«Μεηαμχ απηνλνκίαο θαη νηθεηφηεηαο: αλαπξνζδηνξίδνληαο ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή» (άξζξν 9 1 ) Υξηζηίλα Μ. Αθξηβνπνχινπ 1 Ννέκβξηνο 2011

Transcript

1 «Μεηαμχ απηνλνκίαο θαη νηθεηφηεηαο: αλαπξνζδηνξίδνληαο ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή» (άξζξν 9 1 ) Υξηζηίλα Μ. Αθξηβνπνχινπ 1 Ννέκβξηνο Σξία είλαη ηα θπξηφηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ, φπσο απηά θαηαγξάθνληαη ζηελ ειιεληθή θαη δηεζλή βηβιηνγξαθία. Η θχζε ηνπο, ε νπνία είλαη αλνηρηή, απξνζδηφξηζηε θαη δσληαλή, ελψ εμειίζζεηαη κέζα απφ ηε κεηαβνιή ησλ δεδνκέλσλ θαη ησλ πεξηζηάζεσλ. Η ηθαλφηεηά ηνπο λα ζεκειηψλνπλ ηηο αξρέο εθείλεο, πνπ ζπληζηνχλ ην αληηθείκελν ζπγθεθξηκέλσλ πνιηηηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηεθδηθήζεσλ ζην πιαίζην κηαο πνιηηείαο. Σέινο, ε δπλαηφηεηα ηνπο λα ιεηηνπξγνχλ, σο ζεκέιην ησλ δηθαζηηθψλ θξίζεσλ, ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ ζπγθξνχνληαη ή ζηαζκίδνληαη κε άιια δηθαηψκαηα ή πξνζηαηεπφκελνπο ζθνπνχο. Σα ηξία απηά γλσξίζκαηα απνηέιεζαλ ην γεληθφ πιαίζην πάλσ ζην νπνίν δνκείηαη ε παξνχζα εηζήγεζε, «Μεηαμχ απηνλνκίαο θαη νηθεηφηεηαο: αλαπξνζδηνξίδνληαο ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή» (άξζξν 9 1 ). Κεληξηθφ ζηφρν ηεο απνηειεί ε εξκελεία ηνπ άξζξνπ 9 1, ην νπνίν νξίδεη φηη «ε ηδησηηθή θαη νηθνγελεηαθή δσή ηνπ αηφκνπ είλαη απαξαβίαζηε», φπσο παλεγπξηθά θαηνρπξψζεθε, γηα πξψηε θνξά ζην χληαγκα ηνπ Η εξκελεία απηή επηρεηξείηαη θαηά πξψην ιφγν, κέζα απφ ηε ζεκειίσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή ζηελ απηνλνκία ηνπ αηφκνπ. Μηα απηνλνκία, ε νπνία δελ νξίδεηαη απιψο σο ε δπλαηφηεηα απηνπξνζδηνξηζκνχ ηνπ πξνζψπνπ ππφ ηδία επζχλε, κε ηθαλφηεηα θαηαινγηζκνχ γηα φηη απηφ πξάηηεη ή παξαιείπεη. Η απηνλνκία είλαη ε ηδηφηεηα ηεο βνχιεζεο λα είλαη ε ίδηα λφκνο γηα ηνλ εαπηφ ηεο, αθνινπζψληαο φκσο γλψκνλα ζπκπεξηθνξάο βάζεη αξρψλ κε ηζρχ θαζνιηθή. Δηδηθφηεξα, σο πξνο ηελ εμσηεξηθή ρξήζε ηεο ειεπζεξίαο, δειαδή ζην δηθαητθφ θαη πνιηηηθφ πεδίν λνκηκφηεηαο, ε απηνλνκία δξάζεο θαζελφο εθδειψλεηαη ζε αλαθνξά κε ηα ζπκθέξνληα θαη ηα δηθαηψκαηα ηνπ, σο εηδηθέο επρέξεηεο δξάζεο ηνπ αηφκνπ, πνπ πξνζηαηεχνληαη απφ θαλφλεο ζεηηθνχ δηθαίνπ. 1 Γ. Ν. Γηθεγφξνο, Δηδηθή Δπηζηήκνλαο ΓΠΘ, Μεηαδηδαθηνξηθή Τπφηξνθνο ΙΚΤ. Δηζήγεζε ζην ΑΠΘ κε αθνξκή ηελ νκφηηηιε δηαηξηβή ηεο εηζεγήηξηαο, ε νπνία ππνζηεξίρζεθε ζην Σκήκα Ννκηθήο ζηηο

