έρεη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζην επίπεδν ησλ κηζζψλ, ηελ αλεξγία, ηηο δαπάλεο γηα θνηλσληθέο παξνρέο θαη επηδφκαηα. Δπίζεο νη θνηλσληθέο επηπηψζεηο ηεο

Transcript

1 Δηζαγσγή Χο θαηλφκελν θαη σο δηαδηθαζία, ε κεηαλάζηεπζε ζθξάγηζε ηελ Διιάδα θαη ηελ Δπξψπε, αιιά θαη πνιιέο ρψξεο ζε φιν ηνλ θφζκν. Σν θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο είλαη επξχ, πνιχπινθν θαη αζθαιψο αληηθείκελν θνηλσληνινγηθήο έξεπλαο, αιιά θαη ηζηνξηθήο κειέηεο. Απνηειεί έλα ηδηαίηεξν θνηλσληθφ θαηλφκελν, πνπ εθδειψλεηαη δηαρξνληθά θαη ζε παγθφζκηα θιίκαθα. Ζ κεηαλάζηεπζε ζπλέβαιε απνθαζηζηηθά ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλσληθήο, νηθνλνκηθήο, πνιηηηθήο θαη πνιηηηζκηθήο πξαγκαηηθφηεηαο ηεο επνρήο καο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν θαη νη κεηαλαζηεπηηθέο δηαδηθαζίεο αλαθέξνληαη ζε ζπγθεθξηκέλεο νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο, πνιηηηθέο, θ.ά. ζπλζήθεο. Όηαλ απηέο νη ζπλζήθεο αιιάδνπλ, ηφζν ην θαηλφκελν φζν θαη ε δηαδηθαζία ηεο κεηαλάζηεπζεο κεηαβάιινληαη. ηα ηέιε ηνπ 20 νπ αηψλα νη εμειίμεηο πνπ δηακνξθψζεθαλ ζε φιν ηνλ θφζκν, αιιά θαη ζηελ επξσπατθή ήπεηξν, έζεζαλ ηηο βάζεηο γηα κηα πξαγκαηηθφηεηα δηαθνξεηηθή απφ απηήλ πνπ πθίζηαην ζην παξειζφλ. Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα απηψλ ησλ αιιαγψλ απνηεινχλ ε ειεχζεξε δηαθίλεζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζηα πιαίζηα ηεο δηεπξπκέλεο αγνξάο εξγαζίαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, νη κεηαβνιέο ζηηο ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο Δπξψπεο, ε έλσζε ησλ δχν Γεξκαληψλ, ην ζπλερψο απμαλφκελν πξφβιεκα ηεο ιαζξνκεηαλάζηεπζεο απφ ρψξεο ηνπ Σξίηνπ Κφζκνπ ηδηαηηέξσο ηεο Αζίαο θαη ηεο Αθξηθήο πξνο ηηο ρψξεο ηφζν ηεο Δ.Δ. φζν θαη άιισλ πεξηνρψλ ηνπ θφζκνπ, θ.ά. Ζ δηαθαηλφκελε δεκνγξαθηθή γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Δπξψπεο δεκηνπξγεί έληνλν πξνβιεκαηηζκφ θαζψο κεηψλεηαη ην εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη απμάλνληαη νη αζθαιηζηηθέο δαπάλεο. Ζ κεηαλάζηεπζε πξνθξίλεηαη σο κηα ιχζε ζε απηφ ην δεκνγξαθηθφ πξφβιεκα. Όκσο ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε εηδηθά ζηηο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο έρεη πάξεη δηαζηάζεηο κάζηηγαο θαη ην νηθνλνκηθφ θαη θνηλσληθφ θφζηνο είλαη αλαπφθεπθην. Ζ επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή πξνζαλαηνιίδεηαη ζηελ «επηιεθηηθή κεηαλάζηεπζε» θαη ηελ πξνζέιθπζε αηφκσλ κε πςειά εξγαζηαθά πξνζφληα. Ζ παξαθνινχζεζε ησλ αλαγθψλ εξγαζίαο θαη ε απηφκαηα θάιπςή ηνπο κέζσ ηεο κεηαλάζηεπζεο είλαη φκσο αλεθάξκνζηε. Δπηπιένλ δηαθνξέο ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή νξγάλσζε ηεο θάζε ρψξαο θαζηζηνχλ αδχλαηε ηελ εθαξκνγή κηαο εληαίαο θαη θνηλήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο. Δθηφο απφ ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγεί ε ιαζξνκεηαλάζηεπζε, αθφκε θαη ε λφκηκε κεηαλάζηεπζε 1

2 έρεη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ζην επίπεδν ησλ κηζζψλ, ηελ αλεξγία, ηηο δαπάλεο γηα θνηλσληθέο παξνρέο θαη επηδφκαηα. Δπίζεο νη θνηλσληθέο επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο πξνθαινχλ εληάζεηο θαη δηάζπαζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο. Πξνθεηκέλνπ λα δηαπηζησζεί ε πξαγκαηηθή έθηαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δσή ηεο ρψξαο ππνδνρήο εμεηάδεηαη ε δηεζλήο θαη ειιεληθή εκπεηξία. Σέινο, ε έξεπλα πεδίνπ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην Γήκνπ Πηειενχ, έγηλε κε ηε κνξθή ζπλεληεχμεσλ θαη εξσηεκαηνινγίσλ ζηηο ππεξεζίεο ηνπ Γήκνπ θαη ζην ηνπηθφ Κέληξν Δμππεξέηεζεο Πνιηηψλ, ζε αγξφηεο θαη γεσπφλνπο ηεο πεξηνρήο θαζψο θαη ζηελ εθπαηδεπηηθή θνηλφηεηα ηεο πεξηνρήο (εθπαηδεπηηθνχο θαη καζεηέο). Σα ζπκπεξάζκαηα ηεο έξεπλαο αλ θαη πξνέξρνληαη απφ κηθξφ δείγκα επηβεβαηψλνπλ ηηο πξναλαθεξζείζεο απφςεηο γηα ηηο ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο. πλεπψο ζα πξέπεη λα δνζεί κεγάιε δηνηθεηηθή θαη νηθνλνκηθή ππνζηήξημε ζηελ πεξηθέξεηα λα αληηκεησπίδεη ηα ζέκαηα κεηαλάζηεπζεο ζε ηνπηθφ επίπεδν. 2

3 1. ΟΦΔΙ ΣΗ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΗ ΗΜΔΡΑ 1.1. ΣΟ ΦΑΙΝΟΜΔΝΟ ΣΗ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΗ Ζ αλάιπζε ηνπ ζχγρξνλνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ απαηηεί ηελ πξνεγνχκελε ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ φξνπ θαζψο θαη βαζηθψλ ζπληζησζψλ ηνπ απηνχ. Χο κεηαλάζηεπζε ζεσξείηαη ε κφληκε ή πξνζσξηλή κεηαβνιή ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο ελφο αηφκνπ, κηαο νκάδαο ή ελφο θνηλσληθνχ ζπλφινπ. Οξίδεηαη σο «ζπλερήο ξνή πξνζψπσλ απφ θαη πξνο κηα πεξηνρή» θαη απνηειεί βαζηθή δεκνγξαθηθή δηαδηθαζία ε νπνία επηθέξεη ηελ ηερλεηή ή κεραληθή αλαλέσζε θαη θζνξά ηνπ πιεζπζκνχ ελφο ηφπνπ 1. Ζ κεηαλάζηεπζε σο γεληθφ θνηλσληθφ θαηλφκελν δηαθνξνπνηείηαη ζε δχν θαηεγνξίεο, ηελ «παξαδνζηαθή» θαη ηε «ζχγρξνλε» ή «λεσηεξηθή» κεηαλάζηεπζε (Μνπζνχξνπ, 1991) 2. Χο «παξαδνζηαθή» ζεσξείηαη ε κεηαλάζηεπζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε θαηά ηελ πεξίνδν πξηλ ην δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν. Ζ «παξαδνζηαθή» κεηαλάζηεπζε είλαη ε ππεξπφληηα κεηαλάζηεπζε ηνπ ηέινπο ηνπ 19 νπ θαη ηεο αξρήο ηνπ 20 νπ αηψλα 3. Υαξαθηεξίδεηαη θαη σο «επνρή ηεο καδηθήο κεηαλάζηεπζεο».αληίζεηα ε «ζχγρξνλε» κεηαλάζηεπζε έιαβε ρψξα κεηά ηε ιήμε ηνπ δεχηεξνπ παγθφζκηνπ πνιέκνπ θαη αθνξνχζε ηε κεηαθίλεζε πιεζπζκψλ πξνο ηελ Δπξψπε. Ζ «ζχγρξνλε κεηαλάζηεπζε» αθνξά ηε κεηαβνιή ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο ελφο αηφκνπ ή ελφο θνηλσληθνχ ζπλφινπ πνπ παξαηεξείηαη ζηα πιαίζηα ηεο ζχγρξνλεο βηνκεραληθήο επνρήο. Ζ πεξαηηέξσ ζε «εζσηεξηθή κεηαλάζηεπζε», αλάινγα κε ην αλ πξαγκαηνπνηείηαη ζηα φξηα ηεο εζληθήο γεσγξαθηθήο «εμσηεξηθή κεηαλάζηεπζε» αλ πξαγκαηνπνηείηαη ζην δηεζλή ρψξν πεξαηηέξσ ζε «εζσηεξηθή κεηαλάζηεπζε», αλάινγα κε ην αλ πξαγκαηνπνηείηαη ζηα φξηα ηεο εζληθήο γεσγξαθηθήο επηθξάηεηαο, ή ζε «εμσηεξηθή κεηαλάζηεπζε» αλ πξαγκαηνπνηείηαη ζην δηεζλή ρψξν. Παξαηεξείηαη φηη ηφζν ν εζσηεξηθφο, φζν θαη ν εμσηεξηθφο κεηαλάζηεο λα θηλδπλεχνπλ λα θαηαιήμνπλ λα είλαη «νξηαθνί», δειαδή λα βξίζθνληαη κεηαμχ δχν πνιηηηζκψλ. Δηδηθά γηα ηνλ εμσηεξηθφ κεηαλάζηε ν θίλδπλνο είλαη κεγαιχηεξνο. Ζ θαηάζηαζε ηεο «νξηαθφηεηαο» ηνπ αηφκνπ έρεη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο ηφζν ζηελ ηαπηφηεηα ηνπ ίδηνπ ηνπ αηφκνπ, φζν θαη ζηνλ ηξφπν πνπ αληηκεησπίδεηαη απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν. 1 «Έξεπλα γηα ηηο κνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηελ Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, », Αζήλα 2004, Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο ηεο ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, Πεξηθέξεηα Αηηηθήο 2 Οκνίσο ππνζεκ. 1 3 «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν 3

4 Σέινο αλάινγα κε ην θξηηήξην ηνπ πξννξηζκνχ ε κεηαλάζηεπζε δηαθξίλεηαη ζε επξσπατθή ή ελδνεπξσπατθή, ππεξπφληηα ή ελδνεπξσπατθή (Μνπζνχξνπ, 1991) 4. Ο δεχηεξνο παγθφζκηνο πφιεκνο είλαη ην ρξνληθφ ζεκείν αλαθνξάο γηα ηε δηάθξηζε ηεο «πξνπνιεκηθήο» θαη ηεο «κεηαπνιεκηθήο» κεηαλάζηεπζεο. Ζ πξνπνιεκηθή ελδνεπξσπατθή κεηαλάζηεπζε ραξαθηεξίζηεθε απφ ηηο εθηεηακέλεο επνρηαθέο κεηαλαζηεχζεηο θαη ηηο εθηεηακέλεο αλαγθαζηηθέο κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ. Αληίζεηα, ην πξνπνιεκηθφ δηεπεηξσηηθφ ξεχκα ραξαθηεξίζηεθε, θπξίσο, απφ κεηαθηλήζεηο απφ ηελ Δπξψπε πξνο ηελ Ακεξηθή θαη, κάιηζηα, πξνο ηε Βφξεηα Ακεξηθή. Απηή ε ππεξσθεάληα κεηαλάζηεπζε ππήξμε ε πεξηζζφηεξν εληππσζηαθή απφ ηα κεγάια κεηαλαζηεπηηθά ξεχκαηα ηεο ζχγρξνλεο επνρήο θαη απνηέιεζε ζεκαληηθή θακπή ζηελ εζληθή ηζηνξία ησλ Ζ.Π.Α. Σν κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν φπσο απηφ εκθαλίδεηαη ζηηο πξψηεο κεηαπνιεκηθέο δεθαεηίεο είλαη ην απνηέιεζκα ηεο έληνλεο βηνκεραληθήο αλάπηπμεο πνπ ζεκεηψζεθε ζηελ επξσπατθή ήπεηξν απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1950 θαη ηεο ζπλεπαθφινπζεο αχμεζεο ηεο δήηεζεο γηα εξγαηηθφ δπλακηθφ πξνθεηκέλνπ λα αλνηθνδνκεζνχλ νη δπηηθνεπξσπατθέο βηνκεραληθέο νηθνλνκίεο πγθεθξηκέλα, ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο Γεξκαλίαο, ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ ηζηνξία ηεο θαη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε κεηά ην ηέινο ηνπ δεχηεξνπ παγθφζκηνπ πνιέκνπ. Οη πηέζεηο ησλ θνηλσληθν-πνιηηηθψλ δνκψλ ηεο γεξκαληθήο θνηλσλίαο γηα θαιχηεξε εθπαίδεπζε, επλντθφηεξεο ζπλζήθεο εξγαζίαο θαη κεγαιχηεξε πξνζθνξά εξγαηηθνχ δπλακηθνχ δηακφξθσζαλ ηελ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηνπ «θηινμελνύκελνπ εξγάηε» ( ηνπ ιεγφκελνπ Gastarbeiter,) θαη ησλ «ζπκβάζεσλ εξγαζίαο» 5. Τπναλάπηπθηεο ρψξεο - φπσο ε Διιάδα κε δπζιεηηνπξγηθέο αγνξέο εξγαζίαο ( πςειή αλεξγία θαη ππναπαζρφιεζε ) έζηεηιαλ γεληέο εξγαηψλ ζηε Γεξκαλία θαηά ηε πεξίνδν κε ηελ ελζάξξπλζε ησλ ηφηε θπβεξλήζεσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ ηελ κεηαλάζηεπζε σο ηδηφκνξθε «πνιηηηθή απαζρόιεζεο» 6. Σν 1960, ε Διιάδα ππέγξαςε δηκεξή ζπκθσλία κε ηε Γπηηθή Γεξκαλία ε νπνία ηξνπνπνηήζεθε ην πνπ θαζφξηδε ην λνκηθφ πιαίζην γηα ηηο κεηαλαζηεπηηθέο θηλήζεηο ειιήλσλ εξγαηψλ. Ζ δηνγθσκέλε κεηαλάζηεπζε είρε ζεηηθέο επηπηψζεηο (κεηαλαζηεπηηθά εκβάζκαηα, ζπζζψξεπζε γλψζεσλ θαη ηθαλνηήησλ ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ) αιιά θαη αξλεηηθέο επηπηψζεηο 4 Οκνίσο ππνζεκ.4 5 «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν 6 «Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε.Οηθνλνκηθέο, Πνιηηηθέο θαη Κνηλσληθέο Πηπρέο», Δπηκέιεηα : Υάξεο Ναμάθεο, Μηράιεο Υιέηζνο, «Ζ Πνιηηηθή Οηθνλνκία ηεο Μεηαλάζηεπζεο», Μηράιεο Υιέηζνο, Παηάθεο

5 (αξλεηηθή επηξξνή απφ ηα δπηηθά θαηαλαισηηθά πξφηππα, ζηέξεζε ηθαλνχ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ). εκεηψλεηαη φηη ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, ε ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο είρε θπξηνιεθηηθά αδεηάζεη θαη κε απνηέιεζκα νη επηρεηξεκαηίεο λα πηέδνπλ ηηο θπβεξλήζεηο λα αλνίμνπλ ηα ζχλνξα ζε μέλνπο εξγάηεο 7. Δπίζεο ζεκαληηθφο παξάγνληαο ζηε δηακφξθσζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο «ζχγρξνλεο» κεηαλάζηεπζεο ήηαλ θαη ηα θηλήκαηα αλεμαξηνπνίεζεο ησλ αθξηθαληθψλ θαη αζηαηηθψλ απνηθηψλ πνπ νδήγεζαλ ζε λέα λνκνζεζία ζρεηηθά κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε θαη ηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα 8. πγθεθξηκέλα, νη παξεπφκελεο θνηλσληθνπνιηηηθέο ζπλέπεηεο ηεο απφ απνηθηνπνίεζεο ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ θαη ηεο Γαιιίαο δηακφξθσζαλ ζεκαληηθά ηηο κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο απηψλ ησλ ρσξψλ 9. Με ην ηέινο ηεο απνηθηνθξαηίαο θαη ηελ εθρψξεζε πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ ζηνπο ληφπηνπο πιεζπζκνχο, ζεκεηψζεθε έληνλε κεηαθίλεζε πιεζπζκψλ απφ ηηο πξψελ απνηθίεο πξνο ηελ ηέσο κεηξφπνιε. Γηα παξάδεηγκα, ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην κέρξη θαη ηνλ δεχηεξν παγθφζκην πφιεκν, ε λνκηθή έλλνηα ηεο ηζαγέλεηαο ήηαλ αξθεηά επξεία. Καη απηφ δηφηη, φινη νη ππήθννη ηεο Βξεηαληθήο Απηνθξαηνξίαο είραλ ίζν δηθαίσκα ζηελ ηδηφηεηα ηνπ πνιίηε, απιά θαη κφλν δηακέλνληαο κφληκα ζην Ζλσκέλν Βαζίιεην. Σν επεξρφκελν κεηαλαζηεπηηθφ θχκα φκσο νδήγεζε ζε ζηαδηαθνχο πεξηνξηζκνχο ηεο πνιηηηθήο «αλνηρηψλ ζπξψλ» (open-door policy), αλ θαη αθφκε ηζρχεη εηδηθφ θαζεζηψο γηα ηνπο πνιίηεο ηεο Βξεηαληθήο Κνηλνπνιηηείαο. Σειηθψο, ην 1984 ε British National Act πεξηφξηζε ην δηθαίσκα ζηελ ηζαγέλεηα, πξνβιέπνληαο φηη κφλν παηδί γελλεκέλν ζηελ Βξεηαλία κε ηνπιάρηζηνλ έλα γνλέα Βξεηαλφ πνιίηε δηθαηνχηαη ηεο βξεηαληθήο ηζαγέλεηαο 10. ήκεξα ε κεηαλάζηεπζε, δηαθνξνπνηείηαη σο πξνο ηελ πξνέιεπζή ηεο, ηνπο ιφγνπο πνπ ηελ πξνθαινχλ. Δπίζεο έρνπλ ζεκεησζεί κεηαβνιέο ζηηο ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ θαζψο ρψξεο πνπ παιαηφηεξα ήηαλ παξαδνζηαθά ρψξεο απνζηνιήο (φπσο νη ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο) ηα ηειεπηαία 20 ρξφληα έρνπλ γίλεη ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ. ρεηηθά κε ηα λέα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κεηαλάζηεπζεο έρεη παξαηεξεζεί νη εμήο θχξηεο αιιαγέο : Μεγάιε εηεξνγέλεηα θαη πνηθηιία ηεο εζληθφηεηαο ησλ κεηαλαζηψλ 7 «Αλάκεζα ζε Κξάηνο θαη Αγνξά. Οηθνλνκία θαη νηθνλνκηθή πνιηηηθή ζηε κεηαπνιεκηθή Διιάδα », Πάλνο Καδάθνο, Δθδφζεηο Παηάθε Citizenship laws and international migration in historical perspective, Graziella Bertocchi/Chiara Strozza, Universita di Modena e Reggio Emilia, November 2004, 9 «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν 10 Οκνίσο ππνζεκ. 9 5

6 Μεγαιχηεξε πνηθηιία ησλ ρξεζηκνπνηνχκελσλ κεηαλαζηεπηηθψλ δηφδσλ θαη θαλαιηψλ Σν πιήζνο ηεο επνρηαθήο κεηαλάζηεπζεο θαη ηεο κεηαλάζηεπζεο «εηδηθεπκέλσλ» εξγαδνκέλσλ Σηο επηδξάζεηο ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ηελ αιιεινεμάξηεζε ησλ εζληθψλ νηθνλνκηψλ ζε παγθφζκην επίπεδν Πέξα φκσο, απφ ηηο φπνηεο θνηλσληθνπνιηηηθέο αιιαγέο πνπ ζπλεηέιεζαλ ζηε κνξθή ηεο ζχγρξνλεο κεηαλάζηεπζεο, ν νηθνλνκηθφο παξάγνληαο είλαη ε γελεζηνπξγφο αηηία απηήο. Ζ δηάθξηζε απηή δηαθνξνπνηεί ηελ έλλνηα ηνπ «νηθνλνκηθνύ κεηαλάζηε» κε εθείλνπ ηνπ «πνιηηηθνύ πξόζθπγα» φπνπ ζχκθσλα κε ηε χκβαζε ηεο Γελεχεο θαη ηνλ ειιεληθφ λφκν πνπ ηελ επηθχξσζε (3989/1959) πξφζθπγαο είλαη ην άηνκν πνπ βξίζθεηαη έμσ απφ ηε ρψξα ηεο ηζαγέλεηάο ηνπ, έρεη βάζηκν θφβν δίσμεο γηα ιφγνπο θπιεηηθήο πξνέιεπζεο, ζξεζθείαο, εζληθφηεηαο, θνηλσληθήο ηάμεο ή πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ θαη ην νπνίν δελ πξνζηαηεχεηαη απφ ηελ θπβέξλεζή ηνπ 11. Ο πνιηηηθφο πξφζθπγαο δελ απνιακβάλεη πιένλ ηελ εζληθή πξνζηαζία ηεο ρψξαο ηνπ θαη αλαγθάδεηαη λα θαηαθχγεη ζε άιιε ρψξα αλαδεηψληαο δηεζλή πξνζηαζία φπσο απηή πξνβιέπεηαη απφ ηε Γηεζλή χκβαζε ηεο Γελεχεο ηνπ 1951 πεξί ηνπ θαζεζηψηνο ησλ πξνζθχγσλ 12. Σν θαζεζηψο ηνπ πνιηηηθνχ πξφζθπγα θαζνξίδεηαη απφ εηδηθά δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο 13 θαη νξίδεηαη απφ ηελ Ύπαηε Αξκνζηεία ηνπ Ο.Ζ.Δ. Ζ λφκηκε δηαδηθαζία πξνβιέπεη ηελ παξνρή αζχινπ θαη ηελ ρνξήγεζε ηεο ιεγφκελεο «αλζξσπηζηηθήο» visa εηζφδνπ ζε θάπνηα ρψξα φπνπ δελ αληηκεησπίδεη ηέηνηνπ είδνπο πξνβιήκαηα. Τπάξρεη φκσο θαη ε πεξίπησζε πνιηηηθνί πξφζθπγεο λα εηζέιζνπλ παξάλνκα ζε ρψξεο ππνδνρήο είηε επεηδή δελ πξνβιέπνληαη απφ ηε λνκνζεζία λφκηκνη ηξφπνη εηζφδνπ είηε επεηδή ε λνκνζεζία ζηα δεηήκαηα παξνρήο αζχινπ είλαη πνιχ πεξηνξηζηηθή. Απηφ έρεη σο ζπλέπεηα νη πνιηηηθνί πξφζθπγεο λα γίλνληαη ζχκαηα θπθισκάησλ παξάλνκεο δηαθίλεζεο αλζξψπσλ (human trafficking) θαη ζηελ πξνζπάζεηα παξάλνκεο εηζφδνπ ζηε ρψξα λα θηλδπλεχζνπλ ζνβαξά ή θαη λα ράζνπλ ηε δσή ηνπο. ην ζεκείν απηφ αλαθέξεηαη ζπγθεθξηκέλα γηα ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδνο φηη θαηέρεη κεηαμχ ησλ ππνινίπσλ θξαηψλ-κειψλ ηεο Δ.Δ κία απφ ηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο ζρεηηθά κε ηελ αλαγλψξηζε ηεο πξνζθπγηθήο ηδηφηεηαο θαη ηελ 11 «Ζ Μεηαλάζηεπζε πξνο ηελ Διιάδα», Ξαλζή Πεηξηληψηε, Δθδφζεηο Οδπζζέαο, «Σν δήηεκα ησλ πνιηηηθψλ πξνζθχγσλ», Καιιηφπε Μηγγείξνπ, «Μεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ», Δπηκέιεηα : Α.Καςάιεο, Π.Ληλάξδνο-Ρπικφλ, Η.Ν.Δ Γ...Δ, Μειέηεο, ηεχρνο «Σν λνκηθφ θαζεζηψο ησλ πνιηηηθψλ πξνζθχγσλ», Ο.Ζ.Δ, Γελεχε,

7 ρνξήγεζε άιισλ κνξθψλ δηεζλνχο πξνζηαζίαο 14. Παξφιν πνπ νη πνιηηηθνί πξφζθπγεο θαη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο απνηεινχλ δχν δηαθνξεηηθέο λνκηθέο θαη θνηλσληθέο θαηεγνξίεο πιεζπζκψλ θαηεγνξίεο πιεζπζκψλ ην θνηλσληθννηθνλνκηθφ ζχζηεκα ηνπο αληηκεησπίδεη σο κία θνηλή θνηλσληθή νκάδα, κε ζπλέπεηα λα αληηκεησπίδνπλ θνηλά πξνβιήκαηα έληαμεο θαη ελζσκάησζεο ζην θνηλσληθφ ζχλνιν θαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο ηεο ρψξαο ππνδνρήο 15. Γη απηφ ην ιφγν είλαη απαξαίηεην, ε πξψηε ζπληζηψζα ηεο λέαο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο πνπ αζθνχλ ηα θξάηε-κέιε ηεο Δ.Δ, κε βάζε κε ηε ζπλζήθε ηνπamsterdam, λα είλαη ε απφ θνηλνχ αληηκεηψπηζε ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη ηεο παξνρήο ηνπ αζχινπ 16. Γεγνλφο φκσο είλαη φηη επηθξαηεί ζηα επξσπατθά θξάηε, πνπ έσο ηψξα έρνπλ δερζεί κεγάινπο πιεζπζκνχο πνιηηηθψλ πξνζθχγσλ απφ πνιίηεο εθηφο Δπξψπεο αιιά θαη εληφο Δπξψπεο (π.ρ Γηνπγθνζιαβία), ε ινγηθή ηεο «Δπξψπεο-Φξνπξίνπ». Ζ Διιάδα έρεη επηθνξηηζηεί κε ηελ πεξηθξνχξεζε ηκήκαηνο ησλ εμσηεξηθψλ ζπλφξσλ ηεο Δ.Δ πνπ ζπκπίπηνπλ κε ην ζχλνιν πεξίπνπ ησλ εζληθψλ ζπλφξσλ. Ζ πνιηηηθή ηεο απζηεξήο πεξηθξνχξεζεο ηεο εληαίαο εζσηεξηθήο αγνξάο ππέξ ησλ πνιηηψλ ηεο Δ.Δ, αλαγθάδεη ηελ ειιεληθή λνκνζεζία λα ζπληαπηίδεηαη κε ηε λνκνζεζία ησλ άιισλ θξαηψλ-κειψλ 17. Ζ πξφζθαηε λνκνζεζία κε ηνλ κεηαλαζηεπηηθφ λφκν 3386/2005 απέθπγε λα επαλεμεηάζεη δεηήκαηα πξνζθπγηθήο πνιηηηθήο θαη νη δηαηάμεηο ηνπ δελ έρνπλ πεδίν εθαξκνγήο «ζηνπο πξφζθπγεο θαη ζηα πξφζσπα πνπ έρνπλ ππνβάιεη αίηεζε γηα ηελ αλαγλψξηζε ηνπ θαζεζηψηνο ηνπ πξφζθπγα, θαηά ηελ έλλνηα ηεο πλζήθεο ηεο Γελεχεο ηνπ 1951, ε νπνία έρεη θπξσζεί κε ην λ.δ 3989/1959 (ΦΔΚ 201 Α ) φπσο ηξνπνπνηήζεθε θαη ηζρχεη» 18. Ζ πεξίπησζε ηνπ νηθνλνκηθνχ κεηαλάζηε δηαθέξεη απφ ηνπ πνιηηηθνχ πξφζθπγα θαζψο δελ θαιχπηεηαη απφ ην ίδην πξνζηαηεπηηθφ λνκηθφ πιαίζην. Ο νηθνλνκηθφο κεηαλάζηεο, κεηαθηλείηαη, κε ζθνπφ ηελ πξνζσξηλή ή κφληκε κεηαλάζηεπζε, απφ ηε ρψξα ηνπ πξνο κηα άιιε ρψξα πξνο αλαδήηεζε θπξίσο εξγαζίαο. Ο νξηζκφο ηνπ κεηαλάζηε απφ ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Μεηαλάζηεπζεο ηνλ δειψλεη σο «έλα πξφζσπν ην νπνίν δηακέλεη ζε έλα μέλν θξάηνο γηα κηα παξαηεηακέλε πεξίνδν». χκθσλα κε απηφλ ηνλ νξηζκφ, δελ πεξηιακβάλφληαη ζηελ έλλνηα ηνπ κεηαλάζηε, νη ηνπξίζηεο, νη πξνζθπλεηέο θαη νη κεηαθηλνχκελνη 14 Οκνίσο ππνζεκείσζε «Έξεπλα γηα ηηο κνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηελ Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, », Αζήλα 2004, Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο ηεο ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, Πεξηθέξεηα Αηηηθήο 16 «Οη πξνζαλαηνιηζκνί ηεο Δ.Δ ζηε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή: Μεηέσξν βήκα αλάκεζα ζηελ μελνθνβία θαη ηελ πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία», Ησάλλεο Κνπθηάδεο «Μεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ», Δπηκέιεηα : Α.Καςάιεο, Π.Ληλάξδνο-Ρπικφλ, Η.Ν.Δ Γ...Δ, Μειέηεο, ηεχρνο «Ζ εγθιεκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα. Εεηήκαηα ζεσξίαο θαη αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο», Βαζίιεο Καξχδεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα Ν.3386/2005, άξζξν 2, παξ.1.γ 7

8 εξγαδφκελνη θαηά ηελ άζθεζε ηεο εξγαζίαο ηνπο. Ζ δηαθνξνπνίεζή απηψλ ησλ πεξηπηψζεσλ κε εθείλε ηνπ νηθνλνκηθνχ κεηαλάζηε έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη ζε θακία απφ ηηο παξαπάλσ πεξηπηψζεηο δελ ππάξρεη σο αξρηθφο ζθνπφο ε επί καθξφλ εγθαηάζηαζε ηνπ αηφκνπ ζε κηα άιιε ρψξα 19. Αλ θαη ε ρξήζε ηνπ θνηλσληθνχ φξνπ «νηθνλνκηθόο κεηαλάζηεο» είλαη επξεία, ν επίζεκνο λνκηθφο φξνο είλαη απηφο ηνπ «αιινδαπνύ». Οη δχν πξφζθαηνη κεηαλαζηεπηηθνί λφκνη (Ν.2910/2001 θαη 3386/2005) ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ φξν απηφ θαηά θφξνλ. πγθεθξηκέλα ζηνλ Ν.3386/2005 νξίδεηαη σο αιινδαπφο «ην θπζηθφ πξφζσπν πνπ δελ έρεη ηελ ειιεληθή ηζαγέλεηα ή πνπ δελ έρεη ηζαγέλεηα» 20. πλεπψο δίλεηαη ζεκαζία φρη ζηελ αηηία ηεο κεηαθίλεζεο ηνπ αιινδαπνχ ζηελ Διιάδα, αιιά ζην γεγνλφο φηη δελ είλαη έιιελαο. Άιινη λνκηθνί φξνη είλαη «ππήθννο ηξίηεο ρψξαο» θαη «αληζαγελήο» 21. εκεηψλεηαη φηη θάπνηνο κπνξεί λα είλαη κεηαλάζηεο ρσξίο λα είλαη αιινδαπφο (π.ρ. νη παιηλλνζηνχληεο) ή κπνξεί λα είλαη αιινδαπφο ρσξίο λα είλαη κεηαλάζηεο (π.ρ. ηα παηδηά κεηαλαζηψλ πνπ έρνπλ γελλεζεί ζηε ρψξα ππνδνρήο ρσξίο λα έρνπλ απνθηήζεη ηελ αληίζηνηρε ηζαγέλεηα). Έλαο απφ ηνπο ζθνπνχο ελφο κεηαλαζηεπηηθνχ λφκνπ πέξα απφ ηελ πξνζηαζία ησλ αιινδαπψλ κεηαλαζηψλ θαη ηεο πνιηηείαο είλαη θαη ε ζεζκνζέηεζε ξπζκίζεσλ γηα ηνπ νηθνλνκηθνχο κεηαλάζηεο θαη ζπγθεθξηκέλα ηνπο κεηαλάζηεο -εξγαδνκέλνπο.. ην ζεκείν απηφ είλαη απαξαίηεην, λα εμεηαζηεί κία άιιε δηάθξηζε ηεο κεηαλάζηεπζεο πνπ αθνξά ηε λνκηκφηεηα ή φρη ηεο εηζφδνπ θαη παξακνλήο ηνπ νηθνλνκηθνχ κεηαλάζηε ζηελ ρψξα ππνδνρήο. Όηαλ ε κεηαλάζηεπζε είλαη θαηαγεγξακκέλε απφ ηηο επίζεκεο αξρέο ή φρη δηαθξίλεηαη ζε λφκηκε θαη παξάλνκε (ιαζξνκεηαλάζηεπζε) 22. Ζ δηεπθξίληζε ησλ φξσλ, είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο. Γηα παξάδεηγκα ν φξνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηα Ζλσκέλα Έζλε ( non-documented migrant worker ) - «αδήισηνο εξγαδφκελνο κεηαλάζηεο» - δελ δηεπθξηλίδεη αλ είλαη δεισηηθφο γηα ην θαζεζηψο εξγαζίαο ή γηα ην θαζεζηψο δηακνλήο. Ζ πεξίπησζε ελφο λφκηκνπ κεηαλάζηε πνπ έρεη άδεηα παξακνλήο γηα εξγαζία αιιά πνπ ηειηθψο απαζρνιείηαη ζε αδήισηε εξγαζία δελ εμεηάδεηαη θαζφινπ, κε ζπλέπεηα λα ζεσξείηαη σο 19 «Μεηαλάζηεο-Τγεία θαη Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο», Απφζηνινο Καςάιεο, doc3.htm 20 Ν.3386/2005, άξζξν 1, παξ.α 21 Ν.3386/2005, άξζξν 1, παξάγξαθνη β, γ 22 «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν 8

9 ιαζξνκεηαλάζηεπζε κφλν ε παξάλνκε είζνδνο θαη παξακνλή ζηε ρψξα ππνδνρήο θαη φρη ε παξάλνκε εξγαζία ζε απηήλ. πλεπψο είλαη απαξαίηεην λα γίλεη δηεζλήο δηαρσξηζκφο ηεο νξνινγίαο αλάκεζα ζηηο δχν δηαζηάζεηο, εθείλεο πνπ αθνξά ηε λφκηκε ή παξάλνκε πξνζσξηλή δηακνλή θαη ηεο λφκηκεο ή παξάλνκεο απαζρφιεζεο 23. Ζ αληηκεηψπηζε ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο είλαη απαξαίηεηε θαζψο δελ ζπκθέξεη θακία θνηλσλία λα αγλνήζεη ηελ χπαξμε ελφο θνηλσληθνχ ζηξψκαηνο ρσξίο δηθαηψκαηα. Ζ δηαηψληζε ηεο θνηλσληθήο αδηθίαο κνηξαία ζα απνβεί εηο βάξνο ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο ( Rudiger and Spencer, 2003) ΣΑ ΑΙΣΙΑ ΣΗ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΗ Σν θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη νη δηάθνξεο κνξθέο ηεο δελ κπνξεί λα αλαιπζνχλ πιήξσο αλ δελ εμεηαζηνχλ νη ιφγνη πνπ ηελ πξνθαινχλ. Γη απηφ ην ιφγν ζα εμεηαζηνχλ ηα αίηηα ηεο κεηαλάζηεπζεο, ηα νπνία δηαθξίλνληαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο, ηα νηθνλνκηθά, ηα θνηλσληθά αίηηα θαη ηα πνιηηηθά. ηα πιαίζηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ζα εμεηαζηνχλ ηα νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά αίηηα ηεο κεηαλάζηεπζεο. Αλαθέξεηαη φηη εθηφο απφ ηα αίηηα απηά ηα νπνία έρνπλ εμεηαζηεί απφ ηνπο νηθνλνκνιφγνπο πξσηίζησο θαη δεπηεξεπφλησο απφ ηνπο θνηλσληνιφγνπο, έρνπλ εμεηαζηεί θαη άιιεο πιεπξέο ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ φπσο ε δεκνγξαθηθή, ε πνιηηηθή, ε πνιηηηζκηθή θαη ε ςπρνινγηθή Οηθνλνκηθά αίηηα Πνηθίιεο εξκελείεο έρνπλ δηαηππσζεί πξνθεηκέλνπ λα βξεζνχλ ηα αίηηα ηεο κεηαλάζηεπζεο. Ζ δηεξεχλεζε ησλ νηθνλνκηθψλ αηηίσλ ηεο κεηαλάζηεπζεο είλαη ζεκαληηθή φρη κφλν γηα ιφγνπο ζεσξεηηθήο αλάιπζεο αιιά θαη γηα ηνλ νξηζκφ δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ κεηαλάζηεπζεο νη νπνίνη απαηηνχλ ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο κεηαλάζηεπζεο. Ο θαζνξηζκφο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο πξναπαηηεί ηελ εμέηαζε ησλ νηθνλνκηθψλ αηηίσλ ηεο ππάξρνπζαο κεηαλάζηεπζεο. Ζ νηθνλνκηθή δηάζηαζε ησλ αηηηψλ ηεο κεηαλάζηεπζεο εμεηάδεηαη ηφζν ζην κηθξννηθνλνκηθφ φζν θαη ην καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν. ην καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν έρεη ππνζηεξηρζεί απφ ηνλ 23 Migrants involvement in irregular employment in the mediterranean countries of the E.U, Emilio Reyneri, Department of Sociology and Social Research, University of Milan Bicocca 24 «Ζ πνιηηηθή ηεο λνκηκνπνίεζεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ : Γηεζλήο θαη Διιεληθή Δκπεηξία», Σδέλε Καβνπλίδε, Π.Α.Δ.Π, Μάξηηνο «Μεηαλάζηεπζε θαη Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Μνπζνχξνπ Λ, 1991, Δθδφζεηο Guntenberg 9

10 (D.Rowlands,1998) 26, φηη δελ είλαη νη πνιχ θησρέο ρψξεο πνπ ζηέιλνπλ ηα κεγαιχηεξα πιήζε ησλ κεηαλαζηψλ. Τπάξρεη αληηζηξφθσο αλάινγε ζρέζε κεηαμχ ηνπ επηπέδνπ αλάπηπμεο κηαο ρψξαο θαη ηεο πηζαλφηεηαο ησλ θαηνίθσλ ηνπο λα κεηαλαζηεχζνπλ. Δίλαη πην πηζαλφ φηη ηα κεγαιχηεξα κεηαλαζηεπηηθά θχκαηα μεθηλνχλ απφ ρψξεο νη νπνίεο είλαη ζε ελδηάκεζν αλαπηπμηαθφ επίπεδν, νη νπνίεο είλαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε αιιά φρη εληειψο ρηππεκέλεο απφ ηελ θηψρεηα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζε κηθξννηθνλνκηθφ επίπεδν, φζνη κεηαλαζηεχνπλ δελ είλαη νη θησρφηεξνη άλζξσπνη εθείλσλ ησλ ρσξψλ. Οη ππνςήθηνη κεηαλάζηεο βξίζθνληαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε αιιά θαηέρνπλ ηηο πιηθέο θαη πνιηηηζκηθέο πεγέο λα αληηκεησπίζνπλ ηα θφζηε θαη ηηο δπζθνιίεο πνπ επηθέξεη ε κεηαλάζηεπζε. Σα θφζηε θαη νη δπζθνιίεο ηεο κεηαλάζηεπζεο έρνπλ κφλν θαηλνκεληθά ειαρηζηνπνηεζεί ιφγσ ησλ επθνιφηεξσλ επηθνηλσληψλ θαη ησλ θζελφηεξσλ κεηαθνξψλ, θαζψο φιεο ζρεδφλ νη ρψξεο πξννξηζκνχ έρνπλ ζαθψο πεξηνξίζεη ηελ πξνζπκία ηνπο λα δερζνχλ λένπο κεηαλάζηεο θαη έρνπλ εληείλεη ηνπο ειέγρνπο ησλ ζπλφξσλ ηνπο, έηζη ψζηε δηάθνξνη δξφκνη κεηαλάζηεπζεο λα έρνπλ γίλεη παξάλνκνη, επηθίλδπλνη θαη αθξηβνί. Ζ λενθιαζηθή ζεσξία κε ηνλ Hicks (1932), ππνγξάκκηζε σο θχξηα νηθνλνκηθή αηηία κεηαλάζηεπζεο ηνπ αηφκνπ ηε δηαθνξά κηζζψλ αλάκεζα ζε δηάθνξεο γεσγξαθηθέο πεξηνρέο. Γηα ηελ κεηαλάζηεπζε απφ ηηο αγξνηηθέο πξνο ηηο αζηηθέο πεξηνρέο αζρνιήζεθαλ νη Harris θαη Todaro (1970), νη νπνίνη ππνζηήξημαλ φηη νη εηζνδεκαηηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηνλ αγξνηηθφ θαη ηνλ αζηηθφ ηνκείο πξνθαινχλ κεηαθηλήζεηο πιεζπζκψλ απφ αγξνηηθέο πξνο αζηηθέο πεξηνρέο 27. Σν κνληέιν ησλ Harris θαη Todaro (1970) ζπζρεηίδεη ηελ ακνηβή εξγαζίαο ζηελ θησρή ρψξα κε ηελ πξνζδνθψκελε ακνηβή αλ ην άηνκν κεηαλαζηεχζεη ζε κηα πινχζηα ρψξα πάληα ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη ζα βξεη δνπιεηά φηαλ κεηαλαζηεχζεη εθεί. Ο Stiglitz (1974) εκπινπηίδνληαο απηφ ην κνληέιν, ππνζηήξημε φηη νη δηαθνξέο ζηελ πηζαλφηεηα εμεχξεζεο θαη δηαηήξεζεο κηαο ζέζεο εξγαζίαο θαη ζηελ ρψξα απνζηνιήο θαη ζηελ ρψξα ππνδνρήο, απνηεινχλ ζεκαληηθή νηθνλνκηθή αηηία κεηαλάζηεπζεο 28 ( παξάγνληαο «δηάξθεηα αλαδήηεζεο εξγαζίαο»). πλππνινγίδνληαο θαη ηε δηάξθεηα ηνπ δηαζηήκαηνο πνπ ην άηνκν κέλεη εθηφο εξγαζίαο αλαδεηψληαο εξγαζία ζε κηα λέα ρψξα, φπσο θαη 26 Illegal immigration and the underground economy, Emilio Reyneri, National Europe Centre Paper No.68, presented paper on the Conference The challenges of immigration and intergration in the European Union and Australia, University of Sydney 27 «Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε. Οηθνλνκηθέο, Πνιηηηθέο θαη Κνηλσληθέο Πηπρέο», Δπηκέιεηα : Υάξεο Ναμάθεο, Μηράιεο Υιέηζνο, «Ζ Πνιηηηθή Οηθνλνκία ηεο Μεηαλάζηεπζεο», Μηράιεο Υιέηζνο, Παηάθεο «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε

11 ηελ πξνζδνθψκελε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο (εθφζνλ ηειηθά βξίζθεη δνπιεηά). Αλ κεηά ηνλ ππνινγηζκφ φισλ απηψλ ησλ παξακέηξσλ απμεζνχλ νη πξνζδνθίεο εχξεζεο εξγαζίαο ζηε ρψξα πξνέιεπζεο, ην άηνκν δελ κεηαλαζηεχεη, αλ κεησζνχλ ηφηε κεηαλαζηεχεη. χκθσλα κε ηα παξαπάλσ, νη λενθιαζηθνί νηθνλνκνιφγνη αλέιπζαλ ηα αίηηα ηεο κεηαλάζηεπζεο κε βάζε ηελ ηθαλφηεηα ηνπ ππνςήθηνπ κεηαλάζηε λα ελεξγεί κε βάζε ην ζπκθέξνλ ηνπ θαη εάλ ζα κεηαλαζηεχζεη ή φρη. Ζ απφθαζε ηνπ νηθνλνκηθνχ κεηαλάζηε λα κεηαθηλεζεί ζε κηα άιιε ρψξα κπνξεί λα παξνπζηαζηεί σο έλα πξφβιεκα κεγηζηνπνίεζεο εηζνδήκαηνο. Δάλ δειαδή έλα άηνκν απνθαζίζεη λα κεηαλαζηεχζεη εθφζνλ ε δηαθνξά ηνπ ππνινγηζκέλνπ κειινληηθνχ αλακελφκελνπ εηζνδήκαηνο κεηαμχ ηεο ρψξαο ππνδνρήο θαη ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο απηνχ είλαη κεγαιχηεξν απφ ην νηθνλνκηθφ θφζηνο ηεο κεηαλάζηεπζεο 29. Ο παξάγνληαο ηνπ νηθνλνκηθνχ θφζηνπο ηεο κεηαλάζηεπζεο είλαη πνιχ ζεκαληηθφο θαηά ηελ αλάιπζε ησλ νηθνλνκνιφγσλ. Σα θφζηε απηά κεηαθξάδνληαη είηε ζε άκεζα έμνδα κεηαθνξάο είηε ζε έμνδα πξνθεηκέλνπ λα ππεξθεξαζηνχλ γισζζηθά ή πνιηηηζηηθά εκπφδηα ζηε ρψξα ππνδνρήο 30. εκεηψλεηαη φηη καδί κε ηα ρξεκαηηθά θφζηε θαη νθέιε ηεο κεηαλάζηεπζεο ν ππνςήθηνο κεηαλάζηεο ζπλεθηηκά ζηελ απφθαζή ηνπ θαη κε ρξεκαηηθά θφζηε θαη νθέιε. χκθσλα κε απηή ηελ άπνςε νη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο ζρεδηάδνπλ θαη πξαγκαηνπνηνχλ ηελ κεηαθίλεζή ηνπο έρνληαο επελδχζεη φηη ην αλζξψπηλν θεθάιαηφ ηνπο κπνξεί λα κεηαθεξζεί θαη λα αμηνπνηεζεί ζηε ρψξα ππνδνρήο. Αληίζεηα νη πνιηηηθνί πξφζθπγεο δελ κεηαλαζηεχνπλ εμαηηίαο νηθνλνκηθψλ αηηηψλ 31. Δπίζεο νη κεηαλάζηεο πνιιέο θνξέο επεξεάδνληαη απφ ηηο ζπλαιιαγκαηηθέο ηζνηηκίεο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ιακβάλνληαο ππ φςηλ ηελ πξαγκαηηθή αμία πνπ ζα έρνπλ ηα εκβάζκαηα πνπ ζα ζηέιλνπλ ζηελ ρψξα πξνέιεπζεο. Σέινο παξαηεξείηαη θαη ε ηάζε ηεο κεηαλάζηεπζεο γηα ιφγνπο ζπληαμηνδνηηθνχο, πξνζδνθψληαο δειαδή ηελ απφθηεζε κηαο ζχληαμεο θαιχηεξεο απφ εθείλεο πνπ ζα ιάκβαλε ην άηνκν ζηε ρψξα πξνέιεπζήο ηνπ. 29 Immigration Policy, Assimilation of Immigrants and Natives sentiments towards immigrants : Evidence from 12 OECD-Countries, T.Bauer/ M.Lofstrom,/ K. Zimmermann, August 2000, IZA DP No.187, Discussion Paper Series 30 Who leaves and who returns?deciphering immigrant self-selection, Randall Akee, Harvard University, Job Market Paper, 31 Οη πνιηηηθνί πξφζθπγεο αληηκεησπίδνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα έρνπλ κεγαιχηεξε δπζθνιία έληαμεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο ηεο ρψξαο ππνδνρήο ζε ζρέζε κε ηνπο νηθνλνκηθνχο κεηαλάζηεο. Γη απηφ ην ιφγν είλαη πηζαλφ, άηνκα απηήο ηεο θνηλσληθή νκάδαο λα παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξεο δεκίεο ζηνπο κηζζνχο απφ ηνπο νηθνλνκηθνχο κεηαλάζηεο φηαλ ζπγθξίλνληαη κε ηνπο κηζζνχο ησλ γεγελψλ. 11

12 Πεξαηηέξσ, ζχκθσλα κε ηελ λενθιαζηθή νηθνλνκηθή ζεσξία 32, νη δηαθνξέο ησλ πξαγκαηηθψλ κηζζψλ κεηαμχ ησλ ρσξψλ πξνθαινχλ δχν ξνέο δηα ησλ νπνίσλ κηα λέα δηεζλή ηζνξξνπία δεκηνπξγείηαη ζηελ νπνία νη πξαγκαηηθνί κηζζνί βξίζθνληαη ζην ίδην επίπεδν ζε φιεο ηηο ρψξεο. Ζ πξψηε είλαη ξνή ρακειήο εηδίθεπζεο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ ρψξεο παξνρήο ρακειψλ κηζζψλ ζε ρψξεο παξνρήο πςειψλ κηζζψλ. Ζ δεχηεξε ξνή είλαη θεθάιαην απφ ηηο ρψξεο παξνρήο πςειψλ κηζζψλ πξνο ηηο ρψξεο παξνρήο ρακειψλ κηζζψλ. Απηή ε ξνή θεθαιαίνπ πεξηιακβάλεη θπξίσο βηνκεραληθφ θεθάιαην εληάζεσο εξγαζίαο θαη ζα ζπλνδεπηεί απφ κεηαλάζηεπζε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πςειήο εηδίθεπζεο. Νενθιαζηθνί κεραληζκνί πνπ νδεγνύλ ζηελ ηζνξξνπία Πεξηνρή ρακειώλ κηζζώλ Πεξηνρή πςειώλ κηζζώλ Δξγαηηθό δπλακηθό Μεηαλάζηεπζε Δξγαηηθό δπλακηθό Κεθάιαην Ρνέο θεθαιαίνπ Κεθάιαην Πεγή : Öberg (1997) Μεηά ηελ επίηεπμε ηεο ηζνξξνπίαο ζχκθσλα κε ηα παξαπάλσ, θαη νη δχν ξνέο ζα είλαη κεδεληθέο. Θεσξείηαη κε βάζε απηή ηελ άπνςε φηη ε παγθφζκηα κεηαλάζηεπζε είλαη έλα θαηλφκελν πξνζσξηλφ. Αλ θαη ε λενθιαζηθή ζεσξία ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα εμεγήζεη ηηο κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο κεηαμχ θξαηψλ, είλαη πιένλ θαηάιιειε γηα λα εμεγήζεη ηελ εζσηεξηθή κεηαλάζηεπζε. Ζ εζσηεξηθή κεηαλάζηεπζε, ζε αληίζεζε κε ηε δηεζλή, πεξηνξίδεηαη ιηγφηεξν απφ πνιηηηθέο παξεκβάζεηο. Δπί ηνπ παξφληνο, ε λενθιαζηθή ζεσξία κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ζηελ εμήγεζε ησλ δηεζλψλ 32 Economic theories of international migration and the role of immigration policy (extended provisional abstract), Roel Jennissen, Research and Documentation Centre of the Dutsh Ministry of Justice (WODC) and Netherlands Interdisciplinary Demographic Institute (NIDI) 12

13 κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ εληφο ησλ θξαηψλ-κειψλ ηεο Δ.Δ θαζψο εθεί νη κεηαθηλήζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ είλαη αλεκπφδηζηεο απφ δηνηθεηηθνχο θαη λνκηθνχο πεξηνξηζκνχο. ε αληίζεζε κε ηε λενθιαζηθή πξνζέγγηζε πνπ ππνζηεξίδεη φηη ε κεηαλάζηεπζε πξνθχπηεη απφ ηελ επηζπκία ηνπ αηφκνπ ή ηνπ λνηθνθπξηνχ λα βειηηψζεη ην απφιπην εηζφδεκά ηνπ, ε «πξνζέγγηζε ηεο λεν-νηθνλνκηθήο» ηεο κεηαλάζηεπζεο ππνζηεξίδεη φηη ε επηζπκία γηα ηε βειηίσζε ηεο ζέζεο ηνπ αηφκνπ ή ηνπ λνηθνθπξηνχ ζηελ ηεξαξρία ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο είλαη βαζηθή γηα ηελ απφθαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο. Άξα παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηελ απφθαζε απηή θαη ην «ζπλαίζζεκα ηεο ζρεηηθήο απνζηέξεζεο» 33. Ζ θευλζηαλή ζεσξία, θάλνληαο θξηηηθή ζηελ λενθιαζηθή πξνζέγγηζε ηεο δηεζλνχο κεηαλάζηεπζεο, εμεγεί ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν ζηε βάζε ηεο εμάξηεζεο ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο θαη απφ ηνλ νλνκαζηηθφ κηζζφ θαη φρη κφλν απφ ηνλ πξαγκαηηθφ κηζζφ. Ζ δηάθξηζε απηή πξνέξρεηαη απφ ηηο δηαθνξεηηθέο απφςεηο ζρεηηθά κε ηνλ ξφιν ηνπ ρξήκαηνο ζηελ νηθνλνκία. Ζ λενθιαζηθή άπνςε ζεσξεί ην ρξήκα είλαη κφλν έλα αληαιιαθηηθφ κέζν. Ζ θευλζηαλή άπνςε είλαη δηαθνξεηηθή, θαζψο ζεσξεί φηη ην ρξήκα εθηφο απφ αληαιιαθηηθφ κέζν είλαη θαη κέζν απνηακίεπζεο. Ζ απνηακίεπζε είλαη έλαο ιφγνο πνπ επεξεάδνληαη νη δπλεηηθνί κεηαλάζηεο απφ πεξηνρέο κε πςεινχο νλνκαζηηθνχο κηζζνχο. Δπηπιένλ, απφπεηξεο επαλακεηαλάζηεπζεο ή ε απνζηνιή εκβαζκάησλ απμάλνπλ επηπιένλ ηελ ζεκαζία ηνπ επηπέδνπ ηνπ νλνκαζηηθνχ κηζζνχ ζπγθξηλφκελν κε ην επίπεδν πξαγκαηηθνχ κηζζνχ. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα κελ πξνθχπηεη ελ ηέιεη ε λέα δηεζλήο ηζνξξνπία πνπ πξνέβιεπαλ νη λενθιαζηθνί. Τπάξρεη θαη ζηελ θευλζηαλή ζεσξία κεραληζκφο αλάθηεζεο ηζνξξνπίαο αιιά θπξίσο ππνζηεξίδεη φηη ε κεηαλάζηεπζε πξνθαιείηαη απφ ηηο δηαθνξέο απαζρφιεζεο (αλεξγία) θαη φρη απφ ηηο δηαθνξέο ησλ πξαγκαηηθψλ κηζζψλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ. Σφζν ε λενθιαζηθή φζν ε θευλζηαλή ζεσξία 34 εμεηάδνπλ ην δήηεκα ηεο κεηαλάζηεπζεο απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο. Όκσο, ε πξνζέγγηζε απηή δελ εμεγεί γηαηί αλ θαη ππάξρνπλ ζεκαληηθέο κηζζνινγηθέο δηαθνξέο (π.ρ κεηαμχ θξαηψλ-κειψλ ηεο Δ.Δ) νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη δελ κεηαλαζηεχνπλ (Martin,1993) 35. H ζεσξία ηνπ δπτζκνχ ζηελ αγνξά εξγαζίαο εμεηάδεη ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν 33 «Έξεπλα γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ», Σδέλε Καβνπλίδε, Π.Α.Δ.Π Α.Δ 34 Economic theories of international migration and the role of immigration policy (extended provisional absterast), Roel Jennissen, Research and Documentation Centre of the Dutsh Ministry of Justice (WODC) and Netherlands Interdisciplinary Demographic Institute (NIDI) 35 «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε

14 απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο ηεο εξγαζίαο. Ο Martin παξαηήξεζε φηη «ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο ζεκεξηλήο αλεπηζχκεηεο κεηαλάζηεπζεο μεθίλεζε απφ πξνγξάκκαηα πξνζέιθπζεο κεηαλαζηψλ πνπ εθάξκνζαλ νη βηνκεραληθέο ρψξεο». χκθσλα κε ηε ζεσξία ηνπ δπτζκνχ 36 ε αγνξά εξγαζίαο ρσξίδεηαη ζε δχν ηκήκαηα, ην θχξην θαη ην δεπηεξεχνλ. Σν θχξην ηκήκα ραξαθηεξίδεηαη απφ κεζφδνπο παξαγσγήο εληάζεσο θεθαιαίνπ ελψ ην δεπηεξεχνλ ηκήκα απφ κεζφδνπο παξαγσγήο εληάζεσο εξγαζίαο. Οη εμεηδηθεπκέλνη εξγαδφκελνη ηεο πξσηεχνπζαο αγνξάο εξγαζίαο, νη νπνίνη είλαη εθπαηδεπκέλνη λα εξγάδνληαη κε πξνεγκέλα θεθαιαηνπρηθά αγαζά, έρνπλ θαιχηεξν θνηλσληθφ status, πςειφηεξν εηζφδεκα θαη θαιχηεξεο εξγαζηαθέο ζπλζήθεο απφ ηνπο αλεηδίθεπηνπο εξγάηεο ζην δεπηεξεχνλ ηκήκα ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Οη βηνκεραληθέο νηθνλνκίεο δελ ελδηαθέξνληαη λα θάλνπλ ηηο εξγαζίεο ηεο δεπηεξεχνπζαο αγνξάο εξγαζίαο πην ελδηαθέξνπζεο σο πξνο ην αληηθείκελν ή ηηο απνδνρέο θαη σο εθ ηνχηνπ είλαη πάληα θαθνπιεξσκέλεο.. Καηά απηφ ηνλ ηξφπν πξνθχπηνπλ θαη νη εξγαδφκελνη «δεχηεξεο ηαρχηεηαο» (Piore, 1979) 37 πνπ ιφγσ αλαγθψλ εξγάδνληαη ζε απηέο ηηο εξγαζίεο θάησ απφ επηζθαιείο θαη δχζθνιεο ζπλζήθεο. Δίλαη εκθαλέο φηη απηέο ηηο εξγαζίεο ηηο θαηαιακβάλνπλ νη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο. Απφ ηνλ Piore (1979) 38 δίλνληαη ηξεηο πηζαλέο εμεγήζεηο γηα ηε δήηεζε γηα μέλνπο εξγαδφκελνπο ζηηο ζχγρξνλεο βηνκεραληθέο θνηλσλίεο: α) νη γεληθέο ειιείςεηο ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ β) ε αλάγθε λα γεκίδεη ε βάζε ησλ ρακειφκηζζσλ αλεηδίθεπησλ εξγαζηψλ ζηελ εξγαζηαθή ηεξαξρία γ) νη ειιείςεηο ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ ηεο δεπηεξεχνπζαο αγνξάο εξγαζίαο Ζ ηειεπηαία εμήγεζε πεξηιακβάλεηαη ζηηο πξνεγνχκελεο δχν. Οη γεληθέο ειιείςεηο ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ νδεγνχλ ζε θελά ζηε βάζε ηεο εξγαζηαθήο ηεξαξρίαο. Απηά ηα θελά βεβαίσο κπνξεί λα πξνέξρνληαη θαη απφ πξνβιήκαηα έιιεηςεο θηλήηξσλ γηα εξγαζία ή θαη απφ δεκνγξαθηθέο θαη θνηλσληθέο αιιαγέο ζηηο ζχγρξνλεο βηνκεραληθέο θνηλσλίεο. Σα πξνβιήκαηα έιιεηςεο θηλήηξσλ γηα εξγαζία πξνέξρνληαη 36 Economic theories of international migration and the role of immigration policy (extended provisional absterast), Roel Jennissen, Research and Documentation Centre of the Dutsh Ministry of Justice (WODC) and Netherlands Interdisciplinary Demographic Institute (NIDI) 37 «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε Economic theories of international migration and the role of immigration policy (extended provisional absterast), Roel Jennissen, Research and Documentation Centre of the Dutsh Ministry of Justice (WODC) and Netherlands Interdisciplinary Demographic Institute (NIDI) 14

15 πνιιέο θνξέο απφ ηελ αληίιεςε φηη νη εξγαζίεο ηεο βάζεο ηεο ηεξαξρηθήο δνκήο ηεο εξγαζίαο έρνπλ ρακειφ θνηλσληθφ status θαη ζρεδφλ κεδεληθή πξννπηηθή βειηίσζεο ηεο εξγαζηαθήο ηνπο θαηάζηαζεο. Δπίζεο ην δεκνγξαθηθφ πξφβιεκα θαη ε επέθηαζε ηεο εθπαίδεπζεο είλαη νη αηηίεο γηα ηα κηθξά πνζνζηφ ησλ λέσλ πνπ επηιέγνπλ ηηο εξγαζίεο «δεχηεξεο ηαρχηεηαο» θαη εηζέξρνληαη ζηελ «νηθνλνκία ηεο επηβίσζεο» (subsistence economy) πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζνπλ έλα εηζφδεκα ή θάπνηα εξγαζηαθή εκπεηξία. Δπίζεο ε αδπλακία θάιπςεο ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο ηεο δεπηεξεχνπζαο αγνξάο εξγαζίαο, ε ρεηξαθέηεζε ησλ γπλαηθψλ, ε αχμεζε ησλ δηαδπγίσλ θαη νη ζχγρξνλεο αλάγθεο πνπ απαηηνχζαλ ε γπλαίθα λα εξγάδεηαη φρη πιένλ ζπκπιεξσκαηηθά κε ηνλ άλδξα ζε θάπνηα ζέζε κεξηθήο απαζρφιεζεο αιιά κε θαλνληθφ σξάξην έπαημαλ επίζεο ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε ηεο κεηαλάζηεπζεο. Γεληθά, νη ειιείςεηο ζηε βάζε ηεο εξγαζηαθήο ηεξαξρίαο αλάγθαζαλ ηνπο εξγνδφηεο λα πξνζιακβάλνπλ μέλνπο εξγαδφκελνπο. Δπηπιένλ, είλαη απαξαίηεην λα ζεκεησζεί φηη εηδηθά ε χπαξμε εθηεηακέλεο παξανηθνλνκίαο θαη ε δπλαηφηεηα καχξεο εξγαζίαο απνηεινχλ έλαλ παξάγνληα πξνζέιθπζεο 39 (pull effect) ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ. Δίλαη ινγηθφ φηη ρψξεο, ζηηο νπνίεο, ε καχξε αγνξά εξγαζίαο αλζεί, απνηεινχλ εληνλφηεξν πφιν έιμεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ, απ φηη ρψξεο νη νπνίεο έρνπλ πνιχ πην νξγαλσκέλε θαη ειεγρφκελε αγνξά εξγαζίαο. Δθεί, ε εξγαζία ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηδηαίηεξα ησλ παξάλνκσλ επηηειεί ζπγθεθξηκέλν ξφιν (εμηζνξξφπεζε κε επαξθνχο πξνζθνξάο εξγαζίαο ιφγσ ρακειψλ πνζνζηψλ απαζρφιεζεο θαη θαζπζηεξεκέλεο εηζφδνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, εμηζνξξφπεζε ζε άθακπηεο θαη ππεξβνιηθά ξπζκηζκέλεο αγνξέο εξγαζίαο θαη ππνζηήξημε κε αληαγσληζηηθψλ ρακειήο παξαγσγηθφηεηαο θιάδσλ) 40. Σέινο, έλαο επηπιένλ ζεκαληηθφο παξάγνληαο πνπ κπνξεί λα επεξεάζεη ηε ξνπή γηα κεηαλάζηεπζε είλαη θαη ην άλνηγκα ηεο νηθνλνκίαο ζηνλ δηεζλή αληαγσληζκφ 41. Οη ζπλέπεηεο ηεο νηθνλνκηθήο παγθνζκηνπνίεζεο κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε κείσζε ησλ κηζζψλ θαη ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο ζε νξηζκέλνπο θιάδνπο, απμάλνληαο ηηο κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο. Γεληθά, ζε θάζε πεξίπησζε, ην άλνηγκα ηεο νηθνλνκίαο ζπλεπάγεηαη αλαθαηαλνκή πφξσλ κεηαμχ θιάδσλ θαη δξαζηεξηνηήησλ, πνπ κπνξεί λα 39 Illegal immigration and the underground economy, Emilio Reyneri, National Europe Centre Paper No.68, presented paper on the Conference The challenges of immigration and intergration in the European Union and Australia, University of Sydney 40 Baldwin-Edwards M. (2002), Immigration, immigrants and socialisation in southern Europe; patterns, problems and contradictions, Symposium on immigration in Northern versus Southern Europe, Netherlands Institute at Athens. 41 «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε

16 κεηαθξάδεηαη ηφζν ζε άλνηγκα θαη θιείζηκν επηρεηξήζεσλ φζν θαη ζε θαηάξγεζε, δεκηνπξγία θαη κεηαβνιέο εηδηθνηήησλ ζε ζέζεηο απαζρφιεζεο. Γελ πξέπεη φκσο λα παξαβιέπεηαη φηη κε ην άλνηγκα ησλ νηθνλνκηψλ δηεπθνιχλεηαη ε κεηαλάζηεπζε εηδηθεπκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πξνο ηηο πην αλαπηπγκέλεο νηθνλνκηθά θαη ηερλνινγηθά ρψξεο (Cogneau et al., 2000), ελψ, ηέινο, ελδέρεηαη λα απμεζνχλ νη επθαηξίεο δαλείσλ απφ φζνπο εμεηάδνπλ ηελ δπλαηφηεηα κεηαθίλεζεο ζε άιιε ρψξα, απμάλνληαο θαηά απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ πηζαλφηεηα κεηαλάζηεπζεο κέζσ ηεο απφθηεζεο θζελφηεξνπ θεθαιαίνπ γηα ηελ λέα αξρή Κνηλσληθά αίηηα Σα αίηηα ηεο κεηαλάζηεπζεο, ζε καθξν-θνηλσληνινγηθφ επίπεδν εμεγνχληαη κε ηε ζεσξία ησλ παξαγφλησλ «έιμεο-απψζεζεο» (pull-push factors). Οη παξάγνληεο απηνί δεκηνπξγνχληαη απφ δεκνγξαθηθέο, θνηλσληθέο, πνιηηηθέο θαη νηθνλνκηθέο αιιαγέο θαη ζηηο ρψξεο πξνέιεπζεο άιια θαη ζηηο ρψξεο πξννξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ. Χο παξάγνληεο έιμεο ι.ρ ζεσξνχληαη ηα απνηειέζκαηα ηνπ ξπζκνχ κείσζεο ησλ γελλήζεσλ (ζε ζρέζε κε ηελ κεγαιχηεξε αχμεζε ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο) θαη ε άξλεζε εθ κέξνπο ηνπ γεγελνχο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ λα θαιχςεη ηηο αλεηδίθεπηεο θαη ρακεινακνηβφκελεο ζέζεηο εξγαζίαο. Δίλαη φκσο θαλεξφ φηη ε θάιπςε απηψλ ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο απφ ηνπο κεηαλάζηεο έρεη ηελ ζεκαζία ηεο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ηε βειηίσζε ηνπ επηπέδνπ δσήο. Έλαο ιφγνο πνπ ζην παξειζφλ μεθίλεζε ε πξνζέιθπζε κεηαλαζηψλ ζηελ Γεξκαλία ζηε βάζε πξνγξακκάησλ, ήηαλ ε απμεκέλε δήηεζε γηα θζελφ εξγαηηθφ δπλακηθφ πνπ ε εγρψξηα πξνζθνξά δελ κπνξνχζε λα θαιχςεη. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη παξάγνληεο απψζεζεο αθνξνχλ ηελ πνιηηηθννηθνλνκηθή θαηάζηαζε ησλ ρσξψλ απνζηνιήο κεηαλαζηψλ. Οη ππναλαπηπγκέλεο ρψξεο παξνπζηάδνπλ ρακειφ επίπεδν δσήο θαη θαηά θεθαιήλ εηζφδεκα, πςειή αλεξγία θαη έληνλεο αληζφηεηεο.. Άιινη ιφγνη απψζεζεο είλαη επίζεο νη θαθέο θνηλσληθνπνιηηηθέο ζπλζήθεο ζηε ρψξα πξνέιεπζεο. Οη αληζφηεηεο παίδνπλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ απφθαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο Αθφκε θαη αλ ην νηθνλνκηθφ θίλεηξν (π.ρ ε κεγάιε δηαθνξά κηζζνχ) αδπλαηίζεη ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, εάλ κεησζνχλ νη δηαθνξέο αληζνηήησλ κεηαμχ ησλ πινπζηφηεξσλ θαη θησρφηεξσλ ρσξψλ, είλαη πνιχ πηζαλφλ λα απμεζνχλ νη κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο 42. Σν θαηλφκελν φκσο ηεο κεηαλάζηεπζεο δελ νθείιεηαη ζε κεκνλσκέλνπο παξάγνληεο αιιά ζε ζχλζεζε φισλ απηψλ. 42 «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε

17 ε κηθξν-θνηλσληνινγηθφ επίπεδν, κεγάιεο ζεκαζίαο είλαη ε νηθνγελεηαθή ζηξαηεγηθή ζρεηηθά κε ηηο απνθάζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ κεηαλάζηεπζε. Χο νηθνγελεηαθή ζηξαηεγηθή λννχληαη ην ζχλνιν ησλ κέζσλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ε νηθνγέλεηα γηα λα δηαζθαιίζεη ηελ επηβίσζή ηεο σο νκάδα, λα κεηαβηβάζεη ηηο αμίεο ηεο ζηε λέα γεληά θαη λα ελζσκαησζεί θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά ζην θνηλσληθφ ζχλνιν ηνπ νπνίνπ απνηειεί κέξνο 43.. Καη εδψ ν παξάγνληαο ηεο αβεβαηφηεηαο παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν. Όζν κεγαιχηεξε είλαη ε αβεβαηφηεηα πνπ αληηκεησπίδεη έλα λνηθνθπξηφ σο πξνο ηηο πξννπηηθέο επεκεξίαο ηνπ, ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε πηζαλφηεηα λα θαηεπζχλεη θάπνην απφ ηα κέιε ηνπ πξνο ην δξφκν ηεο κεηαλάζηεπζεο (Stark, 1991) 44. Σελ αβεβαηφηεηα ηεο κεηαλάζηεπζεο κεηψλεη ε γλψζε φηη ζηελ ρψξα ππνδνρήο ππάξρνπλ ήδε εγθαηεζηεκέλεο θαη νξγαλσκέλεο κεηαλαζηεπηηθέο θνηλφηεηεο. Σα θνηλσληθά δίθηπα ησλ κεηαλαζηψλ ιεηηνπξγνχλ σο «θνηλσληθφ θεθάιαην» 45 θαζψο κεηψλνπλ ζεκαληηθά ηα θφζηε ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη λα θαζίζηαηαη απηή πην εχθνιε. Σα θνηλσληθά δίθηπα είλαη άηππα δίθηπα πνπ απνηεινχληαη απφ κέιε ηεο νηθνγέλεηαο, ζπγγελείο, θίινπο θαη γλσζηνχο. Σα θνηλσληθά δίθηπα είλαη πνιχ ζεκαληηθά απφ νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο άπνςεο, θαζψο απνηεινχλ πεγή κέζσλ θαη πφξσλ πνπ ζπαλίδνπλ, φπσο ην θεθάιαην θαη ε πιεξνθφξεζε 46. Δπίζεο πξνζθέξνπλ ζεκαληηθή νηθνλνκηθή βνήζεηα, παξέρνπλ πιεξνθφξεζε ζηελ πξνζπάζεηα εχξεζεο εξγαζίαο θαη ζηέγεο, παξέρνπλ ςπρνινγηθή ζηήξημε, βνεζνχλ ζηε θχιαμε ειηθησκέλσλ θαη παηδηψλ. Οη ιεηηνπξγίεο απηέο ησλ δηθηχσλ κεηψλνπλ ην νηθνλνκηθφ θαη ζπλαηζζεκαηηθφ θφζηνο ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη θάλνπλ ηελ επηινγή απηή πην ειθπζηηθή. πλεπψο, είλαη ινγηθφ, ρψξεο πνπ έρνπλ αλεπηπγκέλα δίθηπα νκνεζλψλ κεηαλαζηψλ λα πξνηηκνχληαη απφ κειινληηθνχο κεηαλάζηεο, αθφκε θαη αλ ε ζηάζε ηνπ θξάηνπο ππνδνρήο πξνο ηελ κεηαλάζηεπζε έρεη γίλεη αξλεηηθή 47. ηε ζχγρξνλε αλάιπζε, ηα δίθηπα εκθαλίδνληαη, καδί κε ηνπο θιαζηθνχο παξάγνληεο «έιμεηο θαη απψζεζεο», σο ν ηξίηνο θαη θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ «Μεηαλάζηεπζε θαη Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή ζηελ Διιάδα θαη ζηελ Δπξψπε», Λ.Μ.Μνπζνχξνπ, Gutenberg, Αζήλα Οκνίσο ππνζεκείσζε Χ θνηλσληθφ θεθάιαην νξίδεηαη ε εκπηζηνζχλε, νη λφξκεο θαη ηα δίθηπα πνπ δηεπθνιχλνπλ ηε ζπλεξγαζία θαη ηνλ ζπληνληζκφ πξνο ακνηβαίν φθεινο ησλ πνιηηψλ (Putnam.1993) 46 «Έξεπλα γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ», Σδέλε Καβνπλίδε, Π.Α.Δ.Π Α.Δ 47 Illegal immigration and the underground economy, Emilio Reyneri, National Europe Centre Paper No.68, presented paper on the Conference The challenges of immigration and intergration in the European Union and Australia, University of Sydney 48 Οκνίσο ππνζεκ.46 17

18 Σέινο, ηα κνξθσηηθά αίηηα 49 είλαη κηα άιιε εηδηθή θαηεγνξία θνηλσληθψλ αηηίσλ κεηαλάζηεπζεο. Ζ ειεπζεξία καθξηά απφ νηθνγελεηαθνχο πεξηνξηζκνχο θαη παξαδνζηαθέο θνηλσλίεο θαη ε επηζπκία γηα ηελ απφθηεζε ελφο δπηηθνχ ηξφπνπ δσήο, κε ηα θαηαλαισηηθά πξφηππα θαη ηηο πξνζαλαηνιηζκέλεο ζηε δηαζθέδαζε αμίεο, απνηεινχλ ηνπο ιφγνπο πνπ κεγάινο αξηζκφο λέσλ ζε ειηθία θαη κνξθσκέλσλ κεηαλαζηψλ επηιέγνπλ λα κεηαθηλεζνχλ. Γηα παξάδεηγκα, ην λέν κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ πξνο ηηο ρψξεο ηεο λφηηαο Δπξψπεο (Ηζπαλία, Πνξηνγαιία, Ηηαιία, Διιάδα) νθείιεηαη ζε κεγάιν κέξνο θαη ζε θνηλσληθνχο θαη πνιηηηζκηθνχο παξάγνληεο πξνζέιθπζεο, θαζψο πιήζνο κέζσλ ελεκέξσζεο, απφ ηα ζπλήζε κεηαλαζηεπηηθά δίθηπα κέρξη ηα καδηθά κέζα ελεκέξσζεο κεηαθέξνπλ θαη αλαπαξάγνπλ, πνιιέο θνξέο δηαζηξεβισκέλε εηθφλα γηα ηηο ρψξεο ππνδνρήο. πλεπψο ε δηακνξθσκέλε εηθφλα ηεο ρψξαο ππνδνρήο είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ζχγρξνλεο κεηαλάζηεπζεο. 1.3 ΟΙ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΣΙΚΔ ΣΑΔΙ ΣΗΝ ΔΤΡΧΠΗ Ζ δηεζλήο κεηαλάζηεπζε δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Δ.Δ. Τπνινγίδεηαη φηη ρσξίο ηελ θαζαξή ζεηηθή κεηαλάζηεπζε ν πιεζπζκφο ζα είρε κεησζεί ζε νξηζκέλεο ρψξεο. Καηά ηα έηε , νη κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο ζε πνιιέο επξσπατθέο ρψξεο άξρηζαλ λα αιιάδεη κνξθή, ππφ ηελ έλλνηα φηη θξάηε απφ ρψξεο απνζηνιήο κεηαλαζηψλ έγηλαλ ρψξεο ππνδνρήο 50. Ζ κεηαλάζηεπζε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε αθνξά ηηο κεηαθηλήζεηο πξνο ηα θξάηε-κέιε ππεθφσλ ρσξψλ εθηφο Δ..Δ (third country nationals, «εμσθνηλνηηθνί») θαζψο θαη ησλ επξσπαίσλ πνιηηψλ εληφο ηεο Δ.Δ-25. Ζ κεηαθνξά ηεο αξκνδηφηεηαο ηνπ ζρεδηαζκνχ ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο απφ ηα θξάηε-κέιε ζηα επξσπατθά φξγαλα κε ηελ πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ, αλάγθαζε ηνπο εζληθά φξγαλα λα παξαθνινπζνχλ ηηο επηινγέο ηεο Δ.Δ γηα ηνπο κεηαλάζηεο θαη λα ζπκκνξθψλνπλ ηελ εζληθή λνκνζεζία κε ηελ θνηλνηηθή λνκνζεζία 51. Γηα απηφ ην ιφγν, ε παξαγσγή θεηκέλσλ ηεο Δ.Δ γηα ηελ κεηαλάζηεπζε ηα ηειεπηαία ρξφληα είλαη κεγάιε. Σα θείκελα ησλ νξγάλσλ ηεο Δ.Δ αλαθεξφκελα ζηε κεηαλάζηεπζε θαιχπηνπλ πεξηπηψζεηο φπσο ηελ πξνζσξηλνχ ρξφλνπ παξακνλή π.ρ νη επνρηαθνί εξγαδφκελνη έσο ηελ καθξνρξφληα θαη κφληκε κεηαλάζηεπζε, ηε λνκηκφηεηά ηεο (λφκηκε θαη παξάλνκε κεηαλάζηεπζε) θαη ηνπο 49 Οκνίσο ππνζεκ COM(2004) 508, ηειηθφ, «Πξψηε Δηήζηα Έθζεζε γηα ηελ κεηαλάζηεπζε θαη ηελ έληαμε» 51 «Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή θαη Γηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ», Δπηκέιεηα : Α. Καςάιεο, Π. Ληλάξδνο Ρπικφλ, ΗΝΔ- ΓΔΔ, Μειέηεο ηεχρνο 22,Αζήλα

19 ιφγνπο πνπ πξνθάιεζε απηήλ (εξγαζία, νηθνγελεηαθή επαλέλσζε, άζπιν, εθπαίδεπζε θαη ζπληαμηνδφηεζε) Δθηηκήζεηο πιεζπζκνύ κεηαλαζηώλ ζηελ Δ.Δ-25 Ζ κεηαλάζηεπζε φληαο έλα θπξίσο δεκνγξαθηθφ θαηλφκελν πνπ μεθεχγεη ηεο ζηελήο παξαθνινχζεζεο απφ ηηο αξκφδηεο αξρέο, ιφγσ θαη ηεο παξάλνκεο δηάζηαζήο ηεο, παξνπζηάδεη δπζθνιία ζηελ πξνζπάζεηα κέηξεζήο ηεο 52. Οη ζηαηηζηηθέο αδπλαηνχλ λα παξνπζηάζνπλ πιήξσο ην κέγεζνο ηνπ αξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ, θαζψο νη κεηξήζεηο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ ζπλήζσο ππνηηκνχλ ην πξαγκαηηθφ επίπεδν ηεο κεηαλάζηεπζεο, εμαηηίαο ησλ κεηαθηλήζεσλ ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ δηθηχσλ ιαζξνκεηαλάζηεπζεο 53. Δίλαη ινγηθφ πσο νη ξνέο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο δελ πεξηιακβάλνληαη ζηηο επίζεκεο ζηαηηζηηθέο θαη κπνξνχλ λα ππνινγηζηνχλ κε δπζθνιία θαη θαηά πξνζέγγηζε. Δπηπιένλ, νη κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο δελ θαηαγξάθνληαη θαιά θαη δελ ππάξρνπλ ζηνηρεία γηα ηηο εθξνέο ησλ κεηαλαζηψλ απφ ηηο αγνξέο εξγαζίαο ησλ πεξηζζνηέξσλ θξαηψλ θαη ηηο αιιαγέο «θαηεγνξηψλ», φπσο ηνλ αξηζκφ ησλ κεηαλαζηψλ ή ησλ ππεθφσλ ρσξψλ εθηφο Δ.Δ πνπ ζηακαηνχλ λα εξγάδνληαη, ζπληαμηνδνηνχληαη, πνιηηνγξαθνχληαη ή θαη επηζηξέθνπλ ζηελ ρψξα θαηαγσγήο ηνπο. Πξνθεηκέλνπ λα γίλνπλ θαηαλνεηέο νη κεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο ζηελ Δπξψπε, ζα πξέπεη λα εμεηαζηεί ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ θαηαγξακκέλσλ ππεθφσλ ρσξψλ εθηφο Δ.Δ, πνπ θαηνηθνχλ λφκηκα ζηελ Δ.Δ-25 (Eurostat) 54. Σν 2001, γηα ηελ Δ.Δ-15, ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ λφκηκσλ κεηαλαζηψλ ππνινγίδεηαη ζε 14,3 εθαηνκκχξηα, πνπ αληηζηνηρεί ζην 3,8% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ. ηνηρεία γηα ηνπο κεηαλάζηεο θαη ζηα 25 θξάηε-κέιε δελ ππάξρνπλ. Χζηφζν, ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ησλ κε-ππεθφσλ 55 (nonnationals) πνπ δνπλ ζηελ Δ.Δ-25 είλαη γλσζηφο, αλ θαη δελ ππάξρνπλ ζηνηρεία ηνπ έηνπο 2001 γηα ηελ Γαιιία, Ηξιαλδία, Ζλσκέλν Βαζίιεην, Κχπξν, Δζζνλία, Μάιηα, Πνισλία θαη ηελ ινβαθία. Τπνινγίδεηαη ζηα 15 εθαηνκκχξηα, ην νπνίν αληηζηνηρεί ζην 5,0% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ. Σν Βέιγην, ε Γεξκαλία θαη ε Απζηξία έρνπλ έλαλ αμηνζεκείσην πιεζπζκφ κε-ππεθφσλ (πεξίπνπ 9%). ηε ζπλέρεηα έξρεηαη ε Διιάδα θαη ε νπεδία κε 7,0%-5,5% πεξίπνπ. Σν Λνπμεκβνχξγν είλαη ε ρψξα κε ηνλ κεγαιχηεξν πιεζπζκφ αιινδαπψλ, πνπ μεπεξλά ην 1/3 ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ. Οη 52 «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν 53 COM(2004) 508, ηειηθφ, «Πξψηε Δηήζηα Έθζεζε γηα ηελ κεηαλάζηεπζε θαη ηελ έληαμε» 54 Οκνίσο ππνζεκείσζε Χο κε ππήθννη νξίδνληαη νη γελλεκέλνη ζε ρψξα εθηφο Δ.Δ θαη νη πνιίηεο επξσπατθνχ θξάηνπο-κέινπο πνπ δνπλ ζε άιιν θξάηνο-κέινο ηεο Δ.Δ. 19

20 δηαθνξέο κεηαμχ ησλ ρσξψλ νθείινληαη θπξίσο ζε δηαθνξέο ησλ εζληθψλ λνκνζεζηψλ ζηελ απφθηεζε ηεο ηδηφηεηαο ηνπ πνιίηε. Μεηαμχ ησλ κε-ππεθφσλ, γχξσ ζην 1/3 είλαη πνιίηεο άιισλ θξαηψλ-κειψλ ηεο Δ.Δ-25 θαη ππνιείπνληαη ηα 2/3 (9 εθαηνκκχξηα ) πνπ είλαη ππήθννη ρσξψλ εθηφο Δ.Δ. ην Βέιγην θαη ην Λνπμεκβνχξγν είλαη νη κφλεο ρψξεο φπνπ νη πνιίηεο άιισλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ-25 ππεξηεξνχλ αξηζκεηηθά ησλ ππεθφσλ ρσξψλ εθηφο Δ.Δ. Σν 2001 ε κεγαιχηεξε κεηνλφηεηα ππεθφσλ ρψξαο εθηφο Δ.Δ ήηαλ νη ηνχξθνη πνιίηεο (πεξίπνπ 2,4 εθαηνκκχξηα εθ ησλ νπνίσλ ηα 2 εθαηνκκχξηα είλαη ζηελ Γεξκαλία). Ζ νπεδία, Οιιαλδία θαη ε Γαλία έρνπλ ην πςειφηεξν πνζνζηφ κε-ππεθφσλ πνπ πνιηηνγξαθνχληαη. Σν Λνπμεκβνχξγν θαη ε Διιάδα παξνπζηάδνπλ ηα ρακειφηεξα ζρεηηθά λνχκεξα. ε απηέο ηηο ρψξεο, ππάξρνπλ ιηγφηεξεο απφ 5 πεξηπηψζεηο αλά κε-ππεθφσλ πνπ πνιηηνγξαθήζεθαλ πξφζθαηα, θαζψο ε δηαδηθαζία πνιηηνγξάθεζεο ζε απηέο ηεο ρψξεο είλαη πνιχ απζηεξή. Γεληθά φκσο, ζε ζχγθξηζε κε ην έηνο 1990 ζρεδφλ ζε θάζε ρψξα έρεη απμεζεί ην πνζνζηφ ηνπ αξηζκνχ ησλ αηφκσλ πνπ πνιηηνγξαθήζεθαλ. Ζ εμέιημε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ ζηελ Δπξψπε ζπζρεηίδεηαη άκεζα κε ηε δεκνγξαθηθή γήξαλζε πνπ πιήηηεη ηηο ρψξεο ηεο Δ.Δ. Λακβάλνληαο ππ φςηλ ηα επίπεδα γνληκφηεηαο, ν πιεζπζκφο ηεο Δπξψπεο αιιά θαη ν πιεζπζκφο ζε εξγάζηκε ειηθία ζα κεηψλεηαη, κε απνηέιεζκα λα κελ αλαλεψλεηαη ε αγνξά εξγαζίαο κε λεαξά άηνκα.. Σν Γηεζλέο Γξαθείν Δξγαζίαο (Auer and Fortuny,2000) 56 ππνζηεξίδεη φηη ε Δπξψπε ζα είλαη ε πεξηνρή πνπ ζα έρεη ηελ κεγαιχηεξε γήξαλζε πιεζπζκνχ απφ θάζε άιιε πεξηνρή ζηνλ θφζκν. Ζ αλαινγία ησλ ειηθησκέλσλ αηφκσλ ζηνλ πιεζπζκφ ζα απμεζεί θαηά 35% ην έηνο Έλα ζηα ηξία άηνκα ζα έρεη ειηθία άλσ ησλ 60 εηψλ. Δηδηθά ε Νφηηα Δπξψπε ζα παξνπζηάζεη ηε κεγαιχηεξε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ειηθησκέλσλ ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ (39% ην 2050). Ζ κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ γελλήζεσλ ζα κεηψζεη ηνλ πιεζπζκφ ζε ειηθία εξγαζίαο. Οκνίσο θαη ε γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ ζα έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ειηθίαο άλσ ησλ 45 εηψλ θαη εηδηθά άλσ ησλ 55 εηψλ. Πξνβιέπεηαη δειαδή ζπλνιηθή γήξαλζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ κε πηζαλέο επηπηψζεηο ζην παξαγφκελν πξντφλ θαη ζην ξπζκφ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Σα θαηλφκελα απηά κπνξνχλ λα αληηζηξαθνχλ ή έζησ λα εμνκαιπλζνχλ κφλν κε ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Δπξψπε. 56 «Γεκνγξαθηθή Γήξαλζε, Αγνξά Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθή Πξνζηαζία: Σάζεηο, Πξνθιήζεηο θαη Πνιηηηθέο», Δζληθφ Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο, Αζήλα

21 χκθσλα κε αλαθνίλσζε 57 ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο «ε κεηαλάζηεπζε απφ ρψξεο εθηφο Δπξψπεο κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ αληηζηάζκηζε ηεο κείσζεο ηνπ πιεζπζκνχ έσο ην 2025, παξφιν πνπ απφ κφλε ηεο δελ κπνξεί λα επηιχζεη φια ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε γήξαλζε νχηε λα ππνθαηαζηήζεη ηηο εζληθέο κεηαξξπζκίζεηο..ελδερνκέλσο λα απαηηεζνχλ κεγαιχηεξεο κεηαλαζηεπηηθέο θηλήζεηο γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ζε εξγαηηθφ δπλακηθφ ε επηινγή ηεο κεγαιχηεξεο πξνζθπγήο ζηε κεηαλάζηεπζε γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο πξέπεη λα απνηειέζεη αληηθείκελν δηαιφγνπ ζε εζληθφ θαη επξσπατθφ επίπεδν θαζψο θαη κε ηηο ρψξεο πξνέιεπζεο» Ζ Δπξσπατθή Δπηηξνπή 58 ππνζηεξίδεη φηη ηηο επφκελεο δχν δεθαεηίεο ν ζπλνιηθφο πιεζπζκφο ηεο Δ.Δ-25 ππνινγίδεηαη λα απμεζεί πεξηζζφηεξν απφ 13 εθαηνκκχξηα θαηνίθνπο, απφ ηα 456,8 εθαηνκκχξηα ηελ 1 ε /1/2004 ζε 470,1 εθαηνκκχξηα ηελ 1 ε Ηαλνπαξίνπ Ζ πιεζπζκηαθή αχμεζε ζηελ Δ.Δ-25 κέρξη ην 2025 ζα πξνέξρεηαη θπξίσο απφ ηε κεηαλάζηεπζε, θαζψο ν ζπλνιηθφο αξηζκφο ζαλάησλ ζηελ Δ.Δ-25 ζα μεπεξάζεη ην ζπλνιηθφ αξηζκφ γελλήζεσλ απφ ην Σν απνηέιεζκα ηεο κεηαλάζηεπζεο δελ ζα ππνθαζηζηά ηε θπζηθή κείσζε κεηά ην 2025, φηαλ ν πιεζπζκφο ζα αξρίζεη λα ειαηηψλεηαη ζηαδηαθά. Ο πιεζπζκφο ζα θηάζεη ηα 449,8 εθαηνκκχξηα ηελ 1 ε /1/2050 θαη ζα παξνπζηάδεηαη κείσζε πάλσ απφ 20 εθαηνκκχξηα θαηνίθσλ ζε ζχγθξηζε κε ην Σν ζπλνιηθφ εξεπλεηηθφ πιάλν γηα ηνλ πιεζπζκφ ηεο Δ.Δ-25 πξνβιέπεη φηη ν πιεζπζκφο ζα παξνπζηάζεη κηα κείσζε ηνπ 1,5%, ε νπνία ζα πξνθχςεη απφ ηελ αχμεζε 0,4% ζηελ Δ.Δ-15 θαη έλα 11,7% κείσζε γηα ηα 10 λέα θξάηε-κέιε. 57 Com(2005)ηειηθφ, Πξάζηλε Βίβινο. «Μπξνζηά ζηηο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο, κηα αιιειεγγχε κεηαμχ γελεψλ» 58 Com(2005)669/ηειηθφ, «ρέδην πνιηηηθήο γηα ηε λφκηκε κεηαλάζηεπζε» 21

22 Πίλαθαο 1 Μειινληηθή πξνβνιή πιεζπζκνύ γηα ηελ Δ.Δ-25 + Βνπιγαξία θαη Ρνπκαλία. πλνιηθόο πιεζπζκόο ΚΡΑΣΗ- ΜΔΛΗ Πιεζπζκόο ηελ 1 ε Ιαλνπαξίνπ (αλά 1000 θαηνίθνπο) Αύμεζε πνζνζηνύ ζε ζρέζε κε ην Δ.Δ ,3 2,9-1,5 Δ.Δ ,1 4,2 0,4 Νέα θξάηε κέιε ,1-3,9-11,7 Βέιγην Σζερία Γαλία Γεξκαλία Δζζνλία Διιάδα Ιζπαλία Γαιιία Ιξιαλδία Ιηαιία Κύπξνο Λεηνλία Ληζνπαλία Λνπμεκβνύξγν Οπγγαξία Μάιηα Οιιαλδία Απζηξία Πνισλία Πνξηνγαιία ινβελία ινβαθία Φηιαλδία νπεδία Ηλσκέλν Βαζίιεην Βνπιγαξία Ρνπκαλία (Πεγή : Com(2005)669/ηειηθφ) 22

23 φηη αθνξά ηα πνζνζηά εξγαζηαθήο ειηθίαο (15-64), αλακέλεηαη κείσζε ζηνλ ζπλνιηθφ πιεζπζκφ ζηελ Δ.Δ-25, απφ 67,2% ην 2004 ζε 56,7% ην Ζ Δ.Δ-25 ζα έρεη κηα πηψζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο γχξσ ζηα 52 εθαηνκκχξηα αλζξψπσλ ζε ειηθία πξνο εξγαζία Δπίζεο ν πιεζπζκφο κεηαμχ ησλ ειηθηψλ 0-14 ζα κεησζεί, απφ 16,4% ην 2004 ζην 13,4% ην 2050, φηαλ ην πνζνζηφ ησλ αλζξψπσλ ζε κεγαιχηεξε ειηθία (απφ 65 εηψλ θαη πάλσ) αλακέλεηαη λα απμεζεί ζην δηπιάζην ηνπιάρηζηνλ ( απφ 16,4% ην 2004 ζε 29,9% ην 2050). Έλα κέγεζνο πνπ κεηξάηαη επίζεο, είλαη ε θαζαξή κεηαλάζηεπζε. Χο θαζαξή κεηαλάζηεπζε ζεσξείηαη ε δηαθνξά κεηαμχ ηεο κεηαλάζηεπζεο πξνο κηα ρψξα θαη ηεο κεηαλάζηεπζεο απφ ηελ ρψξα θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο ( δειαδή ε θαζαξή κεηαλάζηεπζε είλαη ζεηηθή φηαλ ν αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ έξρεηαη, ππεξέρεη ησλ κεηαλαζηψλ πνπ θεχγνπλ απφ ηε ρψξα). Καζψο νη πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο ρψξεο δελ έρνπλ επαξθή ζηνηρεία ζ φηη αθνξά απηά ηα κεγέζε. Σα ζηνηρεία ηεο Eurostat 59 εκθαλίδνπλ ηα πεξηζζφηεξα θξάηε-κέιε λα είλαη ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ θαη αθφκε θαη εθείλεο πνπ ήηαλ ρψξεο απνζηνιήο κεηαλαζηψλ, λα ηείλνπλ λα γίλνπλ ρψξεο ππνδνρήο. 59 Com(2005)669/ηειηθφ, «ρέδην πνιηηηθήο γηα ηε λφκηκε κεηαλάζηεπζε» 23

24 Πίλαθαο 2 Καζαξή κεηαλάζηεπζε (ζε ρηιηάδεο) ΚΡΑΣΗ- ΜΔΛΗ Δ.Δ ,2 1311,5 1707,3 2091,5 Δ.Δ ,6 1321,8 1701,2 2052,1 Νέα θξάηε κέιε 852,6 1096,9 1534,2 1755,9 Βέιγην 12,9 35,7 40,5 35,6 Σζερία -28,0-8,5 12,3 25,8 Γαλία 10,1 12,0 9,6 7,0 Γεξκαλία 167,8 274,8 218,8 142,2 Δζζνλία 0,2 0,1 0,2 0,0 Διιάδα 29,3 37,8 38,0 35,8 Ιζπαλία 378,5 427,8 649,9 738,5 Γαιιία 50,1 60,4 65,1 55,0 Ιξιαλδία 31,5 38,8 32,7 31,3 Ιηαιία 55,2 47,6 349,3 600,6 Κύπξνο 4,0 4,6 6,9 12,4 Λεηνλία -5,4-5,2-1,8-0,9 Ληζνπαλία -20,3-2,5-1,9-6,3 Λνπμεκβνύξγν 3,5 3,3 2,6 2,1 Οπγγαξία 16,7 9,8 3,5 15,5 Μάιηα 9,9 2,2 2,0 1,8 Οιιαλδία 57,0 56,0 27,6 7,0 Απζηξία 17,2 43,5 34,8 38,2 Πνισλία -19,6-16,8-18,0-13,8 Πνξηνγαιία 47,1 64,9 70,1 63,5 ινβελία 2,7 4,9 2,2 3,6 ινβαθία -22,4 1,1 0,9 1,4 Φηιαλδία 2,4 6,1 5,2 5,8 νπεδία 24,5 28,6 30,9 28,7 Ηλσκέλν Βαζίιεην (Πεγή : Com(2005)669/ηειηθφ) 168,5 184,3 126,4 260,5 24

25 1.3.2 Η κεηαλάζηεπζε ζηε Βόξεηα θαη ζηε Νόηηα Δπξώπε (Γηαθνξέο Οκνηόηεηεο) Ζ κεηαλάζηεπζε ζηα επξσπατθά θξάηε δελ είλαη νκνηνγελήο, νχηε ζε επίπεδν αξηζκψλ νχηε αηηηψλ. Οη ρψξεο ηεο Βφξεηαο Δπξψπεο, φπσο παξνπζηάζηεθε θαη παξαπάλσ, ήηαλ παξαδνζηαθνί κεηαλαζηεπηηθνί πξννξηζκνί θαηά ηελ πεξίνδν κεηά ηε ιήμε ηνπ δεχηεξνπ παγθνζκίνπ πνιέκνπ. Ζ ελδνεπξσπατθή κεηαλάζηεπζε, ε νπνία εμέθξαδε θαη ηηο λέεο, πνιηηηθέο, θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο εμειίμεηο ζηε Γεξαηά Ήπεηξν, αθνξνχζε κεηαθηλήζεηο απφ ηνλ θησρφ επξσπατθφ λφην αιιά θαη πξψελ αζηαηηθέο θαη αθξηθαληθέο απνηθίεο πξνο ηα κεηξνπνιηηηθά θέληξα ησλ βφξεησλ επξσπατθψλ ρσξψλ ( Μεγάιε Βξεηαλία, Γαιιία, Γεξκαλία, Βέιγην, Οιιαλδία, θαλδηλαβηθέο Υψξεο). πγθεθξηκέλα, ε επξσπατθή κεηαλάζηεπζε, ηζηνξηθά 60, ρσξίδεηαη ζε ηέζζεξηο πεξηφδνπο: ΥΡΟΝΙΚΔ ΥΧΡΔ ΥΧΡΔ ΑΙΣΙΔ ΠΔΡΙΟΓΟΙ ΤΠΟΓΟΥΗ ΑΠΟΣΟΛΗ αλνηθνδφκεζε κεηά β.π.π - απναπνηθηζκφο Βφξεηα Δπξψπε Αλαηνιηθή θαη Νφηηα Δπξψπε, Αζία, Αθξηθή Μεηαλάζηεπζε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ Βφξεηα Δπξψπε Αλαηνιηθή θαη Νφηηα Δπξψπε, Αζία, Αθξηθή Πεξηνξηζκφο κεηαλάζηεπζεο ιφγσ πεηξαιατθήο θαη γεληθφηεξεο νηθνλνκηθήο θξίζεο Οηθνλνκηθή θαη εμήο παγθνζκηνπνίεζε Αλαηνιηθή Βφξεηα θαη Νφηηα πνιηηηθέο Δπξψπε, Αζία, Δπξψπε αλαθαηαηάμεηο Αθξηθή ζηα Βαιθάληα Οη δηαθνξεηηθέο αηηίεο πνπ πξνθάιεζαλ ηηο παξαπάλσ κεηαλαζηεπηηθέο θηλήζεηο είραλ σο απνηέιεζκα ηελ χπαξμε δχν δηαθνξεηηθψλ εθθάλζεσλ ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ ζηελ Δπξψπε, φπσο απηέο εκθαλίδνληαη, ζηε Βφξεηα θαη 60 «Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε. Οηθνλνκηθέο, Πνιηηηθέο θαη Κνηλσληθέο Πηπρέο», Δπηκέιεηα : Υάξεο Ναμάθεο, Μηράιεο Υιέηζνο, «Ζ Πνιηηηθή Οηθνλνκία ηεο Μεηαλάζηεπζεο», Μηράιεο Υιέηζνο, Παηάθεο

26 ζηε Νφηηα Δπξψπε. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κεηαλάζηεπζεο ζε θάζε ρψξα πνηθίινπλ αλάινγα κε ηηο αηηίεο απηήο, ηηο πνιηηηθέο κεηαλάζηεπζεο πνπ εθαξκφδνληαη, ην εζληθφ δίθαην θαη ην δηθαίσκα πνιηηνγξάθεζεο, ηε δηάξζξσζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο, ην κέγεζνο ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο παξανηθνλνκίαο, ηε γεσγξαθηθή ζέζε θ.ά. Όζν αθνξά ηε Βφξεηα Δπξψπε, ζήκεξα, νη θαλδηλαβηθέο Υψξεο, ε Γεξκαλία θαη νη Κάησ Υψξεο έρνπλ πςειφ πνζνζηφ κεηαλάζηεπζεο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ νηθνγελεηαθή επαλέλσζε (40-50%) θαη έλα κηθξφηεξν πνζνζηφ γηα ιφγνπο αζχινπ. Αληίζεηα, ην πνζνζηφ κεηαλάζηεπζεο γηα ιφγνπο εξγαζίαο ζε φιεο ηηο ρψξεο θπκαίλεηαη ζην 10 %. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ζε ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο (Ηηαιία, Ηζπαλία θαη Πνξηνγαιία) ην πνζνζηφ κεηαλάζηεπζεο γηα εξγαζία θπκαίλεηαη ζην 40% κε 60 % κε αληίζηνηρα πνιχ ρακειά πνζνζηά ζηνπο αηηνχληεο άζπιν θαη ζηελ νηθνγελεηαθή επαλέλσζε 61. Πίλαθαο 3 Μνξθή λέαο κεηαλάζηεπζεο πξνο ηελ Βφξεηα Δπξψπε ΟΡΗΜΟ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΧΝ 1. θπξίαξρν λνκηθφ αίηην ε επαλέλσζε ηεο νηθνγέλεηαο 2. κεγάιε έθηαζε ηεο απηελεξγνχο αλαδήηεζεο αζχινπ 3.ζρεδφλ κεδεληθή επάλδξσζε κε αλεηδίθεπηνπο θαη εκη-εηδηθεπκέλνπο εξγαδνκέλνπο 4.πεξηνξηζκέλε, πνιχ επηιεθηηθή επάλδξσζε κε πςειά εθπαηδεπκέλνπο εξγαδφκελνπο 5. καδηθή παξάλνκε κεηαλάζηεπζε (φισλ ησλ εθπαηδεπηηθψλ βαζκίδσλ) 6. κεγάιε ξνή ζπνπδαζηψλ (πνπ ζπλήζσο παξακέλνπλ κεηά ην πέξαο ησλ ζπνπδψλ) 7. κεγάιε ξνή ηνπξηζηψλ (πνπ παξακέλνπλ θαη εξγάδνληαη παξάλνκα) 8. πξφζθαηε αχμεζε ηεο παξάλνκεο δηαθίλεζεο πξνζψπσλ (trafficking) θαη ηνπ ιαζξεκπνξίνπ ( ζρεηηδφκελνπ κε ζεμνπαιηθή εθκεηάιιεπζε θαη ηελ καθία) 9. εθηεηακέλε παξάλνκε θαη εκί-παξάλνκε- πεξηζηαζηαθή κεηαλάζηεπζε, κεηαθίλεζε εξγαδνκέλσλ πιεζίνλ ζπλφξσλ, επνρηαθή κεηαλάζηεπζε (κε πςειή δηαθχκαλζε ηνπ ρξφλνπ αβέβαηεο παξακνλήο) 10. αχμεζε ηεο πνηθηιίαο ησλ ρσξψλ θαηαγσγήο, εηδηθά γηα ηνπο αηηνχληεο άζπιν θαη ηνπο παξάλνκνπο κεηαλάζηεο. (Πεγή : Academic Symposium on immigration in Northern versus Southern Europe, Netherlands Institute at Athens, 2002) 61 Immigration, immigrants and socialization in Southern Europe: patterns, problems and contradictions., Martin Baldwin-Edwards, Academic Symposium on Immigration in Northern versus Southern Europe, Netherlands Institute at Athens, 27 th & 28 th November 2002: Opening Keynote lecture 26

27 Απφ ην παξαπάλσ ζρήκα πξνθχπηεη φηη ην λνκηθφ πιαίζην ηεο Βφξεηαο Δπξψπεο επλνεί ηελ νηθνγελεηαθή επαλέλσζε. Πνιιά απφ ηα πξνβιήκαηα ειέγρνπ ηεο κεηαλάζηεπζεο πνπ απαζρνινχλ ηηο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, φπσο ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε, ζπλερίδνπλ λα ππάξρνπλ θαη ζηελ Βφξεηα Δπξψπε αιιά ζε κηθξφηεξε έθηαζε. Γεληθά, ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε, ε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ρσξψλ απνζηνιήο κεηαλαζηψλ, ε παξάλνκε δηαθίλεζε πξνζψπσλ θαη ν ηνπξηζκφο πνπ θαηαιήγεη ζε παξάλνκε δηακνλή είλαη θνηλά πξνβιήκαηα ζηε Βφξεηα θαη ζηελ Νφηηα Δπξψπε. Χζηφζν, αλ θαη απηά ηα πξνβιήκαηα είλαη θνηλά ζε φιε ηελ Δπξψπε, ε Νφηηα Δπξψπε δηαθέξεη, ζην φηη παξνπζηάδεη έλα πνζνζηφ 80-90% κεηαλαζηψλ, πνπ κπήθαλ ζηελ ρψξα ππνδνρήο ρσξίο λφκηκε άδεηα θαη λνκηκνπνηήζεθε, έλα κέξνο απηψλ, εθ ησλ πζηέξσλ. Απηφ ην ζέκα, είλαη θνηλφο ηφπνο ηεο κεηαβηνκεραληθήο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Νφηηα Δπξψπε θαη δηαθέξεη θαηά πνιχ απφ ηελ κεηαλάζηεπζε ιφγσ νηθνγελεηαθήο επαλέλσζεο θαη πνιηηηθήο αζπιίαο ζηελ Βφξεηα Δπξψπε. Μηα πξψηε εμήγεζε ηνπ θαηλνκέλνπ απηνχ είλαη φηη νη ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο ιφγσ ηεο χζηεξεο ηνπο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ήηαλ κέρξη θαη ηελ δεθαεηία ηνπ 80, ρψξεο απνζηνιήο κεηαλαζηψλ. Απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 80 θαη χζηεξα, νη ρψξεο ηνπ επξσπατθνχ λφηνπ, κε πξψηε ηελ Ηηαιία, αλέθακςαλ νηθνλνκηθά θαη δεκηνχξγεζαλ ηηο ζπλζήθεο εθείλεο, φρη κφλν λα επηζηξέςνπλ ηκήκαηα ηνπ πιεζπζκνχ πνπ είραλ απνζηείιεη ζε άιιεο ρψξεο αιιά θαη λα κεηαηξαπνχλ ζηαδηαθά απφ ρψξεο απνζηνιήο ζε ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ 62. Ζ αλαβάζκηζε ηεο νηθνλνκηθήο ζέζεο ησλ ρσξψλ ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, κε ηελ είζνδφ ηνπο ζηελ Δ.Δ, ζπλέπεζε κε αιιαγέο ζηελ αλαδηάξζξσζε ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο (βηνκεραλία πςειήο ηερλνινγίαο, επέιηθηε θαη κηθξήο θιίκαθαο παξαγσγή, εκθάληζε λέσλ αγνξψλ εξγαζίαο) θαη ηελ θαηάξξεπζε ησλ θαζεζηψησλ ηνπ ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ 63. Αληίζεηα απφ ην πξφηππν ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζην βνξξά, ν λφηνο είρε χζηεξε βηνκεραληθή αλάπηπμε θαη κηθξφηεξεο έθηαζεο θαη έληαζεο. Δπίζεο ν ηνπξηζκφο θαη ε αγξνηηθή νηθνλνκία είλαη εθηεηακέλεο ζηηο ρψξεο ηεο λφηηαο Δπξψπεο. εκαληηθή επίζεο είλαη ε παξνπζία ηεο κηθξνκεζαίαο νηθνγελεηαθήο επηρείξεζεο θαη ηεο κηθξνκεζαίαο, κε ηερλνινγηθά αλεπηπγκέλεο βηνηερλίαο (Μνπδέιεο, 1978) 64. Οη παξαπάλσ νηθνλνκηθέο 62 «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν 63 «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε Labour Market Impact of Migration: Employment Structures and the Case of Greece, Jennifer Cavounidis, for the Centre of Migraton Studies of New York, 2006, IMR, Volume 40 Number 3 (Fall 2006), , 27

28 δξαζηεξηφηεηεο θηλνχληαλ ζπρλά ζην ρψξν ηεο παξανηθνλνκίαο, εθηφο θξαηηθψλ ειέγρσλ θαη ππνρξεψζεσλ. χκθσλα κε ην «Ννηην-Δπξσπατθφ κεηαλαζηεπηηθφ κνληέιν» (King,2000) 65, είλαη ζπγθεθξηκέλεο νη ιεηηνπξγίεο ηεο λνηηνεπξσπατθήο νηθνλνκίαο ( αλεπίζεκε νηθνλνκία, δπτζκφο αγνξψλ, επειημία εξγαζίαο, αλεπηπγκέλνο ηνκέαο ππεξεζηψλ θαη πνιιέο κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο ) πνπ δεκηνπξγνχλ εθείλεο ηηο επθαηξίεο ζηνπο κεηαλάζηεο, κε δεδνκέλε ηε κεησκέλε πξνζθνξά εξγαζίαο απφ ηνπο γεγελείο λα αλαιάβνπλ αδήισηεο ή επνρηαθέο εξγαζίεο ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα, ηνλ ηνπξηζκφ θαη ζε άιιεο ππεξεζίεο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Νφηηα Δπξψπε κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ ζηα εμήο : Πίλαθαο 4 Μνξθή λέαο κεηαλάζηεπζεο πξνο ηελ Νφηηα Δπξψπε ΟΡΗΜΟ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΧΝ 1. αζαθή ηα φξηα κεηαμχ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ θαη πνιηηηθψλ πξνζθχγσλ 2. εζληθή θαη θνηλσληθή πνηθηιφηεηα θαη εηεξνγέλεηα ησλ κεηαλαζηψλ 3. πιεηνςεθεί ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε 4. ηα πςειά πνζνζηά αλεξγίαο θαη ππναπαζρφιεζεο ζηηο ρψξεο ηνπ Νφηνπ δελ απνηξέπνπλ ηελ αλαδήηεζε εξγαζίαο ζε απηά 5 νη ζέζεηο ζηηο νπνίεο πξνζιακβάλνληαη κεηαλάζηεο πξνέξρνληαη απφ ηε «δεπηεξεχνπζα αγνξά εξγαζίαο» (παξανηθνλνκία) 6. νη ζέζεηο απαζρφιεζεο είλαη θπξίσο ζε ππεξεζίεο θαη επνρηαθέο εξγαζίεο (θαηαζθεπέο, ηνπξηζκφο, γεσξγία) 7. πνιχ ρακειά πνζνζηά αδεηψλ παξακνλήο γηα ιφγνπο «νηθνγελεηαθήο επαλέλσζεο» 8. πνιχ ρακειά πνζνζηά αδεηψλ παξακνλήο γηα ιφγνπο «πνιηηηθήο αζπιίαο» 9. ακειεηέα λφκηκε κεηαλάζηεπζε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ πςειήο εηδίθεπζεο, ελψ ε λφκηκε κεηαλάζηεπζε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ρακειήο εηδίθεπζεο είλαη ρακειή θαη πνιχ γξαθεηνθξαηηθή 10. ην 80-90% ησλ κεηαλαζηψλ έρνπλ εηζέιζεη ζηηο λνηηνεπξσπατθέο ρψξεο παξάλνκα θαη έρνπλ λνκηκνπνηεζεί εθ ησλ πζηέξσλ, κέζσ ζπλερφκελσλ πξνγξακκάησλ λνκηκνπνίεζεο, ρσξίο απηφ λα ζπλεπάγεηαη θαη έμνδν απφ ηελ παξάλνκε αγνξά εξγαζίαο 65 Labour Market Impact of Migration: Employment Structures and the Case of Greece, Jennifer Cavounidis, for the Centre of Migraton Studies of New York, 2006, IMR, Volume 40 Number 3 (Fall 2006), , 28

29 Οη δηαθνξέο κεηαμχ ηεο Βφξεηαο θαη ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, κπνξεί λα εμεγεζνχλ θαη απφ ηελ έθηαζε ηεο παξανηθνλνκίαο ζε θάζε ρψξα. Δίλαη ινγηθφ φηη ρψξεο, ζηηο νπνίεο, ε καχξε αγνξά εξγαζίαο αλζεί, απνηεινχλ εληνλφηεξν πφιν έιμεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ, απ φηη ρψξεο νη νπνίεο έρνπλ πνιχ πην νξγαλσκέλε θαη ειεγρφκελε αγνξά εξγαζίαο. Δθεί, ε εξγαζία ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηδηαίηεξα ησλ παξάλνκσλ επηηειεί ζπγθεθξηκέλν ξφιν (εμηζνξξφπεζε κε επαξθνχο πξνζθνξάο εξγαζίαο ιφγσ ρακειψλ πνζνζηψλ απαζρφιεζεο θαη θαζπζηεξεκέλεο εηζφδνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, εμηζνξξφπεζε ζε άθακπηεο θαη ππεξβνιηθά ξπζκηζκέλεο αγνξέο εξγαζίαο θαη ππνζηήξημε κε αληαγσληζηηθψλ ρακειήο παξαγσγηθφηεηαο θιάδσλ π.ρ θισζηνυθαληνπξγία ζηελ Διιάδα). Πίλαθαο 5 Δθηίκεζε παξανηθνλνκίαο σο πνζνζηό ηνπ ΑΔΠ ΜΔΓΑΛΗ ΒΡΔΣΑΝΙΑ ΜΔΗ ΔΚΣΙΜΗΗ * ΔΚΣΑΗ ΔΚΣΙΜΗΔΧΝ ** 6,8 13, ΓΔΡΜΑΝΙΑ 8,7 15, ΟΛΛΑΝΓΙΑ 9,6 13, ΓΑΛΛΙΑ , ΙΠΑΝΙΑ 11,1 23, ΙΣΑΛΙΑ 17,4 27, ΔΛΛΑΓΑ 29,4 29, (Πεγή : Reyneri, 2002) *Williams and Winkenband (1995) and Corriera della Sera (1998), παξάζεζε απφ Baldwin-Edwards (1999) **Flynn Report to Commission on undeclared labour (1998) Απφ ηνλ παξαπάλσ πίλαθα, επηβεβαηψλεηαη ην γεγνλφο φηη νη βνξεηνεπξσπατθέο ρψξεο δηαρσξίδνληαη απφ ηηο λνηηνεπξσπατθέο ρψξεο σο πξνο ηελ κεησκέλε έθηαζε ηεο παξανηθνλνκίαο. Οη λνηηνεπξσπατθέο ρψξεο παξέρνπλ ζπλεπψο πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο παξάλνκεο απαζρφιεζεο ζηνπο παξάλνκνπο κεηαλάζηεο. Ζ εμέηαζε ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηηο λνηηνεπξσπατθέο ρψξεο παξνπζηάδεη ηελ επηθξαηνχζα κνξθή κεηαλάζηεπζεο λα έρεη ηνπηθφ ραξαθηήξα, κε κεγάιεο ζεκαζίαο αιιά φρη πνιχ ζηαζεξά κεηαλαζηεπηηθά δίθηπα θαη ζρεηηθψο κηθξφ πνζνζηφ κεηαλάζηεπζεο ιφγσ παγθνζκηνπνίεζεο 66. Οη δηαθνξεηηθέο εθθάλζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο κεηαμχ επξσπατθνχ βνξξά θαη λφηνπ επηβάιινπλ θαη ηελ δηαθνξεηηθή αληηκεηψπηζε ζε εζληθφ 66 Mediterranean Migrations: regionalisms versus globalization, Martin Baldwin-Edwards 29

