ΕΜΒΙΟΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ. Ηλεκτρομαγνθτικι ακτινοβολία και υγεία

Transcript

1 ΕΜΒΙΟΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ Ηλεκτρομαγνθτικι ακτινοβολία και υγεία π. Γεώξγηνο Αλαγλσζηόπνπινο Δεκνθξίηεην Παλεπηζηήκην Θξάθεο 1. Ειςαγωγι Οι ςειςμοί υπιρξαν μεταξφ των πιο καταςτροφικϊν φυςικϊν καταςτροφϊν ςτθν ανκρϊπινθ ιςτορία. Τελευταίεσ μελζτεσ ζχουν δείξει ότι πζραν των τρομερϊν άμεςων καταςτροφϊν (κάνατοι, τραυματιςμοί, καταςτροφζσ οικιϊν και εγκαταςτάςεων κλπ) οι ψυχολογικζσ επιδράςεισ (άγχοσ, κατάκλιψθ, προβλιματα διανοθτικισ υγείασ κλπ) είναι επίςθσ ςοβαρζσ για ςθμαντικό τμιμα του προςβαλλόμενου πλθκυςμοφ (Zhang et al. 2012, Wang και Han 2009, Kun et al. 2009). Οι ανωτζρω ψυχολογικζσ ψυχικζσ διαταραχζσ είναι μετατραυματικά φαινόμενα, δθλαδι καταςτάςεισ που δθμιουργικθκαν εξ αιτίασ των καταςτροφϊν που προθγικθκαν και τθσ αίςκθςθσ τθσ (ξαφνικισ) απϊλειασ. Τα θλεκτρομαγνθτικά (ΗΜ) φαινόμενα ζχουν αναδειχκεί μζςω τθσ ςφγχρονθσ ζρευνασ ωσ ιςχυροί παράγοντεσ ςε ποικίλεσ μεταβολζσ ςτο περιβάλλον και ςτθν ανκρϊπινθ υγεία. Τόςο οι φυςικζσ θλεκτρομαγνθτικζσ επιδράςεισ ςτθν (ςωματικι και ψυχικι) υγεία του ανκρϊπου, όςο και οι διαγνωςτικζσ κεραπευτικζσ τεχνικζσ που ςτθρίηονται ςτον θλεκτρομαγνθτιςμό υπιρξε το κεμζλιο τελευταίων ερευνϊν που εξζταςαν τθν πικανι ςυςχζτιςθ τθσ ςειςμικότθτασ με τθν ψυχικι υγεία των (Anagnostopoulos et al., 2015). Στθν ςυνζχεια προβαίνουμε ςε μια ςφντομθ αναφορά ςτα εξισ ιδθ γνωςτά φαινόμενα, που νοθματοδοτοφν και τθν πικανι ςυςχζτιςθ μεταξφ ςειςμικότθτασ και ψυχικισ υγείασ: (1) θ ςωματικι και ψυχικι υγεία επθρεάηεται από εν γζνει θλεκτρομαγνθτικζσ μεταβολζσ, (2) οι ςειςμοί ςυνοδεφονται από ζντονα ΗΜ φαινόμενα που παρατθροφνται ςτο ζδαφοσ, τθν ατμόςφαιρα, τθν ιονόςφαιρα και τισ μαγνθτοςφαιρικζσ ηϊνεσ ακτινοβολίασ (Van Allen). 2. Ηλεκτρομαγνθτικι ακτινοβολία και ςωματικι/ψυχικι υγεία Η ανκρϊπινθ ηωι επθρεάηεται από πολλζσ παραμζτρουσ. Το πιο γνωςτό ςτο ευρφ κοινό φαινόμενο είναι θ επιβλαβισ επιρροι τθσ (θλεκτρομαγνθτικισ) υπεριϊδουσ θλιακισ ακτινοβολίασ, λόγω τθσ μείωςθσ του ςτρϊματοσ του όηοντοσ.

