ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ REVUE HELLÉNIQUE DE DROIT EUROPÉEN ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Transcript

1

2 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ REVUE HELLÉNIQUE DE DROIT EUROPÉEN ΤΡΙΜΗΝΙΑΙΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΙΔΙΟΚΤΗΤΕΣ: ΚΕΝΤΡΟ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Ικάρων 1, Καλαμαριά - Θεσσαλονίκη ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 26 ης Οκτωβρίου 3, Θεσσαλονίκη ΕΚΔΟΤΕΣ: Καθηγ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Α. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣ, Διευθυντής ΚΔΕΟΔ (Ικάρων 1, Καλαμαριά - Θεσσαλονίκη) ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΑΛΕΡΓΑΚΗΣ, Πρόεδρος ΔΣΘ (26 ης Οκτωβρίου 3, Θεσσαλονίκη) ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Καθηγητής Β. ΣΚΟΥΡΗΣ (Ικάρων 1, Καλαμαριά - Θεσσαλονίκη) ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ-ΕΚΤΥΠΩΣΗΣ: Ν. ΒΡΥΩΝΑΚΗΣ, Εκδοτική Β. Ελλάδος (Δαναΐδων 4, Θεσσαλονίκη) REVUE JURIDIQUE TRIMESTRIELLE PROPRIÉTAIRES: CENTRE DE DROIT ÉCONOMIQUE INTERNATIONAL ET EUROPÉEN Ikaron 1, Kalamaria - Thessaloniki LE BARREAU DE THESSALONIKI rue 26 Octobre 3, Thessaloniki ÉDITEURS: Prof. vassilios a. christianos, Directeur du CDEIE (Ikaron 1, Kalamaria - Thessaloniki) NIKOLAOS VALERGAKIS, Président du Barreau de Thessaloniki (rue 26 Octobre 3, Thessaloniki) DIRECTEUR: Prof. V. SKOURIS (Ikaron 1, Kalamaria - Thessaloniki) imprimérie: N. VRYONAKIS, presses de Northern Greece Publishing (Danaidon 4, Thessaloniki)

3 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ REVUE HELLÉNIQUE DE DROIT EUROPÉEN ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ: Ε. ΜΟΥΑΜΕΛΕΤΖΗ, Δ.Ν., Π. ΣΕΡΑΪΔΟΥ Χειρόγραφα για δημοσίευση και βιβλία για παρουσίαση ή βιβλιοκρισίες αποστέλλονται στην υπεύθυνη σύνταξης κ. ΕΥΤΥΧΙΑ ΜΟΥΑΜΕΛΕΤΖΗ, Διευθύντρια Ερευνών ΚΔΕΟΔ Tαχ. Θυρίδα 14, Καλαμαριά - Θεσσαλονίκη, τηλ.: Εγγραφές συνδρομητών, παραγγελίες παλαιών τόμων, ανατύπων: Δικηγορικός Σύλλογος Θεσσαλονίκης κ. Αικατερινη Μαρου katmarou@gmail.com Δικαστικό Μέγαρο 26 ης Οκτωβρίου , Θεσσαλονίκη τηλ.: fax: Οι συνδρομές εξοφλούνται με ταχυδρομική επιταγή (εσωτερικό) και με τραπεζική επιταγή (εξωτερικό) επ ονόματι του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης ΕΤΗΣΙΕΣ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ - ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ Φυσικά πρόσωπα 36 Νομικά πρόσωπα 42 Φοιτητές - ασκούμενοι δικηγόροι 18 Τιμή παλαιών τόμων από 1981 έως από 1991 έως και έως έως Τιμή εκάστου τεύχους 9 Εκτύπωση - Σελιδοποίηση: Εκδοτική Β. Ελλάδος, Δαναΐδων 4, Θεσσαλονίκη, τηλ Κέντρο Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου

4 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ REVUE HELLÉNIQUE DE DROIT EUROPÉEN SECRÉTARIAT: E. MOUAMELETZI, Docteur en Droit, P. SERAIDOU Tous les manuscrits ainsi que les livres pour présentation ou compte-rendu doivent être envoyés à Mme E. MOUAMELETZI, Directrice de Recherches du CDEIE, responsable pour la rédaction Boîte Postale 14, Kalamaria - Thessaloniki, tel: Souscriptions, commandes des anciens volumes, extraits : Barreau de Thessaloniki Mme Ekaterini Marou katmarou@gmail.com Palais de Justice rue 26 Octobre 3, Thessaloniki tél.: fax: Les souscriptions sont payées par chèque postal (pour l intérieur) et par chèque bancaire (pour l étranger) au nom du Barreau de Thessaloniki ABONNEMENTS ANNUELS GRÈCE - ÉTRANGER Personnes physiques 36 Personnes morales 42 Étudiants - Avocats stagiaires 18 Prix des anciens volumes de 1981 à de 1991 à et à à Prix de fascicule 9 Achevé d imprimer sur les presses de Northern Greece Publishing, Danaidon 4, Thessaloniki, Tél , Centre de Droit Économique International et Européen

5 Η Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου πρωτοεκδόθηκε το 1981 από τον αείμνηστο Καθηγητή Δημήτριο Ευρυγένη, ο οποίος διετέλεσε και Διευθυντής της για την περίοδο Διευθυντής της Επιθεώρησης διετέλεσε επίσης από το 1986 μέχρι το 1999 και ο αείμνηστος Καθηγητής Κρατερός Ιωάννου. Στην Γραμματεία της Επιθεώρησης συμμετείχαν από την αρχή της κυκλοφορίας της ο Αλκιβιάδης Παναγόπουλος, δικηγόρος και μέλος του Δ.Σ. του ΚΔΕ- ΟΔ, η επιστημονική συνεργάτις του ΚΔΕΟΔ κ. Στέλλα Ιωαννίδου, δικηγόρος, και η κ. Σοφία Μεγγλίδου, Δ.Ν., δικηγόρος, που είχε και την ευθύνη της ύλης της Επιθεώρησης από το 1981 μέχρι το Το Δ.Σ. του ΚΔΕΟΔ απαρτίζεται από τους: Καθηγητή Β. Σκουρη, Πρόεδρο Δ.Σ. Καθηγητή Β. ΧΡΙΣΤΙΑΝΟ, Διευθυντή του ΚΔΕΟΔ Ν. ΒΑΛΕΡΓΑΚΗ, εκπρόσωπο του Δικηγορικού Συλλόγου Θεσσαλονίκης Σ. ΓΕΩΡΓΙΑΔΗ, εκπρόσωπο του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Θεσσαλονίκης Φ. ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΥ, εκπρόσωπο του ΥΠΑΑΝ Σ αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν: Αλαγιαλόγλου Ελισάβετ, Master de Recherche, ΜΔΕ, Δικηγόρος, Επιστ. Συνεργάτις ΚΔΕΟΔ Αργαλιάς Παναγιώτης, ΜΔΕ, Δικηγόρος-Οικονομολόγος Γεραρής Χρίστος, Επίτιμος Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας Γιαννακοπούλου Ηλιάνα, ΜΔΕ, Δικηγόρος, Υπότροφος «Δ. Ευρυγένη» ΚΔΕΟΔ Γκουπιδένη Λαμπρινή, Βιβλιοθηκονόμος ΚΔΕΟΔ Γκράτζιου Κατερίνα, ΜΔΕ, Δικηγόρος, Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια CEDR (London) και βάσει του ν. 3898/2010 Θεοδωρίδης Π. Κωνσταντίνος, LLM, Δικηγόρος Κουράκλη Ευτυχία, ΜΔΕ, Δικηγόρος, Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια (CIArb) Κουρκούτη Χάιδω, ΜΔΕ, Δικηγόρος, Υπότροφος «Κρ. Ιωάννου» ΚΔΕΟΔ Κοφίνης Στέργιος, ΜΔΕ, Σπουδαστής Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών Λέντζης Δ. Δημοσθένης, Λέκτορας Νομικής ΑΠΘ Μαργαρίτης Κωνσταντίνος, LLM, Δικηγόρος Μπαξεβάνης Α. Χρήστος, Δ.Ν., Δικηγόρος Παναγιωτίδου Ελισάβετ, Δικηγόρος, M2 Professionel, Υπότροφος «Δ. Ευρυγένη» ΚΔΕΟΔ Παπακωνσταντής Μάρκος, Δ.Ν., Δικηγόρος, Διδάσκων στο τμήμα Δημόσιας Διοίκησης του Παντείου Πανεπιστημίου Παπαστεριάδου Ναταλία, LL.M, Δικηγόρος, Επιστ. Συνεργάτις ΚΔΕΟΔ Σουρλίγκας Κ. Γεώργιος, Δρ. Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου Παν/μίου Nice-Sophia Antipolis Στεργιούλα Αγγελική, Δικηγόρος, M2 Professionel, Ασκούμενη ΚΔΕΟΔ Σώμη Σοφία, Βιβλιοθηκονόμος ΚΔΕΟΔ Ταμπακιώτη Ι. Χριστίνα, ΜΔΕ, Δικηγόρος, Υπότροφος Ι.Κ.Υ. Τσακίρη Δέσποινα, Δικηγόρος, M2 Professionel, Ασκούμενη ΚΔΕΟΔ Τσολάκου Ευθυμία, ΜΔΕ, Δικηγόρος, Υπότροφος Ι.Κ.Υ., Σπουδάστρια Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών Τσούκας Ιωάννης, LLM, Δικηγόρος IV ΕΕΕυρΔ 1:2013