30 πνιηηηθφ επίπεδν ζην πιαίζην ηνπ ζρεδηαζκνχ ηεο επξσπατθήο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο. 1.4 Η ΔΤΡΧΠΑΨΚΗ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ Η κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο Δ.Δ Ο θεληξηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ηεο Δ.Δ, εζηηάδεηαη θπξίσο ζηνλ έιεγρν ησλ ζπλφξσλ γηα ηελ είζνδν ησλ λέσλ κεηαλαζηψλ, ηε ζηαδηαθή λνκηκνπνίεζε ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ. Ζ πνιηηηθή ηεο «Δπξψπεο Φξνπξίνπ», εθαξκνδφηαλ θπξίσο ηε δεθαεηία ηνπ Χο απφξξνηα απηήο ηεο ηάζεο πιένλ, νξηζκέλεο ρψξεο πξνβαίλνπλ ζε επηιεθηηθή είζνδν κεηαλαζηψλ, θπξίσο γηα πξνζσπηθφ πςειήο εηδίθεπζεο ζχκθσλα πάληα κε ηηο ειιείςεηο θαη ηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο (Ρνκπφιεο) 67. Ζ θχξηα ηάζε πνπ παξαηεξείηαη ζήκεξα ζηελ επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή είλαη ε δηαρείξηζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ θαη ε έληαμή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Ηδηαίηεξε ζεκαζία δίλεηαη ζην ξφιν ηεο κεηαλάζηεπζεο φζν αθνξά ηε ζεηηθή επίδξαζε πνπ έρεη απηή ζηε δεκνγξαθηθή γήξαλζε θαη ηε κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ ζε ειηθία εξγαζίαο 68. Ηζηνξηθά, ην ζέκα ηεο κεηαλάζηεπζεο απαζρνιεί ηελ Δ.Δ θπξίσο επί ηε βάζε ησλ νηθείσλ θαη εζληθψλ αλαγθψλ ησλ θξαηψλ-κειψλ πξνζπαζψληαο παξάιιεια λα εθαξκφδνληαη νη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ κεηαλάζηεπζε θαη θπξίσο ε θνηλή ηδενινγία γηα ηα ζέκαηα ηεο αζθάιεηαο. Ζ ζηαδηαθή εθαξκνγή ηεο πλζήθεο ηνπ έλγθελ (1985) άιιαμε ηα επξσπατθά δεδνκέλα ζηελ κεηαλάζηεπζε (Μνπζνχξνπ,1993) 69. Ήηαλ ε πλζήθε πνπ μεθίλεζε ηελ πξνζπάζεηα γηα λα ζεζκνζεηεζεί κηα θνηλή επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή.δηέζε ζε ηζρχ ην 1995 θαη επέηξεςε ηελ θαηάξγεζε ησλ ειέγρσλ ζηα εζσηεξηθά ζχλνξα κεηαμχ ησλ ρσξψλ πνπ ηελ είραλ ππνγξάςεη. Δπίζεο δεκηνχξγεζε εληαία εμσηεξηθά ζχλνξα φπνπ πξαγκαηνπνηνχληαλ έιεγρνη εηζφδνπ ζηνλ ρψξν έλγθελ ζχκθσλα κε ηηο ίδηεο δηαδηθαζίεο. Μεγάιεο ζεκαζίαο ζηνλ ρψξν έλγθελ έρνπλ ηα θαινχκελα «ζπλνδεπηηθά κέηξα», κέηξα ζπληνληζκνχ ησλ ππεξεζηψλ αζηπλνκίαο ζε δηαθξαηηθφ επίπεδν ηα νπνία πεξηιακβάλνπλ θαη ζχζηεκα αληαιιαγήο πιεξνθνξηψλ θαη δεδνκέλσλ (ζχζηεκα SIS) 70. Ζ ζπλζήθε απηή επεθηάζεθε ζηαδηαθά ζην ζχλνιν ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ θαη 67 «Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή θαη Γηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ», Δπηκέιεηα : Α. Καςάιεο, Π. Ληλάξδνο Ρπικφλ, ΗΝΔ- ΓΔΔ, Μειέηεο ηεχρνο 22,Αζήλα COM(2004) 508, ηειηθφ, «Πξψηε Δηήζηα Έθζεζε γηα ηελ κεηαλάζηεπζε θαη ηελ έληαμε» 69 Οκνίσο ππνζεκείσζε

31 κε βάζε ηε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ (1997) πξνζαξηήζεθε σο πξσηφθνιιν ηεο πλζήθεο. Ζ ζπλέρεηα γηα θνηλή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή έγηλε κε ηελ έλαξμε ζε ηζρχ ηεο πλζήθεο ην Άκζηεξληακ(1999) θαη ην έθηαην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Σάκπεξε, ηα θξάηε- κέιε δεζκεχηεθαλ λα ζπλεξγαζηνχλ ζηνπο ηνκείο ηεο Γηθαηνζχλεο θαη ησλ Δζσηεξηθψλ Τπνζέζεσλ θαη εηδηθά γηα ζέκαηα κεηαλάζηεπζεο θαη αζχινπ. χκθσλα κε ηηο αλαθνηλψζεηο ηεο Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ ζην Σάκπεξε ε Δ.Δ ζα είρε ζην εμήο θνηλή πνιηηηθή ζε ηέζζεξηο ηνκείο : εηαηξηθή ζρέζε κε ηηο ρψξεο θαηαγσγήο, θνηλή επξσπατθή πνιηηηθή αζχινπ, δίθαηε κεηαρείξηζε ησλ ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ θαη δηαρείξηζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ. ην πιαίζην απηφ απνθαζίζηεθε ε δεκηνπξγία θνηλνχ ζψκαηνο επηθπιαθήο ζε ιηκάληα θαη αεξνδξφκηα θαη ην πνιπεζληθφ ζψκα θχιαμεο ησλ εμσηεξηθψλ ζπλφξσλ ηεο Δ.Δ. Σν 2000, ε Δπηηξνπή κέζσ ηεο αλαθνίλσζήο 71 ηεο, ζπκπιεξψλεη ηηο εμειίμεηο ηνπ Σάκπεξε, δηαηππψλνληαο φηη είλαη απαξαίηεηνο «ν ζαθήο θαζνξηζκφο ησλ πξνυπνζέζεσλ εηζδνρήο θαη δηακνλήο ησλ ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ, θαζνξηζκφο ν νπνίνο ζα είλαη ζπκθσλεκέλνο ζηελ απφ θνηλνχ αμηνιφγεζε ησλ νηθνλνκηθψλ θαη δεκνγξαθηθψλ εμειίμεσλ ζηελ Έλσζε θαη ηεο θαηάζηαζεο ηεο ρψξαο θαηαγσγήο, θαζψο θαη ζπλεθηίκεζεο ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ θάζε θξάηνπο κέινπο θαη ησλ ηζηνξηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ δεζκψλ κε ηηο ρψξεο θαηαγσγήο». Δπηπιένλ, αλαδεηνχληαη ηξφπνη θνηλήο αληηκεηψπηζεο ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο θαη ηεο πνιηηηθήο αζχινπ πνπ απνηειεί αθξνγσληαίν ιίζν ηεο πνιηηηθήο ηεο. Ζ εηαηξηθή ζρέζε κε ηηο ρψξεο θαηαγσγήο, ν έιεγρνο ησλ ζπλφξσλ θαη ε δηαζθάιηζε ηεο εξγαηηθήο λνκνζεζίαο γηα ηνπο ππεθφνπο ησλ ηξίησλ ρσξψλ είλαη ζέκαηα πνπ ζίγνληαη επίζεο. Άιινο ζηαζκφο ζηελ θνηλή επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή είλαη ε ζηξαηεγηθή ηεο Ληζαβψλλαο, θαζψο εμεηάδεηαη ε δπλεηηθή ζπκβνιή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο. Οη νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο επηπηψζεηο ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο θαη ε πξφζβαζε κεηαλαζηψλ θαη πξνζθχγσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο εμεηάδνληαη πιένλ ελδειερψο. Απφ ην 2001 θαη έπεηηα πιήζνο λνκνζεηηθψλ πξάμεσλ (δηθαίσκα νηθνγελεηαθήο επαλέλσζεο 72, γηα ηνπο επη καθξφλ δηακέλνληεο 73, γηα ηνλ ηίηιν παξακνλήο ζηα ζχκαηα ιαζξνκεηαλάζηεπζεο 74,, εηζδνρή ζπνπδαζηψλ θαη 71 Com(2000)757 «Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην πκβνχιην θαη ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην γηα ηελ θνηλνηηθή πνιηηηθή κεηαλάζηεπζεο» 72 Οδεγία ηνπ πκβνπιίνπ 2003/86/ΔΚ 73 Οδεγία ηνπ πκβνπιίνπ 2003/109/ΔΚ 74 Com(2002)71 31

32 εξεπλεηψλ 75, θνηλσληθή αζθάιηζε 76 ) αιιά θαη πξνγξακκάησλ θαη πξσηνβνπιηψλ (EQUAL, URBAN II, SOKRATES, LEONARDO DA VINCI) ξπζκίδνπλ θαη αζρνινχληαη κε κεηαλαζηεπηηθά δεηήκαηα. Δπίζεο ην πκβνχιην ζπλέζηεζε ην Δπξσπατθφ Σακείν γηα ηνπο Πξφζθπγεο 77 θαη ην Δπξσπατθφ Γίθηπν Μεηαλάζηεπζεο 78. ηέινο, ην πξφγξακκα ΗΝΣΗ ππνζηεξίδεη ηα δίθηπα επηθνηλσλίαο θαη αληαιιαγήο θαιψλ πξαθηηθψλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ-κειψλ θαη ην πξφγξακκα ARENEAS ζπλεξγάδεηαη κε ηξίηεο ρψξεο ζην ζέκα ηεο δηαρείξηζεο ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ. Σα ηειεπηαία ρξφληα, έρνπλ γίλεη πξνζπάζεηεο λα γίλεη θαιχηεξε δηαρείξηζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ζεκάησλ. Πνιιέο θνξέο νη θνηλνηηθέο δηαηάμεηο πξνζθξνχνπλ ζηηο εζληθέο λνκνζεζίεο θαη δεηήκαηα ηνπ ζθιεξνχ ππξήλα ησλ εζληθψλ λνκνζεζηψλ (φπσο ην δίθαην ηεο ηζαγέλεηαο) δελ ζίγνληαη. Οη θχξηεο πξνηεξαηφηεηεο πάλησο είλαη ε θαηαπνιέκεζε ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο θαη ε αζηπλφκεπζε ησλ ζπλφξσλ θαη ζην ηέινο έξρνληαη ηα ζέκαηα ηεο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ 79. Ζ επξσπατθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή επεξεάδεη κελ αιιά δελ κπνξεί λα αιιάμεη άξδελ ηελ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ησλ θξαηψλ-κειψλ. Πξνθεηκέλνπ λα γίλεη θαηαλνεηή ηε δηαθνξνπνίεζε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ είλαη απαξαίηεηε ε αλαθνξά ζηελ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ησλ λνηηνεπξσπατθψλ θξαηψλ-κειψλ θαη ηέινο ζα εμεηαζηεί ε πεξίπησζε ηεο Διιάδνο Η κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ησλ κεζνγεηαθώλ θξαηώλ-κειώλ ηεο Δ.Δ Όπσο πξναλαθέξζεθε, ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο έρεη δηαθνξεηηθή κνξθή ζηνλ επξσπατθφ λφην. Ζ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη ε ζηνηρεηψδεο κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη ηνκείο πνπ ζηηο ρψξεο ηεο λφηηαο Δπξψπεο (Πνξηνγαιία, Ηζπαλία, Ηηαιία, Διιάδα) γηα ρξφληα ήηαλ εθηφο καθξνρξφληνπ πξνγξακκαηηζκνχ. Οη πνιηηηθέο απηέο παιηλδξφκεζαλ θαη θηλήζεθαλ αζπλάξηεηα, αληαλαθιψληαο ζεκειηψδεηο ακθηβνιίεο, ζπγθερπκέλνπο πνιηηηθνχο ζθνπνχο αλάκεζα ζηνπο δηάθνξνπο θξαηηθνχο κεραληζκνχο θαη δεκηνχξγεζαλ λέα πξνβιήκαηα δηαρείξηζεο φρη κφλν ζηα κεηαλαζηεπηηθά δεηήκαηα (π.ρ ιαζξεκπφξην 75 Com(2004) θαλνληζκφο 859/ ζηεξίδεη νηθνλνκηθά ηηο δξάζεηο ησλ θξαηψλ-κειψλ γηα ηελ έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ 78 εξγαιείν γηα ηε βειηίσζε ηεο αλάιπζεο θαη ηεο έξεπλαο γηα ηε κεηαλάζηεπζε θαη ην άζπιν ζηελ Δ.Δ 79 «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν 32

33 αλζξψπσλ) αιιά θαη ζηηο δηεζλείο ζρέζεηο (π.ρ Ηζπαλία θαη Μαξφθν) 80. Ζ ηάζε απηή εληζρχζεθε ηα ηειεπηαία ρξφληα απφ ηελ ακεξηθαληθή αληίιεςε πεξί «ηξνκνθξαηηθψλ απεηιψλ» 81 εηδηθά κεηά απφ ην ρηχπεκα ηεο 11 εο επηεκβξίνπ. Ζ παξάδνζε ηεο παξανηθνλνκίαο θαη ηεο αδήισηεο εξγαζίαο ζηηο ρψξεο απηέο είλαη ζεκαληηθφο παξάγνληαο ζηελ χπαξμε ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ε θνηλή γλψκε, νη πνιηηηθνί θαη ε δεκφζηα δηνίθεζε αθηεξψλνπλ κεγάιν ηκήκα ηεο αξκνδηφηεηαο θαη ησλ πεγψλ ηνπο ζηνλ έιεγρν ησλ ζπλφξσλ εμππεξεηψληαο ηδίνπο ζθνπνχο 82. Ζ κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή πνπ δηακνξθψλεηαη θάησ απφ απηέο ηηο ζπλζήθεο είλαη πνιηηηθή «θιεηζηψλ ζπξψλ» γηα ηνπο κεηαλάζηεο. Γηθαηνινγείηαη απφ ηελ πςειή εγρψξηα αλεξγία, ηελ αζξφα εηζξνή παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ, ηελ έιιεηςε απνηειεζκαηηθψλ πνιηηηθψλ νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο έληαμεο απηψλ. πλέπεηα απηψλ ν ζηηγκαηηζκφο θαη ε εθκεηάιιεπζε ησλ κεηαλαζηψλ. Ζ δηαθνπή απηνχ ηνπ θχθινπ είλαη δχζθνιε θαζψο ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε βαζίδεηαη ζε ελδνγελή πξνβιήκαηα ησλ ρσξψλ ζηνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο, ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο. Οη πεξηζζφηεξεο ρψξεο πξνζρψξεζαλ ζηαδηαθά ζην «ειιεληθφ πξφηππν» (Baldwin) δηαρείξηζεο ηεο κεηαλάζηεπζεο ην νπνίν είλαη θπξίσο ζηαηηζηηθφ (θαηαγξαθή ηνπ θαηλνκέλνπ) θαη πξνζαλαηνιηζκέλν ζηνλ έιεγρν. Ζ Ηζπαλία θαη ε Διιάδα θαηεγνξνχληαη γηα απηαξρηθέο κεζφδνπο εθαξκνγήο ηνπ λφκνπ, αζπλέπεηα θαη δηαθνξνπνίεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο πξνο ηνπο κεηαλάζηεο αλάινγα κε ηελ πεξηθέξεηα θαη ζνβαξέο θαηαγγειίεο γηα παξαβηάζεηο ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ. Σα κέηξα έληαμεο είλαη επηθαλεηαθά θαη πξνέξρνληαη θπξίσο κεηά απφ παξεκβάζεηο ηεο Δ.Δ. Δηδηθά ηα απνηειέζκαηα ησλ παξεκβάζεσλ (π.ρ πξνγξάκκαηα λνκηκνπνίεζεο) είλαη απνγνεηεπηηθά θαζψο ηειηθψο αλαθπθιψλνπλ ηα πξνβιήκαηα ρσξίο λα δίλνπλ ιχζεηο. Δίλαη εκθαλέο φηη ηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα θαη ε θνηλσληθή ζπλνρή δελ απνηεινχλ ζεκαληηθέο πνιηηηθέο πξνηεξαηφηεηεο ζηηο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο θαη ιφγσ έιιεηςεο πνιηηηθήο παηδείαο, ξέπνπλ πξνο ηελ έκθαζε πξνο ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ πνιίηε θαη φρη ηα δηθαηψκαηα ηνπ. Σν θχξην εξγαιείν κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ζηε Νφηηα Δπξψπε είλαη ηα πξνγξάκκαηα λνκηκνπνίεζεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ. Κνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ ζε φιεο ηηο ρψξεο ήηαλ ην γεγνλφο φηη ην κεγαιχηεξν ηκήκα ηνπ πιεζπζκνχ κεηαλαζηψλ 80 Immigration, immigrants and socialization in Southern Europe: patterns, problems and contradictions., Martin Baldwin-Edwards, Academic Symposium on Immigration in Northern versus Southern Europe, Netherlands Institute at Athens, 27 th & 28 th November 2002: Opening Keynote lecture 81 Mediterranean Migrations: regionalisms versus globalization, Martin Baldwin-Edwards 82 Migrant s involvement in irregular employment in the Mediterranean Countries of European Union, Emilio Reyneri, International Migration Papers, ILO 33

34 βξίζθεηαη ζηε ρψξα παξάλνκα, είηε δηφηη εηζήιζαλ παξάλνκα είηε δηφηη έιεμε ε ζρεηηθή άδεηα παξακνλήο ή ε βίδα 83. Σν 80-90% ησλ κεηαλαζηψλ πνπ είλαη λφκηκνη είλαη εμαηηίαο ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζε αληίζηνηρα πξνγξάκκαηα λνκηκνπνίεζεο. Ζ απνπζία λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ γηα λφκηκε κεηαλάζηεπζε ιφγσ εξγαζίαο θαηέζηεζε ηα πξνγξάκκαηα λνκηκνπνίεζεο σο πξσηεχνπζα κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή. Αθφκε θαη θάπνηεο λνκνζεηηθέο θαηλνηφκεο θηλήζεηο θαηέιεμαλ λα κελ εθαξκφδνληαη ιφγσ παξαθείκελεο λνκνζεζίαο 84. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ζχγρξνλεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ησλ ρσξψλ ηεο Νφηηαο Δπξψπεο κπνξνχλ λα ζπλνςηζηνχλ ζηα εμήο: Πίλαθαο 6 Πξνεγνύκελε εμνπζηνδόηεζε από ην πξνμελείνπ κε εγγπεκέλε εξγαζία (ύζηεξα από πξνθήξπμε ζέζεσλ από ην Τπνπξγείν Απαζρόιεζεο) Μηθξήο ρξνληθήο δηάξθεηαο άδεηεο (1-2 έηε) Απαξαίηεηε ε απόδεημε ζπλερνύο λόκηκεο εξγαζίαο γηα ηελ αλαλέσζε ησλ αδεηώλ παξακνλήο Μείσζε ή κεηαθίλεζε πνιιώλ λόκηκσλ δηθαησκάησλ 85 Δπηζεηηθή αζηπλνκία θαη άιια κέηξα γηα ηνλ εληνπηζκό ησλ κεηαλαζηώλ Πεξηζζόηεξα κέηξα αζθαιείαο ζηα ζύλνξα (ειηθόπηεξα, πξνζσπηθό θαη εθπαίδεπζε) Γηαθξαηηθέο ζπκθσλίεο επηζηξνθήο κεηαλαζηώλ κε ηηο ρώξεο πξνέιεπζεο (Πεγή : Immigration and the Welfare state: a European challenge to American mythology, Martin Baldwin-Edwards, MMO Working Paper No.4,2002) 83 «Ζ πνιηηηθή ηεο λνκηκνπνίεζεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ: δηεζλήο θαη ειιεληθή εκπεηξία», Σδέλε Καβνπλίδε, ΠΑΔΠ Α.Δ, Mediterranean Migrations: regionalisms versus globalization, Martin Baldwin-Edwards 85 π.ρ ζηελ Ηζπαλία έλαο ππφδηθνο κεηαλάζηεο κπνξεί λα απειαζεί ρσξίο λα έρεη θαηαδηθαζηεί 34

35 ρεκαηηθά ε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ηεο Νφηηαο Δπξψπήο είλαη ε εμήο : ρήκα 1 ΓΙΑΓΡΑΜΜΑ ΡΟΗ ΣΗ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΧΝ ΧΡΧΝ ΣΗ ΝΟΣΙΑ ΔΤΡΧΠΗ M.Baldwin-Edwards 2003 ΥΩΡΑ ΤΠΟΓΟΥΗ Απειάζεηο παξάλνκνη κεηαλάζηεο Αλεπίζεκε νηθνλνκία Γηαδηθαζίεο αλαλέσζεο άδεηαο παξακνλήο Σνπξίζηεο θαη ζπνπδαζηέο ππόινηπνο θόζκνο Δπίζεκε νηθνλνκία δηαδηθαζίεο λνκηκνπνίεζεο λόκηκν εξγαηηθό δπλακηθό νηθνγελεηαθή επαλέλσζε αλαδήηεζε αζύινπ Σν παξαπάλσ ζρεδηάγξακκα απεηθνλίδεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη κεηαλαζηεπηηθέο ξνέο αιιεινεπηδξνχλ κε ηελ επίζεκε θαη ηελ αλεπίζεκε νηθνλνκία ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Οη κεηαλαζηεπηηθέο πνιηηηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη (αλνρή, λνκηκνπνίεζε, απειάζεηο) θηλνχληαη κε θπθιηθφ ηξφπν. Όηαλ νη απειάζεηο ρξεζηκνπνηνχληαη θαηά θφξνλ σο πνιηηηθή ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε είλαη ε απάληεζε ζε απηφ ην θπθιηθφ ζρήκα. Μέρξη ηψξα θπξίσο ε Διιάδα ρξεζηκνπνηεί απηφ 35

36 ην θπθιηθφ ζρήκα κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ελψ νη άιιεο ρψξεο λα εμνκνηψλνληαη πξνο απηφ. πκπεξαζκαηηθά, νη κεηαλάζηεο κπνξνχλ λα εηζαρζνχλ ζηελ επίζεκε νηθνλνκία κφλν λφκηκα, σο επηιεγκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ, θαη ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο επεξγεηνχκελνη απφ ηε λνκνζεζία γηα ηελ νηθνγελεηαθή επαλέλσζε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη ιίγνη αηηνχληεο άζπιν ζηελ Νφηηα Δπξψπε δελ έρνπλ σο θχξηα πξνηεξαηφηεηα ηελ εξγαζία. Ζ βαζηθή πεγή ησλ εξγαηψλ ηεο «καχξεο εξγαζίαο» πξνέξρεηαη απφ άηνκα ηα νπνία είηε επηκεθχλνληαο ηε δηάξθεηα παξακνλήο ιφγσ δηαθνπψλ, είηε εθκεηαιιεπφκελα ηε «θνηηεηηθή ηδηφηεηα» (κηθξφηεξνο αξηζκφο), εξγάδνληαη (ζπλήζσο παξάλνκα) ζηελ ρψξα ππνδνρήο. Γηφηη, νη επηκεθχλνληεο ηε δηάξθεηα παξακνλήο θαη νη άιιεο θαηεγνξίεο παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ έρνπλ ην κεγαιχηεξν κεξίδην ζηελ ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ ζηε καχξε αγνξά εξγαζίαο. Ζ παξάλνκε κεηαλάζηεπζε αθνξά ζηηο κεζνγεηαθέο ρψξεο θπξίσο δχν εζληθφηεηεο, ηνπο Αιβαλνχο θαη ηνπο Μαξνθηαλνχο, νη νπνίνη ζηελ πιεηνςεθία εηζέξρνληαη ζηελ ρψξα ππνδνρήο ρσξίο ηελ ζρεηηθή βίδα. Δηδηθά ζηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδαο, φπνπ νη αιβαλνί απνηεινχλ πεξίπνπ ην 65% ησλ εμσθνηλνηηθψλ κεηαλαζηψλ, ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε είλαη ε ζπλεζηζκέλε νδφο γηα ηελ ελζσκάησζε ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Με δεδνκέλε ηελ παξάλνκε κεηαλάζηεπζε, είλαη πεξηνξηζκέλεο νη πνιηηηθέο δπλαηφηεηεο δηαρείξηζεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Θα πξέπεη είηε λα ππάξμεη εζεινηπθιία ζην θαηλφκελν ηεο παξάλνκεο παξακνλήο θαη εξγαζίαο ηνπο (κε κεγάιν φκσο πνιηηηθφ θαη θνηλσληθφ θφζηνο) είηε λα γίλνπλ πξνζπάζεηεο λνκηκνπνίεζήο ηνπο κε πξνγξάκκαηα λνκηκνπνίεζεο (ηα πξνγξάκκαηα λνκηκνπνίεζεο δελ απνηεινχλ εγγχεζε φηη ε λφκηκε δηακνλή ζπλεπάγεηαη θαη λφκηκε εξγαζία), ή ηέινο καδηθέο απειάζεηο απφ ηελ επηθξάηεηα. ηελ πξάμε φιεο νη κεζνγεηαθέο ρψξεο ρξεζηκνπνηνχλ έλα κείγκα φισλ ησλ πξναλαθεξφκελσλ πνιηηηθψλ, δίλνληαο δηαθνξεηηθή έκθαζε ζην θαζέλα. Ζ Διιάδα θπξίσο ρξεζηκνπνηεί ηελ αλνρή θαη ηηο απειάζεηο αλ θαη έρνπλ γίλεη απφ ην 1997 αξθεηά λνκηκνπνηεηηθά πξνγξάκκαηα. ηελ Ηζπαλία, Πνξηνγαιία θαη Ηηαιία βαζίζηεθαλ νη πνιηηηθέο θπξίσο ζηελ αλνρή θαη ηε λνκηκνπνίεζε θαη πξφζθαηα ρξεζηκνπνηνχλ ηηο απειάζεηο. Γπζηπρψο ην κέηξν ησλ λνκηκνπνηήζεσλ απνηειεί βξαρχβην κέηξν, θαζψο νη πξνυπνζέζεηο ηνπ γηα ηελ αλαλέσζε ησλ αδεηψλ απαηηνχλ ζπλερή απαζρφιεζε, εθπιήξσζε φισλ ησλ αζθαιηζηηθψλ ππνρξεψζεσλ θαη άιιεο γξαθεηνθξαηηθέο αλεδαθηθέο απαηηήζεηο πνπ 36

37 απνζαξξχλνπλ ηνπο κεηαλάζηεο νη νπνίνη επηζηξέθνπλ ζηελ πξνεγνχκελε παξάλνκε θαηάζηαζε 86. Ηδηαίηεξα απφ ηελ πιεπξά ηεο Δ.Δ 87, ππάξρεη ε ηάζε γηα κηα ζηξνθή ηεο δηαρείξηζεο ηεο κεηαλάζηεπζεο πξνο ηελ παξνρή άδεηαο γηα παξακνλή θαη εξγαζία κφλν κε πξνεγνχκελε εμνπζηνδφηεζε απφ ηηο αξκφδηεο δεκφζηεο ππεξεζίεο ηεο ρψξαο ππνδνρήο κεηά απφ πξνθήξπμε εθ κέξνπο ησλ εξγνδνηψλ ζέζεσλ εξγαζίαο ή πξνζπκθσλεκέλα ζπκβφιαηα εξγαζίαο. Σέηνηνπ είδνπο πνιηηηθέο έρνπλ απνδεηρζεί αλαπνηειεζκαηηθέο, θαζψο δελ αληαπνθξίλνληαη ακέζσο ζηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Ζ ίδηα ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζε πξφζθαηε αλαθνίλσζή 88 ηεο δειψλεη πσο «πξνηάζεηο γηα πην επηιεθηηθή πξνζέγγηζε βαζηζκέλε ζηελ απαζρφιεζε ζπγθέληξσζε πάιη ην ελδηαθέξνλ ε εθπφλεζε επαθξηβψλ πξνβιέςεσλ παξακέλεη κηα ςεπδαίζζεζε..νη πνιηηηθέο κεηαλάζηεπζεο πξέπεη λα επηδηψθνπλ λα δηαηεξεζεί κεζνπξφζεζκα ζηαζεξή ε εηζδνρή μέλσλ εξγαδνκέλσλ θαη λα απνθεπρζνχλ νη πνιηηηθέο παιηλδξνκήζεηο». Καη απφ ηα παξαπάλσ πξνθχπηεη φηη ην θξάηνο δελ κπνξεί λα πξνβιέςεη ηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο, θαζψο ε γξαθεηνθξαηία είλαη αξγφο εθ πξντκίνπ κεραληζκφο θαη νη εμειίμεηο ζην νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ ξαγδαίεο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ν αλεπίζεκνο ηνκέαο ηεο νηθνλνκίαο ζηηο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, ππάξρεη θπξίσο ιφγσ ηνπ εθηεηακέλνπ θξαηηθνχ παξεκβαηηζκνχ. Γηα παξάδεηγκα ζηελ Ηζπαλία, ε αλαινγία επάλδξσζεο (recruitment quota) ήηαλ πνιχ πςειή, δηφηη πξνθαλψο είραλ μεράζεη φηη νη πξφζθαηα λνκηκνπνηεκέλνη κεηαλάζηεο ζα πιήξσλαλ ηα θελά. ηελ Ηηαιία, ζπληαμηνχρνη δηαδήισζαλ ελαληίνλ ησλ πεξηνξηζκψλ κεηαλάζηεπζεο ηνπ Berlusconi, θαζψο νη κεηαλάζηεο ήηαλ απαξαίηεηνη γηα εξγαζία θξνληίδαο αηφκσλ ηξίηεο ειηθίαο θαη άιιεο νηθηαθέο εξγαζίαο. Δπίζεο ζηελ Ηηαιία έγηλε θαη ην κεγαιχηεξν πξφγξακκα λνκηκνπνίεζεο θαζψο είρε ρηιηάδεο αηηνχληεο. Άιιε πνιηηηθή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε δηαρείξηζε ηεο κεηαλάζηεπζεο είλαη δηκεξείο ζπκθσλίεο επηζηξνθήο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ. Απνδείρηεθε φκσο αλαπνηειεζκαηηθή θαζψο ε Δ.Δ δελ έρεη ππνγξάςεη αθφκε θακία ζπκθσλία κε θάπνηα ζεκαληηθή ρψξα απνζηνιήο αλαπηχζζεηαη φκσο πξφγξακκα ρξεκαηννηθνλνκηθήο ζπλεξγαζίαο 89. Πνιηηηθέο «εμαλαγθαζκνχ» ησλ ρσξψλ απνζηνιήο λα ειέγρνπλ ηηο κεηαλαζηεπηηθέο εθξνέο ηνπο είλαη πην απνηειεζκαηηθέο. Οη ηάζεηο φκσο απηέο «πξνζηαηεπηηζκνχ» σθεινχλ κφλν καθξνπξφζεζκα. 86 βιέπε ζρήκα 1 87 COM(2004) 508, ηειηθφ, «Πξψηε Δηήζηα Έθζεζε γηα ηελ κεηαλάζηεπζε θαη ηελ έληαμε» 88 Οκνίσο ππνζεκείσζε SEC(2003) 37

38 ε απάληεζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ έρνπλ δηαηππσζεί θάπνηεο πξνηάζεηο γηα ηελ δηνξζσκέλε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ησλ ρσξψλ ηεο Νφηηαο Δπξψπεο : Πίλαθαο 7 Απνδνρή εθ κέξνπο ησλ ρσξώλ ηεο Νόηηαο Δπξώπεο όηη είλαη ρώξεο ππνδνρήο κεηαλαζηώλ θαη λα αλαιάβνπλ ηηο επζύλεο ηνπο Καηαπνιέκεζε ηεο καύξεο νηθνλνκίαο θαη ηεο παξάλνκεο εξγαζίαο θαη γεγελώλ θαη αιινδαπώλ- δεκηνπξγία λόκηκσλ ζέζεσλ εξγαζίαο θαη αζθαιηζηηθέο ειαθξύλζεηο ζηνπο εξγνδόηεο νβαξόηεξνη θαη ζπρλόηεξνη έιεγρνη ζηνπο εξγνδόηεο γηα αδήισηε εξγαζία κεηαλαζηώλ κε παξάιιειεο κηθξόηεξεο πνηλέο εηδηθά ζε πεξηπηώζεηο ρακεινακεηβόκελσλ εξγαζηώλ πνπ είλαη πην πηζαλέο λα είλαη αδήισηεο Απνδνρή ηεο κεγάιεο έθηαζεο λόκηκεο κεηαλάζηεπζεο πξνθεηκέλνπ λα γίλεη απνδεθηή από ηελ θνηλή γλώκε σο κέζν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη σθέιεηαο γηα ηα θνηλσληθναζθαιηζηηθά ηακεία Δγθαηάιεηςε ηεο πξαθηηθήο ησλ πξνζπκθσλεκέλσλ ζπκβνιαίσλ εξγαζίαο εθηόο από ηελ πεξίπησζε ησλ εηδηθεπκέλσλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ επνρηαθώλ αλεηδίθεπησλ εξγαηώλ Γηεπθόιπλζε ησλ κεηαθηλήζεσλ ζηα ζύλνξα κε κε-δ.δ ρώξεο (ηδηαίηεξα ζηνπο επνρηαθνύο εξγαδνκέλνπο) Η δηαπξαγκάηεπζε ησλ ζπκθσληώλ δελ πξέπεη λα γίλεηαη ζε εζληθό επίπεδν Μεγαιύηεξε πνηθηιία «ζρεκάησλ εξγαζίαο» γηα ηνπο κεηαλάζηεο ηα λνκηκνπνηεηηθά πξνγξάκκαηα λα κελ απαηηείηαη ε απόδεημε ζπλερνύο κόληκεο εξγαζίαο Αλάπηπμε λόκηκσλ νδώλ κεηαλάζηεπζεο γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηθηύσλ ιαζξεκπνξίαο αλζξώπσλ (Πεγή : Baldwin-Reyneri) 38

39 Η ειιεληθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή Ζ κεηαλαζηεπηηθή έθξεμε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, βξήθε ηα θξάηε ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, απξνεηνίκαζηα, απφ ζεζκηθή άπνςε, λα αληηκεησπίζνπλ ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο. Μαδί κε ηηο ππφινηπεο κεζνγεηαθέο ρψξεο, ε Διιάδα βξέζεθε εληειψο αλέηνηκε, λνκηθά θαη δηνηθεηηθά, λα αληηκεησπίζεη ηελ λέα θαηάζηαζε. Σν ζνβαξφηεξν πξφβιεκα ήηαλ φηη νη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο δηέκελαλ θαη εξγάδνληαλ παξάλνκα ζηελ ρψξα, ιφγσ ηεο πξνεγνχκελεο παξάλνκεο εηζφδνπ ηνπο ζηε ρψξα ή ιφγσ ηεο κε αλαλέσζεο ηεο ζρεηηθήο βίδαο ή άδεηαο παξακνλήο πνπ είραλ αξρηθά εμαζθαιίζεη. Ζ δηεζλήο εκπεηξία (ΟΟΑ 2000), έρεη απνδείμεη φηη ε δηαηήξεζε ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο πξνθαιεί πνηθίια πξνβιήκαηα ζηελ ρψξα ππνδνρήο. Δθηφο απφ ηε δηαηήξεζε κηαο θνηλσληθήο αδηθίαο πξνο κηα επαίζζεηε νκάδα πιεζπζκνχ θαη ηεο αληίζηνηρεο πεξηζσξηνπνίεζεο ηνπο, ιφγσ ηεο παξάλνκεο θαηάζηαζεο ηνπο, αζθνχληαη πηέζεηο θαη ζε νηθνλνκηθά κεγέζε φπσο κείσζε ησλ κηζζψλ ησλ γεγελψλ θαηνίθσλ, ιφγσ ηνπ αζέκηηνπ αληαγσληζκνχ ησλ θαηψηεξσλ κηζζψλ ησλ κεηαλαζηψλ θαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο θαη αληηθαηάζηαζε ηνπ γεγελνχο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, κε ην θζελφηεξν εξγαηηθφ δπλακηθφ ησλ κεηαλαζηψλ. Πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί ην πξφβιεκα ηεο παξάλνκεο παξακνλήο θαη εξγαζίαο ησλ κεηαλαζηψλ, εθαξκφδνληαη πξνγξάκκαηα λνκηκνπνίεζεο πνπ δίλνπλ ηελ επθαηξία λα μεθχγνπλ νη παξάλνκνη κεηαλάζηεο απφ ηε εθηφο λφκνπ θαηάζηαζή ηνπο θαη απνθηήζνπλ λφκηκε άδεηα παξακνλήο, εθφζνλ βέβαηα πιεξνχλ νξηζκέλεο πξνυπνζέζεηο. Σν απνηέιεζκα ησλ πξνγξακκάησλ λνκηκνπνίεζεο είλαη θαίξην ζηε δηαρείξηζε ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο 90. Σα πξνγξάκκαηα λνκηκνπνίεζεο ηεο Ηηαιίαο ραξαθηεξίζηεθαλ σο επηηπρή, ελψ ηα αληίζηνηρα ζηελ Ηζπαλία θαη ηελ Πνξηνγαιία σο ηθαλνπνηεηηθά. Ηδηαίηεξα ηηαιηθέο κειέηεο απέδεημαλ φηη ππάξρνπλ νξηζκέλα πξνβιεπφκελα απνηειέζκαηα απφ απηά (Reyneri,1999,2002) 91 : 1. νη λνκηκνπνηεκέλνη κεηαλάζηεο γίλνληαη άλεξγνη πην εχθνια θαη αλαγθάδνληαη λα επηζηξέςνπλ ζε θαζεζηψο παξάλνκεο εξγαζίαο (αλαζθάιηζηε εξγαζία) ή λα κεηαλαζηεχζνπλ μαλά. 2. ν κεηαλάζηεο πξέπεη λα απνδερηεί ηελ θαθή θαη παξάλνκε εξγαζία, φπσο λα εξγάδεηαη πιήξεο σξάξην θαη λα πιεξψλεηαη γηα κεξηθή εξγαζία. 90 Immigration and the Welfare state: a European challenge to American mythology, Martin Baldwin- Edwards, MMO Working Paper No.4, ηνηρεία απφ ηελ παξαπάλσ κειέηε ηνπ MMO. 39

40 3. νη αηηήζεηο λνκηκνπνίεζεο ήηαλ θελέο πεξηερνκέλνπ θαζψο ν κεηαλάζηεο παξακέλεη ζηελ «καχξε» αγνξά εξγαζίαο, ίζσο αθφκε θαη φηαλ ζπλερίδεη λα πιεξψλεη θνηλσληθέο εηζθνξέο (αλαγθάδεηαη λα βξεη άιινπο ηξφπνπο λα έρεη θνηλσληθή αζθάιηζε-εηθνληθή αζθάιηζε) 4. πνιχπινθεο δηαπξαγκαηεχζεηο γίλνληαη κεηαμχ ησλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ εξγνδνηψλ ψζηε λα ζπλδπάδεηαη παξάλνκν κε λφκηκν εξγαζηαθφ θαζεζηψο. Τπφ ηελ πίεζε ησλ εμειίμεσλ, ε ειιεληθή θπβέξλεζε αλαθνίλσζε ηελ πξφζεζή ηεο λα εθαξκφζεη ην πξψην πξφγξακκα λνκηκνπνίεζεο κεηαλαζηψλ ην Αθνινχζεζαλ θαη άιια πξνγξάκκαηα λνκηκνπνίεζεο (1999,2001 θαη 2004) ζηα νπνία αζθήζεθε εγρψξηα αιιά θαη έμσζελ θξηηηθή (Μ.Μ.Ο., 2002). πγθεθξηκέλα ε αλάιπζε ησλ πξνγξακκάησλ λνκηκνπνίεζεο ζηελ Διιάδα «πεξηνξίζηεθε ζηελ αλάιπζε ζηνηρείσλ απφ ηελ αλάιπζε ηεο δηαδηθαζίαο αίηεζεο». Σν πξαγκαηηθφ απνηέιεζκα ησλ πξνγξακκάησλ, εμαθνινπζεί λα είλαη αζαθέο θαη απνζπαζκαηηθφ. ε ζπλδπαζκφ κε κηα κεηαλαζηεπηηθή λνκνζεζία δπζθίλεηε εθείλε ηελ επνρή (ζρεδφλ απφιπηε απαγφξεπζε ηεο λφκηκεο κεηαλάζηεπζεο εθηφο απφ εθείλε ησλ νκνγελψλ πνπ ρξνλνινγείηαη απφ ην 1929) θαη ηε δηνηθεηηθή αλεπάξθεηα λα ζηεξηρζεί ην λνκηκνπνηεηηθφ εγρείξεκα, ην πξφβιεκα ηεο λνκηκνπνίεζεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ εμαθνινπζεί λα απαζρνιεί ηε λνκνπαξαζθεπαζηηθή δηαδηθαζία εδψ θαη 10 ρξφληα. Σν πξψην πξφγξακκα λνκηκνπνίεζεο άξρηζε ηελ Αξκφδηνο θνξέαο δηεμαγσγήο ήηαλ ν ΟΑΔΓ, ν νπνίνο έζεζε σο βαζηθή πξνυπφζεζε ζπκκεηνρήο ζην πξψην ζηάδην ζην νπνίν απνθηνχζαλ νη κεηαλάζηεο ηελ άδεηα παξακνλήο ή «ιεπθή θάξηα»- ήηαλ ν κεηαλάζηεο λα βξηζθφηαλ παξάλνκα ζηελ Διιάδα απφ ηελ 27ε Ννεκβξίνπ Ζ εκεξνκελία απηή, ήηαλ ε ακέζσο πξνεγνχκελε ηεο εκεξνκελίαο εθδφζεσο ησλ ζρεηηθψλ Πξνεδξηθψλ Γηαηαγκάησλ 92. Με ηνλ φξν απηφ, νη ειιεληθέο αξρέο πξνζπαζνχζαλ λα ζπκπεξηιάβνπλ αθφκε θαη ηνπο κεηαλάζηεο κε πνιχ κηθξή ρξνληθή δηάξθεηα παξακνλήο ζηε ρψξα. Ο φξνο απηφο, είλαη ελδεηθηηθφο, ηεο πξφζεζεο λα λνκηκνπνηεζεί ν κεγαιχηεξνο δπλαηφο αξηζκφο κεηαλαζηψλ. Όκσο, ζην δεχηεξν ζηάδην ηνπ πξνγξάκκαηνο, ζην ζηάδην ηεο απφθηεζεο ηεο ιεγφκελεο «πξάζηλεο θάξηαο» ή άδεηαο παξακνλήο πεξηνξηζκέλεο δηάξθεηαο, ε πξνυπφζεζε πξνζθφκηζεο απνδείμεσλ λφκηκεο απαζρφιεζεο, δειαδή ησλ αληίζηνηρσλ ζπλεηζθνξψλ πξνο θάπνην αζθαιηζηηθφ ηακείν πξηλ απφ ηελ 1 ε Ηαλνπαξίνπ 1998, αλάγθαζε κεγάιν αξηζκφ κεηαλαζηψλ λα εγθαηαιείςνπλ ηε δηαδηθαζία. Σν θξηηήξην ηεο λφκηκεο παξακνλήο θαη 92 Π.Γ. 358 θαη

41 ζπλεηζθνξψλ ζε αζθαιηζηηθφ ηακείν ηνπιάρηζηνλ 40 εξγάζηκσλ εκεξψλ γηα αλεηδίθεπην εξγάηε, ήηαλ ε θχξηα αηηία γηα ηε δηαξξνή ησλ κεηαλαζηψλ απφ ην πξψην ζην δεχηεξν ζηάδην ηνπ πξνγξάκκαηνο λνκηκνπνίεζεο. Οη κεηαλάζηεο εθείλνη πνπ απέθηεζαλ ηειηθψο ηελ πξάζηλε θάξηα, ζχκθσλα κε έξεπλα 93 απφ ζπλεληεχμεηο απφ αληηπξνζσπεπηηθφ δείγκα 1074 κεηαλαζηψλ πνπ έθαλαλ αίηεζε γηα ηελ πξάζηλε θάξηα, ρξεζηκνπνίεζαλ κε λφκηκεο κεζφδνπο ψζηε λα απνθηήζνπλ ηα απαηηνχκελα έλζεκα, φηαλ ν θαλνληθφο εξγνδφηεο ηνπο δελ δερφηαλ λα αλαιάβεη ηελ επζχλε ηνπ πξνο ηνλ εξγαδφκελφ ηνπ. Πνιινί κεηαλάζηεο, είηε πιήξσλαλ κέξνο ή ην ζχλνιν ηεο ζπλεηζθνξάο ηνπ εξγνδφηε, είηε αγφξαδαλ ην παξάβνιν ηεο Αγξνηηθήο Σξάπεδαο (ξήηξα ε νπνία ήηαλ δηέμνδνο ζηνπο κεηαλάζηεο πνπ δελ κπνξνχζαλ λα λνκηκνπνηήζνπλ ηελ εξγαζία ηνπο-ιίγνη φκσο κεηαλάζηεο ήηαλ ελεκεξσκέλνη γηα ηε δπλαηφηεηα 94 απηή-, είηε ζπκπεξηιακβάλνληαλ ζηε πξάζηλε θάξηα ηνπ / ηεο ζπδχγνπ ή γνληνχ ηνπο. Σέινο, πνιινί αζθαιίδνληαλ απφ εξγνδφηε κε ηνλ νπνίν δελ είραλ θακία εξγαζηαθή ζρέζε. Δθηφο απφ ηα ζρεδηαζηηθά πξνβιήκαηα ηνπ πξνγξάκκαηνο, ππήξμαλ εθηεηακέλα δηνηθεηηθά πξνβιήκαηα ηα νπνία πξνθάιεζαλ ηελ αλαπνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ πξψηνπ πξνγξάκκαηνο. Ο θνξέαο δηεμαγσγήο ηνπ, ν ΟΑΔΓ, δελ είρε ηε δηνηθεηηθή εθείλε ππνδνκή (πιεξνθνξηαθφ ζχζηεκα, ηθαλφ αξηζκφ θαηαξηηζκέλσλ ζηειερψλ, άλεηε επηθνηλσλία κεηαμχ άιισλ δεκνζίσλ θνξέσλ) ψζηε λα θέξεη ζε πέξαο ηνλ ηεξάζηην φγθν εξγαζίαο. Γπζηπρψο ε θαθή απηή εκπεηξία κε ηε δεκφζηα δηνίθεζε, κε ηεξάζηηεο νπξέο, αλακνλέο θαη εθλεπξηζκφ ζηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο, απνζάξξπλε πνιινχο κεηαλάζηεο θαη ηνπο νδήγεζε λα εγθαηαιείςνπλ ηε δηαδηθαζία ιφγσ θαθήο ζπλελλφεζεο κε ηνπο δεκφζηνπο ππαιιήινπο θαη ιφγσ ηνπ κεγάινπ ρξφλνπ αλακνλήο ζηηο δηνηθεηηθέο ππεξεζίεο (άξα θαη ρακέλα εκεξνκίζζηα). Πνιινί κάιηζηα, ιφγσ ηεο πξνεγνχκελεο θαθήο εκπεηξίαο, δελ ζπκκεηείραλ ζην επφκελν λνκηκνπνηεηηθφ πξφγξακκα. πκπεξαζκαηηθά, ε πξψηε απφπεηξα λνκηκνπνίεζεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα, δελ κπνξεί λα ραξαθηεξηζηεί φηη ζηέθζεθε κε επηηπρία, ιφγσ ηεο κεγάιεο δηαξξνήο ησλ ζπκκεηερφλησλ απφ ην πξψην ζηάδην ζην δεχηεξν. Σέινο, ε απφθηεζε ηεο πξάζηλεο θάξηαο δελ απνηεινχζε εγγχεζε ηειηθψο φηη ε εξγαζία ηνπ κεηαλάζηε ήηαλ ή ζα ζπλέρηδε λα είλαη φλησο λφκηκε. Ζ απνηπρία ηνπ πξψηνπ πξνγξάκκαηνο λνκηκνπνίεζεο ηνπ 1998, ήηαλ ηέηνηαο έθηαζεο ψζηε λα εγείξεη θαηεγνξίεο πσο ην πξφγξακκα, ηειηθψο, δελ είρε σο ζθνπφ ηε λνκηκνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ, αιιά ηε ζπιινγή ρξεκάησλ απφ ηηο εηζθνξέο ζηα δηάθνξα αζθαιηζηηθά ηακεία 93 Καβνπλίδε Π.Γ

42 Σν δεχηεξν πξφγξακκα λνκηκνπνίεζεο πξνβιέθζεθε ζηνλ λέν λφκν γηα ηελ κεηαλάζηεπζε (Ν.2910/2001) θαη ε εθαξκνγή ηνπ μεθίλεζε ηνλ Ηνχλην ηνπ Ο θνξέαο πνπ επσκίζηεθε ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο απηή ηε θνξά ήηαλ ην Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, Γεκφζηαο Γηνίθεζεο θαη Απνθέληξσζεο. Σν δεχηεξν πξφγξακκα απεπζχλζεθε ζε επξχηεξν πιεζπζκφ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ θαη φρη κφλν ζε φζνπο είραλ ππνβάιεη αίηεζε ζην πξψην ζηάδην αιιά φρη ζην δεχηεξν ηνπ πξψηνπ πξνγξάκκαηνο λνκηκνπνίεζεο. Έπξεπε λα απνδεηρζεί εθ κέξνπο ηνπ κεηαλάζηε φηη είρε παξακείλεη ζηελ Διιάδα γηα ηνπιάρηζηνλ έλα ρξφλν πξηλ ηελ 2 ε Ηνπλίνπ ηνπ Ζ απφδεημε ηεο παξακνλήο, κπνξνχζε λα είλαη ζρεηηθή έλδεημε ζην δηαβαηήξην ή θάπνηνο ινγαξηαζκφο δεκφζηαο ππεξεζίαο. Δπηπιένλ πξνυπφζεζε ήηαλ ε απφθηεζε αζθαιηζηηθψλ ελζήκσλ ελφο έηνπο (250 εκεξψλ), είηε κε ηαθηηθέο εηζθνξέο ζην πιαίζην ηεο εξγαζίαο είηε κε ηελ αγνξά ηνπο απφ ην αζθαιηζηηθφ ηακείν. Ζ ξχζκηζε απηή, πξνθάιεζε θξηηηθή σο πξνο ηνπο πξαγκαηηθνχο ζθνπνχο ηνπ πξνγξάκκαηνο (ελίζρπζε αζθαιηζηηθψλ ηακείσλ) 95. ηε δεχηεξε θάζε ηνπ πξνγξάκκαηνο, ε πξνυπφζεζε ηεο πξνζθφκηζεο ζχκβαζεο εμεξηεκέλεο ή αλαγγειίαο ζηνλ ΟΑΔΓ γηα ηελ πξφζιεςε ή ε δήισζε ηνπ εξγνδφηε ηνπο φηη ζα ηνπο απαζρνινχζε γηα ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη ζηελ πεξίπησζε δηαθνπήο ζα ελεκέξσλε ηηο ζρεηηθέο δεκφζηεο αξρέο, πξνθάιεζε πνιιέο πεξηπηψζεηο πιαζηνγξάθεζεο ησλ ζρεηηθψλ εγγξάθσλ, φηαλ νη κεηαλάζηεο ζπλαληνχζαλ ηελ άξλεζε ηνπ εξγνδφηε λα λνκηκνπνηήζεη ηελ εξγαζηαθή ηνπο ζρέζε.. Θεσξεηηθά φια ηα λνκηκνπνηεηηθά πξνγξάκκαηα, φζν αθνξά ηελ αζθάιηζε ησλ κεηαλαζηψλ, πξνζέθεξαλ ηηο πξνυπνζέζεηο ζηνπο κεηαλάζηεο εξγαδνκέλνπο λα λνκηκνπνηήζνπλ ηελ εξγαζηαθή ζρέζε κε ηνπο εξγνδφηεο ηνπο. Ζ επηζεκνπνίεζε ησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ ζπλεπάγεηαη θαη ηελ αζθάιηζε ησλ εξγαδνκέλσλ. Πνιινί πξνρψξεζαλ ζηελ απφθηεζε ελζήκσλ, πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζνπλ ηελ απαηηνχκελε πξάζηλε θάξηα αιιά ην γεγνλφο απηφ δελ εγγπάηαη πσο νη εξγαζηαθέο ζρέζεηο κεηαμχ κεηαλαζηψλ θαη εξγνδνηψλ, φλησο λνκηκνπνηήζεθαλ ή θαη ζπλερίζηεθαλ ζε απηή ηε βάζε. Πηινηηθή έξεπλα 96 απέδεημε φηη νη κεηαλάζηεο εθάξκνζαλ πιεζψξα ηξφπσλ δηαθαλνληζκνχ θαη δηαπξαγκάηεπζεο φρη κφλν κε ηνλ εξγνδφηε ηνπο αιιά θαη κε άιινπο πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζνπλ ηα απαηηνχκελα έλζεκα. Δίλαη άμην παξαηήξεζεο φκσο, φηη ην πξφβιεκα ηεο εμαζθάιηζεο λφκηκεο εξγαζίαο δελ είλαη πξφβιεκα κφλν ησλ κεηαλαζηψλ, θαζψο ε ζπκκεηνρή ζηελ καχξε αγνξά εξγαζίαο είλαη πνιιέο θνξέο 95 «Ζ πνιηηηθή ηεο λνκηκνπνίεζεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ: Διιεληθή θαη δηεζλήο εκπεηξία», Σδέλε Καβνπλίδε, ΠΑΔΠ Α.Δ, «Έξεπλα γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ»λ, Σδέλε Καβνπλίδε, Π.Α.Δ.Π Α.Δ 42

43 κηα αλαγθαζηηθή επηινγή απφ πνιχ παιαηφηεξα θαη γηα ηνπο Έιιελεο εξγαδνκέλνπο. Όπσο είλαη θπζηθφ, ν πιεζπζκφο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη πην επάισηνο θαη αλίζρπξνο απέλαληη ζηηο απαηηήζεηο ησλ εξγνδνηψλ κε απνηέιεζκα λα ελδίδνπλ πην εχθνια ζε ηέηνηνπ είδνπο πηέζεηο. Δπηπιένλ κπξνζηά ζην δίιεκκα «λφκηκε εξγαζία- ρακειέο απνιαβέο θαη παξάλνκε εξγαζία- θαιχηεξεο απνιαβέο» νη κεηαλάζηεο πξνηηκνχλ ηελ παξάλνκε εξγαζία απφ ηελ λνκηκνπνίεζε ηεο εξγαζηαθήο ηνπο ζρέζεο κε ηηο αληίζηνηρεο νηθνλνκηθέο ππνρξεψζεηο ηνπο πξνο ην δεκφζην. Δπνκέλσο ηα λνκηκνπνηεηηθά πξνγξάκκαηα απηνχ ηνπ ηχπνπ, δελ έιπλαλ ην πξφβιεκα ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα, αιιά απνηεινχζαλ κέζν εηζπξαθηηθήο πνιηηηθήο. Πξφθεηηαη γηα «ηδηφηππε νκεξία» ησλ κεηαλαζηψλ κέζσ ησλ πξνγξακκάησλ λνκηκνπνίεζεο. Όζν αθνξά ην λνκηθφ πιαίζην, ην ειιεληθφ θξάηνο κε έλαλ λέν κεηαλαζηεπηηθφ λφκν, ηνλ Ν.2910/2001 Κξηηηθή αζθήζεθε γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ λφκνπ απηνχ (Μ.Μ.Ο., 2002) «σο λφκνο πνπ ζρεδηάζηεθε ρσξίο θακία κειέηε ηεο εθαξκνγήο θαη ηεο θαηαιιειφηεηάο ηνπ». Σν 2002, κηα ηξνπνινγία ηνπ Ν.2910/2001 ζεζκνζεηήζεθε σο «κέηξν ζσηεξίαο» γηα ηνπο κεηαλάζηεο ησλ νπνίσλ ε άδεηα παξακνλήο εμέπλεε. Άιιεο ηξνπνινγίεο ην 2003, είραλ θάπνηεο ζεηηθέο ξπζκίζεηο, ρσξίο φκσο θαη πάιη λα ιχλνπλ βαζηθά πξνβιήκαηα. ην πιαίζην δηφξζσζεο ησλ πξνεγνχκελσλ κεηαλαζηεπηηθψλ λφκνο, ν λένο λφκνο (Ν.3386/2005) πξνέβιεςε ηε δεκηνπξγία κηαο λέαο ππεξεζίαο πνπ ζα αλήθεη ζην Τπνπξγείν Δζσηεξηθψλ, ησλ Κέληξσλ Δμππεξέηεζεο Μεηαλαζηψλ (Κ.Δ.Μ.) ψζηε λα δηαζθαιηζηεί ε απαηηνχκελε επειημία ζηε δηαρείξηζε ησλ κεηαλαζηψλ. χκθσλα θαη κε ην άξζξν 11 ηνπ Ν.3386/2005 «νη αηηήζεηο γηα ηε ρνξήγεζε θαη αλαλέσζε ησλ αδεηψλ παξακνλήο θαηαηίζεληαη ζην δήκν ή ηελ θνηλφηεηα ηφπν θαηνηθίαο ή δηακνλήο ηνπ αηηνχληνο».δπίζεο, πξνβιέθζεθε ε δπλαηφηεηα ν αξηζκφο άδεηαο παξακνλήο λα ηαπηίδεηαη κε ηνλ ΑΜΚΑ, ν νπνίνο ζα απνηεινχζε έλαλ εληαίν αξηζκφ πνπ ζα παξείρε φιεο ηηο πιεξνθνξίεο γηα ην αζθαιηζηηθφ ηζηνξηθφ ηνπ θάζε αηφκνπ (θαη ζα δηεπθφιπλε ηελ εμέηαζε ηνπ θαθέινπ ηνπ κεηαλάζηε). Ζ πξαγκαηηθφηεηα φκσο δηέςεπζε θαη απηφλ ηνλ λφκν, θαζψο γηα λα ηεζεί ζε ηζρχ, πξέπεη λα ελεξγνπνηεζεί ην δεπηεξνγελέο δίθαην (ππνπξγηθέο απνθάζεηο θαη πξνεδξηθά δηαηάγκαηα ηα νπνία εθθξεκνχλ), κε απνηέιεζκα λα βξίζθνληαη ζε κηα «ηδηφηππε» νκεξία ησλ ρηιηάδσλ κεηαλαζηψλ πνπ επηζπκνχλ λα λνκηκνπνηεζνχλ κε ηηο δηαξθείο παξαηάζεηο ησλ λφκηκσλ αδεηψλ παξακνλήο. 43