2 Είναι επίςθσ γνωςτό ότι μεγάλο πλικοσ μελετϊν ζχουν υποςτθρίξει ότι θ γεωμαγνθτικι δραςτθριότθτα επθρεάηει αςκζνειεσ του νευρικοφ ςυςτιματοσ, όπωσ τθν αςκζνεια Πάρκινςον, διανοθτικό-ςυμπεριφορειακζσ αςκζνειεσ και πικανόν τθν διάρκεια ηωισ (Cornelissen et al. 2002). Επιπλζον, υπάρχουν ενδείξεισ ότι ο μινασ γζννθςθσ επθρεάηει τθν ςχιηοφρζνεια, τισ διπολικζσ διαταραχζσ και τθν ςκλιρυνςθ κατά πλάκασ (Torrey et al. 1997). Ασ ςθμειωκεί ο ετιςιοσ κφκλοσ επθρεάηει μεταβάλει τόςο τθν προςπίπτουςα ςτθν Γθ θλιακι ΗΜ ακτινοβολία όςο και τθν γεωμαγνθτικι δραςτθριότθτα. Αρκετοί επιςτιμονεσ ζχουν παρουςιάςει ενδείξεισ ότι ο ενδεκαετισ θλιακόσ κφκλοσ, που ςχετίηεται με τθν μεταβολι του θλιακοφ μαγνθτικοφ πεδίου, τον αρικμό των θλιακϊν κθλίδων και τθν γεωμαγνθτικι δραςτθριότθτα, παίηει ςθμαντικό ρόλο ςε κρίςιμεσ περιόδουσ τθσ ανκρϊπινθσ ανάπτυξθσ, όπωσ θ ςφλλθψθ, θ κφθςθ ςτα πρϊτα ςτάδια τθσ ανκρϊπινθσ ηωισ, και αςκζνειεσ όπωσ ζμφραγμα μυοκαρδίου (Halberg et al. 2000), νεοπλάςματα, διανοθτικο-ςυμπεριφοριολογικζσ αςκζνειεσ, αςκζνειεσ μεταβολιςμοφ, αυτοάνοςεσ αςκζνειεσ (Davis & Lowell 2004, 2006) και ίςωσ και τθν διάρκεια ηωισ (Lowell & Davis 2010). Οι Asanova και Rakov (1974) πρϊτοι πρότειναν μια ςυςχζτιςθ τθσ διανοθτικισ διαταραχισ με ζκκεςθ ςε ΗΜ πεδία. Επιδθμιολογικζσ μελζτεσ ζχουν βρει υψθλότερεσ ςυχνότθτεσ ςυμπτωμάτων όμοιων κατάκλιψθσ (Poole et al. 1993) και υψθλότερουσ ρυκμοφσ αυτοκτονιϊν μεταξφ ανκρϊπων που ηουν κοντά ςε γραμμζσ μεταφοράσ (Reichmanis et al., 1979). Άλλθ μελζτθ βρικε αυξανόμενα ςυμπτϊματα, ςυμπεριλαμβανομζνων τθσ κατάκλιψθσ, ανθςυχίασ, εχκρότθτασ, παράνοιασ, διαπροςωπικισ δυςχερειϊν, καταναγκαςμοφ και ψφχωςθσ μεταξφ των εργατϊν ςε υποςτακμοφσ υψθλισ τάςθσ (Yousefi and Nasiri 2006). Ο Cherry (2001) προτείνει ότι αυτζσ οι ΗΜ επιδράςεισ ςυνδζονται με ζναν κοινό βιολογικό μθχανιςμό, που βαςίηεται ςτθν μειωμζνθ μελατονίνθ. Οι Graham και Cook (1999) πραγματοποίθςαν ζνα διπλά τυφλό πείραμα ςε 24 υγιείσ νεαροφσ άνδρεσ οι οποίοι κλικθκαν να κοιμοφνται ςε μια εγκατάςταςθ με και χωρίσ ζκκεςθ ςε ζνα μεταβαλλόμενο μαγνθτικκό πεδίο 283 mg των 60 Hz. Παρατιρθςαν ςθμαντικζσ μεταβολζσ ςτο θλετροεγκεφαλογράφθμα (EEG) του φπνου ςε διακοπτόμενεσ ΗΜ εκκζςεισ των 60 Hz, όπωσ ομζνου λιγότεροσ χρόνοσ φπνου (p = 0.003), χαμθλότερθ ποιότθτα φπνου (p = 0.003) κ.α. Αυτό δείχνει ότι ο υγιισ ανκρϊπινοσ εγκζφαλοσ ανιχνεφει και ανταποκρίνεται ςε υψθλισ ζνταςθσ ΗΜ εκπομπζσ ELF (Extra-Low-Frequency). O Cherry (2001) υπζκεςε ότι πλθκυςμοί οι οποίοι χρονίωσ εκτίκενται ςε πολφ χαμθλότερεσ εντάςεισ ELF κα ζχουν επίςθσ νευρολογικζσ επιπτϊςεισ, ςυμπεριλαμβανομζνων μειωμζνθσ μελατονίνθσ και πικανι εμφάνιςθ νευρολογικϊν αςκεωειϊν. Πρότεινε ότι θ ELF ΗΜ

