ΔΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΓΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΥΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ

Transcript

1 ΔΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΓΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΥΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ ΚΑΘΗΓΗΣΗ: κ.ανγρδα Γ.ΓΖΜΖΣΡΟΠΟΤΛΟ ΘΔΜΑ ΔΡΓΑΙΑ: «Ζ ΔΝΝΟΗΑ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ» ΔΠΙΜΔΛΔΙΑ: ΓΚΑΣΕΟΤ Κ. ΜΑΡΗΑ Α.Μ: ΑΚΑΓΗΜΑΪΚΟ ΔΣΟ: , ΔΞΑΜΗΝΟ : 4ο 1

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Α) ΠΔΡΗΛΖΦΖ ει.3 Β) ΚΤΡΗΟ ΜΔΡΟ 1) Οξηζκφο ηνπ δηθαηψκαηνο ει.5 2) Γηαθξίζεηο θαη θαηεγνξηνπνίεζε ησλ δηθαησκάησλ ει.6 3) Ννκηθή θχζε ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ει.8 4) Φνξείο θαη απνδέθηεο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ει.10 5) Παξαίηεζε απφ ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα ει.13 6) Πεξηνξηζκνί ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ει.13 7) πξξνή θαη ζχγθξνπζε ησλ δηθαησκάησλ ει.17 8) Ο ζεβαζκφο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζηελ Δ.Δ. ει. 20 Γ) ΔΠΗΛΟΓΟ ει.25 Γ) ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ει.27 2

3 Α) ΠΔΡΗΛΖΦΖ θνπφο ηεο εξγαζίαο πνπ πξαγκαηνπνηείηαη είλαη ε δηεξεχλεζε θαη ν θαζνξηζκφο ηεο έλλνηαο ηνπ δηθαηψκαηνο θαη ηδηαίηεξα απηήο ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαηψκαηνο. Πξφθεηηαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα γηα κία έλλνηα πνιπζήκαληε πνπ θάζε άλζξσπνο επηθαιείηαη ζηελ θαζεκεξηλή ηνπ δσή γηα λα πξνζηαηεχζεη ηηο ζεκειηψδεηο ηνπ ειεπζεξίεο θαη ηα θεθηεκέλα ηνπ θαη λα απνηξέςεη θάζε επίζεζε πνπ δέρεηαη θαη πνπ ζα κπνξνχζε λα εκπνδίζεη ηελ άζθεζε ησλ δηθαησκάησλ ηνπ. Γη απηφ θαη ζηηο ζειίδεο πνπ αθνινπζνχλ αλαπηχζζεηαη ν νξηζκφο θαη ε λνκηθή θχζε ηεο ππφ έξεπλα έλλνηαο, ελψ αλαδεηνχληαη νη θνξείο θαη νη απνδέθηεο ηεο. Δπίζεο εξεπλάηαη ην επηηξεπηφ ηεο παξαίηεζεο απφ έλα ηέηνηνπ είδνπο δηθαίσκα, αιιά θαη νη πεξηνξηζκνί πνπ κπνξεί λα πξνβιέπνληαη γη απηφ. Σν θαηλφκελν ηεο ζπξξνήο θαη ηεο ζχγθξνπζεο πνπ ιακβάλεη ρψξα κεηαμχ ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ είλαη έλα άιιν δήηεκα ην νπνίν παξαηίζεηαη ζηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο, ελψ ηέινο εμεηάδεηαη θαη ε ζεκειίσζε ησλ δηθαησκάησλ ζηα πιαίζηα ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Γίλεηαη, έηζη κία πξνζπάζεηα θαηαλφεζεο ηεο έλλνηαο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ θαζψο απνηεινχλ απφ ηα ζεκαληηθφηεξα εξείζκαηα γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηελ βειηίσζε φισλ ησλ εθθάλζεσλ ηεο αλζξψπηλεο δσήο. Οη ελφηεηεο, ινηπφλ πνπ αλαθέξζεθαλ αλαπηχζζνληαη δηεμνδηθά αθνινχζσο. 3

4 The purpose of the project which has been ongoing is to expand and define the meaning of the rights and especially the constitutional rights. In reality the word rights, has many meanings witch each person invokes on a daily basis in order to protect his fundamental freedom and his achievements and defend any assault from outside which could prevent him from exercising his rights. For this reason in the following pages, the meaning and the legal nature of civil rights is analyzed and at the same time those exercising their rights and those of the recipients. In addition, research has been made into a permissible declining refusal of someone using his rights and the restrictions which have been foreseen within the constitutional rights. The occurance of an overlapping and conflict happening between the constitutional rights is another issue which is reported in the research and is finally examined the foundation of civil rights within the framework of the European Union. In this way, we have tried to make clear the meaning of the constitutional rights since the constitution offers the basic support for the protection and improvement of all aspects of human life. In the following, all the above-mentioned areas are described in detail. 4