6 Περιεχόμενα 1/2013 ΑΡΘΡΑ Ομιλία του κ. Χρίστου Γεραρή προς τιμήν του Καθηγητή κ. Βασιλείου Σκουρή Γ. Κ. Σουρλίγκας Η ρύθμιση των αγορών ενέργειας στο ευρωπαϊκό δίκαιο ανταγωνισμού Ε. Κουράκλη Το νομοθετικό πλαίσιο της διαμεσολάβησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ελλάδα Χ. Ι. Ταμπακιώτη Η προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των γυναικών υπό το πρίσμα της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για την εξάλειψη όλων των μορφών διακρίσεων σε βάρος των γυναικών ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΕ Ι. Eπικαιρότητα EE ΙΙ. e πίκαιρα νομικής πληροφορικής ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Ι. ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΚΑΙ ΓΕΝΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ Α. Επισκόπηση Νομολογίας ΔΕΕ ΓεΔΕΕ (Δεκέμβριος 2012 Φεβρουάριος 2013) Β. Σχολιασμένη Νομολογία ΔΕΕ ΓεΔΕΕ ΔΕΕ C-186/11 και C-209/11, Stanleybet International Ltd κλπ., (Η ελεύθερη κυκλοφορία υπηρεσιών και εγκατάστασης στον τομέα των τυχερών παιγνίων) Παρατηρήσεις Π. Ι. Αργαλιάς ΔΕΕ C-574/10, Επιτροπή/Γερμανία, (Δημόσιες συμβάσεις υπηρεσιών) Παρατηρήσεις Κ. Γκράτζιου ΔΕΕ C-11/11, Folkerts, (Αεροπορικές μεταφορές) Παρατηρήσεις Δ. Δ. Λέντζης ΔΕΕ C-416/10, Križan κλπ., (Συμμετοχή του κοινού σε διαδικασία λήψης απόφασης για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις ενός σχεδίου) Παρατηρήσεις Ι. Τσούκας ΔΕΕ C-399/11, Melloni, (Ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και θεμελιώδη δικαιώματα του εκζητουμένου) Παρατηρήσεις Χ. Κουρκούτη ΔΕΕ C-617/10, Aklagaren, (Η εφαρμογή της αρχής ne bis in idem στις φορολογικές κυρώσεις) Παρατηρήσεις Σ. Κοφίνης ΕΕΕυρΔ 1:2013 V

7 ΙΙ. ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ A. Επισκόπηση Νομολογίας ΕΔΔΑ (Ιανουάριος Μάρτιος 2013) Β. Σχολιασμένη Νομολογία ΕΔΔΑ ΕΔΔΑ, Προσφυγή Νο 19010/07, Υπόθεση Χ και λοιπών κατά Αυστρίας, (Απαγόρευση διακρίσεων λόγω σεξουαλικών προτιμήσεων) Παρατηρήσεις Κ. Μαργαρίτης III. ΕΘΝΙΚΑ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΑ Μονομελές Πλημμελειοδικείο Σάμου, απόφαση αριθμ. 634/2012, (Αξιοποίηση παρανόμως κτηθέντων αποδεικτικών μέσων) Παρατηρήσεις Ε. Αλαγιαλόγλου ΠΑΙΔΕΙΑ- ΕΡΕΥΝΑ Τιμητική εκδήλωση της ΕΕΕΔ: Οι μεταρρυθμίσεις του ΔΕΕ κατά την προεδρική θητεία του Βασίλη Σκουρή Επίσκεψη δικαστικών λειτουργών του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο ΚΔΕΟΔ Συμμετοχή του ΚΔΕΟΔ σε πρόγραμμα διδυμοποίησης (twinning) στη Σερβία Ενημέρωση μαθητών του Αρσακείου Γενικού Λυκείου Θεσσαλονίκης από επιστημονική συνεργάτιδα του ΚΔΕΟΔ σε θέματα ευρωπαϊκής ιθαγένειας ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ Ι. Βιβλιοπαρουσιάσεις ΙΙ. Βιβλία ΚΔΕΟΔ: Α Εξάμηνο VI ΕΕΕυρΔ 1:2013

8 Table of contents 1/2013 ARTICLES Lecture by Mr. Christos Geraris in Honour of Professor Vassilios Skouris G. K. Sourligas The Regulation of Energy Markets in European Competition Law E. Kourakli The Legislative Framework of Mediation in the European Union and in Greece Ch. I. Tabakioti The Protection of Women s Fundamental Rights in the light of the United Nations Convention on the Elimination of all Forms of Discrimination against Women DEVELOPMENTS IN THE EU Ι. EU News ΙΙ. Information technology e news CASE-LAW Ι. EUROPEAN COURT OF JUSTICE AND COURT OF FIRST INSTANCE EC Α. Review of Jurisprudence (December 2012 February 2013) Β. Notes ECJ C-186/11 and C-209/11, Stanleybet International Ltd and others, (Freedom to provide services and freedom of establishment in the games sector) Annotation P. I. Argalias ECJ C-574/10, Commission/Germany, (Public services contracts) Annotation K. Gratziou ECJ C-11/11, Folkerts, (Air transport) Annotation D. D. Lentzis ECJ C-416/10, Križan and others, (Public participation in the decision-making process concerning a project with environmental impact) Annotation I. Tsoukas ECJ C-399/11, Melloni, (European arrest warrant and fundamental rights of the person requested under the warrant) Annotation Ch. Kourkouti ECJ C-617/10, Aklagaren, (The application of the ne bis in idem principle in tax penalties) Annotation S. Kofinis ΕΕΕυρΔ 1:2013 VII

9 ΙΙ. EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS A. Review of jurisprudence (January - March 2013) B. Notes ECHR, Application No 19010/07, Case X and others v. Austria, Judgement of (Prohibition of discrimination on grounds of sexual preferences) Annotation K. Margaritis III. NATIONAL COURTS Magistrate Court of Samos, Judgement No 634/2012, (Use of illegally acquired evidence) Annotation E. Alagialoglou CONFERENCES RESEARCH Conference organized by the Hellenic Association of European Law: The reforms of ECJ during the Presidency of Vassilios Skouris Visit of ECJ s judges at CIEEL Participation of CIEEL in a twinning programme in Serbia Scientific researcher of CIEEL informs the students of Arsakeion High School of Thessaloniki on European Citizenship BIBLIOGRAPHY I. Book reviews ΙΙ. Books received by CIEEL: 1 st Semester VIII ΕΕΕυρΔ 1:2013

10 Table des matières 1/2013 DOCTRINE Lecture par Monsieur Christos Geraris en l honneur du Professeur Vassilios Skouris G. K. Sourligas La régulation des marchés de l énergie en droit européen de la concurrence E. Kourakli Le cadre legislatif de médiation dans l Union Européenne et en Grèce Ch. I. Tabakioti La protection des droits fondamentaux des femmes à la lumière de la Convention des Nations Unies sur l élimination de toute forme de discrimination à l égard des femmes DÉVELOPPEMENTS DANS L UE Ι. Nouvelles européennes ctualités d informatique juridique JURISPRUDENCE Ι. COUR DE JUSTICE ET TRIBUNAL DE L UNION EUROPÉENNE Α. Revue de Jurisprudence (décembre 2012 février 2013) Β. Notes CJUE C-186/11 et C-209/11, Stanleybet International Ltd et autres, (Libre prestation des services et liberté d établissement aux jeux de hazard) Notes P. I. Argalias CJUE C-574/10, Commission/Allemagne, (Marchés publics de services) Notes K. Gratziou CJUE C-11/11, Folkerts, (Transports aériens) Notes D. D. Lentzis CJUE C-416/10, Križan et autres, (Participation du public au processus décisionnel concernant les incidences d un projet sur l environnement) Notes I. Tsoukas CJUE C-399/11, Melloni, (Mandat d arrêt européen et droits fundamentaux de la défense de l intéressé) Notes Ch. Kourkouti CJUE C-617/10, Aklagaren, (L application du principe ne bis in idem aux sanctions fiscales) Notes S. Kofinis ΕΕΕυρΔ 1:2013 IX

11 ΙΙ. COUR EUROPÉENNE DES DROITS DE L HOMME A. Revue de Jurisprudence (janvier mars 2013) B. Notes CEDH, Requête No 19010/07, affaire X et autres c. Autriche, Arrêt du (Interdiction des discriminations fondées sur le sexe) Notes K. Margaritis III. JURIDICTIONS NATIONALES Tribunal correctionnel de Samos, Arrêt No 634/2012, (Utilisation de preuves illégalement acquises) Notes E. Alagialoglou ÉDUCATION RECHERCHE Conférence organisée par l Αssociation Hellénique du Droit Européen: Les réformes de la CJUE pendant la Présidence de Vassilios Skouris Visite des juges de la CJUE au CDEIE Participation du CDEIE à un programme (twinning) en Serbie Information des élèves du lycée Arsakeion sur la citoyenneté européenne par un chercheur scientifique du CDEIE DOCUMENTATION BIBLIOGRAPHIQUE I. Revue bibliographique II. Livres reçus par CDEIE: 1 er Semestre X ΕΕΕυρΔ 1:2013