3 ακτινοβολία μειϊνει τθν μελατονίνθ και μεταβάλλει τθν ομοιόςταςθ των ιόντων αςβεςτίου ςτα κφτταρα. Αυτζσ οι αλλαγζσ ηθμιϊνουν τα χρωμοςϊματα, ςπάηουν ζλικεσ του DNA και βλάπτουν τθν ικανότθτα του ανοςοποιθτικοφ ςυςτιματοσ. Ο ανκρϊπινοσ εγκζφαλοσ και οι νευρϊνεσ χρθςιμοποιοφν ρεφματα ιόντων ςτον ζλεγχο τθσ απελευκζρωςθσ των νευροδιαβιβαςτϊν και ςτα ςυςτιματα επικοινωνίασ κυττάρου-προσ-κφτταρο. Επιπλζον, οι νευρϊνεσ που εμπλζκονται ςτα ςυναιςκιματα, τθ ςκζψθ, τθ μνιμθ και τισ αντιδράςεισ ςυναιςκιματοσ και ςυμπεριφοράσ μεταβάλουν τθν ροι ιόντων του αςβεςτίου και τα ςιματα νευροδιαβιβαςτϊν, κυρίωσ ςτθν περιοχι ςυχνοτιτων κάτω των 50 Hz, όπωσ φαίνεται από ζνα τυπικό φάςμα EEG. Ο ανκρϊπινοσ εγκζφαλοσ και τα κφτταρα χρθςιμοποιοφν κωδικοποιθτζσ ςυχνοτιτων και αποκωδικοποιθτζσ για να ςυντονιςτοφν ςε εξωτερικά ςιματα μιασ ελαφρϊσ διαφορετικισ ςυχνότθτασ (Ahissar et al. 1997). Συμπεραςματικά, θ ΗΜ ακτινοβολίασ και οι βιολογικζσ τθσ αποκρίςεισ είναι ζνα ςθμαντικό πεδίο τθσ ςφγχρονισ ζρευνασ. Για χαμθλισ ςυχνότθτασ, χαμθλισ ζνταςθσ ΗΜ πεδία, αυτζσ περιλαμβάνουν, αλλά δεν περιορίηονται (1) ςτθν παραγωγι μελατονίνθσ, (2) μίτωςθ και ςφνκεςθ DNA, και (3) ροϊν ιόντων, και ιδιαίτερα εκείνων του αςβεςτίου (Havas 2004). Πολλζσ ανεξάρτθτεσ μελζτεσ ζχουν δείξει ότι άνκρωποι που εκτίκενται ςε πεδία ELF ζχουν μειωμζνθ μελατονίνθ (Arnetz και Berg 1996, Pflüger και Minder 1996, Davis 1997, Wood et al. 1998, Burch et al. 1999, 2000, Graham et al. 2000). Από τθν νευροφυςιολογικι άποψθ, ζνα ςθμαντικό πλικοσ αποδείξεων προτείνει ότι θ επίφυςθσ είναι πολφ ευαίςκθτθ ςε μια αλλαγι των εξωτερικϊν ΗΜ πεδίων (Braud και Dennis 1989; Wilson et al. 1990; Lerchl et al. 1991; Kay 1994). Λόγω τθσ ςφνδεςισ τθσ με τον υποκάλαμο, θ επίφυςθ μπορεί να φζρει αλλαγζσ ςτθν ορμονικι ομοιοςταςία, ζχοντασ ωσ αποτζλεςμα αξιοςθμείωτεσ τροποποιιςεισ ςτο ςυναίςκθμα και τθν ςυμπεριφορά. Στο φάςμα τθσ νευροχθμικισ τθσ δραςτθριότθτασ, θ επίφυςθ μπορεί να απελευκερϊςει νευροδιαμορφωτζσ οι οποίοι, δρϊντασ ςτισ νευρωνικζσ επαφζσ ςτον κροταφικό λοβό και ςε άλλεσ περιοχζσ του εγκεφαλικοφ φλοιοφ κακϊσ και ςτισ περιοχζσ ελζγχου του ςυναιςκιματοσ, μπορεί να οδθγιςει μζχρι και ςε παραιςκιςεισ (Strassman 1990). Σθμαντικι ζρευνα ζχει διεξαχκεί κατά τθν διάρκεια του τελευταίου αιϊνα για τθν ΗΜ λειτουργία του νευρικοφ δικτφου κακϊσ και για τισ ΗΜ αλλθλεπιδράςεισ (φυςικζσ και ανκρωπογενείσ) ςτο κεντρικό νευρικό ςφςτθμα, που επθρεάηουν τθν ανκρϊπινθ διανοθτικι λειτουργία και ςυμπεριφορά. Ο Khodolov (1966), που είχε παρουςιάςει ςθμαντικά αποτελζςματα από τισ επιδράςεισ μεταβολϊν ΗΜ πεδίου ςε κουνζλια, περιςτζρια, εγκεφάλουσ ψαριϊν, είχε προ 50ετίασ επιςθμάνει ότι «ο άνκρωποσ ςυναντά τα ΗΜ πεδία όχι

