ΟΙΚΟΓΔΝΔΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ : ΑΝΣΙΛΗΨΔΙ ΚΑΙ ΣΑΔΙ ΣΩΝ ΓΤΝΑΙΚΩΝ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΝΣΙΤΛΛΗΨΗ ΚΑΙ ΣΙ ΔΚΣΡΩΔΙ ΔΛΛΖ ΗΧΑΝΝΗΓΖ ΚΑΠΟΛΟΤ, Γ. ΑΓΡΑΦΗΧΣΖ

Transcript

1 Ησαλλίδε Δ., Αγξαθηώηεο Γ., (2008) «Οηθνγελεηαθόο πξνγξακκαηηζκόο : Αληηιήςεηο θαη ζηάζεηο ησλ γπλαηθώλ γηα ηελ αληηζύιιεςε θαη ηηο εθηξώζεηο» ζην Κνξλάξνπ Δ., Ρνπκειηώηε Α. (επηκ), Γσναίκα και Υγεία, Δθδόζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα ζει ΟΙΚΟΓΔΝΔΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΙΜΟ : ΑΝΣΙΛΗΨΔΙ ΚΑΙ ΣΑΔΙ ΣΩΝ ΓΤΝΑΙΚΩΝ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΝΣΙΤΛΛΗΨΗ ΚΑΙ ΣΙ ΔΚΣΡΩΔΙ ΔΛΛΖ ΗΧΑΝΝΗΓΖ ΚΑΠΟΛΟΤ, Γ. ΑΓΡΑΦΗΧΣΖ ΣΟΜΔΑ ΚΟΗΝΧΝΗΟΛΟΓΗΑ, ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΤΓΔΗΑ. Διζαγωγικές διεσκρινήζεις Ζ Παγθόζκηα Οξγάλσζε Τγείαο (Π.Ο.Τ) αλαγλώξηζε ηνλ νηθνγελεηαθό πξνγξακκαηηζκό όρη σο επηινγή αιιά σο αλαθαίξεην δηθαίσκα θάζε δεπγαξηνύ γηα εθνύζηα, ππεύζπλε, ζπλεηδεηή αλαπαξαγσγηθόηεηα θαη κείσζε ησλ εθηξώζεσλ. Λαλζαζκέλα αξθεηέο θνξέο έρεη ηαπηηζζεί κε ηνλ πεξηνξηζκό ησλ γελλήζεσλ ελώ θύξηνο ζηόρνο ηνπ είλαη ε παξνρή ζηα δεπγάξηα ππεύζπλεο πιεξνθόξεζεο γηα ηνλ θαζνξηζκό ηνπ επηζπκεηνύ αξηζκνύ παηδηώλ ζε θάζε νηθνγέλεηα. Αιιειέλδεην κε ην δηθαίσκα ηεο γπλαίθαο θαη ηνπ άλδξα ζηελ ελεκέξσζε είλαη θαη ε πξόζβαζε ζε αζθαιείο, απνηειεζκαηηθέο, πξνζηηέο θαη απνδεθηέο κεζόδνπο νηθνγελεηαθνύ πξνγξακκαηηζκνύ ηεο επηινγήο ηνπο θαζώο θαη ην δηθαίσκα γηα θαηάιιειεο ππεξεζίεο παξνρήο πξσηνβάζκηαο θξνληίδαο. ηηο ηερλνινγηθά αλαπηπγκέλεο ρώξεο ν νηθνγελεηαθόο πξνγξακκαηηζκόο έρεη θαζηεξσζεί κε λόκν όπσο θαη ζηε ρώξα καο (Ν. 1038/1980). Ζ ύπαξμε λόκσλ, ε δηαηύπσζε νδεγηώλ θαη θαηεπζύλζεσλ από ηελ Π.Ο.Τ δελ απνηεινύλ νπσζδήπνηε εγγπήζεηο γηα ηελ εθαξκνγή ηνπο θαζώο κηα ζεηξά από θνηλσληθό-πνιηηηζηηθά πξόηππα παξεκβαίλνπλ ώζηε λα ππάξρνπλ ζνβαξέο απνθιίζεηο από ην «ηδαληθό» ή ην «επηζπκεηό». Οη θνηλσληθό-πνιηηηζηηθέο ζπλζήθεο ζε θάζε ρώξα κνξθνπνηνύλ ηελ πνξεία ηνπ νηθνγελεηαθνύ πξνγξακκαηηζκνύ. Σν κνληέιν ηεο νηθνγέλεηαο, ην είδνο ησλ νηθνγελεηαθώλ ζρέζεσλ, νη νξηνζεηήζεηο ηνπ «αξζεληθνύ» θαη ηνπ «ζειπθνύ», νη ηύπνη εμνπζίαο κεηαμύ ησλ δύν θύισλ (gender), ην νηθνλνκηθό ππόβαζξν, θαζηζηνύλ ηνλ πξώην όξν ηνπ νηθνγελεηαθνύ

