ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ:επένθετη οδοντοστοιχία, ενδοµυλικός σύνδεσµος, ενδορριζικός άξονας, ενδοδοντική θεραπεία

Transcript

1 ΕΝ ΟΜΥΛΙΚΟΙ ΣΥΝ ΕΣΜΟΙ ΑΚΡΙΒΕΙΑΣ CEKA ΓΙΑ ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗ ΕΠΕΝΘΕΤΩΝ Ο ΟΝΤΟΣΤΟΙΧΙΩΝ, ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΜΕΝΩΝ ΠΛΑΣΤΙΚΩΝ ΤΜΗΜΑΤΩΝ, ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΕΝ ΟΡΡΙΖΙΚΟΥ ΑΞΟΝΑ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι επένθετες οδοντοστοιχίες που συγκρατούνται σε ενδοµυλικούς συνδέσµους CEKA βοηθούν στη µείωση της απορρόφησης των φατνιακών ακρολοφιών, στη διατήρηση ιδιοδεκτικής αίσθησης από το περιρρίζιο των δοντιών στηριγµάτων, και εξασφαλίζουν µεγαλύτερη µασητική ικανότητα στους ασθενείς µας. Η κατασκευή τους είναι σχετικά εύκολη, µε τη προυπόθεση της ύπαρξης στηριγµάτων µε καλή πρόγνωση και άψογη ενδοδοντική θεραπεία. Μετατρέπονται-όπως όλες οι επένθετες-εύκολα σε συµβατικές οδοντοστοιχίες, και η δαπάνη γι' αυτές είναι αρκετά µικρότερη από την αποκατάσταση µε εµφυτεύµατα. Οι πλαστικοί αξονες αποτύπωσης και οι χυτεύσιµοι πλαστικοί άξονες τυποποιούν το ενδορριζικό τµήµα της παρασκευής γιά τους συνδέσµους. ΛΕΞΕΙΣ ΚΛΕΙ ΙΑ:επένθετη οδοντοστοιχία, ενδοµυλικός σύνδεσµος, ενδορριζικός άξονας, ενδοδοντική θεραπεία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνωστό ότι οι ρίζες των φυσικών δοντιών άν παραµείνουν, προσφέρουν στους ασθενείς µε ολικές οδοντοστοιχίες, ιδιοδεκτική αίσθηση, πρόληψη απορρόφησης φατνιακών ακρολοφιών, άν δε χρησιµοποιηθούν σε αυτές σύνδεσµοι, καλύτερη συγκράτηση της οδοντοστοιχίας, και αυξηµένη µασητική ικανότητα 1,2,3 H ιστορία τών οδοντοστοιχιών σε που συγκρατούνται σε ρίζες δοντιών-επένθετες δηλαδή, ξεκινά από το 1861 όταν οι Butler,Roberts, Hays παρουσίασαν περιστατικά 12 ετών στο World Dental Congress 4.Εκτοτε οι επένθετες οδοντοστοιχίες σαν θεραπευτική µέθοδος, γνώρισαν περιόδους που έπαψαν να χρησιµοποιούνται, ειδικά όταν κυριαρχησαν οι απόψεις περί εστιακών λοιµώξεων. 5 Οι πρόοδοι της ενδοδοντίας, της προσθετικής, και οι αυξηµένες απαιτήσεις ενός όλο και µεγαλύτερου σε ηλικία πληθυσµού, έφεραν τις επένθετες οδοντοστοιχίες στο προσκήνιο. 3 Η έλευση των οστεοενσωµατούµενων εµφυτευµάτων, επέτρεψε τη κατασκευή ακίνητων επιεµφυτευµατικών εργασιών, αλλά και επένθετων οδοντοστοιχιών σε εµφυτεύµατα µε πολύ καλή πρόγνωση. 6,7 Υπάρχει ένα ποσοστό ασθενών που έχει ελάχιστα δόντια µε καλή πρόγνωση, και δεν επιθυµεί εµφυτεύµατα.στις περιπτώσεις αυτές η λύση των επένθετων οδοντοστοιχιών έναντι των κινητών µερικών οδοντοστοιχιών πλεονεκτεί, διότι: Α. Σε περίπτωση απώλειας στηριγµάτων, η επένθετη οδοντοστοιχία µε µικροτροποποιήσεις µπορεί να συνεχίσει να χρησιµοποιείται, κάτι που δεν συµβαίνει µε τις κινητές µερικές.η παράµετρος αυτή πρέπει να λαµβάνεται σοβαρά υπ' όψιν, ιδιαίτερα σε ηλικιωµένους ασθενείς, 8,9 όχι τόσο γιά οικονοµικούς λόγους, όσο γιατί σε παλιές οδοντοστοιχίες υπάρχει καλός νευροµυικός έλεγχος, παρά τις οποιασδήποτε ατέλειες λόγω φθοράς. Β.Στίς κινητές µερικές οδοντοστοιχίες, πιθανή εξάσκηση στα λίγα δόντια-στηρίγµατα υπερβολικών οριζοντίων δυνάµεων.στις επένθετες οδοντοστοιχίες το πρόβληµα αυτό

2 είναι κατά πολύ µικρότερο, λόγω του ότι συνήθως έχει αποκοπεί η µύλη, και έχει δηµιουργηθεί καλύτερη µυλορριζική αναλογία 10. Γ.Λιγότερη συσσώρευση οδοντικής πλάκας, πρόβληµα που απαντά συνήθως στό όριο µερικής οδοντοστοιχίας-στηρίγµατος. Τα πλεονεκτήµατα αυτά των επένθετων οδοντοστοιχιών δεν σηµαίνουν ότι πρέπει να εγκαταλειφθούν οι κινητές µερικές οδοντοστοιχίες, αλλά η γνώµη του συγγραφέα είναι, ότι η µέθοδος αυτή καλύτερα είναι να χρησιµοποιείται όταν υπάρχει ικανός αριθµός φυσικών δοντιών, έχοντας υπ' όψιν πάντα, ότι υπάρχει "βιολογικό τίµηµα" της χρήσης τους. 11 Η συγκράτηση επένθετων οδοντοστοιχιών µπορεί να γίνει µε διάφορους τρόπους: µε µπάρα και κλίπ, 1 µε µαγνήτες 12, µε ενδοµυλικούς συνδέσµους 1,2, µε τηλεσκοπικές στεφάνες 1,2, 13 Ενας αξιόπιστος σύνδεσµος, είναι ο ενδοµυλικός της CEKA. Ο συγκεκριµένος σύνδεσµος χρησιµοποιείται αρκετά χρόνια έχοντας αποδείξει την αξιοπιστία του, προσφέρει αρκετή συγκράτηση, 2 έχει δυνατότητες ρύθµισης αλλά και αλλαγής του συγκρατητικού στοιχείου. 2,14 Οι παλαιότεροι σύνδεσµοι είχαν το αρσενικό στη ρίζα του δοντιού και το θηλυκό στην οδοντοστοιχια ενώ οι νεότεροι χρησιµοποιούν αντίστροφη διάταξη. 2,14 Η εργασία πάνω στη ρίζα του φυσικού δοντιού µετά την ενδοδοντική θεραπεία, και την αποκοπή της µύλης, περιλαµβάνει τον ενδορριζικό άξονα, και το "φεσάκι" που καλύπτει τη ρίζα και φέρει το αρσενικό (ή το θηλυκό) τµήµα του συνδέσµου.[εικόνα 1] Το άλλο τµήµα του συνδέσµου συγκολλάται στην οδοντοστοιχία. 1A 1Β Φιλοσοφία της αποκατάστασης Εικόνα 1A. 1.φεσάκι, 2. σύνδεσµος, 3.ενδορριζικός άξονας, 4. Ρίζα δοντιού Εικόνα 1Β.Σχέση συνδέσµου µε την οδοντοστοιχία ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΣΘΕΝΩΝ

3 Οι γενικές αντενδείξεις γιά κατασκευή ενδοµυλικών συνδέσµων ακριβείας, είναι οι ίδιες µε εκείνες γιά ενδοδοντική θεραπεία, λήψη αποτυπώµατος, και κατασκευή µεµονωµένων στεφανών. 15 Ειδικές αντενδείξεις είναι: α).η δυνατότητα επανελέγχου, και β) η επιδεξιότητα του ασθενούς. Σε ασθενείς που από προηγούµενη εµπειρία µαζί τους ξέρουµε ότι δεν προσέρχονται γιά επανέλεγχο, καλό είναι να αποφεύγουµε τους συνδέσµους ακριβείας.καλό επίσης είναι ιδιαίτερα ηλικιωµένοι που δεν έχουν επιδεξιότητα στα χέρια να κατευθύνονται σε απλούστερες λύσεις.(πχ. επένθετες σε µαγνήτες). ΣΧΕ ΙΟ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ-ΕΠΙΛΟΓΗ ΣΤΗΡΙΓΜΑΤΩΝ Φορά ένθεσης. Το εκµαγείο της πρός αποκατάσταση γνάθου θα πρέπει να εξετασθεί εξ αρχής στον παραλληλογράφο. 2 [εικόνα 2] Η φορά ένθεσης της οδοντοστοιχίας θα µας βοηθήσει στην επιλογή στηριγµάτων.ιδιαίτερα εκσεσηµασµένες υποσκαφές, στη περιοχή των κυνοδόντων της άνω γνάθου, δηµιουργούν πρόβληµα στο πτερύγιο της οδοντοστοιχίας το οποίο θα πρέπει στη θέση αυτή να είναι κοντό, ή να απέχει από το βλενογόννο.η δεύτερη λύση θα δηµιουργεί συνεχώς πρόβληµα στους ασθενείς λόγω συσσώρευσης υπολειµµάτων τροφής. Εικόνα 2.εκµαγείο µελέτης στον παραλληλογράφο Αριθµός και θέση στηριγµάτων. Η ενδοτικότητα του βλεννογόνου µπορεί να είναι 4-20 φορές µεγαλύτερη εκείνης υγιών δοντιών. 16 Οι σύνδεσµοι CEKA όταν χρησιµοποιούνται σε επένθετες οδοντοστοιχίες συγκολλούνται στα δόντια µε µεσολάβηση παρενθέµατος(ροδέλλα).το παρένθεµα αυτό αφαιρείται µετά τη συγκόλληση του συνδέσµου, και έτσι υπάρχει ένα µικρό διάκενο ανάµεσα στα τµήµατα του.το κενό αυτό [εικόνα 3] επιτρέπει µιά κινητικότητα της οδοντοστοιχίας που είναι αντίστοιχη µε την ενδοτικότητα του βλεννογόνου. Η καλύτερη λύση γιά επένθετη οδοντοστοιχία είναι δύο ρίζες, µιά στη κάθε πλευρά της γνάθου που αποκαθιστούµε. Επιθυµητό είναι η ευθεία που ενώνει τις ρίζες αυτές, να

4 είναι παράλληλη µε την ευθεία που ενώνει τους κονδύλους. ύο σύνδεσµοι επιτρέπουν µικρή κινητικότητα της οδοντοστοιχίας, γύρω από άξονα περιστροφής που ορίζεται από τους ίδιους.η περιοχή των κυνοδόντων είναι η προτιµητέα περιοχή γιατί: 2 Α.οι κυνόδοντες συνήθως έχουν τα λιγότερα περιοδοντικά προβλήµατα. Β.η ρίζα τους έχει επαρκές µήκος και πλάτος. Γ.διευκολύνουν τους ασθενείς στην αφαίρεση της οδοντοστοιχίας, κάτι που δεν συµβαίνει όσο πιό πίσω στο οδοντικό τόξο πηγαίνουµε.επένθετη µε συνδέσµους λχ. στούς 1ους γοµφίους, απαιτεί ιδιαίτερη επιδεξιότητα από τον ασθενή, µιά που θα πρέπει να βάλει τα δάκτυλα του ταυτόχρονα και στις δύο πλευρές του στόµατος, σε αρκετά πίσω θέση. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου µπορούν να χρησιµοποιηθούν οι άνω πλάγιοι τοµείς, κυρίως όταν υπάρχουν µεγάλα προβλήµατα φοράς ένθεσης της οδοντοστοιχίας, λόγω εκσεσηµασµένων υποσκαφών στη περιοχή των κυνοδόντων. 10 Οι κάτω τοµείς είναι δόντια που θα πρέπει να αποφεύγονται, γιατί συχνά έχουν περιοδοντικά προβλήµατα, οι ρίζες τους έχουν µικρή οστική στήριξη, και η διάµετρος και η µορφολογία τους είναι τέτοιες που δυσκολεύουν τη τοποθέτηση ενδορριζικών αξόνων. Ενας µόνο σύνδεσµος µπορεί να χρησιµοποιηθεί, αλλά επιτρέπει περιστροφική κίνηση της πρόσθεσης, µε κέντρο περιστροφής τον ίδιο, και συνήθως το τελικό αποτέλεσµα δεν είναι ικανοποιητικό 2, αν και έχουν αναφερθεί και επιτυχίες, µε τοποθέτηση ενός εµφυτεύµατος στη µέση γραµµή της κάτω γνάθου. 17 Η χρήση περισσοτέρων συνδέσµων έχει τά εξής προβλήµατα: Α.Πρέπει να µας βάλει σε σκέψεις ότι εργαζόµαστε σε λάθος σχέδιο θεραπείας.πολλά και καλά στηρίγµατα ίσως θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν γιά άλλου είδους πρόσθεση. Β.Αυξηµένη περιπλοκότητα και κόστος. Γ. υσκολία στην αφαίρεση της οδοντοστοιχίας από το στόµα, µιά που µετά από αρκετή χρήση, οι σύνδεσµοι CEKA απαιτούν δύναµη απόσπασης περίπου 800gr ο καθένας. 2 Ενδείκνυται να χρησιµοποιήσουµε άνω των 2 συνδέσµων, στην άνω γνάθο: 1) άν δεν καλύψουµε την υπερώα µε την οδοντοστοιχία, 2) αν στή προσωρινή οδοντοστοιχία έχουµε δεί ότι το χειλικό πτερύγιο δυσκολεύει τον ασθενή µας, και δηµιουργεί αισθητικό πρόβληµα, οπότε η οδοντοστοιχία θα κατασκευαστεί χωρίς αυτό, αλλά θα χρειασθεί παραπάνω συγκράτηση, και 3) αν οι δύο σύνδεσµοι θα βρίσκονται σε προγόµφιους, τα πρόσθια κάτω δόντια υπάρχουν, και φοβόµαστε για σύνδροµο συνδυασµού, οπότε µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε ένα τοµέα µε σύνδεσµο, ή και µε "φεσάκι" χωρίς σύνδεσµο. 18,19

