Μουσειολογική Μελέτη για τη Μόνιμη Έκθεση της Συλλογής Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου

Transcript

1 Μουσειολογική Μελέτη για τη Μόνιμη Έκθεση της Συλλογής Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου Γ Φάση Φράγκου Ευαγγελία Ρογκενμπούκε Μισέλ 1

2 ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΟΥ 1. Φράγκου Ευαγγελία 2. Ρογκενμπούκε Μισέλ 3. Μπουλώτης Χρήστος 4. Δαμιανίδης Κων/νος Αθήνα Φεβρουάριος

3 Περιεχόμενα 1. Οριστικό σενάριο της έκθεσης..... σελ Δομή έκθεσης. « Κτήριο 4ου Νηπιαγωγείου... « Κτήριο Κτηνιατρείου. « Οπτικοακουστικές προβολές... « Ροή επίσκεψης και συνολική εμπειρία του επισκέπτη... «27 2. Επισημάνσεις για προδιαγραφές όμορων αντικειμένων και λοιπών απαραίτητων μελετών... « Διαδρομή σύνδεσης των κτηρίων Εικαστικές παρεμβάσεις. « Εκπαιδευτικές δράσεις... « Έντυπο υλικό... « Συμπληρωματικές δράσεις «33 3. Λήψη οριστικών αποφάσεων για την επιλογή των ερμηνευτικών μέσων της έκθεσης/ Ολοκλήρωση σχεδιασμού της έκθεσης... « Ερμηνευτικά μέσα... « Ολοκλήρωση σχεδιασμού της έκθεσης... «35 3

4 Οριστικό σενάριο της έκθεσης Δομή έκθεσης Κτήριο 4ου Νηπιαγωγείου Α. Αίθουσα Εισόδου A1. Εποπτικό υλικό 1 Δεξιά της εισόδου: Κείμενα και φωτογραφίες που σχετίζονται με τη Συλλογή, το συλλέκτη Χ. Μπουλώτη, το ιστορικό της δημιουργίας της Έκθεσης. A2. Ενότητα 1: Το Παιχνίδι στην Αρχαιότητα Στο χώρο που διαμορφώνεται στην είσοδο του κτηρίου του 4 ου Νηπιαγωγείου χωροθετείται η θεματική ενότητα «Το Παιχνίδι στην Αρχαιότητα» που αποτελείται από είκοσι ένα αντίγραφα αρχαίων παιχνιδιών, δωρεά του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και θα συνοδεύεται από επεξηγηματικά κείμενα και μια οπτικοακουστική προβολή. Η ενότητα έχει ως στόχο να αναδειχθούν: Οι καταβολές πολλών παιχνιδιών από τους προϊστορικούς χρόνους, Οι αναφορές αθυρμάτων (παιχνιδιών) από τους αρχαίους συγγραφείς, αρχαιολογικά ευρήματα από την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, 4

5 Το πέρασμα στο χριστιανικό Βυζάντιο και μετά στην τουρκοκρατία μέχρι και τη δεκαετία του 60. Α3. Ψηφιακή προβολή Μια τρίλεπτη ψηφιακή προβολή με τίτλο «Τα παιχνίδια μια φορά κι έναν καιρό» θα παρουσιάζει την εξέλιξη των παιχνιδιών από την αρχαιότητα, στο βυζάντιο, στην εποχή της τουρκοκρατίας έως τους νεότερους χρόνους. Θα πρέπει να αναδεικνύονται οι καταβολές πολλών παραδοσιακών παιχνιδιών από την αρχαιότητα έως τους νεότερους χρόνους. Αναλυτικότερα μπορούν να αναφερθούν και να εμπλουτιστούν με εικόνες: Οι καταβολές πολλών παιχνιδιών από τους προϊστορικούς χρόνους, οι αναφορές αθυρμάτων (παιχνιδιών) από τους αρχαίους συγγραφείς, αρχαιολογικά ευρήματα από την Αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, το πέρασμα στο χριστιανικό Βυζάντιο και μετά στην τουρκοκρατία μέχρι και τη δεκαετία του 60. Β. Αίθουσα 1 Β1. Εποπτικό υλικό 2 Στην είσοδο της Αίθουσας 1: Κάτοψη της έκθεσης με τις θεματικές και την προτεινόμενη διαδρομή (ή διαδρομές). Β2. Ενότητα 2: «Το Παιχνίδι στη Βρεφική Ηλικία» Το παιχνίδι στη βρεφική ηλικία αποτελεί τη δεύτερη ενότητα της έκθεσης. Στην ενότητα αυτή πρέπει να διαφαίνεται ότι το παιχνίδι στην βρεφική ηλικία είναι κυρίως ασκήσεις των αισθήσεων (αφή, γεύση, όσφρηση, ακοή και όραση). Παράλληλα για τους μεγάλους το βρεφικό παιχνίδι έχει αποτροπαϊκό χαρακτήρα και συχνά στοιχεία βασκανίας. Είναι επίσης σημαντικό να φανεί ότι όλα αυτά ισχύουν από την αρχαιότητα, συνδέοντας κατ αυτόν τον τρόπο τη θεματική αυτή με την προηγούμενη. Η σύνδεση, μπορεί να γίνει με τη χρήση του κατάλληλου εποπτικού υλικού, επεξηγηματικά κείμενα και φωτογραφίες. Η ενότητα αυτή αποτελείται από τρεις υποενότητες. 5

6 Ενότητα 2 «Το Παιχνίδι στη Βρεφική Ηλικία» 2α. Κουδουνίστρες Υποενότητες 2β. Κούνιες - Καρότσια 2γ. Βαφτιστικά - Φυλαχτά Τα αντικείμενα των παραπάνω ενοτήτων πρόκειται να εκτεθούν σε μία μεγάλη προθήκη εκτός από τα μεγαλύτερου μεγέθους (π.χ. καρότσια, κούνιες που θα εκτεθούν ελεύθερα στο χώρο. Β3. Εποπτικό υλικό 3 Στην Αίθουσα 1 δίπλα στην προθήκη Α2: Κείμενο για τα πρώτα παιχνίδια του παιδιού (π.χ. Κουδουνίστρες: Η σημασία τους- Συμβολισμοί) Β4. Ενότητα 3: «Από τον Κόσμο των Ζώων» Ο κόσμος των ζώων συνδέεται άρρηκτα με αυτόν των ανθρώπων με ποικίλους τρόπους. Η στενή συγγένεια του ανθρώπου με τα άλλα έμβια όντα είναι η πρωταρχική σύνδεση. Τα ζώα όμως συνοδεύουν τον άνθρωπο στη ζωή και ως σύντροφοι αλλά και ως βοηθοί του στην τέλεση διαφόρων καθημερινών εργασιών. Επιπλέον, για τα παιδιά- αλλά και τους μεγάλους-αποτελούν έναν πιστό και συμπαθή φίλο, βοηθώντας έτσι και στη δόμηση μιας υγιούς ψυχοσύνθεσης, μια και μέσω αυτών μαθαίνουν να εκφράζουν συναισθήματα αγάπης αλλά και το άκρως απαραίτητο αίσθημα της ευθύνης. Για τα παιδιά των αγροτικών περιοχών, οι γεωργικές και κτηνοτροφικές ασχολίες μικρογραφημένες, γίνονταν στα χέρια τους παιχνίδι αλλά και ένας τρόπος μύησης στην πραγματικότητα, εφόσον θα επέλεγαν και αυτά την αγροτική ζωή. Για τα παιδιά των αστικών κοινωνιών, το ίδιο παιχνίδι αποκτούσε τα χαρακτηριστικά του εξωτικού και τους επέτρεπε να παίζουν έναν ρόλο που ήταν ολότελα ξένος με το περιβάλλον της 6

