Η διατήρηση της υγείας των ιστών µε τους οποίους έρχονται σε άµεση ή έµµεση επαφή οι κινητές προσθέσεις,

Transcript

1 ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 2010,67(4): ΠΡΑΚΤΙΚΟ ΘΕΜΑ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΕΥΚΙΝΗΤΩΝ ΦΑΤΝΙΑKΩΝ ΑΚΡΟΛΟΦΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΟΛΙΚΩΝ Ο ΟΝΤΟΣΤΟΙΧΙΩΝ. Ν. ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗΣ*, Α. ΖΗΣΗΣ**, Μ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ*** Π Ε Ρ Ι Λ Η Ψ Η Η διατήρηση της υγείας των ιστών µε τους οποίους έρχονται σε άµεση ή έµµεση επαφή οι κινητές προσθέσεις, θεωρείται ο σηµαντικότερος παράγοντας επιτυχίας τους. Παρόλα αυτά και η αρτιότερη πρόσθεση µπορεί να προκαλέσει βλάβες τόσο στην επιφάνεια έδρασης όσο και στο υποκείµενο οστούν, πόσο µάλλον όταν δεν εκπληρώνει βασικούς κανόνες κατασκευής της. Ο συνδυασµός οστικής απορρόφησης και πίεσης του υπερκείµενου βλεννογόνου δηµιουργεί κινητό βλεννογονοπεριόστεο (flabby ridge), δηλαδή ευκίνητη φατνιακή ακρολοφία, αυτό που στην καθηµέρα κλινική πράξη χαρακτηρίζεται σαν «ευκίνητος βλεννογόνος». Απορροφηµένη ακρολοφία καλυπτόµενη από ευκίνητο ιστό, βλάβη που παρατηρείται συνήθως στην πρόσθια περιοχή της ακρολοφίας της άνω γνάθου, δηµιουργείται κυρίως όταν τα φυσικά δόντια της κάτω γνάθου συγκλείνουν µε τα τεχνητά δόντια άνω ολικής οδοντοστοιχίας. Σκοπός της εργασίας είναι η ανάδειξη του προβλήµατος της ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας και η περιγραφή τεχνικής αποτύπωσης για την κατασκευή µίας ολικής οδοντοστοιχίας. Για τη λήψη αποτυπώµατος εφαρµόζεται η µικτή τεχνική αποτύπωσης µε ειδικό ατοµικό δισκάριο. Η αποτύπωση πραγµατοποιείται σε δύο στάδια. Πρώτα αποτυπώνονται οι περιοχές που καλύπτονται από φυσιολογικό βλεννογόνο και στη συνέχεια γίνεται η αποτύπωση της ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας. Η ακριβής αποτύπωση του ευκίνητου ιστού προσφέρει πολύ καλή επαφή της επιφάνειας έδρασης της κινητής πρόσθεσης µε τους υποκείµενους ιστούς και έτσι επιτυγχάνεται η λειτουργική σταθερότητά της. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από το Εργαστήριο Κινητής Προσθετικής της Οδοντιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου Αθηνών. * Λέκτορας Κινητής Προσθετικής Οδοντιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ. ** Αναπληρωτής Καθηγητής Κινητής Προσθετικής Οδοντιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ. *** Επίκουρος Καθηγητής Κινητής Προσθετικής Οδοντιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ. ΟΡΟΙ ΕΥΡΕΤΗΡΙΑΣΜΟΥ: Ευκίνητη φατνιακή