2 3. Η δηαζχλδεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή κε ηελ απηνλνκία ηνπ αηφκνπ ζέηεη ην εξψηεκα: άξαγε, ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή ζεκειηψλεηαη ζηελ αξλεηηθή ή θαη ζηε ζεηηθή ειεπζεξία ηνπ αηφκνπ; Γειαδή ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή είλαη έλα δηθαίσκα απνρήο, ην νπνίν πξνζηαηεχεη ην άηνκν κφλν αξλεηηθά, απφ θαη έλαληη ησλ θηλδχλσλ πνπ αληηκεησπίδεη; Ή αληίζεηα είλαη έλα δηθαίσκα θαη κε ζεηηθφ πεξηερφκελν, ην νπνίν πξνζηαηεχεη ηελ απηνλνκία ηνπ αηφκνπ: δειαδή ηε δπλαηφηεηα ηνπ λα εμππεξεηεί αδηαηάξαθηα, κέζα απφ ηελ πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο ηνπ δσήο κηα ζεηξά απφ ζθνπνχο πνπ ην ίδην ζέηεη, φπσο γηα παξάδεηγκα ε πξνζηαζία ηεο ηαπηφηεηαο, ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο, ηεο επηθνηλσλίαο ηνπ ή ηεο νηθεηφηεηάο ηνπ. 4. Σν δίιεκκα απηφ θαζίζηαηαη εμαηξεηηθά θξίζηκν, φζνλ αθνξά ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ θαλνληζηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ δηθαηψκαηνο. Σν δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή, φηαλ ζπλδέεηαη ζηε ζεσξία ή ηε λνκνινγία κε ηελ αξλεηηθή ειεπζεξία, θαζίζηαηαη δηθαίσκα απνρήο θαη πξνζιακβάλεη αξλεηηθή ζεκαζία. Άιινηε ηαπηίδεηαη κε ηνλ αηνκηζκφ θαη άιινηε ζεκειηψλεη ην δηθαίσκα ηνπ αηφκνπ ζηε κνλαμηά θαη ζηελ απνκφλσζε. Ωο ηέηνην φκσο, ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή είλαη θαη πνιχ δχζθνιν λα ζπγθξνηεζεί σο αξία αληηθεηκεληθή, άμηα πξνζηαζίαο απφ ην λνκνζέηε θαη ην δηθαζηή, αθνχ θαίλεηαη λα ζεκειηψλεη ζπκθέξνληα αξλεηηθά, πνπ απνκνλψλνπλ ην άηνκν, αληί λα ην εληάζζνπλ ζηελ θνηλσλία. 5. Τπάξρεη σζηφζν, κηα δηαθνξεηηθή εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε, ε νπνία επίζεο πξνηείλεηαη ζηε ζεσξία, θπξίσο ζην έξγν ηνπ Robert Alexy. ην πιαίζην ηεο πξνζέγγηζεο απηήο, είλαη δπλαηφ λα ππνζηεξηρζεί φηη ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή κπνξεί λα ζεκειησζεί ζηε αξλεηηθή αιιά θαη ζηε ζεηηθή ειεπζεξία, ζηελ απηνλνκία ηνπ αηφκνπ. Με ηνλ εμήο ηξφπν: αλ ζπλδεζεί κε κηα ζεηξά απφ ζεηηθνχο ζθνπνχο ηνπο νπνίνπο ε απφιαπζε ηνπ ππφ ηε ζθέπε ηεο αξλεηηθήο ειεπζεξίαο εγγπάηαη. Πνηνη είλαη απηνί; Μηα πνιιαπιφηεηα απφ ζθνπνχο, φπσο η οικειόηηηα, η διαθοπεηικόηηηα, η επικοινωνία, η εζωηεπικόηηηα, η εμπιζηοζύνη, η ηθική ελεςθεπία ηος αηόμος. πλδεδεκέλν κε ηνπο ζθνπνχο απηνχο, ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή, ζπληζηά ζηελ νπζία κηα εηδηθφηεξε πηπρή ηεο απηνλνκίαο ηνπ αηφκνπ: ηεο δπλαηφηεηαο ηνπ δειαδή λα επηιέγεη, λα απνθαζίδεη γηα ηελ ηδησηηθή ηνπ δσή θαη ηνπο ζθνπνχο πνπ απηή εμππεξεηεί, ρσξίο εμσηεξηθέο παξεκβάζεηο, απφ ηξίηνπο, απφ ην λνκνζέηε ή απφ ηα φξγαλα ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο θαη κε φξην πάληα ηα δηθαηψκαηα ησλ άιισλ.