2 πξνγξακκαηηζκνύ αξθεηά ξεπζηό πξαγκαηνινγηθά θαη ελλνηνινγηθά (Αγξαθηώηεο, 2003). Πξνθύπηεη ινηπόλ ην δήηεκα πνηα είλαη ε απόζηαζε αλάκεζα ζηηο επηηαγέο ηεο Γεκόζηαο Τγείαο θαη ζηηο πξνζιήςεηο αληηιήςεηο ησλ θνηλσληθώλ νκάδσλ (πρ γπλαηθώλ) γηα ηηο δηάθνξεο πηπρέο ηνπ νηθνγελεηαθνύ πξνγξακκαηηζκνύ, όπσο απηέο ηεο αληηζύιιεςεο θαη ηεο έθηξσζεο. Δίλαη ινηπόλ απαξαίηεην λα γίλεη κηα δηάγλσζε ησλ πξαθηηθώλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αληηζύιιεςε θαη ηελ έθηξσζε ζηε ρώξα καο θαη λα ζπγθξηζεί κε άιιεο ρώξεο ώζηε λα πξνζδηνξηζζνύλ νη «παξεθθιίζεηο» θαη ζηε ζπλέρεηα λα αλαδεηεζνύλ νη θνηλσληθέο ηδηνηππίεο πνπ νδεγνύλ ζηηο δηαθνξνπνηήζεηο ηεο ειιεληθήο πεξίπησζεο. Σν άξζξν απηό είλαη δνκεκέλν πάλσ ζην πξναλαθεξόκελν ζρήκα : πξνζδηνξηζκόο ησλ δηαθνξνπνηήζεσλ θαη αλαδήηεζε ζηάζεσλ θαη αληηιήςεσλ ησλ γπλαηθώλ σο κηαο θνηλσληθήο νκάδαο εκπιεθόκελεο ζηε δηακόξθσζε πξαθηηθώλ θαη λνεκάησλ γηα ηελ αληηζύιιεςε. Η ελληνική ιδιοησπία ηελ Διιάδα ε θαζηέξσζε ηνπ λόκνπ θαη ε αλάπηπμε ησλ Κέληξσλ Οηθνγελεηαθνύ πξνγξακκαηηζκνύ θαζώο θαη ε λνκηκνπνίεζε ησλ εθηξώζεσλ ην 1986, ζεκαληηθά γεγνλόηα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ κέζα ζηε δεθαεηία ηνπ '80, ζα κπνξνύζαλ λα είραλ εληζρύζεη ηε δπλαηόηεηα ησλ γπλαηθώλ λα ειέγμνπλ ηε γνληκόηεηά ηνπο. Παξ όια απηά ε ρώξα καο παξακέλεη κηα από ηηο ρώξεο κε ηε ρακειόηεξε επηθξάηεζε ζηε ρξήζε ζύγρξνλσλ κεζόδσλ αληηζύιιεςεο θαη κε ηνλ πςειόηεξν αξηζκό εθηξώζεσλ αλάκεζα ζηηο ρώξεο ηεο Δπξώπεο ησλ Θα πξέπεη εδώ λα αλαθεξζεί όηη ζήκεξα ιεηηνπξγνύλ ζηε ρώξα καο 41 Κέληξα Οηθνγελεηαθνύ πξνγξακκαηηζκνύ, 12 από ηα νπνία βξίζθνληαη ζηελ επξύηεξε πεξηνρή Αζελώλ Πεηξαηώο, 3 ζηε Θεζζαινλίθε θαη 22 ζε λνζνθνκεία ηεο πεξηθέξεηαο. Ζ Κξήηε είλαη ην κνλαδηθό λεζί πνπ δηαζέηεη Κέληξα Οηθνγελεηαθνύ Πξνγξακκαηηζκνύ, 4 ζην ζύλνιν. Έλα κεγάιν κέξνο ηνπ πιεζπζκνύ εκηαζηηθώλ θαη αγξνηηθώλ πεξηνρώλ δελ έρεη πξόζβαζε ζε ππεξεζίεο Οηθνγελεηαθνύ Πξνγξακκαηηζκνύ αιιά θαη ηα Κέληξα πνπ ιεηηνπξγνύλ θπξίσο κέζα ζηα δεκόζηα λνζνθνκεία εζηηάδνπλ πεξηζζόηεξν ζηελ ελεκέξσζε θαη παξνρή ππεξεζηώλ γηα 1 ηηο ρώξεο ηεο Αλαηνιηθή Δπξώπεο ηα πνζνζηά ησλ εθηξώζεσλ είλαη πςειά (Kovacs, 1999) αλ θαη νξηζκέλεο ρώξεο όπσο ε Σζερία θαηάθεξαλ λα κεηώζνπλ ηνλ αξηζκό ησλ εθηξώζεσλ θαη εκθαλίδεη ζήκεξα ηα ρακειόηεξα πνζνζηά ζηελ Δπξώπε (Lazdane, 2005)

3 Παπ-ηεζη θαη καζηνγξαθίεο θαη ιηγόηεξν ζηελ ελεκέξσζε δεπγαξηώλ γηα ζέκαηα αληηζύιιεςεο (Μαξγαξηηίδνπ θαη ζπλ., 1991, Ioannidi Kapolou, 2004) Δίλαη γεγνλόο όηη ε αληηζύιιεςε ελδπλακώλεη ηηο γπλαίθεο θαζώο κεγηζηνπνηεί ηηο επηινγέο ηνπο θαη ηνπο δίλεη ηε δπλαηόηεηα λα ειέγρνπλ ηε γνληκόηεηα, ηε ζεμνπαιηθόηεηα, ηελ αλαπαξαγσγηθή ηνπο πγεία, θαη γεληθόηεξα ηε δσή ηνπο. Ζ αλαπαξαγσγή από επηινγή, όρη από ηύρε, είλαη βαζηθή πξνϋπόζεζε γηα ηελ πξναγσγή ηεο πγείαο ησλ γπλαηθώλ θαη ηελ ελίζρπζε ηεο πνηόηεηαο δσήο ηνπο. Αληίζεηα, ε απνπζία γλώζεσλ, κέζσλ ή δύλακεο, από πιεπξάο ησλ γπλαηθώλ, λα δηαρεηξηζηνύλ θαη λα ειέγρνπλ ηελ αλαπαξαγσγηθή ηνπο ηθαλόηεηα θαη πγεία απνηειεί επηβαξπληηθό παξάγνληα γηα ηελ θπζηθή, δηαλνεηηθή θαη θνηλσληθή επεκεξία θαη ιεηηνπξγηθόηεηα ηνπο (Fathalla, 1994). Ζ γπλαίθα ζηε ρώξα καο εκθαλίδεη κηα παζεηηθή ζηάζε ζηε ζεμνπαιηθή ζρέζε θαη δελ δηαπξαγκαηεύεηαη ζε ηζόηηκε βάζε ό,ηη έρεη ζρέζε κε ηελ ζεμνπαιηθή ηεο ζπκπεξηθνξά. Γηα παξάδεηγκα, ε ρξήζε ή όρη ηνπ πξνθπιαθηηθνύ εμαξηάηαη από ηηο πξνζέζεηο θαη κόλν ηνπ ζπληξόθνπ ηεο θαη ε ίδηα ζεσξεί όηη ν άλδξαο πξέπεη λα πξνκεζεπζεί, λα πξνηείλεη θαη λα ρξεζηκνπνηήζεη ην πξνθπιαθηηθό (Ησαλλίδε θαη ζπλ. 2005). Ζ έιιεηςε πξσηνβνπιίαο γηα ηνλ έιεγρν ηεο γνληκόηεηαο από ηε γπλαίθα παξάιιεια κε ηελ ειιηπή ελεκέξσζε ηνπ δεπγαξηνύ ζηηο αζθαιείο κεζόδνπο αληηζύιιεςεο έρνπλ σο απνηέιεζκα ε έθηξσζε λα απνηειεί αθόκα θαη ζήκεξα ηε βαζηθή κέζνδν νηθνγελεηαθνύ πξνγξακκαηηζκνύ (πκεσλίδνπ, 2000). Ζ Διιάδα καδί κε ηελ Απζηξία, ηελ Πνξηνγαιία θαη ην Λνπμεκβνύξγν ζπγθαηαιέγνληαη αλάκεζα ζηηο ρώξεο ηεο Δπξώπεο πνπ δελ έρνπλ αλαπηύμεη ζύζηεκα ειέγρνπ (surveillance) ησλ εθηξώζεσλ (Lazdane, 2005). Έηζη, αθξηβή ζηνηρεία γηα ην ζπλνιηθό αξηζκό ησλ εθηξώζεσλ ζηε ρώξα καο δελ ππάξρνπλ. ύκθσλα κε ηε Γεληθή Γξακκαηεία Ηζόηεηαο (2005) «ε ζπγθέληξσζε ζηνηρείσλ γηα ηνλ αξηζκό ησλ εθηξώζεσλ είλαη πνιύ δύζθνιε δηόηη παξά ηελ άξζε ηνπ πνηληθώο θνιάζηκνπ ηεο πξάμεο κε ηνλ λόκν 1609/86 νη ππνβαιιόκελεο ζε έθηξσζε εμαθνινπζνύλ λα δεηνύλ ηελ εθαξκνγή ηνπ ηαηξηθνύ απόξξεηνπ αθόκα θαη ζηηο θξαηηθέο καηεπηηθέο θιηληθέο». Σα ζηνηρεία πνπ δηαζέηεη ε Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία (ΔΤΔ) αλαθέξνληαη κόλν ζηηο εθηξώζεηο πνπ πξαγκαηνπνηνύληαη ζηα δεκόζηα λνζνθνκεία θαη αξηζκνύλ ιηγόηεξν από πεξηζηαηηθά εηεζίσο (ΔΤΔ