5 α β Εικόνα 3. α. ο σύνδεσµος µε το παρένθεµα και β. µετά την αφαίρεση του Χώρος. Ο απαιτούµενος χώρος για τον σύνδεσµο 2, είναι 5 mm και µε δυσκολία µπορούµε να τον χρησιµοποιήσουµε στα 4mm.Επειδή όµως: α) ο κάθε σύνδεσµος απαιτεί γύρω στα 800gr δύναµη απόσπασης, και β) στη περιοχή του συνδέσµου το ακρυλικό θα βγεί λεπτό, και ειδικά στη κάτω γνάθο, που δεν θα πρέπει να περιορίσουµε το χώρο της γλώσσας, είναι απαραίτητο η οδοντοστοιχία να διαθέτει µεταλλικό σκελετό 18,20 γιά αποφυγή θραύσης της. Τα δόντια που θα χρησιµοποιηθούν για ενδοµυλικούς συνδέσµους θα πρέπει να εκπληρούν τα παρακάτω κριτήρια: 1.Αψογη ενδοδοντική θεραπεία.μετά τη συγκόλληση του συνδέσµου, δεν είναι δυνατή, τις περισσότερες φορές, η επανάληψη της ενδοδοντικής θεραπείας.η ακρορριζεκτοµή για ασθενείς µε οδοντοστοιχίες είναι επίπονη διαδικασία, διότι θα πρέπει να µην χρησιµοποιούν την πρόσθεση τους γιά κάποιο χρονικό διάστηµα, εκτός του γεγονότος ότι θα πρέπει να τροποποιηθεί το πτερύγιο της. Ολη η διαδικασία της ενδοδοντικής θεραπείας πρέπει να ακολουθηθεί σωστά και εδώ, δηλ, εκπόλφωση, µέτρηση µήκους ριζικού σωλήνα, διεύρυνση-χηµικοµηχανικός καθαρισµός, και έµφραξη του ριζικού σωλήνα ερµητικά, κατά µήκος και κατά πλάτος. 21,22,23 Οποιαδήποτε τεχνική έµφραξης µας δίνει αυτό το αποτέλεσµα είναι αποδεκτή, δηλ πλάγια συµπύκνωση, κάθετη συµπύκνωση, θερµοπλαστικοποιηµένη γουταπέρκα, κλπ 21,22 2.Μικρή περιοδοντική βλάβη. όντια µε µεγάλη περιοδοντική βλάβη, δηλ οστική απώλεια άνω του 1/3, κινητικότητα ΙΙου βαθµού, θυλάκους>5 mm καλό είναι να µην χρησιµοποιηθούν γιατί: α) κατά την αφαίρεση της οδοντοστοιχίας υφίστανται µεγάλες δυνάµεις 2,β) βρίσκονται καλυµένα από την πρόσθεση για το µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα της µέρας, κάτι που έχει σα συνέπεια να µην αυτοκαθαρίζονται από τη γλώσσα και τα χείλη,και ούτε να διαβρέχονται από το σάλιο, γεγονότα που τροποποιούν πρός το χειρότερο την εξέλιξη της περιοδοντικής νόσου. 1 Μικρή περιοδοντική βλάβη θα πρέπει να αποκατασταθεί πρίν τη κατασκευή του ενδοµυλικού συνδέσµου. 1 3.Επαρκές µήκος ριζικού σωλήνα. όντια στά οποία δεν µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε 8mm µήκος ριζικού σωλήνα,(εννοείται ότι έχει µείνει ακρορριζικά περίπου 4 mm γουταπέρκας) 24,25 δεν πρέπει να χρησιµοποιηθούν γιατί είναι πιθανή η αποκόλληση του συνδέσµου από τη ρίζα.