4 μόνο ςτθν βιομθχανία ι ςτο γραφείο του γιατροφ, αλλά ςαν ζνα περιβαλλοντικό παράγοντα μζχρι ενόσ ςθμείου». Στισ τελευταίεσ τρεισ δεκαετίεσ, τα θλεκτρομαγνθτικά πεδία ζχουν χρθςιμοποιθκεί κατά πολφ για διαγνωςτικοφσ και κεραπευτικοφσ ςκοποφσ. Ζχει υπάρξει μεγάλθ ανάπτυξθ ςτθν καταγραφι τθσ λειτουργίασ του κεντρικοφ νευρικοφ ςυςτιματοσ (CNS) και διαταραχϊν του χρθςιμοποιϊντασ ΗΜ μεκόδουσ, όπωσ θλεκτροεγκεφαλογράφθμα (EEG), λειτουργικι απεικόνιςθ μαγνθτικισ αντιχθςθσ και μαγνθτοεγκεφαλογράφθμα (Papanicolaou 1998; George και Belmaker 2000). Και οι ερευνθτζσ και οι κλινικοί ιατροί ζχουν χρθςιμοποιιςει διακρανιακι μαγνθτικι διζγερςθ (TMS) για τθν διάγνωςθ, χαρακτθριςμό και κεραπεία αρκετϊν νευρολογικϊν και ψυχιατρικϊν ανωμαλιϊν (Lioumis 2012; Lioumis et al. 2012). 3. Ο θλεκτρομαγνθτικόσ χαρακτιρασ τθσ ςειςμικισ δραςτθριότθτασ Σχήμα 1 Πιεζώξα ειεθηξνκαγλεηηθώλ πξνζεηζκηθώλ θαηλνκέλσλ γίλνληαη αληηιεπηά από επίγεηνπο ζηαζκνύο θαη δνξπθνξηθέο απνζηνιέο ζε δηάθνξεο ζπρλόηεηεο. Ζρευνεσ που ζγιναν τισ τελευταίεσ δεκαετίεσ ζχουν αποδείξει τθν ιςχυρι ςυςχζτιςθ ςειςμικισ δραςτθριότθτασ και μεταβολϊν ςτθν ατμόςφαιρα, ιονόςφαιρα και μαγνθτόςφαιρα (ηϊνεσ Van Allen). Δορυφορικά δεδομζνα κερμικισ υπζρυκρθσ ακτινοβολίασ αποκάλυψαν παροδικζσ ανωμαλίεσ πριν από ιςχυροφσ ςειςμοφσ. Αυτζσ οι παροδικζσ ανωμαλίεσ ακτινοβολίασ μεγάλου κφματοσ εμφανίηονται κατά κανόνα 4-14 θμζρεσ πριν από ζναν ςειςμό και

5 επθρεάηουν αρκετζσ χιλιάδεσ ι και δεκάδεσ χιλιάδεσ τετραγωνικϊν χιλιομζτρων (Pulinets & Ouzounov 2011). Η θλεκτρομαγνθτικι ακτινοβολία εκπζμπεται ςε διάφορεσ ςυχνότθτεσ πριν τουσ ςειςμοφσ. Ο χρόνοσ εμφάνιςθσ των ΗΜ εκπομπϊν και θ διάρκειά τουσ εξαρτϊνται από τθν ςυχνότθτα. Τα προςειςμικά ςιματα ςτισ ςυχνότθτεσ των khz εμφανίηονται λίγεσ μζρεσ και μζχρι ελάχιςτεσ ϊρεσ πριν τθν εμφάνιςθ του ςειςμοφ (Nemec et al. 2009; Eftaxias et al. 2010), όπωσ και το αντίςτοιχο φαινόμενο ροισ ενεργειακϊν θλεκτρονίων από τισ ηϊνεσ Van Allen (Αnagnostopoulos et, al 2014). Ο Molchanov et al. (1993) κατζλθξε ςτο ςθμαντικό ςυμπζραςμα ότι οι εκπομπζσ ςτο άνω μζροσ τθσ ιονόςφαιρασ παρατθρoοφνται κυρίωσ ςε δφο ηϊνεσ ςυχνοτιτων: (α) πολφ χαμθλζσ ςυχνότθτεσ (Very-Low-Frequency: VLF ) khz και (β) άκρωσ χαμθλζσ ςυχνότθτεσ (Ultra-Low-Frequency: ULF ) και εξαιρετικά χαμθλζσ ςυχνότθτεσ (Extra-Low- Frequency: ELF ) (Σχιμα 1). Οι εκπομπζσ VLF που ανιχνεφονται από δορυφόρουσ πριν από ςειςμοφσ παρουςιάηουν