ακρολοφία, Αποτύπωση, Ολικές οδοντοστοιχίες. Υπό το πρίσµα της βιολογικής θεώρησης, ο ση- µαντικότερος παράγοντας χαρακτηρισµού των κινητών προσθέσεων ως επιτυχηµένων είναι η διατήρηση της υγείας των ιστών µε τους οποίους έρχονται σε άµεση ή έµµεση επαφή, δηλαδή η αποφυγή πρόκλησης βλαβών. Παρόλα αυτά και η αρτιότερη πρόσθεση µπορεί να προκαλέσει βλάβες τόσο στην επιφάνεια έδρασης όσο και στο υποκείµενο οστούν 1-3, πόσο µάλλον όταν δεν εκπληρώνει βασικούς κανόνες κατασκευής, οπότε γίνεται πρόξενος αύξησης του βαθµού της αναπόφευκτης οστικής απορρόφησης, αλλά και µορφολογικών µεταβολών του βλεννογόνου, όπως είναι η πτυχωτή ινώδης υπερπλασία, θηλώδης υπερπλασία κ.ά. 4,5. Ο συνδυασµός οστικής απορρόφησης και πίεσης του υπερκείµενου βλεννογόνου δηµιουργεί κινητό βλεννογονοπεριόστεο (flabby ridge), αυτό που ονοµάζεται ευκίνητη φατνιακή ακρολοφία και στην καθηµέρα κλινική πράξη χαρακτηρίζεται «ευκίνητος βλεννογόνος» 6. Ευκίνητη φατνιακή ακρολοφία κατά κανόνα δηµιουργείται στις περιπτώσεις όπου φυσικός φραγ- µός της κάτω γνάθου συγκλείνει µε ολική οδοντοστοιχία της άνω χωρίς να έχει προβλεφθεί ελευθερία κινήσεων των προσθίων δοντιών, οπό-

2 172 Ν. ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗΣ, Α. ΖΗΣΗΣ, Μ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 2010,67 τε αναπτύσσονται υπερβολικές συγκλεισιακές δυνάµεις στην τοµική περιοχή της άνω γνάθου 7. Επίσης, µπορεί να δηµιουργηθεί σε περιπτώσεις όπου ο φυσικός φραγµός της κάτω γνάθου συγκλείνει µε µερική οδοντοστοιχία πoυ αποκαθιστά εκτεταµένη νωδότητα τέταρτης οµάδας κατά Kennedy. Ακόµα, µπορεί να δηµιουργηθεί όταν χρησι- µοποιούνται στο ίδιο ζεύγος ολικών οδοντοστοιχιών πρόσθια τεχνητά δόντια από πορσελάνη και οπίσθια από ακρυλική ρητίνη, η οποία όταν δεν είναι αυξηµένης σκληρότητας, παρουσιάζει έντονη αποτριβή 8. Η πιο συνηθισµένη περίπτωση δηµιουργίας ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας αφορά στο συνδυασµό ολικής οδοντοστοιχίας στην άνω και µερικής οδοντοστοιχίας ελευθέρων άκρων στην κάτω γνάθο 2,7. Η µακροχρόνια χρήση τέτοιου είδους προσθέσεων προκαλεί πολλές φορές συγκεκρι- µένες µεταβολές στο στοµατογναθικό σύστηµα, τις οποίες ο Kelly 2 το 1972, περιέγραψε ως σύνδροµο συνδυασµού. Οι βασικές µεταβολές που παρατηρούνται, περιλαµβάνουν απώλεια οστού στην πρόσθια περιοχή της άνω φατνιακής ακρολοφίας, αύξηση του µεγέθους των γναθιαίων ογκωµάτων, θηλώδη υπερπλασία του βλεννογόνου της υπερώας, υπερέκφυση των προσθίων φυσικών δοντιών της κάτω γνάθου και απορρόφηση της κάτω φατνιακής ακρολοφίας 9,10. Γενικά, βασικός παράγοντας