6 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΟΝΤΙΩΝ Η πρώτη µας κίνηση, πρίν κόψουµε τη µύλη του δοντιού [άν είχε] είναι να κάνουµε τη παρασκευή για τον ενδορριζικό άξονα, αν το µήκος του δοντιού το είχαµε προσδιορίσει µε υπάρχουσα τη µύλη.η γουταπέρκα που θα µείνει ακρορριζικά 25 θα είναι περίπου 4 mm.εδώ θα πρέπει να έχουµε αποφασίσει γιά τη διάµετρο του άξονα.αξονες µεγάλης διαµέτρου µπορεί να δηµιουργήσουν κατάγµατα στη ρίζα ή διατρήσεις κατά τη παρασκευή του φρεατίου γιά την υποδοχή τους 25,26 Πολύ µεγαλύτερη συγκράτηση αποκτούµε µε µακρείς άξονες. 27 Συνιστώµενα διαµετρήµατα από 0,9-1,25mm. 28 Η αποµάκρυνση της γουταπέρκας καλό είναι να γίνει µε ζεστό εργαλείο 28 ή µε τους συµπυκνωτήρες του System-B.Στο ριζικό σωλήνα µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε εγγλυφίδες Gates οι οποίες κόβουν µόνο στο πλάι, και άν χρησιµοποιήσουµε φρέζες κάποιου συστήµατος αξόνων, µόνο µετά τις Gates, σε παρεµφερές διαµέτρηµα, και σε χειρολαβη µε µείωση 1: Στο σηµείο αυτό έχουµε δύο επιλογές. Η παρασκευή για τον ενδορριζικό άξονα να τυποποιηθεί και να αντιστοιχεί σε δεδοµένους άξονες ή να είναι άτυπη.αν η παρασκευή είναι άτυπη πρέπει να αποτυπωθεί ο ριζικός σωλήνας µε πλαστικό άξονα και σιλικόνη.η αποτύπωση των ριζικών σωλήνων θα περιλαµβάνεται σε αποτύπωµα ολόκληρης της γνάθου. 29 H δεύτερη λύση είναι να τυποποιήσουµε τη παρασκευή.ενδιαφέρουσα πρόταση είναι αυτή του συστήµατος Parapost 30.Στο σύστηµα αυτό σε κάθε διαµέτρηµα έχουµε τρύπανο, άξονα αποτύπωσης, και χυτεύσιµο πλαστικό άξονα.[εικόνα 4α, 4β] 4α. 4β. Εικόνα 4α.Σύστηµα Parapost, 4β.Τρύπανο, µεταλλικός άξονας, άξονας αποτύπωσης, προκατασκευασµένος πλαστικός άξονας. Οι πλαστικοί προκατασκευασµένοι άξονες είναι ανάλογοι µε τους προκατασκευασµένους µεταλλικούς της ίδιας φίρµας [εικόνα 4β], και µετά τη χύτευση τους έχουν όλα τα πλεονεκτήµατα των παθητικά συγκολλούµενων οδοντωτών άξόνων µε παράλληλα τοιχώµατα.οι άξονες µε αυτά τα χαρακτηριστικά, θεωρούνται ιδιαίτερα ασφαλείς για τις ρίζες, ενώ παράλληλα έχουν πάρα πολύ καλή συγκράτηση, όταν δε

7 διαθέτουν το απαιτούµενο µήκος και συγκολληθούν µε ρητινώδη κονία, πρακτικά είναι αδύνατο να αποκολληθούν χωρίς θραύση της ρίζας 31. Μετά την αφαίρεση της γουταπέρκας ( µε ζεστό εργαλείο ή συµπυκνωτήρα του System-B) η παρασκευή γίνεται µε Gates, και µόνο άν υπάρχει µικροδιαφορά στο διαµέτρηµα χρησιµοποιούµε-το τελικό για το διαµέτρηµα που θέλουµε-τρύπανο Parapost σε µειωτική χειρολαβή. Τα διαµετρήµατα τους είναι[σε χιλιοστά]: Gates Parapost No1 0,4 No2 0,6 No3 0,8 0,9 No4 1 1 No4,5 1,14 No5 1,2 1,25 No5,5 1,4 No6 1,4 1,5 No7 1,75 Ο συγγραφέας χρησιµοποιεί διαµετρήµατα 0,9, 1, 1,25 mm. Θα έχουµε υπ όψιν µας ότι εκτός από κεντρικούς άνω, κυνόδοντες, άπω ρίζα κάτω γοµφίων, και υπερώια άνω, το διαµέτρηµα 1,25 µπορεί στα υπόλοιπα δόντια να οδηγήσει σε διάτρηση, ή το πάχος της εναποµένουσας οδοντίνης να είναι ελάχιστο. 32 Χρησιµοποιούµε για το διαµέτρηµα 0,9 Gates Νο3, τελικό τρύπανο το Νο3 Parapost, για το 1mm δεν χρησιµοποιούµε καθόλου τα τρύπανα Parapost µόνο Gates, µε τελική τη Νο 4, για το διαµέτρηµα 1,25 µετα τη Νο5 Gates, τη Νο5 Parapost. Μετά τη παρασκευή για τον ενδορριζικό άξονα, θα πρέπει να κόψουµε τη µύλη του δοντιού [άν υπήρχε]. Η αποκοπή θα γίνει 1 mm από το επίπεδο των ούλων. 2 Τό κέντρο της ρίζας θα διευρυνθεί επιφανειακά γιατί θα είναι το σηµείο που θα ενώνεται ο άξονας µε το "φεσάκι" και χρειάζεται µεγαλύτερο πάχος µετάλλου. Επίσης θα κάνουµε στη ρίζα µία εγκοπή η οποία δεν θα επιτρέπει τη περιστροφή του άξονα.[εικόνα 5]

8 Εικόνα 5.Παρασκευή ριζων.το βέλος δείχνει την εγκοπή γιά αποφυγή περιστροφής. Η εργασία µας θα τελειώσει φτιάχνοντας το όριο στο "φεσάκι", 18 που θα καλύπτει τη ρίζα.μπορούµε να επιλέξουµε ανάµεσα σε τοξειδή παρασκευή ή λοξοτοµηµένη τοξοειδή. 29 Επειδή υπάρχει µεγαλύτερη τάση γιά τερηδονισµό 33 και υφίζηση των ούλων στίς ρίζες που παραµένουν πολλές ώρες κάτω από την οδοντοστοιχία, προτιµώτερο είναι το τελείωµα της παρασκευής µας να είναι 0,5 mm ενδοσχισµικά, παρά το ότι γενικά είναι προτιµώτερο οι παρασκευές να είναι ισουψώς, ή πάνω από την ουλοδοντική σχισµή. 34,35 ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΣΚΕΥΩΝ Η αποτύπωση των παρασκευών για τους συνδέσµους θα προηγηθεί της αποτύπωσης γιά τη κατασκευή της οδοντοστοιχίας.τα υλικά που θα χρησιµοποιήσουµε θα είναι τα ίδια µε της υπόλοιπης ακίνητης προσθετικής, δηλ σιλικόνες προσθήκης, συµπύκνωσης 29, ή πολυαιθέρας. Πλεονέκτηµα του συστήµατος Parapost είναι οι άξονες αποτύπωσης, οι οποίοι είναι ιδίας διαµέτρου µε τους πλαστικούς προκατασκευασµένους χυτεύσιµους, και φυσικά µε τα τρύπανα.ανάλογα µε τη διάµετρο που επιλέξαµε τοποθετούµε στο ριζικό σωλήνα και τον αντίστοιχο άξονα αποτύπωσης.αν προεξέχει πολύ από το δόντι µπορούµε να τον κόψουµε.η αποτύπωση γίνεται κατά τα γνωστά δηλ. νήµα απώθησης ούλων, παχύρρευστο, δηµιουργία χώρου γιά το λεπτόρρευστο, τελική αποτύπωση µε λεπτόρρευστο. 29 Υπάρχει πάντα βέβαια και η δυνατότητα αποτύπωσης σε µία φάση. 36 Χρησιµοποιώντας άξονες αποτύπωσης δεν χρειάζεται λεπτόρρευστο µέσα στο ριζικό σωλήνα, και διευκολύνουµε το εργαστήριο στα επόµενα στάδια.καλό είναι το αποτύπωµα µας να περιλαµβάνει όλη τη γνάθο γιά δύο λόγους: 1) για να µπορεί ο τεχνίτης να επιλέξει φορά ένθεσης, και 2)γιά να µας κατασκευάσει ατοµικό δισκάριο. ΕΛΕΓΧΟΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ-ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ Ο ΟΝΤΟΣΤΟΙΧΙΑΣ