7 καθημερινότητάς τους. Η Κιβωτός του Νώε (παιχνίδι με την κιβωτό, τα πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης και τα ζευγάρια ζώων), πέραν όλων των παραπάνω, αποτέλεσε και μια άσκηση των παιδιών στη ζωολογία, στο συνταίριασμα αρσενικού και θηλυκού κατά ζεύγη και έμμεσα στην αριθμητική (απαρίθμηση, πρόσθεση, αφαίρεση). Η ενότητα συνδέεται με αυτήν της προηγούμενης, μια και τα παιχνίδια με τη μορφή ζώων (ειδικά τα teddy bears ), είναι τα πιο κοντινά σε αυτά της βρεφικής ηλικίας, ανεξαρτήτως φύλου. Η ενότητα αυτή αποτελείται από έξι υποενότητες που πρόκειται να εκτεθούν σε δύο προθήκες. Ενότητα 3 «Από τον Κόσμο των Ζώων» 3α. Η Κιβωτός του Νώε 3β. Αρκουδάκια (Teddy bears) Υποενότητες 3γ. Κουρδιστά και μπαταρίας 3δ. Ξύλινα ζωάκια 3ε. Τσίγκινα ζωάκια 3στ. Λούτρινα ζωάκια 7

8 Β5. Ψηφιακή προβολή Στη θεματική ενότητα «Από τον κόσμο της κούκλας» μια τρίλεπτη ψηφιακή προβολή παρουσιάζει την εξέλιξη της κούκλας (π.χ. από τις πλαγγόνες στη «Μπάρμπι») καθώς και τα είδη αυτών. Πρέπει επίσης να αναδειχθεί η σημασία του συγκεκριμένου παιχνιδιού για την ψυχοσύνθεση των κοριτσιών κυρίως και να συνδεθεί με τη θέση της γυναίκας στις ανθρώπινες κοινωνίες ανά τις εποχές. Ένα ερώτημα που μπορεί να συζητηθεί είναι και η ταύτιση των συγκεκριμένων παιχνιδιών σχεδόν αποκλειστικά με το κορίτσι, τα κοινωνικά στερεότυπα κλπ. Β6. Ενότητα 4: «Από τον Κόσμο της Κούκλας» Το κορίτσι μέσα από το παιχνίδι με τις κούκλες (και τον κόσμο της κούκλας) μάθαινε τα σχετικά με την κοινωνική ζωή των γυναικών (τη γυναικεία φύση και τα κοινωνικά στερεότυπα για το ρόλο της γυναίκας, κυρίως κατά το παρελθόν) καθώς και τα σχετικά με την ανατροφή των παιδιών. Επίσης τα οικιακά σκεύη και εξοπλισμός σε μικρογραφίες, μαζί με τα κουκλόσπιτα, παρείχαν τη δυνατότητα μιας πρώτης προσπάθειας οργάνωσης ενός νοικοκυριού και μαζί με αυτό της κοινωνίας στην οποία καλούνταν να συμμετέχουν έχοντας έναν πολύ σημαντικό ρόλο. Το τελευταίο παιχνίδι, τα κουκλόσπιτα δηλαδή, μπορούσε να παιχτεί πολλές φορές και μαζί με τα αγόρια, προσφέροντας τη δυνατότητα συνεργασίας, εξοικείωσης και συμβίωσης μεταξύ των δυο φύλλων. Η ενότητα συνδέεται με τον Κόσμο των Ζώων, μια και μικρογραφικές φιγούρες ζώων και αγροτών σε λογής στιγμιότυπα, φράχτες, στάβλοι, κοτέτσια κ.ά., μπορούν να ολοκληρώσουν την εικόνα ενός κουκλόσπιτου και τη μετατροπή του σε μια αγροτική κατοικία. Βέβαια, με την επιλογή των κατάλληλων παιχνιδιών από την προηγούμενη ενότητα, μπορούσε να αποδοθεί και η εικόνα ενός εξοχικού σπιτιού ή και μιας αστικής κατοικίας. Θα υπάρχει μια σύντομη ιστορική εισαγωγή στο παιχνίδι με τις κούκλες και κυρίως αναφορές στη συμβολή των παιχνιδιών στη διάπλαση των κοριτσιών, με το κατάλληλο εποπτικό υλικό, κείμενα και οπτικοακουστικό υλικό (βίντεο), που θα προβάλλεται στην 8

9 οθόνη που υπάρχει στην αίθουσα αυτή. Η ενότητα αυτή αποτελείται από τρεις υποενότητες, που πρόκειται να εκτεθούν σε μία μεγάλη προθήκη. Ενότητα 4 «Από τον Κόσμο της Κούκλας» 4α. Κούκλες Υποενότητες 4β. Κουκλόσπιτα 4γ. Οικιακός εξοπλισμός Β7. Ενότητα 5: «Συλλεκτικά Κουτιά με Παραστάσεις Παιδιών και Παιχνιδιών» Πρόκειται για μια ιδιαίτερη και σχετικά αυτόνομη θεματική ενότητα που συνδέεται όμως με πολλές από τις υπόλοιπες. Τσίγκινα και χάρτινα λιθόγραφα κουτιά με αφηγηματικές παραστάσεις από τον κόσμο των παιδιών και των παιχνιδιών τους, παραπέμπουν σίγουρα στο αρχικό αναλώσιμο και τις περισσότερες φορές δελεαστικό τους περιεχόμενο (μπισκότα, καραμέλες, σοκολάτες και άλλες λιχουδιές), εξάπτουν όμως τη φαντασία των παιδιών και με έναν άλλο τρόπο, αποτελώντας, μετά το άδειασμα τους, το θησαυροφυλάκιο του παιγνιακού τους σύμπαντος. Τα στιγμιότυπα από κλασικά παραμύθια, τον Αϊ-Βασίλη με τα δώρα, αλλά και το σχήμα τους πολλές φορές, δηλαδή κουβαδάκια, σπιτάκια, αυτοκίνητα κ.ά., τους δίνουν θέση στον κόσμο της μυθοπλασίας και του παιχνιδιού, ως έμπνευση και ως εργαλείο/άθυρμα. Στην ίδια θεματική επιλέχθηκε να ενταχθούν ως ανεξάρτητη σχεδόν υποενότητα και οι κουμπαράδες, τσίγκινα ή πλαστικά κουτιά και αυτά με παραστάσεις, σε διάφορα σχήματα, πολλές φορές σε μορφές ζώων, ανθρωπόμορφοι, κ.ά., με έναν επιπλέον ρόλο πέραν του ψυχαγωγικού. Τα παιδιά με τους κουμπαράδες, μαθαίνουν με έναν πάντα διασκεδαστικό τρόπο τα οφέλη της αποταμίευσης και έμμεσα τα αρνητικά της σπατάλης. Η ενότητα αυτή αποτελείται από πέντε υποενότητες. 9

10 Ενότητα 5 «Συλλεκτικά Κουτιά με Παραστάσεις Παιδιών & Παιχνιδιών» 5α. Τσίγκινα και χάρτινα κουτιά με παραστάσεις παιδιών και παιχνιδιών 5β. Τσίγκινα και χάρτινα κουτιά με αφηγηματικές παραστάσεις από κλασικά παραμύθια Υποενότητες 5γ. Τσίγκινα και χάρτινα κουτιά με εικόνες του Αϊ-Βασίλη με τα δώρα 5δ. Κουτιά σε διάφορα σχήματα 5ε. Κουμπαράδες Β8. Εποπτικό υλικό 4 Στην Αίθουσα 1 δίπλα στην προθήκη Α8: Κείμενα εμπλουτισμένα με κάποιες εικόνες, για τα συλλεκτικά κουτιά και τους κουμπαράδες (θα μπορούσαν να βασιστούν σε κείμενα του ίδιου του συλλέκτη πάνω στις δύο αυτές κατηγορίες παιχνιδιών). Γ. Αίθουσα 2 Γ1. Ενότητα 6: «Μεταφορικά Πόλεμος» Τα παιχνίδια ως καθρέφτης της κοινωνίας και της τεχνολογικής εξέλιξης (χαρακτηριστικό παράδειγμα η σύνδεση ατμομηχανών με την βιομηχανική επανάσταση), δεν μπορεί παρά να έχουν βρει το καλύτερο μέσο έκφρασης στα μεταφορικά μέσα, από τα πρώτα τροχήλατα της πρώιμης αρχαιότητας έως τα διαστημικά οχήματα που παρουσιάστηκαν στην προηγούμενη ενότητα. Τα μεταφορικά μέσα, αποτέλεσαν το βασικό εργαλείο σε όλες τις καθημερινές εργασίες, μετακινήσεις και δραστηριότητες των ανθρώπων, συμπεριλαμβανομένου και του πολέμου ή έστω της στρατιωτικής οργάνωσης των κοινωνιών και των χωρών. Τα μεταφορικά όμως, συνέβαλαν και συμβάλλουν στην κοινωνική οργάνωση και προστασία των πολιτών, με τα αστυνομικά 10