για την έναρξη των µεταβολών αυτών θεωρείται η αυξηµένη πίεση που υφίσταται η πρόσθια περιοχή της άνω γνάθου από τα πρόσθια κάτω φυσικά δόντια, ιδιαίτερα όταν δεν έχουν αποδοθεί σωστά οι οριζόντιες και κάθετες σχέσεις των γνάθων. Τα τελευταία χρόνια, µε τη συνεχώς αυξανό- µενη χρήση των εµφυτευµάτων, µία επίσης συνηθισµένη περίπτωση δηµιουργίας ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας αναφέρεται στο συνδυασµό ολικής οδοντοστοιχίας στην άνω και επένθετης οδοντοστοιχίας επί εµφυτευµάτων στην κάτω γνάθο Μελέτες έχουν δείξει ότι ευκίνητη φατνιακή ακρολοφία εµφανίζεται στην άνω γνάθο σε συχνότητα περίπου 18% έως 24%, και 5% στην κάτω 15,16. Κατά κανόνα οι ασθενείς δεν αντιλαµβάνονται την ύπαρξη της βλάβης, επειδή ο πόνος σαν σύ- µπτωµα απουσιάζει, όµως κατά την ψηλάφηση ο ιστός παρουσιάζεται ευκίνητος (εικ. 1) και συχνά συνυπάρχει υπερπλασία και φλεγµονή. Στην ε- γκατάσταση της φλεγµονής συντελεί και η κακή υγιεινή στη συντήρηση των οδοντοστοιχιών. Στις περιπτώσεις που η βλάβη της ακρολοφίας καταλαµβάνει µεγάλη έκταση, τότε οι ασθενείς παραπονούνται για εύκολη µετακίνηση της άνω ολικής οδοντοστοιχίας 17. Η αντιµετώπιση της βλάβης εξαρτάται από την υφή και την έκτασή της. Σε περιπτώσεις που η βλάβη είναι µεγάλης έκτασης και κινητικότητας, και προβλέπεται ότι θα προκαλέσει προβλήµατα στη σταθερότητα της κινητής πρόσθεσης, συστήνεται η χειρουργική αφαίρεσή της. Αυτή πρέπει να πραγµατοποιείται µε προσοχή, γιατί συνήθως µετά την επέµβαση καταλείπεται επίπεδη ή αιχµηρή ακρολοφία που καλύπτεται από λεπτό βλεννογόνο, ενώ η εµφάνιση πόνου και τραύµατος είναι συχνό σύµπτωµα. Επίσης, η συγκράτηση της οδοντοστοιχίας προβλέπεται µειωµένη, διότι το βάθος της ουλοχειλικής αύλακας ελαττώνεται και ο όγκος της κινητής πρόσθεσης στη συγκεκριµένη περιοχή αυξάνεται 6,18. Εάν ο ευκίνητος ιστός είναι εντοπισµένος και κρίνεται ότι δεν θα δηµιουργήσει προβλήµατα στη λειτουργία της πρόσθεσης, παραµένει ως έχει και συστήνεται ειδική τεχνική αποτύπωσης της περιοχής για την κατασκευή της κινητής πρόσθεσης. Όταν συνυπάρχει φλεγµονή του ευκίνητου ιστού, προηγείται συντηρητική θεραπεία της περιοχής µε υλικά αποκατάστασης των ιστών και εξάλειψη τυχόν επαφών των φυσικών κάτω δοντιών µε τα τεχνητά δόντια της άνω οδοντοστοιχίας, µέχρι την αποκατάσταση της φλεγµονής 19. Σκοπός της εργασίας είναι να περιγραφεί µία τεχνική αποτύπωσης ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας, που µπορεί να εφαρµοστεί µε επιτυχία στην καθηµέρα κλινική πράξη για την κατασκευή των κινητών προσθέσεων. Εικ. 1. Ευκίνητη φατνιακή ακρολοφία.