12 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΑΚΕ : Αφρική, Καραϊβική, Ειρηνικός Αρμ : Αρμενόπουλος ΑρχΝ : Αρχείο Νομολογίας ΓεΔΕΕ : Γενικό Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης (μετονομασία του ΠΕΚ μετά την ) ΓΣΔΕ : Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (GATT) Δ : Δίκη ΔΕΕ : Δικαστήριο Ευρωπαϊκής Ένωσης (μετονομασία του ΔΕΚ μετά την ) ΔΕΕτ. : Δίκαιο Επιχειρήσεων και Εταιριών ΔΕΚ : Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΔηΣΚΕ & αγορά : Δημόσιες Συμβάσεις - Κρατικές Ενισχύσεις & αγορά ΔιΜΕΕ : Δίκαιο Μέσων Ενημέρωσης & Επικοινωνίας ΔιΔικ : Διοικητική Δίκη ΔτΑ : Δικαιώματα του Ανθρώπου (RHDH) ΔΦΝ : Δελτίο Φορολογικής Νομοθεσίας ΕΔΔΔΔ : Επιθεώρησις Δημοσίου Δικαίου και Διοικητικού Δικαίου Ε.Δ.Κ.Α. : Επιθεώρησις Δικαίου Κοινωνικής Ασφαλίσεως ΕΕ : Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΕ : Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΕΕυρΔ : Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου (RHellDE) ΕΖΕΣ : Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών ΕΕμπΔ : Επιθεώρηση του Εμπορικού Δικαίου ΕΕΝ : Εφημερίς Ελλήνων Νομικών ΕΕργΔ : Επιθεώρησις Εργατικού Δικαίου ΕΕυρΚ : Επιθεώρηση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων EK : Ευρωπαϊκή Κοινότητα ΕλλΔνη : Ελληνική Δικαιοσύνη ΕΛΜ : Ευρωπαϊκή Λογιστική Μονάδα ΕΝΔ : Επιθεώρηση Ναυτιλιακού Δικαίου ΕΟΧ : Ευρωπαϊκός Οικονομικός Χώρος Επι.Δ.Ε. : Επιθεώρηση Δημοσίων Έργων ΕπισκΕΔ : Επισκόπηση Εμπορικού Δικαίου ΕΤρΑξΧρΔ : Επιθεώρηση Τραπεζικού Αξιογραφικού και Χρηματιστηριακού Δικαίου ΕυΒ : Ευρωπαϊκό Βήμα ΕυρΔΔΑ ή ΕΔΔΑ : Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΕυρΕΔΑ ή ΕΕΔΑ : Ευρωπαϊκή Επιτροπή Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΕυρΚ : Ευρωπαϊκές Κοινότητες ΕυρΚοινβ : Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ΕυρΠολ : Ευρωπαίων Πολιτεία ΕυρΣΔΑ ή ΕΣΔΑ : Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου ΕφΑΔ : Εφαρμογές Αστικού Δικαίου ΕφημΔΔ : Εφημερίδα Διοικητικού Δικαίου ΘΠΔΔ : Θεωρία και Πράξη Διοικητικού Δικαίου ΚΕΠΑΑ : Κοινή Ευρωπαϊκή Πολιτική για την Άμυνα και την Ασφάλεια ΚΕΠΠΑ : Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας ΚριτΕπιθ : Κριτική Επιθεώρηση Νομικής Θεωρίας και Πράξης ΝοΒ : Νομικό Βήμα ΠΕΚ : Πρωτοδικείο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΠερΔικ : Περιβάλλον και Δίκαιο ΠΛογ : Ποινικός Λόγος ΠΝ : Πειραϊκή Νομολογία ΠοινΔικ : Ποινική Δικαιοσύνη ΠοινΧρ : Ποινικά Χρονικά ΠρΠροσχ : Πράξη περί των όρων προσχωρήσεως και προσαρμογής των συνθηκών ΣΛΕΕ : Συνθήκη για την Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ΕΕΕυρΔ 1:2013 XI

13 ΣΕΕ Συλλ. ΣυλλΥπΥπ ΣυνθΕΕ ΣυνθΕΚ ΣυνθΕΚΑΕ ΣυνθΕΚΑΧ ΣυνθΕΟΚ ΤεΣ ΤοΣ Υπερ ΦΠΑ ΧρηΔικ ΧρΙΔ AcP AFDI AJCL AJDA AJIL AöR ASL BB CDE Clunet C.M.L.R. CML Rev. CommLP CONSUM.L.J. DZWir EA EBRL ECHR ECJ E.C.L.R. EELR EGC E.H.R.L.R. EIPR EJIL ELJ E.L.Rev. Elrev./HR EPL ERPL ETL EuGRZ EuR EuZW EWS GATT GATS GRUR Int. HRLJ HRQ ICLQ : Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση : Συλλογή Νομολογίας του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων : Συλλογή Υπαλληλικών Υποθέσεων : Συνθήκη Ευρωπαϊκής Ένωσης : Συνθήκη Ευρωπαϊκής Κοινότητας : Συνθήκη Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ατομικής Ενέργειας : Συνθήκη Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα : Συνθήκη Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας : Τεύχος εκτός σειράς : Σύνταγμα (Το) : Υπεράσπιση : Φόρος Προστιθέμενης Αξίας : Χρηματοπιστωτικό Δίκαιο : Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου : Archiv für civilische Praxis : Annuaire Français de Droit International : American Journal of Comparative Law (The) : Actualité Juridique du Droit Administratif : American Journal of International Law : Archiv des öffentlichen Rechts : Air and Space Law : Der Betriebs - Berater : Cahiers de Droit Européen : Journal du Droit International (J.D.I.) : Common Market Law Reports : Common Market Law Review : Commercial Law Practitioner : Consumer Law Journal : Deutsche Zeitschrift für Wirtschaftsrecht : Europa-Archiv : European Business Law Review : European Convention on Human Rights : European Court of Justice : European Competition Law Review : European Environmental Law Review : European General Court : European Human Rights Law Review : European Intellectual Property Review : European Journal of International Law : European Law Journal : European Law Review : European Law Review / Human Rights Survey : European Public Law : European Review of Private Law-Revue Européenne de Droit Privé - Europäische Zeitschrift für Privatrecht : European Transport Law - Droit Européen des Transports - Europäisches Transportrecht : Europäische Grundrechte - Zeitschrift : Europarecht : Europäische Zeitschrift für Wirtschaftsrecht : Europäisches Wirtschafts - und Steuerrecht : General Agreement on Tariffs and Trade (ΓΣΔΕ) : General Agreement on Trade Services : Gewerblicher Rechtschutz und Urheberrecht -Internationaler Teil : Human Rights Law Journal : Human Rights Quarterly : International and Comparative Law Quarterly (The) XII ΕΕΕυρΔ 1:2013

14 IIC I.L.M. IPRax JCMS J.D.I. JT JT-DE JWT JZ LIEI MJ MLR NJW NQHR NVWZ PPLR RabelsZ R.A.E. RCADI RCC R.D.P. RDUE RECIEL REDC Rev.inst.eur. Rev.trim.dr.h. RFDA RFDC RGDIP RHDH RHDI RHellDE RIDPC Riv.dir.eur. RIW RMC RMCUE RMUE RTDeur. RUDH TRIPs WRP WuW YBEL ZEuP ZEuS ZfRV ZHR ZSE ZVglRWiss : International Review of Industrial Property and Copyright Law : International Legal Materials : Praxis des Internationalen Privat - und Verfahrensrechts : Journal of Common Market Studies : Journal du Droit International (Clunet) : Journal des Tribunaux : Journal des Tribunaux - Droit Européen : Journal of World Trade : Juristen Zeitung : Legal Issues of European Integration : Maastricht Journal of European und Comparative Law : Modern Law Review (The) : Neue Juristische Wochenschrift : Netherlands Quarterly of Human Rigths : Neue Zeitschrift für Verwaltungsrecht : Public Procurement Law Review : Rabels Zeitschrift für ausländisches und internationales Privatrecht : Revue des Affaires Européennes : Recueil des Cours de l Académie de Droit International de La Haye : Revue de la Concurrence et de la Consommation - Droit et Marchés : Revue du droit public : Revue du Droit de l Union Européenne (ως το 1999 Revue du Marché Unique Européen - RMUE) : Review of European Community and International Environmental Law - Access to Environmental Information : Revue Européenne de Droit de la Consommation : Revista de instituciones europeas : Revue trimestrielle des droits de l homme : Revue Française de Droit Administratif : Revue Française de Droit Constitutionnel : Revue Générale de Droit International Public : Revue Hellénique de Droits de l Homme (ΔτΑ) : Revue Hellénique de Droit International : Revue Hellénique de Droit Européen (ΕΕΕυρΔ) : Rivista Italiana di Diritto Pubblico Comunitario : Rivista di diritto europeo : Recht der Internationalen Wirtschaft : Revue du Marché Commun (από το 1991 Revue du Marché Commun et de l Union Européenne - RMCUE) : Revue du Marché Commun et de l Union Européenne από το 1991 (ως το 1990 Revue du Marché Commun - RMC) : Revue du Marché Unique Européen (από το 2000 Revue du Droit de l Union Européenne - RDUE) : Revue Trimestrielle de Droit Européen : Revue Universelle des Droits de l Homme : Trade Related Intellectual Property Rigths : Wettbewerb in Recht und Praxis : Wirtschaft und Wettbewerb : Yearbook of European Law : Zeitschrift für Europäisches Privatrecht : Zeitschrift für Europarechtliche Studien : Zeitschrift für Rechtsvergleichung - Internationales Privatrecht und Europarecht : Zeitschrift für das gesamte Handelsrecht und Wirtschaftsrecht : Zeitschrift für Staats - und Europawissenschaften : Zeitschrift für Vergleichende Rechtswissenschaft Υπόδειγμα παραπομπής στην Ελληνική Επιθεώρηση Ευρωπαϊκού Δικαίου: ΕΕΕυρΔ 1981, σ. 259, RHellDE 1981, p. 259 ΕΕΕυρΔ 1:2013 XIII