5 Β) ΚΤΡΗΟ ΜΔΡΟ 1) ΟΡΗΜΟ ΣΟΤ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΟ Ξεθηλψληαο ηε δηεξεχλεζε ηνπ ελ ιφγσ ζέκαηνο, ζθφπηκν είλαη λα εμεηάζνπκε ηελ έλλνηα ηνπ δηθαηψκαηνο. Γεληθά, δηθαίσκα είλαη ε εμνπζία πνπ απνλέκεηαη απφ ην δίθαην ζηα πξφζσπα γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ζπκθέξνληνο. Η εμνπζία απηή απνηειεί ηε λνκηθά αλαγλσξηδφκελε ηθαλφηεηα επηβνιήο ζειήζεσο, ελψ ην πξνζηαηεπφκελν απφ ην δηθαίσκα ζπκθέξνλ θαζίζηαηαη έλλνκν ζπκθέξνλ. Η έλλνηα θαη ν νξηζκφο απηφο ηνπ δηθαηψκαηνο απνηειείηαη απφ δχν ζηνηρεία: ην νληνινγηθφ θαη ην ιεηηνπξγηθφ. Σν νληνινγηθφ ζηνηρείν είλαη ε εμνπζία, δειαδή ε λνκηθή ηθαλφηεηα επηβνιήο ηεο ζέιεζεο ηνπ θνξέα ηνπ δηθαηψκαηνο ζην ίδην ην άηνκφ ηνπ, ζε άιιν άηνκν ή ζε πξάγκα. Σν ιεηηνπξγηθφ ζηνηρείν απφ ηελ άιιε, πεξηιακβάλεη ηελ ηθαλνπνίεζε ζηελνχ, πξνζσπηθνχ ζπκθέξνληνο κέζα ζηα φξηα ηεο ελλφκνπ ηάμεσο. ηα πιαίζηα φκσο ηνπ καζήκαηνο ησλ «Αηνκηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Γηθαησκάησλ», ην ελδηαθέξνλ ηεο έξεπλαο εζηηάδεηαη ζηελ έλλνηα ηνπ ζπληαγκαηηθνχ δηθαηψκαηνο. Δηδηθφηεξα, ζςνηαγμαηικά νλνκάδνληαη ηα παξερφκελα ζηα άηνκα θαη ζην θνηλσληθφ ζχλνιν ζεκειηψδε πνιηηηθά, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά δηθαηψκαηα, πνπ θαηά ηελ αληίιεςε ηνπ ζπληαθηηθνχ λνκνζέηε απνηεινχλ ηηο βαζηθέο εμεηδηθεχζεηο ηεο αλζξψπηλεο αμίαο θαη ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ ηξηπιή ππφζηαζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα ην ακπληηθφ ησλ 5

6 δηθαησκάησλ απηψλ ζηξέθεηαη θαηά ηεο θξαηηθήο θαη νπνηαζδήπνηε άιιεο κνξθήο εμνπζίαο, ην πξνζηαηεπηηθφ κφλν πξνο ην θξάηνο γηα ηελ απφθξνπζε θάζε απεηιήο θαη ηελ αμίσζε παξνρήο βνήζεηαο θαη ην εμαζθαιηζηηθφ επίζεο πξνο ην θξάηνο αμηψλνληαο ηελ παξνρή ησλ απαξαίηεησλ κέζσλ γηα ηελ άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο. Με άιια ιφγηα,ζπληαγκαηηθά είλαη ηα δηθαηψκαηα εθείλα πνπ παξέρνληαη ζηνπο πνιίηεο απεπζείαο απφ ην χληαγκα. Κξηηήξην γηα ηελ αλαγλψξηζε ελφο ηέηνηνπ δηθαηψκαηνο είλαη, αλ ην δηθαίσκα πεξηέρεηαη ή φρη ζην ζπληαγκαηηθφ θείκελν. Σα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα κάιηζηα, πνπ ελζσκαηψλνληαη ζηηο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο δελ κπνξνχλ λα θαηαξγεζνχλ ή λα ηξνπνπνηεζνχλ κε ηε ζπλήζε δηαδηθαζία θαη παξέρνπλ ζηνπο πνιίηεο πξφζζεηεο εγγπήζεηο, θαζψο αληηθείκελφ ηνπο είλαη ε πξνζηαζία ησλ δηάθνξσλ εθθάλζεσλ ηεο αλζξψπηλεο δσήο. 2) ΓΗΑΚΡΗΔΗ ΚΑΗ ΚΑΣΖΓΟΡΗΟΠΟΗΖΖ ΣΧΝ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ Δίλαη γεγνλφο φηη ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα δηαθξίλνληαη ζε δηάθνξεο θαηεγνξίεο νη νπνίεο αλαιχνληαη σο εμήο : Ππώηη διάκπιζη : δεκφζηα θαη ηδησηηθά δηθαηψκαηα Γεκφζην είλαη ην δηθαίσκα εθείλν πνπ ζηξέθεηαη θαηά ηνπ θξάηνπο θαη παξέρεη δεκφζηα αμίσζε ηνπ δηθαηνχρνπ λα εμαλαγθάζεη ην θξάηνο ζε πξάμε ή παξάιεηςε. Η 6