3 6. Σελ άπνςε απηή γηα ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή, ηε ζεκειίσζή ηνπ δειαδή ζηε ζεηηθή ειεπζεξία, ζηελ απηνλνκία ηνπ αηφκνπ, επηιέγεη σο θχξην εξκελεπηηθφ ηνπ εξγαιείν ζηε λνκνινγία ηνπ, ην Δπξσπατθφ Γηθαζηήξην Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ. Η πξφζθαηε απφθαζε Ρέθινο θαη Γαβνπξιήο θαηά Διιάδνο (15 Ιαλνπαξίνπ 2009), αθνξνχζε κηα θσηνγξάθηζε, ρσξίο ηε ζπλαίλεζε ησλ γνληψλ ηνπ, ελφο βξέθνπο ζε ηδησηηθή θιηληθή. Ο θσηνγξάθνο ζπλεξγαδφηαλ κε ηελ θιηληθή, ε νπνία ηνπ έδηλε πξφζβαζε ζηνλ απνζηεηξσκέλν γηα ηα βξέθε ρψξν, ηα θσηνγξάθηδε ηηο πξψηεο ζηηγκέο ηεο γέλλεζήο ηνπο θαη ζηε ζπλέρεηα πσινχζε ηηο θσηνγξαθίεο ζηνπο γνλείο θαη ζπγγελείο. Σν ΔΓΓΑ έθξηλε ηελ χπαξμε ή φρη πξνζβνιήο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε, κε βάζε έλα θαη κφλν θξηηήξην: ηελ πξνζβνιή ηνπ ζεκειίνπ ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, ηεο απηνλνκίαο. Έηζη, ππνζηήξημε φηη ε έιιεηςε ζπλαίλεζεο θαηά ηε θσηνγξάθηζε, παξαβίαζε ηελ απηνλνκία ησλ γνληψλ, ηε δπλαηφηεηα ηνπο δειαδή λα δηακνξθψλνπλ ειεχζεξα ηηο επηινγέο πνπ αθνξνχλ ηελ ηδησηηθή δσή ηνπ παηδηνχ ηνπο. Αθφκε πεξηζζφηεξν, δεκηνχξγεζε κηα δηαξθή δηαθηλδχλεπζε ηεο απηνλνκίαο ηνπ, αθνχ νη θσηνγξαθίεο απηέο ζα κπνξνχζαλ θαη ζην κέιινλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ, γηα ζθνπνχο μέλνπο πξνο ηηο επηινγέο ηνπ, θαζηζηψληαο επάισηε ηελ ηδησηηθφηεηά ηνπ. 7. Ο δεχηεξνο άμνλαο εξκελείαο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, θαηά ην άξζξν 9 1, ζπλδέεηαη κε ηελ θαηαλφεζε ηνπ σο «ελ εμειίμεη» δηθαηψκαηνο. Γειαδή δηθαηψκαηνο ηνπ νπνίνπ ε θαλνληζηηθφηεηα δηαθνξνπνηείηαη ελφςεη ησλ απεηιψλ θαη ησλ δηαθηλδπλεχζεσλ πνπ αληηκεησπίδεη. Πξάγκαηη, ηδηαίηεξν γλψξηζκα ησλ δηθαησκάησλ, φπσο ηέζεθε απφ ηελ αξρή, είλαη ν εγγελψο αλνηρηφο θαη δσληαλφο ηνπο ραξαθηήξαο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ θαη ζηελ πεξίπησζε απηή ην επηρείξεκα ηνπ ΔΓΓΑ. Ήδε απφ ηηο ππνζέζεηο Tyrer θαηά Ηλσκέλνπ Βαζηιείνπ (25 Απξηιίνπ 1978) θαη Marcx θαηά Βειγίνπ (13 Ινπλίνπ 1979), ην ΔΓΓΑ εξκελεχεη ηελ Δπξσπατθή χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ σο «δσληαλφ εξγαιείν», ππνγξακκίδνληαο ηνλ αλνηρηφ θαη εμειηθηηθφ ραξαθηήξα ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Η ππφζεζε φηη ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή θαίλεηαη λα είλαη έλα «ελ εμειίμεη» δηθαίσκα, επηβεβαηψλεηαη κε πνιινχο ηξφπνπο. Έηζη, ε ζπγθξηηηθή κειέηε ππνδειψλεη φηη κπνξεί λα γίλεη ιφγνο γηα δηθαίσκα, αθφκε θαη πξηλ απφ ηελ ξεηή απνηχπσζε ηνπ ζην ζεηηθφ δίθαην ζηελ ειιεληθή (έλλνκε ηάμε) αιιά θαη ζε αιινδαπέο έλλνκεο ηάμεηο, φπσο ε ακεξηθαληθή θαη ε γεξκαληθή. Δπηπιένλ ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, ην θαλνληζηηθφ πεξηερφκελν ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή

4 δσή, ζηηο επηκέξνπο απηέο έλλνκεο ηάμεηο, φπσο θαη ζηελ ειιεληθή, δελ παξακέλεη ζηαηηθφ αιιά αλαπξνζδηνξίδεηαη. Σέινο, ην θπξηφηεξν, ε εμειηθηηθή απηή πνξεία εληάζζεη αιιά θαη δηαθνξνπνηεί ηαπηφρξνλα ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή, απφ ηα ππφινηπα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα. Γηα πνηνλ άξαγε ιφγν; Γηφηη ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή κεηαβάιιεη ην πεξηερφκελν ηνπ, κε ηδηαίηεξε πνηφηεηα θαη ηαρχηεηα, ηελ νπνία επηβάιινπλ νη ζχγρξνλεο δηαθηλδπλεχζεηο πνπ ε εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο δεκηνπξγεί. 8. Η εξκελεία ηνπ άξζξνπ 9 1 σο «ελ εμειίμεη» δηθαηψκαηνο πξνζιακβάλεη ραξαθηήξα δηπιφ, κεζνδνινγηθφ αιιά θαη θαλνληζηηθφ θαη απνδίδεηαη κε ηνλ φξν καηαζκεςή. Ο φξνο απηφο παξαπέκπεη απφ ηε κηα ζηε ζπγθξφηεζε, ζηε ζχζηαζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, ππφ ην θσο ησλ ζχγρξνλσλ θαη εληειψο δηαθνξνπνηεκέλσλ αλαγθψλ ηεο πξνζηαζίαο ηνπ. Παξαπέκπεη δειαδή ζηελ αλαδήηεζε ηνπ ζχγρξνλνπ θαλνληζηηθνχ ηνπ λνήκαηνο σο νηθεηφηεηαο ηνπ αηφκνπ. Απφ ηελ άιιε ν φξνο καηαζκεςή αλαθέξεηαη ζηε κέζνδν, ζηελ αλαγθαηφηεηα επηινγήο θαη ζπγθξφηεζεο ζπγθεθξηκέλσλ κεζνδνινγηθψλ εξγαιείσλ, κε ηε βνήζεηα ησλ νπνίσλ είλαη δπλαηφο ν πξνζδηνξηζκφο απηφο. Όρη δειαδή σο κηα επηινγή a priori, πξνεξρφκελε απφ ηελ πξνδηάζεζε ηνπ φπνηνπ εξεπλεηή. Αληίζεηα σο κηα επηινγή ε νπνία βαζίδεηαη ζε κηα ζπλζεηηθή, νξζνινγηθή δηαδηθαζία, ηθαλή λα ζπλδέζεη ηελ εξκελεπφκελε ζπληαγκαηηθή δηάηαμε κε ην θνηλφ δίθαην, ηε ζεσξία, ηε λνκνινγία αιιά θαη κε επηρεηξήκαηα ζπγθξηηηθνχ δηθαίνπ. 9. Οη θεληξηθνί άμνλεο ζχζηαζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, νη νπνίνη ηειηθά επηιέγνληαη είλαη ηειηθά δχν: ε ζεκειίσζή ηνπ, φπσο πξναλαθέξζεθε, ζηελ απηνλνκία, κε ζθνπφ ηελ αλαδήηεζε ησλ ζχγρξνλσλ ζθνπψλ πνπ ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή εμππεξεηεί γηα ην άηνκν, θαζψο θαη ε ζχλδεζή ηνπ κε ηηο πξνζβνιέο ηνπ, κε ηηο δηαθηλδπλεχζεηο πνπ απηφ πθίζηαηαη. Οη πξνζβνιέο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, είλαη απηέο πνπ αλαδεηθλχνπλ ηειηθά ην θαλνληζηηθφ πεξηερφκελν ηνπ θαη ην θαζηζηνχλ εηδηθφ. Οη πξνζβνιέο, θαζηζηνχλ ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή ζρεηηθά απηνηειέο, δηφηη ελεξγνπνηνχλ ηελ πξνζηαζία ηνπ, ζην πιαίζην ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πξαγκαηηθψλ θαη λνκηθψλ ζπλζεθψλ ζηηο νπνίεο αλαπηχζζεηαη. Καηά κηα έλλνηα, ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή, δελ πξνυπάξρεη. Τθίζηαηαη θαη ηειηθά ζπγθξνηείηαη κέζα απφ ηηο πξνζβνιέο ηνπ. Πνηεο είλαη απηέο; Μηα ζεηξά απφ

