Διεθνείς και Ελληνικοί κανονισµοί ακτινοπροστασίας

Transcript

1 37 ο Πανελλήνιο Καρδιολογικό Συνέδριο Αθήνα, Οκτωβρίου 2016, Στρογγυλή Τράπεζα: Ακτινοπροστασία σε εφαρμογές επεμβατικής καρδιολογίας Διεθνείς και Ελληνικοί κανονισµοί ακτινοπροστασίας Παναγιώτης Δημητρίου Ομότιμος Καθηγητής Ιατρικής Φυσικής ΕΚΠΑ 1

2 Διεθνείς & Ελληνικοί κανονισµοί ακτινοπροστασίας Δομή της ομιλίας Διεθνές σύστημα ακτινοπροστασίας ICRP UNSCEAR - IAEA Ευρωπαϊκό Σύστημα Ακτινοπροστασίας EURATOM Αρχές Ακτινοπροστασίας Εθνικό Σύστημα Ακτινοπροστασίας Νομοθετικό πλαίσιο Κανονισμοί Ακτινοπροστασίας Προκλήσεις 2

3 Διεθνές σύστηµα ακτινοπροστασίας! Ίστορία Πρώτα αποτελέσµατα Πρώτη δηµοσίευση (1925) Mihran Kassabian - Ακτινολόγος ( ) 3

4 Διεθνές Σύστηµα Ακτινοπροστασίας - ICRP Η ICRP (International Committee on Radiological Protection) ιδρύθηκε το Μη κυβερνητικός επιστηµονικός οργανισµός που αποτελείται από ειδικούς στο χώρο επιστήµονες από διάφορες χώρες του κόσµου Σκοπός: Η µελέτη των βλαπτικών επιπτώσεων των ακτινοβολιών στον άνθρωπο και η αναζήτηση εφαρµογής µέτρων και κανόνων ασφάλειας για την ελαχιστοποίησή τους. Με συστάσεις που εκδίδει κατά καιρούς, καθορίζει την ακολουθητέα διεθνώς πολιτική σε θέµατα ακτινοπροστασίας. Αναπτύσσει το σύστηµα της ακτινοπροστασίας που χρησιµοποιείται σε όλον τον κόσµο σαν κοινή βάση για τα πρότυπα, τη νοµοθεσία, τις κατευθυντήριες γραµµές, τα προγράµµατα και τις πρακτικές 4 Έκδοση συστάσεων: 1966, 1973, 1977, 1991, The 2007 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection

5 Διεθνές Σύστηµα Ακτινοπροστασίας UNSCEAR H UNSCEAR (United Nations Scientific Committee on the Effect of Atomic Radiations) : ιδρύθηκε το 1955 µε απόφαση της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ Εκτιµά τα επίπεδα δόσης από ακτινοβολία στην οποία εκτίθεται ο πληθυσµός εξαιτίας φυσικών ή τεχνητών πηγών ακτινοβολίας Αναλύει τις συνέπειες για την ανθρώπινη υγεία από τις δόσεις που έχουν ληφθεί και εκδίδει σχετικές αναφορές που αντανακλούν τα τελευταία επιστηµονικά δεδοµένα* Δεν εκδίδει πρότυπα ή σχετικές µε την ασφάλεια συστάσεις *Επιστημολογία (epistemology) : η θεωρία της γνώσης 5

6 Διεθνές Σύστηµα Ακτινοπροστασίας Σχέση UNSCEAR & ICRP 103 The 2007 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection Αποτελέσµατα ακτινοβολίας Συστάσεις ακτινοπροστασίας 6

7 Διεθνές Σύστηµα Ακτινοπροστασίας IAEA! Ο ΔΟΑΕ (International Atomic Energy Agency) ιδρύθηκε το 1956 ως όργανο του ΟΗΕ.! Είναι παγκόσµιο διακυβερνητικό όργανο για την επιστηµονική και τεχνική συνεργασία στην ασφαλή και ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας και τεχνολογίας.! Εξουσιοδοτηµένο σώµα στο να δηµιουργεί πρότυπα ασφάλειας για την προστασία της υγείας και τη µείωση του κινδύνου. Εκδίδει κατευθυντήριες οδηγίες σχετικά µε την ασφάλεια και την ακτινοπροστασία. 7