11 οχήματα και τις πυροσβεστικές, τα πλοία του λιμενικού, τα αεροπλάνα και τα ελικόπτερα όλων των σωμάτων ασφαλείας. Ειδικά οι πυροσβεστικές και οι πυροσβέστες, η κατάσβεση της πυρκαγιάς και η διάσωση ανθρώπων, αποτελούν για τα παιδιά (κυρίως αγόρια) έναν τρόπο έκφρασης θάρρους και ηρωισμού, που μόνο μέσα από τα αθύρματα μπορεί να εκδηλωθεί, σε αντίθεση με άλλα παιχνίδια, όπως το ποδόσφαιρο και η ταύτιση με τον ποδοσφαιριστή «ίνδαλμα», που μπορεί να εκφραστεί στην πραγματικότητα, παίζοντας σε μια αλάνα. Σε ανάλογο βαθμό, χαρακτήρα ηρωικού παιχνιδιού έχουν και τα αστυνομικά οχήματα και οι αστυνόμοι, τα αεροπλάνα και οι αεροπόροι κ.ά. Τέλος, πολλά από τα μεταφορικά, όπως αυτοκίνητα και μοτοσυκλέτες, με τον ίλιγγο της ταχύτητας που προσφέρουν, αλλά και πλεούμενα όπως βάρκες τύπου κανό κ.ά, εντάχθηκαν στο χώρο του αθλητισμού σχεδόν με την εμφάνισή τους. Οι ιλιγγιώδεις ταχύτητες, η νίκη σ ένα δύσκολο άθλημα, είναι συνυφασμένες με την περιπέτεια, την εκδήλωση θάρρους και ανδρισμού, εξάπτοντας από πολύ νωρίς τη φαντασία, κυρίως των αγοριών. Τα μεταφορικά μέσα όμως και ο πόλεμος έχουν ως βασικό «ήρωα» τον ίδιο τον άνθρωπο, αγρότη, αστό, οδηγό, πιλότο, καπετάνιο ή στρατιώτη. Τα στρατιωτάκια, λοιπόν, δεν θα μπορούσαν ενταχθούν πιο ταιριαστά στη θεματική αυτή και να εκτεθούν και μαζί αλλά και χωριστά (σε ξεχωριστή προθήκη), πέραν όλων των άλλων, λόγω και του μεγάλου αριθμού τέτοιων παιχνιδιών που υπάρχουν στη Συλλογή. Στην ίδια θεματική παρουσιάζεται, ξεχωριστά, και το πρώτο παιχνίδι της Συλλογής του Χρήστου Απούλητη, ένα βαγόνι από ένα σπάνιο τρένο μάρκας Märklen (γνωστή γερμανική εταιρεία παιχνιδιών), μεταφορικό και αυτό, δίνοντας την ευκαιρία στον επισκέπτη να κάνει μια «γνωριμία» με τον Συλλέκτη, το σκεπτικό και την ιστορία της Συλλογής Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου. Έτσι, πέρα από το εποπτικό υλικό που σχετίζεται με τα μεταφορικά μέσα και τον πόλεμο, θα υπάρχουν και επιπλέον κείμενα αλλά και οπτικοακουστικό υλικό με θέμα το ιστορικό, τη φυσιογνωμία της συλλογής αλλά και τον ίδιο το συλλέκτη. Η ενότητα αυτή αποτελείται από δεκατρείς υποενότητες που πρόκειται να εκτεθούν σε τέσσερις προθήκες. 11

12 Ενότητα 6 «Μεταφορικά Πόλεμος» 6α. Άμαξες με άλογα 6β. Πλωτά (πλοία, υποβρύχια, βάρκες) 6γ. Τρένα (εμπορικά και επιβατικά) 6δ. Αυτοκίνητα (αγωνιστικά, συγκοινωνιών, πολεμικά, σωμάτων ασφαλείας, στρατιωτικά) 6ε. Τραμ και τελεφερίκ 6στ. Ποδήλατα και Μοτοσυκλέτες (αγωνιστικές, πολιτικές, σωμάτων ασφαλείας, στρατιωτικές) Υποενότητες: 6ζ. Τρακτέρ, φορτηγά και οδοστρωτήρες 6η. Πυροσβέστες και πυροσβεστικές 6θ. Αεροπλάνα (πολιτικά, σωμάτων ασφαλείας και πολεμικά) και ελικόπτερα (πολιτικά, σωμάτων ασφαλείας και πολεμικά) 6ι. Τανκς 6ια. Όπλα (χειρός, κανόνια κ.ά.) 6ιβ. Στρατιωτάκια (διάφορα) 6ιγ. Διαστημικά παιχνίδια (Διαστημικά οχήματα, αστροναύτες, ρομπότ) 12

13 Γ2. Εποπτικό υλικό 5 Στην Αίθουσα 2, στον τοίχο αριστερά της εισόδου: Κείμενα εμπλουτισμένα με κάποιες εικόνες για τα μεταφορικά παιχνίδια μέσα από τη ματιά του συλλέκτη Χ. Μπουλώτη. Ένα τρενάκι αποτέλεσε την αφορμή για την έναρξη της συλλεκτικής του δραστηριότητας και του ενέπνευσε την ιδέα της δημιουργίας της Μόνιμης Έκθεσης. Γ3. Ψηφιακή προβολή Στη θεματική ενότητα «Μεταφορικά & Πόλεμος» μια τρίλεπτη ψηφιακή προβολή παρουσιάζει την τεχνολογική εξέλιξη των παιχνιδιών που σχετίζονται με τα μεταφορικά μέσα. Θέματα που μπορούν να αναδειχτούν είναι η τεχνολογική εξέλιξη, η κοινωνική και στρατιωτική οργάνωση και οι ψυχαγωγικές και άλλες δραστηριότητες του ανθρώπου, όπως αποτυπώνονται στα παραπάνω παιχνίδια. Δ. Αίθουσα Διαδρόμου Δ1. Ενότητα 7: «Κουκλοθέατρο-Λούνα Παρκ» Τόσο το κουκλοθέατρο (και το θέατρο σκιών) όσο και το Λούνα Παρκ, αποτελούν δύο αγαπημένους τόπους διασκέδασης των παιδιών. Σε αυτά, τα παιδιά ψυχαγωγούνται, εκπαιδεύονται, συναντούν την περιπέτεια, αναπτύσσουν και μαθαίνουν να ελέγχουν πολλά από τα συναισθήματά τους. Πολλές από τις δραστηριότητες που απαντώνται στους χώρους αυτούς έχουν μεταφερθεί με τη μορφή αθυρμάτων στο σπίτι, όπου παίζονται είτε από τα παιδιά μόνο είτε και παρέα, τις περισσότερες φορές με τους γονείς. Η θεματική αυτή έχει ως στόχο την γνωριμία με το μαγικό αυτό για τα παιδιά-αλλά και τους μεγάλους τόπο, αναδεικνύοντας παράλληλα την εξέλιξη τόσο στο χώρο των τεχνών όσο και αυτόν της τεχνολογίας. Το κουκλοθέατρο είναι ο προθάλαμος του παιδικού θεάτρου που οδηγεί στην «κύρια αίθουσα» του θεάτρου των ενηλίκων, του χώρου συναυλιών, της όπερας, της λυρικής 13

