιοῦντες καὶ λέγοντες; Ἄνθη ἦν ἐαρινά, καὶ παρελθόντος τοῦ ἔαρος, ἅπαντα κατεμαράνθη σκιὰ ἦν καὶ παρέδραμε καπνὸς ἦν καὶ διελύθη πομφόλυγες ἦσαν καὶ διερράγησαν ἀράχνη ἦν καὶ διεσπάσθη... Ματαιότης ματαιοτήτων καὶ πάντα ματαιότης.» Μὲ αὐτὲς τὶς ἐνθυμήσεις πορευόμεθα γιὰ τὸ Μητροπολιτικὸ Μέγαρο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Χαλκηδόνος στὸ Bahariye. Εἶναι ἕνα ξύλινο οἴκημα, παλαιὸ ρωμαίϊκο ἀρχοντικὸ, περιποιημένο μὲν, ἀλλὰ μὲ ἐμφανῆ τὰ σημάδια τοῦ χρόνου. Ἕνας εὐρύχωρος κῆπος μὲ δένδρα καὶ λουλούδια περιβάλλει τὸ κτίριο ποὺ σὰν σήμερα πρὶν δύο ἀκριβῶς χρόνια ἀπεχαιρέτησε τὸν οἰκοδεσπότη του. Ὁ Μητροπολίτης Χαλκηδόνος Ἰωακεὶμ κατάκειται ὡς ἄλλο φυτὸ στὸ Ἀμερικανικὸ Νοσοκομεῖο Κωνσταντινουπόλεως ὕστερα ἀπὸ ἐγκεφαλι κὸ ἐπεισόδιο. Καὶ οἱ προοπτικὲς εἶναι ἄκρως δυσοίωνες. Μόνον ἕνα θαῦμα, τὸ ὁποῖον ὅλοι εὐχόμεθα. Ἐκεῖ στὴ Μητρόπολι συναντήσαμε τὸν πατέρα Ἄνθιμο, Σύγκελλο τῆς Μητροπόλεως. Μᾶς μίλησε γιὰ τὰ τόσα προβλήματα τῆς ὁμογε νείας. Εἶναι ἐφημέριος σὲ τέσσερις ἐ νο ρίες. Στὸν Προφήτη Ἠλία Σκουτάρεως, στὴ Μεταμόρφωσι Κανδυλλί, στὸν Ἅγιο Κωνσταντῖνο Πασάμπαχτσε, στὴν Ἁγία Παρασκευὴ Μπέϋκοζ. Καὶ ψάλτης νὰ μὴν ὑπάρχη! Δύο φορὲς λειτούργησε στὴν Ἁγία Παρα σκευὴ μὲ ψάλτη μοναδικό, ποιὸν λέτε; Τὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη! Λειτοῦργα ἐσύ, θὰ ψάλλω ἐγώ. Ἀκουέτωσαν ταῦτα καὶ τινὲς τῶν ἡμετέρων ἱεραρχῶν, οἱ μὴ ἐκ τοῦ θρόνου κατερχόμενοι, ἔστω καὶ ἂν ὑπό κειται ὡρολογιακὴ βόμβα... Ἀποχαιρετοῦμε μὲ κάποια θλίψι τὸν ἅγιο Σύγκελλο καὶ περνοῦμε ἀπὸ τὴν Ἁγία Τριάδα, τὸν Μητροπολιτικὸ Ναὸ ποὺ εἶναι ἐκεῖ κοντά. Εἶναι ναὸς ὁλο μάρμαρος, ὁ τελευταῖος ναὸς ποὺ χτίσθηκε ἀπὸ τὴν ὁμογένεια. Τὸ Ὕ στε ρα ἀπὸ τὴν πρόσφατη ἀνακαίνισί του, λάμπει ὅλος ἔξωθεν καὶ ἔσωθεν. Ναὸς σύμβολο τῆς λαμπρῆς περιόδου τοῦ τέλους τοῦ ΙΘ καὶ τῶν ἀρχῶν τοῦ Κ αἰῶνος. Ἐκεῖ συναντήσαμε καὶ τὸν πρόεδρο τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἐπιτροπῆς. Εἴ πα με πολλά. Ἕνα μοῦ ἔμεινε, ποὺ ἀκόμη βουήζει στ αὐτιά μου: «Ἐμεῖς τελειώσαμε». Ἀπαισιόδοξος ἡ διαπίστωσις. Προ σωπικῶς δὲν θέλω νὰ τὸ πιστεύω. Ὅμως μᾶλλον αὐτὸς ἔχει δίκαιο. Ἀντιλαμ βάνο μαι πόσον ἄσχημα αἰσθάνονται. Καὶ δὲν ὑπάρχει χειρότερο συναίσθημα ἀπὸ τὸ νὰ αἰσθάνεσαι πὼς εἶσαι ὁ τελευταῖος ἢ ἀπὸ τοὺς τελευταίους, χαμένος κάπου στὰ Καλαμίσια, στὸ Τσεγκέλκιοϊ, στὸ Γελντέγιρμεν, στὸ Κουσκουντζούκι ἢ στὸ Γενὴ Μαχαλὲ τοῦ Σκουτάρεως. Νὰ ζῇς ἀνάμεσα σὲ ἑκατομμύρια καὶ νὰ αἰσθά νεσαι «τελευταῖος». Εἶναι φοβερό. Προ σκυ νοῦμε καὶ στὸν ναὸ τῆς Ἁγίας Εὐ φη μί ας. Εἶναι χτισμένος στὸν τόπο ὅπου συνεκλήθη ἡ Δ Οἰκουμενικὴ Σύνοδος τὸ

11 Ἡ ἀποβάθρα τῆς Χαλκηδόνας Kadikoy iskelesi Κατηφορίζοντας γιὰ τὴν σκάλα (Kadi koy Iskelesi), μᾶς σταματοῦν δύο Ρωμηές. Ἐπὶ τέλους ἀκοῦμε ἑλληνικά. Ἀλλ ἡ χαρὰ μας μεταβάλλεται σὲ ἄφατη λύπη. Ἡ ἐμφάνισί τους, τὰ λεγόμενά τους, τὰ ἄνευ λόγου γέλια τους, ἡ ἐνδυμασία τους, οἱ χειρονομίες τους, ἔδειχναν μυαλὸ σαλευμένο. Τὶς παλάβωσε ἡ μοναξιὰ καὶ ἡ ἐγκατάλειψις. Ἐπειγόμεθα ὅμως. Στὶς τέσσερις ἀρ χίζει ὁ ἑσπερινὸς στὸν Πατριαρχικὸ Ναό. Ἀρχίζει ἡ γιορτή μας. Χοροστατεῖ ὁ Μητροπολίτης Θεοδωρουπόλεως Γερμανός. Καὶ μετὰ τὰ ἀνα στά σιμα ἔρχονται τὰ τοῦ Ἀσώτου. «Εἰς ἀναμάρτητον χώραν καὶ ζωηράν ἐπι στεύ θην, γεωσπορήσας τὴν ἁμαρτίαν, ἐπιγνῶμεν ἀδελφοί, τοῦ μυστηρίου τὴν δύναμιν, ὦ πόσων ἀγαθῶν ὁ ἄθλιος ἐ μαυτὸν ἐστέρησα, ὦ ποίας βασιλείας ἐξέ πεσα ὁ ταλαίπωρος ἐγώ, τῆς πατρικῆς δωρεᾶς διασκορπίσας τὸν πλοῦτον, ἀλό γοις συνεβοσκόμην ὁ τάλας κτήνεσι.» Καὶ ὅταν ὅλα αὐτὰ τὰ θεσπέσια τροπάρια ψάλλονται ἀπὸ τὸν Ἄρχοντα Πρωτοψάλτη Λεωνίδα τὸν Ἀστέρη, τότε χαί ρεσαι γιατί γιορτάζεις. Καὶ μέσα στὴν ἀκουστικὴ χαρά, μόλις ἀκούεται κάπου βαθειὰ ἡ συνείδησίς σου νὰ σοῦ λέῃ. Μοιάζει ἡ ζωή σου μὲ τὴν τοῦ Ἀσώτου, ἀλλὰ δὲν μοιάζει μὲ τὴν μετάνοιά του. Σοῦ ἀρέσει νὰ βόσκῃς χοίρους, ἀλλὰ δὲν ἔρχεσαι εἰς ἑαυτόν... Κυριακὴ 8 Φεβρουαρίου Στὸν Πατριαρχικὸ ναὸ ἔχουμε τρισαρ χιερατικὸ συλλείτουργο. Ἐπιτελεῖται τὸ τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο τοῦ μακα ριστοῦ Μητροπολίτου