7 ζεκαληηθφηεξε θαηεγνξία ησλ δεκφζησλ δηθαησκάησλ είλαη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα. Ιδησηηθά είλαη ηα δηθαηψκαηα, πνπ γελληνχληαη ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ηδησηηθψλ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ε δηάθξηζε απηή ηαπηίδεηαη κε ηελ δηάθξηζε ηνπ δηθαίνπ ζε δεκφζην θαη ηδησηηθφ. Γεύηεπη διάκπιζη : ζπληαγκαηηθά θαη θνηλά δηθαηψκαηα πληαγκαηηθά είλαη ηα δηθαηψκαηα πνπ παξέρνληαη απεπζείαο απφ ην χληαγκα θαη αλαθέξνληαη ζε φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο αλζξψπηλεο δσήο θαζψο θηλνχληαη θαη ζην ρψξν ηνπ δεκνζίνπ θαη ηνπ ηδησηηθνχ δηθαίνπ.πην ζπγθεθξηκέλα, ηα δηθαηψκαηα απηά είλαη ζπληαγκαηηθά απφ ηελ άπνςε ηεο λνκηθήο ηνπο πξνέιεπζεο θαη ηεο ππεξνρήο ηνπο, θαζψο ππεξηεξνχλ ησλ θνηλψλ δηθαησκάησλ. Απφ ηελ άπνςε ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο θαη απηά αλήθνπλ ζηνπο κεξηθφηεξνπο θιάδνπο ηνπ δηθαίνπ π.ρ. νηθνγελεηαθφ δίθαην, ζην εκπξάγκαην, ζην δίθαην ηεο πξνζσπηθφηεηαο. Κνηλά είλαη εθείλα πνπ πξνέξρνληαη απφ ην θνηλφ δίθαην. Σν ζπληαγκαηηθφ δίθαην ππεξέρεη ηνπ θνηλνχ δηθαίνπ θαη απηφ ζεκαίλεη φηη ηα θνηλά δελ κπνξνχλ λα ζπγθξνχνληαη κε ηα ζπληαγκαηηθά, απιψο ηα ηειεπηαία εμεηδηθεχνληαη απφ ηα πξψηα σο πξνο ην πεξηερφκελφ ηνπο. Σπίηη διάκπιζη : πξσηνγελή θαη δεπηεξνγελή Πξσηνγελέο είλαη ην δηθαίσκα πνπ γελληέηαη απηνηειψο, ρσξίο λα παξάγεηαη απφ άιιν δηθαίσκα γεληθφηεξνπ πεξηερνκέλνπ. Σν πεξηερφκελν ηνπ ζπλίζηαηαη ζε απηνηειή κνξθή ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο. Γεπηεξνγελέο είλαη ην δηθαίσκα ηνπ νπνίνπ ην νπζηαζηηθφ πεξηερφκελν ζπλίζηαηαη ζε εηδηθφηεξε εκθάληζε ηεο γεληθφηεξεο κνξθήο ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο. 7

8 Μεηαμχ ησλ δχν θαηεγνξηψλ ησλ δηθαησκάησλ ππάξρεη ζρέζε γεληθνχ πξνο εηδηθφ. Σν εηδηθφ δηθαίσκα πεξηέρεηαη ζην γεληθφ. Παξαδείγκαηνο ράξε, ε πξνζηαζία ηεο επηθνηλσλίαο πεξηιακβάλεη θαη επεθηείλεηαη θαη ζηηο εηδηθφηεξεο κνξθέο ηεο φπσο είλαη ε αιιεινγξαθία, ε ηειεθσληθή επηθνηλσλία, ε ηειενκνηνηππία (fax) θιπ. 3) ΝΟΜΗΚΖ ΦΤΖ ΣΧΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΧΝ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ Γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο λνκηθήο θχζεο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ζεκαληηθφ ξφιν έπαημε ε δηάθξηζή ηνπο ζε αηνκηθά (status negativus), ζε πνιηηηθά (status activus), θαη ζε θνηλσληθά (status socialis). Σν θξηηήξην ηεο δηάθξηζεο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ζηηο θαηεγνξίεο απηέο είλαη ην πεξηερφκελν ηεο πξάμεο ηνπ απνδέθηε ηεο ελέξγεηαο ηνπ δηθαηψκαηνο, δειαδή, ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, σο αηομικά δηθαηψκαηα ζεσξνχληαη νη αμηψζεηο ηνπ αηφκνπ έλαληη ηνπ θξάηνπο γηα απνρή απφ παξεκβάζεηο ζε ζπληαγκαηηθά θαηνρπξσκέλε ζθαίξα ηεο ηδησηηθήο απηνλνκίαο (π.ρ. άξζξν 6 παξάγξαθνο 1 ηνπ πληάγκαηνο, ζχιιεςε πξνζψπνπ κφλν κεηά απφ έληαικα). Σν θξάηνο,δειαδή, εμαλαγθάδεηαη ζε παξάιεηςε. Πολιηικά δηθαηψκαηα είλαη απηά πνπ έρνπλ σο αληηθείκελφ ηνπο ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ηνπ πνιίηε ζην ζρεκαηηζκφ πνιηηεηαθήο βνχιεζεο, κε απνηέιεζκα ην θξάηνο λα αλέρεηαη ηελ παξέκβαζε ησλ πνιηηψλ ζηηο πην θαίξηεο ιεηηνπξγίεο ηνπ ( π.ρ. άξζξν 5 παξάγξαθνο 3 ηνπ πληάγκαηνο, δηθαίσκα ηνπ εθιέγεηλ). ηξέθνληαη πξνο ην θξάηνο θαη έηζη παξέρνπλ ζηνπο πνιίηεο ηε δπλαηφηεηα λα ζπκκεηέρνπλ ελεξγά ζηελ άζθεζε ηεο θξαηηθήο 8

9 εμνπζίαο. Σα πνιηηηθά δηθαηψκαηα ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη αηνκηθά, αθνχ παξέρνληαη ζηνπο πνιίηεο πνπ ζεσξνχληαη άηνκα θαη δελ πεξηιακβάλνπλ κφλν ηελ αμίσζε ζπκκεηνρήο. αιιά θαη ηελ αμίσζε εμαζθάιηζεο θαη πξνζηαζίαο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπο. Σα κοινωνικά δηθαηψκαηα, απφ ηελ άιιε κεξηά, έξρνληαη ζε αληίζεζε κε ηα αηνκηθά, αθνχ θαζηεξψλνπλ ππνρξεψζεηο ηνπ θξάηνπο γηα παξέκβαζε κε ζεηηθέο ελέξγεηεο θαη παξνρή αγαζψλ ή ππεξεζηψλ, ρσξίο φκσο απηφ λα ζπλνδεχεηαη θαη αλάγθε απφ αληίζηνηρεο αμηψζεηο ζπγθεθξηκέλσλ δηθαηνχρσλ θαηά ηνπ θξάηνπο.με ηνλ ηξφπν απηφ ην θξάηνο εμαλαγθάδεηαη ζε πξάμε, ζεηηθή ελέξγεηα. Παξαδείγκαηα θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ ηνπ πληάγκαηνο είλαη : ην δηθαίσκα ζηελ εξγαζία (άξζξν 22 παξάγξαθνο 1), ην δηθαίσκα ζηελ παηδεία (άξζξν 16) θαη ην δηθαίσκα ζηελ πγεία (άξζξν 21 παξάγξαθνο 3). Ωζηφζν ζα πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη έρεη αζθεζεί έληνλε θξηηηθή ζηελ παξαπάλσ δηάθξηζε, θαζψο ζηε ζχγρξνλε λνκηθή επηζηήκε έρεη δηαπηζησζεί ε αλεπάξθεηα ηεο ηξηκεξνχο απηήο δηάθξηζεο. Λακβάλνληαο ππφςε σο θξηηήξην ηελ πεγή θηλδχλσλ πνπ απεηινχλ ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ σο θνξέα ηεο δεκφζηαο θαη ηεο ηδησηηθήο εμνπζίαο, ην πεξηερφκελν ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ δηαθξίλεηαη ζε ακπληηθφ, πξνζηαηεπηηθφ θαη δηεθδηθεηηθφ. χκθσλα κε ηελ έλλνηα ηνπ ακπληηθνχ πεξηερνκέλνπ, απνθξνχνληαη πξνζβνιέο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο επηζεηηθέο ελέξγεηεο άιισλ ζπλαλζξψπσλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ηα ακπληηθά δηθαηψκαηα είλαη απφιπηα θαζψο ζηξέθνληαη θαηά παληφο θαη θαηά ηεο ηδησηηθήο θαη θαηά ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο. Σν πξνζηαηεπηηθφ πεξηερφκελν πεξηιακβάλεη αμηψζεηο γηα πξνζηαζία απφ επηζεηηθέο ελέξγεηεο άιισλ αηφκσλ. Πξφθεηηαη γηα ππνρξέσζε πνπ απεπζχλεηαη πξνο ην θξάηνο φπσο απηή απνξξέεη απφ ην άξζξν 25 παξάγξαθνο 4 ηνπ πληάγκαηνο. ε φηη αθνξά ζην δηεθδηθεηηθφ πεξηερφκελν, ζθνπφο ηνπ είλαη ε παξνρή αμίσζεο δηαζθάιηζεο θαη δηεθδίθεζεο ηνπ δηθαηψκαηνο απφ άιινπο 9