8 Διεθνές Σύστηµα Ακτινοπροστασίας IAEA FUNDAMENTALS REQUIREMENTS 8 GUIDES

9 Διεθνές Σύστηµα Ακτινοπροστασίας Σχέση ICRP & IAEA Βίοι παράλληλοι ICRP recommendations ( Publication 1 ) 1966 (Publication 9) 1977 (Publication 26) 1990 (Publication 60) 2007 (Publication 103) IAEA Basic Safety Standards

10 Ευρωπαϊκό Σύστηµα Ακτινοπροστασίας EURATOM : European Atomic Energy Community Legal Basis: The Euratom Treaty (1957) Article 2: In order to perform its tasks, the Community shall establish uniform standards to protect the health of workers and of the general public and ensure that they are applied; [ ] Article 30: Basic standards shall be laid down within the Community for the protection of the health of workers and the general public against dangers arising from ionising radiations. [ ] Article 31: The basic standards shall be worked out by the Commission after it has obtained the opinion of a group of persons appointed by the Scientific and Technical Committee from among scientific experts, and in particular public health experts, in the Member States 10

11 Ευρωπαϊκό Σύστηµα Ακτινοπροστασίας EURATOM : European Atomic Energy Community! Από το 1959, η EURATOM εκδίδει οδηγίες (Directives) σχετικές µε βασικά πρότυπα ασφαλείας για την προστασία των εργαζοµένων και του κοινού έναντι των κινδύνων που προκύπτουν από τις ιοντίζουσες ακτινοβολίες µε τη µορφή Οδηγιών (π.χ. 96/29/Euratom για την προστασία κοινού & εργαζοµένων, 97/43/Euratom for radiation protection in the medical field)! Τα πρότυπα της Euratom είναι συµβατά µε τα διεθνή. Η µεταφορά τους στη νοµοθεσία των κρατών µελών είναι δεσµευτική 11

12 Ευρωπαϊκό Σύστηµα Ακτινοπροστασίας Σχέση: UNSCEAR, ICRP, IAEA & EURATOM EURATOM Directives 96 / 29 : BSS 97 / 43 : MED The 2007 Recommendations of the International Commission on Radiological Protection

13 Ευρωπαϊκό Σύστηµα Ακτινοπροστασίας Council Directive 2013/59Euratom! Νέα Ευρωπαϊκή Οδηγία: Council Directive 2013/59/Euratom of 5 December 2013 laying down basic safety standards for protection against the dangers arising from exposure to ionizing radiation.! Αποτελεί ενοποίηση & αναθεώρηση της Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας: - Directive 96/29/Euratom, Basic Safety Standards - Directive 97/43/Euratom, Medical Exposures - Directive 89/618/Euratom, Public Information - Directive 90/641/Euratom, Outside Workers - Directive 2003/122/Euratom, Control of high-activity sealed radioactive sources - Commission Recommendation 90/143/Euratom, Radon - Μεταφορά στην ελληνική νοµοθεσία : Φεβρουάριος

14 Ευρωπαϊκό Σύστηµα Ακτινοπροστασίας Council Directive 2013/59Euratom Αλλαγές:! νέα κατηγοριοποίηση των καταστάσεων έκθεσης σε ακτινοβολία: σχεδιασμένη (planned), υπάρχουσα (existing) και έκτακτη ανάγκη (emergency),! εφαρμογή κλιμακούμενης προσέγγισης κατά το ρυθμιστικό έλεγχο (graded approach),! έμφαση σε θέματα προστασίας περιβάλλοντος,! καθορισμός ρυθμιστικών απαιτήσεων για φυσικές πηγές ραδιενέργειας (οικοδομικά υλικά, κοσμική ακτινοβολία),! επιδίωξη εναρμόνισης στην εκπαίδευση και ενημέρωση: διευκρινίζονται κριτήρια και προσόντα επαγγελματικών ομάδων που εμπλέκονται στο σύστημα ραδιολογικής προστασίας κοινό πλαίσιο αναγνώρισης εντός ΕΕ,! μείωση του ορίου δόσης στον φακό του οφθαλμού για τους επαγγελματικά εκτιθέμενους σε ακτινοβολίες,! έμφαση στην εκπαίδευση και κατάρτιση! ενίσχυση συνεργασίας σε περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης. 14