15 Ομιλία του κ. Χρίστου Γεραρή προς τιμήν του Καθηγητή κ. Βασιλείου Σκουρή Με μεγάλη χαρά συμμετέχω στην αποψινή εκδήλωση προς τιμήν του Βασίλη Σκουρή. Δεν προτίθεμαι βεβαίως να απαγγείλω τη laudatio του τιμωμένου, αλλά να σκιαγραφήσω την πορεία του Δικαστηρίου, κατά τη διάρκεια της προεδρικής θητείας του. Ο Βασίλης Σκουρής είχε την τύχη να μετέχει της γερμανικής νομικής παιδείας από τα φοιτητικά έδρανα μέχρι την καθηγητική έδρα. Το 1982 έγινε μέλος της ελληνικής ακαδημαϊκής κοινότητας και υπηρέτησε με επιτυχία το ελληνικό διοικητικό δίκαιο, που έχει ως πρότυπο το αντίστοιχο γαλλικό. Παράλληλα, εντάχθηκε στην ομάδα των νομικών, που συγκρότησε ο αείμνηστος καθηγητής Δημήτριος Ευρυγένης για την ομαλή εισδοχή και εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου στην ελληνική έννομη τάξη. Έτσι, όταν το 1999 διαδέχθηκε το συνάδελφο και φίλο του Κρατερό Ιωάννου στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, η δικαστική σταδιοδρομία υπήρξε για τον ώριμο ακαδημαϊκό μια φυσική προέκταση της μέχρι τότε επιστημονικής πορείας του. Με την εμπειρία του από τρεις τουλάχιστον έννομες τάξεις στο χώρο του διοικητικού δικαίου, προσαρμόσθηκε με ευχέρεια στα νέα δικαστικά καθήκοντα. Ας μην ξεχνάμε ότι το κύριο νομικό εργαλείο απονομής της κοινοτικής δικαιοσύνης είναι ο Κανονισμός Διαδικασίας του Δικαστηρίου, ο οποίος έχει καταστρωθεί με πηγές εμπνεύσεως κυρίως από το γαλλικό και γερμανικό δικαιοδοτικό σύστημα. Τον Οκτώβριο του 2003 αποχώρησε ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου Gil Carlos Iglesias μετά από τρεις πλήρεις διαδοχικές θητείες. Στην ιστορία του Δικαστηρίου μόνον ο Πρόεδρος Robert Lecourt είχε επιτύχει προηγουμένως, την ίδια επίδοση, κατά την εννεαετία Για όσους από το ακροατήριο δεν είναι ενήμεροι, πρέπει να διευκρινίσω ότι, ενώ οι δικαστές προτείνονται από τα κράτη μέλη και διορίζονται από το Συμβούλιο, ο Πρόεδρος επιλέγεται, μετά από μυστική ψηφοφορία, από τους συναδέλφους του για τριετή ανανεώσιμη θητεία. Βασικό κριτήριο της επιλογής είναι βεβαίως η ικανότητα για την άσκηση προεδρικών καθηκόντων. Συνεκτιμάται η αρχαιότητα και η εναλλαγή δικαστών από διαφορετικά κράτη. Η προεδρική εκλογή του 2003 ήταν πολύ σημαντική, αφού ήταν γνωστό ότι ο νέος Πρόεδρος θα αντιμετώπιζε το επόμενο έτος τις οργανωτικές μεταβολές της μεγάλης διεύρυνσης της Ε.Ε. Ο Βασίλης Σκουρής είχε συμπληρώσει, κατά τον κρίσιμο χρόνο, τέσσαρα μόνον έτη δικαστικής υπηρεσίας, κατά τα οποία φαίνεται ότι είχε δώσει εξαιρετικά δείγματα γραφής. Έτσι, με την ενθάρρυνση δύο αρχαιοτέρων συναδέλφων του, υπέβαλε υποψηφιότητα και εκλέχθηκε πανηγυρικά στο αξίωμα του Προέδρου. Κατά την πρώτη τριετή θητεία του νέου Προέδρου δύο σημαντικά γεγονότα μετέβαλαν τη φυσιογνωμία του Δικαστηρίου σε δικαιοδοτικό και διοικητικό επίπεδο: α) Η μεγάλη διεύρυνση του 2004 με την είσοδο στην Ε.Ε. δέκα νέων κρατών και β) η λειτουργία το 2005 του Δικαστηρίου Δημόσιας Διοίκησης. Με τη διεύρυνση προστέθηκαν δέκα νέοι δικαστές στο Δικαστήριο και αντίστοιχοι στο Πρωτοδικείο. Από γλωσσικής απόψεως, η διεύρυνση είχε ως συνέπεια την προσθήκη εννέα νέων γλωσσών στις ήδη ένδεκα επίσημες. Το Δικαστήριο Δημόσιας Διοίκησης ανέλαβε με επτά δικαστές την εκδίκαση των υπαλληλικών διαφορών, ως ειδικευμένο δικαιοδοτικό όργανο. Η συγκρότηση και εγκατάσταση των ιδιαιτέρων γραφείων (cabinets) των νέων δικαστών πραγματοποιήθηκε χωρίς καθυστερήσεις. Διοργανώθηκε σειρά εκπαιδευτικών και ενημερωτικών σεμιναρίων για τους συνεργάτες των δικαστών. Τα σεμινάρια διευκόλυναν σε μεγάλο βαθμό την εξοικείωση των νέων επιστημόνων με το έργο και τους ρυθμούς του Δικαστηρίου και του Πρωτοδικείου. Η ταχεία εγκατάσταση και ενσωμάτωση των νέων δικαστών και των συνεργατών τους επηρέασε ευνοϊκά τις στατιστικές του Δικαστηρίου. Από το έτος αυτό αρχίζει μια σταδιακή μείωση του αριθμού των εκκρεμών υποθέσεων και βελτίωση της διάρκειας της διαδικασίας ενώπιον του Δικαστηρίου. Είναι γνωστό ότι στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. υπηρετεί μεγάλος αριθμός μεταφραστών, οι οποίοι εξασφαλίζουν τη γλωσσική απόδοση των διαφόρων πράξεων και αποφάσεων στις επίσημες γλώσσες. Τούτο ισχύει ιδιαίτερα για το Δικαστήριο, στο οποίο λειτουργούν αυτοτελή γλωσσικά τμήματα συγκροτούμενα αποκλειστικά από νομικούς μεταφραστές. Η προσθήκη των εννέα νέων γλωσσών είχε ως συνέπεια τη σύσταση αντίστοιχων γλωσσικών τμημάτων και νέων οργανικών θέσεων. Στο τέλος του 2004 είχε προσληφθεί το 83% του προσωπικού. Στο επόμενο έτος επιτεύχθηκε να είναι το σύνολο των αποφάσεων διαθέσιμο σε όλες τις γλώσσες κατά την ημέρα της δημοσιεύσεως. Η ανανέωση της θητείας του Βασίλη Σκουρή για δύο ακόμη τριετίες μέχρι το 2012 ήλθε ως φυσιολογική αναγνώριση του έργου του. Στα επόμενα χρόνια, ο Πρόεδρος αντιμετώπισε νέες προκλήσεις, όπως η διεύρυνση του 2007, η εγκατάσταση του Δικαστηρίου στο νέο οικοδομικό συγκρότημα, η Συνθήκη της Λισσαβώνας, η διαπραγμάτευση για την προσχώρηση της Ε.Ε. στην ΕΣΔΑ. Ο Πρόεδρος ανέλαβε πρωτοβουλίες για την αναθεώρηση των μεθόδων εργασίας και για την τροποποίηση του Οργανισμού και του Κανονισμού Διαδικασίας, με στόχο πάντοτε