14 σκηνής, του μπαλέτου. Στα Λούνα Παρκ, το παιδί οδηγεί για πρώτη φορά αυτοκίνητο, μπαίνει σε τρένο ή πετάει με αεροπλάνο, μαθαίνει τον υγιή ανταγωνισμό και την επιβράβευση της προσπάθειας, καθώς σημαδεύει με τους κρίκους, τις υφασμάτινες μπάλες, ένα ψεύτικο τουφέκι. Η παραπάνω θεματική αποτελείται από τέσσερις υποενότητες που πρόκειται να εκτεθούν σε μία προθήκη. Ενότητα 7 «Κουκλοθέατρο-Λούνα Παρκ» 7α. Σκηνές κουκλοθέατρου Υποενότητες 7β. Καραγκιόζης 7γ. Μαριονέτες 7δ. Καρουσέλ & Κούνιες Δ2. Ενότητα 8: «Ελληνικό Πανηγυριώτικο Παιχνίδι» Το ελληνικό λαϊκό/πανηγυριώτικο παιχνίδι και ιδιαιτέρως το λημνιακό, με τις αυτοσχέδιες κατασκευές (τσίγκινες καράβες, πάνινες κούκλες κ.ά.) και τα παραδοσιακά ομαδικά παιχνίδια, κατέχουν ξεχωριστή θέση στη συλλογή και άρα έτσι θα πρέπει να εκτεθούν και στη Μόνιμη Έκθεση της Συλλογής Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου, ως μια αυτόνομη, δηλαδή, θεματική-εκθετική ενότητα. Ο ίδιος ο συλλέκτης αναφέρει 1 γι αυτά: Και το ευτελές έχει για μένα αξία και η απόδειξη είναι ότι πέρα από τα περίτεχνα παιχνίδια υψηλής αισθητικής ή σύνθετης τεχνολογικής εφαρμογής, μαζεύω και απλά πανηγυριώτικα παιχνίδια, ευτελή, γιατί μ ενδιαφέρει το 1 Προφορική συνέντευξη του Χ. Μπουλώτη στον Μ. Ρογκενμπούκε, στο σπίτι του στα Εξάρχεια. Σάββατο, 21/01/

15 παιχνίδι στην κοινωνική διαστρωμάτωση. Δεν μ ενδιαφέρει το παιχνίδι μόνο της αστικής τάξης, αλλά και τα ευτελή παιχνίδια, τα αυτοσχέδια παιχνίδια και δεν είναι λίγοι, φίλοι και γνωστοί, που μου κατασκευάζουν τα παιχνίδια των παιδικών τους χρόνων, από πηλό καλάμι ή σύρμα, γιατί πιστεύω ότι σ αυτά τα απλά, τα ταπεινά αυτοσχέδια παιχνίδια, τα παιδιά παλαιών δεκαετιών, πριν εισβάλλει το βιομηχανικό παιχνίδι σε όλες τις κοινωνικές τάξεις όπως είναι σήμερα, σε αυτά τα ευτελή παιχνίδια από σύρμα, καλάμι, πρόκες ή σπάγκο, ακόνιζαν την επινοητικότητά τους. Και νομίζω ότι αυτά τα παιχνίδια έχουν και μεγαλύτερη σημασία. Κι έτσι, φαντάζομαι και στο Μουσείο 2 να υπάρχει μία τέτοια ενότητα. Η ενότητα θα εμπλουτιστεί με πληροφοριακό υλικό για τον τρόπο κατασκευής αυτοσχέδιων παιχνιδιών, τους οικοτέχνεςπανηγυράδες και παλιές φωτογραφίες όπου καταγράφονται σκηνές παιχνιδιού με παιδιά και τα παιχνίδια τους. Η ενότητα αυτή αποτελείται από τέσσερις υποενότητες που πρόκειται να εκτεθούν σε μία προθήκη. Ενότητα 8 «Ελληνικό Πανηγυριώτικο Παιχνίδι» 8α. Διάφορα ξύλινα ευτελή παιχνίδια Υποενότητες 8β. Διάφορα τσίγκινα λιθόγραφα παιχνίδια 8γ. Γιογιό, ροκάνες, γιρ-γιρ κ.ά 8δ. Σφυρίχτρες, καραμούζες 2 Αναφέρεται στη «Μόνιμη Έκθεση της Συλλογής ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου». 15

16 Ε. Αίθουσα 3 Ε1. Ενότητα 9: «Επιτραπέζια Παιχνίδια» Η ενότητα αυτή έχει ως θέμα της τα επιτραπέζια παιχνίδια, δηλαδή τα παιχνίδια που παίζονται πάνω σε ταμπλό και είναι ομαδικά. Σκοπός τους είναι η διασκέδαση και, σε άλλες περιπτώσεις, η αποκόμιση γνώσεων ή η νοητική άσκηση. Ο ανταγωνισμός που πολλές φορές υπάρχει είναι σημαντικό στοιχείο στην εξέλιξη του παιχνιδιού, ένας πιο γενικός όρος θα ήταν η ευγενής άμιλλα, την έννοια της οποίας μαθαίνουν τα παιδιά παίζοντας προκειμένου να την εφαρμόζουν και στις υπόλοιπες εκφάνσεις του βίου τους και ως παιδιά αλλά και ως ενήλικες. Απευθύνονται κυρίως σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας και σε ενήλικες όμως, και θα έλεγε κανείς ότι είναι και τα παιχνίδια που τους κρατούν περισσότερο από όλα τα άλλα σε μια διαρκή «επαφή» με την παιδική τους ηλικία. Τα επιτραπέζια παιχνίδια συνδέονται με όλα τα υπόλοιπα και γενικά με τον κόσμο της μυθοπλασίας, μια και πολλά αντλούν τη θεματολογία τους από μύθους, παραδόσεις και παραμύθια. Οι λιθόγραφες παραστάσεις με εικόνες ηρώων παραμυθιών σε πολλά από αυτά, βοηθούν ακόμα περισσότερο στην τόνωση της ψυχαγωγικής τους διάστασης και του ενδιαφέροντος για παιχνίδι. Τα ξύλινα και τα πλαστικά πούλια επιτραπέζιων παιχνιδιών, όπως το «Ντόμινο», το σκάκι, το τάβλι, οι πολύχρωμες χάρτινες κάρτες και τα ταμπλό, γίνονται πολλές φορές και το αντικείμενο ενός νέου παιχνιδιού, προϊόν της φαντασίας των μικρότερων παιδιών, που παρακολουθούν τα μεγαλύτερα τους αδέλφια ή και τους γονείς να παίζουν. Η θεματική θα υποστηριχθεί με το ανάλογο εποπτικό υλικό, κείμενα και φωτογραφίες. Η ενότητα αυτή αποτελείται από τέσσερις υποενότητες που πρόκειται να εκτεθούν σε μία προθήκη και θα περιλαμβάνουν επιτραπέζια παιχνίδια ελληνικής και ξένης προέλευσης. 16