4 2002), ηα νπνία δελ αληηπξνζσπεύνπλ ηελ εηθόλα ηεο ρώξαο. Ζ Γεληθή Γξακκαηεία Ηζόηεηαο (2000), αλαθέξεη όηη ν πξαγκαηηθόο αξηζκόο ησλ εθηξώζεσλ ζηε ρώξα καο ππνινγίδεηαη λα θπκαίλεηαη κεηαμύ πεξηζηαηηθώλ θάζε ρξόλν. πγθξίλνληαο απηέο ηηο ηηκέο κε ηνπο δείθηεο γνληκόηεηαο, ηζρπξνπνηείηαη ε άπνςε όηη ν αξηζκόο ησλ εθηξώζεσλ ζηελ Διιάδα ηζνδπλακεί ή ππεξβαίλεη ηνλ αξηζκό ησλ γελλήζεσλ. Αλεπίζεκεο ζηαηηζηηθέο δείρλνπλ όηη ν εηήζηνο αξηζκόο ηνπο (πάλσ από ) είλαη ππεξδηπιάζηνο ηνπ αξηζκνύ ησλ γελλήζεσλ (Σαξιαδήο, 2001). ύκθσλα κε ηα παξαπάλσ ζηνηρεία θαίλεηαη λα αληηζηνηρνύλ πεξίπνπ εθηξώζεηο αλά γπλαίθεο ην ρξόλν, έηζη ε ρώξα καο παξνπζηάδεη έλα από ηα πςειόηεξα πνζνζηά ζηελ Δπξώπε, εάλ ζπγθξηζεί κε εθηξώζεηο αλά 1000 γπλαίθεο ζηελ Απζηξία, 25 αλά 1000 γπλαίθεο ζηελ Οιιαλδία θαη 10 αλά 1000 γπλαίθεο ζηελ Πνξηνγαιία, ρώξεο κε ζρεδόλ ίδην πιεζπζκό κε ηε ρώξα καο (Garcia- Sanchez et al, 2002). Αθξηβή ζηνηρεία δελ ππάξρνπλ θαη γηα ηε ρξήζε αληηζπιιεπηηθώλ κεζόδσλ, θαζώο δελ γίλεηαη ζπζηεκαηηθή θαηαγξαθή από θάπνην θνξέα αιιά ηα ζηνηρεία πνπ πξνθύπηνπλ από έξεπλεο, ηα αξρεία ησλ Κέληξσλ Οηθνγελεηαθνύ Πξνγξακκαηηζκνύ θαη ησλ καηεπηηθώλ θιηληθώλ ζπγθιίλνπλ ζηε δηαπίζησζε όηη ε ειιεληθή θνηλσλία δελ έρεη πηνζεηήζεη ηηο ζύγρξνλεο κεζόδνπο αληηζύιιεςεο (ράπη, ζπηξάι, δηάθξαγκα θιπ) πνπ πξσηνεκθαλίζηεθαλ ζηε ρώξα καο ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ Μόλν ην 2-3% ησλ γπλαηθώλ αλαπαξαγσγηθήο ειηθίαο ρξεζηκνπνηνύλ ην ράπη ζε αληίζεζε κε ην 30-40% ζηηο ρώξεο ηεο Γπηηθήο Δπξώπεο ελώ 4-10% ρξεζηκνπνηνύλ ην ζπηξάι. Ζ ρξήζε ηνπ πξνθπιαθηηθνύ θαη ε δηαθεθνκκέλε ζπλνπζία ήηαλ ζην παξειζόλ θαη ζπλερίδνπλ λα είλαη θαη ζήκεξα νη πην δηαδεδνκέλεο κέζνδνη αληηζύιιεςεο. Παξάιιεια θαη ε έθηξσζε ζπλερίδεη λα απνηειεί έλα «παξαδνζηαθό» κέζν απνθπγήο ηεο αλεπηζύκεηεο εγθπκνζύλεο θαη λα ζεσξείηαη σο κέζνδνο αληηζύιιεςεο (πκεσλίδνπ θαη ζπλ., 1997, Σαξιαηδήο, 2001, Ioannidi-Kapolou, 2004, Halkias, 2004, Paxson, 2004, Ησαλλίδε θαη ζπλ.,2005 ). Δλδεηθηηθά είλαη ηα ζηνηρεία πνπ πξνέθπςαλ από κειέηε πνπ δηεμήρζε ζε παλειιαδηθό δείγκα 4560 γπλαηθώλ, ειηθίαο 15-44, ζρεηηθά κε ηνπο θνηλσληθό-νηθνλνκηθνύο παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ αλαπαξαγσγή ζηελ Διιάδα. Σν 42% αλέθεξαλ ηελ έθηξσζε σο θπξηόηεξν αληηζπιιεπηηθό κέζν (πκεσλίδνπ θαη ζπλ., 1997).