16 Ομιλία του κ. Χρίστου Γεραρή προς τιμήν του την αποτελεσματικότερη εκπλήρωση της αποστολής του Δικαστηρίου. Σεβόμενος τα χρονικά πλαίσια της σημερινής εκδήλωσης και την εύλογη ανυπομονησία σας να ακούσετε την ομιλία του Προέδρου, θα περιορισθώ στην αναφορά ορισμένων μόνο μέτρων. Τα μέτρα αυτά είτε καθιερώθηκαν με τη διοικητική πρακτική είτε προβλέπονται από τον Οργανισμό και τον Κανονισμό Διαδικασίας, μετά πάντοτε από προτάσεις του Δικαστηρίου. Ήδη από το 2004 δημιουργήθηκε σύστημα αυστηρότερης παρακολούθησης του δικαιοδοτικού έργου του Δικαστηρίου με ειδικό πρόγραμμα. Ο όγκος της Συλλογής Νομολογίας οδήγησε στην απόφαση της επιλεκτικής καταχώρησης των αποφάσεων που παρουσιάζουν ενδιαφέρον για την εξέλιξη της νομολογίας, καθώς και όλων των προδικαστικών. Το μέτρο απάλλαξε τη μεταφραστική υπηρεσία από σημαντικό φόρτο εργασίας. Υπολογίζεται ότι η συνολική οικονομία ανέρχεται σε σελίδες ετησίως. Επίσης, όταν οι προδικαστικές παραπομπές είναι μακροσκελείς, δεν μεταφράζεται το πλήρες κείμενο αλλά περίληψη της απόφασης του εθνικού δικαστηρίου. Υποψιάζομαι ότι ηθικός αυτουργός του μέτρου είναι το ελληνικό Συμβούλιο της Επικρατείας! Οι πολίτες της Ένωσης έχουν στη διάθεσή τους λογισμικό αναζήτησης, που σαρώνει πλέον όλο το νομολογιακό corpus από την ίδρυση του Δικαστηρίου. Η πρόσβαση είναι δωρεάν μέσω του ιστότοπου, ο οποίος παρέχει επίσης πρόσβαση στον κατάλογο της βιβλιοθήκης του Δικαστηρίου. Ο κατάλογος περιλαμβάνει σήμερα βιβλιογραφικά λήμματα, από τα οποία τα αφορούν το δίκαιο της Ένωσης και τα λοιπά άλλους τομείς του δικαίου. Με αποφάσεις του Δικαστηρίου ορίσθηκαν οι προϋποθέσεις υπό τις οποίες ένα ηλεκτρονικώς διαβιβαζόμενο έγγραφο λογίζεται ως πρωτότυπο, οι όροι για την ηλεκτρονική κατάθεση και επίδοση διαδικαστικών εγγράφων, όπως και οι ειδικοί κανόνες για την πρόσβαση των πολιτών στα διοικητικά έγγραφα του Δικαστηρίου. Στο δικονομικό πεδίο έγινε συχνότερα χρήση της ευχέρειας να αποφαίνεται το Δικαστήριο χωρίς προτάσεις του Γενικού Εισαγγελέα, όταν η υπόθεση δεν θέτει νέα νομικά ζητήματα. Ήδη οι μισές περίπου υποθέσεις εκδικάζονται χωρίς εισαγγελική πρόταση. Αναμορφώθηκε πλήρως ο Κανονισμός Διαδικασίας, για να προσαρμοσθεί στην εξέλιξη των δικαιοδοτικών αρμοδιοτήτων και να ανταποκριθεί στην ανάγκη εκδίκασης των υποθέσεων μέσα σε εύλογο χρόνο. Συστήθηκε θέση Αντιπροέδρου και επήλθαν μεταβολές στους δικαστικούς σχηματισμούς της μείζονος συνθέσεως και των τμημάτων. Σημαντική δικονομική μεταρρύθμιση αποτελεί η θέσπιση επείγουσας προδικαστικής διαδικασίας για την απάντηση σε προδικαστικά ερωτήματα που αφορούν τον ευαίσθητο χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Η εφαρμογή της νέας διαδικασίας επέτρεψε την περάτωση υποθέσεων σε χρονικό διάστημα 2,5 μηνών. Ο σχηματισμός της μείζονος συνθέσεως, στον οποίο μετέχουν ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου και οι Πρόεδροι των πενταμελών τμημάτων, εκδικάζει τις σημαντικές υποθέσεις. Το γεγονός ότι το δικαιοδοτικό έργο είναι προϊόν συλλογικής εργασίας, δεν δικαιολογεί την παρουσίαση ορισμένων αποφάσεων στη σημερινή εκδήλωση που γίνεται προς τιμήν του Προέδρου. Ωστόσο, οφείλω να υπενθυμίσω ότι, κατά τη διάρκεια της Προεδρίας του Βασιλείου Σκουρή, το Δικαστήριο είχε την ευκαιρία να διευρύνει τη νομολογία σε νέους τομείς του δικαίου της Ε.Ε., όπως οι κυρώσεις για την πάταξη της τρομοκρατίας (Kadi), οι μηχανισμοί για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης (Pringle), η προστασία του περιβάλλοντος μέσω του ποινικού δικαίου, το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, το δίκαιο των προσφύγων και του ασύλου, η Συνθήκη Schengen, κ.λπ. Με τη λήξη της θητείας το 2012, ο Πρόεδρος έπρεπε να αποφασίσει, αν θα διεκδικήσει και τέταρτη θητεία. Η υποβολή υποψηφιότητας για τέταρτη θητεία αποτελούσε μια τολμηρή ενέργεια, αφού, κατά την παράδοση του Δικαστηρίου, οι Πρόεδροι εκλέγονται συνήθως για δύο θητείες και κατ εξαίρεση για τρεις, όπως στις δύο περιπτώσεις που προανέφερα. Ο Βασίλης σκουρής, σταθμίζοντας προφανώς την αφοσίωση και την εκτίμηση των δικαστών στο πρόσωπό του, προχώρησε νικηφόρα στο τολμηρό διάβημα. Η θητεία του ανανεώθηκε μέχρι το 2015, οπότε θα συμπληρώσει δώδεκα χρόνια προεδρίας στο Δικαστήριο. Έτσι, δημιούργησε στο Λουξεμβούργο ένα νέο πανευρωπαϊκό ρεκόρ, που πολύ δύσκολα θα καταρριφθεί! Επιχειρώντας μια συγκριτική εικόνα του Δικαστηρίου, δέκα χρόνια μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Βασίλη Σκουρή, παρατηρώ ότι το 2003 το Δικαστήριο λειτουργούσε με δύο δικαιοδοτικά όργανα και συνολικά 38 μέλη, τώρα έχει τρία δικαιοδοτικά όργανα και 69 μέλη. Το προσωπικό αριθμούσε υπαλλήλους που ήδη ανέρχονται σε Το οικοδομικό συγκρότημα είχε τ.μ. εμβαδόν, που τώρα υπερβαίνουν τα τ.μ. Οι γλώσσες διαδικασίας ήσαν 11 και έγιναν 23. Η μέση διάρκεια εκδίκασης των προδικαστικών παραπομπών ήταν 25,5 μήνες και κατήλθε στους 15,7 μήνες. Ο Βασίλης σκουρής είχε την τύχη να προΐσταται του Δικαστηρίου σε μια περίοδο σοβαρών οργανωτικών, δικονομικών και διοικητικών μεταρρυθμίσεων. Δεν είναι υπερβολή να λεχθεί ότι οι μεταρρυθμίσεις, που επήλθαν κατά τη δεκαετή περίοδο της προεδρίας του, είναι ανάλογες με εκείνες που γνώρισε το Δικαστήριο στα υπόλοιπα χρόνια της λειτουργίας του. Οι αποφάσεις για εσωτερικά μέτρα και οι προτάσεις για νομοθετικά ή κανονιστικά μέτρα αποτελούν βεβαίως το αποτέλεσμα διαβουλεύσεων και συνεδριάσεων όλων των μελών του Δικαστηρίου. Ωστόσο, η ευθύνη για την έγκαιρη διάγνωση των προβλημάτων και την ανάληψη των απαραίτητων πρωτοβουλιών βαρύνει 2 ΕΕΕυρΔ 1:2013

17 καθηγητή κ. Βασιλείου Σκουρή τον Πρόεδρο, ο οποίος οφείλει να διατελεί σε κατάσταση αδιάπτωτης εγρήγορσης. Ο Βασίλης σκουρής δικαιούται να είναι υπερήφανος, διότι κατόρθωσε να λαμβάνονται εγκαίρως τα κατάλληλα μέτρα για την αδιατάρακτη προσαρμογή του θεσμικού δικαιοδοτικού οργάνου της Ε.Ε. στις νέες νομικές και πραγματικές συνθήκες. Αγαπητέ Πρόεδρε, αγαπητέ Βασίλη, η Ελληνική Ένωση Ευρωπαϊκού Δικαίου, της οποίας υπήρξες ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος, χαίρεται, διότι με την παρουσία σου στην κορυφή της Ευρωπαϊκής Curia τιμάς τη χώρα σου και την ελληνική νομική κοινότητα. Ευχόμεθα να διανύσεις, με τη συντροφιά της Βάσως, την υπόλοιπη θητεία σου στο Λουξεμβούργο με υγεία, χαρούμενα και δημιουργικά. Χρίστος Γεραρής Επίτιμος Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας ΕΕΕυρΔ 1:2013 3