10 θηλδχλνπο, εθηφο απφ ηηο ελέξγεηεο ηνπ αλζξψπνπ,αιιά θαη αμηψζεηο γηα βειηίσζε ηεο ζέζεο ησλ αλζξψπσλ. Αλαδεηνχληαη, δειαδή, ηα θαηάιιεια κέζα πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ αθψιπηε θαη αλεκπφδηζηε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο. ε θάζε πεξίπησζε πάλησο ζηφρνο ηεο θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ θαη ζεκειίσζε ηεο λνκηθήο ηνπο θχζεο είλαη ε εμαζθάιηζε ηεο άζθεζήο ηνπο θαη ε απφθξνπζε νπνηνπδήπνηε θηλδχλνπ πνπ ζα κπνξνχζε λα εκπνδίζεη ηελ πξαγκαηνπνίεζή ηνπ. 4) ΦΟΡΔΗ ΚΑΗ ΑΠΟΓΔΚΣΔ ΣΧΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΧΝ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα είλαη δηζππφζηαηα, εκπεξηέρνπλ δειαδή εθηφο ηεο απνδνζείζαο έλλνκεο ηθαλφηεηαο θαη ηελ αληίζηνηρε ππνρξέσζε. Γη απηφ θαη ζην ζεκείν απηφ είλαη αλαγθαίν λα εμεηάζνπκε ηνπο θνξείο ησλ δηθαησκάησλ, ηα πξφζσπα δειαδή πνπ αλαγλσξίδνληαη απφ ην δίθαην σο ηθαλά λα θέξνπλ ηελ εμνπζία πνπ απνξξέεη απφ ηα ζπγθεθξηκέλα δηθαηψκαηα. Καη αξρήλ θνξείο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ είλαη φια ηα θπζηθά πξφζσπα. Κάζε άλζξσπνο έρεη ηελ ηθαλφηεηα δηθαίνπ θαη είλαη θνξέαο ησλ δηθαησκάησλ πνπ θαηνρπξψλνληαη απφ ην χληαγκα απφ ηελ γέλλεζε κέρξη θαη ηνλ ζάλαηφ ηνπ. Απηφ ηζρχεη ηφζν γηα ηνπο εκεδαπνχο θαη αιινδαπνχο, φζν θαη γηα ηνπο ελήιηθεο θαη ηνπο αλειίθνπο.πην ζπγθεθξηκέλα, ηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα αλαγλσξίδνληαη κφλν ζηνπο εκεδαπνχο ζηνπο Έιιελεο πνιίηεο δειαδή, ελψ ηα νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά θαη ζηνπο εκεδαπνχο θαη ζηνπο αιινδαπνχο.τπφ πξνυπνζέζεηο, νη αιινδαπνί 10

11 είλαη θνξείο αηνκηθψλ δηθαησκάησλ ζπιινγηθήο δξάζεο (π.ρ. δηθαηψκαηα ζπλέξρεζζαη θαη ζπλεηαηξίδεζζαη). Φνξείο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ είλαη θαη νη αλήιηθνη, θαζψο ε ζπληαγκαηηθή πξνζηαζία δελ πξνυπνζέηεη ηελ θαηά ην αζηηθφ δίθαην ελειηθφηεηα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη νη αλήιηθνη θαη ηα παηδηά είλαη ππνθείκελα θαη πξφζζεησλ δηθαησκάησλ π.ρ. πξνζηαζία ηεο παηδηθήο ειηθίαο, ηεο παηδείαο θαη ηεο κφξθσζήο ησλ αλειίθσλ, απαγφξεπζε ηεο παηδηθήο εξγαζίαο θιπ. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη φηη θαη νη γπλαίθεο θαη θπξίσο νη κεηέξεο είλαη επίζεο ππνθείκελα πξφζζεησλ δηθαησκάησλ (π.ρ. πξνζηαζία άγακεο κεηέξαο κε ηέθλν), ελψ έρεη δηαπηζησζεί γηα ηνπο ειηθησκέλνπο ε αλάγθε εηδηθήο πξνζηαζίαο. Αληηζηξφθσο ζηξαηησηηθνί, δηθαζηηθνί θαη δεκφζηνη ππάιιεινη, επεηδή αθξηβψο ππφθεηληαη ζε εηδηθή ζρέζε εμνπζίαζεο, απνιακβάλνπλ κελ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ, απηά φκσο πεξηιακβάλνπλ πξφζζεηνπο πεξηνξηζκνχο. Δπηπιένλ σο θνξείο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ αλαγλσξίδνληαη θαη ηα λνκηθά πξφζσπα. πγθεθξηκέλα φια ηα λνκηθά πξφζσπα ηδησηηθνχ δηθαίνπ (ΝΜΙΓ) είλαη ππνθείκελα ησλ δηθαησκάησλ απηψλ ρσξίο ακθηζβήηεζε, φπσο θαη νη ελψζεηο πξνζψπσλ ρσξίο λνκηθή πξνζσπηθφηεηα. Απφ ηα λνκηθά πξφζσπα δεκνζίνπ δηθαίνπ (ΝΠΓΓ) κφλν νξηζκέλα αλαγλσξίδνληαη σο θνξείο, ηδίσο ζηηο δηαρεηξηζηηθέο ηνπο πξάμεηο (π.ρ. ΟΣΑ, Παλεπηζηήκηα). Απφ ηελ άιιε κεξηά, ην θξάηνο θαη ηα λνκηθά πξφζσπα δεκνζίνπ δηθαίνπ είλαη νη απνδέθηεο θαη φρη νη θνξείο ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη φινη νη θνξείο ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο πνπ έρνπλ ηελ ηδηφηεηα ηνπ νξγάλνπ ηνπ θξάηνπο απνηεινχλ ηνπο θνξείο ησλ ππνρξεψζεσλ πνπ αληηζηνηρνχλ ζηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα. Σν ζηνηρείν απηφ ζεκειηψλεηαη θαη απφ ην άξζξν 25 παξάγξαθνο 1ηνπ πληάγκαηνο ην νπνίν νξίδεη φηη : «Tα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ σο αηφκνπ θαη σο κέινπο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ θαη ε αξρή ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο δηθαίνπ 11