μια διαςπορά ςτο εφροσ των ςυχνοτιτων, που τισ διαφοροποιεί από τεχνθτζσ εκπομπζσ επίγειων πομπϊν που ακτινοβολοφν ςε ςυγκεκριμζνθ ςυχνότθτα. Υπάρχουν επίςθσ πολλζσ μελζτεσ που επιβεβαιϊνουν τθν φπαρξθ των ULF-ELF ΗΜ εκπομπϊν πριν από ιςχυροφσ ςειςμοφσ τόςο ςε παρατθριςεισ επίγειων ςτακμϊν (Freund 2000; Hayakawa et al. 2007; Shen et al. 2009) όςο και ςε δορυφορικζσ παρατθριςεισ (Athanasiou et al., 2011) Οι Parrot και Lefeuvre (1985); Parrot και Mogilevsky (1989) και Parrot (1994a, 1994b) επιβεβαίωςαν μια κετικι χωρικι ςυςχζτιςθ μεταξφ των καταγραφϊν ELF ΗΜ πεδίων, που πραγματοποιικθκαν από δορυφόρουσ, με τθν εγγφτθτα ςτο επίκεντρο των ςειςμϊν. Ο Athanasiou et al. (2011) μελζτθςε τθν ενζργεια των ULF ΗΜ κυμάτων που καταγράφθκαν από τον DEMETER κατά τθν διζλευςι του πάνω από τθν Αϊτι πριν και μετά τον καταςτροφικό ςειςμό τθσ 12 Ιανουαρίου 2010 (M=7.0), και βρικαν ότι παρατθρείται μια αφξθςθ ςτθν ακτινοβολοφμενθ ΗΜ ενζργεια για 30 θμζρεσ πριν από τον ςειςμό. Επιπλζον, οι αλλαγζσ ςτθν ενζργεια που ςχετίηονται με ιςχυρι μεταςειςμικι δραςτθριότθτα παρατθρικθκε επίςθσ 25 μζρεσ μετά τον ςειςμό. Συγκεκριμζνα, οι Athanasiou et al. (2011) βρικαν μια ςθμαντικι (μζχρι 360%) αφξθςθ ςτθν ενζργεια των ULF (0-20 Hz), ςε ςχζςθ με τθν ακτινοβολοφμενθ ενζργεια ςτθν περιοχι πριν από 30 θμζρεσ. Μια άλλθ μελζτθ ζδειξε ότι ελάχιςτεσ μζρεσ πριν μερικοφσ μεγάλουσ ςειςμοφσ οι χαμθλόςυχνεσ (ςχεδόν θλεκτροςτατικζσ) ανωμαλίεσ κατανεμικθκαν ςε μια ευρεία περιοχι,

6 ενϊ κατά τθν διάρκεια τθσ θμζρασ ι ελάχιςτεσ ϊρεσ πριν τον ςειςμό αυτζσ οι ανωμαλίεσ ςυγκεντρϊνονταν όλο και περιςςότερο πζριξ του επικζντρου του ςειςμοφ που εμφανίςκθκε. (Zhang et al. 2012; Anagnostopoulos et al., 2014). Οι ΗΜ διαδικαςίεσ που ςχετίηονται με τισ ςειςμικζσ δραςτθριότθτεσ επθρεάηουν όχι μόνο τθν ιονόςφαιρα (Parrot, 2012) αλλά επίςθσ τθν εςϊτερθ μαγνθτόςφαιρα και ιδιαίτερα τισ ηϊνεσ Van Allen. Από μια ςτατιςτικι μελζτθ ςειςμϊν ςτθν Ιαπωνία μεγζκουσ Μ > 6.7 ςτθν περίοδο , βρζκθκε μια ςυςτθματικι χρονικι μεταβολισ ςτον ρυκμό (θμεριςιο αρικμό των επειςοδίων) πρόςπτωςθσ θλεκτρονίων από τθν ηϊνθ ακτινοβολίασ Van αρκετζσ μζρεσ πριν από μεγάλουσ ςειςμοφσ, που ακολουκείται από μια φκίνουςα τάςθ. Ειδικότερα, φαίνεται ότι θ θλεκτρονίων από τισ ηϊνεσ ακτινοβολίασ παφει ελάχιςτεσ ϊρεσ πριν τθν εμφάνιςθ του ςειςμοφ πάνω από τθν περιοχι του μελλοντικοφ επίκεντρου, και ζτςι το φαινόμενο αυτό μπορεί να κεωρθκεί ςθμαντικό για χρονικι πρόβλεψθ των ςειςμϊν. Οι Sidiropoulos et al. (2011) παρείχαν ιςχυρζσ αποδείξεισ ότι θ ςειςμικι δραςτθριότθτα κυριαρχεί ςτισ ΗΜ αλλθλεπιδράςεισ παράγοντασ εκριξεισ θλεκτρονίων των ~ kev από τθν ηϊνθ ακτινοβολίασ κυρίωσ ςτα μεςαία γεωγραφικά πλάτθ. 