18 Η ρύθμιση των αγορών ενέργειας στο ευρωπαϊκό δίκαιο ανταγωνισμού Γεώργιος Κ. Σουρλίγκας Ο τομέας της ενέργειας εγείρει προκλήσεις με αντιτιθέμενους στόχους και λογικές, τις οποίες ο νομοθέτης προσπαθεί να συμβιβάσει. Η ιδιαιτερότητα του βασικού αυτού αγαθού και η μέριμνα του νομοθέτη να διασφαλιστεί η συνέχεια της παροχής της οδήγησαν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα στη θέσπιση ενός Κανονισμού, που εξοπλίζει την Ευρωπαϊκή Ένωση με μέτρα για την ασφάλεια της προμήθειας φυσικού αερίου του πληθυσμού σε περίπτωση κρίσης, ενισχύοντας το ρόλο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο συντονισμό των μέτρων που έλαβαν τα κράτη και προβλέποντας επίσης την υποχρέωση διασφάλισης της συνεχούς προμήθειας για τους «προστατευόμενους» πελάτες. Οι νομοθετικές αυτές αλλαγές εκφράζουν τη βούληση των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων να εντάξουν τον τομέα της ενέργειας σε ένα ευρωπαϊκό οικονομικό μοντέλο μιας εσωτερικής αγοράς που υπόκειται στον ελεύθερο ανταγωνισμό. Επιπλέον, ο τομέας της ενέργειας εγείρει περιβαλλοντικές προκλήσεις που σχετίζονται κυρίως με την αναζήτηση «καθαρών» ή/και «ανανεώσιμων» πηγών ενέργειας για την καλύτερη προστασία του περιβάλλοντος. ενέργεια οικονομική/τομεακή ρύθμιση ανταγωνισμός εσωτερική αγορά υπηρεσίες κοινής ωφέλειας δημόσια οικονομική τάξη συγχώνευση εξαγορά περιβάλλον εκπομπές αερίων θερμοκηπίου διαφάνεια 1. Εισαγωγή Οι διακοπές ρεύματος, που σημειώθηκαν στις 4 Νοεμβρίου 2006 στα δυτικοευρωπαϊκά δίκτυα ηλεκτροδότησης, είχαν ως αποτέλεσμα να στερηθούν, για μια σχεδόν ώρα, την παροχή ηλεκτρικής ενέργειας δεκαπέντε εκατομμύρια ευρωπαϊκά νοικοκυριά, καταδεικνύοντας «τον ευπαθή χαρακτήρα της παροχής ηλεκτρισμού στην Ευρώπη» 1. Η ρωσο-ουκρανική κρίση φυσικού αερίου που ανέκυψε τον χειμώνα του 2009 επέφερε τη διακοπή ρωσικού εφοδιασμού διά μέσου της Ουκρανίας, στερώντας αυτή την πηγή ενέργειας από τα κράτη της κεντρικής Ευρώπης που συνδέονται με αυτό το δίκτυο, μερικά από τα οποία εξαρτώνται πλήρως από τις παραδόσεις ρωσικού φυσικού αερίου. Τα γεγονότα αυτά οδήγησαν τα ευρωπαϊκά θεσμικά όργανα να εκδώσουν Κανονισμό, που εξοπλίζει την Ευρωπαϊκή Ένωση με μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας του εφοδιασμού με αέριο για τον πληθυσμό σε περίπτωση κρίσης και υποχρεώνει τις επιχειρήσεις φυσικού αερίου να λαμβάνουν μέτρα, για να εξασφαλίσουν την παροχή αερίου στους «προστατευόμενους» πελάτες, κατηγορία που περιλαμβάνει τα νοικοκυριά 2. Είναι γνωστή, επίσης, η βούληση των κοινοτικών αρχών να εντάξουν τον τομέα της ενέργειας σε ένα ευρωπαϊκό οικονομικό μοντέλο μιας εσωτερικής αγοράς που υπό- * Δρ. Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου Παν/μίου Nice-Sophia Antipolis 1. Βλ. Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, προοπτικές για την εσωτερική αγορά αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας, COM(2006) 841 τελικό. 2. Κανονισμός 994/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της σχετικά με τα μέτρα κατοχύρωσης της ασφάλειας εφοδιασμού με αέριο και την κατάργηση της Οδηγίας 2004/67/ΕΚ του Συμβουλίου, ΕΕ 2010 L 295/1. κειται στον ελεύθερο ανταγωνισμό, σύμφωνα με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη του και τις προτεραιότητες, όπως αυτές προσδιορίστηκαν στη Σύνοδο Κορυφής της Λισαβόνας το και τον πλήρη μετασχηματισμό του τομέα που είχε ανατεθεί σε κάθετα ολοκληρωμένες επιχειρήσεις, υπό μονοπωλιακή ή σχεδόν μονοπωλιακή μορφή σε εθνικό επίπεδο. Οι επιχειρήσεις αυτές είναι κυρίως δημόσιες επιχειρήσεις Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη υπεγράφη στο Λουξεμβούργο στις 17 Φεβρουαρίου 1986, EE 1987 L 169/1. Πρόκειται για την πρώτη τροποποίηση της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας με σκοπό την ανάκαμψη της διαδικασίας για την ευρωπαϊκή οικοδόμηση και την ολοκλήρωση πραγματοποίησης της εσωτερικής αγοράς. Το άρθρο 8Α προσδιορίζει σαφώς τον στόχο της Πράξης, που είναι η προοδευτική εγκαθίδρυση της εσωτερικής αγοράς κατά τη διάρκεια μιας περιόδου που λήγει στις 31 Δεκεμβρίου Η εσωτερική αγορά ορίζεται ως «ένας χώρος χωρίς εσωτερικά σύνορα μέσα στον οποίο εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, των προσώπων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας συνθήκης». Η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη ετέθη σε ισχύ την 1 η Ιουλίου Το έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Αρχηγών Κρατών ή Κυβερνήσεων, που συνήλθε στη Λισαβόνα στις 23 και 24 Μαρτίου 2000, καθόρισε τους κοινούς στόχους για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της εσωτερικής αγοράς και την τόνωση της καινοτομίας. Μια από τις προτεραιότητες που τέθηκαν κατά τη διάρκεια της συνόδου αφορά την επίσπευση της απελευθέρωσης των αγορών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. 5. Για μια οικονομική θεώρηση των δημοσίων επιχειρήσεων, βλ. J.-M. GLACHANT, La théorie économique de l entreprise publique. Des prix de marché à l organisation hors-marché, Publications de la Sorbonne, Paris, 1996.