17 Ενότητα 9 «Επιτραπέζια Παιχνίδια» 9α. Παιχνίδια μνήμης Υποενότητες 9β. Παιχνίδια γνώσεων 9γ. Παιχνίδια τύχης 9δ. Παιχνίδια τακτικής Ε2. Εποπτικό υλικό 6 Στην Αίθουσα 3 δίπλα στην προθήκη Α16: Κείμενα εμπλουτισμένα με κάποιες εικόνες, για τα επιτραπέζια παιχνίδια, τα χαρακτηριστικά των ομαδικών παιχνιδιών που εισάγει τον επισκέπτη στην αίθουσα με τα παιχνίδια για μεγαλύτερα παιδιά ή και τους ενήλικες. Ε3. Ενότητα 10: «Μουσικά Παιχνίδια» Η παρουσίαση των μουσικών παιχνιδιών σε μια ανεξάρτητη θεματική θεωρήθηκε αυτονόητη. Τα παιδιά, από τις πρώτες μέρες κιόλας της ζωής τους έρχονται σε επαφή με τη μουσική, τη μελωδία, το ρυθμό, το χρονισμό. Η μουσική τα συντροφεύει στην κούνια και συχνά επιλέγεται από τους γονείς ως τρόπος νανουρίσματος ή και απλώς για να παραμένουν ήρεμα. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, τα παιδιά ανακαλύπτουν σιγά σιγά τα μουσικά όργανα, τα εργαλεία δηλαδή παραγωγής μουσικής. Έστω κι αν δεν ξέρουν κάποιο όργανο, προσποιούνται ότι παίζουν χρησιμοποιώντας τα μουσικά αθύρματα και βέβαια τη φαντασία τους. Το παιχνίδι με αυτά, εκτός από πολύ διασκεδαστικό λόγω των αλλοπρόσαλλων ήχων που παράγουν, είναι και εκπαιδευτικό, μια κι έτσι μυούνται σιγά σιγά στον κόσμο της μουσικής, που ανέκαθεν εθεωρείτο αναπόσπαστο κομμάτι της παιδείας του ανθρώπου. 17

18 Στο υποστηρικτικό υλικό της ενότητας, κείμενα και φωτογραφίες, θα μπορούσε να προστεθεί και ακουστικό υλικό, των ήχων που παράγει το κάθε ένα μουσικό άθυρμα. Η ενότητα αυτή αποτελείται από τέσσερις υποενότητες που πρόκειται να εκτεθούν σε μία προθήκη και θα περιλαμβάνουν επιτραπέζια παιχνίδια ελληνικής και ξένης προέλευσης. Ενότητα 10 «Μουσικά Παιχνίδια» 10α. Μουσικά όργανα (κρουστά, πνευστά, έγχορδα) 10β. Μουσικά κουτιά Υποενότητες 10γ. Βατραχάκια, Κροκοδειλάκια, ροκάνες κ.ά. που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή ήχων 10δ. Χάρτινα ηχητικά παιχνίδια με φυσούνα Ε4. Ενότητα 11: «Οπτικά Παιχνίδια» Ο κόσμος των παιχνιδιών είναι συνυφασμένος με αυτόν της μυθοπλασίας. Τόσο τα παιχνίδια όσο και τα παραμύθια αποτελούν για τα παιδιά το έναυσμα για να ξεδιπλώσουν τη φαντασία τους, δημιουργώντας στο μυαλό τους φανταστικούς ήρωες και πολύχρωμες εικόνες. Τα οπτικά παιχνίδια, προϊόν της εξέλιξης της τεχνολογίας, από το 19ο αιώνα ακόμα, κατάφεραν να οπτικοποιήσουν παραμύθια και ιστορίες που ως τότε προβάλλονταν μόνο μέσα στο μυαλό των παιδιών και γενικότερα των ανθρώπων. Οι Μαγικοί Φανοί με τις περίτεχνα ζωγραφισμένες γυάλινες πλάκες, οι ηλεκτρικές μηχανές προβολής, αργότερα, και τα στερεοσκόπια, 18

19 κατάφεραν να μετατρέψουν το παραμύθι σε θέαμα, από απλή αφήγηση που ήταν ως τότε. Επίσης, οι φωτογραφικές μηχανές βρήκαν και αυτές τη θέση τους στον κόσμο των παιχνιδιών, προσφέροντας στα παιδιά, ως αντίγραφα-μικρογραφίες των πραγματικών, την ψευδαίσθηση ότι μπορούν να αποτυπώνουν τις στιγμές τους, όπως ακριβώς και οι μεγάλοι. Η θεματική αυτή αποτελείται από έξι υποενότητες που πρόκειται να εκτεθούν σε τρεις προθήκες. Ενότητα 11 «Οπτικά Παιχνίδια» 11α. Μαγικούς Φανούς 11β. Ηλεκτρικές μηχανές προβολής Υποενότητες 11γ. Στερεοσκόπια 11δ. Γυάλινες ζωγραφισμένες πλάκες 11ε. Ταινίες 11στ. Φωτογραφικές μηχανές Ε5. Ψηφιακή προβολή Στη θεματική ενότητα «Οπτικά παιχνίδια» μια τρίλεπτη ψηφιακή προβολή θα παρουσιάζει πληροφορίες πάνω στην οπτικοποιήση της αφήγησης. Ο «Μαγικός Φανός», προσθέτει ή αφαιρεί μαγεία από αυτό το «ταξίδι» στον κόσμο της μυθοπλασίας και του παιχνιδιού; Το παραμύθι που παραδοσιακά συνδέεται με τις αφηγήσεις των ενηλίκων και κυρίως του παππού και της γιαγιάς, εξελίχθηκε απλώς ή άλλαξε τελείως και πώς; 19

20 Ε6. Ενότητα 12: «Παιχνίδια Δράσης» Η βιομηχανική επανάσταση που άλλαξε ριζικά την κοινωνικό-οικονομική ζωή του 19ου αιώνα, σημάδεψε, όπως ήταν αναμενόμενο, και την ιστορία του παιχνιδιού. Ατμοκίνητα παιχνίδια άρχισαν να κατασκευάζονται αρχικά στην Ευρώπη και στη συνέχεια στην Αμερική. Τα καινούργια αυτά παιχνίδια, χάρη στην ποικιλία και την πολυπλοκότητά τους (μηχανές ατμοκίνησης, εργάτες σε στιγμιότυπα δουλειάς, σύνθετα καρουσέλ, ρόδες λούνα παρκ κ.ά.), κατέκλυσαν σύντομα την αγορά και έγιναν τα αγαπημένα των παιδιών. Τρένα, πλοία, λογής γεωργικά και κατασκευαστικά μηχανήματα όπως τρακτέρ, οδοστρωτήρες κ.ά. με τις κινήσεις τους εντυπωσίαζαν-και εντυπωσιάζουν ακόμα και σήμερα-μικρούς και μεγάλους. Στη θεματική αυτή γίνεται μια προσπάθεια γνωριμίας του κοινού του 21ου αιώνα με τα επιτεύγματα της βιομηχανικής επανάστασης μέσα από τον κόσμο του παιχνιδιού, που εδώ περισσότερο ίσως από άλλες κατηγορίες αποτυπώνει ξεκάθαρα την κοινωνική και τεχνολογική εξέλιξη μιας παρωχημένης εποχής, που αποτέλεσε όμως τα θεμέλια του σήμερα. Στα παιχνίδια δράσης, που έχουν ως βασικό τους χαρακτηριστικό την κίνηση, θεωρήθηκε σκόπιμο να ενταχθεί και ένα ακόμα παιχνίδι κίνησης με ρίζες μάλιστα στην αρχαιότητα, ο στρόμβος, η γνωστή σε όλους σβούρα. Η σβούρα που τίθεται σε περιστροφική κίνηση, η οποία επιτυγχάνεται με το ξετύλιγμα ενός σπάγκου, αποτελεί μια πρώτη προσπάθεια επίτευξης ενός ημιαυτοματισμού. Φτιάχνονταν από πηλό ή ξύλο και ζωγραφίζονταν με διάφορα χρώματα και σχέδια. Οι σβούρες σήμερα μπορεί να είναι περίτεχνες μεταλλικές κατασκευές με μηχανισμούς που βοηθούν στην περιστροφή τους. Τελευταία χρησιμοποιείται και πλαστικό για την κατασκευή τους. Ως σβούρα χρησιμοποιείται και γίνεται παιχνίδι οτιδήποτε μπορεί και περιστρέφεται γύρω από κάποιον άξονά με τη βοήθεια των δαχτύλων του χεριού. Η ενότητα αυτή αποτελείται από πέντε υποενότητες που πρόκειται να εκτεθούν σε μια προθήκη. 20