5 ύκθσλα κε όιεο ηηο έξεπλεο ε ελεκέξσζε ζηε ρώξα καο είλαη αλεπαξθήο κε απνηέιεζκα νη αηειείο θαη ιαλζαζκέλεο γλώζεηο γηα ηελ αληηζύιιεςε θαη ηελ πξνζηαζία ηεο αλαπαξαγσγηθήο πγείαο λα έρνπλ νδεγήζεη ζηελ πεξηνξηζκέλε ρξήζε ζύγρξνλσλ αληηζπιιεπηηθώλ κεζόδσλ κε ζπλέπεηα ηε ζεκαληηθή αύμεζε ηνπ αξηζκνύ ησλ αλεπηζύκεησλ θπήζεσλ (Σαξιαηδήο, 2001). Σα ηειεπηαία επηδεκηoιoγηθά δεδoκέλα θαηαγξάθoπλ ζαθή αύμεζε ηoπ αξηζκoύ ησλ θπήζεσλ ζηελ εθεβεία. Σo πoζoζηό ησλ θπήζεσλ ήηαλ πεξίπoπ 5,3% ηo 1974, ηo 1992 αληηπξoζώπεπε ηo 10.3% θαη ηo 2002 πεξίπoπ ηo ίδηo, ηoπ ζπλόιoπ ησλ θπήζεσλ παξνπζηάδνληαο επίζεο πςειά πνζνζηά θαη ζηηο εθηξώζεηο ζηελ εθεβεία ( Κξεαηζάο Γ. θαη ζπλ., 2004). Απηά ηα ζηνηρεία νδήγεζαλ ηελ Δπηηξνπή γηα ηελ Δμάιεηςε ηελ Γηαθξίζεσλ θαηά ησλ Γπλαηθώλ (CEDAW) ζηελ Σξηαθνζηή έβδνκε ζπλεδξίαζε (15 Ηαλνπαξίνπ 2 Φεβξνπαξίνπ 2007) λα εθθξάζεη ηελ αλεζπρία ηεο γηα ην όηη, εμαηηίαο αλεπαξθνύο πξόζβαζεο ζε ππεξεζίεο νηθνγελεηαθνύ πξνγξακκαηηζκνύ θαη αληηζπιιεπηηθώλ κεζόδσλ ζπρλά ε έθηξσζε ρξεζηκνπνηείηαη από γπλαίθεο θαη λεαξά θνξίηζηα σο κέζνδνο ειέγρνπ ησλ γελλήζεσλ. Δπίζεο εμέθξαζε ηε ιύπε ηεο γηα ηελ έιιεηςε ζηνηρείσλ ζρεηηθά κε ηελ ζπρλόηεηα ησλ εθηξώζεσλ, ηαμηλνκεκέλσλ θαηά ειηθία θαη εζληθή νκάδα ησλ αηόκσλ πνπ ππνβάιινληαη ζε έθηξσζε ( Ανηιζύλληψη και έκηρωζη : Μια καηαγραθή ζηάζεων και ανηιλήψεων μέζα από ηις αθηγήζεις ηων γσναικών Δίλαη πνιύ δύζθνιν λα θαηαλνήζεη θαλείο ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ δεπγαξηνύ ζηε ρώξα καο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ απνθπγή ρξήζεο ζύγρξνλσλ κεζόδσλ αληηζύιιεςεο πνπ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ έθηξσζε ή ηελ νινθιήξσζε κηαο αλεπηζύκεηεο εγθπκνζύλεο. Αθόκα πην δύζθνια εξκελεύεηαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ εθήβσλ πνπ ζπλερίδνπλ λα παξνπζηάδνπλ πςειά πνζνζηά αλεπηζύκεησλ θπήζεσλ θαη εθηξώζεσλ. Πνιινί παξάγνληεο όπσο πξνζσπηθνί, θνηλσληθό-πνιηηηζηηθνί, κπνξνύλ λα ζπκβάιινπλ ζηε δηακόξθσζε απηήο ηεο ζπκπεξηθνξάο πνπ δελ κπνξνύλ λα αλαιπζνύλ ζε βάζνο θαζώο δελ ππάξρνπλ αξθεηέο πνηνηηθέο κειέηεο πνπ λα αθνξνύλ ζηε ζεμνπαιηθή θαη αλαπαξαγσγηθή ζπκπεξηθνξά ησλ Διιήλσλ ζήκεξα, ηδηαίηεξα ησλ γπλαηθώλ. Οξηζκέλα από ηα εξσηήκαηα πνπ αξθεηνί θνηλσληθνί επηζηήκνλεο πξνζπαζνύλ λα απαληήζνπλ είλαη : πώο νη γπλαίθεο ζηε ρώξα καο αληηιακβάλνληαη

6 θαη δηαρεηξίδνληαη ην ζώκα ηνπο, ηε ζεμνπαιηθόηεηα θαη ηελ αλαπαξαγσγηθή ηνπο ηθαλόηεηα; Τπάξρεη δηάζηαζε αλάκεζα ζηηο θνηλσληθέο αληηιήςεηο θαη πξνζδνθίεο θαη ηηο αηνκηθέο εκπεηξίεο θαη πξαθηηθέο; Πώο νη γπλαίθεο αληηιακβάλνληαη θαη εμαζθνύλ ηα δηθαηώκαηά ηνπο ζε ζρέζε κε ηελ αλαπαξαγσγηθή ηνπο πγεία, θαη ζε πνην βαζκό απηά ππόθεηληαη ζε πξνδηαγεγξακκέλεο πξαθηηθέο πνπ ηηο θαζνξίδνπλ ηα θνηλσληθό-πνιηηηζηηθά πξόηππα; Αλ ηα εξσηήκαηα ζεσξεζνύλ σο έγθπξα, πξνθύπηεη ην ζπκπιεξσκαηηθό εξώηεκα ησλ κεζόδσλ, ηερληθώλ θαη ζεσξηώλ ηθαλώλ λα απαληήζνπλ κε επάξθεηα ζηα εξσηήκαηα απηά. Παξαθάησ ζα παξαηεζνύλ ελδεηθηηθά επξήκαηα πνπ πξνέθπςαλ θπξίσο από πνηνηηθέο κειέηεο ηεο ζεμνπαιηθήο θαη αλαπαξαγσγηθήο πγείαο ησλ γπλαηθώλ ζηε ρώξα καο. ε πνηνηηθή έξεπλα πνπ πινπνηήζεθε ην 1999 από ηνλ Σνκέα Κνηλσληνινγίαο ηεο Δ..Γ.Τ, ζην πιαίζην ηνπ θνηλνηηθνύ πξνγξάκκαηνο INTERREG II (Αγξαθηώηεο θαη ζπλ. 2000), κε ζηόρν ηε δηεξεύλεζε ησλ πξνβιεκάησλ πγείαο ησλ γπλαηθώλ - κε έκθαζε ζηελ ζεμνπαιηθή θαη αλαπαξαγσγηθή πγεία, θαη ζε θαηλόκελα όπσο νη εθηξώζεηο θαη ε βία ζε εκηαζηηθή πεξηνρή ηεο ρώξαο πξνέθπςαλ νξηζκέλα ελδηαθέξνληαη ζηνηρεία. Ζ πνηνηηθή πξνζέγγηζε ηνπ ζέκαηνο θαη ζπγθεθξηκέλα ε Βηνγξαθηθή-Δξκελεπηηθή κέζνδνο 2, όπνπ ν αθεγεηήο δνκεί ηελ πνξεία δσήο ηνπ ζύκθσλα κε ηηο δηθέο ηνπ αλαθνξέο (Rosenthal 1991,1993, Fischer-Rosenthal, 1995, Schutze, 1992) επέηξεςε ηελ εκβάζπλζε ζε δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο ζηάζεηο θαη αληηιήςεηο ησλ γπλαηθώλ ζρεηηθά κε ηε δηαρείξηζε ηεο αλαπαξαγσγήο ζε ζπγθεθξηκέλα θνηλσληθό-πνιηηηζηηθά πιαίζηα θαη νη νπνίεο εληέιεη θάλεθε λα δηαδξακαηίδνπλ θαζνξηζηηθό ξόιν ζηελ πνξεία δσήο ησλ γπλαηθώλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε παξνπζίαζε ζα εζηηάζεη ζε δύν πνιύ ζεκαληηθά δεηήκαηα πνπ απαζρνινύλ ηνπο θνηλσληθνύο επηζηήκνλεο ζηε ρώξα καο, θαη ηα νπνία εκθαλίζζεθαλ σο θξίζηκα ζεκεία ζηελ πνξεία δσήο ησλ γπλαηθώλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα: ηελ αληηζύιιεςε θαη ηελ έθηξσζε. Δπηρεηξείηαη κηα απνηύπσζε ηνπ 2 Ζ κέζνδνο απηή βαζίδεηαη ζηε ζπιινγή ζηνηρείσλ κέζα από ηελ αθήγεζε ηεο ηζηνξίαο δσήο. Ζ αθεγεκαηηθή παξνπζίαζε ηεο ηζηνξίαο δσήο απνηειεί κηα δηαδηθαζία νξγάλσζεο ησλ εκπεηξηώλ ζε κηα ρξνληθή θαη ζεκαηηθή ζεηξά, ε νπνία έρεη λόεκα ζε ζρέζε κε απηά πνπ έρεη βηώζεη ν αθεγεηήο. Ζ θνηλσληθή ιεηηνπξγία ησλ βηνγξαθηώλ είλαη αθξηβώο λα παξέρνπλ ζηα άηνκα έλα πιαίζην πξνζαλαηνιηζκνύ, κέζα ζην νπνίν ηνπο δίλεηαη ε δπλαηόηεηα λα εξκελεύνπλ θαη λα θαηαλννύλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο, θαζώο θαη λα απνθηνύλ έλα ζεκείν αλαθνξάο ζηα ζπλερώο κεηαβαιιόκελα θνηλσληθά πιαίζηα από ην παξειζόλ, ην παξόλ αιιά θαη ην κέιινλ ηνπο.