19 Σουρλίγκας: Η ρύθμιση των αγορών ενέργειας Οι προκλήσεις για την ενέργεια είναι οι κίνδυνοι, οι οποίοι προκύπτουν από την εκπομπή αερίων θερμοκηπίου και την κλιματική αλλαγή. Οι συζητήσεις που γίνονται σήμερα δεν αφορούν μόνο την αναζήτηση και την προώθηση «καθαρών» ή/και «ανανεώσιμων» πηγών ενέργειας για την καλύτερη προστασία του περιβάλλοντος, αλλά αφορούν, επίσης, την εγκαθίδρυση μηχανισμών παρακολούθησης, που επιτρέπουν στα κράτη να καταγράφουν και να εξακριβώνουν τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου. Μια σχηματική παρουσίαση των αγορών ενέργειας θα μπορούσε να πάρει τη μορφή ενός τριγώνου τριών συνόδων κορυφής: Λισαβόνα, για την απελευθέρωση του οικονομικού αυτού τομέα, Κιότο, για την προστασία του περιβάλλοντος και Μόσχα, για την ασφάλεια του εφοδιασμού. 2. Ένα νέο δίκαιο Το δίκαιο της ενέργειας 6 είναι ένα νέο δίκαιο, το οποίο είναι αναμφισβήτητα το αποτέλεσμα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος που επέλεξε την οικονομία της αγοράς και την εγκαθίδρυση μιας ενιαίας εσωτερικής αγοράς, η οποία υπόκειται στον ελεύθερο ανταγωνισμό. Φιλελεύθερη οικονομία αλλά υπό επιτήρηση 7 είναι το αντικείμενο της ρύθμισης, όπου οι ανεξάρτητες διοικητικές αρχές διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο. Η τομεακή ρύθμιση 8, ονομαζόμενη επίσης ex ante, αφορά δραστηριότητες που μέχρι πρόσφατα διέφευγαν τη διαδικασία ανταγωνισμού για λόγους γενικού συμφέροντος και είχαν αναληφθεί από το κράτος με τη μορφή κρατικών μονοπωλίων 9. Τέτοια είναι η περίπτωση των τηλεπικοινωνιών και της ενέργειας που διακρίνονταν από μια κάθετη ολοκλήρωση της προσφοράς, της παραγωγής και των υποδομών και στις οποίες οι ιστορικοί φορείς εκμετάλλευσης κατείχαν δεσπόζουσα θέση. Η ρύθμιση αυτή αποσκοπεί στον πλήρη ανταγωνισμό των αγορών και στην εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου περί ανταγωνισμού. Συνεπώς, ο τομέας της ενέργειας χαρακτηρίζεται από πολλά στοιχεία, τα οποία εμποδίζουν a priori την εγκαθίδρυση ελεύθερου ανταγωνισμού. 3. Η ιδιαιτερότητα του τομέα της ενέργειας Ο τομέας της ενέργειας είναι μια βιομηχανία φυσικών δικτύων που στηρίζεται σε βασικές υποδομές 10 (infrastructures essentielles). Τα δίκτυα αυτά, τα οποία αποτελούν φυσικά μονοπώλια η αναπαραγωγή τους δεν είναι εύκολη λόγω του υψηλού αρχικού κόστους επένδυσης μέχρι πρόσφατα αποτελούσαν αντικείμενο διαχείρισης από κατεστημένους φορείς εκμετάλλευσης και σήμερα πλέον από εταιρείες νομικά διακριτές. Οι φορείς όμως αυτοί εξακολουθούν και σήμερα να κατέχουν σημαντικό ποσοστό του μετοχικού κεφαλαίου. Παρά το άνοιγμα των αγορών, το δίκτυο παραμένει ενιαίο, πλην όμως ο διαχειριστής του δικτύου μεταφοράς, και τώρα θυγατρική του κατεστημένου φορέα εκμετάλλευσης και ιδιοκτήτης του δικτύου μεταφοράς φυσικού αερίου ή ηλεκτρικής ενέργειας, έχει την υποχρέωση να ανοίξει το δίκτυο στους παραγωγούς και πωλητές, προκειμένου να επιτραπεί η παράδοση στους αγοραστές με δίκαιους, ισότιμους και διαφανείς όρους. Το δίκαιο της ενέργειας χαρακτηρίζεται επίσης από απαιτήσεις περί υπηρεσιών κοινής ωφέλειας, όπως αυτές διατυπώνονται από το κοινοτικό δίκαιο 11 : ενεργειακή ανεξαρτησία, οικονομική ανταγωνιστικότητα, ισόρροπη χωροταξική ανάπτυξη, λαμβάνοντας υπόψη το περιβάλλον. Τα στοιχεία αυτά, τα οποία δικαιολογούν τη συνεχή ανάμειξη των δημοσίων αρχών, αντιτίθενται εξίσου στην εφαρμογή του ελεύθερου ανταγωνισμού. Η έννοια της υπηρεσίας κοινής ωφέλειας θα μπορούσε, ωστόσο, να χάσει την ιδιαιτερότητα και τη δυναμική της και να ενταχθεί σε μια γενικότερη πολιτική, όπως είναι η προστασία του περιβάλλοντος ή των δικαιωμάτων του καταναλωτή 12. Υπ αυτήν την έννοια, το «τρίτο πακέτο» Οδηγιών που εκδόθηκε στις 13 Ιουλίου 2009 ορίζει ότι «η 6. Βλ. σχετικά: P. SABLIERE, Droit de l électricité, Dalloz, Paris, Βλ. M.-A. FRISON-ROCHE, Le contrat et la responsabilité: consentement, pouvoirs et régulation économique, Dalloz, 2004, n 2, σ Βλ. σχετικά: Γ. ΣΟΥΡΛΙΓΚΑΣ, Κανόνες ανταγωνισμού και τομεακές ρυθμίσεις στις επιχειρήσεις δικτύων στο πλαίσιο της απελευθέρωσης των αγορών, ΕφημΔΔ, 2006, σ. 394 επ. 9. Για την έννοια των φυσικών μονοπωλίων, βλ. F. LEVÊQUE, Economie de la réglementation, La Découverte, Paris, 1998, σ. 51 επ., Β. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, Ο κανόνας των βασικών διευκολύνσεων (essential facilities) στο ευρωπαϊκό και εθνικό δίκαιο του ανταγωνισμού, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή, 2002, σ. 96 επ. 10. Βλ. σχετικά: Γ. ΣΟΥΡΛΙΓΚΑΣ, Η θεωρία των βασικών υποδομών και η πρόσβαση των τρίτων στα δίκτυα των επιχειρήσεων δημοσίου συμφέροντος, ΕφημΔΔ, 2007, σ. 798 επ. Ορισμένοι συγγραφείς χρησιμοποιούν τον όρο «βασικές διευκολύνσεις» («essential facilities»), βλ. Β. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ, ό.π., και άλλοι τον όρο «βασικές εγκαταστάσεις» («installations essentielles»), βλ. M. THILL-TAYARA / C. COUADOU, Le droit d accès à l épreuve de la théorie des installations essentielles, Contrats-Concurrence- Consommation, mai 1999, σ Βλ. Οδηγία 2003/54/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26 ης Ιουνίου 2003 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και την κατάργηση της Οδηγίας 96/92/ΕΚ, ΕΕ 2003 L 176/ Βλ. P. LOMBART, Le service public, au cœur du secteur de l énergie, Revue Juridique de l Economie Publique, 684/2011, σ ΕΕΕυρΔ 1:2013

20 στο ευρωπαϊκό δίκαιο ανταγωνισμού τήρηση των απαιτήσεων περί υπηρεσιών κοινής ωφέλειας αποτελεί θεμελιώδη απαίτηση της παρούσας Οδηγίας, η δε παρούσα Οδηγία θα πρέπει προπάντων να καθορίζει κοινά ελάχιστα πρότυπα, τα οποία θα τηρούνται από όλα τα κράτη μέλη και τα οποία θα λαμβάνουν υπόψη τους στόχους της προστασίας των καταναλωτών, της ασφάλειας του εφοδιασμού, της προστασίας του περιβάλλοντος και των ισοδύναμων επιπέδων ανταγωνισμού σε όλα τα κράτη μέλη. Είναι σημαντικό οι απαιτήσεις περί υπηρεσιών κοινής ωφέλειας να μπορούν να ερμηνεύονται σε εθνική βάση, λαμβάνοντας υπόψη τις εθνικές συνθήκες και τηρουμένου του κοινοτικού δικαίου» 13. Η ενέργεια, λόγω της φύσεώς της, αποτελεί βασικό αγαθό στις σύγχρονες κοινωνίες. Αυτό είχε ως συνέπεια να αναγνωρισθεί υπέρ του καταναλωτή το δικαίωμα στην ποιοτική ενέργεια, σε εύλογες τιμές και μάλιστα χαμηλότερες των τιμών της αγοράς που προτείνονται από τους εναλλακτικούς προμηθευτές, παρά την απελευθέρωση του τομέα. Η οργάνωση της ρύθμισης ανταποκρίνεται στις επιταγές αυτές. Δύο διαφορετικά καθεστώτα αντικατέστησαν το προηγούμενο ολοκληρωμένο μοντέλο. Αφενός, οι δραστηριότητες παραγωγής και παροχής ενέργειας για τις οποίες απαιτείται η έκδοση υπουργικής άδειας είναι πλέον ανοικτές στον ελεύθερο ανταγωνισμό. Αφετέρου, τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής, καθώς επίσης οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης φυσικού αερίου ανατέθηκαν σε ανεξάρτητους διαχειριστές, διορισμένους από το κράτος και ελεγχόμενους από την τομεακή ρυθμιστική αρχή. 4. Οι ουσιαστικοί κανόνες: φιλελεύθερο δίκαιο των συμβάσεων versus του διά της ασκήσεως κυριαρχικής εξουσίας ρυθμιστικού δικαίου Η σύμβαση ρυθμίζει ιδιωτικά συμφέροντα: αυτονομία της βουλήσεως των συμβαλλομένων, δεσμευτική ισχύς της σύμβασης, αντιτάξιμο έναντι τρίτων, νομιμοποίηση της ανταγωνιστικής ζημίας. Οι αρχές αυτές εφαρμόζονται, προφανώς, επί οικονομικών θεμάτων. Η συμβατική ελευθερία περιορίζεται από την κατάχρηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας, η οποία εγείρει αξίωση αποζημίωσης, και την παράβαση της δημόσιας τάξης. 13. Βλ. αιτ. σκ. 46 της Οδηγίας 2009/72/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13 ης Ιουλίου 2009 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και για την κατάργηση της Οδηγίας 2003/54/ΕΚ και αιτ. σκ. 44 της Οδηγίας 2009/73/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13 ης Ιουλίου 2009 σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά φυσικού αερίου και την κατάργηση της Οδηγίας 2003/55/ΕΚ, ΕΕ 2009 L 211/55 και 94 αντίστοιχα. Η προθεσμία για την ενσωμάτωση των δύο Οδηγιών στο εθνικό δίκαιο και η εφαρμογή των διατάξεών τους προσδιορίστηκε στις 3 Μαρτίου Αντίθετα, η γενική νομοθεσία περί ανταγωνισμού σκοπός της οποίας είναι η προστασία της αγοράς ανταποκρίνεται σε μια απαίτηση γενικού συμφέροντος. Η νομοθεσία αυτή διέπεται από μια καθαρά οικονομική λογική, προτάσσοντας τη διαφάνεια και την ασφάλεια της αγοράς, την ισότητα μεταξύ των φορέων της αγοράς και επιβεβαιώνει την υπεροχή της κατ άλλους τον «impérialisme» 14 έναντι της βουλήσεως των συμβατικών μερών για την προστασία της ίδιας της αγοράς και όχι για την προστασία του ενός ή του άλλου φορέα. Η συμβατική παράβαση εδώ είναι αδιάφορη, αυτό που ενδιαφέρει είναι η διαπίστωση ανταγωνιστικού κωλύματος, πραγματικού ή δυνητικού, σε μια σχετική αγορά 15. Η νομοθεσία περί τομεακής ρύθμισης 16, η οποία στοχεύει στην εγκαθίδρυση μιας ανταγωνιστικής αγοράς με την είσοδο νέων επιχειρήσεων στην αγορά, για να δημιουργηθεί ανταγωνιστικό περιβάλλον 17 εκεί που υπερίσχυαν τα κρατικά μονοπώλια, διέπεται από τις αρχές αυτές. Για την πραγματοποίηση «καθαρού και τέλειου» ανταγωνισμού μεταξύ των φορέων θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι απαιτήσεις περί υπηρεσιών κοινής ωφέλειας. Για το λόγο αυτόν οι δραστηριότητες των παραγωγών και προμηθευτών ενέργειας καθώς και ο επενδυτικός σχεδιασμός τους ελέγχονται από τις δημόσιες αρχές και υπόκεινται σε αδειοδότηση. Το αποδεικνύουν, επίσης, οι κανόνες που αποσκοπούν περισσότερο στην προστασία των ανταγωνιστών από τον ανταγωνισμό στις αγορές, όπου δεσπόζουν ευρέως κατεστημένοι φορείς εκμετάλλευσης, καθώς και η αναγνώριση κοινωνικών και πολιτικών προκλήσεων, όπως η προστασία των καταναλωτών, αποδέκτες, κυρίως, ρυθμιζόμενων τιμολογίων και τιμολογιακών επιλογών. Η πολυμορφία αυτή στηρίζεται στην ίδια βάση. Πρόκειται για την έννοια της δημόσιας τάξης, η οποία εκλαμβάνεται ως δημόσια οικονομική τάξη. 5. Μια κοινή διαρθρωτική αρχή: η δημόσια οικονομική τάξη Η έννοια της δημόσιας οικονομικής τάξης δικαιολογεί τις κρατικές παρεμβάσεις όχι μόνο στις συμβατικές σχέσεις, για την αποκατάσταση μιας σχετικής ισορροπίας μεταξύ εταίρων σε άνιση κατάσταση στο όνομα μιας προστατευτικής δημόσιας τάξης (ordre public de protection) του 14. Βλ. M. MALAURIE-VIGNAL, Droit de la concurrence interne et communautaire, 3 e éd., Dalloz-Armand Colin, Paris, 2005, σ Βλ. Ανακοίνωση της Επιτροπής όσον αφορά τον ορισμό της σχετικής αγοράς για τους σκοπούς του κοινοτικού δικαίου ανταγωνισμού, ΕΕ 1997 C 372/ Βλ. σχετικά: M.-A. FRISON-ROCHE, Le droit de la régulation, Le Dalloz, 2001, n 7, σ Βλ. M.-A. FRISON-ROCHE, Définition du droit de la régulation économique, Recueil Dalloz-Sirey, 2004, σ ΕΕΕυρΔ 1:2013 7