3 ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 2010,67 ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΕΥΚΙΝΗΤΩΝ ΦΑΤΝΙΑΚΩΝ ΑΚΡΟΛΟΦΙΩΝ 173 Εικ. 2. Στο αρχικό εκµαγείο σηµειώνεται το περίγραµµα της βλάβης. ΤΕΧΝΙΚΗ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗΣ Όπως είναι γνωστό, στην κλινική πράξη χρησι- µοποιούνται τρεις τεχνικές αποτύπωσης 19. Τεχνική µε άσκηση πίεσης στην αποτυπούµενη επιφάνεια, τεχνική χωρίς άσκηση πίεσης και τεχνική µε εκλεκτική άσκηση πίεσης ή µικτή τεχνική αποτύπωσης. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων εφαρµόζεται η µικτή τεχνική 20. εδοµένου ότι ο βλεννογόνος δρα σαν ιξωδοελαστικό υλικό, (όταν εφαρµόζεται µία δύναµη, υφίσταται αρχικά παραµόρφωση και µετά την άρση της βαθµιαία επανάταξη), η τεχνική αποτύπωσης µε άσκηση πίεσης, που προ ποθέτει σταθερό βλεννογόνο, δεν µπορεί να εφαρµοστεί στις περιπτώσεις ευκίνητου ιστού. Για την αντιµετώπιση των καταστάσεων αυτών έχουν προταθεί διάφορες τεχνικές. Πιο συγκεκριµένα, ο Osborne 21 περιγράφει µία τεχνική κατά την οποία χρησιµοποιούνται δύο υλικά και δύο ατοµικά δισκάρια, για ξεχωριστή αποτύπωση του ευκίνητου και του φυσιολογικού ιστού, τα οποία συνδέονται µέσα στο στόµα του ασθενούς. Οι Εικ. 4. Περιφερική αποτύπωση. Εικ. 3. ηµιουργία «παραθύρου» αντίστοιχα µε την περιοχή της βλάβης. Watt και MacGregor 6 προτείνουν διαφορετική τεχνική, κατά την οποία πραγµατοποιείται η αποτύπωση µε θερµοπλαστικό υλικό του αρχικού εκµαγείου, το οποίο είχε κατασκευαστεί από το αρχικό αποτύπωµα της νωδής γνάθου χωρίς άσκηση πίεσης. Στη συνέχεια το θερµοπλαστικό θερµαίνεται στις περιοχές που αντιστοιχούν σε υγιή ιστό και λαµβάνεται το τελικό αποτύπωµα. Έτσι ασκείται πίεση στον ευκίνητο ιστό χωρίς την παραµόρφωσή του. Αποτύπωση για ολική οδοντοστοιχία Για την τεχνική αποτύπωσης που περιγράφεται χρησιµοποιήθηκαν: αλγινικό, θερµοπλαστικό χαµηλής τήξης, ευγενολούχο φύραµα και αποτυπωτική γύψος. Η λήψη του αρχικού αποτυπώµατος γίνεται µε τη βοήθεια διαµορφωµένου δισκαρίου του εµπορίου και αλγινικό, υλικό που δεν παραµορφώνει αισθητά τους υποκείµενους µαλακούς ιστούς. Προηγείται η αφαίρεση για τουλάχιστον 90min της υπάρχουσας ολικής οδοντοστοιχίας και η οριοθέτηση, στο στόµα του ασθενή, του ευκίνητου ιστού µε µελανί µολύβι. Κατόπιν, στο αρχικό εκµαγείο πάνω στο οποίο έχει µεταφερθεί το περίγραµµα της βλάβης (εικ. 2), κατασκευάζεται ειδικό ατοµικό δισκάριο χώρου, το οποίο αφήνει ακάλυπτη την περιοχή αυτή (δη- µιουργία «παραθύρου» αντίστοιχα µε την περιοχή του περιγράµµατος). Για τη σταθεροποίηση του δισκαρίου στο στόµα, ενσωµατώνεται µεταλλικό έλασµα σε σχήµα Π στην εξωτερική του επιφάνεια (εικ. 3). Ελέγχεται το ατοµικό δισκάριο στο στόµα έτσι ώστε να απέχει 2 έως 3 χιλιοστά από το βάθος της ουλοχειλικής και ουλοπαρειακής αύλακας και να αφήνει τελείως ελεύθερη την περιοχή του ευ-