4. Επίδραςθ των ςειςμϊν ςτα ηϊα Μία από τισ πιο γνωςτζσ επιδράςεισ των ςειςμϊν είναι θ ανϊμαλθ ςυμπεριφορά των ηϊων πριν από ιςχυροφσ ςειςμοφσ, μζςα ςτθν περιοχι προετοιμαςίασ των ςειςμϊν (Rikitake 1976; Mogi 1985; Bolt 1993; Pulinets and Boyarchuk 2004; Freund and Stolc 2013). Οι Pulinets και Boyarchuk (2004) ςθμειϊνουν ότι «είναι ενδιαφζρον πόςο ςχετιηόμενεσ είναι αυτζσ οι επιδράςεισ με τον φυςικό μθχανιςμό του ςχθματιςμοφ προςειςμικϊν ιονοςφαιρικϊν φαινομζνων, και ιδιαίτερα, με τισ τιμζσ και τθν χωρικι κατανομι του ανϊμαλου θλεκτρικοφ πεδίου ςτθν επίγεια επιφάνεια». Οι Toutain και Baurbon (1998) πρότειναν ότι οι γεωχθμικοί πρόδρομοι και το ανϊμαλο θλεκτρικό πεδίο καταλαμβάνουν μια περιοχι ίδιου μεγζκουσ. Το μζγεκοσ του θλεκτρικοφ πεδίου που μπορεί να προκαλζςει τθν ανϊμαλθ ςυμπεριφορά των ηϊων πριν τουσ ςειςμοφσ μελετικθκε από τουσ Ikeya et al. (1996) ςε πειράματα με ποντίκια αλμπίνο, μονγκολιανοφσ γερβίλουσ (ποντίκια τθσ εριμου), χάμςτερ Djungarian, ινδικά χοιρίδια και κόκκινα ςπουργίτια. Ζνα ενδιαφζρον αποτζλεςμα τθσ μελζτθσ από τουσ Ikeya et al. (1996) είναι θ χαρακτθριςτικι τιμι των 1000 V/m για το οποίο το θλεκτρικό πεδίο βρζκθκε να επάγει πανικό ςτα ηϊα που χρθςιμοποιικθκαν ςτο πείραμα.

7 5. Επίδραςθ των ςειςμϊν ςτον άνκρωπο Είναι ενδιαφζρον να ςθμειϊςουμε ότι το ανκρϊπινο νευρικό δίκτυο εκπζμπει και λαμβάνει ςιματα ςυνεχϊσ ςτισ ηϊνεσ ULF-ELF και, ςυγκεκριμζνα, ςε ςυχνότθτεσ < 100 Hz (Σχιμα 2), δθλαδι, ςτο εφροσ ςυχνοτιτων ςτο οποίο θ ηϊνθ ςειςμικισ προετοιμαςίασ φαίνεται να εκπζμπει για μεγάλεσ περιόδουσ του χρόνου (Athanasiou et al. 2011). Σχήμα 2 Η επίδξαζε ηεο ειεθηξνκαγλεηηθήο αθηηλνβνιίαο ζε δηαθνξεηηθέο νκάδεο λεπξώλσλ αλά εύξνο δώλεο ζπρλνηήησλ. Πρόςφατα (Anagnostopoulos et al. 2015), παρουςιάςαμε τα αποτελζςματα που προζκυψαν από ςυγκριτικι μελζτθ τθσ ςειςμικότθτασ ςε μια ευρεία περιοχι περί τθν Κριτθ (Σχιμα 3) με ψυχικζσ διαταραχζσ ςτον πλθκυςμό τθσ νιςου, όπωσ καταγράφθκε από τον ρυκμό ειςαγωγισ αςκενϊν ςτθν ψυχιατρικι μονάδα τθσ Ιατρικισ Σχολισ του Πανεπιςτθμίου τθσ Κριτθσ (ΨΜ/ΙΠΚ).

8 Σχήμα 3 Η γεσγξαθηθή νξζνγώληα πεξηνρή (21 ν Ε-29 ν Ε, 32.5 ν Ν-38 ν Ν), ε νπνία πεξηιακβάλεη ην λεζί ηεο Κξήηεο (ηα όξηα ζεκεηώλνληαη κε ιεπθά θνπηηά) θαη ηα επίθεληξα (θόθθηλα ζήκαηα) ησλ πέληε κεγάισλ (Μ ζεηζκώλ πνπ ζεκεηώζεθαλ ζηελ πεξηνρή απηή θαηά ηελ πεξίνδν Ιαλνπάξηνο Δεθέκβξηνο Οη ρξσκαηηζηνί θύθινη αληηπξνζσπεύνπλ ηελ επηθάλεηα δώλεο πξνεηνηκαζίαο ηνπ θάζε ζεηζκνύ. Τν κηθξό ιεπθό νξζνγώλην ζην βνξξά δείρλεη πεξίπνπ κηα πεξηνρή κε πνιύ ρακειή