21 Ενότητα 11 «Παιχνίδια Δράσης» 12α. Ατμοκίνητα γεωργικά μηχανήματα 12β. Ατμοκίνητα κατασκευαστικά μηχανήματα Υποενότητες 12γ. Εργάτες σε στιγμιότυπα δουλειάς 12δ. Διάφορα παιχνίδια κίνησης που αναπαριστούν μια συγκεκριμένη δραστηριότητα 12ε. Σβούρες Ε7. Εποπτικό υλικό 7 Στην Αίθουσα 3 πίσω από την προθήκη Α16: Κείμενα εμπλουτισμένα με κάποιες εικόνες, για τα παιχνίδια δράσης («Υπ ατμόν» όπως τα αναφέρει ο Συλλέκτης) και τα παιχνίδια κατασκευών. Ε8. Ενότητα 13: «Παιχνίδια Δεξιότητας» Στη θεματική αυτή παρουσιάζονται τα παιχνίδια που απαιτούν επίδειξη κάποιας συγκεκριμένης δεξιότητας όπως επίσης και τα παιχνίδια κατασκευών. Με τα παιχνίδια παρατηρητικότητας, χρωμάτων, σχημάτων, ακοής, όσφρησης, αφής, βάρους, αρίθμησης και συνειρμού, τα παιδιά αναπτύσσουν δεξιότητές και ανακαλύπτουν τις ικανότητες και τις κλίσεις τους. Ενώ παιχνίδια κατασκευών είναι αυτά με τα οποία τα παιδιά μιμούνται τις επαγγελματικές δραστηριότητες των μεγάλων και αποτελούν κατ ουσίαν αισθητηριακές ασκήσεις. Κύβοι, τούβλα, κύλινδροι, ραβδάκια, κώνοι, στα οποία απεικονίζονται ανάγλυφα και ζωγραφικά αρχιτεκτονικά στοιχεία ή στοιχεία του περιβάλλοντος (φυτά και ζώα), υλικό χειροτεχνικών εργασιών, διάφορα εργαλεία επαγγελματιών όπως του μαραγκού, του υποδηματοποιού του κτίστη κ.ά., εξυπηρετούν τις διάφορες εκδοχές του συμβολικού 21

22 παιχνιδιού. Η ενότητα αυτή αποτελείται από πέντε υποενότητες που πρόκειται να εκτεθούν σε μια προθήκη. Ενότητα 13 «Παιχνίδια Δεξιότητας» 13α. Παιχνίδι κατασκευών με ξύλινα κομμάτια διαφόρων γεωμετρικών σχημάτων 13β. Παιχνίδια μεταλλικών κατασκευών (mecano) Υποενότητες 13γ. Ξύλινα αρχιτεκτονικά παιχνίδια 13δ. Παιχνίδια χειροτεχνικών εργασιών (κοπτική-ραπτική, χαρτοκοπτικές κ.ά.) 13ε. Λαϊκά πανηγυριώτικα «φλιπεράκια» Κτήριο Κτηνιατρείου ΣΤ. Αίθουσα 1 ΣΤ 1. Ενότητα 14: «Σχολικά Παιχνίδια» Η εκπαιδευτική αξία των παιχνιδιών, αντικείμενο εκτενούς έρευνας διαφόρων μελετητών και φιλοσόφων ανά τους αιώνες, δεν αμφισβητείται πλέον από κανέναν. Είναι πολύ λογική, λοιπόν, η χρήση του παιχνιδιού ως δραστηριότητα αλλά και ως άθυρμα για την μάθηση, ειδικά στις μικρές ηλικίες, μια και βοηθούν τα παιδιά στη μετάβασή τους από τον κόσμο της παιδικής αθωότητας και ανεμελιάς, στον κόσμο της γνώσης και στη συνέχεια και στον κόσμο των ενηλίκων. Τα διάφορα σχολικά είδη που μπορεί και αυτά 22

23 να είναι ή να γίνουν παιχνίδια, καθιστούν αναγκαία την ύπαρξη μιας τέτοιας θεματικής ενότητας στη Μόνιμη Έκθεση της Συλλογής Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου. Η ενότητα αυτή αποτελείται από οχτώ υποενότητες. Τα αντικείμενα της ενότητας θα εκτεθούν σε μία κατακόρυφη προθήκη και σε έξι παλαιού τύπου θρανία, που θα μετατραπούν σε προθήκες (επιτραπέζιες) για το σκοπό αυτό. Ενότητα 14 «Σχολικά Παιχνίδια» 14α. Λευκώματα, αλφαβητάρια, τετράδια καλλιγραφίας και ιχνογραφίας 14β. Τσάντες 14γ. Κασετίνες Υποενότητες 14δ. Γραφική ύλη 14ε. Μπογιές ζωγραφικής 14στ. Μαυροπίνακες 14ζ. Υδρόγειοι 14η. Λιθόγραφες αφίσες, χάρτες κ.ά. ΣΤ 2. Ενότητα 15: «Συλλογή Παιδικών Βιβλίων» Το παιδικό βιβλίο συνδέεται άμεσα με το παιχνίδι έχοντας ως συνδετικό κρίκο το παιδί. Τα παιδικά βιβλία αποτελούν το κατεξοχήν «ταξίδι στη μυθοπλασία» και φυγή σε τόπους φανταστικούς, μια και μέσα στο μυαλό του ατόμου οι ιστορίες τους μετατρέπονται 23

24 αυτόματα σε παιχνίδια ή γίνονται αφορμές για παιχνίδι. Η ανάδειξη του εκπαιδευτικού τους χαρακτήρα παράλληλα με αυτόν του ψυχαγωγικού, η σύνδεσή τους με τα σχολικά βιβλία και ο συμπληρωματικός τους ρόλος στην εκπαίδευση του παιδιού είναι συνεπώς απαραίτητη. Ακόμα η λογοτεχνική διάσταση των βιβλίων σίγουρα θα πρέπει να προβληθεί μαζί βέβαια και με την άλλη σημαντική τους ιδιότητα, της βασικής δηλαδή πηγής πληροφοριών και γνώσης αναφορικά με την ιστορία τόσο του παιχνιδιού όσο και του παιδικού βιβλίου. Η ενότητα αυτή που θα μπορούσε να είναι και μια τελείως ξεχωριστή έκθεση, λόγω του πολύ μεγάλου αριθμού των εντύπων της Συλλογής, θα εκτεθεί στον ίδιο χώρο με τα «Σχολικά Παιχνίδια», λόγω της προφανούς σύνδεσης του βιβλίου με το σχολείο. Η ενότητα αποτελείται από τέσσερις υποενότητες που πρόκειται να εκτεθούν σε δύο προθήκες. Ενότητα 15 «Συλλογή Παιδικών Βιβλίων» 15α. Ελληνικό Βιβλίο Υποενότητες 15β. Ξένο Βιβλίο 15γ. Έντυπα 15δ. Το παραμύθι στην ελληνική δισκογραφία ΣΤ 3. Εποπτικό υλικό 8 Αίθουσα 1 στον τοίχο δίπλα στην εσωτερική πόρτα: Κείμενα εμπλουτισμένα με κάποιες εικόνες, για τα Σχολικά είδη και τη Συλλογή Παιδικών Βιβλίων. 24