4 174 Ν. ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗΣ, Α. ΖΗΣΗΣ, Μ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 2010,67 κίνητου ιστού. Ακολουθεί η περιφερική αποτύπωση εφαρµόζοντας τη µέθοδο της τµηµατικής θέρµανσης θερµοπλαστικού υλικού χαµηλής τήξης (εικ. 4). Με ευγενολούχο φύραµα αποτυπώνεται η επιφάνεια που καλύπτεται από υγιή βλεννογόνο. Μετά την αφαίρεση του αποτυπώµατος από το στόµα αποµακρύνεται η περίσσεια του φυράµατος από το «παράθυρο» του δισκαρίου και από το βλεννογόνο (εικ. 5). Σε δεύτερη φάση ακολουθεί η αποτύπωση της ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας. Το αποτύπωµα συγκρατείται σταθερά στο στόµα από το µεταλλικό έλασµα σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας. Αποτυπωτική γύψος σε λεπτόρρευστη µορφή τοποθετείται µε πινέλο κατά στρώµατα σε όλη την επιφάνεια της ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας, µέχρις ότου να καλυφθεί όλη η περιοχή του «παραθύρου» (εικ. 6). Το τελικό αποτύπωµα αφαιρείται από το στόµα και µετά τον έλεγχό του εγκιβωτίζεται και κατασκευάζεται το τελικό εκµαγείο (εικ. 7). Εικ. 5. Αποτύπωµα µε ευγενολούχο φύραµα. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Εικ. 6. Αποτύπωση της ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας µε αποτυπωτική γύψο. Εικ. 7. Τελικό εκµαγείο. Είναι γνωστά τα προβλήµατα που σχετίζονται µε την απορρόφηση της φατνιακής ακρολοφίας της κάτω γνάθου και την επίδραση που έχει στη λειτουργική σταθερότητα της κάτω ολικής οδοντοστοιχίας. εν πρέπει όµως να παραβλέπεται το πρόβληµα που παρουσιάζεται από την απορρόφηση της τοµικής περιοχής της ακρολοφίας της άνω γνάθου. Η εκσεσηµασµένη απορρόφηση αυτής της περιοχής οδηγεί στη δηµιουργία κινητού βλεννογονοπεριόστεου, δηλαδή ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας, πρόβληµα που πρωτοαναφέρθηκε από τον Watson 22 το 1970, o οποίος και περιέγραψε µία τεχνική αποτύπωσης για τέτοιου είδους περιπτώσεις. Στη βιβλιογραφία έχουν αναφερθεί διάφορες µέθοδοι αποτύπωσης µε τη χρησιµοποίηση διαφορετικών υλικών 23. Στην εργασία αυτή περιγράφηκε µία µέθοδος αποτύπωσης ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας, όπου δεν ασκήθηκε καµία πίεση στον υποκείµενο ιστό. Η µη άσκηση πίεσης δεν προκαλεί παραµόρφωση στους υποκείµενους ιστούς, εξασφαλίζοντας ικανοποιητική συγκράτηση όταν δεν ασκούνται µασητικές δυνάµεις, δηλαδή όταν τα δόντια δεν έρχονται σε επαφή µεταξύ τους, χρονικό διάστηµα που αποτελεί τη µεγαλύτερη περίοδο λειτουργίας των ολικών οδοντοστοιχιών κατά το εικοσιτετράωρο. Κατά την άσκηση µασητικών δυνάµεων η σκληρή υπερώα και οι σταθερές περιοχές της ακρολοφίας δεν επιτρέπουν συµπίεση της ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας και έτσι παρέχουν στήριξη στην οδοντοστοιχία 17. Εάν ο ευκίνητος ιστός παραµορφωθεί κατά την αποτύπωση, η ολική οδοντο-

5 ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 2010,67 ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΕΥΚΙΝΗΤΩΝ ΦΑΤΝΙΑΚΩΝ ΑΚΡΟΛΟΦΙΩΝ 175 στοιχία θα έχει καλή εφαρµογή µόνο κατά τη διάρκεια της µάσησης, χρονικό διάστηµα που αποτελεί πολύ µικρή περίοδο, περίπου 20 λεπτών, κατά τη διάρκεια του εικοσιτετραώρου 24. Όταν τα δόντια δεν είναι σε επαφή ο συµπιεσµένος βλεννογόνος τείνει να επανέλθει στην αρχική κατάσταση, λόγω ιξωδοελαστικής συµπεριφοράς, εκτοπίζοντας την ολική οδοντοστοιχία προς τα εµπρός και κάτω. Εφαρµόζοντας την τεχνική που περιγράφεται από τους Watt και MacGregor 6, όπου ασκείται πίεση κατά τη λήψη του αποτυπώµατος στην ευκίνητη περιοχή, είναι αναµενόµενο ότι σε κατάσταση ηρεµίας των ιστών η οδοντοστοιχία θα παρουσιάζει µειωµένη συγκράτηση για τους λόγους που ήδη αναφέρθηκαν. Συνεπώς, είναι προφανές ότι η αποτύπωση ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας απαιτεί τεχνική χωρίς άσκηση πίεσης 18. Η χρησιµοποίηση της αποτυπωτικής γύψου έχει αποδειχθεί διαχρονικά ότι προσφέρει την καλύτερη δυνατή αποτύπωση µε µηδαµινή άσκηση πίεσης 19, πολύ καλή ακρίβεια 25 και σταθερότητα διαστάσεων 26,27. Σήµερα η διάθεσή της στο εµπόριο έχει σηµαντικά περιοριστεί, µε αποτέλεσµα να είναι δύσκολη η προµήθειά της. Εναλλακτικά προτείνεται η χρήση ευγενολούχου φυράµατος σε λεπτόρρευστη µορφή (προσθήκη 2-3 σταγόνων ελαίου). Το πλεονέκτηµα των δύο αυτών υλικών είναι ότι µπορούν εύκολα να τοποθετηθούν κατά στρώµατα. Η χρησιµοποίηση άλλων αποτυπωτικών υλικών, π.χ. λεπτόρρευστη σιλικόνη, απαιτεί διαφορετικές τεχνικές αποτύπωσης, όπως κανονικό ατοµικό δισκάριο, όπου όµως δεν είναι δυνατή η αποφυγή άσκησης πίεσης στην ευκίνητη φατνιακή ακρολοφία. Είναι προφανές ότι η αποτροπή δηµιουργίας µίας τέτοιας βλάβης πρέπει να αποτελεί βασική προτεραιότητα κατά την κατασκευή κινητών προθέσεων. Οι παράγοντες που αποτρέπουν την εµφάνιση ευκίνητης φατνιακής ακρολοφίας είναι η επίτευξη και διατήρηση συγκλεισιακού σχήµατος που να µην επιτρέπει την επαφή των προσθίων δοντιών, τόσο στη µέγιστη συγγόµφωση όσο και σε έκκεντρες θέσεις. Επίσης, πρέπει να αποφεύγεται η έντονη κάθετη πρόταξη των προσθίων δοντιών, γεγονός που µπορεί να έρχεται σε αντίθεση µε την αισθητική του ασθενή, οπότε θα πρέπει να δίδεται µία ενδιάµεση λύση ώστε να µην επηρεάζεται η λειτουργική σταθερότητα της κινητής πρόσθεσης. Συµπερασµατικά, η τεχνική αποτύπωσης που περιγράφηκε αποτελεί µία εύκολη και αποτελεσµατική µέθοδο για την αντιµετώπιση του προβλήµατος της λειτουργικής σταθερότητας των κινητών προσθέσεων που εδράζονται σε ευκίνητη φατνιακή ακρολοφία. SUMMARY N. POLYCHRONAKIS, A. ZISSIS, M. SOTIRIOU THE MANAGEMENT OF FLABBY RIDGE IN IMPRESSION MAKING FOR COMPLETE DENTURES. STOMATOLOGIA 2010,67(4): The purpose of this paper is to demonstrate the flabby ridge problem and describe an impression technique which is claimed to improve functional stability of complete dentures. The working impression is taken by applying a selective pressure technique through the use of a special tray presenting a window-opening over the flabby ridge. The procedure is achieved in two stages. First, an impression is made of the palatal area and the normal posterior alveolar ridges. Zinc oxide-eugenol paste is the material of choice. In a second stage, with the zinc oxide-eugenol paste impression replaced in the mouth, uncovered flabby tissue anterior areas are registered statically by applying a thin mix of impression plaster with a spatula or a special brush. This technique can be easily applied in everyday practice, providing a complete denture with satisfactory functional stability. KEY WORDS: Flabby ridge, Impression making, Complete dentures. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. ATWOOD DA, COY WA. Clinical, cephalometric and densitometric study of reduction of residual ridges. J Prosthet Dent 1971,26: KELLY E. Changes caused by a mandibular removable partial denture opposing a maxillary complete denture. J Prosthet Dent 1972,27:

6 176 Ν. ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΚΗΣ, Α. ΖΗΣΗΣ, Μ. ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΣΤΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ 2010,67 3. BERGMAN B, CARLSSON GE. Clinical long-term study of complete denture wearers. J Prosthet Dent 1985,53: BUDTZ-JØRGENSEN E. Oral mucosal lesions associated with the wearing of removable dentures. J Oral Pathol 1981,10: ZARB GA, BOLENDER CL. Complete dentures and implant - supported prostheses. 12th ed. Mosby, St. Louis, 2004: WATT DM, MacGREGOR AR. Designing complete dentures. 2nd ed. Wright, Bristol, 1986: THIEL CP, EVANS DB, BURNETT RR. Combination syndrome associated with a mandibular implantsupported overdenture: a clinical report. J Prosthet Dent 1996,75: KOPER A. The maxillary complete denture opposing natural teeth: problems and some solutions. J Prosthet Dent 1987,57: SAUNDERS TR, GILLIS RE, DESJARDINS RP. The maxillary complete denture opposing the mandibular bilateral distal-extension partial denture: treatment considerations. J Prosthet Dent 1979,41: ΣΚΛΑΒΟΥΝΟΣ Σ, ΖΗΣΗΣ A. Το σύνδροµο συνδυασµού στην κινητή προσθετική. Στοµατολογία 1999,56: JACOBS R, Van STEENBERGHE D, NYS M, NAERT I. Maxillary bone resorption in patients with mandibular implant-supported overdentures or fixed prostheses. J Prosthet Dent 1993,70: NÄRHI TO, GEERTMAN ME, HEVINGA M, ABDO H, KALK W. Changes in the edentulous maxilla in persons wearing implant-retained mandibular overdentures. J Prosthet Dent 2000,84: KREISLER M, BEHNEKE N, BEHNEKE A, D HOEDT B. Residual ridge resorption in the edentulous maxilla in patients with implant-supported mandibular overdentures: an 8-year retrospective study. Int J Prosthodont 2003,16: ABD El-DAYEM MA, ASSAD AS, ABDEL-GHANY MM. The effect of different mandibular dentures on antagonistic maxillary ridge. Implant Dent 2007,16: XIE Q, NÄRHI TO, NEVALAINEN JM, WOLF J, AINAMO A. Oral status and prosthetic factors related to residual ridge resorption in elderly subjects. Acta Odontol Scand 1997,55: ALLEN F. Management of flabby ridge in complete denture construction. Dent Update 2005,32: GRANT AA, HEATH JR, MCCORD JF. Complete prosthodontics. Problems, diagnosis and management. Wolfe, London, 1992: BASKER RM, DAVENPORT JC, TOMLIN HR. Prosthetic treatment of the edentulous patient. 3rd ed. MacMillan, London, 1992: ΗΜΗΤΡΙΟΥ Π, ΖΗΣΗΣ Α, ΚΑΡΚΑΖΗΣ Η, ΠΟΛΥΖΩΗΣ Γ, ΣΤΑΥΡΑΚΗΣ Γ. Κινητή προσθετική - Ολικές Οδοντοστοιχίες. 4η Έκδ. Μπονισέλ, Αθήνα, 2001: 117, 132, SINGLA S. Complete denture impression techniques: evidence-based or philosophical. Indian J Dent Res 2007,18: OSBORNE J. Two impression methods for mobile fibrous ridges. Br Dent J 1964,117: WATSON RM. Impression technique for maxillary fibrous ridge. Br Dent J 1970,128: LYNCH CD, ALLEN PF. Management of flabby ridge: using contemporary materials to solve an old problem. Br Dent J 2006,200: HOBKIRK JA. Complete dentures. Wright, Bristol, 1986: NISSAN J, BARNEA E, KRAUZE E, ASSIF D. Impression technique for partial edentulous patients. J Prosthet Dent 2002,88: MÜLLER J, GÖTZ G, HÖRZ W, KRAFT E. Study of the accuracy of different recording materials. J Prosthet Dent 1990,63: STAMOULIS K, HATZIKYRIAKOS AE. Α technique to obtain stable centric occlusion records using impression plaster. J Prosthodont 2007,16: ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ: Νικόλαος Πολυχρονάκης Θηβών 2 Γουδή ΑΘΗΝΑ