15 Αρχές Ακτινοπροστασίας Θεµελιώδεις Αρχές Ασφάλειας (IAEA) 1. Ευθύνη για την ασφάλεια 2. Ο κυβερνητικός ρόλος 3. Διοίκηση και διαχείριση της ασφάλειας 4. Αιτιολόγηση των δραστηριοτήτων 5. Βελτιστοποίηση της Ακτινοπροστασίας 6. Περιορισµός του ατοµικού κινδύνου 7. Προστασία της σύγχρονης και των επερχόµενων γενεών 8. Πρόληψη των ατυχηµάτων 9. Ετοιµότητα και απόκριση σε έκτακτη ανάγκη 10. Προστατευτικά µέτρα για τη µείωση υπαρχόντων ή µη ελεγχοµένων ραδιολογικών κινδύνων 15

16 Αρχές Αιτιολόγηση Ακτινοπροστασίας 1. Αρχή της Αιτιολόγησης Κάθε εφαρµογή που ενέχει έκθεση σε ιοντίζουσα ακτινοβολία πρέπει να αποφέρει ικανοποιητικό όφελος στα εκτιθέµενα άτοµα ή στο κοινωνικό σύνολο, έτσι ώστε να αντισταθµίζεται η πιθανή βλάβη την οποία αυτή µπορεί να προκαλέσει. Σχετικά ερωτήµατα Είναι η σωστή εξέταση; Απαιτείται η συγκεκριµένη εξέταση; Μήπως έχει πραγµατοποιηθεί η ίδια εξέταση πρόσφατα; Υπάρχει εναλλακτική εξέταση; 16

17 Αρχές Ακτινοπροστασίας 2. Αρχή της Βελτιστοποίησης Βελτιστοποίηση Κάθε έκθεση που οφείλεται σε µια αιτιολογηµένη πρακτική πρέπει να προγραµµατίζεται ώστε το µέγεθος των δόσεων που συνεπάγεται, ο αριθµός των εκτιθέµενων ατόµων και η πιθανότητα να προκύψουν µη αναµενόµενες εκθέσεις να διατηρούνται τόσο χαµηλά όσο είναι λογικά εφικτό (αρχή της ALARA As Low As Reasonably Achievable ) λαµβάνοντας υπόψη κοινωνικούς και οικονοµικούς παράγοντες Πρωτόκολλο Εργασίας - Βελτιστοποίηση εφαρµοζόµενων πρακτικών Κατάλληλη επιλογή εξοπλισµού Συστηµατικός έλεγχος ποιότητας εξοπλισµού Περιοριστικά Επίπεδα Δόσεων (Εργαζόµενοι) Διαγνωστικά Επίπεδα Αναφοράς (Ασθενείς) 17

18 Αρχές Ακτινοπροστασίας 3. Αρχή Ορίων Δόσης Όρια Δόσης Οι εκθέσεις σε ακτινοβολία πρέπει να υπόκεινται σε όρια δόσεων, η υπέρβαση των οποίων θεωρείται µη αποδεκτή. Είδος ορίου Εργαζόµενοι Κοινό Ετήσια ενεργός δόση 20 msv 1 msv Φακός οφθαλµού 150 msv 50 msv Δέρµα 500 msv 150 msv Άκρα 500 msv 150 msv Στα όρια αυτά δεν περιλαµβάνονται οι δόσεις που οφείλονται στην ακτινοβολία του υποστρώµατος και στις ιατρικές εκθέσεις για διαγνωστικούς και θεραπευτικούς σκοπούς. 18