12 ηεινχλ ππφ ηελ εγγχεζε ηνπ θξάηνπο. Όια ηα θξαηηθά φξγαλα ππνρξενχληαη λα δηαζθαιίδνπλ ηελ αλεκπφδηζηε θαη απνηειεζκαηηθή άζθεζή ηνπο». Με ηελ αλαζεψξεζε ηνπ πληάγκαηνο ην 2001, επηιχζεθε κάιηζηα θαη έλα παιηφ δήηεκα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ νπνίνπ είραλ ζπλεηζθέξεη ζεσξία θαη λνκνινγία. Πξφθεηηαη γηα ην εξψηεκα, εάλ ηα ζπληαγκαηηθά, αηνκηθά δηθαηψκαηα έρνπλ κνλνκεξή θαηεχζπλζε, εάλ δειαδή δηαζθαιίδνληαη κφλν έλαληη ζηε δεκφζηα εμνπζία ή θαη έλαληη θάζε είδνπο εμνπζίαο ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη απηήο ησλ ηδησηψλ σο ηξίησλ, ε νπνία ζπλήζσο έρεη νηθνλνκηθά ραξαθηεξηζηηθά. Σν εξψηεκα είρε απαληεζεί θαηαθαηηθά κέζσ ηεο γεξκαληθήο πξνέιεπζεο ζεσξίαο ηεο «ηξηηελέξγεηαο», ε νπνία ππνζηεξίδεη φηη ηα δηθαηψκαηα απηά εθαξκφδνληαη θαη ζηηο ηδησηηθνχ δηθαίνπ ζρέζεηο, αλαπηχζζνπλ δειαδή ελέξγεηα έλαληη ηξίησλ. Ήδε ην άξζξν 25 παξάγξαθνο 1, εδάθην γ ηνπ ηζρχνληνο πληάγκαηνο νξίδεη φηη : «ηα δηθαηψκαηα απηά ηζρχνπλ θαη ζηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηδησηψλ ζηηο νπνίεο πξνζηδηάδνπλ». Με ηελ ξεηή θαηνρχξσζε απηήο ηεο δηάηαμεο γίλεηαη νινθάλεξν φηη πξνβάιινληαη θαλφλεο δηθαίνπ πνπ δεζκεχνπλ άκεζα θαη ηνπο ηδηψηεο αθνχ ζεζπίδνπλ αληηθεηκεληθέο αμίεο πνπ ηζρχνπλ ζε φιε ηελ έλλνκε ηάμε θαη θαιχπηνπλ φιν ην θάζκα ησλ ελλφκσλ ζρέζεσλ. 12