44 Ζ ζπδήηεζε γηα ηα απνηειέζκαηα αιιά θαη ηε δηακφξθσζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο είλαη έλα ζέκα πνπ απαζρνιεί φιεο ηηο πιεπξέο ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ (ζπλδηθαιηζηηθέο εξγαηηθέο νξγαλψζεηο, εξγνδνηηθά ζπλδηθάηα, αγξνηηθνχο ζπλεηαηξηζκνχο, αλζξσπηζηηθέο νξγαλψζεηο, θφκκαηα θ.ά). Σα ηειεπηαία 15 ρξφληα ηελ ειιεληθή κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή ραξαθηεξίδεη θπξίσο ε ζηαδηαθή λνκηκνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ θαη νη απειάζεηο ελίνηε. Ζ θεληξηθή θαη πεξηθεξεηαθή δηνίθεζε πνπ πινπνηνχλ ζχκθσλα κε ηελ λνκνζεζία θαη ηνπο αξκφδηνπο θνξείο πινπνίεζεο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο δελ ιεηηνπξγνχλ απνηειεζκαηηθά 97. Οη ζπλζήθεο ειέγρνπ θαη νη κεραληζκνί θαηαζηνιήο, ε γξαθεηνθξαηία, ν ζπγθεληξσηηζκφο θαη ε ρακεινχ επηπέδνπ θνηλσληθή ππνδνκή γηα ηνπο κεηαλάζηεο απνηεινχλ παξάγνληεο πνπ δπζρεξαίλνπλ ηελ εθαξκνγή κηαο ζχγρξνλεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο. Παξφια φκσο ηα απνγνεηεπηηθά απνηειέζκαηα ηεο λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα ππάξρνπλ θαη θάπνηα ζεηηθά απνηειέζκαηα. Σα λνκηκνπνηεηηθά πξνγξάκκαηα έδσζαλ ηελ επθαηξία γηα πνιινχο κεηαλάζηεο λα λνκηκνπνηήζνπλ ηηο εξγαζηαθέο ηνπο ζρέζεηο αιιά θαη λα ζπλερίζνπλ ζην πιαίζην απηφ εθφζνλ νη ζπλζήθεο ην επέηξεπαλ θαη ην επηζπκνχζαλ θαη νη ίδηνη. Δπίζεο ήηαλ νη κνλαδηθέο θνξέο πνπ έγηλαλ εθηεηακέλεο δεκφζηεο θακπάληεο ζρεηηθά κε ην ζέκα ησλ κεηαλαζηψλ θαη νπσζδήπνηε δηακφξθσζαλ ζεηηθφηεξε ζηάζε ηεο θνηλήο γλψκεο πάλσ ζην κεηαλαζηεπηηθφ ζέκα. 97 «Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή θαη Γηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ», Δπηκέιεηα : Α. Καςάιεο, Π. Ληλάξδνο Ρπικφλ, ΗΝΔ- ΓΔΔ, Μειέηεο ηεχρνο 22,Αζήλα

45 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΔ ΚΑΙ ΚΟΙΝΧΝΙΚΔ ΔΠΙΠΣΧΔΙ ΣΗ ΜΔΣΑΝΑΣΔΤΗ 2.1 Οηθνλνκηθέο επηπηώζεηο Ζ ζπδήηεζε ζήκεξα γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο αθνξά θπξίσο ηηο ζπλέπεηεο απηήο ζηηο νηθνλνκίεο ησλ ρσξψλ ππνδνρήο, αλ θαη επεξεάδεηαη θαη ε ρψξα πξνέιεπζεο απφ ην κεηαλαζηεπηηθφ θαηλφκελν. Ζ κειέηε ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο πνπ απνηειεί θαη πνιχ κεγάιν ηκήκα ηεο κεηαλάζηεπζεο ζήκεξα είλαη πεξηνξηζκέλε ιφγσ ηεο έιιεηςεο ζηνηρείσλ. Ζ βηβιηνγξαθία γηα ηε λφκηκε κεηαλάζηεπζε- βαζηζκέλε θπξίσο ζηελ εκπεηξία ησλ ΖΠΑ, Μ.Βξεηαλία, Καλαδά θαη Απζηξαιία δειαδή ηηο παξαδνζηαθέο κεηαλαζηεπηηθέο ρψξεο ππνδνρήο- δελ έρνπλ θαηαιήμεη ζε γεληθά ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε ηηο επηδξάζεηο θπξίσο ζην δήηεκα ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Ο ιφγνο είλαη, φπσο ππνζηεξίδεη θαη ν Borjas(1994) 98 φηη «κηα αθξηβνδίθαηε αμηνιφγεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη αθφκα δελ είκαζηε ζε ζέζε λα θαηαλνήζνπκε αθξηβψο ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν νη κεηαλάζηεο επεξεάδνπλ ηηο επθαηξίεο απαζρφιεζεο ησλ ληφπησλ ζηηο ηνπηθέο αγνξέο εξγαζίαο. Οχηε επηπιένλ θαηαλννχκε ηε δπλακηθή δηαδηθαζία κέζα απφ ηελ νπνία νη ληφπηνη αληηδξνχλ ζε απηνχο ηνπο αζχκκεηξνπο θξαδαζκνχο ψζηε λα επαλέξρεηαη ε αγνξά εξγαζίαο ζε θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο» Οη νηθνλνκηθέο επηπηώζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ ρώξα απνζηνιήο Τπνζηεξίδεηαη 99 φηη, νη ζπλέπεηεο γηα ηελ ρψξα ππνδνρήο είλαη θαηά θχξην ιφγν ζεηηθέο. Ο πεξηνξηζκφο ησλ πιεζπζκηαθψλ πηέζεσλ κε ηε κεηαλαζηεπηηθή εθξνή, έρεη ζεηηθή επίδξαζε-βξαρππξφζεζκα- ζηελ αγνξά εξγαζίαο ησλ ρσξψλ ππνδνρήο θαζψο κεηψλεηαη ε αλεξγία. Μαθξνπξφζεζκα βέβαηα, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε έιιεηςε πνιχ ζεκαληηθνχ αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ (brain drain). Απφ ηελ άιιε φκσο πιεπξά, ε εηζξνή εηζνδεκάησλ απφ ηα κεηαλαζηεπηηθά εκβάζκαηα πξνο ηε ρψξα απνζηνιήο θαη ε καθξνπξφζεζκε κεηαθνξά ηερλνγλσζία απνηεινχλ ζεκαληηθέο ζεηηθέο εμειίμεηο ζηηο νηθνλνκίεο ησλ ρσξψλ απνζηνιήο κεηαλαζηψλ «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε «Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε. Οηθνλνκηθέο, Πνιηηηθέο θαη Κνηλσληθέο Πηπρέο», Δπηκέιεηα : Υάξεο Ναμάθεο, Μηράιεο Υιέηζνο, «Ζ Πνιηηηθή Οηθνλνκία ηεο Μεηαλάζηεπζεο», Μηράιεο Υιέηζνο, Παηάθεο

46 2.1.2 Οη επηπηώζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο επί ηνπ ξπζκνύ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο Κπξίσο ν πξνβιεκαηηζκφο γηα ηηο νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο εμαληιείηαη ζηηο επηπηψζεηο πνπ πξνθαιεί απηή ζηελ νηθνλνκία ππνδνρήο. Αλαδεηνχληαη νη ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο ηεο ρψξαο ππνδνρήο θαζψο θαη νη ζπλέπεηεο ηεο απαζρφιεζήο ηνπο ζην Αθαζάξηζην Δζληθφ Πξντφλ, ηελ θαηαλάισζε θαη ην επίπεδν ησλ ηηκψλ. Ζ αηζηφδνμε άπνςε ζεσξεί ηελ κεηαλάζηεπζε σο παξάγνληα ζεηηθφ γηα ην ζχλνιν ηεο νηθνλνκίαο ηεο ρψξαο ππνδνρήο. εκεηψλεηαη πσο ηζηνξηθά ε δεκηνπξγία ηεο κεγάιεο εζσηεξηθήο αγνξάο ησλ ΖΠΑ, ε αλνηθνδφκεζε ηεο Γεξκαληθήο νηθνλνκίαο θαη ε νηθνδφκεζε ηνπ Ηζξαήι δελ ζα πξαγκαηνπνηνχληαλ ρσξίο ηελ ζπκβνιή ησλ κεηαλαζηψλ 100. Απφ ηελ άιιε πιεπξά κηα πην απαηζηφδνμε άπνςε, ππνζηεξίδεη φηη ε νηθνλνκηθή κεηαλάζηεπζε ζε ζπλδπαζκφ κε νξηζκέλεο ζπλζήθεο κπνξεί λα ηελ εκβνιηάζεη κε αληαγσληζηηθφ δπλακηζκφ, λα πηέζεη ηνπο κηζζνχο ησλ ληφπησλ πξνο ηα θάησ θαη λα απμήζεη ηελ αλεξγία. Πξνβιεκαηηζκνί επίζεο ππάξρνπλ γηα ην αλ σθειεί ηειηθψο ε χπαξμε θζελνχ αλεηδίθεπηνπ πξνζσπηθνχ απφ κεηαλάζηεο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη αλ ηειηθά απιψο εκπνδίδνπλ ην πέξαζκα ησλ επηρεηξήζεσλ ζε πην ηερλνινγηθά πξνεγκέλεο θαη θαηλνηφκεο κεζφδνπο παξαγσγήο. Σέινο κηα κεηξηνπαζήο άπνςε 101, ππνζηεξίδεη φηη «νη νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο κνηξαία ζα δηαθέξνπλ, αλάινγα κε ηελ επνρή θαη αλάινγα κε ηελ πεξηνρή, θαη κπνξεί λα είλαη είηε επσθειείο είηε επηδήκηεο» (Borjas,1994). Οη επηδξάζεηο ηεο αχμεζεο ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο ιφγσ ηεο παξνπζίαο κεηαλαζηψλ ζε ρψξαο ππνδνρήο είλαη έλα δήηεκα πνπ αλαθέξεηαη εθηελψο ζηε δηεζλή βηβιηνγξαθία θαη έρνπλ γίλεη εθηελείο εκπεηξηθέο κειέηεο ζε δηάθνξεο ρψξεο ππνδνρήο. Σν γεγνλφο φηη νη ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ κπνξεί λα έρνπλ αλαπηπζζφκελεο νηθνλνκίεο θαη εγγελή πξνβιήκαηα ζηελ αγνξά εξγαζίαο ηνπο, αλαγθάδεη λα κελ γεληθεχνπκε ηα ζπκπεξάζκαηα πνπ ππάξρνπλ απφ ρψξεο κε πνιχ αλεπηπγκέλν θαη επέιηθην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα. Ο Borjas (2000) 102 ζην κνληέιν ηνπ ζεσξεί φηη νη ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο ππνδνρήο είλαη ζεηηθέο. Πξνυπνηίζεηαη φηη ην ζεψξεκα ιεηηνπξγεί ζε κηα αληαγσληζηηθή αγνξά. Σν ζεηηθφ 100 «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε «Ο θφβνο ηνπ μέλνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Αλνρέο θαη πξνθαηαιήςεηο ζηελ αλάπηπμε», Αληηγφλε Λπκπεξάθε- Θνδσξήο Πειαγίδεο, Δθδφζεηο Πφιηο, The social impact of migration and the response of welfare policies in E.U countries, Gianni Geroldi, Workshop Mobility and Migration into the E.U: Social and Employment impact, European Foundation for the Improvement of working and living conditions, Dublin, 12 November

47 απνηέιεζκα πξνθχπηεη θαζψο απνδεηθλχεηαη φηη ν κηζζόο ηεο αγνξάο ηζνύηαη κε ηελ παξαγσγηθόηεηα ηνπ ηειεπηαίνπ πξνζιακβαλνκέλνπ κεηαλάζηε. Άξα, νη κεηαλάζηεο απμάλνπλ ην εζληθφ εηζφδεκα πεξηζζφηεξν απφ ην θφζηνο πξφζιεςήο ηνπο. Γειαδή φινη νη κεηαλάζηεο πνπ ζπλεηζθέξνπλ ζεηηθά ζηελ νηθνλνκία παξά ην θφζηνο πξφζιεςήο ηνπο, πξνζιακβάλνληαη. Ζ παξαθάησ αλάιπζε πξνζθνξάο δήηεζεο φπσο απνηππψλεηαη ζην γξάθεκα εμεγεί ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν πξνθχπηεη ην ζεηηθφ απνηέιεζκα. wages $ S S Α F W. W Β. C D O N Μ Employment ( Πεγή : Borjas, 2000) Πξνο απινπνίεζε, ππνηίζεηαη φηη ε θακπχιε πξνζθνξάο εξγαζίαο (S) είλαη αλειαζηηθή. Ζ θακπχιε δήηεζεο εξγαζίαο είλαη ε D. Σν λνχκεξν Ν ησλ γεγελψλ εξγαηψλ έρνπλ αξρηθψο πξνζιεθζεί κε κηζζφ πνπ ηζνχηαη κε w. Έηζη ην ηκήκα ΑΒΝΟ κεηξά ηελ αμία ηνπ εζληθνχ εηζνδήκαηνο πξηλ ηελ κεηαλάζηεπζε. Έζησ φηη νη κεηαλάζηεο εηζέιζνπλ ζηελ ρψξα ππνδνρήο θαη φηη βξαρππξφζεζκα ην θεθάιαην παξακέλεη ζηαζεξφ έηζη ψζηε ε θακπχιε δήηεζεο παξακέλεη ζηαζεξή. Δάλ ππνζέζνπκε φηη νη κεηαλάζηεο θαη νη γεγελείο είλαη ηέιεηα ππνθαηάζηαηα ζηελ παξαγσγή, ε θακπχιε πξνζθνξάο κεηαθηλείηαη ζην S θαη ν κηζζφο ζηελ αγνξά εξγαζίαο πέθηεη ζην w. To Δζληθφ Δηζφδεκα ηψξα δίλεηαη απφ ην ηκήκα ACMO, φηαλ νη ζπλνιηθνί κηζζνί πνπ πιεξψλνληαη ζηνπο κεηαλάζηεο δίλνληαη απφ ην ηκήκα FCMN, 47

48 έηζη ψζηε ε αχμεζε ζην εζληθφ εηζφδεκα πνπ πξνζηίζεηαη ζε απηφ ησλ γεγελψλ, είλαη ην BCF. Απηφ ην ηξίγσλν είλαη ην κεηαλαζηεπηηθφ πιεφλαζκα θαη κεηξά ηελ αχμεζε ζην Δζληθφ Δηζφδεκα πνπ πξνθχπηεη σο απνηέιεζκα ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη πξνζηίζεηαη ζε εθείλν πνπ νθείιεηαη απφ ηνπο γεγελείο. ε γεληθέο γξακκέο, ε αχμεζε ηνπ ξπζκνχ κεγέζπλζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ιφγσ ηεο κεηαλάζηεπζεο, νδεγεί θαη ζε αχμεζε ηνπ δπλεηηθνχ ξπζκνχ κεγέζπλζεο ηνπ πξντφληνο. Σν ξπζκφο κεγέζπλζεο ηνπ πξντφληνο είλαη ίζνο κε ην άζξνηζκα ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ ξπζκνχ κεγέζπλζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Δπνκέλσο ε κεηαλάζηεπζε απμάλεη ηε δπλαηφηεηα ηεο νηθνλνκίαο ππνδνρήο λα αλαπηχζζεηαη ηαρχηεξα θαη γηα πεξηζζφηεξν ρξφλν. Δπίζεο, ε αχμεζε ηεο παξαγσγήο ιφγσ ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη ε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ γεγελψλ δεκηνπξγνχλ επελδπηηθφ θιίκα γηα ηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο ππνδνρήο. εκεηψλεηαη πσο ε παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη πνιχ κεγαιχηεξε απφ ηηο απνδνρέο ηνπο θαη απηφ είλαη θαη ην ζπγθξηηηθφ ηνπο πιενλέθηεκα σο εξγαηηθφ δπλακηθφ. Δπεηδή φκσο νη πξαγκαηηθέο νηθνλνκίεο απέρνπλ απφ ηνλ ηδεφηππν ηεο θαζαξήο αγνξάο, ε πξαγκαηηθφηεηα απνδεηθλχεη φηη ηειηθψο ε ζεηηθή ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ είλαη κηθξφηεξε. Ο Borjas (1996) 103 απέδεημε φηη ηα ζπλνιηθά νηθνλνκηθά θέξδε ηεο κεηαλάζηεπζεο είλαη κελ ζεηηθά αιιά κηθξά ζε κέγεζνο. Οη νηθνλνκηθέο νκάδεο πνπ θεξδίδνπλ απφ ηελ κεηαλάζηεπζε ζηηο ΖΠΑ είλαη νη επηρεηξήζεηο πνπ απαζρνινχλ αλεηδίθεπηνπο εξγαδφκελνπο (αγξνηηθέο επηρεηξήζεηο, επηρεηξήζεηο νηθηαθψλ ππεξεζηψλ θ.ά). Σν θέξδνο απηφ ππνινγίδεηαη ζε 2% ηνπ ΑΔΠ (140 δηζεθαηνκκχξηα δνιάξηα). Απφ ηνπο παξαπάλσ ππνινγηζκνχο πξνέθπςε φηη ην θαζαξφ νηθνλνκηθφ θέξδνο ήηαλ κφιηο 0,1% ηνπ ΑΔΠ. Σν ζέκα ησλ επηπηψζεσλ ηεο απαζρφιεζεο ησλ ρακειφκηζζσλ κεηαλαζηψλ ζηηο ηηκέο ησλ αγαζψλ θαη ησλ ππεξεζηψλ δελ έρεη δηεξεπλεζεί επαξθψο. Όζν αθνξά ηηο ΖΠΑ, έξεπλα ηεο Cortes (2005) 104 απέδεημε φηη ην κεηαλαζηεπηηθφ θχκα απφ ρακειήο εηδίθεπζεο εξγαδφκελνπο ζηηο αξρέο ηνπ 1990 ζηηο ΖΠΑ, ζηηο 25 κεγαιχηεξεο πφιεηο, αχμεζε ηελ αγνξαζηηθή δχλακε ησλ γεγελψλ πςειήο εηδίθεπζεο εξγαδνκέλσλ θαηά 0,65% θαη κεηψλνληαο ηεο αγνξαζηηθή δχλακε ησλ γεγελψλ πνπ εγθαηέιεηςαλ ην ζρνιείν θαηά 2,66%. πγθεθξηκέλα κηα αχμεζε θαηά 10% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ απφ ρακειφκηζζνπο κεηαλάζηεο κεηψλεη ηελ ηηκή ππεξεζηψλ 103 «Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε. Οηθνλνκηθέο, Πνιηηηθέο θαη Κνηλσληθέο Πηπρέο», Δπηκέιεηα : Υάξεο Ναμάθεο, Μηράιεο Υιέηζνο, Οηθνλνκηθή κεηαλάζηεπζε : ε ακεξηθάληθε εκπεηξία, Θεφδσξνο Παιπβφο 104 The effect of low-skilled immigration on U.S prices: Evidence from CPI Data, P.Cortes, MIT, 2005, 48

49 φπσο νηθηαθέο ππεξεζίεο θαηά 1,3% θαη άιια κε εκπνξεχζηκα αγαζά θαηά 0,2%. Σν ζπκπέξαζκα ήηαλ φηη αλ θαη κέζσ ησλ ρακειφηεξσλ κηζζψλ ε ρακειήο εηδίθεπζεο κεηαλάζηεο επηθέξνπλ θαζαξέο ζεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ ακεξηθάληθε νηθνλνκία σο ζχλνιν, δεκηνπξγνχλ κηα αλαδηαλνκή πινχηνπ, θαζψο κεηψλεηαη ην πξαγκαηηθφ εηζφδεκα ησλ ρακειήο εηδίθεπζεο γεγελψλ θαη απμάλεη ην πξαγκαηηθφ εηζφδεκα ησλ πςειήο εηδίθεπζεο γεγελψλ. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη νη ρακειήο εηδίθεπζεο γεγελείο θαη αιινδαπνί δελ είλαη ηέιεηα ππνθαηάζηαηα ζηελ παξαγσγή. Μηα ηέηνηα απφδεημε, απνδεηθλχεη φηη ε θζελή εξγαηηθή δχλακε ησλ κεηαλαζηψλ κπνξεί λα είλαη θαη κηα «επίθαζε επεκεξίαο» εηδηθά γηα ηνπο άλεξγνπο γεγελείο ρακειήο εηδίθεπζεο εξγαδνκέλνπο ησλ πφιεσλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, φζν αθνξά ηελ Διιάδα, νη Lianos, Sarris and Katseli (1995, 1996) 105 δηεξεχλεζαλ ηηο επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ νηθνλνκία ηεο Βφξεηαο Διιάδαο θαη δηαπίζησζαλ φηη ην 1% ηεο αχμεζεο ηνπ ΑΔΠ ζηελ πεξηνρή απηή πξνέξρεηαη απφ ηελ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ. Δπίζεο νη Sarris and Zografakis (1997, 1999), αλαπηχζζνληαο έλα κνληέιν γεληθήο ηζνξξνπίαο γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία, βξήθαλ φηη ε ρξεζηκνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ έρεη ζεηηθή επίδξαζε ζην ΑΔΠ θαη ζηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο θαη αξλεηηθή επίδξαζε ζηνπο κηζζνχο ησλ αλεηδίθεπησλ εξγαηψλ. ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδνο ππάξρεη θαη ν αληίινγνο πσο νη κεηαλάζηεο ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο ζηελ παξανηθνλνκία, κε απνηέιεζκα λα δηνγθψλεηαη εθείλν ην κέξνο ηνπ ΑΔΠ πνπ δελ θαηαγξάθεηαη θαη ε ρψξα λα ζηεξείηαη ζεκαληηθφ κέξνο ησλ θνξνινγηθψλ εζφδσλ ηεο. ηελ Διιάδα θαη ζηηο άιιεο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο είλαη αιήζεηα φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα νη κεηαλάζηεο απαζρνινχληαη θπξίσο ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα, ζηηο ηνπξηζηηθέο επηρεηξήζεηο θαη ην εκπφξην, θαηαιακβάλνληαο ζέζεηο εξγαζίαο ρακεινακνηβφκελεο αιιά θαη αδήισηεο. Σέινο ε έξεπλα 106 ηνπ Εσγξαθάθε απέδεημε φηη ιφγσ ηεο κεηαλάζηεπζεο ηα 2/3 (πςειήο εηδίθεπζεο εξγαδφκελνη αζηηθψλ πεξηνρψλ, ζπληαμηνχρνη, λνηθνθπξηά αγξνηηθψλ πεξηνρψλ) ηνπ πιεζπζκνχ επσθεινχληαη νηθνλνκηθά απφ ηελ κεηαλάζηεπζε έλαληη ηνπ 1/3 (γεγελείο ρακειήο εηδίθεπζεο) πνπ ηα δεκηψλεη. 105 «Ο θφβνο ηνπ μέλνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Αλνρέο θαη πξνθαηαιήςεηο ζηελ αλάπηπμε», Αληηγφλε Λπκπεξάθε- Θνδσξήο Πειαγίδεο, Δθδφζεηο Πφιηο, Οκνίσο ππνζεκ105 49

50 2.1.3 Οη επηπηώζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ απαζρόιεζε θαη ζηνπο κηζζνύο ησλ γεγελώλ εξγαδνκέλσλ Έλαο άιινο πξνβιεκαηηζκφο αθνξά ηηο ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο πνπ έρεη ε απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ αλεξγία ησλ γεγελψλ θαη ζηελ κείσζε ηνπ επηπέδνπ ησλ κηζζψλ. Πνιιέο κειέηεο δείρλνπλ φηη ε κεηαλάζηεπζε αζθεί πίεζε επί ησλ κηζζψλ, αιιά επίζεο φηη απηφ αθνξά θαη ην επίπεδν ηνπ κηζζνχ ησλ ίδησλ ησλ κεηαλαζηψλ. Δπίζεο νη δηαθνξέο αιιάδνπλ αλάινγα κε ην ηκήκα ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζηνλ νπνίν εληάζζνληαη νη κεηαλάζηεο Οη Borjas, Freeman θαη Katz (1997) 107 πξνζπάζεζαλ λα αλαιχζνπλ ην απνηέιεζκα ηεο κεηαλάζηεπζεο ζην επίπεδν απαζρφιεζεο ηνπ γεγελνχο πιεζπζκνχ ζηηο ΖΠΑ θαηά ηελ πεξίνδν Σν ζπκπέξαζκα ήηαλ, φηη ηνπιάρηζηνλ ζηελ πεξίπησζή ηνπο, άιινη παξάγνληεο επεξεάδνπλ ηελ εμέιημε ηνπ επηπέδνπ ησλ κηζζψλ θαη ηεο απαζρφιεζεο θαη φηη ε κεηαλάζηεπζε έρεη πνιχ κηθξφ κεξίδην επζχλεο γηα ηελ εμέιημε ηεο απαζρφιεζεο ζηελ ρψξα ππνδνρήο. Δπίζεο, ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ην επίπεδν ηνπ αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ κεηαλαζηψλ θαη ησλ γεγελψλ είλαη παξαεθηηκεκέλν απφ ηηο ζεσξεηηθέο θαη εκπεηξηθέο κειέηεο. Απηφ ζπκβαίλεη δηφηη δελ ιακβάλεηαη ππ φςηλ ε δηαίξεζε ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζε επίζεκε θαη αλεπίζεκε, έηζη ψζηε ηα κνληέια ηνπο λα κελ ιακβάλνπλ ππ φςηλ ηελ επηζπκία ησλ κεηαλαζηψλ λα αλαιάβνπλ εξγαζίεο πνπ δελ δέρνληαη λα θάλνπλ νη γεγελείο. Παξαηεξείηαη βέβαηα ζε έξεπλεο 108 ζηηο ΖΠΑ φηη ν κέζνο εγρψξηνο κηζζφο ηείλεη λα είλαη ειαθξψο ρακειφηεξνο ζε εθείλεο ηηο αγνξέο εξγαζίαο πνπ ζπγθεληξψλνληαη πνιινί νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ππάξρνπλ θαη έξεπλεο πνπ ππνζηεξίδνπλ ην αληίζεην. Καη πάιη φκσο πξφθεηηαη γηα πνιχ κηθξέο απνθιίζεηο. Όζνλ αθνξά ηελ επίδξαζε ζηνπο κηζζνχο ζηελ Διιάδα ιφγσ ηεο κεηαλάζηεπζεο, έρνπκε λα παξαηεξήζνπκε ηα εμήο : ην 2000, ζηνλ θιάδν ησλ νηθνδνκνηερληθψλ έξγσλ ε παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ είρε ζπκπηέζεη ηνπο κηζζνχο ησλ ειιήλσλ πξνο ηα θάησ 109. Σν πξφβιεκα ζπλεπψο εληνπίδεηαη ζηνπο απηφρζνλεο εξγαδφκελνπο πνπ έρνπλ ζπλζήθεο εξγαζίαο παξφκνηεο κε απηέο ησλ κεηαλαζηψλ θαη 107 The social impact of migration and the response of welfare policies in E.U countries, Gianni Geroldi, Workshop Mobility and Migration into the E.U: Social and Employment impact, European Foundation for the Improvement of working and living conditions, Dublin, 12 November «Ο θφβνο ηνπ μέλνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Αλνρέο θαη πξνθαηαιήςεηο ζηελ αλάπηπμε», Αληηγφλε Λπκπεξάθε- Θνδσξήο Πειαγίδεο, Δθδφζεηο Πφιηο, «Ζ ειιεληθή νηθνλνκία θαη ε απαζρφιεζε-δηήζηα Έθζεζε 2000», ΗΝΔ ΓΔ-ΑΓΔΓΤ, ζει

51 κε ην ίδην επίπεδν εηδίθεπζεο. Ζ έξεπλα 110 ηνπ Ληαλνχ, Καηζέιε θαη αξξή (1995,1996) ζηελ Βφξεηα Διιάδα απέδεημε φηη ε ακνηβή ησλ κεηαλαζηψλ θηάλεη ην 60% ηεο ακνηβήο ησλ ειιήλσλ. Απφ ηελ άιιε φκσο πιεπξά δηαπηζηψζεθε νη ζπγθεθξηκέλνη κεηαλάζηεο ππνθαζηζηνχζαλ κεξηθψο ηνπο έιιελεο, εηδηθά φζν αθνξά ηελ αλεηδίθεπηε εξγαζία. Δπίζεο νη Υιέηζνο θαη Καξαζζαβφγινπ(1997) ζηελ πεξίπησζε ηεο Καβάιαο βξήθαλ φηη νη κεηαλάζηεο πξνηηκψληαη επεηδή δέρνληαλ κηθξφηεξεο ακνηβέο απφ ηνπο έιιελεο θαη απαζρνινχληαη κε εξγαζίεο πνπ νη έιιελεο δελ πξνηηκνχλ. Άξα δελ επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηελ αλεξγία ησλ ειιήλσλ. Ζ έξεπλα ησλ Εσγξαθάθε θαη αξξή (1997,1998) απέδεημε φηη ε ρξεζηκνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ έρεη κελ ζεηηθή επίδξαζε ζην ΑΔΠ θαη ζηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο αιιά θαη αξλεηηθή επίδξαζε ζηνπο κηζζνχο ησλ αλεηδίθεπησλ εξγαηψλ. Όζν αθνξά ηνπο γεγελείο εηδηθεπκέλνπο εξγαδνκέλνπο, νη επηδξάζεηο απφ ηελ απαζρφιεζε ησλ αλεηδίθεπησλ θαη ρακειφκηζζσλ κεηαλαζηψλ είλαη κάιινλ ζεηηθά. Ζ πςειφηεξε θεξδνθνξία ησλ επηρεηξήζεσλ απφ ηελ αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο δήηεζεο πνπ δεκηνπξγεί ζέζεηο εξγαζίαο ζε θιάδνπο παξαγσγήο πέξα απφ απηνχο πνπ ζπγθεληξψλεηαη ε απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ. Απηφ εμεγείηαη ζε ζεσξεηηθφ επίπεδν ζην επίπεδν ηεο θιεηζηήο νηθνλνκίαο, δηφηη κε ηελ είζνδν αλεηδίθεπησλ εξγαδνκέλσλ, κεηψλεηαη ε ακνηβή ηεο αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο. Ζ κείσζε ηεο ακνηβήο ησλ αλεηδίθεπησλ ζα δεκηνπξγήζεη θίλεηξν ζηνπο εξγνδφηεο λα ππνθαηαζηήζνπλ κε αλεηδίθεπηε εξγαζία ηφζν κε θεθάιαην φζν θαη κε εηδηθεπκέλε εξγαζία. Ζ απμεκέλε πξνζθνξά αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο ζεκαίλεη φηη ην επίπεδν παξαγσγήο είλαη πςειφηεξν. Ζ ζεηηθή απηή εμέιημε ζα ππνθηλήζεη ηνπο εξγνδφηεο λα ρξεζηκνπνηήζνπλ κεγαιχηεξε πνζφηεηα απφ φινπο ηνπο ζπληειεζηέο παξαγσγήο. Οπφηε ζα δεκηνπξγεζνχλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο. ηελ Διιάδα ε είζνδνο ησλ κεηαλαζηψλ θαηά ηε δεθαεηία έδσζε παξάηαζε δσήο ζε πνιιέο κηθξνκεζαίεο κεηαπνηεηηθέο βηνηερλίεο θαη δηαηεξήζεθαλ κε απηφ ηνλ ηξφπν πνιιέο ζέζεηο εξγαζίαο γεγελψλ εξγαδνκέλσλ. Σέινο, φζν αθνξά ηηο ψξεο εξγαζίαο θαη ηελ αλεξγία ην θνηλφ ζπκπέξαζκα είλαη φηη νη κεηαλάζηεο έρνπλ εμαηξεηηθά ρακειή ή θακία επίδξαζε ζηηο ζπλζήθεο απαζρφιεζεο ησλ γεγελψλ εξγαδνκέλσλ. Έξεπλα 111 γηα ηελ κεηαλάζηεπζε πξνο ηελ Μεγάιε Βξεηαλία, επξσπαίσλ πνιηηψλ απφ ηα 10 λέα θξάηε κέιε απέδεημε φηη δελ 110 «Ο θφβνο ηνπ μέλνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Αλνρέο θαη πξνθαηαιήςεηο ζηελ αλάπηπμε», Αληηγφλε Λπκπεξάθε- Θνδσξήο Πειαγίδεο, Δθδφζεηο Πφιηο, The impact of free movement of workers from Central and Eastern Europe on the U.K labor market, M.Gilpin, M.Henty, S.Lemos, S.Portes, C.Bullen, Department for Work and Pensions, Working Paper No29, 2006, 51

52 ππάξρεη ζηαηηζηηθή απφδεημε φηη ζπλεηζθέξεη ζηελ αλεξγία ε είζνδνο κεηαλαζηψλ απφ απηέο ηηο ρψξεο Οη επηπηώζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζην Κνηλσληθό Κξάηνο Πξόλνηαο θαη ζην Αζθαιηζηηθό ύζηεκα Σν δήηεκα ηεο κεηαλάζηεπζεο, εθηφο απφ ηελ επίδξαζε πνπ έρεη ζηηο αγνξέο εξγαζίαο, ηνπο κηζζνχο, ηηο ηηκέο θαη ηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, εμεηάδεηαη θαη σο πξνο ηηο ελδερφκελεο πηέζεηο πνπ κπνξνχλ λα αζθεζνχλ απφ ηηο απμεκέλεο θνηλσληθέο δαπάλεο γηα ηνπο κεηαλάζηεο ζην πξνλνηαθφ θαη αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα. Σν θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο ζήκεξα εμειίζζεηαη καδί κε ηελ εγγελή θξίζε πνπ αληηκεησπίδνπλ ηα πξνλνηαθά θαη αζθαιηζηηθά ζπζηήκαηα. Ο πξνβιεκαηηζκφο εληνπίδεηαη ζην αλ ζπλεηζθέξνπλ νη κεηαλάζηεο ζηα έζνδα θαη ηα έμνδα ηεο θνηλσληθήο πξφλνηαο, αλ ηα επηβαξχλνπλ πεξηζζφηεξν ή ηειηθά ηα εληζρχνπλ ρσξίο λα εηζπξάηηνπλ ηα αληίζηνηρα 112. Πνιιέο θνξέο ε κεηαλάζηεπζε αληηκεησπίδεηαη σο κηα απεηιή πνπ δηαβξψλεη ηε βάζε ηνπ εζληθνχ θνηλσληθνχ θξάηνπο κε ηελ παξνρή πξνλνηαθψλ παξνρψλ ζε άηνκα ηα νπνία είλαη άιιεο εζληθφηεηαο, πξαθηηθή πνπ αιινηψλεη ηελ έλλνηα ηνπ λφκηκνπ επηθαξπσηή ησλ παξνρψλ ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο ε νπνία πξνβιέπεηαη απφ ην θξάηνο έζλνο (Marshall, 1950) 113. Δπίζεο ε κεηαλάζηεπζε αληηκεησπίδεηαη σο κηα απεηιή πνπ απμάλεη ηα παξερφκελα επίπεδα πξνλνηαθήο θξνληίδαο. Οη πξνβιεκαηηζκνί απηνχ ηνπ ηχπνπ δείρλνπλ φηη νη επηπηψζεηο ζην θξάηνο πξφλνηαο δελ εγείξνπλ αληηδξάζεηο κφλν κε νηθνλνκηθά αιιά θαη πνιηηηθά επηρεηξήκαηα. Έξεπλεο 114 γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ πξφλνηα, δελ θαηαιήγνπλ ζε θνηλά ζπκπεξάζκαηα. ηηο ΖΠΑ έρεη απνδεηρζεί φηη ε ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ ζε πξνγξάκκαηα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο απμήζεθε ζεκαληηθά επεηδή νη κεηαλάζηεο είραλ δπζκελέζηεξα θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά. Παξάιιεια επεηδή είραλ ρακειφηεξνπο κηζζνχο, εηζέπξαηηαλ ηα επηδφκαηα ζε ρξήκαηα ελψ ζπλέβαιαλ θνξνινγηθά ιηγφηεξν. Αληίζεηα ζην παξάδεηγκα ηνπ Καλαδά έλαο ηππηθφο κεηαλάζηεο είρε κηθξφηεξε πηζαλφηεηα λα ζπκκεηέρεη ζε πξνγξάκκαηα θνηλσληθήο πξφλνηαο απφ έλαλ ηππηθφ ληφπην. Γεληθά, παξαηεξήζεθε ζηελ δεθαεηία ηνπ 90, φηη ελψ νη 112 «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε Michael Bommes and Andrew Geddes 114 «Ο θφβνο ηνπ μέλνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Αλνρέο θαη πξνθαηαιήςεηο ζηελ αλάπηπμε», Αληηγφλε Λπκπεξάθε- Θνδσξήο Πειαγίδεο, Δθδφζεηο Πφιηο,

53 νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο έρνπλ ζηελ αξρή ηεο δηακνλήο ηνπο ζεκαληηθά νηθνλνκηθά κεηνλεθηήκαηα ζηελ πνξεία ηνπ ρξφλνπ ε ζέζε ηνπο βειηηψλεηαη ζεκαληηθά ρσξίο λα επηβαξχλνπλ παξάιιεια ηε ζέζε ησλ εγρψξησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο ηνπηθέο αγνξέο εξγαζίαο φζν αθνξά ηνπο κηζζνχο θαη ηηο ζέζεηο εξγαζίαο θαη αθφκε ρσξίο λα επηβαξχλεη ηνπο κεραληζκνχο ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο. Σα δηαθνξεηηθά απνηειέζκαηα νθείινληαη ζηηο δηαθνξεηηθέο κνξθέο κεηαλάζηεπζεο θαη ζηα δηαθνξεηηθά λνκηθά ζπζηήκαηα φπσο επίζεο θαη ζηνλ ηξφπν πνπ ιεηηνπξγνχλ νη αγνξέο εξγαζίαο. πλεπψο πξέπεη λα εζηηαζηεί ε πξνζνρή ζηα ίδηα ηα θνηλσληθά ζπζηήκαηα πξφλνηαο θαη αζθάιεηαο θαη ζηηο πνιηηηθέο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο ελζσκάησζεο ησλ κεηαλαζηψλ. Οκνίσο ε κεηαλάζηεπζε ζπλδέεηαη αλαπφθεπθηα κε ηε δεκνγξαθηθή γήξαλζε, θαζψο, θαη κε ηα έζνδα θαη ηηο δαπάλεο ηεο θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Σν γεληθφηεξν δεηνχκελν είλαη κηα ζπλνιηθή απνηίκεζε ηεο ζπλεηζθνξάο ησλ κεηαλαζηψλ ζην ζχζηεκα θνηλσληθήο αζθάιηζεο κέζα απφ κηα θαηεγνξηνπνίεζή ηνπο ζε λφκηκα θαη παξάλνκα απαζρνινχκελνπο, ζε απαζρνινχκελνπο θαη αλέξγνπο. Ζ απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ ζα κπνξνχζε λα πξνζθέξεη κηα βξαρπρξφληα ιχζε ζηα πξνβιήκαηα βησζηκφηεηαο ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ ρσξίο, φκσο, λα είλαη ζε ζέζε απφ κφλε ηεο λα παξέρεη κηα κφληκε αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηηο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο ζην δπηηθφ θφζκν. Γηα απηφλ ηνλ ιφγν θξίλεηαη αλαγθαίν απφ πνιινχο λα κεησζεί ν βαζκφο εμάξηεζεο ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ απφ ηηο δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο κέζσ ηεο κεηαξξχζκηζεο ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ 115. Α. Διιεληθό Κνηλσληθό θξάηνο θαη κεηαλάζηεο ην ειιεληθφ ζχληαγκα 116 πξνβιέπεηαη ε θξαηηθή ππνρξέσζε γηα ηελ παξνρή «εηδηθήο θξνληίδαο» θαη ηε ιήςε «εηδηθψλ κέηξσλ» γηα επάισηεο πιεζπζκηαθέο νκάδεο (πνιχηεθλεο νηθνγέλεηεο, αλάπεξνη, ειηθησκέλνη, ρήξεο θαη νξθαλά πνιέκνπ, λένη θαη άπνξνη. Χο θνηλσληθή πξφλνηα νξίδεηαη ν κεραληζκφο ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιεηαο πνπ έρεη σο έξγν ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ θάζε αηφκνπ πνπ δελ δηαζέηεη επαξθείο πφξνπο ζπληήξεζεο ή ηειεί ζε θαζεζηψο θνηλσληθνχ 115 «Γεκνγξαθηθή Γήξαλζε, Αγνξά Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθή Πξνζηαζία: Σάζεηο, Πξνθιήζεηο θαη Πνιηηθέο», επηκειεηέο : Ζι.Κηθίιηαο, Υ.Μπάγθαβνο, Π.Σήληνο, Μ.Υιέηζνο, «Ζ δεκνγξαθηθή γήξαλζε θαη θνηλσλία ηεο γλψζεο : Δπηπηψζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηηο ζπληάμεηο», Κσλζηαληίλνο Φσηάθεο, Δζληθφ Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο, Αζήλα Βι. άξζξν 21 παξ.2 πλη. 53

54 απνθιεηζκνχ θαη δελ θαιχπηεηαη απφ ην ζχζηεκα θνηλσληθήο αζθάιηζεο 117.Ζ θνηλσληθή πξφλνηα κέζσ επηδνκάησλ, ππεξεζηψλ θαη παξνρψλ ζε είδνο απνζθνπεί ζηε δηαζθάιηζε ησλ βαζηθψλ αλαγθψλ δηαβίσζεο αιιά θαη ζηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ απνθιεηζκέλσλ αηφκσλ. Γελ πξναπαηηείηαη γηα ηελ παξνρή απηψλ ε πξνεγνχκελε χπαξμε ελεξγνχ αζθαιηζηηθνχ δεζκνχ αιιά αξθεί ε δηαπηζησκέλε αδπλακία ηνπ αηφκνπ λα θαιχςεη κε ηα πξνζσπηθά ηνπ κέζα ηηο βηνηηθέο ηνπ αλάγθεο. Οη πξνλνηαθέο παξνρέο θαη ην δηθαίσκα ζηελ πγεία νξίδνληαη σο θνηλσληθά δηθαηψκαηα γηα φινπο ηνπο πνιίηεο ελφο θξάηνπο. Οη κεηαλάζηεο απνηεινχλ εππαζή θνηλσληθή νκάδα θαζψο απεηινχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηε θηψρεηα ιφγσ ηεο ηδηαίηεξεο θαηάζηαζεο ηνπο. πλεπψο ην θξάηνο νθείιεη λα ηνπο ζέηεη ππφ ηελ πξνζηαζία ηνπ θαη απηφ κπνξεί λα ζεκειησζεί ζχκθσλα θαη κε ηα άξζξν 5 ηνπ πληάγκαηνο 118. Απηή ε αξρή φκσο ηεο κε δηάθξηζεο πνιιέο θνξέο παξνπζηάδεη πνιιέο εθδνρέο θαη ζε επίπεδν λνκνζεηηθήο ξχζκηζεο θάπνηνη είλαη «ιηγφηεξν» ίζνη απφ θάπνηνπο άιινπο 119. χκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηνπ ΔΓλ , κε βάζε ηε γξακκή ηνπ 60% ηεο δηακέζνπ (πνπ είλαη ε θεληξηθή ηηκή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ Δ.Δ) πεξί ην 17% (ν έλαο ζηνπο έμη) ραξαθηεξίδνληαη ζε θνηλσληθή επηζθάιεηα 121. Με βάζε ηε γξακκή ηνπ 50% (πνπ πξνηηκάηαη απφ πνιιέο ρψξεο ηεο Δ.Δ θαη ηνλ ΟΟΑ), ην πνζνζηφ απηφ θαηεβαίλεη γχξσ ζην 10% (ν έλαο ζηνπο δέθα). Μεηά απφ πξνζαξηήζεηο, ν πνζνζηφ θαηεβαίλεη ζην 16%, αιιά θαη πάιη είλαη πνιχ πςειφηεξν απφ ηηο θαιχηεξεο επξσπατθέο ρψξεο (κέζνο επξσπατθφο φξνο 15%, κεζνγεηαθέο ρψξεο 19%). Με δεδνκέλν ινηπφλ, πςειφ πνζνζηφ θνηλσληθήο επηζθάιεηαο γηα ηνλ γεγελή πιεζπζκφ θαη έλα ππναλεπηπγκέλν πξνλνηαθφ ζχζηεκα κε εγγελή πξνβιήκαηα ρξεκαηνδφηεζεο θαη δηαρείξηζεο, ε ρξήζε ππεξεζηψλ πξφλνηαο θαη πγείαο απφ κεηαλάζηεο δεκηνπξγεί δηιήκκαηα. Τπνζηεξίδεηαη επίζεο φηη νη κεηαλάζηεο ρξεζηκνπνηνχλ εθηεηακέλα ην δεκφζην ειιεληθφ ζχζηεκα πγείαο, επνκέλσο επηβαξχλεηαη επηπξφζζεηα. χκθσλα κε 117 «πληαγκαηηθέο Δγγπήζεηο θαη Θεζκηθή Οξγάλσζε ηνπ πζηήκαηνο Κνηλσληθήο Αζθάιεηαο», Ξελνθψλ Η.Κνληηάδεο, Δθδφζεηο άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή άξζξν 5,2 «φινη φζνη βξίζθνληαη ζηελ ειιεληθή επηθξάηεηα απνιακβάλνπλ ηελ απφιπηε πξνζηαζία ηεο δσήο, ηεο ηηκήο θαη ηεο ειεπζεξίαο ηνπο, ρσξίο δηάθξηζε εζληθφηεηαο, θπιήο, γιψζζαο θαη ζξεζθεπηηθψλ ή πνιηηηθψλ πεπνηζήζεσλ.», 119 «Μεηαλάζηεο-Τγεία θαη Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο», Απφζηνινο Καςάιεο, doc3.htm 120 «Δζληθφ ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Κνηλσληθή Δλζσκάησζε », Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ, ηαηηζηηθφ Παξάξηεκα, Αζήλα Ηνχιηνο σο θνηλσληθή επηζθάιεηα νξίδεηαη ν θνηλσληθφο θίλδπλνο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ζρεηηθή ζηέξεζε πνπ δελ πεξηνξίδεηαη ζην εηζφδεκα αιιά θαη θξίζηκα αγαζά φπσο πνιηηηζκφο,παηδεία, πεξίζαιςε θαη απφ ηελ έιιεηςε δηαζέζηκσλ εθεδξεηψλ ζε κηα άηπρε ζηηγκή. 54

55 ηνλ λφκν 3386/2005, άξζξν 84 παξ.1 «νη δεκφζηεο ππεξεζίεο, Ν.Π.Γ.Γ, Ο.Σ.Α, νη νξγαληζκνί θαη επηρεηξήζεηο θνηλήο σθέιεηαο θαη νη νξγαληζκνί θνηλσληθήο αζθάιηζεο ππνρξενχληαη λα κελ παξέρνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπ ζε ππεθφνπο ηξίηεο ρψξαο, νη νπνίνη δελ έρνπλ δηαβαηήξην ή άιιν ηαμηδησηηθφ έγγξαθν πνπ αλαγλσξίδεηαη απφ δηεζλείο ζπκβάζεηο, ζεψξεζε εηζφδνπ ή άδεηα δηακνλήο θαη γεληθά δελ απνδεηθλχνπλ φηη έρνπλ εηζέιζεη θαη δηακέλνπλ λφκηκα ζηελ Διιάδα. Δμαηξνχληαη ηα λνζνθνκεία, ζεξαπεπηήξηα θαη θιηληθέο φηαλ πξφθεηηαη γηα ππεθφνπο ηξίησλ ρσξψλ πνπ εηζάγνληαη εθηάθησο γηα λνζειεία θαη γηα αλήιηα παηδηά.». νη παξάλνκνη κεηαλάζηεο εθηφο απφ ηνπο αλήιηθνπο- φρη κφλν δελ έρνπλ θακία δπλαηφηεηα παξνρήο ππεξεζηψλ πγείαο αιιά θαη νη δηεπζπληέο ησλ θιηληθψλ ππνρξενχληαη λα ελεκεξψλνπλ ηελ αζηπλνκηθή δηεχζπλζε γηα ηπρφλ άθημε παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ (Ν.3386, άξζξν 84, παξ,4). πλεπψο νη αιινδαπνί γηα ηελ παξνρή λνζνθνκεηαθήο θαη ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο απαηηείηαη λα πξνζθνκίδνπλ ην βηβιηάξην πγείαο ηνπ αζθαιηζηηθνχ θνξέα ζηνλ νπνίν αλήθνπλ. Όηαλ δελ ππάξρεη απηφ, ηφηε ππνρξενχληαη λα πιεξψζνπλ ηε δαπάλε λνζειείαο. Δμαίξεζε πξνβιέπεηαη κφλν γηα ηα επείγνληα πεξηζηαηηθά θαη πάληνηε κέρξη ηελ ζηαζεξνπνίεζε ηεο πγείαο ηνπο. Γηα ηελ εηζαγσγή έθηαθηνπ πεξηζηαηηθνχ ππνρξεσηηθά πξνθαηαβάιιεηαη ην 50% ηνπ εθηηκψκελνπ θφζηνπο λνζειείαο. Οη αλαγλσξηζκέλνη πνιηηηθνί πξφζθπγεο δηθαηνχληαη δσξεάλ ηαηξνθαξκαθεπηηθή θαη λνζνθνκεηαθή πεξίζαιςε, εθφζνλ έρνπλ ην δειηίν ηαπηφηεηαο πξφζθπγα ή ην εηδηθφ δειηίν παξακνλήο γηα αλζξσπηζηηθνχο ιφγνπο. Γεδνκέλνπ φηη ηα ζηνηρεία πνπ ππάξρνπλ ζρεηηθά κε ηε ρξήζε ππεξεζηψλ πγείαο πξφλνηαο απφ αιινδαπνχο είλαη εμαηξεηηθά ειιηπή, δελ κπνξνχκε λα πξνθξίλνπκε αζθαιή ζπκπεξάζκαηα. Γεγνλφο φκσο είλαη φηη νη δαπάλεο ηνπ ζπζηήκαηνο πγείαο θαη πξφλνηαο ρξεκαηνδνηνχληαη ελ κέξεη απφ ηνπο θφξνπο πνπ θαηαβάιινληαη θπξίσο απφ ηνπο θαηαλαισηέο (Φ.Π.Α) θαη ζε δεπηεξεχνληα βαζκφ απφ ηελ εηζνδεκαηηθή θνξνινγία. Δπνκέλσο, είλαη δήηεκα πνιηηηθήο απφθαζεο ην ηη θξίλεηαη επηζπκεηφ θαη δίθαην. Γεληθψο είλαη αδχλαηνλ λα ππνινγηζηεί ζηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε αλ ην ηζνδχγην εηζθνξψλ δαπαλψλ ησλ αιινδαπψλ είλαη ηζνξξνπεκέλν, παξνπζηάδεη έιιεηκκα ή πιεφλαζκα 122. Καη ζε επξσπατθφ επίπεδν, ππάξρεη κεγάινο πξνβιεκαηηζκφο γηα ην αλ κπνξνχλ ηα θνηλσληθά ζπζηήκαηα πξφλνηαο λα παξέρνπλ ην ίδην επίπεδν ππεξεζηψλ θαη αγαζψλ ζηνπο νηθνλνκηθνχο κεηαλάζηεο. Ζ ζπδήηεζε απηή αθνξά φρη κφλν εμσθνηλνηηθνχο αιιά θαη επξσπαίνπο πνιίηεο (απφ ηα λέα 10 θξάηε κέιε). χκθσλα 122 Έθζεζε «Μεηαλάζηεπζε θαη πγεία-πξφλνηα.απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο-πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο». Λάνπξα Μαξάηνπ-Αιηπξάληε, Δξίθ Γθαδφλ, ΔΚΚΔ, Αζήλα

56 κε ηελ άπνςε 123 ηνπ Γεξκαλνχ νηθνλνκνιφγνπ Hans Werner Sinn, ηα θξάηε πνπ έρνπλ πςειφ επίπεδν θνηλσληθήο πξφλνηαο κπνξεί λα πξνζειθχζνπλ κεηαλάζηεο απφ πην θησρά θξάηε. Μεηαμχ άιισλ, ινηπφλ, πξνηείλεη «λα επηιέγνληαη νη κεηαλάζηεο κε βάζε ην εηζόδεκα, ηελ πγεία ή ην επίπεδν ηθαλνηήησλ ώζηε λα δηαζθαιηζηεί όηη δελ ζα πξνζειθπζνύλ άηνκα πνπ ζα ιακβάλνπλ θνηλσληθά επηδόκαηα». Δθηφο απφ ηα δεηήκαηα πγείαο έρεη απνδεηρηεί φηη κεησκέλε ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ θαη ζε άιιεο θνηλσληθέο ππεξεζίεο θαη αγαζά νδεγνχλ ζε θνηλσληθφ απνθιεηζκφ θαη κεγάιν θνηλσληθννηθνλνκηθφ θφζηνο. Απνδείρηεθε 124 φηη ε επίκνλε πζηέξεζε δεμηνηήησλ ησλ κεηαλαζηψλ πξνθαιεί κεγαιχηεξε επηβάξπλζε ησλ κεραληζκψλ ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο θαη ίζσο θαη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζην ζπλνιηθφ επίπεδν ακνηβψλ ησλ αλεηδίθεπησλ εξγαδνκέλσλ θαη ρακειφηεξν πξνθίι δεμηνηήησλ γηα ηνπο επφκελνπο κεηαλάζηεο. Δθηφο απφ ην πξνθαλέο θνηλσληθφ θφζηνο ππάξρεη θαη ην νηθνλνκηθφ θφζηνο. Γειαδή ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ζπλδέεηαη κε αχμεζε ςπρηθψλ θαη ζσκαηηθψλ αζζελεηψλ θαη κε αληηθνηλσληθέο ζπκπεξηθνξέο πνπ ζπλεπάγνληαη απμεκέλν θφζηνο γηα παξνρέο πγείαο θαη απνηξνπή εγθιήκαηνο. Δπίζεο νη θνηλσληθέο αληζφηεηεο πξνθαινχλ ζπαηάιε αλζξψπηλσλ πφξσλ. Γηα παξάδεηγκα, εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα θαη πξνγξάκκαηα εηδίθεπζεο θαη θαηάξηηζεο πνπ αλαπαξάγνπλ ηελ θνηλσληθή αληζφηεηα, θαζηζηνχλ αλαπνηειεζκαηηθφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη επηδεηλψλεη ηελ εθπαηδεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα. Υακειέο δεμηφηεηεο έρνπλ σο απνηέιεζκα ρακειή παξαγσγηθφηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα άξα θαη ρακειφηεξνπο κηζζνχο, απνζάξξπλζε εξγαζίαο, έιιεηςε θηλήηξσλ γηα παξαγσγηθφηεηα θαη ρακειφηεξνπο ζπλνιηθνχο ξπζκνχο αλάπηπμεο. Μεγάιε ζεκαζίαο είλαη ζπλεπψο ν ζρεδηαζκφο ηεο θνηλσληθήο πνιηηηθήο λα επηδξά πξνιεπηηθά θαη φρη ππξνζβεζηηθά ησλ θαηλνκέλσλ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. 123 The social impact of migration and the response of wellfare policies in E.U countries, Gianni Geroldi, European Foundation for the improvement of Working and Living Conditons, Dublin, «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε

57 Β. Διιεληθό Αζθαιηζηηθό ύζηεκα θαη κεηαλάζηεο Πέξα απφ ηε ζπδήηεζε γηα ην θφζηνο ρξήζεο εθ κέξνπο ησλ κεηαλαζηψλ ησλ πξνλνηαθψλ παξνρψλ ηεο ρψξαο ππνδνρήο, θιέγνλ ζέκα είλαη θαη ε ζπκβνιή ηνπο, ζεηηθή ή αξλεηηθή, ζην αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα ηεο θάζε ρψξαο. Αλ θαη είλαη δηαδεδνκέλε ε άπνςε ηεο ζεηηθήο νηθνλνκηθήο θαη δεκνγξαθηθήο επίδξαζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηα γεξαζκέλα εζληθά αζθαιηζηηθά ζπζηήκαηα, πνιιέο επξσπατθέο ρψξεο δπζθνιεχνληαη λα απνδερηνχλ ην ξφιν ηνπο σο «ρψξεο ππνδνρήο» κεηαλαζηψλ πγθεθξηκέλα, φζν αθνξά ηελ επίδξαζή ησλ εηζθνξψλ ησλ κεηαλαζηψλ ζηα αζθαιηζηηθά ηακεία, ππάξρεη ε άπνςε φηη ε ρξεκαηνδφηεζε ησλ θνηλσληθψλ εηζθνξψλ ησλ κεηαλαζηψλ πξέπεη λα είλαη πξνζσξηλνχ θαη φρη κφληκνπ ραξαθηήξα, γεγνλφο πνπ ίζσο αληαλαθιάηαη ζηελ απξνζπκία πνιιψλ ρσξψλ λα πξνβνχλ ζε πνιηηηθέο ελζσκάησζεο θαη πνιηηνγξαθήζεηο ησλ κεηαλαζηψλ. ε απηφ ην ζεκείν, πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη κεγάιν κέξνο ησλ κεηαλαζηψλ εξγάδνληαη αλαζθάιηζηνη, κε ζπλέπεηα ηελ απψιεηα ζεκαληηθψλ εζφδσλ απφ ηα αζθαιηζηηθά ηακεία αιιά θαη ηελ θαηαζηξαηήγεζε ελφο λφκηκνπ δηθαηψκαηνο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο κεηαλάζηεο. Ζ κεγάιεο έθηαζεο καχξε εξγαζία ζηελ Διιάδα θαη ζηνπο εκεδαπνχο, φπσο θαη ε χπαξμε ηνπ θαηλνκέλνπ κε πιεξσκήο ηεο ππεξσξηαθήο εξγαζίαο, απνδεηθλχνπλ φηη ε λνκηκνπνίεζε ηεο παξακνλήο ησλ κεηαλαζηψλ ή ε εκθάληζε νξηζκέλσλ ελζήκσλ κέζα ζην έηνο δελ ζπλεπάγεηαη απηφκαηα θαη πιήξσο αζθαιηζκέλε εξγαζία. Δμεηάδνληαο ηελ πεξίπησζε ησλ αζθαιηζκέλσλ κεηαλαζηψλ, ζχκθσλα κε ηελ «Διιεληθή Έθζεζε ηξαηεγηθήο γηα ηηο πληάμεηο» (2005) ησλ Τπνπξγείσλ Οηθνλνκηθψλ θαη Απαζρφιεζεο, ην ειιεληθφ θξάηνο «πξνρσξεί ζε λέα πξσηνβνπιία γηα ηελ λνκηκνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ, ε νπνία ζηνρεχεη ζηελ θνηλσληθή ηνπο έληαμε θαη ζηελ εμνκάιπλζε ησλ ζπλζεθψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο ελώ παξάιιεια ζα πξνζθέξεη πόξνπο πνπ ζα ζπληείλνπλ ζηε βησζηκόηεηα ηνπ ζπληαμηνδνηηθνύ ζπζηήκαηνο». Ζ έθζεζε απηή σο δξάζε αληηκεηψπηζεο ηεο δεκνγξαθηθή γήξαλζεο ηεο Διιάδνο, αληηπξνηείλεη εθηφο απφ ηελ ελίζρπζε ηνπ ζεζκνχ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηελ λνκηκνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηελ έληαμή ηνπο ζηελ ειιεληθή θνηλσλία θαη νηθνλνκία, ρσξίο φκσο λα μεθαζαξίδεη ην αλ ε κεηαλάζηεπζε ζα ρξεζηκνπνηεζεί σο πξνζσξηλή ιχζε ή σο κφληκε. ην ζεκείν απηφ επηζεκαίλεηαη φηη εάλ ην ειιεληθφ δεκφζην έρεη ππνγξάςεη κε ηελ ρψξα απνζηνιήο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ λα πξνβιέπεη ξπζκίζεηο γηα αζθαιηζηηθά δηθαηψκαηα, νη κεηαλάζηεο έρνπλ βάζηκν ζπληαμηνδνηηθφ δηθαίσκα. 57

58 Τπάξρνπλ επηρεηξήκαηα ηα νπνία ππνζηεξίδνπλ φηη καθξνρξφληα, ε ρξεκαηνδφηεζε ησλ αζθαιηζηηθψλ ηακείσλ απφ ηηο εηζθνξέο ησλ κεηαλαζηψλ ζηα αζθαιηζηηθά ηακεία ζα ράζεη ηε ζεηηθή ηεο ζπκβνιή. Σν εξγαηηθφ δπλακηθφ ησλ αιινδαπψλ είλαη άηνκα εθ ησλ νπνίσλ νη είλαη απαζρνινχκελνη (ΔΚΚΔ, 2005). Χο ην 2001 ππήξραλ ζπληαμηνχρνπ αιινδαπνί εθ ησλ νπνίσλ νη είλαη απφ ηελ Αιβαλία (Απνγξαθή 2001). Δπίζεο ειηθηαθά ν πιεζπζκφο ησλ αιινδαπψλ είλαη λεψηεξνο απφ ηνλ Διιήλσλ (73% ησλ αιινδαπψλ κηθξφηεξνη ησλ 40 εηψλ). Άξα ε έληαμε ησλ αιινδαπώλ ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο βνεζά ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζπληαμηνδνηηθνύ ζπζηήκαηνο βξαρππξόζεζκα, ππό ηελ έλλνηα όηη νη αιινδαπνί πιεξώλνπλ ηώξα πεξηζζόηεξν ζε αλαινγία πιεζπζκνύ γηα ηνπο Έιιελεο ζπληαμηνύρνπο. Μαθξνπξόζεζκα όκσο νη κεηαλάζηεο ζα πάξνπλ ζύληαμε πνπ ζα αληηζηνηρεί ζηα δηθαηώκαηα πνπ ζπζζσξεύηεθαλ θαη ζην λνκηθό πιαίζην (ην νπνίν ζα είλαη πην απζηεξό ζε ζρέζε κε ην ηζρύνλ ζήκεξα). 125 Δπίζεο, πξνβιέπεηαη φηη ιφγσ ησλ ρακειψλ εηζθνξψλ ζηα αζθαιηζηηθά ηακεία (είηε ιφγσ καχξεο εξγαζίαο, είηε ιφγσ κηθξνχ ρξφλνπ δηαβίσζεο θαη αζθάιηζεο ζηελ Διιάδα, είηε επεηδή απαζρνινχληαη ζε ρακειφκηζζεο εξγαζίεο) νη κεηαλάζηεο πνπ ζα παξακείλνπλ ζηε ρψξα, ζα ιάβνπλ ρακειέο ζπληάμεηο θαη ίζσο έρνπκε λα αληηκεησπίζνπκε απμεκέλν πξφβιεκα θηψρεηαο ζε ειηθησκέλνπο αιινδαπνχο ηηο επφκελεο δεθαεηίεο, εηδηθά αλ ηα άηνκα απηά δελ έρνπλ νηθνγελεηαθή ζπκπαξάζηαζε. Απνδεηθλχεηαη έηζη φηη ε κε ειιηπή ζρεδηαζκφ ρξήζε ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ ελίζρπζε ησλ αζθαιηζηηθψλ ηακείσλ κπνξεί λα πξνθαιέζεη κεγάια θνηλσληθά πξνβιήκαηα πνπ αθφκε δελ έρνπλ ζπλεηδεηνπνηεζεί. Δίλαη γεγνλφο φηη ιφγσ ηεο ειηθηαθήο ζχλζεζήο ηνπο, νη αιινδαπνί ζα βνεζήζνπλ ηελ ηζνξξνπία ηνπ ζπζηήκαηνο ζπληαμηνδφηεζεο γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα, έσο φηνπ ζπληαμηνδνηεζνχλ, δειαδή κεηά απφ είθνζη ζρεδφλ ρξφληα. Μεηά φκσο ε ηάζε απηή ζα αληηζηξαθεί. Σα δεδνκέλα κπνξεί λα έρνπλ αιιάμεη, αιιά είλαη δένλ εθφζνλ ε ειιεληθή πνιηηεία επηζπκεί κελ ηελ πξνζσξηλή κεηαλάζηεπζε αιιά δηαβιέπεη φηη ην νηθνλνκηθφ ζχζηεκα δελ ζα κπνξέζεη λα αληαπνθξηζεί ζηηο ππνρξεψζεηο ηνπ, λα εθαξκφζεη πνιηηηθέο πξνψζεζεο ηεο παιηλλφζηεζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηηο ρψξεο ηνπο. Γξάζεηο πξνο απηφ ηνλ ζθνπφ είλαη ηα πξνγξάκκαηα εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο θαηαγσγήο ηνπο, ψζηε νη λέεο γεληέο λα κελ ράλνπλ ηελ επαθή κε ηε ρψξα θαηαγσγήο ηνπο, έσο θαη αλαπηπμηαθέο θαη επελδπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο ζηηο ρψξεο θαηαγσγήο 125 Έθζεζε «Μεηαλάζηεπζε θαη πγεία-πξφλνηα.απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο-πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο». Λάνπξα Μαξάηνπ-Αιηπξάληε, Δξίθ Γθαδφλ, ΔΚΚΔ, Αζήλα

59 ηνπο (π.ρ Αιβαλία, Βνπιγαξία) ψζηε λα έρνπλ νη κεηαλάζηεο πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο απαζρφιεζεο ζηελ παηξίδα ηνπο ζε πεξίπησζε επηζηξνθήο ηνπο. ην εξψηεκα αλ ε ζσηεξία ηνπ ζπζηήκαηνο θνηλσληθήο αζθάιηζεο βξίζθεηαη ζηελ έληαμε ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζε απηφ, ε εηήζηα έθζεζε 126 (2005) ηνπ ΗΝΔ- ΓΔΔ ήηαλ θαηεγνξεκαηηθά αξλεηηθή. Αλαινγηζηηθέο κεηξήζεηο ηνπ ΗΝΔ, απέδεημαλ φζν αθνξά ην νηθνλνκηθφ ζθέινο ησλ εθηηκήζεσλ γηα ηελ ζεηηθή επίδξαζε ησλ κεηαλαζηψλ φζν αθνξά ην ηακεία ηνπ ΗΚΑ, δελ είλαη ηφζν «πςειήο ζεκαληηθφηεηαο». Τπνζηεξίδεηαη φηη πηζαλή βειηίσζε ηεο ειηθηαθήο ππξακίδαο κε ηελ πξνζζήθε ησλ κεηαλαζηψλ αζθαιηζκέλσλ θαηά ειηθία, δελ κπνξεί λα επηθέξεη αλάινγα απνηειέζκαηα θαη ζηνλ νηθνλνκηθφ ηνκέα. Οη αηηίεο είλαη νη ίδηεο παξαηεξήζεηο πνπ έγηλαλ παξαπάλσ ζρεηηθά κε ηηο εκέξεο εξγαζίαο ησλ κεηαλαζηψλ θαη ηηο ρακειφηεξεο απνδνρέο πνπ ιακβάλνπλ. Γειαδή, νη ιηγφηεξεο εκέξεο εξγαζίαο πνπ έρνπλ νη κεηαλάζηεο έλαληη ησλ Διιήλσλ, ζε φιεο ηηο ειηθίεο (190 εκέξεο αλά έηνο έλαληη 220 ησλ Διιήλσλ θαηά κέζν φξν) θαζψο θαη νη ρακειφηεξνη κέζνη κηζζνί πνπ ιακβάλνπλ νη κεηαλάζηεο έλαληη ησλ Διιήλσλ, θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη έλαο έιιελαο αζθαιηζκέλνο δελ ηζνδπλακεί απφ ηελ άπνςε ηνπ θαηαβαιιφκελνπ χςνπο εηζθνξψλ ζην ΗΚΑ-ΔΣΑΜ, κε έλαλ νηθνλνκηθφ κεηαλάζηε αζθαιηζκέλν. Άξα ε άπνςε φηη ε νηθνλνκηθή ζπκκεηνρή ησλ αζθαιηζκέλσλ κεηαλαζηψλ ζηα έζνδα ηνπ ΗΚΑ-ΔΣΑΜ είλαη αλάινγε κε ηνλ αξηζκφ ηνπο, δελ αληαπνθξίλεηαη ζηελ θνηλσληθναζθαιηζηηθή πξαγκαηηθφηεηα ηνπ ΗΚΑ-ΔΣΑΜ. Σν επηρείξεκα απηφ, πιήηηεη αθφκε θαη ην επηρείξεκα ηεο «κεγάιεο» ζεηηθήο επίδξαζεο ηεο πξνζσξηλήο ρξεκαηνδφηεζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηα αζθαιηζηηθά ηακεία θαη ζέηεη ην αζθαιηζηηθφ πξφβιεκα ζηελ πξαγκαηηθή ηνπ δηάζηαζε. Γειαδή, ηελ θαθνδηαρείξηζε ησλ πφξσλ, ηελ εθηεηακέλε εηζθνξνδηαθπγή, ηελ καχξε αγνξά εξγαζίαο, ηηο πνιιέο πξφσξεο ζπληάμεηο θ.ά. Σν εξψηεκα παξακέλεη θξίζηκν θαη δχζθνιν ζηελ απάληεζε αιιά θαη ζηελ πινπνίεζε ηεο επηιεγφκελεο ιχζεο ηνπ. Δπηζπκνχκε κεηαλάζηεπζε αλαπιήξσζεο ή κεηαλάζηεπζε πξνζσξηλή; Τπνζηεξίδεηαη 127 φηη πνιηηηθέο κεηαλάζηεπζεο επηθεληξσκέλεο ζηελ ειηθία ή ηελ παξακνλή, απνδεηθλχνληαη αλεθάξκνζηεο. Πνιινί παξάγνληεο πεξηνξίδνπλ θαη πεξηπιέθνπλ ηελ δπλαηφηεηα ειέγρνπ θαη επηινγήο ζηελ εηζξνή ησλ κεηαλαζηψλ φπσο νη ζπκθσλίεο γηα ειεχζεξε κεηαθίλεζε, ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε, νη αλζξσπηζηηθνί ιφγνη θαη ε παξνρή εηζφδνπ γηα νηθνγελεηαθή 126 «Ζ ειιεληθή νηθνλνκία θαη ε απαζρφιεζε», Δηήζηα έθζεζε 2005, ΗΝΔ-ΓΔΔ 127 «Ζ αληαπφθξηζε ηεο πνιηηηθήο ζηελ γήξαλζε θαη ηελ κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ», Γεψξγηνο Σαπεηλφο,, Γεκνγξαθηθή Γήξαλζε, Αγνξά Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθή Πξνζηαζία: Σάζεηο, Πξνθιήζεηο θαη Πνιηηηθέο, Αζήλα

60 επαλέλσζε. Παξάιιεια, πνιηηηθή ε νπνία δίλεη έκθαζε ζηελ ειηθία ή ηελ γελλεηηθφηεηα ή ην ρξφλν παξακνλήο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη κνξθή δηάθξηζεο. Δπίζεο πνιχ δχζθνινο είλαη ν ζπγρξνληζκφο ησλ δξάζεσλ πνπ απαηηνχληαη φπσο ε άκεζε αληίιεςε ησλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο εξγαζία κε ηελ ηαπηφρξνλε θηλεηνπνίεζε δήηεζεο ζπγθεθξηκέλσλ πξνζφλησλ απφ ηνπο ππνςήθηνπο κεηαλάζηεο. πλεπψο, ε ιχζε ηεο πξνζσξηλήο ρξεκαηνδφηεζεο αλ θαη θαίλεηαη εθηθηή, απαηηεί ηε δξαζηεξηνπνίεζε κηαο δέζκεο ελεξγεηψλ θαη πνιηηηθψλ θαη έλα καθξνρξφλην ζρεδηαζκφ ησλ επηδησθφκελσλ ζηφρσλ. 2.2 Κνηλσληθέο επηπηώζεηο Ζ παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ επηθέξεη αιιαγέο φρη κφλν ζηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο ππνδνρήο αιιά θαη ζηελ θνηλσληθή ηεο δσή. Γεδνκέλνπ φηη, ε θπξίαξρε πνιηηηθή αληίιεςε αθφκε θαη ζήκεξα γηα ηελ θξαηηθή νληφηεηα είλαη φηη ην θξάηνο απνηειεί «ζρεδφλ θπζηθή νληφηεηα, ε αθεξαηφηεηα ηνπ νπνίνπ απεηιείηαη απφ εηζβνιείο θνξείο» (Kritz-Keely-Tomasi, 1983) 128, νη νπνηεζδήπνηε επηπηψζεηο πνπ επέξρνληαη ζηνλ θνηλσληθφ ζχζηεκα εγείξνπλ αληηδξάζεηο απφ ηνλ γεγελή πιεζπζκφ. Οη ζπλέπεηεο απφ ηελ παξνπζία εθαηνληάδσλ ρηιηάδσλ ή θαη εθαηνκκπξίσλ κεηαλαζηψλ πνπ απαξηίδνπλ ην «δηαθξαηηθό ππνπξνιεηαξηάην» (Γηαλλφπνπινο, 2003) 129 θπξίσο εληνπίδνληαη ηε δηάζπαζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο ιφγσ ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ εζληθψλ «κεηνλνηήησλ», ηελ εγθιεκαηηθόηεηα θαη ηηο επηδξάζεηο ζην δεκόζην εθπαηδεπηηθό ζύζηεκα. Ζ κεγάιε εηζξνή αιινδαπψλ δηαθνξεηηθνχ πνιηηηζκηθνχ θαη ζξεζθεπηηθνχ ππφβαζξνπ, φηαλ ππεξβαίλεη ην πεξίθεκν θνηλσληθό όξην αλνρήο 130 πξνθαιεί αληαλαθιαζηηθέο ακπληηθέο αληηδξάζεηο απφ ην ηκήκα εθείλν ηνπ θνηλσληθνχ ηζηνχ ηεο ρψξαο ππνδνρήο πνπ ζεσξεί φηη ε παξνπζία κεηαλαζηψλ απνηειεί απεηιή θαηά ηεο εζληθήο νκνηνγέλεηαο θαη ηζνξξνπίαο. Οη θνηλφηεηεο νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ δηαθνξνπνηνχληαη απφ ηηο άιιεο εζληθέο ζξεζθεπηηθέο ή ζπληερληαθέο κεηνλφηεηεο πνπ πξνυπήξραλ ζηα επξσπατθά θξάηε 131. Ζ δεχηεξε πεξίπησζε αθνξά αλαγλσξηζκέλεο εζληθέο κεηνλφηεηεο ησλ νπνίσλ ε χπαξμε θαη ηα δηθαηψκαηα (αηνκηθά θαη θνηλσληθά) νξίδνληαη απφ δηεζλείο ζπλζήθεο. Ζ ζχλδεζε ησλ θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ κε ηελ 128 «Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε. Οηθνλνκηθέο, Πνιηηηθέο θαη Κνηλσληθέο Πηπρέο», «Μεηαλάζηεπζε θαη αθξνδεμηά αληίδξαζε ζηελ Δπξψπε: πγθξηηηθή Δπηζθφπεζε», πχξνο Γαβξφγινπ, Δθδφζεηο Παηάθε, Αζήλα Οκνίσο ππνζεκ «Δκείο» θαη νη «άιινη».αλαθνξά ζηηο ηάζεηο θαη ζηα χκβνια, Δπηκέιεηα : X.Κσλζηαληφπνπινο, Λ.Μαξάηνπ-Αιηπξάληε, Γ.Γεξκαλφο, Θ.Οηθνλφκνπ, «Πνιηηηζκηθή ηαπηφηεηα, κεηαμχ κχζνπ θαη πξαγκαηηθφηεηαο», Εαθχ Πξπλεληχ, ΔΚΚΔ, Δθδφζεηο Σππσζήησ, Αζήλα «Γηθαηψκαηα ηνπ πνιίηε θαη εζληθή πνιηηηθή», Γ.Γεκεηξάθνπ, Δθεκεξίδα ην Βήκα, 21/12/2003, 60

61 χπαξμε ηνπ ζηελνχ δεζκνχ ηεο ηζαγέλεηαο θαη ηεο θνξνινγηθήο ππνρξέσζεο ηνπ δηθαηνχρνπ 132, απνθιείεη ηνπο νηθνλνκηθνχο κεηαλάζηεο απφ απηά Δπηδξάζεηο ζηηο θνηλσληθέο ηάμεηο θαη ηνλ ζπλδηθαιηζκό Μηα ζεκαληηθή επίπησζε ηεο κεηαλάζηεπζεο εληνπίδεηαη ζηηο αιιαγέο πνπ επηθέξεη ζηε δηακφξθσζε ησλ θνηλσληθψλ ηάμεσλ, ζην θνηλσληθό ραξαθηήξα ηεο εξγαζίαο θαη ζηε ζπλδηθαιηζηηθή δπλακηθή. Γεληθά νη κεηαλάζηεο έρνπλ έλα ζπγθεθξηκέλν θνηλσληθφ ξφιν, θαζψο εθνδηάδνπλ ηελ ρψξα ππνδνρήο κε αλεηδίθεπην θζελφ εξγαηηθφ δπλακηθφ, κε ζπλέπεηα φκσο ηελ θαηάηαμε θαη ηελ παξακνλή ηνπο ζε πνιχ ρακειή θνηλσληθή ζέζε 133. χκθσλα κε ην κνληέιν ηνπο «ιεηηνπξγηζκνύ», νη θνηλσληθέο ηάμεηο αληηθαζίζηαληαη απφ νκάδεο πνπ πξνζδηνξίδεη ε θνηλσληθή ζέζε. Οη κεηαλάζηεο ραξαθηεξίδνληαη σο νκάδα ρακειήο θνηλσληθήο ζέζεο θαζψο απαζρνινχληαη ζηηο ρεηξφηεξεο εξγαζίεο, έρνπλ πεξηνξηζκέλεο πξννπηηθέο θαη πξνζδνθίεο θαη ζηεξνχληαη γνήηξνπ. πλεπψο, νη γεγελείο απφ ηελ αξρή έρνπλ θαηαηάμεη ηνπο κεηαλάζηεο σο εξγαδφκελνπο δεχηεξεο θαηεγνξίαο. Γηα παξάδεηγκα ζηε Γπηηθή Γεξκαλία ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 θαη 1970 ππήξρε ε πνιηηηθή ηνπ θηινμελνχκελνπ εξγάηε gastarbeiter κε απνηέιεζκα ε εξγαηηθή ηάμε λα δηαθνξνπνηεζεί ζε δχν δηαθνξεηηθέο νκάδεο 134. Ζ πξψηε απνηειείηαη απφ ηνπο γεγελείο πξνλνκηνχρνπο εξγάηεο θαη ε δεχηεξε απφ ηνπο κεηαλάζηεο πνπ ζπγθεληξψλνληαλ ζηηο αλεηδίθεπηεο θαη αλεπηζχκεηεο εξγαζίεο. πλέπεηα απηνχ είλαη ε δηάζπαζε ηνπ εξγαηηθνχ θηλήκαηνο αιιά θαη ε παληειήο έιιεηςε ζπλδηθαιηζηηθήο εθπξνζψπεζεο ησλ εξγαδνκέλσλ κεηαλαζηψλ. Σν θαηλφκελν ηεο δηάζπαζεο ηεο εξγαηηθήο ηάμεο, επεξέαζε ηε θνηλσληθή δνκή θαη ζπλνρή ηεο Γπηηθήο Γεξκαλίαο, ππφ ηελ έλλνηα φηη φληαο ζε πιενλεθηηθφηεξε ζέζε νη γεγελείο εξγάηεο είραλ αληαγσληζηηθή ζρέζε κε ηνπο κεηαλάζηεο θαη φρη κε ηελ εξγνδνζία. Απνηέιεζκα ήηαλ ε απνδπλάκσζε ηεο δηαπξαγκαηεπηηθήο δχλακεο ησλ εξγαδνκέλσλ- θαζψο νη κεηαλάζηεο ρξεζηκνπνηνχληαλ σο ν εθεδξηθφο ζηξαηφο ζε πεξίπησζε απεξγηψλ- θαη ηελ ελίζρπζε ηεο ηζχλνπζαο ηάμεο. Οη κεηαλάζηεο, απφ ηελ άιιε πιεπξά δελ απέθηεζαλ πνιηηηθά δηθαηψκαηα πξνθεηκέλνπ λα δηαηεξήζεη ε ηζχλνπζα ηάμε ην θαζεζηψο ηεο ελαιιαθηηθήο θαη επέιηθηεο ρξήζεο ηνπο. Κξίλνληαο απφ ηνλ ίδην ηνλ φξν «θηινμελνχκελνο εξγάηεο», γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ζην παξάδεηγκα ηεο Γπηηθήο 132 «Ννκηθέο θαη Κνηλσληθνπνιηηηθέο Γηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα», Δπηκέιεηα : Γ.Ακίηζεο-Γ.Λαδαξίδεο, Δθδφζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα «Μεηαλάζηεπζε θαη Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Μνπζνχξνπ Λ, 1991, Δθδφζεηο Guntenberg 134 «Μεηαλάζηεπζε - Παιηλλφζηεζε. Ζ πξνβιεκαηηθή ηεο δεχηεξεο γεληάο», Κνχια Καζηκάηε, ΔΚΚΔ, Αζήλα

62 Γεξκαλίαο νη νηθνλνκηθνί κεηαλάζηεο αληηκεησπίδνληαλ σο θάηη «μερσξηζηφ θαη πξνζσξηλφ, αζήκαλην θαη χπνπην» 135. Οη ραξαθηεξηζκνί απηνί είλαη μελνθνβηθνί θαη ζηελ θνξχθσζε μελνθνβηθνχ θιίκαηνο ππάξρνπλ πάληα ξαηζηζηηθά επεηζφδηα. Ζ πνιππνιηηηζκηθή ζπλχπαξμε εηδηθά ζε ρψξεο πνπ ε ηαμηθή δηαζηξσκάησζε είλαη πνιχ απζηεξή, ράλεη ηελ πξαγκαηηθή ηεο έλλνηα. πλνςίδνληαο ε κεηαλάζηεπζε δεκηνχξγεζε ηα εμήο θνηλσληθά δεδνκέλα φζνλ αθνξά ηελ εξγαηηθή ηάμε : νη κεηαλάζηεο ζπληζηνχλ ην θαηλνχξγην ππνπξνιεηαξηάην κε ηελ παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ ε ληφπηα εξγαηηθή ηάμε αλαβαζκίζηεθε ζε έλα πξνιεηαξηάην κε θαιχηεξνπο φξνπο δηαβίσζεο αιιά κε ηηο ίδηεο απξφζσπεο ζπλζήθεο εξγαζίαο ε εξγαηηθή ηάμε απνηεινχκελε απφ γεγελείο θαη αιινδαπνχο δελ είλαη ζπζπεηξσκέλε θαη ράλεη ελ ηέιεη ηε δηαπξαγκαηεπηηθή ηεο δχλακε Δπηδξάζεηο ζηε δεκόζηα πγεία Έλαο άιινο ηνκέαο ζηνλ νπνίν ε κεηαλάζηεπζε κπνξεί λα επηθέξεη ζεκαληηθέο αξλεηηθέο θπξίσο επηπηψζεηο, είλαη ε δεκφζηα πγεία.. Ζ πγεία νξίδεηαη σο «θαηάζηαζε πιήξνπο θπζηθήο, ςπρηθήο θαη θνηλσληθήο επεμίαο» 136. Ζ κε απνπζία αζζέλεηαο ή αλαπεξίαο δελ αξθεί γηα λα ζεσξεζεί θάπνηνο πγηήο, ζπλεπψο ε πγεία σο ζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή θαηάζηαζε πξέπεη λα εμεηάδεηαη ζε πνιιά επίπεδα. Μειέηεο 137 απνδεηθλχνπλ φηη γεληθά ηα άηνκα πνπ κεηαλαζηεχνπλ έρνπλ έλα θαιφ επίπεδν πγείαο αιιά ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ιαζξνκεηαλαζηψλ ή πνιηηηθψλ πξνζθχγσλ δελ κπνξνχκε λα ηζρπξηζηνχκε ην ίδην. Σν θαηλφκελν πνπ νλνκάδεηαη healthy immigrant effect εμαηηίαο ηεο απνπζίαο ηεο απηφ-επηινγήο πξηλ ηελ αλαρψξεζε απφ ηελ ρψξα απνζηνιήο, δελ ηζρχεη πιένλ. Παξάγνληεο πνπ δεκηνπξγνχλ θαη επηηείλνπλ ηελ θαθή πγεία ησλ κεηαλαζηψλ είλαη νη άζρεκεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ζηε ρψξα πξνέιεπζεο ηνπο, νη θαθνπρίεο πνπ αληηκεηψπηζαλ θαηά ηελ κεηαθίλεζή ηνπο θαη νη θαθέο ζπλζήθεο πγηεηλήο, ζίηηζεο θαη εξγαζίαο ζηελ ρψξα ππνδνρήο, νη αιιαγέο ηνπ 135 «Μεηαλάζηεπζε - Παιηλλφζηεζε. Ζ πξνβιεκαηηθή ηεο δεχηεξεο γεληάο», Κνχια Καζηκάηε, ΔΚΚΔ, Αζήλα Μεηαλάζηεο-Τγεία θαη Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο», Απφζηνινο Καςάιεο, Poverty and health.- Evidence and Action in WHO s European Region, WHO European Office for investment for health and development, final draft, edited by : R.Barbosa, Y.Charpak, S.Turner, E.Ziglio, 62

63 θιίκαηνο θαη ησλ δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ θαη ε απνπζία ηεο νηθνγέλεηαο. Δπίζεο ν ςπρνινγηθφο παξάγνληαο παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ εθδήισζε ςπρηθψλ αιιά θαη ζσκαηηθψλ αζζελεηψλ. Οη αζζέλεηεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ κεηαλάζηεπζε νξίδνληαη σο «ζρεηηθέο κε ην άγρνο θαη ηελ θηώρεηα αζζέλεηεο». Ζ αδπλακία πιεξνθφξεζεο γηα ηελ πγεία, δπζπηζηία απέλαληη ζηηο ππεξεζίεο πγείαο αιιά θαη ζξεζθεπηηθνπνιηηηζκηθέο δηαθνξέο ζπληεινχλ ζην λα κελ αληηκεησπίδνπλ νη κεηαλάζηεο ηα φπνηα πξνβιήκαηα πγείαο πνπ ηνπο αλαθχπηνπλ έγθαηξα θαη λα θαηαθεχγνπλ ζηηο ππεξεζίεο πγείαο κφλν ζε έθηαηεο θαηαζηάζεηο ή φηαλ ην πξφβιεκα είλαη νμχ. Σφηε ην θφζηνο ίαζεο είλαη πςειφηεξν θαζψο απαηηείηαη κεγαιχηεξνο ρξφλνο απνθαηάζηαζεο 138. Πέξα απφ ηηο πξνζσπηθέο ζηάζεηο απέλαληη ζηελ πγεία, νη θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο αληζφηεηεο πνπ πθίζηαληαη νη κεηαλάζηεο, εκπνδίδνπλ ηελ ειεχζεξε πξφζβαζε ηνπο ζηηο ππεξεζίεο πγείαο. Δθηφο απφ ηνπο αλακθίβνινπο θηλδχλνπο γηα ηε δεκφζηα πγεία ησλ γεγελψλ απφ λνζνχληεο αιινδαπνχο, ε πξνζβνιή ηεο πγείαο ελφο αηφκνπ είλαη ζνβαξή αηηία θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο έρεη επξεία επίδξαζε ζηελ πγεία. Ζ δηαδηθαζία πνπ ζπλνδεχεη θαη θαηαιήγεη ζηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ φπσο νη δηαθξίζεηο, ν ζηηγκαηηζκφο θαη ε ερζξηθφηεηα - εκπνδίδεη ηα άηνκα λα ζπκκεηάζρνπλ ζε δηαδηθαζίεο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο θαη λα έρνπλ ειεχζεξε πξφζβαζε ζε ππεξεζίεο θαη θνηλσληθέο δξαζηεξηφηεηεο, θαζηζηψληαο απηνχο πην επάισηνπο ζε αζζέλεηεο θαη θηλδχλνπο. Ο θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ζηε δηάζηαζε ηεο πγείαο εθδειψλεηαη είηε σο κε πξνζβαζηκφηεηα ζηηο ππεξεζίεο πγείαο πξνθεηκέλνπ λα ζεξαπεπηεί είηε σο κε πξνζβαζηκφηεηα ζηελ αγνξά εξγαζίαο 139. Λφγσ ηεο απνπζίαο ζπλνιηθψλ κειεηψλ γηα ηελ πγεία ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Δπξψπε θαη ζηελ Διιάδα, γεληθά ζπκπεξάζκαηα δελ κπνξνχλ λα ζπλαρζνχλ γηα ηελ ζπλνιηθή εηθφλα ηεο πγείαο ησλ κεηαλαζηψλ. ηνηρεία ππάξρνπλ γηα κεκνλσκέλεο πεξηπηψζεηο είηε πξνο ην είδνο ηνπ πιεζπζκνχ (π.ρ παιηλλνζηνχληεο), είηε σο πξνο ην θνξέα δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο (παλεπηζηήκην, δεκφζην λνζνθνκείν ή κε θπβεξλεηηθή νξγάλσζε). Γεληθά αλαθέξνληαη ηα θπξηφηεξα πξνβιήκαηα πγείαο πνπ αληηκεησπίδνπλ νη κεηαλάζηεο θαη νη πξφζθπγεο ζηε ρψξα καο Τπαηίηηδα B θαη C HIV AIDS Τπνζηηηζκφο 138 Οκνίσο ππνζεκ Highlights on health in Greece 2004, WHO EUROPE, euro/05/ , 63

64 Φπκαηίσζε Γεξκαηηθά πξνβιήκαηα (ςσξίαζε) Οδνληηαηξηθά πξνβιήκαηα Γπλαηθνινγηθά πξνβιήκαηα Φπρνινγηθά πξνβιήκαηα Δζηζκφο ζε λαξθσηηθέο νπζίεο Αλεμάξηεηα απφ ηηο άιιεο αηηίεο πνπ νδεγνχλ ζηελ κεηαλάζηεπζε, πνιιέο θνξέο ηα άηνκα κεηαλαζηεχνπλ πξνο ρψξεο κε πςειφηεξν επίπεδν ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο απφ ηηο ρψξεο πξνέιεπζήο ηνπο. ηελ πεξίπησζε ηεο Διιάδνο, πνιινί κεηαλάζηεο θπξίσο απφ ηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε, ηα Βαιθάληα, ηελ αζηαηηθή θαη αθξηθαληθή ήπεηξν αλαδεηνχλ εθηφο απφ εξγαζία θαη πνηνηηθφηεξε παξνρή ππεξεζηψλ πγείαο. Πξνθεηκέλνπ φκσο λα εμαζθαιηζηεί απηή ε πξφζβαζε είλαη απαξαίηεην λα εμαζθαιίζνπλ πξψηα λφκηκε άδεηα παξακνλήο θαη εξγαζία ψζηε λα απνθηήζνπλ ην βηβιηάξην πγείαο. Γελ επηηξέπεηαη ζε παξάλνκνπο ή αλαζθάιηζηνπο κεηαλάζηεο λα παξέρνληαη ππεξεζίεο πγείαο απφ ηα δεκφζηα λνζνθνκεία παξά κφλν ζε εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο (αλήιηθα παηδηά ή πνιχ επείγνληα πεξηζηαηηθά) θαη νη πξντζηάκελνη ησλ νξγαληζκψλ είλαη ππνρξεσκέλνη απφ ηνλ Ν.3386/2005 λα ελεκεξψλνπλ ηηο αξρέο γηα ηελ παξνπζία παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα εθηφο απφ ηελ πξνζβνιή ηεο αλζξψπηλεο ππφζηαζεο θαη ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ πγεία θαη ηε κε δπλαηφηεηα ειέγρνπ αζζελψλ κε ινηκψδεηο λφζνπο κε ηηο ζπλεπαθφινπζεο θνηλσληθέο επηπηψζεηο θαη ζηνλ πγηή πιεζπζκφ. Οπφηε ε παξαθνινχζεζε θαη ίαζε ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ δελ είλαη απαξαίηεηε κφλν γηα ιφγνπο αλζξσπηζηηθνχο αιιά θαη γηα ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ Ηηαιία ην 1995 λνκνζεηήζεθε ην δηθαίσκα ζηελ πγεία γηα φινπο ηνπο παξάλνκνπο κεηαλάζηεο θαη ηνπο ιαζξνκεηαλάζηεο, φρη κφλν σο παξνρή ππεξεζηψλ πγείαο ζε επείγνπζα θαηάζηαζε αιιά θαη ζηελ παξνρή ηαθηηθψλ ππεξεζηψλ πγείαο 140. Ζ ηηαιηθή λνκνζεζία πξνβιέπεη ηελ θαλνληθή πξφζβαζε ζην Δζληθφ χζηεκα Τγείαο θαη ηελ παξνρή πξνιεπηηθψλ θαη ζεξαπεπηηθψλ ηαηξηθψλ ππεξεζηψλ γηα φινπο ηνπο μέλνπο πνιίηεο, λφκηκα θαη παξάλνκα δηακέλνληεο ζηελ Ηηαιία. χκθσλα κε ηε λνκνζεζία νη αιινδαπνί αζζελείο πνπ δελ έρνπλ θάπνην απνδεηθηηθφ έγγξαθν λφκηκεο δηακνλήο ή ηαπηφηεηα, δειψλνπλ κφλν ην φλνκά ηνπο, ηελ εκεξνκελία γέλλεζεο θαη ηελ εζληθφηεηά ηνπο ψζηε λα παξαιάβνπλ ην λνχκεξν STP (straniero temporaneamente 140 Poverty and health.- Evidence and Action in WHO s European Region, WHO European Office for investment for health and development, final draft, edited by : R.Barbosa, Y.Charpak, S.Turner, E.Ziglio, 64

65 presente, «πξνζσξηλά παξεπξηζθφκελνο αιινδαπφο») θαη έλα θσδηθφ θφζηνπο. Σν λνχκεξν STP επηηξέπεη ηελ ειεχζεξε πξφζβαζε ζε ππεξεζίεο θαη βαζηθά θάξκαθα, φηαλ εηζέξρεηαη ν αζζελήο ζην λνζνθνκείν θαη πξέπεη λα αλαλεψλεηαη αλά έμη κήλεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ ε ηηαιηθή δηνίθεζε θαηάθεξε λα έρεη έλα ζρεηηθφ έιεγρν ηεο πγείαο ησλ παξάλνκσλ αιινδαπψλ ζχκθσλα κε ηηο αλζξσπηζηηθέο αξρέο θαη ηελ πξνθχιαμε ηεο δεκφζηαο πγείαο. πλεπψο, νη αξλεηηθέο επηδξάζεηο ηεο παξνπζίαο ησλ κεηαλαζηψλ ζηε δεκφζηα πγεία κπνξνχλ λα αληηκεησπηζηνχλ αλ ππάξρνπλ νη ειάρηζηεο πξνλνηαθέο παξνρέο ζε θαηαζηάζεηο εθηάθηνπ αλάγθεο. Γη απηφ ην ιφγν είλαη δένλ λα εμππεξεηνχληαη απφ ηα δεκφζηα λνζνθνκεία αθφκε θαη νη παξάλνκνη κεηαλάζηεο Δπηδξάζεηο ζην δεκόζην εθπαηδεπηηθό ζύζηεκα Όπσο έρεη επηζεκαλζεί θαη παξαπάλσ, ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ζηεξεί ηα άηνκα απφ βαζηθά θνηλσληθά δηθαηψκαηα (απαζρφιεζε, ζηέγαζε, πγεία, εθπαίδεπζε) θαη έρεη σο ζπλέπεηα ηελ εκπινθή ηνπ αηφκνπ ζε παξάλνκεο δξαζηεξηφηεηεο, πξνθεηκέλνπ λα δηαβηψζεη. Ζ έιιεηςε βαζηθνχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ θαη ε απνπζία δεμηνηήησλ, είλαη παξάγνληεο πνπ απμάλνπλ ηηο πηζαλφηεηεο ην άηνκν, είηε είλαη αιινδαπφο κεηαλάζηεο είηε είλαη γεγελήο, λα κείλεη άλεξγν θαη λα πεξηζσξηνπνηεζεί. Δπίζεο ην πεξηζσξηνπνηεκέλν άηνκν, αληηζηξφθσο δελ έρεη ηηο ίδηεο επθαηξίεο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο κε ηνλ ππφινηπν πιεζπζκφ. πλεπψο ε ζρέζε εθπαίδεπζεο θαη θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ είλαη ακθίδξνκε. Οη αληζφηεηεο ζηελ εθπαίδεπζε απνηεινχλ κνξθή εθδήισζεο θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ, αθνχ ζηεξνχλ θνηλσληθέο νκάδεο απφ ηελ άζθεζε απηνχ ηνπ δηθαηψκαηνο ελψ ηαπηφρξνλα νη εθπαηδεπηηθέο αληζφηεηεο θαη ηα θαηλφκελα ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο θαη ηεο εγθαηάιεηςεο ηνπ ζρνιείνπ νδεγνχλ ζηελ πεξαηηέξσ επηβάξπλζε ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο ηνπο θαηάζηαζεο. Οη επηδξάζεηο απφ ηελ παξνπζία αιινδαπψλ καζεηψλ ζην δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα κπνξνχλ λα εμεηαζηνχλ απφ δχν πιεπξέο. Πξψηνλ, είλαη νη επηπηψζεηο ηεο παξνπζίαο ηνπο ζην ζχλνιν ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ, δειαδή ζηηο επηδφζεηο ησλ γεγελψλ καζεηψλ. Γεχηεξνλ, είλαη ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη αιινδαπνί καζεηέο ζην ζρνιηθφ ζχζηεκα ηεο ρψξαο ππνδνρήο. Πξνθεηκέλνπ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, ε εθπαηδεπηηθή πνιηηηθή ρξεζηκνπνηεί δηάθνξα κνληέια εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο (αθνκεησηηθφ κνληέιν, πξνζέγγηζε ελζσκάησζεο θαη πνιππνιηηηζκηθή, αληηξαηζηζηηθή πξνζέγγηζε, δηαπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε). 65

66 Οη επηδξάζεηο ηεο παξνπζίαο ησλ κεηαλαζηψλ ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, αθνξνχλ ηελ εμέηαζε ηεο ζρνιηθήο επηηπρίαο θαη απνηπρίαο ησλ γεγελψλ βξαρπρξφληα θαη καθξνρξφληα. ην Ηζξαήι, έξεπλα 141 πνπ δηεμάρζεθε ζε ζρνιεία κε αιινδαπνχο καζεηέο πνπ έθζαζαλ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 απφ ηελ πξψελ νβηεηηθή Έλσζε, απέδεημε φηη νη γεγελείο καζεηέο πνπ πήγαλ ζηελ 5 ε δεκνηηθνχ κε αιινδαπά παηδηά, είραλ γεληθά ρακειφηεξεο ζρνιηθέο επηδφζεηο ζην γπκλάζην. ε απηφ ην ζεκείν αλαθέξεηαη φηη ε παξνπζία ησλ αιινδαπψλ ήηαλ πνιχ κεγάιε αλ ζθεθζεί θαλείο φηη κέζα ζε κία δεθαεηία ην πνζνζηφ ησλ αιινδαπψλ ζην Ηζξαήι έθζαζε ην 20% ζηνλ ζπλνιηθφ πιεζπζκφ. Οπφηε ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ ζην δεκφζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ήηαλ επίζεο κεγάιν. Δμεηάδνληαο ηνπο παξάγνληεο ηεο ζρνιηθήο απνηπρίαο θαίλεηαη λα παίδεη ξφιν θαη ην φηη νη κεηαλάζηεο έηεηλαλ λα εγθαζίζηαληαη ζηηο πην θησρέο πεξηνρέο κε ηα ρακειφηεξα ελνίθηα ζηέγεο. ηηο πεξηνρέο εγθαηάζηαζεο ησλ αιινδαπψλ, πξνυπήξρε ην πνιχ ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γεγελψλ καζεηψλ. Απφ ηελ έξεπλα απνδείρζεθε επίζεο φηη κφλν ην 55% ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ πξνβηβάζηεθε ζηελ επφκελε ηάμε. Όζν αθνξά ηηο ζρνιηθέο επηδφζεηο ησλ γεγελψλ ζπκκαζεηψλ, παξαηεξήζεθε πσο νη ρακειέο επηδφζεηο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζπκπαξέζπξαλ θαη εθείλεο ησλ γεγελψλ. Δπίζεο απμήζεθε ην πνζνζηφ ηεο ζρνιηθήο εγθαηάιεηςεο θαη ζηνπο γεγελείο. Άιιε ζεκαληηθή αξλεηηθή επίδξαζε ήηαλ θαη ε κείσζε ησλ ζπλνιηθψλ πνζνζηψλ επηηπρίαο ζηηο εηζαγσγηθέο εμεηάζεηο ηεο ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Σα κεησκέλα πνζνζηά επηηπρίαο ησλ γεγελψλ καζεηψλ ζηελ ηξηηνβάζκηα εθπαίδεπζε δεκηνπξγνχλ επηπινθέο ζηελ αλάπηπμε, ην εηζφδεκα ησλ κεηνλεθηνχλησλ γεγελψλ θαη λα εληζρχζνπλ ηηο εηζνδεκαηηθέο αληζφηεηεο ελ γέλεη ππήξραλ φκσο ζην ηζξαειηλφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα εγγελείο αδπλακίεο θαη πξηλ ηελ έιεπζε ησλ κεηαλαζηψλ, φπσο νη ππεξάξηζκεο ζρνιηθέο ηάμεηο. πλεπψο ήδε ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ήηαλ «ππεξθνξησκέλν» κε ειιηπείο ππνζηεξηθηηθέο δνκέο. Δπηπξφζζεηα, ην γεγνλφο φηη ην εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ γνληψλ ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ήηαλ πςειφ, δελ επεξέαζε ζεηηθά ηηο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ, ιφγσ ηνπ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ αληηκεηψπηδαλ νη αιινδαπέο νηθνγέλεηεο ζην Ηζξαήι. Οη νκνηφηεηεο ησλ πξνβιεκάησλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ηνπ Ηζξαήι κε ην ειιεληθφ αιιά θαη ην γεγνλφο φηη ε πιεηνςεθία ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ θαηο ζηηο δχν ρψξεο πξνέξρνληαη απφ ηελ 141 Does immigration affect the long-term educational outcomes of native? Quasi- experimental evidence, E.Gould, V.Levy, M.Paserman, Hebrew University, CEPR, and IZA, November 2005,

67 Αλαηνιηθή Δπξψπε, θαζηζηνχλ ηα ζπκπεξάζκαηα απηήο ηεο έξεπλαο εηδηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη γηα ηε δηακφξθσζε ηεο ειιεληθήο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο. Απφ ηελ πιεπξά ησλ επηδξάζεσλ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηνπο αιινδαπνχο καζεηέο έρνπκε λα παξαηεξήζνπκε φηη ην είδνο ηεο εθπαηδεπηηθήο πνιηηηθήο πνπ εθαξκφδεηαη ζρεηηθά κε ηνπο αιινδαπνχο καζεηέο έρεη κεγάιε επίδξαζε ζηελ ζρνιηθή επίδνζεο ηνπο. χκθσλα κε ηνλ Bourdieu Passeron «ην ζρνιείν απνηειεί γηα ηα παηδηά ηεο θπξίαξρεο πνιηηηζκηθήο νκάδαο κηα απιή πξνέθηαζε ηεο πξσηνγελνύο θνηλσληθνπνίεζήο ηνπο κέζα από ηελ νηθνγέλεηα, γηα ηα παηδηά ησλ άιισλ πνιηηηζκηθώλ νκάδσλ είλαη έλαο ζεζκόο κε δηαδηθαζίεο θαη θώδηθεο επηθνηλσλίαο μέλνπο». ην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 1980 θαη 1990 αληηκεηψπηζε ην πξφβιεκα ηεο έληαμεο ησλ παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ. Πξφθεηηαη θπξίσο γηα ππεθφνπο ηεο πξψελ νβηεηηθήο Έλσζεο (Διιελνπφληηνη) θαη ηεο Αιβαλίαο (Βνξεηνεπεηξψηεο) νη νπνίνη κεηά απφ ηηο πνιηηηθέο αιιαγέο ζηελ Αλαηνιηθή Δπξψπε επαλαπαηξίζζεθαλ 142. Σα εθπαηδεπηηθά κέηξα γηα ηνπο παιηλλνζηνχληεο καζεηέο μεθίλεζαλ θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ 1980, φπνπ θαη δεκηνπξγήζεθαλ νη πξψηεο ηάμεηο ππνδνρήο καζεηψλ γηα καζεηέο απφ ηελ Οκνζπνλδηαθή Γεξκαλία θαη γηα καζεηέο πνπ παιηλλνζηνχζαλ απφ αγγιφθσλεο ρψξεο-. Οη πξνπαξαζθεπαζηηθέο απηέο ηάμεηο, ζηαδηαθά κεηεηξάπεζαλ ζε θξνληηζηεξηαθά νιηγνκειή ηκήκαηα θαη ηέινο ζε εηδηθά ζρνιεία γηα αγγιφθσλνπο, γαιιφθσλνπο θαη γεξκαλφθσλνπο καζεηέο. Γηα ηνπο παιηλλνζηνχληεο πξνβιέθζεθε ε δεκηνπξγία εηδηθψλ ζρνιείσλ, ε απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ νπνίσλ ήηαλ φκσο ακθηζβεηήζηκε. Ο δηαρσξηζκφο ησλ καζεηψλ ζε «αιινδαπνχο» θαη «ληφπηνπο» εθηφο απφ αλαρξνληζηηθφο θαη ήδε δνθηκαζκέλνο ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο ππνδνρήο κε απνηπρία, επηδείλσζαλ ηελ απνκφλσζε ησλ παιηλλνζηνχλησλ καζεηψλ. Καηά ηελ δεθαεηία ηνπ 1990, θαη κε ηελ έληαζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο εηζξνήο, απμήζεθε ην πνζνζηφ ησλ αιινδαπψλ θαη νκνγελψλ καζεηψλ ζην ζχζηεκα εθπαίδεπζεο θαη ζχκθσλα κε ην Τπνπξγείν Δξγαζίαο ην 2001, απνηειεί ην 8% ηεο καζεηηθήο θνηλφηεηαο. ε κεξηθέο πεξηπηψζεηο ε παξνπζία ησλ αιιφγισζζσλ καζεηψλ αγγίδεη ην 35% ηνπ καζεηηθνχ πιεζπζκνχ 143. ε καζεηηθή εηεξνγέλεηα θιπδσλίδεη ην εληαίν εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ην νπνίν ιεηηνπξγεί κε ηελ αξρή ηεο νκνηνγέλεηαο κία επίζεκε γιψζζα, έλα επίζεκν εγρεηξίδην, έλαο εληαίνο ηξφπνο δνπιεηάο-. Δπίζεο ε εληαία αληηκεηψπηζε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ κε 142 «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν 143 «Μεηαλάζηεο, Ραηζηζκφο θαη Ξελνθνβία. Απφ ηε ζεσξία ζηε Πξάμε», Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γεληάο, Δπηκέιεηα Γ.Κηηζηάθεο,, 67

68 ηνπο παιηλλνζηνχληεο δεκηνχξγεζε «κηα ζεηξά αληηθάζεσλ» 144. ζε γεληθέο γξακκέο ελψ ε έληαμε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζην ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα απαηηεί θαη ηε καθξνρξφληα παξακνλή ησλ νηθνγελεηψλ ηνπο ζηελ Διιάδα, ππάξρνπζα πνιηηηθή αληηκεησπίδεη ην θαηλφκελν σο παξνδηθφ. Ζ θαιή γλψζε ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ απνηειεί ηε βάζε γηα ηελ εθκάζεζε ηεο δεχηεξεο γιψζζαο. Δπίζεο ζεκεηψλεηαη φηη ε αλαγθαηφηεηα ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ καζήκαηνο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ζπλδέεηαη εθηφο απφ ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία κε ηελ πηζαλφηεηα παιηλλφζηεζεο 145. Αλ θαη ππάξρεη πξφβιεςε γηα δηδαζθαιία ηεο κεηξηθήο γιψζζαο ζηηο ηάμεηο ππνδνρήο «εθφζνλ εμαζθαιηζηεί εθπαηδεπηηθφο κε ηα θαηάιιεια πξνζφληα, κπνξεί λα δηδάζθεηαη ε γιψζζα θαη ν πνιηηηζκφο ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο, πέξαλ ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο γηα 2 ή 3 ψξεο ηελ εβδνκάδα» 146 ε πξαθηηθή απέρεη απφ απηή ηελ πξφβιεςε. Διιείςεηο εηδηθεπκέλνπ πξνζσπηθνχ εηδηθά ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο ή δηνηθεηηθέο παξαιείςεηο έρνπλ θαηαζηήζεη θαλφλα ηε δηδαζθαιία ζηελ ειιεληθή γιψζζα κφλν. Απηφ έρεη σο ζπλέπεηα ηα αηζζήκαηα αλαζθάιεηαο εθ κέξνπο ησλ καζεηψλ, ηελ ζρνιηθή απνηπρία θαη ηε δηαθνπή ηεο θνίηεζεο. Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηελ ππάξρνπζα λνκνζεζία, «ν κηθξφηεξνο αξηζκφο καζεηψλ κε ηνλ νπνίνλ δεκηνπξγείηαη ηάμε ππνδνρήο είλαη 9 θαη ν κεγαιχηεξνο 17 θαη εθαξκφδεηαη εβδνκαδηαίν σξνιφγην πξφγξακκα κε απφζπαζε ησλ καζεηψλ απφ ηελ θαλνληθή ηάμε ε δηάξθεηα είλαη έλα έηνο» 147, ελψ γηα ηα θξνληηζηεξηαθά ηκήκαηα «ν ειάρηζηνο αξηζκφο καζεηψλ είλαη 3 θαη ν αλψηεξνο 9 θαη ιεηηνπξγνχλ πέξα απφ ην θαλνληθφ πξφγξακκα ησλ ζρνιείσλ επί 6 ψξεο ηελ εβδνκάδα» 148. Αλ θαη ε δεκηνπξγία ησλ δχν ζεζκψλ ζπλέβαιε ζηελ άκβιπλζε ησλ πξνβιεκάησλ γιψζζαο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ, νδεγεί ηαπηφρξνλα θαη ζε επηπιένλ δηαρσξηζκφ κεηαμχ ησλ καζεηψλ. Δπηπξφζζεηα, ηα κέηξα απηά δελ πξνβιέπνπλ δξάζεηο γηα αξηζκφ αιινδαπψλ κηθξφηεξν απφ ηα πξνβιεπφκελα. Απηέο νη πεξηπηψζεηο θαιχπηνληαη θπξίσο απφ πξνγξάκκαηα Δ.Π.Δ.Α.Δ.Κ, ηα νπνία φκσο δελ κπνξνχλ λα θαιχςνπλ φιεο ηηο αλάγθεο. Μεκνλσκέλεο πξνζπάζεηεο φκσο εθπαηδεπηηθψλ, νη νπνίεο ηειηθψο εληάρζεθαλ ζε έλα επξχηεξα ζεζκηθφ πιαίζην, ην νπνίν νλνκάζηεθε απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο 144 «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν 145 «Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο θαη εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο-ε πεξίπησζε ησλ παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ καζεηψλ», Μ.Γθνπξβέινπ, Κνηλσληθή Πνιηηηθή, ΗΒ Δθπαηδεπηηθή εηξά, Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο & Απηνδηνίθεζεο, 146 Γ1/1124/ Απφθαζε ΤΠ.Δ.Π.Θ Φεθ 930 η.β 147 Ν.1894/1990, άξζξν Οκνίσο ππνζεκ

69 «Γηαπνιηηηζκηθά ρνιεία» 149. Γηα παξάδεηγκα ην 87 ν Γεκνηηθφ Γηαπνιηηηζκηθφ ρνιείν ηεο Αζήλαο ζην Γθάδη γηα 3 ζπλερφκελεο ρξνληέο ζην πιαίζην ηνπ πξνγξάκκαηνο «Δθπαίδεπζε Μνπζνπικαλνπαίδσλ» δνθίκαζαλ ελαιιαθηηθνχο ηξφπνπο κάζεζεο θαη παξέθακςαλ ην εκπφδην ηεο κε δηδαζθαιίαο ηεο κεηξηθήο γιψζζαο. πκπεξαζκαηηθά αλαθέξεηαη φηη ε ινγηθή ηεο εηδηθήο εθπαίδεπζεο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ δελ κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κηα βάζε ζηελ νπνία ζα εληαρζνχλ ηζφηηκα άηνκα δηαθνξεηηθήο πνιηηηζκηθήο θνπιηνχξαο. Σν ειιεληθφ ζρνιείν είλαη έλα «ζηεγαλφ θαη θιεηζηφ ζχζηεκα» 150 ην νπνίν απνθιείεη ηε δηαθνξεηηθφηεηα (δηαθνξεηηθή γιψζζα θαη ζξεζθεία καζεηψλ) θαη νπζηαζηηθά αλαπαξάγεη ηνπο φξνπο ηεο θνηλσληθήο αληζφηεηαο.. Χο αληίινγνο πξνηείλεηαη ε γελίθεπζε ηεο πξαθηηθήο ησλ δίγισζζσλ εθπαηδεπηηθψλ ιεηηνπξγψλ θαη ε αλάδεημε ησλ πνιηηηζκηθψλ δηαθνξεηηθνηήησλ ψζηε λα ακβιπλζνχλ νη αληηζέζεηο κεηαμχ ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ θαη ηνπ νκνηνγελνχο εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο Δπηδξάζεηο ζηελ νηθηζηηθή αλάπηπμε Ο νηθνλνκηθφο θαη θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ έρεη επηπηψζεηο θαη ζηνλ ηξφπν πνπ εκθαλίδεηαη ε νηθηζηηθή ζπγθέληξσζε ησλ κεηαλαζηώλ. Ο φξνο ghetto ραξαθηεξίδεη ηελ ζπγθέληξσζε κεηνλνηήησλ ζε έλα αζηηθφ πεξηβάιινλ πνπ ζπλήζσο είλαη ππνβαζκηζκέλν θαη έρεη θζελή ζηέγε. Ζ επηινγή ηνπ ghetto σο ηφπνο θαηνηθίαο είλαη ζπλήζσο δεδνκέλε 152 θαζψο εθεί ε θνηλφηεηα ησλ αιινδαπψλ βξίζθεη αιιειεγγχε κέζα ζην δίθηπν νηθνγέλεηαο θαη γλσζηψλ. Σα ghetto είλαη «νκνγελείο πεξηνρέο» θαη κηθξνθνηλσλίεο, πόιεηο κέζα ζηελ πόιε. Σν θαηλφκελν απηφ είλαη πνιχ εθηεηακέλν ζηηο δπηηθνεπξσπατθέο πφιεηο ( π.ρ πξνάζηηα ηνπ Παξηζηνχ) φπνπ ππάξρεη έληνλε ηαμηθή πφισζε. ηελ Διιάδα αλ θαη ππάξρεη κηα ηάζε ζπγθέληξσζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζε ππνβαζκηζκέλεο πεξηνρέο κε θζελφηεξν θφζηνο ζηέγαζεο δελ ππάξρνπλ ζαθείο ηνκέο ζηηο πεξηνρέο θαηνίθεζεο ησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ 153 αθφκε θαη γηα ηνλ γεγελή πιεζπζκφ. Απηφ νθείιεηαη ελ κέξεη θαη ζην θαηλφκελν 149 «Μεηαλάζηεο, Ραηζηζκφο θαη Ξελνθνβία. Απφ ηε ζεσξία ζηε Πξάμε», Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γελεηάο, Δπηκέιεηα Γ.Κηηζηάθεο 150 Οκνίσο ππνζεκείσζε «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή», Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν 152 «Αζήλα Δμέιημε Πνιενδνκία-Μεηαθνξέο», Γ.αξεγηάλλε, Δθδφζεηο πκκεηξία, Αζήλα «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε», Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε

70 χπαξμεο ζπιάθσλ θηψρεηαο αθφκε θαη ζε πινχζηεο πεξηνρέο. πγθεθξηκέλα παξαηεξψληαο ην θαηλφκελν κφλν ζηελ Αηηηθή, παξαηεξείηαη κεγάιε ζπγθέληξσζε αιινδαπψλ κεηαλαζηψλ θαη καχξσλ απφ ηνλ αγξνηηθφ Νφην ζηε «κεηαβαηηθή» δψλε ηεο πφιεο ησλ Αζελψλ, θπξίσο ζηελ πεξηνρή ηεο Οκφλνηαο θαη γχξσ απφ απηήλ (Πιαηεία Βάζεο, Μεηαμνπξγείν, Κνισλφο, Γθάδη) αιιά θαη ζε άιιεο πεξηνρέο ηνπ δήκνπ Αζελαίσλ κε πξνυπάξρνληα δίθηπα κεηαλαζηψλ (Κπςέιε, Ακπειφθεπνη, Παηήζηα). Σν θέληξν ηεο Αζήλαο φληαο ζε εγθαηάιεηςε πνιιά ρξφληα πξηλ απφ ηελ έιεπζε ησλ κεηαλαζηψλ, πξφζθεξε ζηνπο κεηαλάζηεο θζελή ζηέγαζε ζην αξρηθφ δηάζηεκα ηεο παξακνλήο ηνπο ζε ππνβαζκηζκέλα μελνδνρεία. Δπίζεο ηα πάξθα, νη ζηδεξνδξνκηθνί ζηαζκνί θαη ηα άδεηα λενθιαζηθά ζπίηηα πξνζθέξνληαλ σο θαηαθχγηα ζε άζηεγνπο ιαζξνκεηαλάζηεο εηδηθά ηελ δεθαεηία ηνπ Σν θαηλφκελν ησλ άζηεγσλ ιαζξνκεηαλαζηψλ ζηηο πεξηνρέο ηνπ θέληξνπ πεξηνξηδφηαλ κφλν κε καδηθέο επηρεηξήζεηο «ζθνχπα» ηεο Αζηπλνκίαο θαη απειάζεηο κε πξνζσξηλφ φκσο απνηέιεζκα. Μεηξήζηκα ζηνηρεία γηα ην πνζνζηφ ησλ άζηεγσλ κεηαλαζηψλ δελ ππάξρνπλ γηα ηελ Διιάδα. Δίλαη γεγνλφο φκσο φηη θαηά ηελ πξνεηνηκαζία γηα ηελ Οιπκπηάδα ηνπ 2004 πξαγκαηνπνηήζεθαλ δξάζεηο εμπγίαλζεο ηνπ ηζηνξηθνχ θέληξνπ θαζψο θαη άιιεο δξάζεηο αλαπαιαίσζεο θηηξίσλ θαη πνιενδνκηθψλ παξεκβάζεσλ νη νπνίεο πεξηφξηζαλ ηελ εκθαλή ηνπιάρηζηνλ παξάλνκε ζηέγαζε ησλ κεηαλαζηψλ. Δπηπξφζζεηα, ε ζπγθέληξσζε ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ ζην θέληξν ηεο Αζήλαο, εηδηθά ην πξψην δηάζηεκα ηεο δηακνλήο ηνπο, είρε θπξίσο πξνζσξηλφ ραξαθηήξα πξηλ δηαζθνξπηζηνχλ ζε άιιεο ζπλνηθίεο, ρσξίο απηφ λα αλαηξεί θαη ηελ κεγάιε κφληκε παξνπζία ησλ αιινδαπψλ ζηηο ζπλνηθίεο ηνπ δήκνπ Αζελαίσλ ιφγσ ησλ θζελψλ ελνηθίσλ, ησλ πνιιψλ αλνίθηαζησλ δηακεξηζκάησλ θαη θζελψλ ππνγείσλ αιιά θαη ησλ πξνυπάξρνλησλ δηθηχσλ κεηαλαζηψλ ζηελ πεξηνρή. Άιιεο πεξηνρέο ζηηο νπνίεο έρνπκε ζπγθέληξσζε θπξίσο, ηνπ αιβαληθνχ πιεζπζκνχ, είλαη ζε άιιεο ππνβαζκηζκέλεο ζπλνηθίεο ηεο Αηηηθήο φπσο ην Μελίδη, ηα Ληφζηα, Αηγάιεσ, Πεξηζηέξη θαη ζηελ αγξνηναζηηθή πεξηνρή ησλ Μεζνγείσλ 154. Δηδηθά ζε απηήλ ηελ πεξηνρή ηεο Αλαηνιηθήο Αηηηθήο παξαηεξείηαη κεγάιε ζπγθέληξσζε Αιβαλψλ δηφηη ην αξβαλίηηθν ζηνηρείν ήηαλ απφ παιαηφηεξα εθεί ηζρπξφ θαη ππάξρνπλ αθφκε γισζζηθνί δεζκνί. Ζ αγξνηηθή παξαγσγή θαη ε κεγάιε νηθνδνκηθή δξαζηεξηφηεηα ηεο πεξηνρήο πξνζθέξεη πνιιέο επθαηξίεο εξγαζίαο ζηνπο νηθνλνκηθνχο κεηαλάζηεο. Παξαηεξείηαη φκσο λα θαηνηθνχλ κεηαλάζηεο θαη ζε άιιεο πεξηνρέο ηεο Αηηηθήο θαη ζε φινπο ηνπο Γήκνπο ηεο Αζήλαο, θαζψο πξνηηκνχλ απηνί λα θαηνηθνχλ θνληά ζηηο πεξηνρέο πνπ εξγάδνληαη 154 «Ζ εγθιεκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαηψλ ζηελ Διιάδα. Εεηήκαηα ζεσξίαο θαη αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο, Βαζίιεο Καξχδεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα

71 (νηθνδνκνηερληθά έξγα, νηθηαθέο θαη ηνπξηζηηθέο ππεξεζίεο θ.ά). πλέπεηα απηνχ, ε δηαζπνξά κεηαλαζηψλ αθφκε θαη ζε πεξηνρέο πνπ ζεσξνχληαη πινχζηεο. Γπζηπρψο ε απνπζία πνιενδνκηθνχ ζρεδηαζκνχ γηα ηελ νηθηζηηθή αλάπηπμε ησλ πφιεσλ ηεο Διιάδνο, δεκηνπξγεί ηεξάζηηεο δπζθνιίεο ζηελ εθαξκνγή λέσλ ρσξνηαμηθψλ ξπζκίζεσλ. Δπνκέλσο, κεγάιεο παξεκβάζεηο ζηνλ ηξφπν ζπγθέληξσζεο ησλ κεηαλαζηψλ δελ κπνξνχλ λα γίλνπλ. Σν ζεηηθφ είλαη φηη δελ έρεη δεκηνπξγεζεί ηνπιάρηζηνλ εθηεηακέλα ην επξσπατθφ θαηλφκελν ηεο γθεηνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ Δπηδξάζεηο ζηελ εγθιεκαηηθόηεηα θαη ην ζσθξνληζηηθό ζύζηεκα Ζ αληηκεηψπηζε ηεο κεηαλάζηεπζεο σο «ηζηνξηθό αηύρεκα» θαη «ν εζηθφο παληθφο» γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο ζηελ θνηλσληθή επεκεξία νδεγεί ζηελ «εγθιεκαηνπνίεζε» ηεο κεηαλαζηεπηηθήο θνηλφηεηαο (Β.Καξχδεο) 155. Λφγσ ηεο απνπζίαο ελδειερψλ εκπεξηθψλ κειεηψλ γηα ηελ ζπκκεηνρή ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ εγθιεκαηηθφηεηα, νη κχζνη θαη νη πξνθαηαιήςεηο γηα ηε ζρέζε κεηαλάζηεπζεο θαη εγθιεκαηηθφηεηαο παξέρνπλ ηζρπξή επηρεηξεκαηνινγία ζηηο δεκφζηεο πνιηηηθέο θαη πξαθηηθέο - πνπ εληζρχνληαη θαη δηαρένληαη απφ ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο- θαη δηακνξθψλνπλ ηελ θνηλή γλψκε θαη ηελ πνιηηηθή ζπκπεξηθνξά. Πεξίνδνη απμεκέλεο κεηαλάζηεπζεο ηζηνξηθά πξνθαινχλ «εζληθό ζπλαγεξκό» θαη δηάρπηα ππνηηκεηηθά ζηεξεφηππα γηα ηνπο λενεηζεξρζέληεο, ηδηαίηεξα θαηά ηε δηάξθεηα νηθνλνκηθήο χθεζεο ή εζληθψλ θξίζεσλ 156. Γηα παξάδεηγκα κεηά ην ρηχπεκα ηεο 11 εο επηεκβξίνπ, μέζπαζε έλα αλνξζνινγηθφ θχκα επηζεηηθφηεηαο θαη βίαο ελαληίνλ εηδηθά ησλ κνπζνπικαληθψλ πιεζπζκψλ ζηηο Ζ.Π.Α, ιφγσ ηεο ζχλδεζήο ηνπο κε ηελ ηξνκνθξαηία. ε θάζε πεξίπησζε φηαλ ε άθημε ησλ κεηαλαζηψλ ζε κία ρψξα είλαη καδηθή θαη αηθλίδηα θαη δηαθέξνπλ ζεκαληηθά απφ ηνλ γεγελή πιεζπζκφ ζε πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά φπσο ε ζξεζθεία, ε γιψζζα, ν θαηλφηππνο θαη ε πεξηνρή θαηαγσγήο, δεκηνπξγείηαη ςπρνινγία άκπλαο ζηνλ γεγελή πιεζπζκφ. Ζ αληηκεηψπηζε φκσο ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαη πξνζθπγηθνχ θαηλνκέλνπ «σο πξφβιεκα δεκφζηαο ηάμεο θαη εζσηεξηθήο 155 «Γηαηί ηνπο κηζνχκε *Έιιελεο Αιβαλνί * Γηαηί καο κηζνχλ», Ρεπνξηάδ Γήκεηξα Κξνπζηάιιε, Δθεκεξίδα ην Βήκα, 10/10/2004, Debunking the myth of immigrant criminality: Imprisonment among first and second generation young men, by R.Rumbaut, R.Gonzalers, G.Komaie, C.Morgan, University of California, Irvine, 1/6/2006, Migration Information Source,

72 αζθάιεηαο» 157 θαη ε αζηπλνκηθή ινγηθή εμππεξεηεί θαηά βάζε πνιηηηθέο ζθνπηκφηεηεο ζηε κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη απνηειεί εκπφδην ζηε δηακφξθσζε εληαμηαθψλ πνιηηηθψλ. Σν «κνληέιν ηεο αγνξάο» ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο ηνπ H.Entorf (2000) 158, ζπκπεξηιακβάλεη ζηα «έκκεζα θνηλσληθά θόζηε» ηελ παξάκεηξν ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο ησλ κεηαλαζηψλ. χκθσλα κε ηελ ζεσξία, νη παξάλνκνη κεηαλάζηεο είλαη θπξίσο άλδξεο θαη λένη ζε ειηθία. Ζ θνηλσληθή νκάδα ησλ λεαξψλ αλδξψλ είλαη ε πην «ελεξγή» απφ φιεο ηηο πιεζπζκηαθέο νκάδεο θαη ν φξνο «ελεξγφο» αλαθέξεηαη ζε φιεο ηηο δξαζηεξηφηεηεο λφκηκεο θαη παξάλνκεο. Οη ζηαηηζηηθέο αλαιχζεηο απνδεηθλχνπλ φηη ε θνηλσληθή νκάδα ησλ λεαξψλ αλδξψλ έρνπλ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ εγθιεκαηηθφηεηαο, αζρέηνπ εζληθφηεηαο. Άιιε έξεπλα ησλ H.Entrof θαη Spengler (2000) απέδεημε κηα ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε γηα ηελ εγθιεκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Γεξκαλία. Απνδεηθλχεηαη φηη ε θνηλσληθή νκάδα ησλ λεαξψλ αλδξψλ θαη θπξίσο ησλ αλέξγσλ παξνπζηάδεη πςειά πνζνζηά εγθιεκαηηθφηεηαο. Χζηφζν, νη αιινδαπνί ζηελ Γεξκαλία θαίλεηαη πσο δηαπξάηηνπλ εγθιήκαηα θπξίσο γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο. Γηα εγθιήκαηα θαηά ηνπ αηφκνπ δελ θαίλεηαη λα ππάξρεη εκθαλήο έλδεημε φηη ε ζπκπεξηθνξά ησλ αιινδαπψλ ζηελ Γεξκαλία είλαη δηαθνξεηηθή απφ ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ Γεξκαλψλ ζηελ Γεξκαλία. πλεπψο νη αιεζηλνί ιφγνη γηα ηα πςειφηεξα πνζνζηά εγθιεκαηηθφηεηαο δελ κπνξνχλ λα ζπλαρζνχλ κφλν απφ ηε θχζε ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο αιιά θαη απφ ηε δηαθνξεηηθή λνκηθή θαη θνηλσληθή αληηκεηψπηζε ησλ κεηαλαζηψλ. Γειαδή, «αθφκε θαη αλ παξαδερηνχκε φηη γηα κεξηθέο θαηεγνξίεο παξαβάζεσλ ν κεηαλαζηεπηηθφο πιεζπζκφο έρεη κεγαιχηεξα πνζνζηά εγθιεκαηηθφηεηαο απφ ηνλ εγρψξην, απηφ νθείιεηαη ιηγφηεξν ζηε ζπλζήθε ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη πεξηζζφηεξν ζηε κεγαιχηεξε πεξηζσξηνπνίεζε ηνπ πξψηνπ» (Ν.Μνπδέιεο) 159. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα 160 νη Ζ.Π.Α, ζηηο νπνίεο ε επνρή ηεο 157 «Ζ εγθιεκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα. Εεηήκαηα ζεσξίαο θαη αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο», Βαζίιεο Καξχδεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα Rational Migration Policy should tolerate non-zero illegal migration flows: Lessons from modeling the market for illegal migration, Horst Entorf, September 2000, IZA DP No 199, «Πνηνο θνβάηαη ηνπο κεηαλάζηεο;», Ν.Μνπδέιεο, Δθεκεξίδα ην Βήκα, 7/7/2002, Debunking the myth of immigrant criminality: Imprisonment among first and second generation young men, by R.Rumbaut, R.Gonzalers, G.Komaie, C.Morgan, University of California, Irvine, 1/6/2006, Migration Information Source,

73 καδηθήο κεηαλάζηεπζεο ηελ δεθαεηία ηνπ 1990 ζπλέπεζε κε ηελ επνρή ηεο καδηθήο θπιάθηζεο, εηδηθά αηφκσλ λεαξήο ειηθίαο κε πνιχ ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Σν πνζνζηφ θπιάθηζεο ζηηο Ζ.Π.Α έγηλε ην πην πςειφ ζηνλ θφζκν. Μφλν ζηελ Καιηθφξληα, ππάξρνπλ νη πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη ζε θπιαθή ζηνλ θφζκν εθηφο απφ ηελ Κίλα. χκθσλα κε ην Τπνπξγείν Γηθαηνζχλεο γηα ην έηνο 2005 ππνινγίδεηαη ν πιεζπζκφο ζηηο θπιαθέο ζηα 2,2 εθαηνκκχξηα θαη ε κεγαιχηεξε πιεηνςεθία είλαη λεαξνί άλδξεο κεηαμχ 18 θαη 39 εηψλ. Σν θαηλφκελν απηφ ήηαλ απνηέιεζκα κηαο ζθιεξήο αληηκεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο πνπ ραξαθηήξηδε φια ηα επίπεδα εμνπζίαο, απφ ηα ρακειφηεξα επίπεδα έσο θαη ηα πςειφηεξα. ε δήισζή ηνπ ζηηο 15/5/2006 ν λπλ πξφεδξνο ησλ Ζ.Π.Α, George Bush είπε πσο «ε παξάλνκε κεηαλάζηεπζε πηέδεη ην δεκόζην εθπαηδεπηηθό ζύζηεκα θαη ηα λνζνθνκεία, απνξξνθά θξαηηθά ρξήκαηα θαη θέξλεη ην έγθιεκα ζηηο θνηλόηεηέο καο». Ζ εκπεηξηθή έξεπλα φκσο απνδεηθλχεη φηη ηα πνζνζηά θπιάθηζεο ησλ λέσλ κεηαλαζηψλ είλαη πνιχ ρακειά αθφκε θαη ζε εθείλνπο κε πνιχ ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Αληίζεηα απμάλεηαη ζεκαληηθά ζε εθείλνπο πνπ γελλήζεθαλ ζηελ Ακεξηθή θαη ηε δεχηεξε γεληά ηα πνζνζηά θπιάθηζεο απμάλνληαη δξακαηηθά, εηδηθά γηα εθείλνπο κε πνιχ ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν. Οπφηε κπνξεί λα ζπλαρζεί απφ ηα παξαπάλσ φηη ηα απμεκέλα πνζνζηά εγθιεκαηηθφηεηαο ηνπο πιεζπζκνχο απηνχο πξνέξρνληαη απφ ηε θνηλσληθή πεξηζσξηνπνίεζε θαη απνθιεηζκό απηψλ. Άιιε έξεπλα 161 Πνιχ ζεκαληηθφο είλαη θαη ν ξφινο ησλ Μ.Μ.Δ ζηελ αξλεηηθή κεηαζηξνθή ηεο θνηλήο γλψκεο πξνο ηνπο κεηαλάζηεο θαη ηε δαηκνλνπνίεζή ηνπο. ηελ Διιάδα, ηα Μ.Μ.Δ ζπλέβαιαλ ζεκαληηθά ζηελ αξλεηηθή ζηεξενηππηθή απεηθφληζε ηνπ αιινδαπνχ κεηαλάζηε θαη ζηε δηακφξθσζε ηεο ζπζρέηηζεο 162 (ιαζξν)κεηαλάζηεπζεεγθιεκαηηθφηεηα. Ζ παγίσζε αξλεηηθψλ ραξαθηεξηζκψλ ησλ κεηαλαζηψλ σο δξαζηψλ εγθιεκαηηθψλ ελεξγεηψλ (αθφκε θαη φηαλ νη δξάζηεο ήηαλ άγλσζηνη) ζηα ειεθηξνληθά θαη έληππα κέζα, εθηφο απφ ηε δεκηνπξγία θιίκαηνο ηξφκνπ, ελίζρπζε ηνλ ππνβφζθνληα ξαηζηζκφ ησλ Διιήλσλ. Οη έξεπλεο ηεο θνηλήο γλψκεο εηδηθά ηε δεθαεηία ηνπ 1990 ζηελ Διιάδα, ζε πνιχ πςειά πνζνζηά (70-80%) ζεσξνχζαλ ππεχζπλνπο ηνπο αιινδαπνχο γηα ηελ αχμεζε ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο 163. Σέηνηα πςειά 161 Why are immigrants incarceration rates so low? Evidence on selective immigration, deterrence and deportation., K.Butcher (Federal Reserve Bank of Chicago), A.morrison (Rutgers University), February 2006, «Ζ εγθιεκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα. Εεηήκαηα ζεσξίαο θαη αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο», Βαζίιεο Καξχδεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα Οκνίσο ππνζεκ

74 πνζνζηά δελ παξνπζηάδνληαη κφλν ζηελ Διιάδα αιιά θαη ζε άιιεο επξσπατθέο ρψξεο. Δζληθή δεκνζθφπεζε 164 ζηελ Ηζπαλία ην 2002, απνθάιπςε φηη ην 60% ησλ εξσηεζέλησλ πίζηεπαλ πσο ε παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ ήηαλ ε αηηία γηα ηελ αχμεζε ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο. Παξφκνηα απνηειέζκαηα είρε θαη έξεπλα ζηελ Ηηαιία φπνπ ην 57% ησλ Ηηαιψλ ζπκθψλεζε φηη ε παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ απμάλεη ηελ εγθιεκαηηθφηεηα θαη ηελ θνηλσληθή αληζνξξνπία. Σα επξσπατθά Μ.Μ.Δ νκνίσο εληζρχνπλ ηηο ηάζεηο απηέο. ηελ λφηηα Ηηαιία ην 78% ησλ ηίηισλ πνπ αθνξνχζαλ ηελ κεηαλάζηεπζε ζρεηίδνληαλ κε ηελ εγθιεκαηηθφηεηα θαη ηα ηειενπηηθά ξεπνξηάδ ζε πνζνζηφ 57% αλαθέξνληαλ ζηελ κεηαλάζηεπζε θαη ηε ζρέζε ηεο κε ηελ εγθιεκαηηθφηεηα. Πέξα απφ ηηο θνηλσληθέο ζηάζεηο πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ εηθφλα ηνπ ζχηεκεηαλάζηε, ε εηθφλα απηή εληζρχεηαη θαη κε ηηο πνιηηηθέο θαη δηνηθεηηθέο πξαθηηθέο πνπ αθνξνχλ ηε δηαρείξηζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ πιεζπζκψλ. Γηα παξάδεηγκα ζηελ Διιάδα ε αζηπλνκία ειέγρεη πνζνζηηαία ηνπο κεηαλάζηεο δεθαπέληε θνξέο πεξηζζφηεξν απφ ηνπο Έιιελεο πνιίηεο, κε απνηέιεζκα ηελ απνθάιπςε πεξηζζφηεξσλ δξαζηψλ. Δπίζεο πνιιά απφ ηα αδηθήκαηα πνπ δηαπξάηηνπλ νη κεηαλάζηεο έρνπλ λα θάλνπλ κε ηε δηαθίλεζε λαξθσηηθψλ, ηελ εθκεηάιιεπζε θαη γεληθά παξάλνκεο εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Οη κεηαλάζηεο θαηεγνξνχκελνη πξνθπιαθίδνληαη πνιχ επθνιφηεξα απφ ηνπο Διιελεο θξίλνληαη επθνιφηεξα έλνρνη απφ ηα δηθαζηήξηα θαη ζπρλά ηνπο επηβάιινληαη βαξχηεξεο πνηλέο ζε παξφκνηεο πεξηπηψζεηο (Β.Καξχδεο) 165. Πνιιέο θνξέο ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο αδπλακίαο ηνπο, νη θαηεγνξνχκελνη αιινδαπνί δελ εθπξνζσπνχληαη ζηηο δίθεο κε δπλαηή λνκηθή ππεξάζπηζε, κε απνηέιεζκα λα θαηαδηθάδνληαη, λα κελ κπνξνχλ πνιιέο θνξέο λα εμαγνξάζνπλ ηελ επηβαιιφκελε πνηλή (φηαλ απηή είλαη εμαγνξάζηκε) θαη λα θπιαθίδνληαη. Πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί ην γεγνλφο απηφ, ην ππνπξγείν Γηθαηνζχλεο είρε δειψζεη πσο ζα μεθηλνχζε δηαπξαγκαηεχζεηο κε ηελ αιβαληθή θπβέξλεζε πξνθεηκέλνπ λα ρξεκαηνδνηήζεη ηελ αλέγεξζε θπιαθήο γηα λα απνζπκθνξεζνχλ νη ειιεληθέο θπιαθέο, θαζψο ζχκθσλα θαη κε δήισζε ηνπ Τπνπξγνχ Γηθαηνζχλεο 166 ην 40% ησλ 164 Debunking the myth of immigrant criminality: Imprisonment among first and second generation young men, by R.Rumbaut, R.Gonzalers, G.Komaie, C.Morgan, University of California, Irvine, 1/6/2006, Migration Information Source, «Γηαηί ηνπο κηζνχκε *Έιιελεο Αιβαλνί * Γηαηί καο κηζνχλ», Ρεπνξηάδ Γήκεηξα Κξνπζηάιιε, Δθεκεξίδα ην Βήκα, 10/10/2004, Αγφξεπζε ηνπ Τπνπξγνχ Γηθαηνζχλεο επη εξψηεζεο βνπιεπηψλ ηεο αληηπνιίηεπζεο ζηε Βνπιή, 74

75 θξαηνπκέλσλ είλαη αιινδαπνί, ε πιεηνλφηεηα ησλ νπνίσλ έρεη αιβαληθή ππεθνφηεηα. Σελ πξνεγνχκελε δεθαεηία, πξνέθπςε φηη ην πςειφ πνζνζηφ ησλ αιινδαπψλ θξαηνπκέλσλ ζηηο ειιεληθέο θπιαθέο δελ είλαη ηεθκήξην ηδηαίηεξα απμεκέλεο εγθιεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο απφ ηνπο εγθαηεζηεκέλνπο αιινδαπνχο ζηελ ρψξα θαη ηα πνζνζηά ησλ αιινδαπψλ ζην ζχλνιν ησλ θξαηνπκέλσλ ήηαλ θαη πξηλ απφ ηε καδηθή αχμεζε ησλ ιαζξνκεηαλαζηψλ πςειά 167. Δπίζεο απζηεξέο πνηλέο επηβάιινληαη ζηνπο αιινδαπνχο θαηεγνξνχκελνπο ζε αδηθήκαηα ζρεηηθά κε ηα λαξθσηηθά θαη ηελ κεηαλάζηεπζε. Δπηπιένλ ε πξνζσξηλή θξάηεζε επηβάιιεηαη ζπρλά ζε αιινδαπνχο θαη εηδηθά ιαζξνκεηαλάζηεο θαηεγνξνχκελνπο. Όινη απηνί νη ιφγνη πξνθαινχλ αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ αιινδαπψλ ζηνλ πιεζπζκφ ησλ ζσθξνληζηηθψλ ηδξπκάησλ. ΓΕΝΙΚΟ ΣΑΣΙΣΙΚΟ ΠΙΝΑΚΑ ΚΡΑΣΟΤΜΕΝΩΝ ΠΟΙΝΩΝ ( ) (Κατά την 1 η Ιανοσαρίοσ εκάστοσ έτοσς) α/α 1/1/1999 1/1/2000 1/1/2001 1/1/ Χωρητικότητα τωv φσλακώv Αριθμός τωv κρατoσμέvωv Aριθμός τωv σπoδίκωv Αριθμός τωv αλλoδαπώv κρατoσμέvωv Αριθμός τωv γσvαικώv κρατoσμέvωv Αριθμός τωv αvηλίκωv κρατoσμέvωv Αριθμός τωv παραβατώv τoσ vόμoσ περί vαρκωτικώv (Πεγή : ηζηνζειίδα ηνπ Τπνπξγείνπ Γηθαηνζχλεο) 167 «Ζ εγθιεκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα. Εεηήκαηα ζεσξίαο θαη αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο», Βαζίιεο Καξχδεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα

76 Απφ ηνλ παξαπάλσ πίλαθα, πξνθχπηεη φηη ε ζπκκεηνρή ησλ αιινδαπψλ θξαηνπκέλσλ ζην ζχλνιν ησλ θξαηνπκέλσλ είλαη ζην 46%. Δπίζεο κεγάιν πνζνζηφ θξαηνπκέλσλ ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία θξαηείηαη γηα αδηθήκαηα ζρεηηθά κε λαξθσηηθά. ε παιαηφηεξε έξεπλα, 168 παξαηεξήζεθε επίζεο φηη ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξνπνίεζεο φζνλ αθνξά ηελ εζληθφηεηα ησλ δξαζηψλ. Απφ ηελ παξαπάλσ έξεπλα γηα ηελ δεθαεηία ηνπ 1990, δηαπηζηψζεθε φηη ην 70% ησλ εγθιεκάησλ αλζξσπνθηνλίαο, ιεζηείαο θαη βηαζκνχ πνπ δηαπξάρηεθαλ απφ κεηαλάζηεο, πξνεξρφηαλ απφ αιβαλνχο δξάζηεο. Δπίζεο νη αλήιηθνη αιβαλνί κνλνπσινχλ ην πεδίν ηεο εκθαλνχο παξαβαηηθφηεηαο ησλ αιινδαπψλ αλειίθσλ ζηε ρψξα. Ρνπκάλνη, Γηνπγθνζιάβνη θαη Βνχιγαξνη ππεξεθπξνζσπνχληαη ζηηο θινπέο θαη ιηγφηεξν ζην έγθιεκα ηεο ιεζηείαο. Οη εζληθφηεηεο ησλ Φηιηππηλέδσλ, Αηγππηίσλ, Αθξηθαλψλ θαη Πνισλψλ είλαη κεδακηλή. Ζ εμέηαζε ησλ παξαπάλσ, νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα φηη ε έξεπλα ησλ επηπηψζεσλ ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ εγθιεκαηηθφηεηα πξέπεη λα ζηεξίδεηαη ζηελ εμέηαζε φισλ ησλ πνηνηηθψλ θαη πνζνηηθψλ ζηνηρείσλ. Δπίζεο είλαη αλάγθε πξνθεηκέλνπ λα κεησζεί ε ιεγφκελε εγθιεκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ε ηδηαίηεξε πξνζνρή ζε εληαμηαθέο πνιηηηθέο εηδηθά ηεο δεχηεξεο γεληάο ησλ κεηαλαζηψλ πνπ ζχκθσλα κε ηηο έξεπλεο ζε ρψξεο κε ηέηνηνπ είδνπο πξνεγνχκελν (Ζ.Π.Α) είλαη θαη ε πην επάισηεο γηα ηελ εθδήισζε παξαβαηηθψλ πξάμεσλ ιφγσ ηεο θνηλσληθήο απνκφλσζεο θαη πεξηζσξηνπνίεζεο πνπ πθίζηαληαη. Ο πξψηνο δεκφζηνο ρψξνο ζηνλ νπνίν γίλεηαη εθαξκνγή ησλ εληαμηαθψλ πνιηηηθψλ είλαη ην δεκφζην ζρνιείν. 168 Οκνίσο ππνζεκ,156 76

77 3. ΜΔΛΔΣΗ ΠΔΡΙΠΣΧΗ ΓΗΜΟΤ ΠΣΔΛΔΟΤ ΝΟΜΟ ΜΑΓΝΗΙΑ-ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑ ΘΔΑΛΙΑ 3.1 Γεληθά νηθνλνκηθά ζηνηρεία Πεξηθέξεηαο Θεζζαιίαο Δγγεγξακκέλε αλεξγία ζην λνκό Μαγλεζίαο χκθσλα κε ηα ζηνηρεία 169 ηνπ Π.Α.Δ.Π Α.Δ, ην έηνο 2002 ε πεξηθέξεηα Θεζζαιίαο θαηαηαζζφηαλ ζηελ 10 ε ζέζε, αληηζηνηρψληαο ζην 88,8% ηνπ κέζνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ, θαη ζηελ 4 ε ζέζε κε βάζε ην πνζνζηφ αλεξγίαο ζην ζχλνιν ησλ 13 πεξηθεξεηψλ (10,2 % ην 2003). Απνηειεί κηα θαηεμνρήλ αγξνηηθή Πεξηθέξεηα. Σν πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα ζην Πεξηθεξεηαθφ Πξντφλ ην έηνο 2002 ήηαλ ην δεχηεξν πςειφηεξν (16,3%) κεηαμχ ησλ Πεξηθεξεηψλ, κεηά ηελ πεξηθέξεηα Αλαηνιηθήο Μαθεδνλίαο θαη Θξάθεο (16,9%). Όζνλ αθνξά ην είδνο ηεο απαζρφιεζεο, ε αλαινγία ησλ απηναπαζρνινύκελσλ κε πιήξεο σξάξην θηάλεη ην 35,6% ζην ζύλνιν ηεο απαζρόιεζεο, θαη εηδηθά νη απηναπαζρνινύκελνη άλδξεο (ιόγσ ηεο κεγάιεο αλάπηπμεο ηνπ πξσηνγελνύο ηνκέα) αληηπξνζσπεύνπλ ην 44,4% ηνπ ζπλφινπ ησλ απαζρνινπκέλσλ, κεηά ηηο Πεξηθέξεηεο Πεινπνλλήζνπ (47,3%) θαη Ηνλίσλ Νήζσλ (45,2%). Τςειή επίζεο είλαη ε αλαινγία ησλ βνεζψλ πιήξνπο απαζρφιεζεο ζηελ νηθνγελεηαθή επηρείξεζε (11,4%) ζην ζχλνινησλ απαζρνινπκέλσλ, ελψ αληηζέησο ε απαζρφιεζε πιήξνπο θαη ανξίζηνπ ρξφλνπ εκθαλίδεη ηε δεχηεξε ρακειφηεξε αλαινγία (40,4%) ζην ζχλνιν ηεο Πεξηθεξεηαθήο απαζρφιεζεο, κεηά ηελ Πεξηθέξεηα Πεινπνλλήζνπ (38,3%). Η πξνζσξηλή απαζρόιεζε εκθαλίδεη κεγαιύηεξε αλαινγία ζηελ Πεξηθέξεηα ζπγθξηηηθά κε ην ζχλνιν ηεο ρψξαο, ιόγσ ησλ αλαγθώλ επνρηαθήο απαζρόιεζεο ζηηο αγξνηηθέο εθκεηαιιεύζεηο. Ζ κεξηθή απαζρόιεζε θαηαγξάθεη κηθξό πνζνζηό ηεο γπλαηθείαο απαζρφιεζεο ελψ είλαη ακειεηέα ζην ζχλνιν ηεο αλδξηθήο. ηελ Πεξηθέξεηα Θεζζαιίαο θαηά ηελ θαηαλνκή ησλ απαζρνινχκελσλ αλά επαγγεικαηηθή θαηεγνξία (κνλνςήθηα θαηεγνξία) παξαηεξείηαη πνιχ κεγάινο αξηζκφο αηφκσλ πνπ απαζρνινχληαη ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα (γεσξγία θαη θηελνηξνθία) θαζψο θαη κε ηηο ηερληθέο εξγαζίεο (ηερλίηεο). 169 «Δπεηεξίδα αγνξάο εξγαζίαο-πεξηθέξεηεο θαη Ννκνί 2005», Π.Α.Δ.Π Α.Δ, Αζήλα

78 Πίλαθαο 8 Καηαλνκή απαζρνινπκέλσλ ζηελ Πεξηθέξεηα Θεζζαιίαο αλά επαγγεικαηηθή θαηεγνξία 2004, β ηξίκελν Γηνηθεηέο θαη δηεπζπληέο Δπηζηήκνλεο, θαιιηηέρλεο Σερλνιόγνη Τπάιιεινη γξαθείνπ Τπεξεζίεο, πσιεηέο Γεσξγνί, θηελνηξόθνη Σερλίηεο Υεηξηζηέο Αλεηδίθεπηνη εξγάηεο Με δπλάκελνη λα θαηαηαγνύλ ύλνιν (Πεγή :ΠΑΔΠ Α.Δ, 2005) Όζνλ αθνξά ηελ αλεξγία ζηελ Πεξηθέξεηα Θεζζαιίαο, απηή θαηαηάζζεηαη ηέηαξηε ζχκθσλα κε ηνλ πιεζπζκφ εξγάζηκεο ειηθίαο θαη πέκπηε ζχκθσλα κε ηνλ αξηζκφ ησλ αλέξγσλ ην 2004 (παξαηεξείηε πηψζε απφ ην 2003). Σν 2004 είρε ην δέθαηε πςειόηεξν πνζνζηό αλεξγίαο γηα ηνπο άλδξεο (5,9%) ελώ γηα ηηο γπλαίθεο ην όγδνν πςειόηεξν πνζνζηό αλεξγίαο (16,3%). ην ζχλνιν ησλ αλέξγσλ ηεο πεξηθέξεηαο είρε ην φγδνν πςειφηεξν πνζνζηφ (10,2%). Δπίζεο είρε ην δεχηεξν πςειφηεξν πνζνζηφ καθξνρξφληαο αλεξγίαο γηα ην ζχλνιν ησλ αλέξγσλ ηεο πεξηθέξεηαο (70,3%). Σν πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ αλδξψλ είλαη ρακειφηεξν ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ρψξαο ελψ ην πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ γπλαηθψλ είλαη φζν πεξίπνπ θαη ην πνζνζηφ αλεξγίαο ησλ γπλαηθψλ ζην ζχλνιν ηεο ρψξαο. Σα πνζνζηά καθξνρξόληαο αλεξγίαο είλαη πςειόηεξα ησλ αληηζηνίρσλ πνζνζηώλ γηα ην ζύλνιν ηεο ρώξαο. ηελ ειηθηαθή νκάδα εηψλ αληηκεησπίδνληαη πςειφηεξα ηνπ κέζνπ φξνπ πνζνζηά ελψ γηα ηα άηνκα εηψλ ην πνζνζηφ αλεξγίαο είλαη ζρεδφλ ίζν ηνπ αληίζηνηρνπ πνζνζηνχ γηα ην ζχλνιν ηεο ρψξαο. πλεπώο ην κεγαιύηεξν πξόβιεκα ηεο πεξηθέξεηαο Θεζζαιίαο είλαη ην πξόβιεκα ηεο δηάξθεηαο ηεο αλεξγίαο. Όζνλ αθνξά ηελ εγγεγξακκέλε αλεξγία ζην Ννκφ Μαγλεζίαο, ζε απηφλ ζπγθεληξψλεηαη ην 1,7% ηνπ ζπλφινπ ησλ εγγεγξακκέλσλ αλέξγσλ ηεο ρψξαο. Σνλ 78

79 Απξίιην ηνπ 2005 είραλ θαηαγξαθεί ζηνλ ΟΑΔΓ άλεξγνη θαη ππήξρε ζρεηηθή κείσζε απφ ηηο θαηαγξαθέο ηνπ 2004 (9.713). πλεπψο ζε έλα έηνο ε αλεξγία κεηψζεθε θαηά 8%. Ζ Μαγλεζία θαηαηάζζεηαη 8 ε σο πξνο ηνλ πιεζπζκφ ηεο θαη 11 ε σο πξνο ην κέγεζνο ηεο εγγεγξακκέλεο αλεξγίαο. Όπσο θαίλεηαη απφ ηα ζηνηρεία, ν λνκφο Μαγλεζίαο πιήηηεηαη επηφηεξα απφ ηελ αλεξγία ζε ζρέζε κε άιινπο λνκνχο. ην ζχλνιν ησλ εγγεγξακκέλσλ αλέξγσλ ηνπ λνκνχ νη γπλαίθεο άλεξγεο εκθαλίδνπλ ηδηαίηεξα πςειφ πνζνζηφ (72%). Πίλαθαο 9 ΔΓΓΔΓΡΑΜΜΔΝΗ ΑΝΔΡΓΙΑ ΣΟ ΝΟΜΟ ΜΑΓΝΗΙΑ ΑΠΡΙΛΙΟ 2005 ΦΤΛΟ ΔΓΓΔΓΡΑΜΜΔΝΟΙ ΑΝΔΡΓΟΙ ΑΝΣΡΔ ,93% ΓΤΝΑΙΚΔ ,07% ΤΝΟΛΟ ,00% (Πεγή: ΟΑΔΓ Δπεμεξγαζία ΠΑΔΠ Α.Δ) % 3.2 ηαηηζηηθά ζηνηρεία κεηαλαζηώλ ζην Ννκό Μαγλεζίαο χκθσλα κε ζηνηρεία απφ ηελ απνγξαθή ηνπ 2001 (ΔΤΔ), ζηνλ Ννκφ Μαγλεζίαο θαηά ην έηνο 1998, νη κεηαλάζηεο ήηαλ ελψ ην 2001 ήηαλ Απηφ ζεκαίλεη φηη ε αλαινγία κεηαλάζηε αλά 1000 θαηνίθνπο ην 1998 ήηαλ 35.21% ελψ ην 2001 έθηαζε ην 64,97%. Δπίζεο ην εχξνο ζπκκεηνρήο Διιήλσλ θαη αιινδαπψλ ειηθίαο 14 θαη άλσ θαηά ην έηνο 2001, είλαη ζηελ πεξίπησζε ησλ ειιήλσλ 3,9% ελψ ζηνπο αιινδαπνχο 11,7%. Σν πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ ησλ ειιήλσλ θαη ησλ αιινδαπψλ δηακνξθψζεθε σο εμήο: Πίλαθαο 10 πκκεηνρή αιινδαπώλ θαη ειιήλσλ ζην εξγαηηθό δπλακηθό ζην Ννκό Μαγλεζίαο ΑΛΛΟΓΑΠΟΙ ΔΛΛΗΝΔ ΑΛΛΟΓΑΠΟΙ ΔΛΛΗΝΔ ΑΛΛΟΓΑΠΟΙ ΔΛΛΗΝΔ ΑΛΛΟΓΑΠΟΙ ΔΛΛΗΝΔ 68,9 51,9 76,0 49,8 64,3 50,5 71,9 48 (Πεγή : Ληαλφο, 2003) Απφ ηα ζηνηρεία απηά κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, ζην λνκφ Μαγλεζίαο έρεη απμεζεί ζεκαληηθά ν πιεζπζκφο ησλ κεηαλαζηψλ. Δπίζεο είλαη θπξίσο λεαληθήο ειηθίαο θαη έρνπλ πςειφ πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ. Σν πςειφ απηφ πνζνζηφ κπνξεί λα αηηηνινγεζεί απφ ηνλ εθηεηακέλν αγξνηηθφ ηνκέα ηεο πεξηνρήο, ζηνλ νπνίν απαζρνινχληαη θπξίσο νη κεηαλάζηεο αιιά 79

80 θαη ζηνλ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ (ηνπξηζκφο) θαη ζηηο θαηαζθεπέο (νηθνδνκνηερληθά έξγα). 3.3 Γεληθά ζηνηρεία γηα ηνλ Γήκν Πηειενύ Ο Πηειεφο είλαη έλαο νηθηζκφο ζηελ ΝΑ πεξηνρή ηνπ λνκνχ Μαγλεζίαο. Πξφθεηηαη γηα παξαζαιάζζηα πεξηνρή. Ο Πηειεφο απέρεη απφ ηελ Αζήλα 280 ρικ, απφ ην Βφιν 60 ρικ θαη απφ ηνλ Αικπξφ, ηελ θνληηλφηεξε θσκφπνιε 26 ρικ. Απνηειεί έδξα ηνπ νκψλπκνπ δήκν κε ζπλνιηθφ πιεζπζκφ θαηνίθνπο εθ ησλ νπνίσλ νη θαηνηθνχλ ζηνλ νηθηζκφ ηνπ Πηειενχ. Οη θάηνηθνη αζρνινχληαη θπξίσο κε ηελ αιηεία θαη ηε γεσξγία, ηδηαίηεξα κε ηελ θαιιηέξγεηα ηεο ειηάο θαη ηελ εμαγσγή ηνπ ειαηφιαδνπ. Ζ θαιιηέξγεηα ηεο ειηάο είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλε κε ηελ ηζηνξία θαη ηελ νηθνλνκία ηεο πεξηνρήο αθνχ απνηεινχζε κνλνθαιιηέξγεηα απφ ηα πξψηα ρξφληα ίδξπζεο ηνπ νηθηζκνχ. Πεξίπνπ ην 80% ηνπ πιεζπζκνχ εμαζθεί ην επάγγεικα ηνπ αγξφηε, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ζε απηνχο θαη ησλ ζπληαμηνχρσλ απφ άιια Σακεία, φπσο ΟΓΑ, ΣΒΔ, ΗΚΑ, ΓΖΜΟΗΟΤ, ΣΡΑΣΟΤ. Έλα κηθξφ κέξνο ησλ θαηνίθσλ αζρνιείηαη παξάιιεια κε ηελ αιηεία θαη ηνλ ηνπξηζκφ. Μηθξφηεξνο αξηζκφο απαζρνιείηαη ζε ηνπηθά εξγνζηάζηα (ΠΑΚΟ Πειαζγίαο Φζηψηηδαο), ραξηνβηνκεραλία ζηελ πεξηνρή Αικπξνχ, Υαιπβνπξγηθή, ΔΛΗ (αινπκίλην), ΛΟΤΛΖ (αιεπξνβηνκεραλία) θαη ζε εηαηξεία απνπεξάησζεο ηεο Δζληθήο Οδνχ Αζελψλ-Θεζζαινλίθεο. Ο ελ ιφγσ Γήκνο ζπζηήζεθε ζχκθσλα κε ην άξζξν 1 ην Ν.2539/1997 «Η.Καπνδίζηξηαο» θαη απνηειείηαη απφ ηηο πξψελ Κνηλφηεηεο Πηειενχ Αγίσλ Θενδψξσλ θαη Αρηιιείνπ, νη νπνίεο ζήκεξα κε ηνλ αλσηέξσ λφκν νλνκάδνληαη δεκνηηθά δηακεξίζκαηα. Έδξα ηνπ Γήκνπ έρεη νξηζηεί ν νηθηζκφο Πηειεφο. χκθσλα κε ηελ ηειεπηαία απνγξαθή ην 2001, ν πιεζπζκφο ηνπ δήκνπ δηακνξθψλεηαη σο εμήο: 80

81 Πίλαθαο 11 ΚΑΣΑΝΟΜΗ ΣΟΤ ΠΛΗΘΤΜΟΤ ΣΟΤ ΓΗΜΟΤ ΠΣΔΛΔΟΤ ΑΝΑ ΟΙΚΙΜΟ ΟΙΚΙΜΟ ΑΝΓΡΔ ΓΤΝΑΙΚΔ ΤΝΟΛΟ ΑΥΙΛΛΔΙΟ ΑΓΙΟ ΓΗΜΗΣΡΙΟ ΤΝΟΛΟ ΑΓΙΟΙ ΘΔΟΓΧΡΟΙ ΠΣΔΛΔΟ ΚΑΡΑΒΟΣΑΚΙ ΛΔΙΥΟΤΡΑ ΠΗΓΑΓΙ ΑΓΙΑ ΜΑΡΙΝΑ ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΟΛΟΙ ΛΟΤΣΡΟ ΓΑΤΡΙΑΝΟΙ ΤΝΟΛΟ ΓΔΝΙΚΟ ΤΝΟΛΟ ΓΗΜΟΤ (Πεγή : Γήκνο Πηειενχ) Ο αλσηέξσ πιεζπζκφο θαηά ηελ θαινθαηξηλή πεξίνδν πεξίπνπ δηπιαζηάδεηαη κε ηελ πξνζέιεπζε ησλ παξαζεξηζηψλ θαη ησλ ηδηνθηεηψλ ησλ εμνρηθψλ θαηνηθηψλ πνπ ππάξρνπλ δηαζθνξπηζκέλα ζηελ δηνηθεηηθή παξαζαιάζζηα πεξηθέξεηα ηνπ Γήκνπ. ρεηηθά κε ηνλ αξηζκφ ησλ αιινδαπψλ ζηελ πεξηνρή έρνπκε λα παξαηεξήζνπκε φηη ππνινγίδνληαη γχξσ ζηνπο 600 (λφκηκνη θαη παξάλνκνη), θαη εδξεχνπλ κφληκα ζηνλ Γήκν. 81

82 3.4 Έξεπλα πεδίνπ ζηηο ηνπηθέο δηνηθεηηθέο αξρέο Απφ ηνλ αξκφδην ππάιιειν γηα ζέκαηα κεηαλάζηεπζεο ηνπ δήκνπ Πηειενχ θαη απφ ηνλ ππάιιειν ηνπ ηνπηθνχ Κέληξνπ Δμππεξέηεζεο Αιινδαπψλ ζπκπιεξψζεθαλ απφ έλα εξσηεκαηνιφγην αληίζηνηρα. Σν εξσηεκαηνιφγην πνπ κνηξάζηεθε είρε 27 εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ 170. Σν πεξηερφκελν ησλ εξσηήζεσλ αθνξνχζε ηα δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ησλ αιινδαπψλ, ηηο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ηηο παξερφκελεο δηνηθεηηθέο ππεξεζίεο, ηνλ ηξφπν λνκηκνπνίεζεο αιιά θαη γεληθέο εξσηήζεηο θνηλσληθνχ ραξαθηήξα. ρεηηθά κε ην δήηεκα ησλ κεηαλαζηψλ, κεγαιχηεξε γλψζε θαη εκπεηξία ηεο θαηάζηαζεο είρε ν ππάιιεινο ηνπ Κ.Δ.Π, θαζψο ήηαλ ν αξκφδηνο ππάιιεινο γηα ηνλ έιεγρν θαη απνζηνιή ησλ δηθαηνινγεηηθψλ ρνξήγεζεο αδεηψλ παξακνλήο ησλ κεηαλαζηψλ ηεο πεξηνρήο ζηε Γεληθή Γηεχζπλζε Πεξηθέξεηαο- Γηεχζπλζε Αζηηθήο Καηάζηαζεο Αιινδαπψλ θαη Μεηαλαζηψλ - Σκήκα Αζηηθήο Καηάζηαζεο Αιινδαπψλ θαη Μεηαλαζηψλ ζηνλ Βφιν. Σα έγγξαθα απηά απνζηέιινληαη απφ ηνλ Βφιν ζηελ Πεξηθέξεηα Θεζζαιίαο, πνπ εδξεχεη ζηελ Λάξηζα, ζηελ αξκφδηα Δπηηξνπή Μεηαλάζηεπζεο. Ο ππάιιεινο ηνπ ηνπηθνχ ΚΔΠ ειέγρεη αλ ηα ζηνηρεία ηνπ θαθέινπ είλαη απηά πνπ νξίδεη ν λφκνο. ε κεξηθέο πεξηπηψζεηο απνζηέιιεη ηνλ θάθειν ζην Σκήκα Αζηηθήο Καηάζηαζεο Αιινδαπψλ θαη Μεηαλαζηψλ ζηνλ Βφιν, αθφκε θαη ζε πεξηπηψζεηο πνπ ηα ζηνηρεία είλαη ειιηπή. πλήζσο απηφ γίλεηαη κεηά απφ πίεζε είηε απφ ηελ πιεπξά ησλ κεηαλαζηψλ είηε απφ ηνπο δηθεγφξνπο ηνπο. Ο ππάιιεινο δηεγήζεθε πεξηζηαηηθφ, ζην νπνίν δηθεγφξνο εθκεηαιιεπφκελνο ηελ αλάγθε ησλ κεηαλαζηψλ γηα λνκηκνπνίεζε, ηνπο έπεηζε πσο κε ειιηπή δηθαηνινγεηηθά ζα εγθξηλφηαλ ε άδεηα παξακνλήο ηνπο. Σειηθψο ην αίηεκα ηνπο απνξξίθζεθε απφ ηελ Δπηηξνπή Μεηαλάζηεπζεο θαη νη κεηαλάζηεο εθκπζηεξεχζεθαλ ζηνλ ππάιιειν φηη ν δηθεγφξνο ηνπο απέζπαζε επξψ. Άιια πξνβιήκαηα πνπ αλέθεξε ν ππάιιεινο εθηφο εξσηεκαηνινγίνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ζπλέληεπμεο, ήηαλ ε πξνζθφκηζε πνιιψλ πιαζηψλ δηθαηνινγεηηθψλ. Όζν αθνξά ηελ ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ (βιέπε Παξάξηεκα), νη απαληήζεηο θαη ησλ δχν ππαιιήισλ ζπκθσλνχζαλ κεηαμχ ηνπο. Ο αξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ ππνινγίδεηαη γχξσ ζηνπο 200 λφκηκνπο θαη 200 παξάλνκνπο. Ο αξηζκφο απηφο κεγαιψλεη ηηο πεξηφδνπο πνπ απμάλνληαη νη αγξνηηθέο εξγαζίεο, δειαδή ηελ επνρή ηεο απνθνκηδήο ηεο ειηάο κεηαμχ Οθησβξίνπ θαη Φεβξνπαξίνπ. Κπξίσο είλαη αιβαληθήο θαη βνπιγαξηθήο ππεθνφηεηαο νη κεηαλάζηεο ηεο πεξηνρήο. Οη ειηθίεο ηνπο θπκαίλνληαη απφ 17 έσο 50 εηψλ κε κέζε ειηθία ηα έηε. Σν θπξίαξρν θχιν είλαη 170 Βιέπε Παξάξηεκα 82

83 ην αλδξηθφ θαη ε πιεηνςεθία ηνπο είλαη απφθνηηνη πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο. Ζ θχξηα απαζρφιεζή ηνπο είλαη ζηελ αγξνηηθή παξαγσγή σο αγξνηνεξγάηεο ελψ έλα κηθξφηεξν πνζνζηφ αζρνιείηαη ζε νηθνδνκηθέο εξγαζίεο. Σα παηδηά ηνπο είλαη κηθξήο ειηθίαο απφ 5 έσο 15 εηψλ. Καη νη δχν ππάιιεινη ηζρπξίδνληαη φηη νη κεηαλάζηεο πνπ δηακέλνπλ ρξφληα ζηνλ ηφπν κφληκα, είλαη λνκηκνπνηεκέλνη θαηά ην 95%. ε πξνεγνχκελεο λνκηκνπνηήζεηο, λνκηκνπνηήζεθαλ γχξσ ζηνπο 200 κεηαλάζηεο. Καηά ηε δηαδηθαζία ηεο λνκηκνπνίεζεο ε ελεκέξσζε γηλφηαλ απφ ηνπο ππαιιήινπο ηνπ Γήκνπ κε εηδηθά έληππα κεηαθξαζκέλα ζηε γιψζζα ηνπο. Σψξα ζηηο ζπλαιιαγέο ηνπο κε ηνπο κεηαλάζηεο δελ ππάξρεη θάπνην πξφβιεκα, θαζψο νη πεξηζζφηεξνη κηινχλ θαιά ηα ειιεληθά. Σελ δεθαεηία ηνπ 1990, εηδηθά ζην πξψην θχκα κεηαλαζηψλ ππήξρε κεγάιν πξφβιεκα επηθνηλσλίαο. Όζνλ αθνξά ηελ αξηηφηεηα θαη ηελ εηνηκφηεηα ησλ δηνηθεηηθψλ ππεξεζηψλ ηνπ δήκνπ λα εμππεξεηήζνπλ ηνπο κεηαλάζηεο θαη νη δχν ππάιιεινη ζεσξνχλ φηη δελ ππήξραλ πξνβιήκαηα. Δπίζεο ε λέα παξάηαζε πνπ δφζεθε γηα ηε λνκηκνπνίεζε ησλ κεηαλαζηψλ, ζχκθσλα κε ηνλ Ν.3386/2005, δεκηνχξγεζε ηηο πξνυπνζέζεηο γηα λέεο αηηήζεηο θαη νη κεηαλάζηεο «έζπεπζαλ λα θαηαζέζνπλ δηθαηνινγεηηθά». Σπρφλ λένη κεηαλάζηεο ζα κπνξνχζαλ λα πάλε ζηελ πεξηνρή κέζσ ηεο δηαδηθαζίαο κεηάθιεζεο 171 (ηεο πξνεγνχκελεο αίηεζεο εξγνδνηψλ ηεο πεξηνρήο γηα ηελ πξφζιεςε ππεθφσλ ηξίησλ ρσξψλ), αιιά απηφ δελ έρεη ζπκβεί θαζψο ε δήηεζε εξγαζίαο θαιχπηεηαη ζε θάζε πεξίπησζε. Κάπνηα ηδηαίηεξε πξφβιεςε γηα ηνπο παξάλνκνπο κεηαλάζηεο δελ ππάξρεη θαη νη αζηπλνκηθνί έιεγρνη πνπ γίλνληαλ ηελ πξνεγνχκελε δεθαεηία έρνπλ ζηακαηήζεη. Όζν αθνξά ηηο ππεξεζίεο πνπ δεηνχλ νη κεηαλάζηεο απφ ην Γήκν θαη ην ΚΔΠ, πεξηνξίδνληαη ζηελ ππνβνιή δηθαηνινγεηηθψλ γηα ηελ αλαλέσζε ηεο άδεηαο παξακνλήο ηνπο. Δηδηθφ γξαθείν γηα ηνπο κεηαλάζηεο δελ ππάξρεη θαη αζρνινχληαη νη ελ ιφγσ δχν ππάιιεινη απνθιεηζηηθά. Παξαβαηηθφηεηα κεηαλαζηψλ δελ αλαθέξζεθε αθφκε θαη γηα ηελ πξνεγνχκελε δεθαεηία. Σα πξψηα ρξφληα κφλν νη παξάλνκνη κεηαλάζηεο θξχβνληαλ ζε μέλεο ηδηνθηεζίεο θαη ππήξρε θάπνηνο θφβνο εθ κέξνπο ησλ ληφπησλ ζηε ζέα άγλσζησλ αλζξψπσλ. Άιινη θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο αλέθεξαλ φηη πνιινί έδηλαλ δνπιεηά ζε απηνχο πξνθεηκέλνπ λα βεβαησζνχλ φηη ιφγσ θηψρεηαο δελ ζα πξνβνχλ ζε θινπέο θαη δηαξξήμεηο. Όζνλ αθνξά ηελ θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ, ζεσξείηαη φηη απηή βαίλεη θαιψο θαη φηη πιένλ ηα ζηέθηα είλαη θνηλά (θπξίσο ζηελ πιαηεία ηνπ Γήκνπ). Μεηά απφ πξνθνξηθή παξαηήξεζε φηη ε παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ πεξηνξίδεηαη θπξίσο ζηα ζθαιηά ηνπ Γήκνπ θαη φρη ζηηο θαθεηέξηεο καδί κε ηνπο άιινπο θαηνίθνπο, απαληήζεθε φηη νη 171 ζχκθσλα κε ηηο δηαηάμεηο ηνπ Ν.3386/2005 άξζξα 14,15,16 83

84 κεηαλάζηεο δελ θάζνληαη ζε κεγάιν πνζνζηφ ζε καγαδηά «γηα λα κελ μνδέςνπλ ρξήκαηα». ηελ πεξηνρή δελ ππάξρνπλ αιινδαπνί κε επηρεηξήζεηο παξά κφλν ειεχζεξνη επαγγεικαηίεο πνπ αζρνινχληαη κε ηερληθέο θαη νηθνδνκηθέο εξγαζίεο. ρεηηθά κε ηε ζπκπεξηθνξά ησλ Διιήλσλ πξνο ηνπο κεηαλάζηεο, δειψζεθε φηη πξνο ηνπο κφληκνπο κεηαλάζηεο ε ζπκπεξηθνξά είλαη πνιχ θαιή. Δπηθπιαθηηθφηεηα δείρλνπλ νη ληφπηνη πξνο ηνπο επνρηαθνχο εξγάηεο. ηε ζπλέρεηα αλαθέξζεθε ε χπαξμε δηθηχσλ κεηαμχ ησλ κεηαλαζηψλ δηφηη «νη ίδηνη πνπ πήγαλ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 90 ελεκέξσζαλ γηα ηε θαιή ζπκπεξηθνξά ησλ ληφπησλ ηνπο νκνεζλείο ηνπο θαη μαλαπήγαλ». Σέινο ζρεηηθά κε ην πξνζσξηλφ ή κφληκν ηεο παξακνλήο ησλ κεηαλαζηψλ ζεσξείηαη φηη νη λφκηκνη ζα παξακείλνπλ ζηνλ ηφπν θαη ζηελ ρψξα. 3.5 Έξεπλα πεδίνπ ζηνπο αγξόηεο θαη ηνπο γεσπόλνπο. ηελ πεξηθέξεηα ηεο πξψελ θνηλφηεηαο Πηειενχ, δξαζηεξηνπνηνχληαη πιήζνο ζπιιφγσλ θαη ζπλεηαηξηζκψλ πνπ έρνπλ σο έξγν ηνπο ηελ πξνψζεζε ηεο αγξνηηθήο παξαγσγήο (Διαηνπξγηθφο Πηζησηηθφο πλεηαηξηζκφο Πηειενχ), ηελ πξνζηαζία ηεο αιηείαο θαη ηηο αγξνηνπξηζηηθέο δξαζηεξηφηεηεο. Τπάξρεη ζπλεπψο παξάδνζε ζπκκεηνρήο ησλ θαηνίθσλ ζηηο απνθάζεηο ηεο αλάπηπμεο ηεο πεξηνρήο. Θεσξήζεθε ρξήζηκν ην εξσηεκαηνιφγην πνπ αθνξνχζε ηηο νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηνλ ηφπν, λα απαληεζεί απφ ηνπο θαιιηεξγεηέο θαη γεσπφλνπο ηεο πεξηνρήο. πγθεθξηκέλα, ηα εξσηεκαηνιφγηα απαληήζεθαλ απφ 22 αγξφηεο πνπ παξαθνινπζνχζαλ ην επηέκβξε ηνπ 2006, ην «Βξαρπρξφλην Πξφγξακκα Καηάξηηζεο- Πηζηνπνηεκέλα Πνηνηηθά Πξντφληα-Βηνινγηθή Καιιηέξγεηα» ην νπνίν νξγαλψζεθε απφ ηνλ Δθπαηδεπηηθφ Οξγαληζκφ Γήκεηξα θαη ην Ο.Γ.Δ.Δ.Κ.Α (Οξγαληζκφο Γεσξγηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο Αγξνηψλ, επνπηεπφκελνο θνξέαο ηνπ Τπνπξγείνπ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο). Δπίζεο ζπκπιήξσζε ην εξσηεκαηνιφγην ε ππάιιεινο ηνπ Ο.Γ.Δ.Δ.ΚΑ, γεσπφλνο ζηελ εηδηθφηεηα θαη εθπαηδεχηξηα ζην ζεκηλάξην φπσο επίζεο θαη 2 ειεχζεξνη - επαγγεικαηίεο γεσπφλνη ηεο πεξηνρήο. πλνιηθά ζπκπιεξψζεθαλ 25 εξσηεκαηνιφγηα κε 5 εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ 172. ηελ πξψηε εξψηεζε πνπ αθνξνχζε αλ ζα κπνξνχζαλ λα αλαδεηήζνπλ εξγαζία θαη άιινη κεηαλάζηεο ζηελ πεξηνρή, ε πιεηνςεθία απάληεζε αξλεηηθά. Οη γεσπφλνη ηεο πεξηνρήο απάληεζαλ φηη ππάξρεη θνξεζκφο πηα ζηε δήηεζε εξγαζίαο θαη φηη θάπνηα ζηηγκή ίζσο θαη νη ήδε 172 Βιέπε Παξάξηεκα 84

85 ππάξρνληεο ζηελ πεξηνρή κεηαλάζηεο λα έρνπλ πξφβιεκα λα βξνπλ εξγαζία. Απφ ηνπο 22 αγξφηεο 4 απάληεζαλ ζεηηθά θαη παξαηεξήζεθε φηη επνρηαθά ζα κπνξνχζαλ λα εξγαζηνχλ θαη άιινη αιινδαπνί αγξνηνεξγάηεο. Ζ πιεηνςεθία επηζεκαίλεη φηη νη πεξηζζφηεξνη κεηαλάζηεο δνπιεχνπλ αλαζθάιηζηνη. Μεξηθνί ππνζηήξημαλ φηη νη κεηαλάζηεο είλαη αζθαιηζκέλνη θαη άιινη απάληεζαλ νπδέηεξα «κεξηθνί λαη, κεξηθνί φρη». Παξαηεξήζεθε φηη φζνη εξγάδνληαη σο αγξνηνεξγάηεο απηναζθαιίδνληαη ζηνλ ΟΓΑ, αιιά δελ αλαθέξζεθε ην χςνο ηνπ κεξνθάκαηνπ κε ή ρσξίο αζθάιηζε. Έλαο αγξφηεο παξαηήξεζε φηη γεληθά γηα φινπο ηνπο εξγαδφκελνπο ζηελ επαξρία ε απαζρφιεζε ζηηο νηθνδνκνηερληθέο εξγαζίεο θαη ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα είλαη ειιηπψο θαιπκκέλε αζθαιηζηηθά. Δπίζεο φζνλ αθνξά ηε ζπκβνιή ηεο εξγαζίαο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ αγξνηηθή παξαγσγή θαη αλάπηπμε, ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ζεσξεί φηη είλαη ζεκαληηθή. Τπήξμαλ κεξηθέο κφλν αληηξξήζεηο ζρεηηθά κε ηελ πνηφηεηα ηεο εξγαζίαο ηνπο. Δπίζεο επηζεκάλζεθε φηη νη ππάξρνπζεο δεκνγξαθηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο ζηελ χπαηζξν (ειάρηζηνη λεαξήο ειηθίαο αγξφηεο θαη θπξίσο αγξνηηθφο πιεζπζκφο γεξφλησλ) αιιά θαη ε άξλεζε ησλ λέσλ ειιήλσλ λα εξγαζηνχλ ζηε γεσξγία θαη θηελνηξνθία θάλεη ηελ παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ αλαγθαία, δηφηη πξφθεηηαη «γηα λέα άηνκα θαη παξαγσγηθά». ηελ ππνζεηηθή εξψηεζε ηεο απνπζίαο ησλ κεηαλαζηψλ απφ ηελ πεξηνρή, ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ αγξνηψλ απάληεζε φηη ζα ππάξμνπλ πξνβιήκαηα ζηελ αγξνηηθή παξαγσγή. Δπηζεκάλζεθε απφ νξηζκέλνπο φηη ίζσο απηφ λα ήηαλ θάηη παξνδηθφ θαη ζα μαλαεξρφηαλ ε ηζνξξνπία κέζσ λέσλ ηερλνινγηψλ ή κέζσ ηεο εξγαζίαο ησλ γεγελψλ. Δπίζεο παξαηεξήζεθε φηη ε απνπζία ησλ κεηαλαζηψλ ζα πξνθαιέζεη αχμεζε ζην θφζηνο παξαγσγήο θαζψο ηα εκεξνκίζζηα ζα απμεζνχλ. ηηο αξλεηηθέο απαληήζεηο παξαηεξήζεθε φηη δελ ζα ππάξμεη δπζιεηηνπξγία ζηελ παξαγσγή γηαηί νη θελέο ζέζεηο εξγαζίαο ζα θαιπθζνχλ απφ έιιελεο αγξνηνεξγάηεο πνπ ηψξα είλαη άλεξγνη. Ζ αιήζεηα είλαη φηη δηαπηζηψζεθε απφ πξνζσπηθή έξεπλα φηη νη έιιελεο εξγάηεο δελ εξγάδνληαη γηαηί ζεσξνχλ ην εκεξνκίζζην πνιχ ρακειφ. Σν εκεξνκίζζην είλαη κελ ρακειφ αιιά θαη πξηλ ηελ έιεπζε ησλ κεηαλαζηψλ ήηαλ εμίζνπ ρακειφ. Πεξηζζφηεξν ζεσξψ φηη είλαη θαη κηα πξφθαζε δηθαηνινγίαο. ηελ εξψηεζε «πνηνη έθαλαλ πξηλ ηελ έιεπζε ησλ κεηαλαζηψλ ηηο αγξνηηθέο εξγαζίεο» ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία απάληεζε πσο ηηο έθαλαλ νη ίδηνη νη ηδηνθηήηεο, ή ληφπηνη εξγάηεο ή εξγάηεο πεξηζηαζηαθνί απφ νξεηλά ρσξηά ή αζίγγαλνη. Δπίζεο θνηηεηέο, καζεηέο, ζπληαμηνχρνη θαη γπλαίθεο ηεο πεξηνρήο ζπκκεηείραλ πην ελεξγά Σέινο, ζεκαληηθή ήηαλ ε παξαηήξεζε κηαο αγξφηηζζαο πσο παιαηφηεξα πνπ αλαιάκβαλαλ νη ίδηνη νη θαιιηεξγεηέο λα θέξνπλ εηο πέξαο ηηο εξγαζίεο ηνπο, 85

86 απαηηνχληαλ κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα εξγαζίαο κε απνηέιεζκα λα ράλεηαη έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηεο παξαγσγήο. Δπνκέλσο κπνξνχκε λα ζπκπεξάλνπκε φηη ε παξνπζία ησλ θζελψλ εξγαηηθψλ ρεξηψλ σθέιεζε φρη κφλν ηνπο κεγαινθηεκαηίεο αιιά θαη ηνπο κηθξνθαιιηεξγεηέο πνπ αλαγθάδνληαλ λα εξγάδνληαη νηθνγελεηαθψο ζηηο θαιιηέξγεηέο ηνπο. πκπεξαζκαηηθά αλαθέξεηαη φηη ππήξμε κεγάιν ελδηαθέξνλ εθ κέξνπο ησλ αγξνηψλ γηα ην ζέκα ηεο κεηαλάζηεπζεο θαη φηη ε πιεηνςεθία είλαη ζεηηθή πξνο ηελ παξνπζία απηψλ, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη δελ ππάξρεη πξνβιεκαηηζκφο γηα ηελ απαζρφιεζε ησλ γεγελψλ αγξνηνεξγαηψλ αιιά θαη γηα ην κέιινλ ηεο γεσξγίαο θαη θηελνηξνθίαο ζηελ Διιάδα πνπ κεηά ην ηέινο ησλ επηδνηήζεσλ ζχκθσλα κε ηε λέα Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή, νη θαιιηεξγεηέο ζα πξέπεη λα ζηξαθνχλ ζε λέεο θαιιηέξγεηεο θαη λένπο ηξφπνπο δηάζεζεο ηνπ πξντφληνο ηνπο. Αιιαγή ζην πξντφλ παξαγσγήο ζεκαίλεη θαη αιιαγή ζηνλ ηξφπν παξαγσγήο θαη ππάξρεη πξνβιεκαηηζκφο ζην θαηά πφζν ζα κπνξνχλ λα απαζρνινχληαη φινη νη αιινδαπνί εξγάηεο ζηηο λέεο θαιιηέξγεηεο. Απηφο ν πξνβιεκαηηζκφο θπξίσο αθνξά ηελ κνλνθαιιηέξγεηα βάκβαθνο θαη ηνκάηαο θαη φρη ηε κνλνθαιιηέξγεηα ηεο ειηάο. 3.6 Έξεπλα πεδίνπ ζηνλ εθπαηδεπηηθό πιεζπζκό (δάζθαινη-θαζεγεηέο, καζεηέο δεκνηηθνύ -γπκλαζίνπ-ιπθείνπ) Ζ πξψελ θνηλφηεηα Πηειενχ δηαζέηεη παηδηθφ ζηαζκφ, λεπηαγσγείν, δεκνηηθφ ζρνιείν, γπκλάζην θαη εληαίν ιχθεην. Μνηξάζηεθαλ εξσηεκαηνιφγηα κε εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ κε 16 εξσηήζεηο ζηνπο δαζθάινπο θαη θαζεγεηέο ησλ ζρνιείσλ θαη εξσηεκαηνιφγηα κε 13 εξσηήζεηο θιεηζηνχ ηχπνπ ζε έιιελεο θαη αιινδαπνχο καζεηέο. Όζνλ αθνξά ην δηδαθηηθφ πξνζσπηθφ, ζπλνιηθά απαληήζεθαλ 3 εξσηεκαηνιφγηα απφ ηνπο δαζθάινπο ηνπ δεκνηηθνχ ζρνιείνπ θαη 6 απφ ηνπο θαζεγεηέο ηνπ γπκλαζίνπιπθείνπ. Οη δάζθαινη ηνπ δεκνηηθνχ αλέθεξαλ φηη ην 30-40% ησλ καζεηψλ ζηηο ηάμεηο ηνπο είλαη αιινδαπνί καζεηέο. Σα θξηηήξηα έληαμεο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζηηο ηάμεηο είλαη κφλν ε ειηθία. Ζ πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ απηψλ θνηηά θαλνληθά θαη φινη γλσξίδνπλ ηελ ειιεληθή γιψζζα. Τπάξρνπλ φκσο θαη αξθεηέο πεξηπηψζεηο παηδηψλ πνπ δελ θνηηνχλ νιφθιεξε ηε ζρνιηθή ρξνληά ιφγσ ησλ κεηαθηλήζεσλ ησλ γνλέσλ ηνπο ζε άιιεο αγξνηηθέο πεξηνρέο πξνο αλαδήηεζε εξγαζίαο. εκεηψλεηαη φηη απηέο νη πεξηπηψζεηο είλαη θπξίσο νηθνγέλεηεο βνπιγαξηθήο ππεθνφηεηαο (αζίγγαλνη). Σν κεγαιχηεξν πξφβιεκα ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ είλαη «ε θαηαλφεζε ηεο γιψζζαο» θαη 86

87 δείρλνπλ ηδηαίηεξν πξφβιεκα ζην κάζεκα ησλ λέσλ ειιεληθψλ. ην δήηεκα ηεο παξνρήο βνεζεηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ ππνδνκψλ ζην ζέκα ηεο γιψζζαο, 2 δάζθαινη απάληεζαλ ζεηηθά θαη έλαο αξλεηηθά. Παξαηεξείηαη λα ππάξρνπλ ηάμεηο ππνδνρήο γηα ηνπο αιινδαπνχο καζεηέο ηελ κία ρξνληά θαη ηελ επφκελε λα κελ ππάξρνπλ ιφγσ γξαθεηνθξαηηθψλ πξνβιεκάησλ ή ιφγσ ξπζκίζεσλ ηνπ λφκνπ γηα ζπγθεθξηκέλν αξηζκφ καζεηψλ. Ζ λέα ζρνιηθή ρξνληά μεθίλεζε κε κεγάιεο απεξγηαθέο θηλεηνπνηήζεηο ζην ρψξν ησλ δαζθάισλ κε απνηέιεζκα ηα ζρνιεία λα ππνιεηηνπξγνχλ. Σν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ραξαθηεξίζηεθε «κέηξην». Δπίζεο, απαληήζεθε πσο γλσξίδνπλ νη δάζθαινη ηνπο γνλείο ησλ καζεηψλ θαη δείρλνπλ ελδηαθέξνλ γηα ηελ πξφνδφ ηνπο, αλ θαη έλαο δάζθαινο απάληεζε πσο ζπάληα ελδηαθέξνληαη νη γνλείο γηα ηηο ζρνιηθέο επηδφζεηο ησλ παηδηψλ ηνπο. Δδψ έρνπκε λα παξαηεξήζνπκε φηη ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε ζηελ ζπκπεξηθνξά ησλ γνλέσλ κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ εζλνηήησλ. Οη γνλείο αιβαληθήο ππεθνφηεηαο θαη νη γνλείο βνπιγαξηθήο ππεθνφηεηαο πνπ κέλνπλ κφληκα ζηελ πεξηνρή θαη έρνπλ αξθεηά ρξφληα δηακνλήο ελδηαθέξνληαη γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο. Αληίζεηα νη κεηαλάζηεο πνπ δελ κέλνπλ κφληκα θαη κεηαθηλνχληαη ζε δηάθνξεο αγξνηηθέο πεξηνρέο δείρλνπλ ακέιεηα σο πξνο ηελ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ ηνπο. ρεηηθά κε ηελ εθδήισζε απνθιίλνπζαο ζπκπεξηθνξάο κέζα ζην ζρνιείν, νη δάζθαινη δελ έρνπλ λα παξαηεξήζνπλ θάηη ζεκαληηθφ πέξα απφ θάπνηνπο θαβγάδεο πνπ γίλνληαη ζε νκαδηθά παηρλίδηα, εηδηθά φηαλ ππάξρεη αληαγσληζκφο ή δηέλεμε κεηαμχ ησλ παηδηψλ. Δθηξνπέο φηαλ παξαηεξνχληαη νθείινληαη ζηε δηαθνξεηηθή γιψζζα πνπ δεκηνπξγεί παξεμεγήζεηο θαη ζην εμσζρνιηθφ πεξηβάιινλ πνπ πνιψλεη ηα παηδηά. Σν ζρνιηθφ πεξηβάιινλ πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη απηή ηελ θαηάζηαζε πξνζπαζεί λα γεθπξψζεη ηηο δηαθνξέο κε δηάινγν. Όζν γηα ηελ εθδήισζε ξαηζηζηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ εθ κέξνπο ησλ ειιήλσλ καζεηψλ δελ ππήξρε εληαία άπνςε. Τπνζηεξίρζεθε φηη «άιινηε έρνπλ θαη άιινηε φρη», «λαη, εθδειψλνπλ ξαηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο» θαη «φρη». ηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ παίδεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν απφ πφηε είραλ αιινδαπνχο ζπκκαζεηέο. Αιινδαπά παηδηά πνπ μεθίλεζαλ ην δεκνηηθφ καδί κε έιιελεο καζεηέο είλαη πην απνδεθηνί απφ ηνπο λενθεξκέλνπο. Ζ εξψηεζε «πψο αηζζάλνληαη ηα ειιελφπνπια απέλαληη ζε άηνκα κε δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά» ζηελ πιεηνςεθία ησλ δαζθάισλ δελ απαληήζεθε εθηφο απφ έλαλ δάζθαιν πνπ απάληεζε «ππεξνρή». ρεηηθά κε ηε ζπκκεηνρή αιινδαπψλ παηδηψλ ζε ζρνιηθέο ενξηέο απαληήζεθε πσο «λαη» ρσξίο φκσο θαλείο λα αλαθέξεη κηα δξάζε ζπκκεηνρήο ζηελ νπνία ζπκκεηέρνπλ θαη αιινδαπνί καζεηέο. Παξφκνηα ην ζρνιείν 87

88 δελ έρεη θάλεη θάπνηα εηδηθή εθδήισζε γηα αιινδαπνχο καζεηέο. Σέινο απφ ηνπο 3 δαζθάινπο ηνπ ζρνιείνπ νη 2 πηζηεχνπλ φηη ηα αιινδαπά παηδηά κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζηελ ηνπηθή θνηλσλία ελψ έλαο απάληεζε αξλεηηθά. ηε ζπλέρεηα κνηξάζηεθαλ θαη απαληήζεθαλ ζην «Γξακκαηίθεην» Γπκλάζην Λχθεην Πηειενχ εξσηεκαηνιφγηα κε 16 εξσηήζεηο αλνηθηνχ ηχπνπ ζε 6 θαζεγεηέο. Λφγσ ηεο εθεβηθήο ειηθίαο ησλ καζεηψλ, ηα θνηλσληθά ζέκαηα απαζρνινχλ ηνπο καζεηέο θαη ηνπο θαζεγεηέο. Μάιηζηα ε ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πξνθάιεο ζπδήηεζε κέζα ζηελ ηάμε γηα ην ζέκα ηεο κεηαλάζηεπζεο. Δηδηθφηεξα, ν δηεπζπληήο ηνπ ζρνιείνπ εθηφο απφ ην εξσηεκαηνιφγην αλαθέξζεθε εθηεηακέλα γηα ηα πξνβιήκαηα ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζην ζρνιείν. Πξνβιεκαηηζκνί ππήξμαλ εηδηθά ζην γεγνλφο ηεο κε χπαξμεο γηα ην ζρνιηθφ έηνο ηάμεσλ ππνδνρήο ιφγσ κε ζπκπιήξσζεο ηνπ απαξαίηεηνπ αξηζκνχ αιινδαπψλ καζεηψλ αλά ηάμε. χκθσλα κε ηελ πξνθνξηθή ζπλέληεπμε πνπ έγηλε ζηνλ δηεπζπληή ηνπ ζρνιείνπ θαηά ηα ζρνιηθά έηε θαη ππήξμαλ ηάμεηο ππνδνρήο αιινδαπψλ καζεηψλ. Απφ ηα 9 παηδηά πνπ ελεγξάθεζαλ ζηα ηκήκαηα απηά, παξαθνινχζεζαλ ηειηθψο κφλν ηα 5. Πνιιά παηδηά εγγξάθνληαη ζηηο ηάμεηο ππνδνρήο θαη δελ ηηο παξαθνινπζνχλ θαζψο ρξεζηκνπνηνχλ ην πηζηνπνηεηηθφ απηφ γηα λα βγαίλνπλ απφ ηα ζχλνξα θαη λα επηζηξέθνπλ ζηελ Διιάδα αλεκπφδηζηα. Απφ ηα 5 παηδηά πνπ παξαθνινχζεζαλ ηηο ηάμεηο ππνδνρήο, ηα 3 έκεηλαλ απφ απνπζίεο ζηε β γπκλαζίνπ. Απφ ηα παηδηά απηά κφλν ην έλα επαλαιακβάλεη ηελ ηάμε ελψ ηα άιια δχν εγθαηέιεηςαλ ην ζρνιείν. Σα ππφινηπα δχν πνπ πέξαζαλ, θνηηνχλ θαλνληθά ζηε γ γπκλαζίνπ. Οη αιινδαπνί καζεηέο ζεκεηψλεηαη φηη ηελ 1 ε ρξνληά ηεο θνίηεζήο ηνπο δελ εμεηάδνληαη ζην θηινινγηθά καζήκαηα θαη ζηα ππφινηπα εμεηάδνληαη πξνθνξηθά κε βάζε ην 8. Δπηπιένλ ηε 2 ε ρξνληά ηεο θνίηεζήο ηνπο εμεηάδνληαη ζηα θηινινγηθά καζήκαηα πξνθνξηθά κε βάζε ην 8 θαη ζηα άιια καζήκαηα γξαπηά κε βάζε ην 10.Σελ ηξέρνπζα ζρνιηθή ρξνληά ζηελ α γπκλαζίνπ είλαη κφλν 2 αιινδαπά παηδηά βνπιγαξηθήο θαηαγσγήο θαη ζχκθσλα κε ηελ Τπνπξγηθή Απφθαζε 173 δελ πξνβιέπεηαη δεκηνπξγία ηάμεο ππνδνρήο, θαζψο πξέπεη λα είλαη νη αιινδαπνί καζεηέο απφ 9 θαη πάλσ γηα λα ζπζηαζεί ηκήκα. Πξνθεηκέλνπ λα βνεζεζνχλ ηα παηδηά ζα εμεηαζηεί απφ ηνλ ζχιινγν ησλ θαζεγεηψλ, λα γίλνπλ εθηφο εθπαηδεπηηθψλ σξψλ, εζεινληηθά θξνληηζηεξηαθά καζήκαηα θάηη πνπ δελ πξνβιέπεηαη απφ ηε λνκνζεζία αιιά έγθεηηαη ζηελ θαιή ζέιεζε ησλ δηδαζθφλησλ. Δπίζεο γηλφηαλ πξνζπάζεηα λα εληαρζεί ην ζρνιείν ζην έξγν «Έληαμε παηδηψλ παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ ζην ζρνιείν- γηα ηε 173 Γ1/1124/ , ΦΔΚ 930 η.β 88

89 Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε (Γπκλάζην)» (ΔΠΔΑΔΚ ΗΗ) ην νπνίν έρεη σο φξν ηε θνίηεζε ζην γπκλάζην αιινδαπψλ καζεηψλ ζε πνζνζηφ κεγαιχηεξν ηνπ 20% επί ηνπ ζπλφινπ ησλ καζεηψλ ηνπο. Γεληθψο ηα καζεζηαθά πξνβιήκαηα ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζην γπκλάζην είλαη ζνβαξά θαη ν δηεπζπληήο ππνζηεξίδεη φηη ζα έπξεπε λα ππάξρνπλ ηάμεηο ππνδνρήο θαη ζηα δεκνηηθά. Καηά ηελ εγγξαθή ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ ζην ειιεληθφ ζρνιείν απαηηείηαη έγθξηζε εγγξαθήο απφ ηε Γηεχζπλζε Γεπηεξνβάζκηαο Πεξηθεξεηαθήο Δθπαίδεπζεο, κεηάθξαζε ησλ πηζηνπνηεηηθψλ ζπνπδψλ ηεο ρψξαο πξνέιεπζεο θαη πηζηνπνηεηηθφ γελλήζεσο. Δπίζεο γίλεηαη εκβνιηαζκφ (εηδηθά ππαηίηηδαο) ησλ παηδηψλ ζην Κέληξν Τγείαο ηεο πεξηνρήο, πνιιέο θνξέο κε έμνδα ηνπ ζρνιηθνχ ζπιιφγνπ γηαηί νη νηθνγέλεηεο ησλ παηδηψλ είηε δελ κπνξνχλ νηθνλνκηθά λα αληεπεμέιζνπλ είηε επεηδή ακεινχλ. Δπηζεκαίλεηαη φηη απηή ε πξσηνβνπιία γίλεηαη θαη ππφ ηελ αλεζπρία θαη πίεζε ησλ ειιήλσλ γνλέσλ. Πίλαθαο 12 Καηαλνκή καζεηώλ Γπκλαζίνπ Λπθείνπ ΣΑΞΗ ΤΠΗΚΟΟΣΗΣΑ ΤΠΗΚΟΟΣΗΣΑ ΤΝΟΛΟ ΜΑΘΗΣΧΝ ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΑΛΛΟΓΑΠΗ Α ΓΤΜΝΑΙΟΤ Β ΓΤΜΝΑΙΟΤ Γ ΓΤΜΝΑΙΟΤ Α ΛΤΚΔΙΟΤ 7-7 Β ΛΤΚΔΙΟΤ Γ ΛΤΚΔΙΟΤ ΓΔΝΙΚΑ ΤΝΟΛΑ % 88,90% 11,10% 100,00% Απφ ηελ απάληεζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ πξνέθπςαλ ηα εμήο: ε θαηάηαμε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζηηο ηάμεηο γίλεηαη κε βάζε ηελ αληηζηνηρία ηνπ πηπρίνπ ηνπο ηνπ ζρνιείνπ ηεο ρψξαο ππνδνρήο κε ην ειιεληθφ. Απηφ εμεηάδεηαη απφ ηε Γηεχζπλζε Γεπηεξνβάζκηαο Πεξηθεξεηαθήο Δθπαίδεπζεο. ρεηηθά κε ην επίπεδν γλψζεο ηεο ειιεληθήο γιψζζαο, απφ ηνπο 7 καζεηέο, νη 2 πνπ ηειείσζαλ ην δεκνηηθφ ζηελ Διιάδα θαη έρνπλ πνιχ θαιφ επίπεδν. Πξφθεηηαη γηα 2 αιβαλίδεο καζήηξηεο, αδεξθέο πνπ θνηηνχλ ζην γπκλάζην θαη ζηε β ιπθείνπ. Απφ ηνπο ππφινηπνπο καζεηέο νη 3 γλσξίδνπλ ηθαλνπνηεηηθά ηε γιψζζα θαη ηέινο νη 2 θαζφινπ. Τπάξρνπλ επίζεο, αξθεηέο πεξηπηψζεηο ζρνιηθήο εγθαηάιεηςεο εθ κέξνπο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ, 89

90 εηδηθά φηαλ νη νηθνγέλεηέο ηνπο ζην κέζνλ ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο αιιάδνπλ εξγαζία ζε άιιε αγξνηηθή πεξηνρή. Σν κεγαιχηεξν πξφβιεκα ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ εληνπίδεηαη ζηα θηινινγηθά καζήκαηα θαη ην ππάξρνλ ζχζηεκα εθπαηδεπηηθήο ππνζηήξημεο δελ επαξθεί. Άιια πξνβιήκαηα πνπ εληνπίδνληαη αθνξνχλ «θάπνηεο ξαηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο (ιηγνζηέο) εθ κέξνπο ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπο» θαζψο θαη «πξνβιήκαηα ζε θάπνηα καζήκαηα ιφγσ δηαθνξεηηθήο λννηξνπίαο απφ ην ζπίηη ηνπο θαη γλψζεσλ». Δπίζεο νξηζκέλα παξνπζηάδνπλ κεγάιεο δπζθνιίεο ζπκκεηνρήο ζην κάζεκα θαζψο θαη δπζθνιεχνληαη ζε παξέεο ειιήλσλ. Δηδηθά γηα ηνπο αιινδαπνχο καζεηέο ηεο α γπκλαζίνπ παξαηεξήζεθε φηη ηα αιινδαπά παηδηά θαίλνληαη λα είλαη κεγαιχηεξεο ειηθίαο θαη ππάξρεη αλαληηζηνηρία ζπκπεξηθνξψλ κε ηνπο έιιελεο καζεηέο. Σν καζεζηαθφ ηνπο επίπεδν ραξαθηεξίζηεθε «κέηξην», «θάησ ηνπ κεηξίνπ», «πνιχ ρακειφ εθηφο εμαηξέζεσλ» θαη «πνιχ θαθφ». Οη δχν καζήηξηεο απφ ηελ Αιβαλία δείρλνπλ λα έρνπλ θαιέο ζρνιηθέο επηδφζεηο θαη ην γεγνλφο ηεο καθξφρξνλεο παξακνλήο ηνπο ζηελ Διιάδα ζίγνπξα έρεη ζεκαζία. Όζνλ αθνξά ην ελδηαθέξνλ ησλ γνλέσλ παξαηεξήζεθε φηη νη γνλείο αιβαληθήο θαηαγσγήο δείρλνπλ ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ελψ νη βνπιγαξηθήο θαηαγσγήο φρη ηφζν. Απφ ηα 7 παηδηά κφλν δχν γνλείο ελδηαθέξνληαη επαξθψο. Σα αιινδαπά παηδηά δελ παξνπζηάδνπλ απνθιίλνπζα θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά γεληθά. Έληαζε δεκηνπξγείηαη φηαλ νη αιινδαπνί καζεηέο «ληψζνπλ θνηλσληθή απνκφλσζε απφ ηνπο έιιελεο». Γηα ηπρφλ εληάζεηο νη θαζεγεηέο έθξηλαλ ππαίηηνπο θαη ηνπο αιινδαπνχο θαη ηνπο έιιελεο. Σα πξνβιήκαηα απηνχ ηνπ είδνπο αληηκεησπίδνληαη κε δηάινγν θαη ζηηο 2 πιεπξέο θαη κε θχξην εθπαηδεπηηθφ εξγαιείν ηελ «ελζπλαίζζεζε». Ζ πξψηε αληίδξαζε ησλ καζεηψλ είλαη πάληα επηθπιαθηηθή αιιά ζηε ζπλέρεηα δεκηνπξγνχληαη γέθπξεο επηθνηλσλίαο θπξίσο κέζσ ηνπ παηρληδηνχ. Οη έιιελεο καζεηέο δελ παξνπζηάδνπλ ξαηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο ζην ζχλνιφ ηνπο παξά κφλν νξηζκέλνη ηεο α γπκλαζίνπ ηάμε ζηελ νπνία ππάξρνπλ αιινδαπά παηδηά κεγαιχηεξεο ειηθίαο πνπ δελ γλσξίδνπλ επαξθψο ηε γιψζζα- θαη ζπάληα.. Πξνβιήκαηα έληαμεο παξνπζηάδνπλ νη αιινδαπνί καζεηέο πνπ δελ κπνξνχλ λα ζπκκεηέρνπλ θαζφινπ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο κε ζπλέπεηα «λα ληψζνπλ ζαλ ςάξη έμσ απφ ην λεξφ». Ζ αηηία απηψλ ησλ εθδειψζεσλ είλαη απφξξνηα ηεο ιάζνο ηνπνζέηεζεο ησλ παηδηψλ απηψλ κέζα ζηελ θαλνληθή αίζνπζα θαη φρη ζε θαθή πξνδηάζεζε εθ κέξνπο ησλ ειιήλσλ καζεηψλ. Σέηνηνπ είδνπο πξνβιήκαηα παξνπζηάδνπλ ηελ αλεπάξθεηα ηνπ λνκηθνχ θαζεζηψηνο λα θαιχςεη φιεο ηηο πεξηπηψζεηο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ θαη φρη κφλν ηα πξνβιεπφκελα πνζνζηά. Πνιιέο θνξέο, επεζήκαλαλ νη θαζεγεηέο πσο ηα ζηεξεφηππα πνπ πξνζιακβάλνπλ ηα παηδηά 90

91 ζηελ νηθνγέλεηά ηνπο θαη ηελ θνηλσλία (Μ.Μ.Δ) επεξεάδνπλ αξλεηηθά ηελ ζπκπεξηθνξά ηνπο πξνο ηα αιινδαπά παηδηά. Ζ ζπκκεηνρή ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζε εζληθέο ενξηέο θαη άιιεο εθδειψζεηο ηνπ ζρνιείνπ (ζεαηξηθέο εθδειψζεηο, ρνξσδία, πεξηβαιινληηθά πξνγξάκκαηα, εξγαζίεο ηερλνινγίαο, ηζφηεηα ησλ θχισλ, αγσγέο πγείαο). Όκσο εηδηθέο εθδειψζεηο γηα ηνπο αιινδαπνχο καζεηέο δελ έρνπλ γίλεη (παξαηεξήζεθε φηη ζε κεγάια αζηηθά θέληξα φπσο ν Βφινο γίλνληαη ηέηνηνπ είδνπο εθδειψζεηο). Σέινο, ε πιεηνςεθία ησλ θαζεγεηψλ ζεσξεί πσο ηα αιινδαπά παηδηά κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζηελ ηνπηθή θνηλσλία. Κάπνηα επηθχιαμε ππάξρεη κφλν γηα ζπγθεθξηκέλεο πεξηπηψζεηο παηδηψλ. ηνπο καζεηέο, έιιελεο θαη αιινδαπνχο κνηξάζηεθε δηαθνξεηηθά εξσηεκαηνιφγηα κε 13 εξσηήζεηο θιεηζηνχ ηχπνπ. ην δεκνηηθφ απαληήζεθαλ 12 εξσηεκαηνιφγηα απφ έιιελεο καζεηέο θαη 5 απφ αιινδαπνχο καζεηέο. ην γπκλάζην απαληήζεθαλ 12 εξσηεκαηνιφγηα απφ έιιελεο καζεηέο θαη 1 απφ αιινδαπφ καζεηή. ην ιχθεην ζπκπιεξψζεθαλ 8 εξσηεκαηνιφγηα απφ έιιελεο καζεηέο θαη 1 απφ αιινδαπή καζήηξηα. ΑΠΑΝΣΗΔΙ ΔΛΛΗΝΩΝ ΜΑΘΗΣΩΝ Δξώηεζε 1 ε Γλσξίδεηε αιινδαπά παηδηά ζαο ειηθίαο ζαο ; ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ ΝΑΙ 81,8% 87,5% 100,0% 88,9% ΟΥΙ 18,2% 12,5% 0,0% 11,1% Γελ απάληεζαλ ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Ζ πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ (πεξίπνπ 90%) θαη ζηηο δχν βαζκίδεο ηεο εθπαίδεπζεο γλσξίδνπλ αιινδαπνχο καζεηέο. 91

92 Δξώηεζε 2 ε Έρεηε ζπγγελείο ή γλσζηνύο πνπ ήηαλ ή είλαη ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ κεηαλάζηεο ζε θάπνηα μέλε ρώξα; ΝΑΙ 45,5% 37,5% 33,3% 38,9% ΟΥΙ 54,5% 62,5% 55,6% 58,3% Γελ απάληεζαλ ,1% 2,8% ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Σν 58,3% ησλ ειιήλσλ καζεηψλ δελ έρεη γλσζηνχο ή ζπγγελείο κεηαλάζηεο. Απηφ ίζσο κπνξεί λα εμεγεζεί απφ ην γεγνλφο φηη ζηελ πεξηνρή ειάρηζηνη θάηνηθνη έθπγαλ ζην παξειζφλ εθηφο Διιάδνο αιιά πξνηηκνχζαλ ηελ εζσηεξηθή κεηαλάζηεπζε ζηα κεγάια αζηηθά θέληξα. Δξώηεζε 3 ε Έρεηε θίινπο ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ αιινδαπνύο; ΝΑΙ 90.9% 50% 88.9% 72.2% ΟΥΙ 9.1% 50% 11.1% 27.8% Γελ απάληεζαλ ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Ζ κεγάιε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ ζε δεκνηηθφ θαη ιχθεην έρνπλ θίινπο κεηαλάζηεο (90,9% θαη 72,2% αληίζηνηρα). Αληίζεηα ζην γπκλάζην νη έιιελεο καζεηέο έρνπλ θίινπο αιινδαπνχο ζε πνζνζηφ 50%. Απηφ κπνξεί λα εμεγεζεί απφ θαηάζηαζε πνπ αλαθέξζεθε παξαπάλσ ηεο χπαξμεο αιινδαπψλ καζεηψλ ζηηο ηάμεηο ηνπ γπκλαζίνπ πνπ αθφκε δελ κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζηελ καζεηηθή θνηλφηεηα. 92

93 Δξώηεζε 4 ε Πώο έρεηε ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ γλσξηζηεί; 1. ζην ζρνιείν 36,4% 62,4% 88,9% 61,1% 2. ζηελ γεηηνληά 18,2% 6,3% - 8,3% 3. ζε θξνληηζηήξην ζε αζιεηηθή δξαζηεξηόηεηα 9,1% - - 2,8% 5. αιινύ 27,3% 6,3% - 11,1% Γελ απάληεζαλ 9,1% 25,0% 11,1% 16,6% ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Ζ πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ ιπθείνπ (89%) έρεη γλσξίζεη αιινδαπά παηδηά κφλν ζην ζρνιείν. Αληίζεηα νη καζεηέο δεκνηηθνχ θαη γπκλαζίνπ αλαθέξνπλ θαη ηε γεηηνληά (18,2% θαη 6,3%) θαη ηηο αζιεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο (6,3%). Απηφ πηζαλφλ λα εμεγείηαη απφ ηε δηαθνξεηηθή θαηαλνκή ηνπ ειεχζεξνπ ρξφλνπ αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο ειηθίεο 93

94 Δξώηεζε 5 ε Δάλ δελ έρεηε γλσξηζηεί κε ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ αιινδαπά παηδηά γηα πνην ιόγν; 1. ιόγσ δηαθνξεηηθήο - 6,3% - 2,8% γιώζζαο 2. δελ ζέιαηε λένπο θίινπο - 6,3% - 2,8% 3. δελ ήζειαλ νη ίδηνη - 6,3% 11,1% 2,8% 4. δελ ζέιαηε θίινπο κεηαλάζηεο 9,1% - - 2,8% 5. δελ ζαο αθήλνπλ από ην ζπίηη ,8% 6. άιιν 18,2% 25,0% 22,2% 22,2% Γελ απάληεζαλ 72,7% 56,3% 66,7% 63,9% ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% ηελ εξψηεζε απηή, επεηδή ε πιεηνςεθία ησλ παηδηψλ γλσξίδεη αιινδαπά παηδηά ζε κεγάιν πνζνζηφ (63,9%) δελ απαληήζεθε. Χο ιφγνη κε γλσξηκίαο κε αιινδαπά παηδηά ην 18% κε 20% ησλ παηδηψλ ηνπ δεκνηηθνχ επέιεμε ηελ απάληεζε «δελ ζέισ θίινπο κεηαλάζηεο» θαη ηελ άξλεζε ησλ ίδησλ ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ ην 11,8% ησλ καζεηψλ ηνπ ιπθείνπ. Σν 22,2% φισλ ησλ καζεηψλ επηιέγεη επίζεο ηελ απάληεζε «άιιν». 94

95 Δξώηεζε 6 ε Πνηα είλαη ε άπνςή ζαο γηα ηνπο ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ κεηαλάζηεο; 1. αξλεηηθή - 6,3% - 2,8% 2. ιηγόηεξν αξλεηηθή 9,1% 6,3% - 5,6% 3. αδηάθνξε νπδέηεξε 63,6% 37,5% 11,1% 38,9% 4. θαιή 27,3% 43,8% 77.8% 47,2% 5. πνιύ θαιή Γελ απάληεζαλ ,1% 5,6% ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Σελ πην ζεηηθή άπνςε γηα ηνπο κεηαλάζηεο θαίλεηαη λα ηελ έρνπλ νη καζεηέο ιπθείνπ (77,8%) θαη ηελ πην αδηάθνξε- νπδέηεξε ηα παηδηά ηνπ δεκνηηθνχ (63,6%). Σν ζχλνιν ησλ καζεηψλ πνπ είρε αξλεηηθή θαη ιηγφηεξν αξλεηηθή άπνςε ήηαλ αξθεηά ρακειφ (2,8% θαη 5,6%). Δξώηεζε 7 ε Πώο λνκίδεηε πσο ζαο ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ ζπκπεξηθέξνληαη; 1. άζρεκα - 18,8% 11,1% 11,1% 2. ιίγν άζρεκα 9,1% - 22,2% 8,3% 3. νπδέηεξα 63,6% 37,5% 22,2% 41,7% 4. θαιά 18,2% 31,3% 11,1% 22,2% 5. πνιύ θαιά 9,1% 6,3% 22,2% 11,1% Γελ απάληεζαλ - 6,3% 11,1% 5,6% ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% ηνλ ραξαθηεξηζκφ ηεο ζηάζεο ησλ αιινδαπψλ πξνο ηνπο ίδηνπο, ζηνπο καζεηέο ηνπ ιπθείνπ είλαη κνηξαζκέλεο νη απφςεηο κε 22,2% ζηηο επηινγέο «ιίγν άζρεκα», «νπδέηεξα», «πνιχ θαιά». Σα παηδηά ηνπ δεκνηηθνχ δελ ραξαθηεξίδνπλ ζεηηθά ή αξλεηηθά ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ αιινδαπψλ (63,6% «νπδέηεξα») ελψ νη 95

96 καζεηέο γπκλαζίνπ έρνπλ ην πςειφηεξν πνζνζηφ ζηελ επηινγή «άζρεκα» (18,8%) απφ φιεο ηηο άιιεο νκάδεο. Δξώηεζε 8 ε Τπήξμαλ πνηέ πξνβιήκαηα κεηαμύ ειιήλσλ ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ θαη κεηαλαζηώλ; NAI 81.8% 50,0% 88.9% 69.4% OXI 18.2% 50,0% 11.1% 30.6% Γελ απάληεζαλ ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Μεγάια πνζνζηά ζεηηθήο απάληεζεο δίλνληαη απφ ηνπο καζεηέο ηνπ δεκνηηθνχ θαη ηνπ ιπθείνπ (81,8% θαη 88,9%) ζρεηηθά κε ηελ χπαξμε πξνβιεκάησλ ειιήλσλ θαη κεηαλαζηψλ. Οη καζεηέο ηνπ γπκλαζίνπ είλαη κνηξαζκέλνη κε 50% θαη ζηηο 2 επηινγέο. ε αληίζεζε έξρεηαη απηφ ην απνηέιεζκα κε ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ ελειίθσλ (θαζεγεηψλ θαη θαηνίθσλ) ζηε κε χπαξμε πξνβιεκάησλ. Πηζαλφλ απηή ε απάληεζε λα αληαλαθιά θαη ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο ζρεηηθά κε ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ειιήλσλ θαη κεηαλαζηψλ. Δξώηεζε 9 ε Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο ζπλεξγαζηήθαηε κε ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ παηδηά κεηαλαζηώλ; NAI 45.5% 37.5% 77.8% 50.0% OXI 54.5% 62.5% 22.2% 50.0% Γελ απάληεζαλ ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% ηα πιαίζηα ηνπ καζήκαηνο, θαίλεηαη πσο ζην δεκνηηθφ θαη ην ιχθεην ηα παηδηά ζπλεξγάδνληαη ζπρλφηεξα ζε αληίζεζε κε ηνπο καζεηέο ηνπ γπκλαζίνπ. Δηδηθά νη καζεηέο ηνπ ιπθείνπ έρνπλ πςειφ πνζνζηφ ζπλεξγαζίαο (77,8%) Ζ αδπλακία 96

97 ζπλεξγαζίαο κεηαμχ ησλ καζεηψλ ζην γπκλάζην εμεγείηαη φπσο έρεη αλαθεξζεί θαη παξαπάλσ ζηηο καζεζηαθέο θαη γισζζηθέο αδπλακίεο πνπ έρνπλ νη αιινδαπνί ηνπ γπκλαζίνπ. Δξώηεζε 10 ε Αλ όρη, γηαηί ; ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ 1.δελ ζπλεξγάδεζηε κε θαλέλαλ - 6,3% - 2,8% 2. ζπλεξγάδεζηε κόλν κε έιιελεο - 25,0% - 11,1% 3. δελ έηπρε 63,6% 37,5% 44,4% 47,2% 4. δελ έρσ άπνςε Γελ απάληεζαλ 36,4% 31,3% 55,6% 38,9% ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Ζ εξψηεζε απηή επηβεβαηψλεη ηελ πξνβιεκαηηθή θαηάζηαζε κεηαμχ ησλ καζεηψλ ηνπ γπκλαζίνπ θαζψο είλαη ε κφλε νκάδα έδσζε απαληήζεηο αξλεηηθέο, «δελ ζπλεξγάδεζηε κε θαλέλαλ» (6,3%) θαη «ζπλεξγάδεζηε κφλν κε έιιελεο» (25%). Αληίζεηα νη καζεηέο δεκνηηθνχ θαη ιπθείνπ πνπ απάληεζαλ αξλεηηθά ζηελ 9ε εξψηεζε πξνηίκεζαλ ηελ απάληεζε «δελ έηπρε» ή δελ απάληεζαλ θαζφινπ. Δξώηεζε 11 ε Αλ ν θαζεγεηήο ζαο όξηδε κηα νκάδα εξγαζίαο ζα απνδερόζαζηαλ λα ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ ζπλεξγαζηείηε κε παηδηά κεηαλαζηώλ; NAI 90.9% 62.5% 66.7% 69.4% OXI 9.1% 37.5% 22.2% 27.8% Γελ απάληεζαλ % 2.8% ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Οκνίσο ζε απηή ηελ εξψηεζε, ε θπξίαξρε ηάζε ζε δεκνηηθφ θαη ιχθεην είλαη ην πλεχκα ζπλεξγαζίαο (90% θαη 66,7%). Οη καζεηέο ηνπ γπκλαζίνπ ζηελ πιεηνςεθία ηνπο (62,5%) απνδέρνληαη ηελ ζπλεξγαζία αιιά έρνπλ θαη ην πςειφηεξν πνζνζηφ 97

98 άξλεζεο ζπλεξγαζίαο (37,5%). εκεηψλεηαη φηη έλα 11% ησλ καζεηψλ ηνπ ιπθείνπ πξνηίκεζε λα κελ δψζεη θάπνηα απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ. Δξώηεζε 12 ε Αλ όρη γηαηί; ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ 1. ζπλεξγάδεζηε κόλν κε έιιελεο 9,1% 31,3% 11,1% 66,75 2. δελ έρσ άπνςε - 25,0% 22,2% 19,4% Γελ απάληεζαλ 90,9% 43,8% 66,7% 13,95 ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Οη καζεηέο πνπ έδσζαλ αξλεηηθή απάληεζε ζηελ 11 ε εξψηεζε, ήηαλ ζε κεγάιν πνζνζηφ καζεηέο ηνπ γπκλαζίνπ. Απφ απηνχο ην 31% ζπλεξγάδεηαη κφλν κε έιιελεο θαη ην 25% «δελ έρεη άπνςε» ελψ ην ππφινηπν 43,8% δελ απάληεζε. ην ιχθεην κφλν ην 11% δειψλεη φηη ζπλεξγάδεηαη κφλν κε έιιελεο θαη ην 22% δελ έρεη άπνςε. ην δεκνηηθφ ηα παηδηά πνπ απάληεζαλ αξλεηηθά ηελ 11 ε εξψηεζε (9,1%) απάληεζαλ φια πσο δελ ζπλεξγάδνληαη κε αιινδαπνχο Δξώηεζε 13 Πηζηεύεηε όηη ζηα επόκελα ρξόληα μέλνη θαη έιιελεο κπνξνύλ λα δήζνπλ ΓΗΜΟΣΙΚΟ ΓΤΜΝΑΙΟ ΛΤΚΔΙΟ ΤΝΟΛΟ αξκνληθά ζηελ ειιεληθή θνηλσλία; NAI 63.6% 43.8% 77.8% 58.3% OXI 27.3% 12.5% 11.1% 16.7% Γελ απάληεζαλ 9.1% 43.8% 11.1% 25.0% ΤΝΟΛΟ 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Οη καζεηέο ηνπ δεκνηηθνχ θαη ηνπ ιπθείνπ έρνπλ ζηελ πιεηνςεθία ηνπο (63,6% θαη 77,8%) πνιχ ζεηηθή άπνςε ζηελ πξννπηηθή αξκνληθήο θνηλσληθήο ζπλχπαξμεο κε ηνπο αιινδαπνχο. Αληίζεηα θαη ζε απηή ηελ εξψηεζε, νη καζεηέο ηνπ γπκλαζίνπ απάληεζαλ ζεηηθά ην 43,8%, αξλεηηθά ην 12,5% ελψ επέιεμε λα κελ απαληήζεη θαζφινπ ην 43,8%. εκεηψλεηαη φηη είρε δνζεί νδεγία αλ ήζειαλ νη καζεηέο λα 98

99 έγξαθαλ έλα ζρφιην ζηηο απαληήζεηο ηνπο θαη ζηελ εξψηεζε απηή κεγάιε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ είρε γξάςεη «δελ μέξσ». Δίλαη πξνθαλέο φηη ε ζχλζεζε θαη ε δπλακηθή ηεο ζρνιηθήο ηάμεο παίδεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο ζηάζεηο ησλ καζεηψλ. Οη καζεηέο ηνπ δεκνηηθνχ θαη ηνπ ιπθείνπ είλαη αξθεηά πην αλνηρηνί ζηελ ζπλεξγαζία κε αιινδαπνχο καζεηέο, έρνπλ θίινπο κεηαλάζηεο θαη έρνπλ ζεηηθή άπνςε ή ηνπιάρηζηνλ νπδέηεξε πξνο ηνπο αιινδαπνχο. Δπίζεο αλ θαη παξαδέρνληαη φηη ε ζρέζε ειιήλσλ θαη αιινδαπψλ είλαη πξνβιεκαηηθή είλαη πνιχ πην ζεηηθνί ζηελ πξννπηηθή αξκνληθήο ζπλχπαξμεο κεηαμχ ειιήλσλ θαη αιινδαπψλ απφ ηνπο καζεηέο ηνπ γπκλαζίνπ. Αληίζεηα νη καζεηέο ηνπ γπκλαζίνπ εκθαλίδνληαη αξθεηά επηθπιαθηηθνί θαη αξλεηηθνί ζηηο ζηάζεηο ηνπο. Δπίζεο πνιιέο θνξέο νη απαληήζεηο ηνπο είλαη κνηξαζκέλεο αλάκεζα ζηελ αξλεηηθή θαη ηε ζεηηθή επηινγή ή πξνηηκνχλ λα κελ απαληνχλ ζε δηάθνξα εξσηήκαηα θαη λα ζεκεηψλνπλ ζηα εξσηεκαηνιφγηα «δελ μέξσ». πλεπψο δπζιεηηνπξγία ζηελ ηάμε ιφγσ αιινδαπψλ καζεηψλ πνπ δπζθνιεχνληαη λα επηθνηλσλήζνπλ κε ηνπο έιιελεο ζπκκαζεηέο ηνπο είηε εμαηηίαο παξαγφλησλ φπσο άγλνηα ηεο γιψζζαο θαη ηα επηθπιαθηηθά ζπλαηζζήκαηα απέλαληη ζε έλα μέλν πεξηβάιινλ, έρνπλ σο απνηέιεζκα ην αξλεηηθφ θιίκα κεηαμχ ησλ παηδηψλ. Δπηζεκαίλεηαη φηη ην πνιχ κηθξφ δείγκα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε είλαη απνηξεπηηθφ εμαγσγήο γεληθψλ ζπκπεξαζκάησλ αιιά είλαη ελδεηθηηθφ νξηζκέλσλ θαηαζηάζεσλ. 99

100 ΑΠΑΝΣΗΔΙ ΑΛΛΟΓΑΠΩΝ ΜΑΘΗΣΩΝ Λφγσ ηνπ κηθξνχ αξηζκνχ αιινδαπψλ καζεηψλ, νη απαληήζεηο παξνπζηάδνληαη ζπλνιηθά, ρσξίο δηαρσξηζκφ αλά ηάμε. Δξώηεζε 1 «Όηαλ ήξζαηε ζην ζρνιείν γλσξίδαηε ειιεληθά;» Απάληεζε % NAI 71.4% OXI 28.6% Γελ απάληεζαλ - ΤΝΟΛΟ 100,0% Ζ κεγάιε πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ απαληά φηη γλψξηδε ειιεληθά πξηλ πάεη ζην ζρνιείν. Απηφ έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηα ιεγφκελα ησλ ζπλεληεχμεσλ ησλ θαζεγεηψλ πσο ππάξρνπλ κεγάιεο δπζθνιίεο ζηελ έθθξαζε ηνπ πξνθνξηθνχ θαη γξαπηνχ ιφγνπ ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ. Πξνθαλψο ζηελ εξψηεζε απηή νη αιινδαπνί καζεηέο είηε αηζζάλζεθαλ ηελ αλάγθε λα απαληήζνπλ ζεηηθά είηε ζεψξεζαλ ηε γλψζε ησλ ειιεληθψλ σο απιή θαζεκεξηλή επηθνηλσλία ζηελ νπνία κπνξνχλ λα αληαπνθξηζνχλ. 100

101 Δξώηεζε 2 «Πψο κάζαηε ειιεληθά;» Απάληεζε % 1. ζην ζρνιείν 42,9 2. ζην ζπίηη 57,1 3.ηειεφξαζε - 4. απφ εηδηθά καζήκαηα - 5. ζηελ παξέα - Γελ απάληεζαλ - ΤΝΟΛΟ 100,0% Ζ πιεηνςεθία ησλ καζεηψλ γλψξηδε ειιεληθά απφ ην ζπίηη ηνπ (57,1%) θαη δεπηεξεπφλησο απφ ην ζρνιείν (42,9%). Με βάζε ηηο απαληήζεηο ζηελ πξψηε εξψηεζε θαη ζηελ επφκελε ππνζηεξίδσ φηη πξφθεηηαη γηα απαληήζεηο κε ακπληηθφ ραξαθηήξα. Δξώηεζε 3 «Πηζηεχεηε φηη γλσξίδεηε θαιά ηελ ειιεληθή γιψζζα;» Απάληεζε % NAI 85.7 OXI 14.3 Γελ απάληεζαλ - ΤΝΟΛΟ 100,0% Σν 85,7% ζεσξεί φηη γλσξίδεη θαιά ηελ ειιεληθή γιψζζα. Όπσο παξνπζηάζηεθε θαη παξαπάλσ απηφ ηζρχεη γηα κηα πνιχ κηθξή κεηνςεθία καζεηψλ πνπ άξρηζαλ ζρνιείν ζηελ Διιάδα απφ ην δεκνηηθφ. 101

102 Δξώηεζε 4 «Σε δηθή ζαο γιψζζα πνπ θπξίσο ηελ ρξεζηκνπνηείηε;» Απάληεζε % 1. ζπίηη κε ηνπο γνλείο 85,7% 2. φηαλ είζηε κε θίινπο - Γελ απάληεζαλ 14,3% ΤΝΟΛΟ 100,0% Σν 85,7% ρξεζηκνπνηεί ηελ κεηξηθήο γιψζζα ζην ζπίηη κε ηνπο γνλείο. Δλδηαθέξνλ ην γεγνλφο φηη κεηαμχ ηνπο ηα παηδηά ίδηαο εζληθφηεηαο ππνζηεξίδνπλ φηη δελ ρξεζηκνπνηνχλ ηελ κεηξηθή ηνπο γιψζζα θαη πξνηηκνχλ λα κηινχλ ζηα ειιεληθά. Δξώηεζε 5 «Πφζν ζπρλά ρξεζηκνπνηείηαη ηε γιψζζα ζαο;» Απάληεζε % 1.θαζε κέξα 28,6% 2. κεξηθέο θνξέο 71,4% 3. πνηέ - Γελ απάληεζαλ - ΤΝΟΛΟ 100,0% Σν 71,4% ρξεζηκνπνηεί ηε γιψζζα ηνπ «κεξηθέο θνξέο» ελψ έλα 28,6% «θάζε κέξα». 102