7 ηξόπνπ κε ηνλ νπνίν νη ζπγθεθξηκέλεο γπλαίθεο κίιεζαλ γηα ηελ αλεπηζύκεηε εγθπκνζύλε θαη ηελ έθηξσζε ζην δεδνκέλν θνηλσληθό-πνιηηηζηηθό πεξηβάιινλ. Απηή ε θαηαγξαθή είλαη ζεκαληηθή γηαηί δίλεη κηα εηθόλα γηα ην πώο βηώλνπλ νη γπλαίθεο απηή ηελ εκπεηξία πνπ ηειηθά ηηο νδεγεί ζε πεξηνξηζκέλεο επηινγέο δσήο. Οι αθηγήζεις Οη γπλαίθεο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα (13) αλαθέξζεθαλ αξρηθά ζηελ έιιεηςε ελεκέξσζεο γηα ηηο κεζόδνπο αληηζύιιεςεο θαη ζην γεγνλόο όηη πνηέ δελ ηηο ρξεζηκνπνίεζαλ εθείλεο ή ν ζύληξνθόο ηνπο. Όιεο αλέθεξαλ όηη ε εγθπκνζύλε πνπ πξνέθπςε γηα κεξηθέο πξηλ από ην γάκν, ελώ γηα άιιεο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ γάκνπ, δελ ήηαλ πξνγξακκαηηζκέλε. Όκσο απηή ε αλεπηζύκεηε εγθπκνζύλε ζηέξεζε ηηο γπλαίθεο από ζπλεηδεηέο επηινγέο θαη ηηο νδήγεζε ζε κηα πνξεία δσήο πνπ δεκηνπξγήζεθε κε αθνξκή απηό ην γεγνλόο, αλεμάξηεηα από ηε ζέιεζε θαη ηηο επηζπκίεο ηνπο. Μέζα από ηηο αθεγήζεηο ησλ γπλαηθώλ θάλεθε όηη ε εκπεηξία ηεο αλεπηζύκεηεο εγθπκνζύλεο, θαη νη επηινγέο πνπ εμαζθνύληαη ζε ζρέζε κε απηήλ, απνηεινύλ θξίζηκν ζεκείν θακπή ζηελ δσή ηνπο. Σν παξαθάησ απόζπαζκα από ηελ αθήγεζεο ηεο Αθξνδίηεο είλαη ελδεηθηηθό ηνπ ηξόπνπ πνπ πεξηέγξαςαλ νη πεξηζζόηεξεο γπλαίθεο ηελ ειιηπή πιεξνθόξεζε γηα ηηο κεζόδνπο αληηζύιιεςεο θαη ηηο ζπλέπεηεο πνπ αθνινπζνύλ: «Μοσ έλεγαν [θίιεο] δσο μέρες πριν ηην περίοδο δεν μένεις έγκσος, κάνε ελεύθερα έρωηα, εγώ ηο θοβόμοσν και μοσ έλεγαν ζίγοσρα κάνε. Ε, αρραβωνιαζμένη ήμοσν, λεω άνηε ας δοκιμάζοσμε.. Κι έμεινα έγκσος. Εκείνη ηη ζηιγμή δεν ηο θέλαμε αλλά αθού ήρθε πανηρεσηήκαμε» Από ηελ άιιε πιεπξά ε εκπεηξία ηεο έθηξσζεο αλ θαη δελ ήηαλ επράξηζηε, όπσο παξαδέρνληαη νη ίδηεο, σζηόζν επαλαιακβάλεηαη, θαηά θύξην ιόγν σο απνηέιεζκα ηνπ όηη κεηά ηελ αλεπηζύκεηε εγθπκνζύλε δελ αθνινπζήζεθε ζπζηεκαηηθά κία αζθαιήο κέζνδνο αληηζύιιεςεο. Σν ραξαθηεξηζηηθό απηό ηεο έιιεηςεο γλώζεσλ θαη δεμηνηήησλ ζε ζέκαηα αληηζύιιεςεο εμαθνινπζεί λα πθίζηαηαη θαη κεηά ηελ εκπεηξία ηεο (πξώηεο) έθηξσζεο ή ηελ ηεθλνπνίεζε, ώζηε νξηζκέλεο γπλαίθεο πεξηγξάθνπλ θαηαζηάζεηο επαλαιακβαλόκελσλ εθηξώζεσλ, αθόκε θαη ζην πιαίζην ηνπ γάκνπ. Δλδεηθηηθό είλαη ην παξαθάησ απόζπαζκα από ηελ αθήγεζε ηεο Μαξίαο:

8 «Να ζοσ πω, ζηη δεύηερη έκηρωζη δεν ένοιωζα ηόζο άζτημα (ήηαλ ήδε παληξεκέλε κε έλα παηδί). Αλλά εκείνη ηην πρώηη [ζηε Β Λπθείνπ] τάλια, τάλια, τάλια.τόηε βέβαια δεν ήθελα με καμία κσβέρνηζη να κάνω παιδί. Ούηε ποσ μοσ περνούζε από ηο μσαλό.. δεν ηο ήθελα καθόλοσ [ηελ Γ Λπθείνπ όηαλ έκεηλε μαλά έγθπνο παληξεύηεθαλ]. Απόπειρες ερμηνείας Οη αθεγήζεηο ησλ γπλαηθώλ επηβεβαηώλνπλ επξήκαηα θαη πνζνηηθώλ εξεπλώλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζεμνπαιηθή ζπκπεξηθνξά. ε παλειιαδηθή έξεπλα κε ζηόρν ηε δηεξεύλεζε ηεο ζεμνπαιηθήο ζπκπεξηθνξάο ζε ζρέζε κε ηελ πξόιεςε ηνπ AIDS, ζηελ ελόηεηα πνπ αθνξνύζε κόλν γπλαίθεο, ξσηήζεθαλ εάλ είραλ ζην παξειζόλ ηνπο θάπνηα εγθπκνζύλε θαη ζηε ζπλέρεηα εάλ είραλ πξνβεί ζε θάπνηα έθηξσζε. Δίλαη ελδεηθηηθό ην γεγνλόο όηη από ηηο 673 γπλαίθεο πνπ δήισζαλ όηη είραλ εκπεηξία εγθπκνζύλεο, κόλν ην 23,5% αλέθεξαλ όηη επηζπκνύζαλ απηή ηελ εγθπκνζύλε ηε ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή πνπ πξνέθπςε Γηα ηηο ππόινηπεο επξόθεηην γηα θαζαξά αλεπηζύκεηε εγθπκνζύλε πνπ απνθάζηζαλ λα κελ ηελ δηαθόςνπλ. Πην ζπγθεθξηκέλα. 65 γπλαίθεο δήισζαλ όηη ζα πξνηηκνύζαλ λα αλέβαιαλ γηα ιίγν απηή ηελ εγθπκνζύλε ελώ 129 γπλαίθεο νκνιόγεζαλ όηη δελ ήζειαλ θαζόινπ ηελ εγθπκνζύλε εθείλε ηελ πεξίνδν πνπ ζπλέβε, παξ όια απηά δελ ηελ δηέθνςαλ. ηελ εξώηεζε γηα ην εάλ είραλ θάλεη ηνπιάρηζηνλ κηα έθηξσζε γηα ηαηξηθνύο ή πξνζσπηθνύο ιόγνπο, ην 14,5% ηνπ δείγκαηνο (279 γπλαίθεο) απάληεζαλ ζεηηθά (Ησαλλίδε θαη ζπλ., 2005). Ζ Paxson (2004), ζηελ εζλνγξαθηθή κειέηε ηεο ζηελ πεξηνρή Αζελώλ γηα ηε κεηξόηεηα θαη ηνλ νηθνγελεηαθό πξνγξακκαηηζκό, ππνζηεξίδεη όηη ε επηθξάηεζε ησλ παηξηαξρηθώλ αληηιήςεσλ θαη όρη ε έιιεηςε γλώζεσλ θαζνξίδνπλ πεξηζζόηεξν ηελ αλαπαξαγσγηθή δσή ησλ Διιελίδσλ. Όπσο αλαθέξεη, νη πεξηζζόηεξεο γπλαίθεο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλά ηεο, πεξηέγξαςαλ ηελ έθηξσζε σο «αηπρή ιύζε» ζε κηα άθαηξε εγθπκνζύλε θαη σο «αλαγθαίν θαθό» πνπ επηβάιιεηαη από ην παηξηαξρηθό κνληέιν δηαθπιηθώλ ζρέζεσλ. Οη κεζήιηθεο γπλαίθεο αλέθεξαλ όηη νη ζεμνπαιηθέο ζρέζεηο θαη νη αληηζπιιεπηηθέο κέζνδνη πνπ αθνινπζνύλ δελ ζρεηίδνληαη κε πξνζσπηθέο επηινγέο ή απνθάζεηο αιιά πξόθεηηαη γηα ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ

9 κπνξνύλ λα ραξαθηεξηζηνύλ «παξαδνζηαθέο» ή «κνληέξλεο» θαη είλαη «αλακελόκελεο» από ην θνηλσληθό -πνιηηηζηηθό πιαίζην ζην νπνίν αλήθνπλ. Δίλαη γεγνλόο όηη ε Διιεληθή θνηλσλία θαη πνιηηεία ζπλερίδνπλ λα έρνπλ ραξαθηεξηζηηθά πνπ κπνξνύλ λα ζεσξνύλ σο παηξηαξρηθά θαη νη επηπηώζεηο ηεο παξαδνζηαθήο θνηλσλίαο είλαη εκθαλείο ζηηο δηαθπιηθέο ζρέζεηο αλ θαη ζε αηνκηθό επίπεδν νη ζρέζεηο απηέο δηαθξίλνληαλ πάληνηε από πεξηζζόηεξε ηζόηεηα. (Μαξάηνπ - Αιηκπξάληε,1999). Ο έιεγρνο ηεο ζεμνπαιηθόηεηαο ησλ γπλαηθώλ από ην νηθνγελεηαθό θαη θνηλσληθό πεξηβάιινλ ήηαλ, θαη παξακέλεη ζε κηθξόηεξν βαζκό ζήκεξα ζηηο κεαζηηθέο πεξηνρέο, κηα θνηλσληθά απνδεθηή πξαθηηθή. Οη αθεγήζεηο ησλ γπλαηθώλ ζηξέθνληαη γύξσ από ην ζέκα ηνπ ειέγρνπ ηεο ζεμνπαιηθόηεηαο από ην νηθνγελεηαθό θαη ην θνηλσληθό πεξηβάιινλ. ηνλ έιεγρν ηεο ζεμνπαιηθόηεηαο απνδίδεηαη θαη ε πςειή ρξήζε ηεο δηαθεθνκκέλεο ζπλνπζίαο από ηηο Διιελίδεο από ηελ Paxson (2004). ύκθσλα κε ηελ ίδηα, ε κέζνδνο απηή, εκπεξηέρεη ηνλ θνηλσληθό έιεγρν ηεο ζεμνπαιηθήο πξάμεο αθνύ εθαξκόδεηαη «έμσ» από ην γπλαηθείν ζώκα. Ζ Halkias (2004) πνπ κειέηεζε ηελ έθηξσζε κε νξίδνληα ην δεκνγξαθηθό πξόβιεκα ηεο ρώξαο, αλαθέξεη όηη όιεο ζρεδόλ νη γπλαίθεο πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλά ηεο αλέθεξαλ όηη επζπλόηαλ θαη εθείλεο γηα ηελ αλεπηζύκεηε εγθπκνζύλε πνπ νδήγεζε ζε έθηξσζε αιιά όηη ην θηαίμηκν αλήθε βαζηθά ζηνλ άλδξα. Παξαθάησ ε ίδηα εξκελεύεη απηή ηελ ηάζε ηεο γπλαίθαο λα θαηεγνξήζεη ηνλ άλδξα ζαλ κηα αλάγθε λα εθθξάζεη κηα θαηεγνξία πξνο ηνλ άλδξα γηα άιιεο ζπκπεξηθνξέο πνπ ηελ έρνπλ πιεγώζεη θαη πνπ είλαη εθείλνο ππεύζπλνο. Από ηελ άιιε πιεπξά ην γεγνλόο όηη ε γπλαίθα ζεσξεί θαη ηνλ εαπηό ηεο ππεύζπλν πηζαλόλ λα ζρεηίδεηαη κε πνιηηηζηηθά θαζνξηζκέλα αηζζήκαηα ελνρήο γηα ηελ αλαδήηεζε θαη ηθαλνπνίεζε ηεο δηθήο ηεο εδνλήο. Ζ Ναδίξε Γ. (1994) πξνζπάζεζε λα αλαιύζεη απηή ηε ζπκπεξηθνξά βαζηδόκελε θπξίσο ζην ρώξν ηεο Φπρνινγίαο. πζρέηηζε ηελ πξαθηηθή ηνπ δεπγαξηνύ γηα ηελ απνθπγή κεζόδσλ αληηζύιιεςεο κε ηελ «αληίζηαζε» ζηε ζπκβνιηθή θαη πξαγκαηηθή έλλνηα ηεο κνληέξλαο αληηζύιιεςεο έλαληη ζηνλ παξαδνζηαθό ζεκαληηθό ξόιν ηεο κεηξόηεηαο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία. Όπσο αλαθέξεη, ε αλεπηζύκεηε εγθπκνζύλε αλαδύεη ηελ έθδειε θαη αζπλείδεηε αλάγθε αλδξώλ θαη γπλαηθώλ λα απνδείμνπλ ηελ