Κολωνείας κυροῦ Γαβριήλ. Εἶχε γεννηθῆ τὸ 1919 στὸ Φανάρι. Ἦτο ὁ προτελευταῖος Φαναριώτης ἀρ χιερεύς. Τελευταῖος ἐπιζῶν Φαναριώτης εἶναι ὁ Σεβασμιώτατος Μη τρο πολίτης Λύστρων κύριος Καλλίνικος. Γεννήθηκε στὸ Φανάρι τὸ 1926, τότε ποὺ αὐτὴ ἡ ἀρχοντικὴ συνοικία ἦτο τὸ κέντρο τῆς Πολίτικης Ρωμηοσύνης. Θυμήθηκα τὴν ρουμελιώτικη παροιμία «Ἐκεῖ ποὺ κρεμοῦσαν οἱ κλέφτες τὰ ἅρματα, κρεμοῦν οἱ γύφτοι τὰ ὄργανα». Προεξάρχει ὁ Λύστρων Καλλίνικος. Συλ λειτουρ γοῦν οἱ Μητροπολίται Θεοδωρουπόλεως Γερμανὸς καὶ Μοσχονησίων Ἀπόστολος. Ὁ Πατριάρχης προσεύχεται ἐντός τοῦ ἁγίου Βήματος ἐκ τοῦ καλογηρικοῦ του στασιδίου (ἀλήθεια, ὑπάρχει καλογηρικὸ στασίδι εἰς τοὺς Μητροπολιτικοὺς ναοὺς τῆς Ἑλλάδος;). Λειτουργοῦν ἄνευ μίτρας. Εἰς τὰ μνημόσυνα ἡ μίτρα ἀπαγορεύεται. Ἀλλὰ καὶ ἂν ἐπετρέπετο, μόνον ὁ προεξάρχων θὰ φοροῦσε. Τὸ μνημόσυνον γίνεται ἁπλό. Χωρὶς «Ἄμωμο» καὶ νεκρώσιμα εὐλογητάρια. Εἶναι Κυριακή. Ἡμέρα ἀναστάσιμος καὶ τὰ νεκρώσιμα ἀπαγορεύονται. Εἶναι μόνον γιὰ τὸ Σάββατο. Ψάλλονται μόνον τὰ τέσσερα τροπάρια «Μετὰ πνευμάτων δικαίων». Καὶ ἡ μεγάλη συγχωρητικὴ εὐχή. 11

12 Μετὰ τὴν Θείαν Λειτουργίαν ἐπηκο λού θησε δεξίωσις εἰς τὴν αἴθουσαν τοῦ Θρόνου. Ὁ Πατριάρχης ὡμίλησε περὶ τῆς προσωπικότητος τοῦ ἐκλιπόντος. Ἦτο, εἶπε, ἡ ζῶσα ἱστορία τοῦ Φαναρίου. Δυστυχῶς δὲν κατέγραψε τίποτε ἐξ ὅσων εἶδε καὶ ἔμαθε διακονῶν ἐπὶ μίαν ὁλόκληρον ζωὴν εἰς τὴν Πατριαρχικὴν Αὐλήν. Εἶναι ἀπώλεια πραγματικὴ καὶ ἀφήνει κενὸν ὄντως δυσαναπλήρωτο. Εἶναι αὐτὸς ποὺ κάποτε, ἐκεῖ στὸν Ἅγιο Παντελεήμονα Κουσκουντζουκίου ἔνδα κρυς καὶ ἐν συγκινήσει πολλῇ μοῦ εἶχε πεῖ: «Τί φυλᾶμε ἐμεῖς ἐδῶ στὴν Πόλι; Ὀρθοδοξία καὶ Ρωμηοσύνη φυλᾶμε!». Καὶ κάτι ποὺ παρ ὀλίγον νὰ λησμονήσω. Ἐπιχειρῶ μέσα εἰς τὸ Ἅγιον Βῆμα, νὰ ἀσπασθῶ τὴν δεξιάν τοῦ ἁγίου Λύστρων, πρὸ τῆς Θείας Λειτουργίας. Εἰς μάτην. Τραβᾶ τὸ χέρι πρὸς τὰ πίσω. Μὰ γιατί, ἐπιμένω, ἀρχιερεὺς εἶσθε. Ἀρχιε ρεὺς εἶμαι, μοῦ ἀπαντᾶ, ὅταν λειτουργῶ. Τώρα ὅλοι εἴμαστε ἴδιοι!... Ἡ γιορτή μου (μας) τελειώνει σὲ ἑστι ατόριο μὲ λακέρδα καὶ τσινακόπια. Καὶ ἐπειδὴ ἤδη εἶναι ἀπόγευμα Κυρια κῆς, μία βόλτα στὸ Γενὴ Τζαμὶ θὰ σᾶς ἀποζημιώσῃ. Θὰ μάθετε τί ἐστὶ πολυκοσμία, ὀχλοβοή, διάτορος διαφήμισις ἑτεροκλήτων προϊόντων. Εἶναι τὸ παζάρι τῆς Κυριακῆς. Θὰ ζαλισθῆτε, θὰ μπερ δευθῆτε, νὰ ἀνακατευθοῦν τὰ μέσα σας ἀπὸ τὸ σκουπιδαριὸ (ἄνθρωποι καὶ σκουπίδια σ ἕνα σύνολο), ἀλλὰ θὰ τὸ εὐχαρι στηθῆτε. Ὅμως προσοχή. Τὸ χέρι στὴν τσέπη. Κρατᾶτε σφιχτὰ τὸ πορτοφόλι. Ρουμάνοι πορτοφολάδες, ντόπιοι μαθη ταὶ των (ἄξιοι κατὰ πάντα) ὀσμίζονται μακρόθεν παχέα πορτοφόλια καὶ κυρίως γέμοντας εὐρὼ μαρσίπους. Καὶ στὴ γέφυρα τοῦ Γαλατὰ ἑκατοντά δες οἱ ψαράδες γιὰ τὴν τηγανιὰ τῆς ἡμέρας. Ὅλο καὶ κάτι γίνεται. Σαφριδάκια, μαριδάκια, προσφυγάκια. Πολλὰ τὰ ψήνουν ἐπὶ τόπου σὲ πὶκ νὶκ οἰκογενει ακῶς στὸ γρασίδι τοῦ πάρκου τῆς παραλίας. Μοῦ προσέφεραν. Δοκίμασα. Νο στι μώ τατα. Ἐξ ἄλλου καλόγηροι καὶ γάτες ἔχουν ἕνα κοινό. Τὰ ψάρια. Τὸ πρωὶ τῆς Δευτέρας, μία ἐπίσκεψις στὸν Ναὸ τῶν Ταξιαρχῶν στὸ Μπαλὰτ ἐξελίσσεται σὲ μικρὴ περιπέτεια. Εἶναι πολὺ δύσκολο νὰ βρῇς τοὺς παληοὺς ναοὺς μας μέσα στὰ πολυδαίδαλα σοκάκια τῆς Πόλεως. Πανοσιολ. Ἀρχιμ. Δοσίθεος Κανέλλος Ἡγούμενος Ἱ. Μ. Τατάρνης Πάντως τὸν βρήκαμε καὶ προσκυνήσαμε. Ἐκεῖ εἶναι καὶ ἡ Ζουρλόπετρα. Μέ σα σ ἕνα ξεχωριστὸ ξυλοπηκτὸ κτίριο μικρῶν διαστάσεων, στὸ μέσον τῆς αὐλῆς. Ἕνας τοῖχος χωρίζει τὸν χῶρο στὰ δύο. Κάτω χαμηλὰ καὶ πρὸς τὰ δεξιὰ ὑπάρχει μία πέτρα μὲ τρύπα διαμπερῆ. Ἀπὸ κεῖ περνοῦσαν τοὺς ζουρλούς, τοὺς φρενοβλαβεῖς δηλαδή, πρὸς θεραπείαν. Περνοῦσαν καὶ ἄλλους ἀσθενεῖς ἐκ ποικίλων νόσων βασανιζομένους. Περνοῦ σαν καὶ τὰ μικρὰ παιδιὰ διὰ τὰς παιδικάς νόσους. Δὲν τόλμησα νὰ περάσω. Ὄχι γιατί εἶμαι ὑγιὴς εἰς τὰς φρένας, ἀλλὰ διότι θὰ ἔμενα ἐκεῖ μισὸς μέσα καὶ μισὸς ἔξω. Τὰ κιλά μου δὲν ἐπιτρέπουν τοιούτους πειραματισμούς... Περὶ τετάρτην ἀπογευματινὴν, ἔχομε ἑσπερινὸν μετὰ Πατριαρχικῆς Χοροστασίας στὸν ναὸ τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους στὰ νοσοκομεῖα μας. Balikli Rum Hastanesi Vakfi. Ὁ ναὸς εἶναι φρεσκοβαμμένος, χαριέστατος