103 Δξώηεζε 6 «Γηαβάδεηε βηβιία, εθεκεξίδεο ή βιέπεηε ηειενπηηθά πξνγξάκκαηα ζηε δηθή ζαο γιψζζα;» Απάληεζε % NAI 42,9 OXI 57,1 Γελ απάληεζαλ - ΤΝΟΛΟ 100,0% Ζ πιεηνςεθία ησλ παηδηψλ δελ έρεη θακία επαθή κε ηελ κεηξηθή ηνπ γιψζζα (57,1%). Σν 42,9% ησλ παηδηψλ πνπ έρνπλ επαθή κε ηε γιψζζα ηνπο πξνθαλψο γίλεηαη είηε κέζσ ηεο ηειεφξαζεο είηε κέζσ βηβιίσλ, θαζψο μέλνο έληππνο ηχπνο ζηελ πεξηνρή δελ ππάξρεη. Δξώηεζε 7 «Έρεηε πξνβιήκαηα κε ηα καζήκαηα;» Απάληεζε % NAI 14.3% OXI 85.7% Γελ απάληεζαλ - ΤΝΟΛΟ 100,0% Καη ζε απηήλ ηελ εξψηεζε νη αιινδαπνί καζεηέο ηεξνχλ ακπληηθή ζηάζε ζεσξψληαο ζε κεγάιν πνζνζηφ (85,7%) φηη δελ αληηκεησπίδεη ζρνιηθά πξνβιήκαηα. Ζ απάληεζε απηή έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηα ζπκπεξάζκαηα ησλ ζπλεληεχμεσλ ησλ θαζεγεηψλ θαη δαζθάισλ. 103

104 Δξώηεζε 8 «Αλ λαη πνηνο ζαο βνεζά;» Απάληεζε % 1.νη γνλείο κνπ 14,3% 2. νκνεζλείο κεγαιχηεξνη - 3. έιιελεο θίινη κνπ 14,3% 4. δάζθαινη 14,3% 5. θξνληηζηήξην - 6. θαλείο 42,9% Γελ απάληεζαλ 14,3% ΤΝΟΛΟ 100,0% Σν κεγάιν πνζνζηφ αξλεηηθήο απάληεζεο «θαλείο» (42,9%), θαλεξψλεη φηη νη αιινδαπνί καζεηέο νπζηαζηηθά ληψζνπλ πσο είλαη κφλνη ηνπο απέλαληη ζηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ ζην ζρνιείν. Χο δεχηεξε απάληεζε δίλνληαη νη γνλείο, θίινη νκνεζλείο θαη έιιελεο θαη δάζθαινη. Δπίζεο θαλέλα αιινδαπφ παηδί δελ δειψλεη πσο θάλεη θξνληηζηήξην γηα λα θαιχςεη ηα θελά ηνπ ζην ζρνιείν. Δξώηεζε 9 «Έρεηε θίινπο έιιελεο;» Απάληεζε % ΝΑΗ 100,0% ΟΥΗ - Γελ απάληεζαλ - ΤΝΟΛΟ 100,0% 104

105 Άιιε κηα ακπληηθή απάληεζε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ θαζψο ζην 100% απαληνχλ πσο έρνπλ θίινπο έιιελεο. εκεηψλεηαη φηη ζρεδφλ ην 30% ησλ ειιήλσλ καζεηψλ δήισζαλ πσο δελ έρνπλ θίινπο αιινδαπνχο. Δξώηεζε 10 «Αλ φρη, γηαηί;» Απάληεζε % 1. δελ ζέισ - 2.δελ ηνπο ζέισ - 3.δελ κε αθήλνπλ απφ ην - ζπίηη 4.Γελ έηπρε 14,3% 5.δελ μέξσ 14,3% Γελ απάληεζαλ 71,4% ΤΝΟΛΟ 100,0% Όιεο νη απαληήζεηο είραλ νπδέηεξν ραξαθηήξα «δελ έηπρε, δελ μέξσ» ή δελ απάληεζαλ θαζφινπ αθνχ ζηελ πξνεγνχκελε εξψηεζε ην 100% είρε απαληήζεη ζεηηθά. Ζ εξψηεζε απηή ζπκπιεξψζεθε εθ παξαδξνκήο απφ κέξνπο ησλ παηδηψλ αιιά είλαη εκθαλέο φηη δελ επηζπκνχλ λα πάξνπλ κηα αξλεηηθή ζέζε ελαληίνλ ησλ ειιήλσλ. 105

106 Δξώηεζε 11 «Πσο ζα ραξαθηεξίδαηε ηελ ζπκπεξηθνξά ησλ Διιήλσλ απέλαληί ζαο ;» Απάληεζε % 1. πνιχ άζρεκε - 2. άζρεκε 14,3% 3. αδηάθνξε - νπδέηεξε 4. θαιή 14,3% 5. πνιχ θαιή 57,1% Γελ απάληεζαλ 14,3% ΤΝΟΛΟ 100,0% Ζ πνιχ ζεηηθή απάληεζε ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ («πνιχ θαιή» ην 557,1%) έξρεηαη ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ αληίζηνηρε απάληεζε ησλ ειιήλσλ καζεηψλ ( ε πιεηνςεθία απάληεζε «νπδέηεξα» κε 41,7% θαη κε 22,2% «θαιά»). Δξώηεζε 12 «Έρεηε αληηκεησπίζεη πξνβιήκαηα απφ έιιελεο ζπκκαζεηέο ζαο;» Απάληεζε % ΝΑΗ 42,9% ΟΥΗ 42,9% Γελ απάληεζαλ 14,3% ΤΝΟΛΟ 100,0% Πξνθαλψο απηή ε απάληεζε πνπ είλαη κνηξαζκέλε αλάκεζα ζην «λαη» (42,9%) θαη ην «φρη» (42,9%) γηα ηελ χπαξμε πξνβιεκάησλ απφ κέξνπο ειιήλσλ ζπκκαζεηψλ ηνπο είλαη πην θνληά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. ε αληίζηνηρε εξψηεζε ζηνπο έιιελεο 106

107 καζεηέο γηα πξνβιήκαηα κεηαμχ ειιήλσλ θαη κεηαλαζηψλ γεληθά απάληεζε ην 70% ζεηηθά θαη ην 30% αξλεηηθά. Δξώηεζε 13 «αο αξέζεη πνπ δείηε ζε απηφλ ηνλ ηφπν ή ζα πξνηηκνχζαηε λα δείηε ζε θάπνηα άιιε ρψξα;» Απάληεζε % ΝΑΗ 28,6% ΟΥΗ 57,1% Γελ απάληεζαλ 14,3% ΤΝΟΛΟ 100,0% Σν 57% ησλ παηδηψλ δειψλεη πσο πξνηηκά λα δεη ζηελ Διιάδα απφ ην λα πάεη ζε άιιε ρψξα. Μάιηζηα νξηζκέλα παηδηά ζεκείσλαλ δίπια ζηελ επηινγή ζεηηθά ζρφιηα γηα ηελ παξακνλή ηνπο εδψ. Οη απαληήζεηο ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζα κπνξνχζαλ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο «ακπληηθέο». Πέξα απφ ην γεγνλφο φηη έξρνληαη πνιιέο θνξέο ηα απνηειέζκαηά ηνπο ζε αληίζεζε κε ηηο ζπλεληεχμεηο ησλ θαζεγεηψλ θαη ηηο απφςεηο ησλ ειιήλσλ καζεηψλ, ππάξρνπλ αληηθάζεηο θαη κέζα ζηηο ίδηεο ηηο απαληήζεηο ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ. Γηα παξάδεηγκα απάληεζαλ ζηελ εξψηεζε ζρεηηθά κε ηε ζπκπεξηθνξά ησλ ειιήλσλ απέλαληί ηνπο ζεηηθά («πνιχ θαιή» κε 57,1%) αιιά αλαθέξεη ην 43% φηη έρεη αληηκεησπίζεη πξνβιήκαηα κε ηνπο έιιελεο ζπκκαζεηέο ηνπο ελψ ην 14,3% επηιέγεη λα απνθχγεη λα απαληήζεη. Δπίζεο ππάξρεη κηα ππεξεθηίκεζε ησλ ζρνιηθψλ ηνπο επηδφζεσλ αιιά θαη επηζεκαίλεηαη ε έιιεηςε ππνζηεξηθηηθψλ δνκψλ κάζεζεο ζηα ζρνιηθά ηνπο πξνβιήκαηα. Γεληθψο, είλαη εκθαλήο κηα πξνζπάζεηα εμσξατζκνχ ηεο πξαγκαηηθφηεηαο απφ κέξνπο ησλ αιινδαπψλ παηδηψλ. Σν γεγνλφο φηη ηα εξσηεκαηνιφγηα δεηήζεθε λα είλαη αλψλπκα δελ έθαλε ηνπο αιινδαπνχο καζεηέο λα ληψζνπλ πην ειεχζεξνη λα απαληήζνπλ θαηά ηε γλψκε κνπ. Δπίζεο εληχπσζε έθαλε ην γεγνλφο φηη νξηζκέλα αιινδαπά παηδηά έγξαθαλ ηα νλφκαηά ηνπο ζηα εξσηεκαηνιφγηα ζηα ειιεληθά. 107

108 3.7 πκπεξάζκαηα έξεπλαο πεδίνπ ζην Γήκν Πηειενύ Ζ έξεπλα πεδίνπ ζην Γήκν Πηειενχ αθνξά κηθξφ δείγκα κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξνχλ λα εμαρζνχλ γεληθά ζπκπεξάζκαηα. Χθέιηκε φκσο είλαη ε επηζήκαλζε νξηζκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ θαη πξνβιεκάησλ ηεο κεηαλάζηεπζεο ζήκεξα κέζσ απηνχ ηνπ κηθξνχ δείγκαηνο. Οη δηνηθεηηθέο αξρέο θαη νη νηθνλνκηθνί παξάγνληεο ηεο πεξηνρήο αλαγλσξίδνπλ ηελ σθέιεηα ηεο εξγαζίαο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ πεξηνρή. Οη φπνηεο αληηξξήζεηο είλαη νπζηαζηηθά απνζπαζκαηηθέο. Ζ παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ πεξηνρή έρεη εδξαησζεί. Απφ ηελ άιιε πιεπξά είλαη ινγηθνί νη πξνβιεκαηηζκνί ησλ γεγελψλ γηα ην κέιινλ ηεο γεσξγίαο ζηελ πεξηνρή. Ζ πηζαλή αιιαγή ηνπ ηξφπνπ θαη ηνπ πξντφληνο παξαγσγήο, κπνξεί λα πξνθαιέζεη ηελ αλεξγία ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ. Σν γεγνλφο φηη ε αγξνηηθή νηθνλνκία είλαη ζε κηα θάζε ζπξξίθλσζεο, δεκηνπξγεί έλα θιίκα ακθηζβήηεζεο γηα ηελ κειινληηθή πνξεία ηνπ ηφπνπ. ρεηηθά κε ηελ θνηλσληθή ελζσκάησζε ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ πεξηνρή, κπνξνχκε λα παξαηεξήζνπκε φηη ε αλνρή γηα ηελ χπαξμε παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ ή ε εθκεηάιιεπζε ηεο παξάλνκεο εξγαζίαο ηνπο δελ ζπληζηά θνηλσληθή ελζσκάησζε. Παξαηεξψληαο ηηο ζπλζήθεο δηαβίσζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ πεξηνρή εθηφο εθείλσλ πνπ είλαη απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 90 κφληκα εγθαηεζηεκέλνη εθεί- κπνξνχκε λα πνχκε πσο επηβεβαηψλεηαη ν νξηζκφο ηνπο «δηαθξαηηθνχ ππνπξνιεηαξηάηνπ» γηα ηνπο κεηαλάζηεο, Δκθαλή θαηλφκελα μελνθνβίαο θαη ξαηζηζκνχ δελ ππάξρνπλ αιιά κηα πθέξπνπζα αίζζεζε αλσηεξφηεηαο εθ κέξνπο ησλ θαηνίθσλ ππάξρεη. Απηφ νπσζδήπνηε νθείιεηαη ζην φηη ε πιεηνςεθία ησλ κεηαλαζηψλ είλαη αζίγγαλνη βνπιγαξηθήο ππεθνφηεηαο. Γπζθνιίεο εληνπίδνληαη ζηε ιεηηνπξγία ησλ ζρνιείσλ. Ζ πξνζσπηθή πξνζπάζεηα ησλ δηδαζθφλησλ λα βνεζήζνπλ ηνπο αιινδαπνχο καζεηέο ζηηο ζρνιηθέο ηνπο δπζθνιίεο είλαη ζεκαληηθή αιιά δελ είλαη αξθεηή. πλνςίδνληαο, αλαθέξεηαη φηη νη δηνηθεηηθέο δνκέο πνπ αθνξνχλ ηελ εμππεξέηεζε ησλ κεηαλαζηψλ είλαη επαξθείο θαη θαηαξηηζκέλεο πιένλ θαη δελ αληηκεησπίδνπλ ηα πξνβιήκαηα ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο. Ζ αγξνηηθή νηθνλνκία θεξδίδεη ιφγσ ηεο κείσζεο ηνπ εξγαηηθνχ θφζηνπο. Σα πνζνζηά ζρνιηθήο απνηπρίαο κεηαμχ ησλ αιινδαπψλ είλαη πςειά εθηφο απφ ηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο ησλ καθξνρξφληα κφληκσλ θαηνίθσλ. Σέινο νη ζηάζεηο ησλ παηδηψλ απέλαληη ζηνπο κεηαλάζηεο επεξεάδνληαη πνιχ απφ ηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν αιιά θαη ηα άκεζα παξαδείγκαηα πνπ έρνπλ ζηε ζρνιηθή ηάμε. Δπνκέλσο ε θαιή έληαμε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζην ζρνιείν έρεη ζεηηθή επίδξαζε ζηηο ζηάζεηο ησλ ειιήλσλ καζεηψλ γηα ηνπο αιινδαπνχο καζεηέο θαη ην αληίζηξνθν. 108

109 4. ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΠΡΟΣΑΔΙ ΠΟΛΙΣΙΚΗ Ζ κεηαλάζηεπζε απνηειεί κηα ηεξάζηηα πνιηηηθή θαη θνηλσληθή πξφθιεζε γηα ηηο ρψξεο ππνδνρήο ησλ κεηαλαζηψλ. Θα κπνξνχζε λα παξνκνηαζηεί κε ην δηπιφ πξφζσπν ηνπ Ηαλνχ, θαζψο ελψ απφ ηε κία πξνζθέξεη κεγάιεο επθαηξίεο πξνο φθεινο ησλ νηθνλνκηψλ θαη ησλ ρσξψλ πξνέιεπζεο θαη ησλ ρσξψλ ππνδνρήο κεηαλαζηψλ, απφ ηελ άιιε κπνξεί λα επηθέξεη ηεξάζηηα νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά πξνβιήκαηα. Ζ κνξθή ηνπ κεηαλαζηεπηηθνχ θαηλνκέλνπ δηαθνξνπνηείηαη κέζα ζην ρξφλν θαη ηνλ ηφπν. Νέεο ρψξεο ππνδνρήο αλαδχνληαη θαη ε πξνέιεπζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξεπκάησλ είλαη πνηθίιε. Δπνκέλσο, νη έληνλεο δηαθνξνπνηήζεηο κεηαμχ ησλ θξαηψλ επηβάιινπλ θαη ηελ εθαξκνγή δηαθνξεηηθψλ κεηαλαζηεπηηθψλ πνιηηηθψλ αλά πεξίπησζε. πλεπψο αθφκε θαη ζην επίπεδν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, δελ είλαη εχθνιν λα εθαξκνζηεί εληαία κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαζψο ππάξρνπλ δηαθνξεηηθά πξνβιήκαηα ζε θάζε θξάηνο κέινο. Δηδηθφηεξα ζηηο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, νη νπνίεο έγηλαλ πξνζθάησο ρψξεο ππνδνρήο κεηαλαζηψλ, παξαηεξνχληαη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά θαη πξνβιήκαηα, ηα νπνία ζα πξέπεη λα ζπλεθηηκεζνχλ ζηε δηακφξθσζε ηεο επξσπατθήο λνκνζεζίαο. Δηδηθά ε κνξθή ηεο νηθνλνκίαο ζηηο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο, ε παξάιιειε χπαξμε λφκηκεο θαη παξάλνκεο νηθνλνκίαο, ν εθηεηακέλνο αγξνηηθφο ηνκέαο θαη ε έθηαζε ηεο «αδήισηεο» εξγαζίαο είλαη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ρσξψλ ηεο Μεζνγείνπ. Δπίζεο, ε γεσγξαθηθή ζέζε ησλ ρσξψλ απηψλ θαη ε αδπλακία πιήξνπο ειέγρνπ ηεο εηζφδνπ θαη ηεο εμφδνπ ησλ ιαζξνκεηαλαζηψλ, θαζηζηνχλ ηεο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο ηελ «γέθπξα» ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο πξνο ηηο ρψξεο ηεο Βφξεηαο Δπξψπεο. Όπσο παξνπζηάζηεθε, αθφκε θαη νη πξνζπάζεηεο γηα αλακφξθσζε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο κέζσ ησλ πξνγξακκάησλ λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηηο ρψξεο ηεο Νφηηαο Δπξψπεο ήηαλ ακθηζβεηνχκελεο απνηειεζκαηηθφηεηαο. Δγείξεηαη ην εξψηεκα αλ ηειηθά ζπκθέξεη ή φρη ηηο επξσπατθέο ρψξεο λα θξαηνχλ ηε κεηαλάζηεπζε ζην επίπεδν ηεο παξαλνκίαο, ψζηε λα κελ απνθηήζνπλ πνηέ νη κεηαλάζηεο πνιηηηθά θαη νηθνλνκηθά δηθαηψκαηα. Απφ ηελ άιιε πιεπξά ην δεκνγξαθηθφ πξφβιεκα απεηιεί ζεκαληηθά ηελ Δπξψπε. Πξνβιέπεηαη ε ζπλνιηθή γήξαλζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ 109

110 κε πηζαλέο επηπηψζεηο ζην παξαγφκελν πξντφλ θαη ζην ξπζκφ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Σα θαηλφκελα απηά κπνξνχλ λα αληηζηξαθνχλ ή έζησ λα εμνκαιπλζνχλ κφλν κε ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Δπξψπε. Όκσο απηφ δελ ζεκαίλεη φηη είλαη αλαγθαίνη φινη νη κεηαλάζηεο ζηελ Δπξψπε. Ζ ηάζε γηα «επηιεθηηθή» κεηαλάζηεπζε ζηε βάζε ησλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο είλαη ε θπξίαξρε πνιηηηθή ζηελ Δ.Δ. Ζ επηινγή ησλ ππνςεθίσλ κεηαλαζηψλ κε βάζε ηα εηδηθά πξνζφληα ηνπο είλαη κηα θηιφδνμε ηδέα. Ζ επίηεπμε ηεο εθαξκνγήο κηαο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο ζχκθσλεο κε ηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο λαη κελ είλαη κηα ιχζε πνπ ζα πξνζθέξεη κεγάιεο δπλαηφηεηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο αλάπηπμεο αιιά ζηελ εθαξκνγή ηεο θξίλεηαη δχζθνιε. Όζν αθνξά ηηο νηθνλνκηθέο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο θπξηαξρνχλ νη πξνβιεκαηηζκνί γηα αξλεηηθέο επηπηψζεηο θπξίσο ζην επίπεδν ησλ κηζζψλ θαη ηελ αλεξγία. Απηά ηα αξλεηηθά απνηειέζκαηα ηεο κεηαλάζηεπζεο, απαζρνινχλ θπξίσο ηνπο γεγελείο πνπ βξίζθνληαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε. Οη ζεηηθέο νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο φπσο ε αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ε κείσζε ηνπ θφζηνπο εξγαζίαο ζπκβάιινπλ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ επηρεηξήζεσλ θαη καθξνπξφζεζκα ην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ κε ηε δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο. Ζ κεηαλάζηεπζε απμάλεη ηε δπλαηφηεηα ηεο νηθνλνκίαο ππνδνρήο λα αλαπηχζζεηαη ηαρχηεξα θαη γηα πεξηζζφηεξν ρξφλν, θαζψο. ην ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα ησλ κεηαλαζηψλ είλαη φηη ε παξαγσγηθφηεηα ηεο εξγαζίαο ηνπο είλαη πνιχ κεγαιχηεξε απφ ηηο απνδνρέο ηνπο. Απηφ φκσο αθξηβψο ην πιενλέθηεκα είλαη πνπ πιήηηεη ηνπο γεγελείο εξγαδφκελνπο. Σν ρακειφ επίπεδν κηζζνχ ησλ κεηαλαζηψλ ζπκπαξαζχξεη θαη ηνπο κηζζνχο ησλ γεγελψλ πνπ βξίζθνληαη ζηελ ίδηα εξγαζηαθή θαηάζηαζε. Απηέο αθξηβψο νη νκάδεο πνπ απεηινχληαη ή ήδε πιήηηνληαη ήδε απφ ηελ αλεξγία θαη ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, αληηκεησπίδνπλ ηηο βξαρπρξφληεο αξλεηηθέο νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο.γη απηφ αθξηβψο ηνλ ιφγν, νη κειεηεηέο δελ κπνξνχλ λα δψζνπλ κηα μεθάζαξε απάληεζε ζην ζέκα ησλ νηθνλνκηθψλ επηπηψζεσλ θαη νη γεληθεχζεηο ζπκπεξαζκάησλ είλαη ρσξίο νπζία, φπσο πξναλαθέξζεθε. χκθσλα θαη κε ηνλ Borjas, «νη νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο ηεο κεηαλάζηεπζεο κνηξαία ζα δηαθέξνπλ, αλάινγα κε ηελ επνρή θαη αλάινγα κε ηελ πεξηνρή, θαη κπνξεί λα είλαη είηε επσθειείο είηε επηδήκηεο». Μηα αζθαιήο επηζήκαλζε ζρεηηθά κε ηηο επηδξάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηα νηθνλνκηθά κεγέζε είλαη φηη ε ζεηηθή ή ε αξλεηηθή ηεο ζπκβνιή δελ είλαη κεγάιε. ρεηηθά κε ηηο επηβαξχλζεηο ζην θνηλσληθφ θξάηνο πξφλνηαο θαη ην αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα έρνπκε λα παξαηεξήζνπκε φηη φια εμαξηψληαη απφ ηελ 110

111 εθαξκνδφκελε πνιηηηθή ζε θάζε θξάηνο. ην παξάδεηγκα ηεο Διιάδνο δελ κπνξνχκε λα δψζνπκε αζθαιή ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο ρξήζεο ησλ θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ απφ ηνπο κεηαλάζηεο, θαζψο νη έξεπλεο πνπ ππάξρνπλ είλαη απνζπαζκαηηθέο. Δπίζεο ζην ειιεληθφ πξνλνηαθφ ζχζηεκα, νη δαπάλεο ηνπ ζπζηήκαηνο πγείαο θαη πξφλνηαο ρξεκαηνδνηνχληαη ελ κέξεη απφ ηνπο θφξνπο πνπ θαηαβάιινληαη θπξίσο απφ ηνπο θαηαλαισηέο (Φ.Π.Α) θαη δεπηεξεπφλησο απφ ηελ εηζνδεκαηηθή θνξνινγία πλεπψο, δελ κπνξνχκε λα ππνινγίζνπκε κε αθξίβεηα ηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε. Λακβάλνληαο ππ φςηλ φκσο, ην πςειφ πνζνζηφ θνηλσληθήο επηζθάιεηαο γηα ην γεγελή πιεζπζκφ ζηελ Διιάδα θαη ηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε ηνπ ειιεληθνχ πξνλνηαθνχ ζπζηήκαηνο (πξνβιήκαηα ρξεκαηνδφηεζεο θαη δηαρείξηζεο), γελλψληαη πξνβιεκαηηζκνί γηα ηε βησζηκφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο.όζνλ αθνξά ην ειιεληθφ αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα, ε απαζρφιεζε ησλ κεηαλαζηψλ ζα κπνξνχζε λα πξνζθέξεη κηα βξαρπρξφληα ιχζε ζηα πξνβιήκαηα βησζηκφηεηαο ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ ρσξίο, φκσο, λα είλαη ζε ζέζε απφ κφλε ηεο λα παξέρεη κηα κφληκε αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηηο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο ζην δπηηθφ θφζκν. Απηφ ηζρχεη δηφηη ε έληαμε ησλ αιινδαπψλ ζηελ ειιεληθή αγνξά εξγαζίαο βνεζά ηε ιεηηνπξγία ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο βξαρππξφζεζκα, ππφ ηελ έλλνηα φηη νη αιινδαπνί πιεξψλνπλ ηψξα πεξηζζφηεξν ζε αλαινγία πιεζπζκνχ γηα ηνπο Έιιελεο ζπληαμηνχρνπο. Μαθξνπξφζεζκα φκσο νη κεηαλάζηεο ζα πάξνπλ ζχληαμε πνπ ζα αληηζηνηρεί ζηα δηθαηψκαηα πνπ ζπζζσξεχηεθαλ. Γηα απηφλ ηνλ ιφγν θξίλεηαη αλαγθαίν, λα κεησζεί ν βαζκφο εμάξηεζεο ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ απφ ηηο δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο κέζσ ηεο κεηαξξχζκηζεο ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ. Δίλαη ζεκαληηθή ε εμέηαζε ηεο επίδξαζεο ηεο παξνπζίαο ησλ κεηαλαζηψλ φρη κφλν ζηελ νηθνλνκία αιιά θαη ζηελ θνηλσληθή δσή. Ζ κεηαλάζηεπζε επεξεάδεη ηε θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε θαζψο παίξλεη ηε ζέζε ηνπ γεγελνχο πξνιεηαξηάηνπ. Ο ραξαθηεξηζκφο ησλ κεηαλαζηψλ σο «δηαθξαηηθφ ππνπξνιεηαξηάην» δίλεη έκθαζε ζηε δπζκελή θνηλσληθή ζέζε ησλ κεηαλαζηψλ ζην ζχγρξνλν δπηηθφ θφζκν. Αξλεηηθέο θνηλσληθέο επηπηψζεηο εληνπίδνληαη ζηε δηάζπαζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο ιφγσ ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ εζληθψλ «κεηνλνηήησλ», ηε δηάζπαζε ηεο δηαπξαγκαηεπηηθήο δχλακεο ηνπ ζπλδηθαιηζηηθνχ θηλήκαηνο, ηελ αχμεζε ησλ θηλδχλσλ ηεο δεκφζηαο πγείαο, ηεο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ ζρνιηθή πξφνδν ησλ γεγελψλ θαη ηελ επηβάξπλζε ηνπ δεκφζηνπ ζρνιείνπ κε ηελ αλαγθαηφηεηα δεκηνπξγίαο λέσλ εθπαηδεπηηθψλ δνκψλ, ηελ αιιαγή ηεο νηθηζηηθήο αλάπηπμεο, ηελ αχμεζε ηεο εγθιεκαηηθφηεηαο θαη ηελ 111

112 επηβάξπλζε ηνπ δηθαζηηθνχ θαη ηνπ ζσθξνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Ζ έθηαζε ησλ δπζκελψλ ζπλεπεηψλ είλαη ππφ ζπδήηεζε, θαζψο αθξαίεο απφςεηο είηε αζψσζεο είηε ελνρνπνίεζεο ηεο κεηαλάζηεπζεο γηα ηελ χπαξμε ησλ πξναλαθεξζέλησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ δελ αληηζηνηρνχλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Ζ έξεπλα πεδίνπ ζην Γήκν Πηειενχ ήηαλ κηα θαιή αθνξκή γηα ηελ παξαηήξεζε ησλ παξαπάλσ αλαθεξζέλησλ ζε κηα αγξνηηθή πεξηνρή. Οη δηνηθεηηθέο δνκέο πνπ αθνξνχλ ηελ εμππεξέηεζε ησλ κεηαλαζηψλ είλαη επαξθείο θαη θαηαξηηζκέλεο πιένλ θαη δελ αληηκεησπίδνπλ ηα πξνβιήκαηα ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο. Όκσο ηα πξνβιήκαηα ζηε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηψλ είλαη πνιιά θαη δελ κπνξνχκε λα πνχκε κε αζθάιεηα πνηνο είλαη ν πξαγκαηηθφο αξηζκφο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ. ηε ζπλέρεηα, φζνλ αθνξά ηηο νηθνλνκηθέο επηπηψζεηο, ε αγξνηηθή νηθνλνκία θεξδίδεη ιφγσ ηεο κείσζεο ηνπ εξγαηηθνχ θφζηνπο. Τπάξρεη πξνβιεκαηηζκφο φκσο γηα ην κέιινλ ηεο γεσξγίαο ζπλνιηθά. Ζ παξνπζία ησλ κεηαλαζηψλ δελ πξνθάιεζε θξνχζκαηα εγθιεκαηηθφηεηαο, αληίζεηα έδσζε δσή ζηνλ ηφπν κε ηελ παξνπζία λέσλ αλζξψπσλ. Έλα δήηεκα, αξθεηά επαίζζεην αθνξά ηελ εθπαίδεπζε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ. Σα πνζνζηά ζρνιηθήο απνηπρίαο κεηαμχ ησλ αιινδαπψλ είλαη πςειά εθηφο απφ ηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο ησλ καθξνρξφληα κφληκσλ θαηνίθσλ. Σέινο νη ζηάζεηο ησλ παηδηψλ απέλαληη ζηνπο κεηαλάζηεο επεξεάδνληαη πνιχ απφ ηνλ θνηλσληθφ πεξίγπξν αιιά θαη ηα άκεζα παξαδείγκαηα πνπ έρνπλ ζηε ζρνιηθή ηάμε. Δπνκέλσο ε θαιή έληαμε ησλ αιινδαπψλ καζεηψλ ζην ζρνιείν έρεη ζεηηθή επίδξαζε ζηηο ζηάζεηο ησλ ειιήλσλ καζεηψλ γηα ηνπο αιινδαπνχο καζεηέο θαη ην αληίζηξνθν. Όπσο πξναλαθέξζεθε, νη πξνηάζεηο πνιηηηθήο δελ κπνξνχλ λα γεληθεπζνχλ ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο. Δηδηθά ζην κεηαλαζηεπηηθφ δήηεκα ηεο Διιάδνο ζα πξέπεη λα εμεηάδνληαη νη ππάξρνπζεο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο ζπλζήθεο. Ζ ράξαμε ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο δελ πξέπεη λα ηδσζεί μερσξηζηά απφ ηε γεληθφηεξε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή θξαηηθή πνιηηηθή. Ο έιεγρνο ησλ ζπλφξσλ ή ηα απζηεξά κέηξα θαηαπνιέκεζεο ηεο παξάλνκεο κεηαλάζηεπζεο δελ έρνπλ ηδηαίηεξν εηδηθφ βάξνο θαη απνδεηθλχνληαη ζηελ πξάμε αλεθάξκνζηα. Άξα : H κεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή πξέπεη λα ζηεξίδεηαη ζε ηζρπξέο εζληθέο πνιηηηθέο έληαμεο θαη ελζσκάησζεο ησλ ήδε εγθαηεζηεκέλσλ κεηαλαζηψλ (θαη λφκηκσλ θαη παξάλνκσλ). 112

113 Μεγαιχηεξε απινχζηεπζε ησλ δηαδηθαζηψλ λνκηκνπνίεζεο. Μείσζε ηνπ θφζηνπο ηεο λνκηκφηεηαο. Δπηιεθηηθή κεηαλάζηεπζε θαη δεκηνπξγία ζπλζεθψλ πξνζέιθπζεο εηδηθεπκέλσλ εξγαδνκέλσλ ζην κέηξν ηνπ δπλαηνχ. Δθηίκεζε ησλ αλαγθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Αλακφξθσζε ηεο δηαδηθαζίαο απφθηεζεο ηεο ππεθνφηεηαο γηα ηνπο επη καθξφλ δηακέλνληεο ζηελ Διιάδα κεηαλάζηεο. Ζ δηαδηθαζία πνιηηνγξάθεζεο είλαη καθξνρξφληα θαη αλαρξνληζηηθή. Δίλαη απαξαίηεηε ε δηνηθεηηθή ππνζηήξημε ησλ εξεπλεηηθψλ εθείλσλ δνκψλ πνπ εμεηάδνπλ ην θαηλφκελν ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα θαη ηηο επηπηψζεηο ηεο ζηα νηθνλνκηθά κεγέζε θαη ηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα. Ζ έιιεηςε ζηνηρείσλ ζηεξεί απφ ηελ πξαγκαηηθή γλψζε ηεο θαηάζηαζεο. Τπνζηήξημε νηθνλνκηθή θαη δηνηθεηηθή ηεο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίδνληαη ηα δεηήκαηα ηεο κεηαλάζηεπζεο ηνπηθά. Πξνθεηκέλνπ λα γίλεη ε έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ απαηηείηαη αλακφξθσζε βαζηθψλ εζληθψλ ζεζκψλ (εθπαίδεπζε, πγεία, ζηέγε, αγνξά εξγαζίαο, πνηληθή λνκνζεζία) πξνο φθεινο φρη κφλν ησλ κεηαλαζηψλ αιιά φινπ ηνπ πιεζπζκνχ. Μεγάιε έκθαζε ζηε δεχηεξε γεληά ησλ κεηαλαζηψλ. Απνθπγή θαηλνκέλσλ θνηλσληθνχ απνθιεηζκνχ. πλεξγαζία κε ηηο ρψξεο απνζηνιήο κεηαλαζηψλ. Γεκηνπξγία ζπλζεθψλ επαλαπξνψζεζεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηηο ρψξεο πξνέιεπζεο ηνπ κε ηε δηαηήξεζε ησλ δεζκψλ κε ηηο ρψξεο θαηαγσγήο ηνπο. Αμηνπνίεζε ηεο εκπεηξίαο θαη ησλ πξαθηηθψλ άιισλ ρσξψλ ππνδνρήο ζηα δεηήκαηα κεηαλάζηεπζεο (εηδηθά λνηηνεπξσπατθψλ ρσξψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ παξφκνηα πξνβιήκαηα κε ηελ Διιάδα). Ζ γλψζε απηή φκσο δελ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη απηνχζηα αιιά λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο ειιεληθέο εζληθέο αλάγθεο. Ζ ελεκέξσζε ηεο θνηλήο γλψκεο θαη νη δεκφζηεο θακπάληεο είλαη πξνο φθεινο ησλ πνιηηψλ θαη ησλ κεηαλαζηψλ. Σα θξνχζκαηα μελνθνβίαο θαη ξαηζηζκνχ είλαη απνηέιεζκα ηεο άγλνηαο θαη ηεο παξαπιεξνθφξεζεο Ο ζρεδηαζκφο ηεο κεηαλαζηεπηηθήο πνιηηηθήο είλαη έλα ζχλζεην έξγν, θαζψο ε κεηαλάζηεπζε πξφθεηηαη γηα έλα θαηλφκελν πνπ ζπλερψο αλαδηακνξθψλεηαη. Ζ εκπινθή θαη άιισλ πνιηηηθψλ θαη παξακέηξσλ ζηε δηακφξθσζε ηεο, πξνθαιεί 113

114 πξνβιήκαηα ζπληνληζκνχ θαη επηθαηξνπνίεζεο ησλ πξνβιεκάησλ. Δπνκέλσο είλαη απαξαίηεηε ε θαιή επηθνηλσλία θαη ζπλεξγαζία φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ θνξέσλ θαη ε θαιή γλψζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. 114

115 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Διιεληθή Βηβιηνγξαθία 1. Υάξεο Ναμάθεο, Μηράιεο Υιέηζνο, Παηάθεο 2001, «Μεηαλάζηεο θαη Μεηαλάζηεπζε. Οηθνλνκηθέο, Πνιηηηθέο θαη Κνηλσληθέο Πηπρέο» 2. Πάλνο Καδάθνο, Δθδφζεηο Παηάθε 2001, «Αλάκεζα ζε Κξάηνο θαη Αγνξά. Οηθνλνκία θαη νηθνλνκηθή πνιηηηθή ζηε κεηαπνιεκηθή Διιάδα » 3. Υξήζηνο Μπάγθαβνο/Γέζπνηλα Παπαδνπνχινπ, Η.Ν.Δ-Γ..Δ.Δ, Μειέηεο, Σεχρνο 15 ν, «Μεηαλαζηεπηηθέο ηάζεηο θαη Δπξσπατθή Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή» 4. Α.Καςάιεο, Π.Ληλάξδνο-Ρπικφλ, Η.Ν.Δ Γ...Δ, Μειέηεο, ηεχρνο 22, «Σν δήηεκα ησλ πνιηηηθψλ πξνζθχγσλ», Καιιηφπε Μηγγείξνπ, «Μεηαλαζηεπηηθή πνιηηηθή θαη δηθαηψκαηα ησλ κεηαλαζηψλ», 5. Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο ηεο ΓΔΔ/ΑΓΔΓΤ, Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, Αζήλα 2004, «Έξεπλα γηα ηηο κνξθέο θνηλσληθήο έληαμεο ησλ νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ ζηελ Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, Βαζίιεο Καξχδεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1996, «Ζ εγθιεκαηηθφηεηα ησλ κεηαλαζηψλ ζηελ Διιάδα. Εεηήκαηα ζεσξίαο θαη αληεγθιεκαηηθήο πνιηηηθήο», 7. Σδέλε Καβνπλίδε, Π.Α.Δ.Π, Μάξηηνο 2004, «Ζ πνιηηηθή ηεο λνκηκνπνίεζεο ησλ παξάλνκσλ κεηαλαζηψλ : Γηεζλήο θαη Διιεληθή Δκπεηξία», 8. Μνπζνχξνπ Λ, 1991, Δθδφζεηο Guntenberg, «Μεηαλάζηεπζε θαη Μεηαλαζηεπηηθή Πνιηηηθή» 9. Σδέλε Καβνπλίδε, Π.Α.Δ.Π Α.Δ, «Έξεπλα γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή έληαμε ησλ κεηαλαζηψλ», 10. Λφεο Λακπξηαλίδεο / Αληηγφλε Λπκπεξάθε, Δθδφζεηο Παξαηεξεηήο, Θεζζαινλίθε 2001, «Αιβαλνί Μεηαλάζηεο ζηε Θεζζαινλίθε» 11. Ζι. Κηθίιηαο, Υ. Μπάγθαβνο, Π. Σήληνο, Μ. Υιέηζνο, Δζληθφ Ηλζηηηνχην Δξγαζίαο, Αζήλα 2001, «Γεκνγξαθηθή Γήξαλζε, Αγνξά Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθή Πξνζηαζία: Σάζεηο, Πξνθιήζεηο θαη Πνιηηηθέο» 12. Αληηγφλε Λπκπεξάθε- Θνδσξήο Πειαγίδεο, Δθδφζεηο Πφιηο, 2000, «Ο θφβνο ηνπ μέλνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Αλνρέο θαη πξνθαηαιήςεηο ζηελ αλάπηπμε», 115

116 13. Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ, ηαηηζηηθφ Παξάξηεκα, Αζήλα Ηνχιηνο 2003, «Δζληθφ ρέδην Γξάζεο γηα ηελ Κνηλσληθή Δλζσκάησζε » 14. ΗΝΔ ΓEΔ-ΑΓΔΓΤ, «Ζ ειιεληθή νηθνλνκία θαη ε απαζρφιεζε-δηήζηα Έθζεζε 2000», 15. ΗΝΔ-ΓΔΔ-ΑΓΔΓΤ, «Ζ ειιεληθή νηθνλνκία θαη ε απαζρφιεζε», Δηήζηα έθζεζε Ξελνθψλ Η.Κνληηάδεο, Δθδφζεηο άθθνπια, Αζήλα-Κνκνηελή 2004, «πληαγκαηηθέο Δγγπήζεηο θαη Θεζκηθή Οξγάλσζε ηνπ πζηήκαηνο Κνηλσληθήο Αζθάιεηαο», 17. Λάνπξα Μαξάηνπ-Αιηπξάληε, Δξίθ Γθαδφλ, Αζήλα 2005, Έθζεζε «Μεηαλάζηεπζε θαη πγεία-πξφλνηα.απνηίκεζε ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο- Πξνθιήζεηο θαη πξννπηηθέο βειηίσζεο». 18. X.Κσλζηαληφπνπινο, Λ.Μαξάηνπ-Αιηπξάληε, Γ.Γεξκαλφο, Θ.Οηθνλφκνπ, ΔΚΚΔ, Δθδφζεηο Σππσζήησ, Αζήλα 1991, «Δκείο» θαη νη «άιινη».αλαθνξά ζηηο ηάζεηο θαη ζηα χκβνια, 19., Κνχια Καζηκάηε, ΔΚΚΔ, Αζήλα 1984, «Μεηαλάζηεπζε - Παιηλλφζηεζε. Ζ πξνβιεκαηηθή ηεο δεχηεξεο γεληάο» 20. Γ.αξεγηάλλε, Δθδφζεηο πκκεηξία, Αζήλα 2000, «Αζήλα Δμέιημε Πνιενδνκία-Μεηαθνξέο» 21. Γ.Ακίηζεο-Γ.Λαδαξίδεο, Δθδφζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα 2001, «Ννκηθέο θαη Κνηλσληθνπνιηηηθέο Γηαζηάζεηο ηεο κεηαλάζηεπζεο ζηελ Διιάδα», 22. Π.Α.Δ.Π Α.Δ, Αζήλα 2005, «Δπεηεξίδα αγνξάο εξγαζίαο-πεξηθέξεηεο θαη Ννκνί 2005» 23. Γεληθή Γξακκαηεία Νέαο Γεληάο, Δπηκέιεηα Γ.Κηηζηάθεο, «Μεηαλάζηεο, Ραηζηζκφο θαη Ξελνθνβία. Απφ ηε ζεσξία ζηε Πξάμε» 24. Μ.Γθνπξβέινπ, Κνηλσληθή Πνιηηηθή, ΗΒ Δθπαηδεπηηθή εηξά, Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο & Απηνδηνίθεζε, Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο θαη εθπαηδεπηηθέο πνιηηηθέο-ε πεξίπησζε ησλ παιηλλνζηνχλησλ θαη αιινδαπψλ καζεηψλ» 25. Απφζηνινο Καςάιεο, «Μεηαλάζηεο-Τγεία θαη Κνηλσληθφο Απνθιεηζκφο», 26. Θ.Π.Ληαλφο, «χγρξνλε Μεηαλάζηεπζε ζηελ Διιάδα : Οηθνλνκηθή δηεπξεχλεζε», 2003, ΔΚΚΔ 116

117 Ξελόγισζζε Βηβιηνγξαθία 1. Graziella Bertocchi/Chiara Strozza, Universita di Modena e Reggio Emilia, November 2004, Citizenship laws and international migration in historical perspective, 2. Emilio Reyneri, Department of Sociology and Social Research, University of Milan Bicocca, Migrants involvement in irregular employment in the mediterreanean countries of the E.U, 3. Emilio Reyneri, National Europe Centre Paper No.68, presented paper on the Conference The challenges of immigration and integration in the European Union and Australia, University of Sydney, Illegal immigration and the underground economy, 4. T.Bauer/ M.Lofstrom,/ K. Zimmermann, August 2000, IZA DP No.187, Discussion Paper Series, Immigration Policy, Assimilation of Immigrants and Natives sentiments towards immigrants : Evidence from 12 OECD- Countries, 5. Randall Akee, Harvard University, Job Market Paper, Who leaves and who returns?deciphering immigrant self-selection 6. Roel Jennissen, Research and Documentation Centre of the Dutsh Ministry of Justice (WODC) and Netherlands Interdisciplinary Demographic Institute (NIDI), Economic theories of international migration and the role of immigration policy (extended provisional abstract), 7. COM(2004) 508, ηειηθφ, «Πξψηε Δηήζηα Έθζεζε γηα ηελ κεηαλάζηεπζε θαη ηελ έληαμε» 8. Com(2005)ηειηθφ, Πξάζηλε Βίβινο. «Μπξνζηά ζηηο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο, κηα αιιειεγγχε κεηαμχ γελεψλ» 9. Martin Baldwin-Edwards, Academic Symposium on Immigration in Northern versus Southern Europe, Netherlands Institute at Athens, 27 th & 28 th November 2002: Opening Keynote lecture, Immigration, immigrants and socialization in Southern Europe: patterns, problems and contradictions., 10. Jennifer Cavounidis, for the Centre of Migraton Studies of New York, 2006, IMR, Volume 40 Number 3 (Fall 2006), , 117

118 , Labour Market Impact of Migration: Employment Structures and the Case of Greece, 11. Martin Baldwin-Edwards, Mediterranean Migrations: regionalisms versus globalization 12. Com(2000)757 «Αλαθνίλσζε ηεο Δπηηξνπήο πξνο ην πκβνχιην θαη ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην γηα ηελ θνηλνηηθή πνιηηηθή κεηαλάζηεπζεο» 13. M.Gilpin, M.Henty, S.Lemos, S.Portes, C.Bullen, Department for Work and Pensions, Working Paper No29, 2006, The impact of free movement of workers from Central and Eastern Europe on the U.K labor market 14. Gianni Geroldi, Workshop Mobility and Migration into the E.U: Social and Employment impact, European Foundation for the Improvement of working and living conditions, Dublin, 12 November 2003, The social impact of migration and the response of welfare policies in E.U countries, Ηιεθηξνληθέο Γηεπζύλζεηο 1. European union : 2. Institute for the study of labour : 3. United Nation : 4. OECD : 5. International Labour Organization : 6. Mediterranean Migration Organization : 7. ΗΝΔ-ΓΔΔ : 118

119 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 119

120 Δ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙZ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΔΙΓΙΚΗ ΦΑΗ ΠΟΤΓΧΝ. ΣΜΗΜΑ: ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ /ΚΑΣΔΤΘΤΝΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΔΡΧΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟ Η ΠΑΡΟΤΙΑ ΣΧΝ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ ΣΟ ΥΧΡΟ Γεκνγξαθηθά ζηνηρεία 1. Πνηνο είλαη θαηά πξνζέγγηζε ν αξηζκόο ησλ κεηαλαζηώλ : 2. Ση ππεθνόηεηαο είλαη ; 3. Αλαθέξαηε ηε κέζε ειηθίαο ηεο πιεηνςεθίαο ηνπο. 4. Αλαθέξαηε ην θπξίαξρν θύιν θαη ηελ νηθνγελεηαθή ηνπο θαηάζηαζε. 5. Γλσξίδεηε ην εθπαηδεπηηθό επίπεδό ηνπο ; 6. Αλαθέξαηε ηνπο ηνκείο απαζρόιεζήο ηνπο. 120

121 7. Σα παηδηά ηνπο, ηη ειηθίαο είλαη; 8. Καηά ηελ πιεηνςεθία ηνπο, νη κεηαλάζηεο είλαη λνκηκνπνηεκέλνη ή όρη; 9. Τπάξρεη δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο ησλ κεηαλαζηώλ; 10. Πόζνη κεηαλάζηεο ήξζαλ θαηά ην παξειζόλ πξνθεηκέλνπ λα λνκηκνπνηεζνύλ ; 11. Πνηα πιεξνθόξεζε είραλ νη κεηαλάζηεο σο πξνο ηε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο ; 12. Θεσξείηε όηη νη ππεξεζίεο ηνπ δήκνπ ήηαλ έηνηκεο γηα ηε δηαδηθαζία λνκηκνπνίεζεο; 13. Πεξηγξάςηε ηπρόλ πξνβιήκαηα. 14. Από ην 2001 ηη είδνπο αιιαγέο έρνπλ γίλεη ζηε δεκόζηα δηνίθεζε ζε ζρέζε κε ηε δηαρείξηζε ησλ κεηαλαζηώλ; 121

122 15. Ση είδνπο πξνβιήκαηα έρεηε ζήκεξα; 16. Πνηα ήηαλ ε γιώζζα επηθνηλσλίαο ζηηο ζπλαιιαγέο ζαο κε ηνπο κεηαλάζηεο; Πσο αληηκεησπίζηεθαλ ηα πξνβιήκαηα επηθνηλσλίαο; 17. Με πνην ηξόπν έξρνληαη νη λένη κεηαλάζηεο ζηελ πεξηνρή ζαο ; 18. Γηα ηνπ ππάξρνληεο παξάλνκνπο κεηαλάζηεο ππάξρεη θάπνηα πξόβιεςε αληηκεηώπηζήο ηνπο; 19. Ση είδνπο ππεξεζίεο δεηνύλ νη κεηαλάζηεο από ην δήκν ζαο; 20. Τπάξρνπλ εμεηδηθεπκέλεο ππεξεζίεο ή θάπνην εηδηθό γξαθείν γηα ηνπο κεηαλάζηεο; 21. Τπάξρεη παξαβαηηθόηεηα εθ κέξνπο ησλ κεηαλαζηώλ; Ση είδνπο θαη πνηεο ειηθίεο; 122

123 22. Οη κεηαλάζηεο έρνπλ δηθά ηνπο ζηέθηα (θαθελεία ή θάπνην άιιν κέξνο); 23. Έρνπλ δηθέο ηνπο επηρεηξήζεηο; 24. Πσο θαηά θαλόλα ηνπο αληηκεησπίδνπλ νη Έιιελεο; 25. Γλσξίδεηε αλ ππήξραλ πξνβιήκαηα κεηαμύ Διιήλσλ θαη κεηαλαζηώλ; Τπάξρνπλ θαη ζήκεξα; 26. Γηαηί επέιεμαλ ηε ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή; Πσο ήξζαλ; Τπάξρνπλ δίθηπα κεηαλαζηώλ (θνηλνί γλσζηνί, θίινη θ.ιπ); 27. Πηζηεύεηε πσο ζα είλαη πξνζσξηλή ή ζα γίλεη πην κόληκε ε δηακνλή ηνπο ζηνλ ηόπν ζαο; 123

124 Δ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙZ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΔΙΓΙΚΗ ΦΑΗ ΠΟΤΓΧΝ. ΣΜΗΜΑ: ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ /ΚΑΣΔΤΘΤΝΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΔΡΧΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟ Η ΠΑΡΟΤΙΑ ΣΧΝ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ ΣΟ ΥΧΡΟ Δθπαηδεπηηθά ζηνηρεία 1. Πόζα παηδηά κεηαλαζηώλ έρεηε ζηελ ηάμε; (αλαθέξαηε ηελ αλαινγία ειιήλσλ-κεηαλαζηώλ) 2. Δληάζζνληαη ζηελ ηάμε κε βάζε ηελ ειηθία ή άιια θξηηήξηα; 3. Γλσξίδνπλ ηελ ειιεληθή γιώζζα; 4. Η θνίηεζή ηνπο είλαη ηαθηηθή; 5. Ση πξνβιήκαηα αληηκεησπίδνπλ ηα παηδηά ησλ κεηαλαζηώλ ζην ζρνιείν; 6. Τπάξρνπλ βνεζεηηθέο εθπαηδεπηηθέο ππνδνρέο ζην ζέκα ηεο γιώζζαο; 124

125 7. Πσο ζα ραξαθηεξίδαηε ην επίπεδό ηνπο σο καζεηέο; 8. Οη γνλείο ησλ αιινδαπώλ παηδηώλ έξρνληαη ζε επαθή κε ην δηδαθηηθό πξνζσπηθό πξνθεηκέλνπ λα ελεκεξσζνύλ γηα ηελ πξόνδν ησλ παηδηώλ ηνπο; 9. Δθδειώλνπλ ηα παηδηά (γεληθά) απνθιίλνπζα θνηλσληθή ζπκπεξηθνξά κέζα ζην ζρνιείν; 10. Πνπ πηζηεύεηε όηη νθείιεηε αλ ππάξρεη απηή ε ζπκπεξηθνξά; 11. Πσο αληηκεησπίδεη ην ζρνιείν ηέηνηνπ είδνπο θαηαζηάζεηο; 12. Σα ειιελόπνπιν εθδειώλνπλ μελνθνβηθέο ή ξαηζηζηηθέο ζπκπεξηθνξέο; 13. Πσο ηα ειιελόπνπια αηζζάλνληαη απέλαληη ζε άηνκα κε δηαθνξεηηθά πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά; 125

126 14. Σα αιινδαπά παηδηά ζπκκεηέρνπλ ζε ζρνιηθέο ενξηέο; (αλαθέξαηε δξάζεηο ζπκκεηνρήο) 15. Σν ζρνιείν ζαο έρεη θάλεη θάπνηεο εηδηθέο εθδειώζεηο γηα ηα παηδηά ησλ κεηαλαζηώλ; 16. Πηζηεύεηε όηη ηα αιινδαπά παηδηά κπνξνύλ λα εληαρζνύλ ζηελ ηνπηθή θνηλσλία; 126

127 Δ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙZ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΔΙΓΙΚΗ ΦΑΗ ΠΟΤΓΧΝ. ΣΜΗΜΑ: ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ /ΚΑΣΔΤΘΤΝΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΔΡΧΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟ Η ΠΑΡΟΤΙΑ ΣΧΝ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ ΣΟ ΥΧΡΟ Οηθνλνκηθά ζηνηρεία 1. Πηζηεύεηαη πσο ζα κπνξνύζαλ λα αλαδεηήζνπλ εξγαζία θαη άιινη κεηαλάζηεο ζηνλ ηόπν ζαο ; 2. Απαζρνινύληαη αζθαιηζκέλνη ή όρη; 3. Δίλαη ζεκαληηθή ε ζπκβνιή ηεο εξγαζίαο ησλ κεηαλαζηώλ ζηελ αγξνηηθή παξαγσγή θαη αλάπηπμε ηνπ ηόπνπ; 4. Αλ θύγνπλ νη κεηαλάζηεο πηζηεύεηε ζα ππάξμεη θάπνηα δπζιεηηνπξγία ζηελ αγξνηηθή παξαγσγή; 5. Σηο εξγαζίεο πνπ αλαιακβάλνπλ ηώξα νη κεηαλάζηεο, πνηνη ηηο έθαλαλ πξηλ; 127

128 Δ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙZ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΔΙΓΙΚΗ ΦΑΗ ΠΟΤΓΧΝ. ΣΜΗΜΑ: ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ /ΚΑΣΔΤΘΤΝΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΔΡΧΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟ Η ΠΑΡΟΤΙΑ ΣΧΝ ΜΔΣΑΝΑΣΧΝ ΣΟ ΥΧΡΟ ΔΠΙΛΔΞΣΔ Δ ΟΛΔ ΣΙ ΔΡΧΣΗΔΙ ΜΙΑ ΑΠΑΝΣΗΗ 1. Γλσξίδεηε αιινδαπά παηδηά ηεο ειηθίαο ζαο ; ΝΑΙ ΟΥΙ 2. Έρεηε ζπγγελείο ή γλσζηνύο πνπ ήηαλ ή είλαη κεηαλάζηεο ζε θάπνηα μέλε ρώξα ; ΝΑΙ ΟΥΙ 3. Έρεηε θίινπο αιινδαπνύο ; NAI OXI 4. Πσο έρεηε γλσξηζηεί ; a) ζην ζρνιείν b) ζηε γεηηνληά c) ζην θξνληηζηήξην d) ζε αζιεηηθή δξαζηεξηόηεηα e) αιινύ 128

129 5. Δάλ δελ έρεηε γλσξηζηεί κε αιινδαπά παηδηά, γηα πνην ιόγν ; a) Λόγσ δηαθνξεηηθήο γιώζζαο b) Γελ ζέιαηε λένπο θίινπο c) Γελ ήζειαλ νη ίδηνη d) Γελ ζέιαηε θίινπο κεηαλάζηεο e) Γελ ζαο αθήλνπλ από ην ζπίηη f) Άιιν 6. Πνηα είλαη ε άπνςή ζαο γηα ηνπο κεηαλάζηεο ; a) Αξλεηηθή b) Ληγόηεξν αξλεηηθή c) Αδηάθνξε / νπδέηεξε d) Καιή e) Πνιύ θαιή 7. Πώο πηζηεύεηε όηη ζαο ζπκπεξηθέξνληαη ; a) Άζρεκα b) Λίγν άζρεκα c) Οπδέηεξα d) Καιά e) Πνιύ θαιά 129

130 8. Τπήξμαλ πνηέ πξνβιήκαηα κεηαμύ Διιήλσλ θαη κεηαλαζηώλ ; NAI OXI 9. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ καζήκαηνο ζπλεξγαζηήθαηε κε παηδηά κεηαλαζηώλ ; ΝΑΙ ΟΥΙ 10. Αλ όρη, γηαηί ; a) Γελ ζπλεξγάδεζηε κε θαλέλαλ b) πλεξγάδεζηε κόλν κε έιιελεο c) Γελ έηπρε d) Γελ έρσ άπνςε 11. Αλ ν θαζεγεηήο ζαο όξηδε κηα νκάδα εξγαζίαο ζα απνδερόζαζηαλ λα ζπλεξγαζηείηε κε παηδηά κεηαλαζηώλ ; ΝΑΙ ΟΥΙ 12. Δάλ όρη a. πλεξγάδεζηε κόλν κε έιιελεο b. Γελ έρεηε άπνςε 13. Πηζηεύεηε όηη ζηα επόκελα ρξόληα μέλνη θαη έιιελεο κπνξνύλ λα δήζνπλ αξκνληθά ζηελ ειιεληθή θνηλσλία ; ΝΑΙ ΟΥΙ 130

131 Δ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙZ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΔΙΓΙΚΗ ΦΑΗ ΠΟΤΓΧΝ. ΣΜΗΜΑ: ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ /ΚΑΣΔΤΘΤΝΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΔΡΧΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟ 1) Όηαλ ήξζαηε ζην ζρνιείν γλσξίδαηε ειιεληθά ; NAI OXI 2) Πώο κάζαηε ειιεληθά ; a) ην ζρνιείν b) ην ζπίηη c) Σειεόξαζε d) Από εηδηθά καζήκαηα e) ηελ παξέα 3) Πηζηεύεηε πσο γλσξίδεηε θαιά ηελ ειιεληθή γιώζζα : NAI OXI 4) Σε δηθή ζαο γιώζζα πνπ θπξίσο ηε ρξεζηκνπνηείηε : a) πίηη κε ηνπο γνλείο b) Όηαλ είζηε κε θίινπο 131