10 ηθαλόηεηα ηεο γνληκόηεηάο ηνπο απέλαληη ζηηο κνληέξλεο κεζόδνπο αληηζύιιεςεο πνπ ηελ ζέηνπλ, έζησ θαη πξνζσξηλά ζε ακθηζβήηεζε. Οη παξαπάλσ εξκελείεο ζπκβάιινπλ ελ κέξεη ζηελ θαηαλόεζε πηπρώλ ηεο ζπκπεξηθνξάο ηεο ειιελίδαο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηνλ έιεγρν ηεο γνληκόηεηάο ηεο θαη ηε ζεμνπαιηθή ζπκπεξηθνξά ηεο γεληθόηεξα. Δίλαη όκσο αθόκα δύζθνιν λα εκβαζύλεη θαλείο ζηα αίηηα πνπ νδεγνύλ ζηηο ζπγθεθξηκέλεο πξαθηηθέο νη νπνίεο ζπλερίδνληαη θαζώο δελ ππάξρεη ζπζηεκαηηθή ελεκέξσζε από ηελ πνιηηεία ή άιινπο αξκόδηνπο θνξείο. Παξάιιεια, ην γπλαηθείν θίλεκα έρεη αηνλήζεη αθνινπζώληαο ηηο ηάζεηο ησλ Γπηηθώλ ρσξώλ. Έηζη, ην ελδηαθέξνλ ησλ γπλαηθείσλ νξγαλώζεσλ απηή ηε ζηηγκή εζηηάδεηαη ζε ζέκαηα όπσο ε άξζε ησλ δηαθξίζεσλ θαηά ησλ γπλαηθώλ ζε όια ηα επίπεδα, ε θαηαπνιέκεζε ηεο βίαο ζηελ νηθνγέλεηα, ε παξάλνκε δηαθίλεζε γπλαηθώλ (trafficking) θιπ αθήλνληαο ηελ έθηξσζε εθηόο ησλ ζεκάησλ πνπ απαηηνύλ άκεζε θηλεηνπνίεζε. σμπεράζμαηα Από ηε κειέηε ησλ ζηάζεσλ θαη αληηιήςεσλ ησλ γπλαηθώλ είλαη εκθαλέο όηη νη πξνζσπηθέο αληηιήςεηο θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηε ζεμνπαιηθή θαη αλαπαξαγσγηθή πγεία είλαη βαζηά ξηδσκέλεο ζε δεδνκέλα θνηλσληθό-πνιηηηζηηθά πιαίζηα πνπ δηακνξθώλνπλ ηηο επηινγέο ησλ γπλαηθώλ ζε απηά ηα ζέκαηα. Με ηελ έλαξμε ηεο ζεμνπαιηθήο ηνπο δσήο νη γπλαίθεο απηέο αληηκεησπίδνπλ ηελ άγλνηα ηόζν γηα ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπ ζώκαηνο όζν θαη γηα ηηο κεζόδνπο αληηζύιιεςεο θαη ηα κέηξα πξνζηαζίαο ηεο αλαπαξαγσγηθήο ηνπο πγείαο. Οη γπλαίθεο αλαπαξάγνπλ ηηο θνηλσληθέο αμίεο θαη επηηαγέο πνπ πξνβάιινληαη πάλσ ζην γπλαηθείν ζώκα θαη ηελ αλαπαξαγσγή παξόηη αλαγλσξίδνπλ θαη αλαθέξνπλ ηελ έιιεηςε ελεκέξσζεο ζε ζέκαηα νηθνγελεηαθνύ πξνγξακκαηηζκνύ σο κηα από ηηο θπξηόηεξεο αηηίεο πνπ ζπλέβαιε ζε κηα πνξεία δσήο ρσξίο επηινγέο. Ζ απνπζία πξνγξακκάησλ ζεμνπαιηθήο αγσγήο ζηα ζρνιεία επζύλεηαη ζε έλα κεγάιν κέξνο γηα ηελ έιιεηςε γλώζεσλ θαη δεμηνηήησλ απηώλ ησλ γπλαηθώλ ζρεηηθά κε ηελ αλαπαξαγσγηθή ηνπο πγεία. Έηζη, αλαπαξάγνληαη νξηζκέλα ζηεξεόηππα πνπ ηώξα όκσο

11 έξρνληαη αληηκέησπα κε έλα ιηγόηεξν παξαδνζηαθό θαη πεξηζζόηεξν κνληέξλν ή κεηακνληέξλν ηξόπν θνηλσληθήο δσήο. Όπσο αλαθέξεη ε Διιεληθή Δηαηξεία Παηδηθήο θαη Νεαληθήο Γπλαηθoιoγίαο, ε κείσζε ηεο κέζεο ειηθίαο ηεο εκκελαξρήο θαη ε ειάηησζε ηεο ειηθίαο έλαξμεο ηεο ζεμoπαιηθήο δξαζηεξηόηεηαο, θαζηζηoύλ αλαγθαία ηε ζέζπηζε πξoγξακκάησλ ζεμoπαιηθήο δηαπαηδαγώγεζεο θαη ελεκέξσζεο γηα ηηο αληηζπιιεπηηθέο κεζόδoπο θαζώο θαη ηελ αύμεζε ηoπ αξηζκoύ ησλ θέληξσλ oηθoγελεηαθoύ πξoγξακκαηηζκoύ. Ζ βαζύηεξε γλώζε ησλ ηαηξηθώλ, θoηλσληθώλ θαη ςπρoιoγηθώλ πξoβιεκάησλ πoπ κπoξεί λα δεκηoπξγήζεη ε θύεζε θαη ε έθηξσζε ζηηο έθεβεο ζα κείσλε ζηo ειάρηζηo ηηο αλεπηζύκεηεο εγθπκoζύλεο, απoηξέπoληαο ηηο κε επηζπκεηέο γελλήζεηο ή εθηξώζεηο Σίζεηαη βέβαηα ην δήηεκα ζε πνην βαζκό ε ζεμνπαιηθή αγσγή ζα κπνξνύζε λα ζπκβάιιεη όηαλ πνιινί άιινη παξάγνληεο θαζνξίδνπλ ηηο ζηάζεηο θαη ηηο αληηιήςεηο ησλ γπλαηθώλ. Ζ απάληεζε δελ είλαη εύθνιε, ζα απαηηεζνύλ πνιιέο δξάζεηο θαη παξεκβάζεηο αιιά θαη θνηλσληθέο πξσηνβνπιίεο ζε πνιιά επίπεδα γηα λα κεηαβιεζνύλ ηα πνιηηηζηηθά πξόηππα θαη νη θαλόλεο πνπ ηζρύνπλ ζην ρώξν ηεο αληηζύιιεςεο. Οη γπλαίθεο απνηεινύλ ην βαζηθό πιεζπζκό γηα ηέηνηνπ είδνπο βαζηέο κεηαβνιέο, σζηόζν δελ είλαη ε κόλε νκάδα. Έλαο παξάγνληαο γηα ηελ αύμεζε ηεο πηζαλόηεηαο κεηαβνιώλ πξνο κηα πην πγηή ζεμνπαιηθή δσή είλαη απηόο ηεο έξεπλαο. Μηα πην ζπζηεκαηηθή θαη καθξόρξνλε πξνζέγγηζε κε δηαθόξνπο κεζόδνπο θαη ζε δηαθνξεηηθνύο πιεζπζκνύο γπλαηθώλ (θαη αλδξώλ) ζα έδηλε κηα πην ζπλεθηηθή εηθόλα ηνπ θαηλνκέλνπ. Ζ βηνγξαθηθή κέζνδνο κπνξεί λα ζεσξεζεί σο δείγκα- πξώην βήκα πξνο απηή ηελ θαηεύζπλζε.