19 Αρχές Ακτινοπροστασίας 3. Αρχή Ορίων Δόσης Όρια Δόσης Οι εκθέσεις σε ακτινοβολία πρέπει να υπόκεινται σε όρια δόσεων, η υπέρβαση των οποίων θεωρείται µη αποδεκτή. Είδος ορίου Εργαζόµενοι Κοινό Ετήσια ενεργός δόση 20 msv 1 msv Φακός οφθαλµού 20 msv 15 msv Δέρµα 500 msv 150 msv Άκρα 500 msv 150 msv Στα όρια αυτά δεν περιλαµβάνονται οι δόσεις που οφείλονται στην ακτινοβολία του υποστρώµατος και στις ιατρικές εκθέσεις για διαγνωστικούς και θεραπευτικούς σκοπούς. Νέα δεδοµένα οδήγησαν στην αναθεώρηση του ορίου για το φακό του µατιού από την ICRP msv 19

20 Αρχές Ακτινοπροστασίας 3. Αρχή Ορίων Δόσης Πιθανότητα εµφάνισης θανατηφόρου καρκίνου για ολόσωµη ακτινοβόληση ανά 20 mgy: 1 x 10-3 ή 1 ανά κατοίκους ICRP 60, 1991! ICRP 60 (1990) Ετήσιο όριο: 20 msv/year! Συντελεστής κινδύνου : 4 x 10-2 / Sv! Κίνδυνος για 35 χρόνια εργασίας: 0,02 Sv/έτος x 35 έτη x 4 x 10-2 Sv 2.8 x

21 Αρχές Ακτινοπροστασίας 3. Αρχή Ορίων Δόσης Επαγγελµατικός κίνδυνος θάνατοι/έτος Βιοµηχανία πετρελαίου-αερίου 1/ 600 Λατοµεία 1/ 3,000 Ανθρακορυχεία 1/ 5,000 Σιδηρόδροµοι 1/ 6,000 Οικοδοµή 1/ 7,000 Γεωργία 1/ 9,000 Χηµική Βιοµηχανία 1/12,000 Αυτοκινητοβιοµηχανία 1/ 70,000 Βιοµηχανία ρούχων 1/ 200,000 1/1,000 (20mSv) 1/7,000 (3mSv) επεµβατικοί 21

22 Εθνικό Σύστηµα Ακτινοπροστασίας Νοµοθετικό πλαίσιο Το εθνικό νοµοθετικό πλαίσιο είναι εναρµονισµένο µε το αντίστοιχο ευρωπαϊκό αποσκοπεί :! στην προστασία ανθρώπων, αγαθών και περιβάλλοντος από τις επιβλαβείς επιδράσεις των ιοντιζουσών ακτινοβολιών που προέρχονται από τις ειρηνικές χρήσεις τους περιλαµβάνει:! τις διαδικασίες (ρυθµιστικές και κανονιστικές διατάξεις) για την εφαρµογή του εθνικού συστήµατος ακτινοπροστασίας και ειδικότερα την προστασία του περιβάλλοντος, του κοινού, των εργαζοµένων και όσων υποβάλλονται σε ιατρικές εκθέσεις 22

23 Εθνικό Σύστηµα Ακτινοπροστασίας Νοµοθετικό πλαίσιο Νόµοι Προεδρικά Διατάγµατα Υπουργικές Αποφάσεις Αποφάσεις Αρµοδίων Αρχών Κατευθυντήριες οδηγίες ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Υ.Α. 1014/ΦΕΚ 216 (Β )/

24 Εθνικό Σύστηµα Ακτινοπροστασίας Νοµοθετικό πλαίσιο ΕΕΑΕ: Αρµόδια αρχή για θέµατα ακτινοπροστασίας και πυρηνικής ασφάλειας (Ν.4310/2014) Κανονιστικό - ρυθµιστικό έργο Έλεγχοι και αδειοδοτήσεις εγκαταστάσεων/εφαρµογών Δοσιµέτρηση εργαζοµένων µε ακτινοβολίες Βαθµονοµήσεις οργάνων µέτρησης ακτινοβολιών Παρακολούθηση επιπέδων ραδιενέργειας περιβάλλοντος Καταστάσεις έκτακτης ανάγκης Καταπολέµηση παράνοµης διακίνησης ραδιενεργών Πυρηνική υλικών ασφάλεια Εκπαίδευση Έρευνα και ανάπτυξη Διεθνείς συνεργασίες και εκπροσωπήσεις Ενηµέρωση του κοινού Ακτινοπροστασία Ραδιολογικ ή ασφάλεια 24