5 δηαθηλδπλεχζεηο ηηο ηδησηηθφηεηαο, φπσο ε δεκνζηνπνίεζε θαη ε απνθάιπςε πξνζσπηθψλ πιεξνθνξηψλ ή ε παξαθνινχζεζε ηνπ αηφκνπ. 10. Η θαλνληζηηθή ζπγθξφηεζε ηνπ δηθαηψκαηνο εληάζζεηαη ζηελ εξκελεία ηνπ άξζξνπ 9 1 θαη ηνπ ζχγρξνλνπ αλαπξνζδηνξηζκνχ ηνπ θαλνληζηηθνχ πεξηερνκέλνπ ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, σο οικειόηηηαρ ζην παξάδεηγκα ηεο ειιεληθήο έλλνκεο ηάμεο. 11. Σν παξάδεηγκα ηεο ειιεληθήο έλλνκεο ηάμεο, θαίλεηαη λα επηβεβαηψλεη κε ηξφπν ελαξγή ηελ εμειηθηηθφηεηα ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή. Σν δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή εκθαλίδεηαη λα πξνυπάξρεη ηεο ζπληαγκαηηθήο ηνπ θαηνρχξσζεο ζην άξζξν 9 1, ε νπνία θπνθνξείηαη ήδε απφ ηα κηζά ηνπ 19 νπ αηψλα. Έηζη, θαηαξράο, ήδε απφ ηελ επνρή ηνπ Ν. Ι. αξίπνινπ ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή, πξνζηαηεχεηαη κέζα απφ ην ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλν δηθαίσκα ζην άζπιν ηεο θαηνηθίαο. Πεξηνξίδεηαη κε ηνλ ηξφπν απηφ ζην σώπο, ζηνλ οίκο, ζπλδέεηαη φκσο απφ λσξίο κε ηελ απφιαπζε ζεηηθψλ γηα ην άηνκν ζθνπψλ, φπσο ε νηθεηφηεηα ησλ νηθνγελεηαθψλ ζρέζεσλ, ε πξνζηαζία ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θαη ηεο επηθνηλσλίαο ηνπ. Πξφθεηηαη γηα ηα πξψηα ίρλε ηεο ζχγρξνλεο δηαζχλδεζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή θαη άξζξν 9 1 κε ηελ νηθεηφηεηα ηνπ αηφκνπ. Παξάιιεια, ην δηθαίσκα απηφ δηακνξθψλνπλ ηελ επνρή εθείλε, απεηιέο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ θξαηηθή εμνπζία αιιά θαη απφ ηδηψηεο. Δπίζεο απφ ηελ επέθηαζε ηνπ ηχπνπ, πνπ απνηειεί κε βάζε ηα πληάγκαηα ηνπ 1844, 1864 αιιά θαη φζα αθνινπζνχλ, δηαθξηηή πεγή δηαθηλδπλεχζεσλ ηεο ηδησηηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ. 12. Η ζεκαληηθφηεξε ίζσο εμέιημε ε νπνία νδεγεί ηειηθά θαη ζηελ θαηνρχξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή σο δηαθξηηνχ δηθαηψκαηνο ζην χληαγκα ηνπ 1975, είλαη ε κεηάβαζε ηεο απφ ην ρψξν, ηνλ οίκο, ζην πξφζσπν, ζην δηθαίσκα ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ. Τπφ ην θσο ηεο εμέιημεο απηήο, ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή γίλεηαη κηα αζπίδα, πνπ ηελ πξνζηαζία ηεο ην άηνκν απνιακβάλεη θαη πέξα απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνπ ρψξν. Η κεηάβαζε απηή γίλεηαη αληηθείκελν επεμεξγαζίαο απφ ηελ αζηηθή θαη πνηληθή ζεσξία ηεο επνρήο πνπ πξνεγείηαη ηεο ξεηήο θαηνρχξσζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, ζην άξζξν 9 1.