25 1.2. Οπτικοακουστικές προβολές Στην αίθουσα προβολών του κεντρικού κτηρίου προτείνεται να παρουσιάζονται δυο οπτικοακουστικές προβολές διάρκειας 15 λεπτών η κάθε μία με θέμα: α. «Συλλέκτης Συλλογή»: Στην προβολή αυτή θα παρουσιάζεται ο συλλέκτης, διάφορες σκέψεις του για το παιχνίδι και τη σημασία του, η ιστορία της συλλογής (τα ερεθίσματα για τη δημιουργία της συλλογής, το πρώτο παιχνίδι του συλλέκτη, κλπ). Η δημιουργία του σεναρίου της προβολής θα στηριχθεί σε συνέντευξη του ίδιου του συλλέκτη. β. «Το παιχνίδι σήμερα»: Η Συλλογή αποτελείται από παιχνίδια του παρελθόντος που ενώ δεν είναι τόσο μακρινό, λόγω της ταχύτατης εξέλιξης της τεχνολογίας, φαντάζει πολλές φορές εντελώς ξένο στη σημερινή πραγματικότητα και πολύ περισσότερο στα παιδιά του σήμερα. Ο ήχος από το παιχνίδι των παιδιών στις αλάνες, έσβησε ή «εγκλωβίστηκε» απλώς στους ήχους των τσιμεντουπόλεων; Θα μπορούσε και πώς να αναβιώσει με τη βοήθεια της Συλλογής; Θα είχε την ίδια γοητεία και για τα παιδιά του σήμερα που περνούν υπερβολικά πολλές ώρες μπροστά από την οθόνη ενός υπολογιστή; Τα ηλεκτρονικά παιχνίδια είναι και αυτά ένα ταξίδι στη μυθοπλασία; Υπάρχει σε αυτά η ίδια αθωότητα των παλαιοτέρων παιχνιδιών; Ήταν τα παλαιότερα παιχνίδια τόσο αθώα ή απλώς τα θυμόμαστε με μια ρομαντική διάθεση που τα ωραιοποιεί; 1.3. Ροή επίσκεψης και συνολική εμπειρία του επισκέπτη Στα σχεδια που ακολουθούν δίνονται οι θέσεις των ενοτήτων και των προθηκών, των προβολών και του εποπτικού υλικού (Σχέδιο 1), καθώς επίσης και η προτεινόμενη πορεία για τους επισκέπτες (Σχέδιο 2), στο Κτήριο του 4 ου Νηπιαγωγείου (Α) και για το Κτήριο του Κτηνιατρείου (Β), στα σχέδια 3 και 4. 25

26 Η προτεινόμενη πορεία ακολουθεί μια κατά βάση θεματική λογική, στην οποία όμως υπάρχουν τόσο η ιστορική αναδρομή, η ηλικιακή διαβάθμιση, όσο κι ένας αμυδρός διαχωρισμός ανά φύλο. Με τον τρόπο αυτό ο επισκέπτης, παιδί ή ενήλικας, αφήνεται να αναγνωρίσει μόνος του τις διαχωριστικές αυτές και να τις αποδεχτεί ή να τις απορρίψει, χωρίς τη μεσολάβηση ή την υπόδειξη, πολύ περισσότερο, των επιμελητών. Απ την άλλη, η απόλυτα διακριτή τοποθέτηση των θεματικών ενοτήτων ξεχωριστά, επιτρέπει και αυτόνομες πορείες και αναγνώσεις, ανάλογα με τα ενδιαφέροντα του επισκέπτη, με το εποπτικό υλικό να είναι αρκετό και στοχευμένο, ώστε να γίνεται κατανοητή η κάθε θεματική ξεχωριστά, χωρίς να χρειάζεται κάθε φορά η «ανάγνωση» του συνόλου του πληροφοριακού υλικού. Τέλος, ο σχεδιασμός των προθηκών εξασφαλίζει τη φυσική προσβασιμότητα στα εκθέματα και το πληροφοριακό υλικό που τα συνοδεύει. 26

27 Α. Κτήριο 4 ου Νηπιαγωγείου Σχέδιο 1: Θέσεις ενοτήτων, προθηκών και εποπτικού υλικού Προθήκες Προθήκη Α1: Το παιχνίδι στην αρχαιότητα Προθήκη Α2: Το παιχνίδι στη βρεφική ηλικία Προθήκη Α3 & Α4: Από τον κόσμο των ζώων Προθήκες Α5, Α6 & Α7: Από τον κόσμο της κούκλας Προθήκη Α8: Συλλεκτικά κουτιά με παραστάσεις παιδιών και Παιχνιδιών Προθήκη Α9 & Α10: Μεταφορικά & Πόλεμος Προθήκη Α11: Κουκλοθέατρο - Λούνα Παρκ Προθήκη Α12: Ελληνικό πανηγυριώτικο παιχνίδι Προθήκη Α13: Επιτραπέζια παιχνίδια Προθήκη Α14: Μουσικά παιχνίδια Προθήκη Α15, Α16 & Α17: Οπτικά παιχνίδια Προθήκη Α18: Σβούρες Προθήκη Α19: Παιχνίδια Δράσης Προθήκη Α20: Παιχνίδια Δεξιότητας 27

28 Σχέδιο 2: Προτεινόμενη πορεία επισκεπτών στο κτίριο Α 28

29 Β. Κτήριο Κτηνιατρείου: Σχέδιο 3: Θέσεις ενοτήτων, προθηκών και εποπτικού υλικού Προθήκες Προθήκες Β1, Β2, Β3, Β4,Β5, Β6 & Β7: Σχολικά Προθήκες Β8 & Β9: Παιδικά βιβλία 29

30 Σχέδιο 4: Προτεινόμενη πορεία επισκεπτών στο κτίριο Β 30

31 Επισημάνσεις για προδιαγραφές όμορων αντικειμένων και λοιπών απαραίτητων μελετών Διαδρομή σύνδεσης των κτηρίων Εικαστικές παρεμβάσεις Η παραθαλάσσια συνδετική διαδρομή των κτιριακών ενοτήτων θα σηματοδοτείται από επιδαπέδιες ζωγραφικές θεματικές που θα αποτυπώνουν ομαδικά παιχνίδια. Αυτού του τύπου η διαδραστική και παιδαγωγικής φύσεως πρόταση, στόχο έχει να προσκαλέσει μέσα από οπτικά και κιναισθητικά ερεθίσματα τον θεατή-δέκτη, καθώς αυτός μετακινείται ανάμεσα στις κτιριακές ενότητες. Με γνώμονα την μάθηση, την ομαδοποίηση μέσα από γνωστικά περιβάλλοντα, την αμοιβαιότητα και την φιλική άμιλλα, δημιουργούνται σημεία αναφοράς. Στην παραθαλάσσια αυτή διαδρομή, τα ομαδικά αυτά παιχνίδια λειτουργούν σε κοινωνικό επίπεδο και μπορούν να παρέχουν χαρά και ενημέρωση, ανεξάρτητα από τις κτιριακές ενότητες καθώς και σε συνδυασμό με αυτές. Η δυτική όψη του κτηρίου του Κτηνιατρείου θα σηματοδοτείται από μια επιτοίχια τοιχογραφία με αναφορές των παιχνιδιών που στεγάζονται στην μόνιμη συλλογή Εκπαιδευτικές δράσεις Παιχνίδι ρόλων: «Παιχνίδι και παραμύθι» Τα παιδιά θα υποδύονται έναν ήρωα παραμυθιού από τη Συλλογή Βιβλίων ή και από αυτά του συλλέκτη και συγγραφέα παιδικών παραμυθιών Χ. Μπουλώτη. Το σενάριο θα βασίζεται στην αντίστοιχη ιστορία και θα ζωντανεύει από τα παιδιά με την καθοδήγηση του δασκάλου και του επιμελητή μουσειοπαιδαγωγού. 31