25 Νοµοθετικό πλαίσιο Κανονισµοί Ακτινοπροστασίας Υ.Α.1014/ΦΕΚ216(Β )/ Μέρος Τίτλος 1 ΑΡΧΕΣ ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ 2 ΑΔΕΙΕΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΩΝ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΩΝ 3 ΑΚΤΙΝΟΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ 4 ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 5 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ 6 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΚΑTΑΛΟΙΠΩΝ 7 ΕΡΓΑΣTΗΡΙΑ ΑΚTΙΝΟΒΟΛΙΩΝ ΓΙΑ ΕΡΕYΝΑ, ΕΚΠΑΙΔΕYΣΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ 8 ΕΡΓΑΣTΗΡΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΡΑΔΙΟΓΡΑΦΗΣΕΩΝ 9 ΕΓΚΑTΑΣTΑΣΕΙΣ ΑΚTΙΝΟΒΟΛΗTΩΝ ΚΛΕΙΣTΩΝ ΠΗΓΩΝ 10 ΕΓΚΑTΑΣTΑΣΕΙΣ ΕΠΙTΑΧYΝTΩΝ ΣΩΜΑTΙΔΙΩΝ 11 ΜΕTΑΦΟΡΑ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ YΛΙΚΩΝ 12 ΠΑΡΑΡTΗΜΑTΑ 25

26 Κατάρτιση εργαζοµένων Κατάρτιση των εργαζοµένων στις ιατρικές εφαρµογές α) Οι ιατροί και τα άτοµα που συµµετέχουν στις πρακτικές πτυχές της ακτινολογικής διαδικασίας, πρέπει να διαθέτουν κατάλληλη θεωρητική και πρακτική κατάρτιση στις ακτινολογικές τεχνικές καθώς και κατάλληλη γνώση και κατάρτιση σε θέµατα ακτινοπροστασίας.. β) Μόνον οι διαθέτοντες αναγνωρισµένη από την ΕΕΑΕ επάρκεια σε θέµατα ακτινοπροστασίας µπορούν να συµµετέχουν στις πρακτικές πτυχές των ακτινολογικών διαδικασιών. 26 Απόφαση της 19 ης Ιουνίου 2015 του ΔΣ της ΕΕΑΕ σχετικά με τον καθορισμό κριτηρίων για την χορήγηση πιστοποιητικού επάρκειας γνώσεων σε θέματα ακτινοπροστασίας σε επεμβατικούς ιατρούς μη ακτινολόγους.

27 Προκλήσεις (1) Αύξηση και ανάπτυξη απεικονιστικών εφαρµογών (CT και Πυρηνική Ιατρική) Μη χρήση κριτηρίων παραποµπής ασθενών (αναιτιολόγητες >20%, και έως 75% σε ορισµένες περιπτώσεις) Άγνοια δόσης / ενεχόµενου κινδύνου για τον ασθενή 27

28 Προκλήσεις (2) όλοι οι δοσιµετρούµενοι δοσιµετρούµενοι µε Ηp(10)>=0.1 msv Επεµβατική Καρδιολογία/Ακτινολογία, Ιατροί Μέση Ετήσια Δόση (msv) 9,89 9,04 7,38 7,76 7,71 7,19 8,13 6,95 5,29 6,14 5,24 5,70 5,95 6,18 6,07 6,31 4,81 4,88 5,13 4,71 5,65 6,39 3,21 3,90 3,71 3,52 3,79 4,08 3,96 4, Πηγή: Τμήμα Δοσιμετρίας ΕΕΑΕ

29 Σας ευχαριστώ πολύ! 29