ὅλος. Ἐφέτος προσέθεσαν καὶ νάρθηκα. Ὁ Μέγας Οἰκονόμος π. Μελέτιος τελεῖ ἁγιασμὸν ἐν αὐτῷ, ἐγκαινίζων, τρόπον τινά, αὐτόν. Εἴτα προσέρχεται ὁ Πατριάρχης καὶ ἄρχεται ὁ ἑσπερινός. Ἀ ρκετοὶ εἶναι οἱ προσκυνηταί. Εἰς τὸ τέλος ὁμιλεῖ ὁ Πατριάρχης γιὰ τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει φιλανθρωπίαν. Ἐπαινεῖ τὸ προσωπικόν τοῦ Νοσοκομείου καὶ τὸν πρόεδρον αὐτοῦ. Κελεύσει πατριαρχικῇ λαμβάνει τὸν λόγον ὁ σύρων τὰς γραμμάς ταύτας. Καὶ λέγει ὅτι ὡς κληρικὸς καὶ μοναχός τῆς Ἑλλαδικῆς Ἐκκλησίας ντρέπεται, διότι μία Ἐκκλησία δέκα ἑ κα τομ μυρίων Ὀρθοδόξων ὡς διατείνονται τινὲς στερεῖται ἑνός, ἔστω καὶ ὑποδεε στέ ρου, τοιούτου ἱδρύματος. Καὶ τὸ ἵδρυμα αὐτὸ τὸ ἐν τῇ Πηγῇ, τὸ Γραικικὸν 12

13 Νοσοκομεῖον, ἑόρτασε πέρυσι τὰ 250 ἔτη ἀπὸ τῆς ἱδρύσεώς του. Ἀλλ ἡ ἐν Κωνσταντινουπόλει φιλανθρωπία ἔχει ἡλι κίαν 1700 ἐτῶν, ἀπὸ τῆς ἱδρύσεώς της δηλαδή. Καὶ ἦτο, συνέχισα ὁ τάλας, τόσον προωθημένη αὐτὴ ἡ φιλανθρωπία, ὥστε θὰ τὴν ζήλευαν καὶ σύγχρονα ἱδρύματα. Ὅπως π.χ. εἰς τὸ νοσοκομεῖον τῆς Μονῆς τοῦ Παντοκράτορος Χριστοῦ (τὸ σημερι νὸν Zeyrek Cami) ὅπου ὄχι μόνον δὲν ἐδέχοντο «φακελάκια» ἀλλὰ τοὐναντίον ἔδιδαν οἰκονομικὴν ἐνίσχυσιν εἰς τοὺς ἀποθερα πευομένους διὰ τὰ πρῶτα τους ἔξοδα. Ὑπέμνησα εἰς τοὺς παρευρισκομένους νὰ ἐμμένουν ἔστω καὶ αὐτοὶ οἱ ὀλίγοι στὴν Πολίτικη ἀρχοντιά, νὰ αἰ σθά νωνται ὑπε ρή φανοι γιατί εἶναι Χρι στιανοὶ Ὀρθόδοξοι καὶ νὰ ἔχουν πλήρη ἐμπιστοσύνη στὸν Πατριάρχη μας, ποὺ εἶναι δικός τους, ἀλλὰ καὶ δικός μας. Στὴν ἐπακολουθήσασα δεξίωσι ὁ διευ θυ ντὴς τοῦ Νοσοκομείου ἀνεκοίνωσε στὸν Πατριάρχη ὅτι οἱ νοσηλευόμενοι ξεπερνοῦν τοὺς 650. (Ἑξαιρουμένων βεβαίως τῶν 150 τοῦ Γηροκομείου καὶ τῶν 50 τοῦ Ψυχιατρείου). Δὲν γνωρίζω πόσοι ἐκ τῶν νεοελλήνων ἐπισκεπτῶν τῆς Πόλεως γνωρίζουν τὴν ὕπαρξι αὐτῶν τῶν Φιλανθρωπικῶν Καταστημάτων. Ἀλλὰ καὶ ἂν τὰ γνωρίζουν δὲν τὰ ἐπισκέπτονται. Δὲν ὑπάρχει χρόνος. Ὑπάρχουν ἄλλα σπουδαιότερα, τὰ δερμάτινα, τὰ νυκτερινὰ κέντρα, κάποιοι χοροὶ ποὺ σχετίζονται μὲ περιοχὴν τὴν ὁποίαν οἱ ἀρχαῖοι ὠνόμαζαν γαστέρα καὶ παρακατιόντες ὑστέρα... Ἀνήμερα τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους ὁ Πατριάρχης χοροστατεῖ στὸν Ναὸ τοῦ Ἁγίου Νικολάου στὸ Τζιμπαλή. Κοντὰ στὸ Πατριαρχεῖο, δίπλα στὸν Κεράτιο. Ἐκεῖ ὑπάρχει παλαιὸ παρεκκλήσιο τοῦ Ἁγίου Χαραλάμπους καὶ ἁγίασμα ἄνευ ἁγιάσματος τώρα πιά. Ὅμως τὸ Παρεκκλήσιο αὐτὸ δὲν λειτουργεῖται. Τὸ ἔχει ἀφανίσει ἡ ὑγρασία. Εἶναι ὁ μεγάλος ἐχθρὸς τῶν ναῶν τῆς Παλαιᾶς Πόλεως. Ὑγρασία ἀνερχομένη. Ἀπὸ τὰ θεμέλια. Καὶ καταστρέφει κάθε προσπάθεια ἀνα καινίσεως. Αὐτὸ πάσχει καὶ ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Νικολάου. Ὠκοδομημένος εἰς ἴσαλον μὲ τὸν Κεράτιον γραμμήν, γιὰ νὰ μὴ δίδῃ στόχον εἰς τοὺς κρατοῦντας, δέχεται ὅλη τὴν νοτίδα τοῦ κόλπου εἰς τὰ θεμέλιά του. Δὲν ἔχουν περάσει πολλὰ χρόνια ἀπὸ τὴν ἀνακαίνισί του (τὸ 1996 ἂν ἐνθυμοῦμαι καλῶς) καὶ ἡ ὑγρασία ἀργή καὶ ὕπουλη καταστρέφει τοίχους, δάπεδα, στασίδια, τὰ πάντα. Μετὰ τὴν Θεία Λειτουργία, ἔγινε ἡ δεξίωσις στὸν ἐστεγασμένο ἐξωνάρθηκα τοῦ ναοῦ. Ὅμως ὁ βορηάς ποὺ τ ἀρνάκια παγώνει, ἄρχισε νὰ δυναμώνῃ καὶ τὸ κρύο γίνεται τσουχτερό. Ὁμιλεῖ ὁ ἀρ χιερα τικὸς προϊστάμενος τῆς περιοχῆς Θεοφιλέστατος Ἐπίσκοπος Συνάδων κ. Διονύσιος. Κατόπιν ὁμιλεῖ δι ὀλιγίστων ὁ Πατριάρχης. Ἐπακολουθοῦν τὰ κεράσματα, ἄφθονα καὶ Πολίτικα. Ὁ Πατριάρχης ἀναχωρεῖ. Διαλυόμεθα. Φεύγουμε βιαστικὰ γιὰ τὸν τόπο μας. Τὸ μετεωρολογικὸ δελτίο προειδοποιεῖ. Χαμηλὲς θερμοκρασίες, χιόνια. Σπεύδου με καὶ ἐμεῖς νὰ προλάβουμε τὴν νεοελ ληνικὴ παγωνιά Τὸ νοσοκομεῖον τῆς Μονῆς τοῦ Παντοκράτορος Χριστοῦ (τὸ σημερινὸν Zeyrek Cami) 13