9 Από το εργαστήριο θα πάρουµε τα φεσάκια, που θα έχουν τό ένα τµήµα του συνδέσµου και τον ενδορριζικό άξονα.η εφαρµογή των κατασκευών αυτών ελέγχεται όπως των συµβατικών χυτών ενδορριζικών αξόνων µε ψευδοκολόβωµα. 37 Πρέπει δηλαδή να µπαίνουν στη θέση τους παθητικά, χωρίς όµως η εφαρµογή τους να είναι πολύ χαλαρή ή να περιστρέφονται. 38 Με τον περιγραφέντα τρόπο, έχουµε σχεδόν πάντα καλύτερη εφαρµογή γιατί ο ενδορριζικός άξονας: 1) έχει παράλληλα τοιχώµατα, 2) δεν έχει υποσκαφές που δηµιουργούν πρόβληµα στην εφαρµογή, γιατί και να υπήρχαν, δεν αποτυπώθηκαν και 3) έχει πάντα το µήκος που είχαµε καθορίσει. Η εργαστηριακή δουλειά είναι πολύ απλούστερη γιατί ο οδοντοτεχνίτης δεν προσπαθεί µε ξυλαράκι και κερί να φτιάξει το πρόπλασµα του άξονα, απλώς βγάζει τον άξονα αποτύπωσης από το εκµαγείο και τοποθετεί τον χυτεύσιµο πλαστικό άξονα. Στην ίδια συνεδρία µπορούµε να πάρουµε το αποτύπωµα για την οδοντοστοιχία, 39 αν έχουµε ατοµικό δισκάριο από το πρώτο αποτύπωµα. Η διαδικασία είναι η γνωστή δηλ τµηµατική θέρµανση και µεσαίου ιξώδους σιλικόνη προσθήκης.η µόνη διαφορά είναι ότι εδώ τοποθετούµε τα "φεσάκια" µέσα στο αποτύπωµα, αν δεν τραβήχτηκαν κατά την αφαίρεση του από το στόµα. To αποτύπωµα θα έχει έκταση όση θα είχε και σε µία συµβατική οδοντοστοιχία, ασχέτως αν τελικά η επένθετη καλύπτει µικρότερη επιφάνεια, συνήθως λόγω υποσκαφών που παρεµβάλονται στη φορά ένθεσης. 40 ΟΚΙΜΗ ΣΚΕΛΕΤΟΥ-ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ- ΟΚΙΜΗ ΟΝΤΙΩΝ Από το αποτύπωµα θα πρέπει να κατασκευαστεί ο µεταλλικός σκελετός της οδοντοστοιχίας τον οποίο θα χρησιµοποιήσουµε σαν βασική πλάκα για τις καταγραφές.η κάθετη διάσταση, ο ελεύθερος µεσοφραγµατικός χώρος, η κεντρική σχέση, γραµµή γέλωτος, το αποτύπωµα της απέναντι γνάθου, όπως επίσης η τοποθέτηση και δοκιµή των δοντιών θα γίνουν κατά τα γνωστά, 1,41,42 στίς επόµενες συνεδρίες. ΣΥΓΚΟΛΛΗΣΗ ΣΥΝ ΕΣΜΩΝ, ΠΑΡΑ ΟΣΗ Ο ΟΝΤΟΣΤΟΙΧΙΑΣ Από το εργαστήριο θα πάρουµε τους συνδέσµους και την οδοντοστοιχία.η πρώτη µας κίνηση είναι να ελέγξουµε την οδοντοστοιχία χωρίς τους συνδέσµους.μόνο αφού ελεγχθεί, και επιβεβαιωθεί η καλή εφαρµογή της είµαστε έτοιµοι να κολλήσουµε τους συνδέσµους. Η συγκόλληση των συνδέσµων µπορεί να γίνει µε δύο τρόπους, και θα πρέπει να έχει προηγηθεί συνεννόηση µε το εργαστήριο.

10 Εικόνα 6.Οι σύνδεσµοι συγκολληµένοι στις ρίζες. 1) Τα αρσενικά (ή τα θηλυκά για τους παλαιότερους συνδέσµους) δεν έχουν τοποθετηθεί από τον οδοντοτεχνίτη στην οδοντοστοιχία, και έχουν αφεθεί κενά στην οδοντοστοιχία στη γλωσσική ή υπερώια πλευρά γιά τη συγκόλληση τους από εµάς.συγκολλούµε µε ρητινώδη κονία τα συµπλέγµατα συνδέσµων [σύνδεσµος-φεσάκιάξονας] στις ρίζες των δοντιών. Κατόπιν συναρµολογούµε το σύνδεσµο, χωρίς βέβαια να ξεχάσουµε το παρένθεµα ενδιαµέσως. Τοποθετούµε την οδοντοστοιχία, και αν ο συναρµολογηµένος σύνδεσµος παρεµβάλλεται µε την τοποθέτηση της ανοίγουµε λίγο παραπάνω τις τρύπες στην οδοντοστοιχία. Μπλοκάρουµε υποσκαφές που έχουν τα "φεσάκια" και την ουλοπαρειακή αύλακα, πχ µε Cavit, φτιάχνουµε ψυχρό ρόζ ακρυλικό και συγκολλούµε τα αρσενικά των συνδέσµων µε την οδοντοστοιχία. 43 Εικόνα 7.Οι σύνδεσµοι συναρµολογηµένοι 2)Η δεύτερη επιλογή είναι να µας έρθει η οδοντοστοιχία µε τοποθετηµένα τα αρσενικά απο το εργαστήριο.συγκολλουµε τα θηλυκά των συνδέσµων (ή αντίστροφα γιά τους παλιούς συνδέσµους) στα δόντια, και πρίν πήξει η κονία, τοποθετούµε την