12 Βιβλιογραθία Agrafiotis D, (1998) The human body: Socio-cultural Variations. The Santorini Symposium on the Psychological and Ethical Problems of Assisted Reproduction Technology, the Greek Committee for Applied Ethics, Santorini, Αγξαθηώηεο Γ., (2003) Τγεία, αξξώζηηα, θνηλσλία. Σππσζήησ, Αζήλα. Αγξαθηώηεο Γ., Ησαλλίδε Καπόινπ Δ., Σζειέπε Υ., Πάληδνπ Π. (2000) εμνπαιηθή Τγεία ησλ Γπλαηθώλ ζηελ Δθεβεία θαη Αλαπαξαγσγηθή Ζιηθία ηνπ Ννκνύ εξξώλ (INTERREG II / ΓΗΚΔΓΤ εξξώλ). Δξεπλεηηθή Μνλνγξαθία Νν. 21, εηξά «Κνηλσληνινγία ηεο Τγείαο». Σνκέαο Κνηλσληνινγίαο, Δζληθή ρνιή Γεκόζηαο Τγείαο, Αζήλα. Γεληθή Γξακκαηεία Ηζόηεηαο (2005) 6 ε Δζληθή Έθζεζε ηεο Διιάδαο. Πεξίνδνο Πξνο ηελ Δπηηξνπή ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ Δμάιεηςε ησλ Γηαθξίζεσλ θαηά ησλ Γπλαηθώλ, Αζήλα. Γεληθή Γξακκαηεία Ηζόηεηαο (2005) 4 ε θαη 5 ε Δζληθή Έθζεζε ηεο Διιάδαο. Πεξίνδνο Πξνο ηελ Δπηηξνπή ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ Δμάιεηςε ησλ Γηαθξίζεσλ θαηά ησλ Γπλαηθώλ, Αζήλα. Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία Διιάδνο ΔΤΔ (2002) ηαηηζηηθή Δπεηεξίδα ηεο Διιάδνο ΔΤΔ, Αζήλα. Fathalla M. F. (1994) Fertility Control Technology: A Women-Centred Approach. Ηn Population Policies Reconsidered: Health, Empowerment and Rights (ch.16). Harvard School of Public Health, Βoston. Fischer-Rosenthal G. (1995) The problem with identity: Biography as Solution to Some (post)-modernist Dilemmas. In: Comenius, 15, Garcia-Sanchez I., Prinzon- Pulido S, van Mens L, de Schutter M. (2002) Situation analysis: European overview. In: van Mens L, Garcia-Sanchez I, de Schutter M., Prinzon- Pulido S. (Eds) Prevention of HIV and STIs among Women in Europe, Women s Network PHASE. Utrecht, Plantijn Casparie, Halkias A. (2004) The empty cradle of Democracy. Sex, abortion, and nationalism in modern Greece. Duke University Press, London. Ioannidi E., Kampriani E., Agrafiotis D. (2002) PHASE Country Report: Greece. InVan Mens L., Garcia-Sanchez I., de Schutter M., Pinzon Pulido S. (Δds) Prevention of HIV and STI s among Women in Europe. Women s Network PHASE, Utrecht, Plantijn Casparie, Ioannidi Kapolou E. (2004) Use of Contraception and Abortion in Greece: A Review. In: Marge Berer (Eds) Abortion Law, Policy and Practice in Transition, Reproductive Health Matters, 12 (24), supplement,

13 Ησαλλίδε Καπόινπ Δ., Αγξαθηώηεο Γ. (2005) εμνπαιηθόηεηα (εο) ζηα ρξόληα ηεο Αβεβαηόηεηαο θαη ηνπ AIDS, Δθδόζεηο Πνιύηξνπνλ, Αζήλα. Κξεαηζάο Γ., Γειεγεώξνγινπ Δ. (2004) εμνπαιηθή δηαπαηδαγώγεζε, αληηζύιιεςε, θπήζεηο θαη εθηξώζεηο ζηελ εθεβεία. 14 ν Παγθόζκην πλέδξην Παηδηθήο θαη Δθεβηθήο Γπλαηθνινγίαο, Αζήλα. Kovacs L. (1999) From abortion to Contraception in Europe. European Journal of Contraception and Reproductive Health Care, 4 (4): Lazdane G. (2005) Abortion in Europe: Ten Years after Cairo. Entre Nous, The European Magazine for Sexual and Reproductive Health, 59: 4-6. Μαξάηνπ Αιηκπξάληε Λ. (1999) Ζ νηθνγέλεηα ζηελ Αζήλα : Οηθνγελεηαθά πξόηππα θαη ζπδπγηθέο πξαθηηθέο. Δζληθό Κέληξν Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ (ΔΚΚΔ), Αζήλα. Μαξγαξηηίδνπ Β., Μεζζελαίνπ Δ., (1991) Αμηνιόγεζε ησλ Κέληξσλ Οηθνγελεηαθνύ Πξνγξακκαηηζκνύ, Διιεληθή Δηαηξεία Οηθνγελεηαθνύ Πξνγξακκαηηζκνύ, Αζήλα. Ναδίξε Γ. (1994) Έθηξσζε: Αλαπόθεπθηε Δκπεηξία ζηε Εσή ηεο Διιελίδαο; Γίλε, 7, Paxson H. (2004) Making Modern Mothers. Ethics and Family Planning in Urban Greece. University of California Press, Los Angeles. Rosenthal G. (1991) German War Memories: Narrability and the Biographical and Social Functions of Remembering. In: Oral History, 19 (2) Rosenthal G. (1993)Reconstruction of life stories. Principles of selection in generating stories for narrative biographical interviews. In: The Narratives Study of Lives. Sage, 1 (1), Schutze F. (1992) Pressure and Guilt: The Experience of a Young German Soldier in W.W.II and its Biographical Implication. In: International Sociology, l7, 2 & 3, ; πκεσλίδνπ Υ. θαη ζπλ. (1997), Κνηλσληθνί νηθνλνκηθνί πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο ηεο γνληκόηεηαο ζηελ Διιάδα. Σόκνο Β, Δζληθό Κέληξν Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ (ΔΚΚΔ), Αζήλα. πκεσλίδνπ Υ., θαη ζπλ (2000) Δπηζπκεηό θαη Πξαγκαηηθό Μέγεζνο Οηθνγέλεηαο. Γεγνλόηα ηνπ θύθινπ δσήο. Μηα δηαρξνληθή πξνζέγγηζε: Δζληθό Κέληξν Κνηλσληθώλ Δξεπλώλ. εηξά Γεκνγξαθηθώλ Μειεηώλ, Αζήλα. Σαξιαηδήο Β. (2001)Αληηζύιιεςε θαη Αλαπαξαγσγηθή Τγεία. Νέα Τγεία, 34, ζει. 6. Γιεσθύνζεις ζηο Γιαδίκησο Γεληθή Γξακκαηεία Ηζόηεηαο -

14 Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination - Διιεληθή Δηαηξεία Παηδηθήο θαη Νεαληθήο Γπλαηθoιoγίαο