ζεηζκηθόηεηα ζηελ Ειιάδα από όπνπ νη άλζξσπνη αληηκεησπίδνληαη ζηελ ΨΚ / ΔΠΘ ζηελ Αιεμαλδξνύπνιε, ζηε Θξάθε. Τα δεδνκέλα ηνπ πιεζπζκνύ πνπ θνπξάξνληαη ζηελ ΨΚ / ΔΠΘ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζε απηή ηε κειέηε σο νκάδα ειέγρνπ. Οη δύν θόθθηλνη καύξνη δίζθνη ζην ράξηε δείρλνπλ ηηο ζέζεηο ησλ δύν πόιεσλ, ηνπ Ηξαθιείνπ θαη ηεο Αιεμαλδξνύπνιεο, όπνπ βξίζθνληαη ε ΨΚ / ΠΚ θαη ε ΨΚ / ΔΠΘ. Μερικά από τα βαςικά αποτελζςματα αυτισ τθσ μελζτθσ είναι: (1) κατά τθν διάρκεια των 10 μθνϊν * Ιανουάριοσ Οκτϊβριοσ 2008 (Περίοδοσ 1)+, όταν ςτθν εξεταηόμενθ περιοχι ςυνζβθκαν πολλοί μεγάλοι και μεςαίοι ςειςμοί ( 4 με Μ 6.4 και 161 με Μ 4.0 εντόσ του 1 ου 7μινου), ο ρυκμόσ ειςαγωγϊν βαριϊν περιπτϊςεων ςτθν ΨΜ/ΙΠΚ ιταν πολφ χαμθλότερο ςε ςφγκριςθ με το υπόλοιπο τθσ χρονικισ περιόδου που εξετάςτθκε *Νοζμβριοσ 2008 Δεκζμβριοσ 2010 (Περίοδοσ 2)+, όταν ςυνζβθκε μόνο ζνασ μεγάλοσ ςειςμόσ (Μ=6.4). (2) μια αυξανόμενθ τάςθ ειςαγωγϊν ψυχιατρικϊσ νοςοφντων θπιότερων περιπτϊςεων κατά

9 τθν διάρκεια τθσ ίδιασ περιόδου, με κακυςτζρθςθ μερικϊν μθνϊν (Περίοδο 1) (3) μια πολφ ιςχυρι και ςθμαντικι ςτατιςτικά ςυςχζτιςθ του μθνιαίου αρικμοφ των ειςαγωγϊν με βαριζσ περιπτϊςεισ ψυχωτικϊν διαταραχϊν Ν ΑΑ και τθσ μθνιαίασ ςυχνότθτασ Ν Ε των ςειςμϊν με Μ>2 ςτθν Περίοδο 2 (ςυντελεςτισ ςυςχζτιςθσ r = με ςθμαντικότθτα P < 0.001). (4) θ γριγορθ (~2 θμζρεσ) απόκριςθ των ρυκμϊν ειςαγωγϊν ςτθν ΨΜ/ΙΠΚ μετά από μια γριγορθ αφξθςθ ςτον αρικμό των μικρϊν ςειςμϊν κοντά ςτθν Κριτθ. Σχήμα 4 Οη κεληαίεο εηζαγσγέο ςπρηαηξηθώλ αζζελώλ ζηελ ΨΚ/ΠΚ παξνπζηάδεη ηζρπξή ζπζρέηηζε (r=0.7, P=0.001, δηάζηεκα εκπηζηνζύλεο 95%) κε ηνλ κεληαίν αξηζκό εκθάληζεο ζεηζκώλ ζηελ επξύηεξε πεξηνρή ηεο Κξήηεο. Το εφρθμα από δφο μακρoχρόνιεσ περιόδουσ, Ιανουάριοσ Οκτϊβριοσ 2008 (Περίοδοσ 1) και Νοζμβριοσ 2008 Δεκζμβριοσ 2010 (Περίοδοσ 2) είναι ςε ςυμφωνία με τα αποτελζςματα του Shitov (2010) που βρικε ότι ο ςειςμόσ Chuya (M = 7.5) ςτισ 27 Σεπτεμβρίου 2003 επθρζαςε τθν υγεία των ανκρϊπων τθσ περιοχισ γφρω ςτα 2 3 ζτθ μπροςτά από τον κφριο ςειςμό. Ο Shitov et al. (2010) βρικε ότι οι ρυκμοί εμφάνιςθσ των φυςικϊν αςκενειϊν που μελετικθκαν (για παράδειγμα, γαςτρίτιδα, αςκζνειεσ του μυοςκελετικοφ ςυςτιματοσ και ςυνδετικϊν ιςτϊν, αςκζνειεσ του αίματοσ και όργανα παραγωγισ αίματοσ, υπζρταςθ κλπ) χαρακτθρίηονται από μια ςταδιακι αφξθςθ ςτα ζτθ , μια απότομθ κορυφι ςτο ζτοσ του μεγάλου ςειςμοφ ( ), και μια ςταδιακι πτϊςθ ςτα Επίςθσ, μαηί με τον Shitov (2010), άλλεσ μελζτεσ ζχουν δείξει πρόςφατα δυναμικζσ αλλαγζσ ςτθν χθμεία υπόγειων νερϊν και ςτθν ςυμπεριφορά των ηϊων πριν τον ςειςμικϊν γεγονότων (Grant et al. 2011; Inan et al. 2012). Συνζχεια ςτθν ζρευνα ςυςχζτιςθσ ςειςμικότθτασ-ψυχικισ υγείασ Στθν ζρευνα που ςυνεχίηεται ςτο Εργαςτιριο Ηλεκτρομαγνθτικισ Θεωρίασ ελζγχεται ςτατιςτικά αρχικι ζνδειξθ ότι διάφορεσ ψυχικζσ διαταραχζσ ςχετίηονται διαφορετικά με τθ