6 13. Ωζηφζν, κέζα απφ ηελ έληαμε ηνπ ζηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ, ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή, θαίλεηαη λα ιακβάλεη κηα ζεκαζία θαζαξά εζσηεξηθή, αξλεηηθή θαη ππνδεέζηεξε πξνο ην εμσζηξεθέο, ζεηηθφ λφεκα ηεο πξνζσπηθφηεηαο. ηε ζεψξεζε απηή ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή ηαπηίδεηαη κε ηε κπζηηθφηεηα θαη ηξέπεηαη ζην παξαπέηαζκα εθείλν, ην νπνίν θαιχπηεη ηηο δξαζηεξηφηεηεο, πνπ ην άηνκν ζέιεη λα απνθξχςεη απφ ηνπο νηθείνπο ηνπ ή ηελ θνηλσλία. Η ζχγρξνλε σζηφζν ζχλδεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή κε ηελ πξνζηαζία ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ, κέζα απφ ηε ζπλχπαξμε ηνπο ζην ειιεληθφ χληαγκα ζην άξζξν 9 1 θαη 5 1, δεκηνπξγεί λέα εξσηήκαηα. Απηά αθνξνχλ ηφζν ην ζεηηθφ πεξηερφκελν, φζν θαη ηελ θαλνληζηηθή απηνηέιεηα ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, θαζψο θαη ηε δπλαηφηεηα ηνπ λα δηαθξηζεί, σο απηνηειέο δηθαίσκα, απφ ηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ. 14. Η θαλνληζηηθή απηνηέιεηα ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, σζηφζν δελ αλαδεηείηαη κέζα απφ ηελ απφιπηε δηάθξηζε ηνπ κε ην δηθαίσκα ζηελ πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ, κηα δηάθξηζε πνπ είλαη ζηελ νπζία αλέθηθηε. Όπσο ε ζπγθξηηηθή κειέηε ππνδειψλεη, ππάξρνπλ έλλνκεο ηάμεηο, φπσο ε ακεξηθαληθή, φπνπ ην δηθαίσκα ζηελ πξνζσπηθφηεηα δελ πθίζηαηαη ή θαη ην αληίζεην, φζνλ αθνξά ηελ πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο δσήο, φπσο ζπκβαίλεη ζηε γεξκαληθή. Πξφθεηηαη γηα κηα έιιεηςε πνπ νθείιεηαη ζηα ξεπζηά κεηαμχ ηνπο φξηα θαη ε νπνία νδεγεί ηειηθά ζηελ θαλνληζηηθή ηνπο ζχλζεζε, κηα επηινγή πνπ πηνζεηεί θαη ε ππφ ππνζηήξημε δηαηξηβή. Σν δηθαίσκα ζηελ πξνζσπηθφηεηα κε ηελ έλλνηα απηή, ζπλδέεηαη κε ηελ εμαηνκίθεπζε ηνπ αηφκνπ, ελψ ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή κε ηελ επηθνηλσληαθή εζσηεξηθφηεηα ηνπ, απηήλ δειαδή πνπ θαιιηεξγεί κφλνο αιιά θαη κέζα απφ ηηο ζρέζεηο ηνπ κε ηνπο άιινπο. Σα δχν δηθαηψκαηα, φκσο απηά αιιεινπξνυπνηίζεληαη θαη ζηελ πξάμε ελνπνηνχλ ηελ πξνζηαζία ηνπ αηφκνπ, απνηειψληαο ην νπνίν ζπλερέο εθείλν, ην νπνίν θαιείηαη λα πξνζηαηεχζεη ηνλ αλζξψπηλν καο εαπηφ. 15. Η θαηαλφεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, σο επηθνηλσληαθήο εζσηεξηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ, ηαπηίδεηαη κε ηε ζχγρξνλε πξνζέγγηζε ηνπ ωρ οικειόηηηαρ. Σν δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή, φπσο απηφ θαηνρπξψλεηαη ζην άξζξν 9 1, πξνζιακβάλεη ην πεξηερφκελν ηνπ σο οικειόηηηαρ, θπξίσο κέζα απφ ηελ πξφζθαηε λνκνινγία ηνπ πκβνπιίνπ ηεο Δπηθξαηείαο. Με ραξαθηεξηζηηθέο απνθάζεηο ηνπ, φπσο ε 3922/2005 (ε νπνία αθνξνχζε ηελ πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο

7 δσήο ηνπ Γεκάξρνπ Αικπξνχ Βφινπ) θαη ε 1680/2007 (ε νπνία ζρεηηδφηαλ κε ηελ πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο δσήο αμησκαηηθνχ, ζην πιαίζην εηδηθψλ ζρέζεσλ εμνπζίαζεο), ην πκβνχιην ηεο Δπηθξαηείαο, πηνζέηεζε ηελ άπνςε φηη ε πξνζηαζία ηεο επωηικήρ ζωήρ ηνπ αηφκνπ, ζπληζηά ηνλ απαξαβίαζην θαηά ην άξζξν 9 1, ππξήλα ηεο ηδησηηθήο δσήο ηνπ αηφκνπ. Η εξσηηθή δσή ηνπ αηφκνπ, ρσξίο λα ηαπηίδεηαη κε ηελ νηθεηφηεηά ηνπ, απνηειεί πάλησο, ζην παξάδεηγκα ηεο ειιεληθήο έλλνκεο ηάμεο ηελ πην ζχγρξνλε, δπλακηθή θαη νπζηψδε πηπρή ηεο. 16. Η νηθεηφηεηα απνηειεί κηα απφ ηηο πην ζχγρξνλεο πξνζεγγίζεηο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή. Ρεηά θαηνρπξσκέλε ζην ηζπαληθφ χληαγκα, ζην γαιιηθφ αζηηθφ θψδηθα, ζηε γεξκαληθή λνκνινγηαθή πξνζέγγηζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπ αηφκνπ (σο ζθαίξα ηεο νηθεηφηεηαο), αιιά θαη πξνζέγγηζε επεμεξγαζκέλε ζηε δηεζλή ζεσξία παξαπέκπεη ζε κηα λέα θαηαλφεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή. Αθελφο ζε έλα δηθαίσκα ην νπνίν δελ απνκνλψλεη ην άηνκν, ζηε κνλαρηθφηεηα ηνπ αιιά αληίζεηα ζπληζηά ην πξνζηαηεπηηθφ θέιπθνο ηεο αλάπηπμεο ησλ ζρέζεσλ ηνπ θαη ηεο έθθξαζεο ηεο εζσηεξηθφηεηαο ηνπ, πξνο ηα έμσ, ζηνλ θνηλσληθφ θαη δεκφζην ρψξν. Αθεηέξνπ ζε έλα δηθαίσκα ην νπνίν δελ ζεκειηψλεηαη ζηελ αξλεηηθή αιιά ζηε ζεηηθή ειεπζεξία ηνπ αηφκνπ θαη ην νπνίν κπνξεί λα ζπγθξνηεζεί σο αμία. Η νηθεηφηεηα θαιείηαη λα πξνζηαηεχζεη ην άηνκν, ελψπηνλ ησλ λέσλ ζπλζεθψλ δηαθηλδχλεπζεο πνπ ε ηερλνινγία δεκηνπξγεί, απνηξέπνληαο αθξηβψο, ηε «δηεχζδπζή» ηεο ζηελ εζσηεξηθφηεηα θαη ηελ απηνλνκία ηνπ αηφκνπ. 17. Η εθαξκνγή ηεο ζεψξεζεο απηήο γηα ηελ εξκελεία ηνπ άξζξνπ 9 1 θαίλεηαη λα εληάζζεηαη ζηελ παξάδνζε ηεο επνρήο ηνπ Ν. Ι. αξίπνινπ, φπνπ ε ζχλδεζε ηεο ηδησηηθήο δσήο κε ηνλ νίθν, νδεγεί ζηελ ηαχηηζή ηεο κε ηελ πξνζηαζία ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ απνξξήηνπ ηεο επηθνηλσλίαο. Δπίζεο ελαξκνλίδεηαη θαη κε ην πέξαζκα ηεο ηδησηηθήο δσήο ζηελ θαλνληζηηθή πξνζηαζία ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Έηζη, ε ηδησηηθφηεηα δηαζπλδέεηαη πηα άξξεθηα κε ηε κπζηηθφηεηα θαη ηελ εκπηζηνζχλε, πνπ ην απφξξεην ηεο επηθνηλσλίαο πεξηθιείεη. Μέζα απφ ην εμειηθηηθφ απηφ λήκα, ε θαηαλφεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή, σο νηθεηφηεηαο, δελ απνηειεί έλα ζρήκα απιά κεηαθεξκέλν απφ κηα μέλε εκπεηξία ή απιά δενληνινγηθφ, αιιά κηα θαλνληζηηθή πξνζέγγηζε πνπ θέξεη ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ειιεληθήο έλλνκεο ηάμεο. Δπηπιένλ, ε πξνζέγγηζε ηεο ηδησηηθήο δσήο σο νηθεηφηεηαο είλαη ζε ζέζε λα εμεγήζεη ηφζν ηε ζχγρξνλε ζπλχπαξμε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή

8 θαη κε άιια δηθαηψκαηα, φπσο ε πξνζσπηθφηεηα, ε πξνζηαζία ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο, ε πξνζηαζία ηνπ απνξξήηνπ ηεο επηθνηλσλίαο, φζν θαη ηελ θαλνληζηηθή ηνπ απηνηέιεηα απέλαληη ηνπο. 18. Πξάγκαηη, εξκελεπφκελν ην άξζξν 9 1 σο νηθεηφηεηα ηνπ αηφκνπ, παξαπέκπεη ζην δηαθξηηφ θαη απηνηειέο εθείλν δηθαίσκα ην νπνίν παξέρεη ζην άηνκν ηε δπλαηφηεηα ειεχζεξν απφ θαηαλαγθαζκνχο λα δηακνξθψλεη ζρέζεηο εκπηζηνζχλεο θαη ακνηβαηφηεηαο. Μέζα απφ απηέο κπνξεί λα εθθξάζεη θαη λα δηακνξθψζεη ηελ ηαπηφηεηά ηνπ, θαζψο θαη λα αλαπηχμεη ηελ εζσηεξηθφηεηα ηνπ. Πξφθεηηαη, γηα κηα νηθεηφηεηα σζηφζν, ηελ νπνία κπνξεί λα απνιαχζεη θαη κέζα απφ ηελ νηθνγελεηαθή ηνπ δσή (9 1 ), αιιά θαη λα πξνζηαηεχζεη κέζα απφ ην απφξξεην ηεο επηθνηλσλίαο (άξζξν 19 3 ). Παξάιιεια ην δηθαίσκα ζηελ ηδησηηθή δσή, ζεσξνχκελν κέζα απφ ηνπο ζεηηθνχο ζθνπνχο πνπ εμππεξεηεί γηα ην άηνκν, ζπγθξνηείηαη θαη σο αμία, αληηθεηκεληθή, ηελ νπνία θαιείηαη ν λνκνζέηεο, ν δηθαζηήο αιιά θαη θξαηηθή εμνπζία λα πξνζηαηεχζνπλ θαη ε νπνία ιεηηνπξγεί παξάιιεια θαη σο φξην ζηηο δηαπξνζσπηθέο, κεηαμχ ησλ ηδησηψλ, ζρέζεηο. 19. Έλα επηπιένλ εηδηθφ εξψηεκα πνπ ζέηεη ε εξκελεπηηθή πξνζέγγηζε ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή θαηά ην άξζξν 9 1 είλαη ε ζρέζε πνπ απηφ αλαπηχζζεη κε ην δηθαίσκα ζηελ πξνζηαζία ησλ πξνζσπηθψλ δεδνκέλσλ, ην νπνίν θαηνρπξψζεθε κε ηελ αλαζεψξεζε ηνπ 2001 ζην άξζξν 9Α. Σν δηθαίσκα απηφ ζπλδέεηαη κε ηελ αξκνδηφηεηα ηεο Αξρήο Πξνζηαζίαο Πξνζσπηθψλ Γεδνκέλσλ θαη θαίλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ λα ππνθαζηζηά ηελ θαλνληζηηθφηεηα ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή. Δμ αηηίαο ηδίσο ηεο δηαζχλδεζήο ηνπ κε ηηο ζχγρξνλεο δηαθηλδπλεχζεηο πνπ ε ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο πξνθαιεί ζην άηνκν, απνηηκάηαη σο εμαηξεηηθά πξσηνπνξηαθφ απφ ηε ζεσξία. Η ζέζε απηή σζηφζν είλαη δπλαηφλ λα επαλεμεηαζηεί απφ ηελ νπηηθή ηεο πξνζηαζίαο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή. Έηζη, απφ ηε κηα επηζεκαίλεηαη ε αδπλακία ηαχηηζεο ηνπ δηθαηψκαηνο ζηελ ηδησηηθή δσή κε ηα πξνζσπηθά δεδνκέλα θαη επνκέλσο ην αδηέμνδν πνπ δεκηνπξγεί ε ελδερφκελε ππνθαηάζηαζε ηεο πξνζηαζίαο ηεο ηδησηηθφηεηαο, απφ ηελ πιεξνθνξηαθή ηδησηηθφηεηα ηνπ αηφκνπ, πνπ ην άξζξν 9Α δηαζθαιίδεη. Δπηπιένλ, απφ ηελ άιιε ε αλαγθαία αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ δχν δηθαησκάησλ αλαπξνζδηνξίδεηαη, σο ζρέζε κεηαμχ δηθαηψκαηνο ην νπνίνη παξέρεη νπζηαζηηθή πξνζηαζία (ηδησηηθή δσή) θαη δηθαηψκαηνο ην νπνίν παξέρεη δηαδηθαζηηθή πξνζηαζία (πξνζσπηθά δεδνκέλα).

9 20. Κιείλνληαο κέλεη λα αλαξσηεζνχκε. Ση ππάξρεη κεηά ηελ νηθεηφηεηα; Πνην είλαη ην κέιινλ ελφο «ελ εμειίμεη» δηθαηψκαηνο, φπσο ε ηδησηηθή δσή; To παξάδεηγκα ηεο ειιεληθήο έλλνκεο ηάμεο ππνδειψλεη φηη ην δηθαίσκα απηφ «αληέρεη» ζηε κεηαβνιή, ηδίσο φηη ε λνκηθή ζεσξία θαη ε δηθαζηηθή πξαθηηθή είλαη δπλαηφλ λα ην αλαπξνζδηνξίδνπλ κε επίθεληξφ ηε κείδνλα πξνζηαζία ηνπ αηφκνπ. Λέξεις κλειδιά: Ιδησηηθή δσή, νηθεηφηεηα, απηνλνκία, «ελ εμειίμεη» δηθαίσκα.