13 5) ΠΑΡΑΗΣΖΖ ΑΠΟ ΣΑ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ ηελ ελφηεηα απηή ζα επηρεηξήζνπκε λα δψζνπκε απάληεζε ζην αθφινπζν εξψηεκα : «Δίλαη δπλαηή ε παξαίηεζε απφ ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα»; Γεληθά γίλεηαη δεθηφ φηη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ είλαη απαξάγξαπηα θαη αλαπαιινηξίσηα. Οπφηε πξνθχπηεη φηη ε παξαίηεζε απφ απηά δελ είλαη δπλαηή. Άιισζηε θάζε κνξθήο παξαίηεζε είλαη αζπκβίβαζηε πξνο ηελ πξνζηαηεπηηθή ππνρξέσζε ηνπ θξάηνπο φπσο απηή ζεκειηψλεηαη ζην άξζξν 2 παξάγξαθνο 1 θαη ζην άξζξν 25 παξάγξαθνο 1 ηνπ πληάγκαηνο θαη ζεσξείηαη αλεπίηξεπηε. Σν αλεπίηξεπην ηεο παξαίηεζεο απφ ηα ζεκειηψδε ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα ζπλάγεηαη απφ ην γεγνλφο, φηη ε θαηνρχξσζή ηνπο απνβιέπεη θαη ζηελ εμππεξέηεζε ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. Έηζη, θάζε γεληθή θαη κειινληηθή παξαίηεζε απφ ην δηθαίσκα είλαη αλίζρπξε θαη άθπξε, θαζψο αληηβαίλεη ζην χληαγκα. Η εηδηθή φκσο παξαίηεζε ελψ δελ είλαη δπλαηή ζηελ πεξίπησζε ησλ αλζξσπίλσλ θαη πξνζσπηθψλ δηθαησκάησλ, κπνξεί λα γίλεη δεθηή ζηελ πεξίπησζε ησλ πεξηνπζηαθψλ π.ρ. παξαίηεζε απφ θάπνην ζπγθεθξηκέλν πεξηνπζηαθφ ζηνηρεηφ θαη φρη γεληθά απφ ην δηθαίσκα ζηελ πεξηνπζία. 6) ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΧΝ ΤΝΣΑΓΜΑΣΗΚΧΝ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ 13

14 Σα αηνκηθά θαη θνηλσληθά δηθαηψκαηα πνπ ζεκειηψλνληαη θαη πξνζηαηεχνληαη απφ ην χληαγκα, δελ είλαη αλεπίδεθηα πεξηνξηζκψλ. Δμάιινπ ππάξρνπλ πεξηνξηζκνί πνπ νξηνζεηνχλ ηφζν ην ξπζκηζηηθφ αληηθείκελν ηνπ δηθαηψκαηνο φζν θαη ηελ έθηαζε εθαξκνγήο ηνπ. Οη πεξηνξηζκνί απηνί δηαθξίλνληαη ζε δχν θαηεγνξίεο : ζηνπο γεληθνχο θαη ζηνπο εηδηθνχο. Καζεκία απφ ηηο θαηεγνξίεο αλαπηχζζεηαη αλαιπηηθά παξαθάησ. Αξρίδνληαο ηελ εμέηαζε απφ ηνπο γενικούρ πεξηνξηζκνχο, ε πξψηε θαηεγνξία πνπ ζπλαληάκε είναι η θεζμοποιημένη αναζηολή ηων αηομικών δικαιωμάηων. απηήλ αλήθεη ε θήξπμε ζε θαηάζηαζε πνιηνξθίαο, φπσο νξίδεη ην άξζξν 48, παξάγξαθνο 1 θαη 2 ηνπ πληάγκαηνο, ην νπνίν απνζθνπεί ζηελ πξνζηαζία ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ ζε θαηαζηάζεηο έθηαθηεο αλάγθεο. Σν ίδην θαηνρπξψλεηαη θαη απφ ην άξζξν 15, παξάγξαθνο 1 ηεο Δπξσπατθήο χκβαζεο ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ (ΔΓΑ). Βέβαηα δελ πξέπεη λα παξαιείςνπκε λα αλαθεξζνχκε θαη ζηνπο θηλδχλνπο κηαο ηέηνηαο πξαθηηθήο αθνχ κέζα απφ ηελ θήξπμε κηαο ρψξαο ζε θαηάζηαζε πνιηνξθίαο δελ απνθιείεηαη λα ζεκειησζεί θαζεζηψο ζηξαηησηηθήο ηξνκνθξαηίαο πνπ λα έρεη σο απνηέιεζκα ηελ θαηαπάηεζε ηεο ζθαίξαο ηεο ηδησηηθήο απηνλνκίαο. Η δεχηεξε θαηεγνξία γεληθψλ πεξηνξηζκψλ είλαη οι ζςνηαγμαηικέρ ςποσπεώζειρ και ηο σπέορ κοινωνικήρ και εθνικήρ αλληλεγγύηρ. Δίλαη γεγνλφο φηη εθηφο απφ δηθαηψκαηα ζην χληαγκα πξνβιέπνληαη θαη ππνρξεψζεηο, φπσο απηέο ησλ άξζξσλ 4 παξάγξαθνο 5 ( θνξνδνηηθή ππνρξέσζε), παξάγξαθνο 6 (ζηξαηνινγηθή), άξζξν 51 παξάγξαθνο 5 ( ππνρξεσηηθή άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηεο ςήθνπ), άξζξν 120 παξάγξαθνο 4 ( δηθαίσκα θαη ππνρξέσζε αληίζηαζεο ζηε βίαηε θαηάιπζε ηνπ πληάγκαηνο). Δδψ αλήθεη θαη ε ππνρξέσζε παξνρήο πξαγκάησλ θαη πξνζσπηθψλ ππεξεζηψλ, ζε πεξίπησζε επίηαμεο θαηά ην άξζξν 18 παξάγξαθνο 3 θαη 22 παξάγξαθνο 4 εδάθην β ηνπ πληάγκαηνο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ην άξζξν 25 παξάγξαθνο 4 ηνπ πληάγκαηνο 14