14 Εἶναι δύσκολη ἡ θεραπεία τῆς ἁμαρτίας στὴ ζωὴ τῆς πίστης; τοῦ π. Θεμιστοκλῆ Μορτζανοῦ Τὸ ἐρώτημα πού συχνὰ δεσπόζει ἀνάμεσα στοὺς ἀνθρώπους πού πιστεύουν, εἶναι «πόσο δύσκολη ἢ ἀδύνατη εἶναι ἡ θεραπεία τῆς ἁμαρτίας στὴ ζωὴ τῆς πίστης;». Ἐνῶ ἀναγνωρί ζουμε τὴ δύναμη ποὺ ἡ πί στη ἔχει καὶ τὴν ἐλπίδα ποὺ μᾶς προσφέρει, ἐντούτοις διαπιστώνουμε ὅτι δὲν εἶναι καθόλου εὔκολο νὰ ἀπαλλαγοῦμε ἀπὸ τὴν αἴσθηση τῆς ρυπαρότητάς μας ἔναντι τοῦ Θεοῦ, ἀπὸ τὸ ὅτι ὁ Θεὸς καὶ τὸ θέλημά Του δὲν εἶναι προτεραιότητα στὴ ζωή μας, ὅτι ἡ πορεία μας, λιγότερο ἢ περισσότερο, στὸν κόσμο αὐτὸ χαρακτηρίζεται ἀπὸ ἐπιδράσεις τοῦ ἐκκο σμι κευμένου πνεύματος, ὅτι ἐνῶ μετανο οῦμε ἐνίοτε γιὰ τὰ σφάλματά μας, ξαναγυρίζουμε στὰ ὅσα ἔχουμε ἀποφασίσει νὰ ἀφήσουμε κατὰ μέρος. Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος, ἀπαντώντας σὲ ἀνάλογο προβληματισμό, θέτει αὐτὸ τὸ ἐρώτημα: «εἰ δὲ ζητοῦντες δικαιωθῆναι ἐν Χριστῷ εὑρέθημεν καὶ αὐτοὶ ἁμαρτωλοί, ἄρα Χριστὸς ἁμαρτίας διάκονος; Μὴ γένοιτο» (Γαλ. 2, 17). Ὡστόσο τὸ ἐρώτημα παραμένει. Καὶ δὲν μένει μόνο στὸ ζήτημα τῆς ἁμαρτίας. Ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν ἐμμονὴ τῶν ἀνθρώπων σὲ αὐτοκαταστροφικὲς συμπεριφορές, οἱ ὁποῖες δὲν ἐπιτρέπουν τὴν ἀξιο ποίηση τῆς προόδου, τῶν ἐφευρέσεων, τῆς ὀργάνωσης ἑνὸς πολιτισμοῦ ἀληθινὰ ἀξιο θαύμαστου τεχνικά, ἀλλὰ καὶ διανοητικά, πρὸς ὄφελος τῶν πολλῶν, τὸν ἐγκλωβισμὸ στὴ λογική τοῦ θανάτου, ἀλλὰ καὶ στὴν ἀβεβαιότητα γιὰ ὅλους. Γιατί, λοιπὸν, δὲν τὰ καταφέρνουμε ἠθικὰ καὶ πνευματικά, μὲ ἀποτέλεσμα ἡ ἀποτυχία μας νὰ μεταφέρεται σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδά τῆς ζωῆς μας; Δὲν εἶναι εὔκολες οἱ ἀπαντήσεις. Πρωτίστως χρειάζεται νὰ ὁρίσουμε τί σημαίνει πίστη. Ἔχουμε τὴν ἐντύπωση πὼς ἡ πίστη συνεπάγεται τὴν ἀποδοχὴ ὅτι ἕνα πρόσω 14 πο, μία ἰδέα, μία πραγματικότητα εἶναι ἀληθινή. Ἡ πί στη ὅμως αὐτὴ περιορίζεται στὸ στοιχεῖο τῆς διάνοιας ἢ χρησιμοποιεῖ ὁρισμένους κανόνες, τυπικά, διατάξεις μὲ βάση τὰ ὁποῑα ὁ πιστεύων αἰσθάνεται ὅτι τὴν τηρεῖ καὶ τὴν ἀποδεικνύει. Γιὰ τὴν Ἐκκλησία ὅμως ἡ πίστη συνεπάγεται τὴ σχέση προσώπων. Πιστεύω σημαίνει γνωρίζω ποιὸς εἶναι αὐτὸς στὸν ὁποῖο ἀπευ θύνομαι, θέλω νὰ ἔχω σχέση μαζί του, τὸν ζητῶ νὰ ὑπάρχει στὴν καθημερινότητα τῆς ὕπαρξής μου, μπορῶ νὰ μιλήσω μ αὐτὸν καὶ γι αὐτόν, ὅπως ὄχι ἁπλῶς κάποιος πιστεύει, ἀλλὰ ὅπως αὐτὸς ποὺ ἀγαπᾶ. Στὴν περίπτωση τοῦ Θεοῦ, ἡ πίστη μας δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι μία θρησκευτικὴ ἀπο δοχὴ ἢ ἐμπιστοσύνη, ἀλλὰ ἡ ἀφετηρία τῆς κοινωνίας μὲ τὸ ὑπαρκτὸ πρόσωπο τοῦ Θεανθρώπου, τὸ Ὁποῖο ἀποδεικνύει τὴν παρουσία Του στὴ ζωὴ μας πρῶτα μέσα ἀπὸ τὸ Σῶμα καὶ τὸ Αἷμα Του, τὸ ὁποῖο καλούμαστε νὰ κοινωνοῦμε, ἀλλὰ καὶ μέσα ἀπὸ τὴν περιγραφὴ τοῦ τρόπου μὲ τὸν ὁποῖον ὁ Χριστὸς φανερώνεται στὴ ζωή μας, δηλαδὴ μέσα ἀπὸ τὴν κοινωνία μὲ τὸν συνάνθρωπο. Στὴ συνέχεια, χρειάζεται νὰ ὁρίσουμε τί σημαίνει δικαίωση. Ἡ συνηθισμένη ἐκδοχὴ συνεπάγεται τὴν ἀναγνώριση ἀπὸ τὴν πλευρὰ αὐτοῦ ποὺ πιστεύουμε ὅτι εἶναι τὸ μέτρο καὶ ὁ κανόνας τῶν σκέψεων, τῶν πράξεων, τῶν ἐπιθυμιῶν μας. Κατόπιν, ἡ δικαίωση περνᾶ μέσα ἀπὸ τὴν κοινωνικὴ ὁμάδα, τὸ σύστημα, τὸ σῶμα στὸ ὁποῖο ἀνήκουμε. Καὶ ἡ δικαίωση ἱκανοποιεῖ τὴν ἀνάγκη μας γιὰ ἀποδοχή, γιὰ ἀπόδοση ἀξίας στὸν ἑαυτό μας, γιὰ δόξα τελικά. Στὴ σχέση μας ὅμως μὲ τὸ Χριστὸ δικαίωση σημαίνει τὴν ἀναγνώριση ἀπὸ μέρους μας ὅτι ὁ Χριστὸς βλέπει σὲ ἐμᾶς τὸ πρόσωπο ποὺ

15 μπορεῖ νὰ κοινωνήσει μαζί Του, τὸ δημιούργημα καὶ παιδί Του, στὸ ὁποῖο ἡ κοινωνία περνᾶ ἀπὸ τὴν σχέση πατρότητας καὶ υἱότητας στὴ σχέση τῆς φιλίας καὶ τῆς ἀγάπης καὶ ταυτόχρονα στὴν πορεία τῆς σωτηρίας μας, δηλαδὴ τῆς νίκης κατὰ τοῦ θανάτου καὶ τῆς δωρεᾶς τῆς ἑνότητας ψυχῆς καὶ σώματος στὴν προοπτική της ἀνάστασης. Δὲν δικαιωνόμαστε ἐκ τῶν ὅποιων ἔρ γων, τῶν χαρισμάτων ἢ τῶν κατορθωμάτων μας, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν κοινωνία μὲ τὸ Χρι στὸ, ποὺ γιὰ τὸ πρόσωπό μας σταυρώθηκε καὶ ἀναστήθηκε. Καὶ αὐτὸς εἶναι ὁ δρόμος καὶ τὸ χάρισμα τῆς ἁγιότητας. Τέλος, χρειάζεται νὰ ὁρίσουμε τί σημαίνει ἁμαρτία. Ἡ συνηθισμένη ἐκδοχὴ κι ἐδῶ ταυτίζει τὴν ἁμαρτία μὲ συγκεκριμένες πράξεις ἢ παραλείψεις ποὺ παραβιάζουν τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ κάνουν τὸν ἄνθρωπο νὰ ἀποτυγχάνει νὰ εὐχαριστήσει τὸ Θεὸ ποὺ τόσα τοῦ ἔχει δώσει καὶ τοῦ δίδει. Αὐτὸς ὅμως ὁ ὁρισμὸς εἶναι ἐλλιπής, διότι ἐκ τῶν πραγμάτων οὐδεὶς ἀναμάρτητος. Ἂν ὁ ἄν θρωπος μποροῦσε νὰ πετύχει τὴν ἀναμαρ τησία ἀπὸ μόνος του, τότε θὰ ἦταν ὁ ἴδιος θεός. Μήπως ὅμως εἴμαστε καταδικασμένοι νὰ πιστεύουμε σὲ ἕναν Θεὸ ποῦ θέλοντας νὰ ὁμοιάσει μέ μᾶς, σαρκούμενος δη λαδή, ἔγινε κι αὐτὸς διάκονος τῆς ἁμαρ τίας; Ἡ ἀπάντηση σ αὐτὸ τὸ ἐρώτημα δείχνει καὶ τὸν τρόπο τῆς λύτρωσης. Ὁ Χριστὸς δὲν πειράχτηκε ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, προσλαμβάνοντας τὴν ἀνθρώπινη φύση, ἀλλὰ ὑπέστη ὅλες τὶς συνέπειές της, τὴν κακία, τὴν ἀπιστία, τὸ βάρος, τὸν θάνατο, ἐπάνω στὸ σταυρό. Ὅλη ἡ ἀνθρωπότητα, ὄχι μόνο ὅση προηγήθηκε ἢ ὅση ἦταν ἐν ζωῇ ἐκείνη τὴ στιγμή, ἀλλὰ καὶ ἡ μετέπειτα, ἐναπέθε σε τὸ βάρος τῆς ἁμαρτωλότητάς της στὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καὶ εἶδε τὸ πλήρωμα τῆς ἁμαρτίας νὰ πεθαίνει μαζὶ μὲ τὸ Χριστὸ καὶ νὰ συνθάπτεται στὸν τάφο τοῦ θανάτου καὶ μὲ τὴν ἀνάσταση πλέον νὰ μὴν ἔχει καμία δύναμη ἐπάνω στὸν ἄνθρωπο. Στὸ τσίμπημα τῆς φτέρνας μας τελικὰ περιορίστηκε ἡ δύναμη τῆς ἁμαρτίας, διότι ἡ κεφαλή της, αὐτὴ δηλαδὴ ποὺ τὴν καθορίζει καὶ τῆς δίνει ζωὴ συντρίφτηκε πάνω στὸ σταυρό. Εἶναι δύσκολη ἡ θεραπεία τῆς ἁμαρτίας ὅσο δὲν ἀποδεχόμαστε τὸν Θεὸ ὄχι ὡς ἰδέα, ἀλλὰ ὡς Πρόσωπο τὸ ὁποῖο μποροῦμε νὰ γνωρίσουμε καὶ νὰ κοινωνήσουμε στὸ μυστήριο τῆς Θείας Εὐχαριστίας καὶ στὴν ἀγάπη πρὸς τὴν κάθε εἰκόνα Του, ποὺ εἶναι ὁ συνάνθρωπος. Εἶναι δύσκολη ἡ θεραπεία τῆς ἁμαρτίας ὅσο περιμένουμε ὅτι θὰ ἀποτελέσει γιὰ μᾶς προσωπικὸ κατόρθωμα, χωρὶς αὐτὸ νὰ συνεπάγεται τὴν ἄρνηση τοῦ ἀσκητικοῦ ἀγῶνα καὶ τῆς ἔγνοιας γιὰ τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἀ ληθινὴ ἄσκηση ὅμως ξεκινᾶ ἀπὸ τὴν ἀγά πη πρὸς τὸ Πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν βεβαιότητα ὅτι αὐτὸς πρῶτος μᾶς ἀγάπησε καὶ παρέδωσε τὸν ἑαυτό Του γιά μᾶς. Καὶ ὅταν μποροῦμε ἢ θέλουμε νὰ ἀγαποῦμε, αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἐπιλέγουμε τὴν ὁδὸ τῆς ἁγιότητας ὡς τὴν μοναδικὴ ὁδὸ χαρᾶς καὶ ἐλπίδας. Εἶναι δύσκολη ἡ θεραπεία τῆς ἁμαρτίας, ὅταν νομίζουμε ὅτι ζοῦμε ἀκόμη στὴν ἐπο χὴ ποὺ ὁ Χριστὸς δὲν ἦρθε καὶ καθιστοῦμε τὸ βάρος της δυσβάσταχτο. Ἤδη θεραπεύθηκε ἡ ἁμαρτία στὸν σταυρὸ καὶ μὲ τὴν ἀνάσταση. Ὅσοι ὅμως ἀγωνιζόμαστε νὰ ζή σει μέσα μας ὁ Χριστὸς γευόμαστε τὸ τσίμπημά της στὴ φτέρνα τῆς ὕπαρξής μας, ὡς ἀνάμνηση ὅτι εἴμαστε πάντοτε ἐλεύθεροι νὰ ἀφήσουμε τὸ δηλητήριό της νὰ μᾶς διαποτίσει ἢ κοινωνώντας μὲ τὸ Χριστὸ νὰ τὴν ἀποδεχθοῦμε ὡς τὸν μικρότερο ἢ μεγαλύτερο σταυρὸ αὐτῆς τῆς ζωῆς, ὡς κίνητρο μετάνοιας, ταπείνωσης καὶ ἐκζήτησης τῆς θαλπωρῆς του. Ὁ κόσμος λειτουργεῖ μὲ βάση αὐτὸ ποὺ φαίνεται. Καὶ ἡ ἁμαρτία φαντάζει ἀθερά πευτη. Δὲν εἶναι ὅμως ἔτσι. Ἡ ζωὴ τῆς Ἐκ κλησί ας, ἡ ὁδὸς τῆς ἁγιότητας, ἡ Ἀνάσταση ἤδη τὴν ἔχουν θεραπεύσει. Γιὰ ὅσους πιστεύουν στὸ Θεὸ ὡς Πρόσωπο, γιὰ ὅσους χαίρονται ποὺ κι ἐκεῖνοι εἶναι πρόσωπα ποὺ ὁ Χριστὸς θεωρεῖ ὡς φίλους Του, γιὰ ὅσους ὁ σταυρὸς καὶ ἡ ἀνάσταση εἶναι τὸ κέντρο τῆς ζωῆς τους, ἡ συσσταύρωση μὲ τὸν Κύριό μας ἀποτελεῖ τὴν καλύτερη καὶ ἀσφαλέστερη ἔνδειξη αὐτῆς τῆς θεραπείας. Κι αὐτὸ εἶναι τὸ βαθύτερο νόημα τελικά τῆς πίστης. Ἂς συνεχίσουμε τὴν πορεία μας στὸν δύσκολο αὐτὸ κόσμο, ποὺ διέγραψε τὸν Θεὸ καὶ στὴ θέση Του ἔβαλε τὴν ἐπιβίωση, τὴν ἐπιθυμία, τὴν ἀκοινωνησία ἀναβαπτιζόμε νοι στὴν σχέση μὲ τὸ Χριστὸ καὶ τὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας. Καὶ ἂς αἰσιοδοξοῦμε. Ἡ νίκη κατὰ τῆς ἁμαρτίας θὰ διαφαίνεται καὶ στὴ δική μας ζωή, στὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἀ ξιοποιοῦμε τὰ ἐπιτεύγματα τοῦ πολιτι σμοῦ μας, βοηθώντας μας κατὰ πάντα καὶ διὰ πάντα. Καὶ οἱ ἐπιλογές μας θὰ μποροῦν νὰ βοηθήσουν καὶ ἄλλους. Στὸν καθέναν μας ἄλλωστε βρίσκεται ἡ ἐλπίδα γιὰ τὴν ἀλ λαγὴ καὶ τὴν μεταμόρφωση τοῦ κόσμου. 15

16 Μαζί μέ τούς γονεῖς Τὰ παιδιὰ σὰν καθρέφτες μας Πῶς νὰ κρυφτεῖς ἀπ τὰ παιδιά Ἔτσι κι ἀλλιῶς τὰ ξέρουν ὅλα Διονύσης Σαββόπουλος στὸ τραγούδι Δὲν ξέρω τί νὰ παίξω στὰ παιδιὰ Πηγή: 16 Ἐπιμέλεια στήλης: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης

17 Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους Ἡ χαρὰ στὴν καθημερινὴ ζωὴ Ἀπὸ τὴν ψυχολόγο Δήμητρα Σταύρου (Α μέρος) Ἡ χαρὰ εἶναι ἕνα πρω ταρ χικὸ συναίσθημα, ποὺ ὅπως ὅλα, μπορεῖ νὰ μᾶς εἶναι οἰ κεῖο ἢ ὄχι. Τὸ σίγουρο εἶναι ὅτι μόνο ὅταν ὑπάρχει συχνά, μπο ροῦ με νὰ ποῦμε ὅτι ἡ ζωὴ μας εἶναι ὄμορφη. Ὅσο παράξενο κι ἂν φαίνεται, ἡ χαρὰ συχνὰ εἴτε ἀναστέλ λεται, εἴτε ἀλλοιώ νεται. Ἡ χαρὰ ὑπάρχει μόνο ὅταν ἐπιτρέ που με νὰ βιώσουμε ὅλα τὰ συναισθήματα. Δὲν μποροῦμε νὰ ἐξορίσουμε τὰ δυσάρεστα, χωρὶς συνέπειες γιὰ τὰ εὐχάριστα. Ἔτσι, μποροῦμε νὰ συγκινηθοῦμε τόσο ἀπὸ ἕνα δυσάρεστο ἐρέθισμα, ὅσο κι ἀπὸ ἕνα εὐχάριστο. Ἀναφερόμαστε κυρίως στὴν πρώτη περίπτωση ποὺ ἀναφέραμε, τὴν καταστολὴ τῆς χαρᾶς. Θὰ σᾶς θυμίσω τὴν τόσο διαδεδομένη φράση: «Σὲ καλὸ νὰ μᾶς βγοῦν τὰ γέλια», ποὺ ὑπονοεῖ ὅτι πρέπει νὰ ἀναμένουμε κάτι κακὸ ποὺ θὰ ἔρθει ἀργότερα. Ἡ σκέψη αὐτὴ ὅμως, ποὺ εἰσάγεται τὴν ἴδια στιγμὴ μὲ τὴ φράση, λειτουργεῖ ἀμέσως κατασταλ τικὰ στὸ συναίσθημα τῆς χα ρᾶς.. Παρατηρεῖστε... Ὅταν ξεστομίζεται ἡ συγκεκριμένη φράση, καταλαγιάζουν τὰ γέλια. Πολλοί μοῦ λένε ὅτι προτιμοῦν νὰ μὴν χαίρονται πολὺ, ὥστε νὰ περιορίζουν καὶ τὸν πόνο ἀργότερα. Τὸ σίγουρο εἶναι ὅτι κι ὁ πόνος εἶναι φυσικὸ μέρος τῆς ὕπαρξής μας, ἀφοῦ καλούμαστε νὰ ἀντιμετωπί σουμε ἀ πώ λειες, θανάτους, ἀσθένειες. Ἂν ὅμως, συγκρατοῦμε τὴ χαρὰ μὲ τὴ σκέψη ὅτι κάποτε θὰ ἔρθει ὁ πό νος, χάνουμε τὴν οὐσία τῆς ζωῆς καὶ ὁδεύου με πρὸς μία στερημένη ζωὴ ποὺ μό νο πίκρα μπορεῖ νὰ φέρει. Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀντο χὲς γιὰ νὰ ἀντιμετωπίσει ἀρνη τικὰ γεγονότα κι ὅταν φανοῦν θὰ τὸ κάνει. Ἔτσι, καλούμαστε νὰ ἀδράξουμε τὴν εὐκαι ρία νὰ χαροῦμε τὰ δῶρα τῆς ζω ῆς ὅποτε ἐμφανίζονται, για τί αὐ τὰ εἶναι ποὺ θὰ μᾶς δώσουν κουράγιο καὶ δύναμη σὲ δυσκολότερους καιρούς. Ἡ αἰσιοδοξία καὶ ἡ ἀπαισιοδοξία δὲν ἀναφέρονται σὲ μία ἐξωτερικὴ πραγματικότητα, ἀλλὰ σὲ μία στάση πρὸς τὴν πραγ ματικότητα. Κάποιος ποὺ εἶναι ἀπαι σιό δο ξος καὶ προτιμᾶ νὰ βλέπει πρῶτα τὴν ἄσχη μη πλευρὰ τῶν πραγμάτων, εἶναι σά νὰ βάζει τρικλοποδιὰ στὸν ἑαυτό του. Ἡ αἰσιο δοξία μοιάζει νὰ εἶναι τὸ καύσιμο ποὺ δίνει ἐνέργεια γιὰ τὴν ἐπίτευξη στόχων καὶ γι αὐτό, σὲ ὅλες τὶς ἔρευνες ποὺ μελετοῦν τὴν ἐπιτυχία (=ἐπι+τύχη, δηλ. ἐπιβολὴ στὴν τύχη) τὴν βρίσκουμε ὡς τὸ βασικότερο χα ρα κτη ριστικὸ προσωπικότητας. Ὡστόσο, εἶναι ἀνούσιο νὰ δώσουμε συμ βουλὲς νὰ εἶναι κάποιος αἰσιόδοξος κι αὐτὸ γιατί ἡ στάση ἀπέναντι στὴν πραγματικότητα ἔχει υἱοθετηθεῖ μέσα ἀπὸ τὴν ὡς τώρα ἱστορία τοῦ καθένα, ἀλλὰ καὶ τὴν ἱστορία τῶν προγόνων ὅσο παράξενο κι ἂν φαίνεται αὐτὸ γιὰ πολλούς. Ἐντούτοις, μπορεῖ νὰ ἀλλάξει ἡ στάση ποὺ βλέπουμε τὰ πράγματα, ἐφόσον γίνουν συνειδητοὶ οἱ λόγοι ποὺ ὁδήγησαν στὴν ἀπαισιοδοξία καὶ γίνει ἡ ἀπαραίτητη ἐπεξεργασία. Ἡ ψευδοχαρὰ Ἐδῶ μποροῦμε νὰ ἀναφέρουμε τρία παραδείγματα ψευτοχαρᾶς, ἀλλοίωσης τῆς χαρᾶς. 17

18 Τὸ πρῶτο σχετίζεται κυρίως μὲ τὶς ψευδοανάγκες ποὺ κατέκλυσαν τὸ συλλογικὸ φαντασιακὸ κατὰ τὶς τελευταῖες δεκαετίες καὶ ἡ κατανάλωση συνδέθηκε μὲ τὴ χαρά. Στὴν πραγματικότητα ὅμως καὶ σχε τι κὲς ἔρευνες τὸ ἀποδεικνύουν ἡ χαρὰ ποὺ σχετίζεται μὲ τὴν ἀγορὰ κάποιου ρούχου ἢ ἄλλου ἀντικειμένου, δὲν διαρκεῖ παρὰ μόνο ἀπὸ κάποια λεπτὰ ὡς μισή ὥρα. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι κάποιος ποὺ ἔχει συνδέσει τὴ χαρὰ μὲ τὴν κατανάλωση, χαίρεται ἀπὸ τὴν ὥρα ποὺ θὰ διαλέξει ἕνα μπλουζάκι ὡς τὴν ὥρα ποὺ θὰ τὸ πληρώσει στὸ ταμεῖο καὶ θὰ τὸ βάλει στὴ σακκούλα. Τὸ δεύτερο παράδειγμα εἶναι τῶν ἀν θρώπων ποὺ ἔχουν μάθει νὰ ἔχουν τὸ χαμόγελο μάσκα. Μία φίλη Γιαπωνέζα μοῦ ἔλεγε, ὅτι στὴν Ἰαπωνία τὰ κορίτσια κυρίως μαθαίνουν νὰ χαμογελοῦν ὅ,τι κι ἂν νοιώθουν. Δὲν χρειάζεται ὅμως νὰ πᾶμε στὴν Ἰαπωνία γιὰ νὰ δοῦμε αὐτὸ τὸ φαινόμενο. Πίσω ἀπὸ τὸ ψεύτικο χαμόγελο κρύβεται κυρίως ἡ ἀγωνία νὰ εἶναι κανεὶς ἀρεστὸς σὲ ὅλους. Κι αὐτὴ ἡ ἀγωνία μόνο μὲ τὴ χαρὰ δὲν μπορεῖ νὰ συνδέεται. Ἐδῶ μᾶλλον φαίνεται νὰ ταιριάζει ὡς ἕνα μεγάλο βαθμὸ καὶ ὁ ρόλος τοῦ «χαζοχαρούμενου». Τοῦ χαζοῦ παιδιοῦ χαρὰ γεμάτου. Τί κρίμα νὰ συνδέεται ἡ χαζομάρα μὲ τὴ χαρὰ σὲ τόσες φράσεις. Δηλαδὴ οἱ ἔξυπνοι πρέπει νὰ εἶναι θλιμμένοι; Ἐντούτοις, ἡ σύνδεση γίνεται γιὰ νὰ ἐκφράσει τὸν χαρακτήρα ποὺ δὲν ἐκ φρά ζει κανένα ἄλλο συναίσθημα πέραν τῆς χαρᾶς. Στὶς περισσότερες περιπτώσεις, ὁ ρόλος τοῦ χαζοχαρούμενου εἶναι ἕνας ἀμυντικὸς ρόλος, συνήθως δυσλειτουρ γικὸς γι αὐτὸν ποὺ τὸν ἔχει υἱοθετήσει. Τὸ τρίτο παράδειγμα ψευδοῦς χαρᾶς εἶ ναι ἡ περίπτωση τῆς μανίας. Ἐδῶ ἔχουμε νὰ κάνουμε μὲ τὴν ἔκφραση τῆς ὑπερ βολῆς, μίας κραυγαλέας χαρᾶς ποὺ κινη το ποιεῖ τὸ ἄτομο νὰ θέτει τὸν ἑαυτό του σὲ δυσάρεστες ἢ ἐπικίνδυνες περιπέτειες. Ἡ μανία ὅμως ἐμφανίζεται ὡς ὁ ἄλλος πό λος τῆς κατάθλιψης καὶ λειτουργεῖ ἀντι σταθ μιστικά. Ἔτσι, κάτω ἀπὸ τὰ κραυ γα λέα γέλια καλύπτεται μεγάλη θλίψη. Ἡ χαρὰ στὴν καθημερινότητα εἶναι συνήθως ἥσυχη. Εἶναι ἥσυχη γιὰ νὰ μποροῦμε νὰ παρατηροῦμε γύρω μας, ἀλλὰ καὶ γιὰ νὰ ἀντιληφθοῦμε τὴν ἀκτίνα μίας ἡλιόλουστης μέρας ἀπὸ τὸ παράθυρο, ἢ τὸ γέλιο τοῦ παιδιοῦ μας ὅταν παίζει. 18 Αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι κάθε στιγμὴ ἔ ντονης χαρᾶς εἶναι καὶ ψυχοπαθολογική. Ψυχοπαθολογικὴ εἶναι ἡ χαρὰ ὅταν βρίσκεται μονίμως σὲ ἔνταση. Βέβαια, ὑπάρχουν καὶ περίοδοι ἔντονης χαρᾶς, ὅπως οἱ περίοδοι ποὺ ἐρωτευόμα στε. Ὑπάρχουν ὅμως ἄνθρωποι ποὺ εἶναι ἐρωτευμένοι ὄχι μὲ κάποιο ἀντικείμενο πόθου, ἀλλὰ μὲ τὸν ἴδιο τὸν ἔρωτα κι ἐκεῖ πρέπει νὰ ὑποπτευθοῦμε ὅτι κάτι κρύβεται (ὅπως μία ἀδυναμία ἀποκόλλησης ἀπὸ τὴν πατρικὴ οἰκογένεια, μία ναρκισ σιστικὴ προσωπικότητα, ἢ μία μανιακὴ ἐκδήλωση). Ἡ χαρὰ βρίσκεται κυρίως στὶς σχέσεις μὲ τοὺς ἄλλους. Μὲ τὰ παιδιά μας, μὲ τοὺς φίλους μας, μὲ τοὺς συντρόφους καὶ τὴν οἰκογένεια, μὲ τοὺς συνεργάτες μας. Οἱ ἁρμονικὲς σχέσεις συνδέονται μὲ τὴν εὐτυχία. Ἡ χαρὰ σχετίζεται μὲ τὸ παιχνίδι. Ἔχετε δεῖ ποτὲ παιδὶ πού παίζει νὰ μὴν εἶναι χαρούμενο; Τὸ παιχνίδι μᾶς κάνει καὶ χαιρόμαστε μὲ ἕναν τρόπο φυσικό. Ὅσο μεγαλώνουμε τόσο λιγότερο παίζουμε. Ὅμως τὸ παιχνίδι εἶναι ἕνας θη σαυρὸς ἀπὸ τὴν παιδικὴ ἡλικία ποὺ πρέ πει νὰ διαφυλλάξουμε σὲ ὅλη τὴ ζωή μας. Ἂς παίξουμε μόνοι μας, μὲ τὰ παιδιά μας ἢ ἀλλιῶς (λέμε ὄχι τυχαία: παίζω θέατρο, παίζω πιάνο, παίζω ποδόσφαιρο...) Παίζοντας ἀνακαλύπτουμε πάντα νέα πεδία γνώσης, ἐξασκοῦμε ἱκανότητες, ζωντανεύει ἡ φαντασία καὶ ἡ δημιουργικότητα ἀλλὰ πρωτίστως χαιρόμαστε! Πρέπει ἐδῶ νὰ διαχωρίσουμε ὅτι ἄλλο εἶναι νὰ παίζουμε, κι ἄλλο νὰ παίζουμε μὲ τὴ ζωή μας... Συνεχίζεται στὸ ἑπόμενο τεῦχος... Πηγή: Ἐπιμέλεια στήλης: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης

19 consciousness сознание съзнание conocimiento Γιὰ τὴ συνείδηση Ἀββᾶ Δωροθέου coscienza conştiin ă ndërgjegje Bewusstsein conscience 40.. Ὅταν ὁ Θεὸς δημιούργησε τὸν ἄνθρωπο, ἔ βαλε μέσα του ἕνα θεῖο σπέρμα, σὰν ἕνα εἶδος λο γισμοῦ πιὸ θερμοῦ καὶ φωτεινοῦ, νὰ ἔχει τὴ θέση τῆς σπίθας, γιὰ νὰ φωτίζει τὸ νοῦ καὶ νὰ τοῦ δείχνει νὰ ξεχωρίζει τὸ καλὸ ἀπὸ τὸ κακό. Αὐτὸ ὀνομάζεται συνείδηση, καὶ εἶναι ὁ φυ σικὸς νόμος (Ἰωάν. Χρυσ. P. G.49, ). Αὐτὸς εἶναι τὰ πηγάδια πού ἄνοιγε ὁ Ἰακώβ, ὅπως ἀκριβῶς εἶπαν οἱ Πατέρες, καὶ τὰ παράχωναν οἱ Φιλισταῖοι (Γέν. 26, 15). Μ αὐτὸ τὸ νόμο, δηλαδὴ μὲ τὴ συνείδηση, συμμορφώθηκαν οἱ Πατέρες καὶ ὅλοι οἱ Ἅγιοι πού ἔζησαν πρὶν ἀπὸ τὸ γραπτὸ νόμο καὶ εὐαρέστησαν στὸν Θεό. Ἐπειδὴ ὅμως αὐτὴ παραχώθηκε καὶ καταπατήθηκε ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους μὲ τὴν προοδευτικὴ ἐξάπλωση τῆς ἁμαρτίας, χρειαστήκαμε τὸ γραπτὸ νόμο, χρειαστήκαμε τοὺς ἁγίους Προφῆτες, χρειαστήκαμε τὴν ἐνανθρώπιση τοῦ Ἴδιου τοῦ Δεσπότη μας Ἰησοῦ Χριστοῦ, γιὰ νὰ τὴν ξαναφέρει στὸ φῶς καὶ νὰ τὴν ἀνα στήσει, γιὰ νὰ ξαναδώσει ζωή, μὲ τὴν τήρηση τῶν ἁγίων ἐ ντο λῶν τοῦ Θεοῦ, σ ἐκείνη τὴν σπί θα ποῦ ἦταν παραχωμένη. Τώρα, λοιπόν, εἶναι στὸ χέρι μας ἢ νὰ τὴν παραχώσουμε πά λι ἢ νὰ τὴν ἀφή σου με νὰ λάμπει καὶ νὰ μᾶς φωτίζει, ἂν συμμορφωνόμαστε μὲ τὶς ὑπο δεί ξεις της. Γιατί ὅταν ἡ συνείδησή μας μᾶς ὑπα γορεύει νὰ κάνουμε αὐτὸ καὶ ἀδιαφο ροῦμε, καὶ πάλι μᾶς λέει νὰ κάνουμε ἐκεῖνο καὶ δὲν τὸ κάνουμε, ἀλλὰ σταθε ρὰ καὶ ἀδιάκοπα τὴν κατα πατοῦμε, ἔτσι τὴ θάβουμε καὶ δὲν μπορεῖ πιὰ νὰ φωνάξει δυνατὰ μέσα μας, ἀπὸ τὸ βάρος πού τὴ σκεπάζει. Ὅπως ἀκριβῶς