10 ςειςμικότθτα. Μελζτθ ςυγκεκριμζνων χρονικϊν περιόδων μασ ζχει δϊςει ζνδειξθ ότι κατά τθν διάρκεια ιςχυρϊν θλεκτρομαγνθτικϊν εκπομπϊν δεν αντιδροφν με τον ίδιο τρόπο αςκενείσ με διαφορετικι ψυχιατρικι διάγνωςθ, και ότι το διπολικό φαινόμενο παρουςιάηει τθν μεγαλφτερθ ςυςχζτιςθ με τθν ςειςμικότθτα (μεγαλφτερθ από τθν ςχιηοφρζνεια). Η επιβεβαίωςθ ενόσ τζτοιου φαινομζνου κα είχε ςθμαντικό αντίκτυπο ςτθν κατανόθςθ των διαφορετικϊν ψυχικϊν νόςων, αλλά και ςτθν προλθπτικι αγωγι υποτροπϊν οριςμζνου τφπου αςκενειϊν με διάφορεσ μορφζσ ΗΜ προςταςίασ. Σχήμα 5 Η απνζηνιή DEMETER θαηαγξάθεη εθπνκπέο ULF θπκάησλ πάλσ από ηελ επξύηεξε πεξηνρή ηεο Κξήηεο ηελ εκέξα αύμεζεο ησλ ζεηζκώλ. Στθν εργαςία μασ Anagnostopoulos et al (2003) υποκζςαμε ότι θ διαπίςτωςθ αυτι μπορεί να ςχετίηεται με τισ ενιςχυμζνεσ εκπομπζσ ELF / ULF που ςχετίηονται με τουσ πολυάρικμουσ μικροφσ ςειςμοφσ ςτθν περιοχι τθσ Κριτθσ, που είναι ςυχνοί λόγω τθσ κζςεωσ τθσ κοντά ςτο ελλθνικό τόξο. Επίςθσ κα ελεγχκεί με ταυτόχρονθ παρατιρθςθ από τον δορυφόρο DEMETER θ υπόκεςθ ότι θ ςειςμικι δραςτθριότθτα διαμεςολαβείται με τθν ψυχικι αποςτακεροποίθςθ (ςε οριςμζνεσ ψυχικζσ αςκζνειεσ) μζςω τθσ εκπεμπόμενθσ χαμθλόςυχνθσ (ULF/ELF) θλεκτρομαγνθτικισ ακτινοβολίασ. Μια προκαταρκτικι ανάλυςθ που πραγματοποιικθκε ςε ULF παρατθριςεισ που ζγιναν από το πείραμα ICE πάνω ςτον δορυφόρο DEMETER κακϊσ αυτόσ μετακινείται 700 χιλιόμετρα πάνω από τθν περιοχι τθσ Κριτθσ φαίνεται να επιβεβαιϊνει αυτι τθν υπόκεςθ, θ οποία κα εξεταςκεί εντελεχϊσ ς αυτι τθν εργαςία. Εάν θ ανωτζρω ζνδειξθ υποςτθρίηεται παρατθρθςιακά από τισ μετριςεισ του DEMETER με ςτατιςτικά ιςχυρι και ςθμαντικι ςυςχζτιςθ, κα επιτευχκεί για πρϊτθ φορά άμεςθ επιβεβαίωςθ τθσ

11 επίδραςθσ τθσ ςειςμογενοφσ χαμθλόςυχνθσ (ULF/ELF) θλεκτρομαγνθτικισ ακτινοβολίασ ςε ψυχωςικά επιςόδεια. Ζνα τζτοιο αποτζλεςμα είναι κα ιταν μια πολφ ςθμαντικι ςυμβολι ςτθν Ψυχιατρικι επιςτιμθ, αλλά και πολφ ςθμαντικι για τθν ηωι των αςκενϊν που κα επιρρεάηονταν από τθν ςειςμογενι θλεκτρομαγνθτικι ακτινοβολία, κακϊσ θ θλεκτρομαγνθτικι προςταςία είναι μια ςχετικά εφκολθ αντιμετϊπιςθ. Ζτςι, ςε επόμενθ φάςθ τθσ ζρευνασ κα προτακοφν μζκοδοι θλεκτρομαγνθτικισ προςταςίασ (οριςμζνων κατθγοριϊν ψυχικϊσ νοςοφντων) είτε με προςωπικό (μθ ςτοχοποιθτικό τθσ αςκζνειασ) εφοδιαςμό ι κατάλλθλθ προςταςία των χϊρων διαβίωςθσ.