32 Εκπαιδευτικό παιχνίδι αναζήτησης με καθοδηγούμενη και ελεγχόμενη διαδρομή έρευνας μέσα από διάφορους χώρους της Έκθεσης και μέσω της εξωτερικής διαδρομής, βάσει συγκεκριμένου σεναρίου (π.χ. χώρο υποδοχής, χώρος εκπαιδευτικών προγραμμάτων, αίθουσα προβολών, κ.ά) και κατάληξη στο χώρο της έκθεσης με σκοπό την ανεύρεση/ αποκάλυψη του χαμένου παιχνιδιού. Εκπαιδευτικό εργαστήριο με θέμα το αυτοσχέδιο παιχνίδι. Μουσειοσκευές με θέματα α) τα σχολικά παιχνίδια και β) το παιχνίδι στην αρχαιότητα. Βιωματικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα το παιδικό θέατρο 2.3. Έντυπο υλικό Φυλλάδιο σχεδιασμένο ειδικά για παιδιά με προτάσεις διαδρομών κατόπιν υιοθέτησης ενός ρόλου (π.χ. ζωάκι, πυροσβέστης, στρατιωτάκι, κούκλα κ.ά). Φυλλάδιο για τους ενήλικες επισκέπτες του μουσείου με προτάσεις διαδρομών μέσα από μια συναισθηματική προσέγγιση (το πρώτο μου παιχνίδι, τα αγαπημένα μου παιχνίδια τότε και σήμερα κ.ά). 32

33 2.4. Συμπληρωματικές δράσεις 1. Δημιουργία ενημερωτικών σημείων της Μόνιμης Έκθεσης της Συλλογής Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου σε όλη την πόλη (π.χ. με αφίσες σε στάσεις λεωφορείων, βιβλιοπωλεία και εμπορικά καταστήματα, κ.α). 2. Περιοδική ηλεκτρονική έκδοση η-συλλογή μου με πληροφορίες σχετικού με το παιχνίδι και τη Συλλογή περιεχομένου. Η έκδοση θα ανανεώνεται τακτικά και θα έχει διαφορετικό κεντρικό θέμα κάθε φορά και θα στηρίζεται από διαφημιστικές καταχωρήσεις φορέων και επιχειρηματιών πολιτιστικού χαρακτήρα. 3. Οργάνωση περιεχομένου πωλητηρίου (π.χ. επιλογή των πωλητέων ειδών, κ.ά.). 33

34 Λήψη οριστικών αποφάσεων για την επιλογή των ερμηνευτικών μέσων της έκθεσης / Ολοκλήρωση σχεδιασμού της έκθεσης Ερμηνευτικά μέσα Ο σχεδιασμός του εποπτικού υλικού της έκθεσης θα πρέπει να δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην διαβάθμιση της πληροφορίας σε πολλαπλά επίπεδα, ώστε ο επισκέπτης να επιλέγει το βαθμό εμβάθυνσης σε επιμέρους θέματα. Οι πληροφορίες που θα παρέχονται μπορούν να ενταχθούν σε δύο κατηγορίες: α) σηματοδοτούν την έναρξη των θεματικών ενοτήτων και βοηθούν τον επισκέπτη να περιηγηθεί στην έκθεση, και β) προσφέρουν πληροφορίες για τις επιμέρους εκθετικές ενότητες και την ταυτότητα των αντικειμένων. Αναλυτικότερα, οι πληροφορίες διαρθρώνονται στα εξής επίπεδα πληροφόρησης: γενικό εισαγωγικό κείμενο της έκθεσης, εισαγωγικές πινακίδες θεματικών ενοτήτων, πινακίδες εκθετικών ενοτήτων/υποενοτήτων, επεξηγηματικές πινακίδες για σύνολα εκθεμάτων (κείμενο - λεζάντες) και πινακίδες ταυτότητας εκθεμάτων. Η έναρξη της έκθεσης θα σηματοδοτείται από ένα σύντομο κείμενο, που θα εισάγει τους επισκέπτες στο σκεπτικό της συλλογής και έκθεσης, και ένα τοπογραφικό των αιθουσών θα υπάρχει στην είσοδο της Αίθουσας 1. Κάθε έκθεμα θα συνοδεύεται από πινακίδα ταυτότητας, ενώ στις περιπτώσεις ομοειδών αντικειμένων θα χρησιμοποιηθεί ενιαία πινακίδα ταυτότητας. Όλα τα κείμενα θα είναι σύντομα, περιεκτικά και κατανοητά τόσο για ενήλικες, όσο και, κυρίως, για τα παιδιά. Μια αρχική ιδέα για τοποθέτηση διαφορετικών κειμένων για παιδιά και ενήλικες και σε διαφορετικά ύψη, πρέπει μάλλον να απορριφθεί, μια και σκοπός είναι η δημιουργία μιας ενιαίας ατμόσφαιρας με κύριο χαρακτηριστικό την παιγνιώδη διάθεση - όχι όμως παιδιάστικη για το σύνολο των επισκεπτών ανεξαρτήτως ηλικίας. Ζητούμενο είναι τα κείμενα να αποτελούν πέρα από πληροφορία και μια 34

35 παρότρυνση για ανάπτυξη της φαντασίας, σκέψη, αναπόληση και τελικώς για παιχνίδι. Οι ψηφιακές και οπτικοακουστικές προβολές πρέπει να έχουν μια αντίστοιχη λογική και να οπτικοποιούν ουσιαστικά την πληροφορία που σχετίζεται είτε με τις επιμέρους θεματικές είτε και με τα μηνύματα και το σκεπτικό της έκθεσης. Απαραίτητο είναι να προηγηθεί η ψηφιοποίηση της συλλογής, η προσεκτική επιλογή φωτογραφιών από τις πολλές που διαθέτει ο Συλλέκτης, με σχετικά θέματα, και έχει ομαδοποιήσει σε μια ξεχωριστή θεματική (της συλλογής και όχι της έκθεσης) με τίτλο «Παιχνίδια μπροστά στο φακό». Επιπλέον θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί υλικό από κείμενα και συνεντεύξεις του ίδιου του Χ. Μπουλώτη, υπάρχον ή και - κατά προτίμηση - νέο Ολοκλήρωση σχεδιασμού της έκθεσης Στο παρόν και τα δύο προηγούμενα τεύχη (Α, Β και Γ Φάση) αναπτύσσονται το σκεπτικό της έκθεσης, το μουσειολογικό σενάριο και η κατευθυντήριες γραμμές για την χωροθέτηση και τα ερμηνευτικά μέσα της έκθεσης, στα κτήρια όπου θα φιλοξενηθεί. Επίσης γίνεται αναφορά για τις λειτουργίες της έκθεσης, τις κύριες και δευτερεύουσες δράσεις, καθώς επίσης και την διαμόρφωση του εξωτερικού χώρου του κάθε κτηρίου και της διαδρομής σύνδεσης αυτών. Στο επόμενο τεύχος θα δοθούν αναλυτικά οι ακριβείς προδιαγραφές για την υλοποίηση της έκθεσης, ένα υπόμνημα για τη συντήρηση των αντικειμένων καθώς επίσης και ο προϋπολογισμός του έργου. Ωστόσο πρέπει κατά την φάση υλοποίησης απαραιτήτως να υπάρξει μια στενή συνεργασία με τον ίδιο το Συλλέκτη, κ. Χ. Μουλώτη, ώστε το τελικό αποτέλεσμα να ακολουθεί τις πρακτικές μιας σύγχρονης μουσειολογικής προσέγγισης αλλά παράλληλα και την 35

36 επιθυμία του ιδίου αλλά και των συντακτών της μελέτης - για μια όσο το δυνατόν σκηνογραφική απόδοση των εκθεμάτων, έχοντας στο μυαλό τα λόγια του ιδίου για τη Συλλογή, ότι δηλαδή αυτή είναι «ένα παιχνίδι». Θεωρείται σκόπιμο να κρατηθεί η παιγνιώδης αυτή διάθεση σε όλα τα επίπεδα, προθήκες, βάσεις, τρόπο στησίματος, ερμηνευτικά μέσα, πορείες διαδρομές, ιστοχώρο και εν γένει τον τρόπο λειτουργίας της «Μόνιμης Έκθεσης της Συλλογής Ιστορίας Παιδικού Παιχνιδιού και Βιβλίου». 36