21 Σουρλίγκας: Η ρύθμιση των αγορών ενέργειας ασθενέστερου μέρους, όπως στο δίκαιο περί προστασίας των καταναλωτών αλλά και γενικότερα στον προσανατολισμό της οικονομίας προς το γενικό συμφέρον στο όνομα μιας κατευθυντήριας δημόσιας τάξης (ordre public de direction). Τέτοια είναι η περίπτωση της οικονομικής ρύθμισης, γενικής ή τομεακής, ένα σύνολο κανονιστικών διατάξεων, που επιβάλλεται στους οικονομικούς φορείς με σκοπό την εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος. Τη δημόσια αυτή τάξη περιλαμβάνει το κοινοτικό δίκαιο που απορρέει από τις Συνθήκες και την ερμηνεία τους από τα κοινοτικά δικαστήρια. Σημειώνεται ότι η Συνθήκη της Ρώμης αναφέρει τέσσερις ουσιώδεις ελευθερίες: την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, την ελεύθερη εγκατάσταση και την ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων και ότι μεταξύ των βασικών αξιών, αναγκαίες για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, περιέχεται η αρχή του ελεύθερου ανταγωνισμού, η οποία αναγνωρίστηκε από το ΔΕΕ 18 το Το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Όσον αφορά την εφαρμογή της νομοθεσίας περί ανταγωνισμού, διαπιστώνεται ότι είναι εμφανής η βούληση που επιδεικνύουν οι κοινοτικές αρχές για την εγκαθίδρυση ανταγωνιστικών αγορών ενέργειας στην Ευρώπη. Το ΔΕΕ, στην απόφασή του στις 17 Ιουλίου , έκρινε ότι το κράτος μέλος παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από τα άρθρα 56 και 43 της Συνθήκης ΕΚ 20 αναφορικά με εθνική νομοθεσία, που προβλέπει ότι εξαρτάται από 18. Βλ. ΔΕΕ 240/83, Proc. Rép./Association de défense des brûleurs d huiles usagées, , Συλλ. 531, σκ. 9: «Οι αρχές της ελεύθερης κυκλοφορίας των εμπορευμάτων και του ελεύθερου ανταγωνισμού, καθώς και η ελεύθερη άσκηση του εμπορίου ως θεμελιώδους δικαιώματος, αποτελούν γενικές αρχές του κοινοτικού δικαίου των οποίων την τήρηση εξασφαλίζει το Δικαστήριο». 19. ΔΕΕ C-207/07, Επιτροπή ΕΚ/Βασίλειο της Ισπανίας, , Συλλ. Ι Το άρθρο 56 παρ. 1 ΕΚ ορίζει ότι «( ) απαγορεύεται οποιοσδήποτε περιορισμός των κινήσεων κεφαλαίων μεταξύ κρατών μελών και μεταξύ κρατών μελών και τρίτων χωρών», το δε άρθρο 43 παρ. 1 και 2 ΕΚ ορίζουν αντίστοιχα ότι «( ) οι περιορισμοί της ελευθερίας εγκαταστάσεως των υπηκόων ενός κράτους μέλους στην επικράτεια ενός άλλου κράτους μέλους απαγορεύονται. Η απαγόρευση αυτή εκτείνεται επίσης στους περιορισμούς για την ίδρυση πρακτορείων, υποκαταστημάτων ή θυγατρικών εταιρειών από τους υπηκόους ενός κράτους μέλους που είναι εγκατεστημένοι στην επικράτεια άλλου κράτους μέλους». «Η ελευθερία εγκαταστάσεως περιλαμβάνει την ανάληψη και την άσκηση μη μισθωτών δραστηριοτήτων, καθώς και την σύσταση και την διαχείριση επιχειρήσεων, και ιδίως εταιρειών κατά την έννοια του άρθρου 48 παρ. 2, σύμφωνα με τις προϋποθέσεις που ορίζονται από την νομοθεσία της χώρας εγκαταστάσεως για τους δικούς της υπηκόους, με την επιφύλαξη των διατάξεων του κεφαλαίου της παρούσας συνθήκης που αναφέρονται στην κυκλοφορία κεφαλαίων», ΕΕ 2002 C 325/1. προηγούμενη άδεια της Εθνικής Επιτροπής Ενέργειας η απόκτηση ορισμένων μεριδίων του εταιρικού κεφαλαίου επιχειρήσεων που ασκούν συγκεκριμένες υποκείμενες σε ρυθμίσεις δραστηριότητες στον ενεργειακό τομέα, καθώς και η απόκτηση συγκεκριμένων στοιχείων ενεργητικού για την ανάπτυξη τέτοιων δραστηριοτήτων. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι η απελευθέρωση των ευρωπαϊκών αγορών ενέργειας θα πρέπει να καταλείπεται στις πρωτοβουλίες των οικονομικών φορέων της, όπως άλλωστε το επιβεβαιώνουν η ανάδειξη μιας ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής και η αναδιάρθρωση του τομέα, την οποία ανέλαβε και συνεχίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εδώ και αρκετά έτη. 7. Η ανάδειξη μιας ευρωπαϊκής ενεργειακής πολιτικής Η ανακοίνωση της Επιτροπής της 10 ης Ιανουαρίου για μια «ενεργειακή πολιτική για την Ευρώπη» θέτει τρεις σημαντικούς στόχους: α) την ανταγωνιστικότητα, μέσω της οποίας θα μειωθεί το κόστος για τους πολίτες και τις εταιρείες και θα τονωθεί η ενεργειακή απόδοση και οι επενδύσεις, β) την αειφορία, με σκοπό να μειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την κατανάλωση ενέργειας 22 και γ) την ασφάλεια του εφοδιασμού, ώστε να αποφεύγονται οι διακοπές ρεύματος και να μην προκαλείται άσκοπη έκρηξη τιμών. Με βάση τις προτάσεις αυτές, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θέσπισε στις 9 Μαρτίου 2007 ένα συνολικό ενεργειακό πρόγραμμα δράσης για την περίοδο , συστήνοντας, κυρίως, τον αποτελεσματικό διαχωρισμό των δραστηριοτήτων εφοδιασμού και παραγωγής από τις επιχειρήσεις δικτύου (unbundling-διαχωρισμό), την περαιτέρω εναρμόνιση των εξουσιών και ενίσχυση της ανεξαρτησίας των εθνικών ρυθμιστικών αρχών ενέργειας, τη βελτίωση του συντονισμού της λειτουργίας και της ασφάλειας των δικτύων καθώς επίσης τη μεγαλύτερη προστασία του καταναλωτή Μέτρα διορθωτικού χαρακτήρα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Στις 10 Ιανουαρίου 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε την τελική της έκθεση η οποία ξεκίνησε τον Ιούνιο 21. Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ενεργειακή πολιτική για την Ευρώπη, COM(2007) 1 τελικό. 22. Η ανακοίνωση υπογραμμίζει ότι οι εκπομπές CO2 από την κατανάλωση ενέργειας αποτελούν το 80% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στην ΕΕ. 23. Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Ενεργειακή πολιτική για την Ευρώπη, 9 Μαρτίου 2007, πρόγραμμα δράσης , 7224/1/07 REV 1. 8 ΕΕΕυρΔ 1:2013