11 οδοντοστοιχία έχοντας βάλει τα παρενθέµατα στα αρσενικά, πιέζουµε µέχρι να ακουστεί ο χαρακτηριστικός ήχος κουµπώµατος των συνδέσµων, και περιµένουµε για την πήξη της κονίας. Αποψη του συγγραφέα είναι ότι ο πρώτος τρόπος είναι καλύτερος γιατί ελέγχεται καλύτερα η συγκόλληση των συνδέσµων στα δόντια, και διορθώνοναι µικροδιαφορές στη θέση των συνδέσµων, που προέκυψαν κατά την αποτύπωση.το µειονέκτηµα της µεθόδου είναι τα µικρά µπαλώµατα από ψυχρό ακρυλικό υπερώια ή γλωσσικά. Προτείνεται η συγκόλληση να γίνει µε ρητινώδη κονία, πχ Panavia F, γιά να εξασφαλισθεί η µεγαλύτερη δυνατή συγκράτηση. 31 Εικόνα 8.Η εργασία τελειωµένη στο στόµα ασθενούς. Οι οδηγίες για τη συντήρηση είναι οι συνήθεις, εκτός του ότι λόγω µεγαλύτερης τάσης των στηριγµάτων για τερηδονισµό και εµφάνιση περιοδοντικών προβληµάτων, καλό είναι οι ασθενείς µας να τοποθετούν 1-2 φορές ηµερησίως µετά τον καθαρισµό της οδοντοστοιχίας ζελέ χλωρεξιδίνης στην ιστική της επιφάνεια, στις θέσεις των στηριγµάτων. 1,44 ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ-ΕΠΙΠΛΟΚΕΣ-ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ Οι ασθενείς µε επένθετες οδοντοστοιχίες και συνδέσµους CEKA θα πρέπει να επανεξέτάζονται σε τακτά χρονικά διάστηµατα. Προβλήµατα οµιλίας:αν υπάρχουν συνήθως οφείλονται, στούς συνδέσµους που καταλαµβάνουν περισσότερο χώρο απο το αποδεκτό, ή σε έλλειψη ελέγχου της σύνταξης των δοντιών, όσον αφορά τη φώνηση.καλό είναι γιά µικροπροβλήµατα στην οµιλία, να περιµένουµε 2-3 βδοµάδες, περίοδο στην οποία ο ασθενής µπορεί να προσαρµοστεί στη νέα κατάσταση 45. Τερηδονισµός στηριγµάτων: είναι η συνηθέστερη επιπλοκή στηριγµάτων επενθέτων οδοντοστοιχιών, αν η παρασκευή µας δεν είναι ενδοσχισµική ή λόγω υφίζησης τα όρια της βρίσκονται πάνω από την ουλοδοντική σχισµή.κατά τους Keltjens και συν 33, σε 6 χρόνια παρατήρησης, ετησίως το 17,5% των στηριγµάτων είχε ανάγκη θεραπείας, µε το µεγαλύτερο πρόβληµα να είναι η τερηδόνα.

12 Απορρόφηση της ακρολοφίας: παρ' ότι οι σύνδεσµοι έχουν κάποια ενδοτικότητα, θα πρέπει πάντα να ελέγχουµε την εφαρµογή της βάσης της οδοντοστοιχίας στη νωδή ακρολοφία, γιατί απορρόφηση της θα έχει σαν αποτέλεσµα την υπερφόρτιση των στηριγµάτων, µε συνέπεια κινητικότητα, και εµφάνιση ή επιδείνωση των περιοδοντικών προβληµάτων. 1,35 Η λύση σ' αυτή τη περίπτωση είναι η αναπροσαρµογή της βάσης της οδοντοστοιχίας [αναγόµωση] 2,14 Αποκόλληση του συνδέσµου από τη ρίζα: Η λύση είναι η επανασυγκόλληση.οι πιθανότητες γιά κάτι τέτοιο είναι µικρές αν ο ενδορριζικός άξονας έχει επαρκές µήκος, σωστή εφαρµογή, και δεν έχει τερηδονιστεί η ρίζα.ο σύνδεσµος CEKA απαιτεί δύναµη απόσπασης αρχικά 1007 gr, η οποία µετά από 500 κύκλους πέφτει στα 792 gr. 2 Θα πρέπει ο άξονας, που κυρίως συνεισφέρει στη συγκράτηση του συνδέσµου στο δόντι, να αντέxει µακροχρόνια τέτοιες δυνάµεις. Απώλεια συγκρατητικής ικανότητας συνδέσµων: 2 Ο σύνδεσµος µπορεί να ενεργοποιηθεί µε το ειδικό κλειδί του συστήµατος.αν δούµε ότι πολύ γρήγορα ξαναχάνει τη συγκρατητική του ικανότητα, και άν ειδικά τα τήµατα της κεφαλής του δεν αφήνουν κενό, τότε είναι πολύ πιθανό οι σύνδεσµοι να τοποθετήθηκαν στο εργαστήριο χωρίς παραλληλογράφο.αν έχει συµβεί αυτό δεν υπάρχει εύκολη λύση. Απώλεια συγκρατητικού στοιχείου συνδέσµου:τοποθετούµε µε το κλειδί του συστήµατος νέο 14. Θραύση οδοντοστοιχίας 1.Μπορεί να συµβεί αν η οδοντοστοιχία δεν είχε µεταλλικό σκελετό.η λύση είναι η κατασκευή νέας οδοντοστοιχίας. Κάταγµα ρίζας στηρίγµατος: 46 Η λύση είναι η εξαγωγή. Κινητικότητα στηριγµάτων: Επειδή οι µεταφερόµενες στο δόντι δυνάµεις κατά την αφαίρεση της οδοντοστοιχίας είναι µεγάλες δεν θα γίνουν ανεκτές επί µακρόν. ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Οι επένθετες οδοντοστοιχίες συγκρατούµενες σε ενδοµυλικούς συνδέσµους CEKA, συνιστούν µία θεραπευτική λύση η οποία βοηθά τη διατήρηση ιδιοδεκτικής αίσθησης από το περιρρίζιο των δοντιών-στηριγµάτων, 1,2 στην µείωση απορρόφησης των φατνιακών ακρολοφιών, 47 (όπως όλες οι επένθετες οδοντοστοιχίες που στηρίζονται σε ρίζες φυσικών δοντιών, ή εµφυτεύµατα), δίνει µεγαλύτερη µασητική ικανότητα στους ασθενείς µας, 2,7 και τους προσφέρει σιγουριά, γιατί η οδοντική πρόσθεση είναι ικανοποιητικά αγκυρωµένη στά δόντια 48.