τὸ λυχνάρι πού δίνει θαμπὸ φῶς, ἔτσι καὶ αὐτὴ ἀρχίζει νὰ μᾶς δείχνει ὅλο πιὸ θολά, ὅλο πιὸ σκοτεινὰ τὰ πράγματα, ὅπως συμβαίνει καὶ μὲ τὸ θολωμένο ἀπὸ τὰ πολλὰ χώματα νερό, πού δὲν μπορεῖ νὰ δεῖ κανεὶς μέσα τὸ πρόσωπό του. Ἔτσι σιγὰ σιγὰ καταντᾶμε νὰ μὴν αἰσθανό μαστε ἐκεῖνα πού μᾶς ὑπαγορεύει ἡ συνείδησή μας καὶ νὰ φτάνουμε στὸ σημεῖο νὰ νομίζουμε ὅτι δὲν τὴν ἔχουμε καθόλου. Ὅμως δὲν ὑπάρχει κανένας πού νὰ μὴν τὴν ἔχει. Γιατί αὐτὸ εἶναι κάτι θεϊκό, ὅπως ἤδη εἴπαμε, καὶ δὲν χάνεται ποτέ, ἀλλὰ πά ντα μᾶς θυμίζει ἐκεῖνο ποῦ ὀφείλουμε νὰ κάνουμε. Ἐμεῖς ὅμως δὲν τὴν αἰσθανό μαστε, γιατί ὅπως εἶπα, τὴν καταφρο νοῦμε καὶ τὴν καταπα τοῦμε Γι αὐτὸ ὁ Προφήτης θρηνεῖ τὸν Ἐφραὶμ καὶ λέει: «Καταδυνάστευσε ὁ Ἐφραὶμ τὸν ἀντίπαλό του καὶ κατέπνιξε τὴ φωνὴ του» 19

20 (Ὠσ. 5, 11). Ἀντίπαλο ὀνο μάζει τὴ συνείδηση. Γι αὐτὸ καὶ στὸ Εὐαγγέλιο λέει: «Νὰ ἔχεις καλὲς σχέσεις μὲ τὸν ἀντίπαλό σου, ὅσο περπατᾶτε ἀκόμη μαζὶ στὸ δρόμο, μήπως κάποτε σὲ παραδώσει στὸν κριτή, καὶ ὁ κριτὴς στοὺς ὑπηρέτες καὶ σὲ βάλουν στὴ φυλακή. Ἀληθινά, σοῦ λέω, δὲν θὰ βγεῖς ἀπὸ ἐκεῖ μέχρις ὅτου ξεπληρώσεις καὶ τὴν τελευταία δεκάρα τοῦ χρέους σου» (Ματθ. 5, 25 26)2. Γιατί ὅμως ὀνομάζει τὴ συνείδηση ἀντίπαλο; Ἀντίπαλος λέγεται, ἐπειδὴ ἐναντιώνεται πάντοτε στὸ θέλημά μας τὸ κακό, καὶ μᾶς ἐλέγχει γι αὐτὰ πού πρέπει νὰ κάνουμε καὶ δὲν τὰ κάνουμε καὶ μᾶς κατηγορεῖ γι αὐτὰ πού κάνουμε ἐνῶ δὲν πρέπει νὰ τὰ κάνουμε. Γι αὐτὸ τὴν ὀνομάζει ἀντίπαλο καὶ μᾶς παραγγέλει λέγοντας: «Νὰ ἔχεις καλὲς σχέσεις μὲ τὸν ἀντίπαλό σου, ὅσο περπατᾶτε ἀκόμα μαζὶ στὸ δρόμο. Ὁ δρόμος εἶναι, ὅπως λέει ὁ Μ. Βασίλειος, αὐτὸς ὁ κόσμος Ἂς φροντίσουμε λοιπόν, ἀδελφοί μου, νὰ φυλᾶμε τὴ συνείδησή μας, ὅσο ἀκόμα βρισκόμαστε σ αὐτὸν τὸν κόσμο, χωρὶς νὰ τὴν προκαλοῦμε νὰ μᾶς ἐλέγξει γιὰ κάποιο πρᾶγμα, χωρὶς νὰ τὴν καταπατοῦμε σὲ τίποτα ἀπολύτως οὔτε καὶ στὸ ἐλάχιστο. Γιατί ξέρετε καλὰ ὅτι ἀπὸ τὰ μικρὰ αὐτὰ καὶ ἀσήμαντα, ὅπως λένε, φτάνουμε νὰ καταφρονοῦμε καὶ τὰ μεγάλα. Γιατί ὅταν ἀρχίσει κανεὶς νὰ λέει: «Τί σημασία ἔχει, ἂν πῶ αὐτὸ τὸ λόγο. Τί σημασία ἔχει ἂν φάω λιγάκι; Τί σημασία ἔχει ἂν δώσω προσοχὴ σ αὐτὸ τὸ πρᾶγμα»; Ἀπὸ τὸ «τί σημασία ἔχει αὐτὸ καὶ τί σημασία ἔχει ἐκεῖνο», ἀποκτάει κανεὶς κακὴ καὶ διεστραμμένη διάθεση καὶ ἀρχίζει νὰ καταφρονεῖ καὶ τὰ μεγάλα καὶ βαρύτερα, καὶ νὰ καταπατεῖ τὴν ἴδια τὴ συνείδησή του. Γι αὐτό, προσέξτε, ἀδελφοί μου, νὰ μὴν ἀμελήσουμε τὰ μικρά, προσέξτε νὰ μὴν καταφρονήσουμε αὐτὰ σὰν ἀσήμαντα. Δὲν εἶναι μικρά, γιατί ἀπ αὐτὰ τρέφεται ἡ ψυχή, ἀπ αὐτὰ δημιουργεῖται κακὴ συνήθεια. Ἂς ἀγρυπνήσουμε, ἂς φροντίσουμε τὰ ἐλαφρά, ὅσο εἶναι ἀκόμη ἐ λαφρά, γιὰ νά μὴ γίνουν βαριά. Καὶ ἡ πρόοδός μας στὴν ἀρετὴ καὶ ἡ ἁμαρτία, ξεκινᾶνε ἀπὸ τὰ μικρὰ καὶ καταλήγουν σὲ μεγάλα, εἴτε καλὰ εἴτε κακά. Γι αὐτὸ μᾶς προτρέπει ὁ Κύριος νὰ φυλᾶμε τὴ συνείδησή μας, σὰν νὰ θέλει νὰ κάνει κάποιον ἰδιαίτερα προσεκτικὸ καὶ τοῦ λέει: «Πρόσεξε τί κάνεις, ταλαίπωρε, ξύπνα, δημιούργησε καλὲς σχέσεις μὲ τὸν ἀντί παλό σου, ὅσο ἀκόμη βρίσκεσαι στὸ δρό μο μαζί του». Καὶ προσθέτει τὸ φόβο καὶ τὸν κίνδυνο ποῦ ἔχει ἡ ὑπόθεση λέγοντας: «Μήπως κάποτε σὲ παραδώσει στὸν κριτὴ καὶ ὁ κριτὴς στοὺς ὑπηρέτες καὶ σὲ βάλουν στὴ φυλακή». Καὶ τί ἄλλο; «Ἀληθινά, σοῦ λέω, δὲν θὰ βγεῖς ἀπὸ ἐκεῖ, μέχρις ὅτου ξεπληρώσεις καὶ τὴν τελευταία δεκάρα τοῦ χρέους σου». Γιατί ἡ συνείδηση μᾶς ἐλέγχει, ὅπως εἶπα, γιὰ τὸ καλὸ καὶ γιὰ τό κακό, καὶ μᾶς ὑπο δει κνύει τί νὰ κάνουμε καὶ τί ὄχι. Καὶ αὐτὴ πάλι θὰ μᾶς κατηγορήσει καὶ στὴ μέλλουσα ζωή. Γι αὐτὸ λέει: Μήπως κάποτε σὲ παραδώσει στὸν κριτὴ» κ.τ.λ Ἡ προσπάθειά μας, γιὰ νὰ φυλάξουμε τὴ συνείδησή μας ἄγρυπνη καὶ νὰ συμμορφωνόμαστε μὲ τὶς ὑποδείξεις της, παίρνει πολλὲς καὶ ποικίλες μορφές. Γιατί πρέπει νὰ ἐνεργεῖ κανεὶς «κατὰ συνείδηση» καὶ πρὸς τὸν Θεὸ καὶ πρὸς τὸν πλησίον καὶ πρὸς τὰ πράγματα. Πρὸς μὲν τὸν Θεό, γιὰ νὰ μὴν καταφρονεῖ τὶς ἐντολές Του, καὶ ὅταν δὲν τὸν βλέπει ἄν θρωπος καὶ ὅταν κανεὶς δὲν ἀπαιτεῖ τίποτε ἀπ αὐτόν. Αὐτὸς ἐνεργεῖ «κατὰ συ νείδηση» ἀπέναντί τοῦ Θεοῦ μυστικά. Νά, τί θέλω νὰ πῶ. Ἀμέλησε τὴν προ 20