13 Οι επένθετες µπορούν να χρησιµοποιηθούν και σε ασθενείς µε µικρή νοητική καθυστέρηση.κατά τους Griess και συν 49 οι προσθέσεις αυτού του τύπου σε ασθενείς µε ελαφρά νοητική καθυστέρηση είχαν επιβίωση µετά από 7ετία 86%.Επειδή οι επένθετες µπορούν να κρατηθούν έστω και µετά από απώλεια στηριγµάτων-ως συµβατικές- είναι πολύ καλή λύση γιά ηλικιωµένους µε λίγα φυσικά δόντια, που είναι δύσκολο να προσαρµοστούν σε νέες οδοντικές προσθέσεις. 9 Η επιβίωση των περιγραφόµενων επένθετων οδοντοστοιχιών, είναι αντίστοιχη-αν όχι καλύτερη-εκείνων που στηρίζονται σε άλλου τύπου συνδέσµους 33,2.Αυτό συµβαίνει γιατί κάποιες επένθετες οδοντοστοιχίες στηρίζονται σκόπιµα σε αµφίβολης πρόγνωσης δόντια-ως µεταβατική πρόσθεση πρίν την ολική οδοντοστοιχία 50 - κάτι που δεν ισχύει για αυτές που στηρίζονται σε συνδέσµους CEKA.Oι συγκεκριµένοι σύνδεσµοι απαιτούν δόντια σε καλή περιοδοντική κατάσταση, µε άψογη ενδοδοντική θεραπεία, και αρκετό πάχος εναποµείνασας οδοντικής ουσίας αυχενικά. 2 Το προβλήµα επιλογής στηριγµάτων, περιπλέκεται πολλές φορές, γιατί δεν διαθέτουµε χώρο γιά τους συνδέσµους 51.Οι Μεσογειακοί λαοί έχουν δόντια µε κοντές µύλες, και κατά τους Perraire και συν 52 σε δείγµα 159 υποψηφίων στηριγµάτων απο 50 ασθενείς Ισπανικής καταγωγής, το 13% δεν είχε χώρο ούτε γιά τον µικρότερο σύνδεσµο, ενώ το 35% είχε χώρο µόνο γιά τον µικρότερων διαστάσεων σύνδεσµο. Το κόστος των περιγραφόµενων εργασιών είναι µεγαλύτερο από µία συµβατική οδοντοστοιχία αλλά αρκετά µικρότερο από ακίνητες προσθέσεις ή επένθετες που στηρίζονται σε εµφυτεύµατα 53.Αν πάρουµε υπ' όψιν τη καλή συγκράτηση της οδοντοστοιχίας, τη παραµονή της σαν συµβατική µετά την απώλεια των στηριγµάτων, και την κατά 50% µείωση της απορρόφησης των φατνιακών ακρολοφιών-και µάλιστα η µείωση αυτή είναι εµφανής και 2,5 εκατοστά άπω των στηριγµάτων 50 -τότε η θεραπευτική αυτή λύση εµφανίζει ικανοποιητικό λόγο κόστους προς αποτελεσµατικότητα. Τα αποτελέσµατα αυτά µπορούν να διαρκέσουν για αρκετό χρόνο, αν οι περιγραφόµενες εργασίες έχουν εκτελεσθεί ικανοποιητικά, έχει γίνει σωστή επιλογή ασθενών και στηριγµάτων, και είναι εφικτή η επανεξέταση των περιστατικών µας 33,54. Οι άξονες αποτύπωσης, και οι χυτεύσιµοι πλαστικοί άξονες Parapost, τυποποιούν το ενδορριζικό τµήµα της παρασκευής µας, διευκολύνουν την ακριβή αποτύπωση, επιτρέπουν στο εργαστήριο να κατασκευάσει εύκολα τον άξονα-ακριβώς στο επιθυµητό µήκος, και διευκολύνουν τον έλεγχο της εφαρµογής των εργασιών µας 30,51 SUMMARY Overdentures anchored on CEKA intracoronal attachments help in reducing alveolar bone loss, maintain proprioceptive ability from the periodontium of abutments, and give better chewing ability to our patients. This kind of rehabilitation is relatively easy, if there are abutments with good prognosis, and sound endodontic therapy.

14 They may be converted -as all overdentures-into conventional dentures, in case of abutment loss, and it is a more economic solution than the rehabilitation with implants. Impression post and plastic burnout posts, standarize the intraradicular part of the preparation for the attacments. Key words Overdenture, intracoronal attachments, endodontic therapy, intraradicular post. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1.Alfred H Geering, Martin Kundert, Charles C Kelsey. Complete denture and overdenture prosthetics. Thieme Harold W Preiskel. Precision attachment in prosthodontics: Οverdentures and telescopic prostheses. Quintessence books Aaron H Fenton. The decade of overdentures: J Prosthet Dent 1998;79: Morrow RM, Feldmann EE, Trovillion HM. Tooth-supported complete dentures: an approach to preventive prosthodontics. J Prosthet Dent 1969;21: Reilly PO, Claffey NM. A history of oral sepsis as a cause of disease. Periodontology 2000, Vol 23, 2000, Branemak, Zarb, Albrektsson. Tissue-integrated prostheses. Osseointegration in clinical dentistry. Quintessence books Regina Mericske-Stern. Treatment outcomes with implant-supported overdentures: clinical considerations. J Prosthet Dent 1998;79: Kilmartin CM. Managing the medically compromised geriartic patient. J Prosthet Dent 1994;72: Καρκαζής Η, Πολυζώης Γ. Εισαγωγή στη Γηροοδοντιατρική και Γναθοπροσωπική χειρουργική. Εκδόσεις Μπονισέλ. Αθήνα Nelson DR, Gonten AS. Biomechanical and esthetic considerations for maxillary anterior overdenture abutment selection. J Prosthet Dent 1994;72: Davenport JC, Basker JR, Heath JR, Glantz PO. The removable partial denture equation. British Dental Journal Vol ; No 8: Riley MA, Walmsley AD, Harris IR.Magnets in prosthetic dentistry. J Prosthet Dent 2001;86: Heckmann SM, Wichmann MG, Winter W, Meyer M, Weber HP.Overdenture attachment selection and the loading of implant and denture-bearing area. Part 2: A methodical study using five types of attachment. Clinical Oral Implants Research.2001;12 Issue 6,pag CEKA ATTACMENT SYSTEM. Manual. CEKA N.V. Noorderlaan 79, 2030 Antwerpen, Belgium. 15.Τσούνιας Β.Εισαγωγή στην Οδοντιατρική αντιµετώπιση ασθενών µε γενικα νοσήµατα. Ελληνική Εταιρεία Γεροντοδοντιατρικής. Εκδόσεις ΖΗΤΑ 16.Lee K. Double impression procedure for removable partial dentures, retained with semiprecision attachments: a clinical report. J Prosthet Dent 1996;75: Cordioli G, Majzoub Z, Castagna S. Mandibular overdentures anchored to single implants: A five-year prospective study. J Prosthet Dent 1997;78: Langer Y, Langer A. Root-retained overdentures: Part I-Biomechanical and clinical aspects. J Prosthet Dent 1991;66: Langer Y, Langer A. Root-retained overdentures: Part II. Managing trauma between edentoulous ridges and opposing dentition. J Prosthet Dent 1992;67: Rodrigues A. Metal reinforcement for implant-supported mandibular overdentures. J Prosthet Dent 2000;83: Τσάτσας Β.Σύγχρονη ενδοδοντία. Εκδόσεις Παρισιάνου. Αθήνα 1988

15 22.Μολυβδάς Ι, Λαµπριανίδης Θ, Μπελτές Π, Βέης Α, Ζέρβας Π. Εµφραξη ριζικών σωλήνων µε έγχυση θερµοπλαστικοποιηµένης γουταπέρκας. University studio press. Θεσ/νικη Buchanan L.S.The standardized-taper root canal preparation Part 1. Concepts for variably tapered shaping instruments. International Endodontic Journal.33;2000: Morgano SM, Brackett SE. Foundation restorations in fixed prosthodontics: current knowledge and future needs. J Prosthet Dent 1999;82: Αlex Mc Lean. Criteria for the predictably restorable endodontically treated tooth. J Can Dent Assoc 1998;64: Stickton LW. Factors affecting retention of post systems: A literature review. J Prosthet Dent 1999;81: Holmes DC, Diaz-Arnold A, Leary JM. Influence of post dimension on stress distribution in dentin. J Prosthet Dent 1996;75: Weine FS. Endodontic therapy. Fifth edition. Mosby Τσούτσος Α, Ανδριτσάκης. Ακίνητη Κλινική Προσθετική. Εγχρωµος Ατλας. DATAMEDICA Aθήνα Parapost system.technical instructions.whaledent 31. Μendoza DB, Eakle WS, Kahl EA. Root reinforcement with a resin-bonded preformed post. J Prosthet Dent 1997;78: Pilo R, Tamse A. Residual dentin thickness in mandibular premolars prepared with Gates-Glidden and Parapost drills. J Prosthet Dent 2000;83: Keltjens HM, Creugers TJ, Mulder J, Creugers NH. Survival and retreatment need of abutment teeth in patients with overdentures: a retrospective study. Community Dent Oral Epidemiol 1994 Dec;22(6): Vence BS. Sequential tooth preparation for aesthetic porcelain full coverage crown restorations. Pract Periodont Aesthet Dent 2000;12(1): Wilson T, Kornman K, Newman M. Advances in Periodontics. Quintessence books Idris B, Houston F, Claffey N. Comparison of the dimensional accuracy of one- and two-step techniques with the use of putty/wash addition silicone impression materials. J Prosthet Dent 1995;74: Αντωνόπουλος Α, αµιανάκου Χ, Νικέλλης Ι, Τριποδάκης Α. Χυτή ανασύσταση µύλης και προσωρινή αποκατάσταση ενδοδοντικά θεραπευµένων δοντιών. ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ.1991;35: Boberick KG, Wyke D. Use of a flexible cast for fabrication of multible post-coping overdenture restorations J Prosthet Dent 1999;81: Levin B. Impression for complete dentures. Quintessence books Arbree NS, Chapman RJ. A comparison of mandibular denture base extension in conventional and implant-retained dentures. J Prosthet Dent 1991;65: Βλησίδης. Ο ΟΝΤΟΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗ Ι. ΟΛΙΚΕΣ Ο ΟΝΤΟΣΤΟΙΧΙΕΣ. Εκδόσεις Λίτσα 42.Nairn RI. Complete denture prosthetics.wright PSG Wang NH, William LN. The direct and indirect techniques of making magnetically retained overdentures. J Prosthet Dent 1991;65: Keltjens HM, Schaeken MJ, van der Hoeven JS, Hendriks JC. Caries control in overdenture patients: 18- month evaluation on fluoride and chlorhexidine therapies.caries Res 1990;24(5): Αντωνοπούλου Α, Χατζηκυριάκος Α. Ο ρόλος των φωνητικών φθόγγων στον προσδιορισµό των οδοντικών σχέσεων. Εφαρµογές στη προσθετική. Στοµατολογία 1999, 56(3): Fuss Z, Lusting J, Katz A, Tamse A. An evaluation of endodontically treated vertical root fractured teeth: Impact of operative procedures. Journal of Endodontics 2001 vol 27: Sodek J, Mc Kee MD. Molecular and cellular biology of alveolar bone. Periodontology 2000, vol 23, 2000: Μolin M, Bergman Bo, Ericson A. A clinical evaluation of conical crown retained dentures.j Prosthet Dent 1993;70: Griess M, Reilmann B, Chanavaz M.Telescopic retained overdentures in mentally handicapped and schizophrenic patients-a retrospective study.eur J Prosthodont Restor Dent 1998 Sep;6(3): Waas M, Kalk W, Zetten B, Os J. Treatment results with immediate overdentures:an evaluation of 4,5 years. J Prosthet Dent 1996;76: 153-7

16 51. Koloney H, Holder R, Gray W. A reliable index for correct positioning of precision attachments into an existing overdenture. J Prosthet Dent 1992;67: Peraire M, Rustullet O, Anglada JM, Salsench J, Gil JA. Limitations in the use of attachments in a Mediterranean population. Quintessence Int 1996 Jul;27(7): Lewis D. Optimized therapy for the edentulous predicament: Cost-effectiveness condiderations. J Prosthet Dent 1998;79: Budtz-Jorgensen E. Prognosis of overdenture abutments in elderly patients with controlled oral hygiene. A 5 year study. J Oral Rehabil 1995 Jan;22(1):3-8