15 κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη ζπκππθλψλεη ή θσδηθνπνηεί ηε δηαδηθαζία επηβνιήο ππνρξεψζεσλ απνηειψληαο θξηηήξην εξκελείαο ηνπο, φζν ην επηηξέπεη ε δηαηχπσζε ησλ επηκέξνπο δηαηάμεσλ. Γεκηνπξγείηαη θαηά απηφλ ηνλ ηξφπν ρξένο θνηλσληθήο θαη εζληθήο αιιειεγγχεο. Ο θνηλφο λνκνζέηεο κπνξεί βέβαηα, λα ζεζπίδεη θαη άιιεο ππνρξεψζεηο γηα ηνπο Έιιελεο πνιίηεο θαη κε, πέξα απφ ηα φξηα πνπ πξνβιέπνληαη ζην χληαγκα. Σν έξεηζκα φκσο απηφ δελ ην παξέρεη ην «ρξένο αιιειεγγχεο» ηνπ άξζξνπ 25 παξάγξαθνο 4, αιιά ε γεληθή λνκνζεηηθή αξκνδηφηεηα πνπ θαηνρπξψλεηαη ζην άξζξν 26 παξάγξαθνο 1 ηνπ πληάγκαηνο. Σέινο ζηνπο γεληθνχο πεξηνξηζκνχο, αλήθεη θαη η απαγόπεςζη ηηρ καηασπηζηικήρ άζκηζηρ δικαιώμαηορ, ε νπνία ζεκειηψλεηαη ζην άξζξν 25 παξάγξαθνο 3 ηνπ πληάγκαηνο.γηα λα απνθαλζνχκε ζρεηηθά κε ην αλ ππάξρεη θαηάρξεζε ή φρη ζα πξέπεη λα δηεξεπλήζνπκε ην πεξηερφκελν ηεο έλλνηαο απηήο. Δηδηθφηεξα ινηπφλ, θαηάρξεζε ππάξρεη ζηελ πεξίπησζε πνπ είλαη εκθαλέο απφ εμσηεξηθά ππαξθηά θαη αδηακθηζβήηεηα γεγνλφηα φηη ε άζθεζε ελφο δηθαηψκαηνο γίλεηαη γηα ζθνπφ δηαθνξεηηθφ απφ εθείλνλ γηα ηνλ νπνίν έρεη ζεζπηζηεί. Άξα θαζίζηαηαη ζαθέο φηη απαγνξεχεηαη νπνηαδήπνηε ζπκπεξηθνξά πνπ έρεη σο απνηέιεζκα ηελ θαηαρξεζηηθή άζθεζε δηθαηψκαηνο. Δθηφο φκσο απφ ηνπο γεληθνχο πεξηνξηζκνχο, ππάξρνπλ θαη νη ειδικοί πεξηνξηζκνί. απηνχο αλήθνπλ ε επηθχιαμε ηνπ λφκνπ, ε επηθχιαμε ππέξ ησλ δηνηθεηηθψλ θαη δηθαζηηθψλ αξρψλ θαη ηα αλεπηθχιαθηα δηθαηψκαηα. ρεηηθά κε ηνλ εηδηθφ πεξηνξηζκψλ ηεο επηθχιαμεο ηνπ λφκνπ κπνξνχλ ιερζνχλ ηα αθφινπζα. Δπιθύλαξη ηος νόμος είλαη ε ξεηή παξαπνκπή ζην λφκν ηελ νπνία πεξηέρνπλ πνιιέο ζπληαγκαηηθέο δηαηάμεηο. Τπάξρεη φηαλ ν ζπληαθηηθφο λνκνζέηεο αλαζέηεη ζηνλ θνηλφ λνκνζέηε ηε δηακφξθσζε πεξηνξηζκψλ ησλ πληαγκαηηθψλ, ρσξίο φκσο ν ηειεπηαίνο λα κπνξεί λα πεξηνξίζεη ζε θακία πεξίπησζε ηα ζεκειηψδε ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα πέξα απφ ηα ζπληαγκαηηθά επηηξεπφκελα φξηα. Γίλεηαη δεθηφ φηη ε επηθχιαμε 15

16 λφκνπ ζηα ζεκειηψδε αηνκηθά δηθαηψκαηα ελλνεί ηνλ νπζηαζηηθφ θπξίσο λφκν, θαζψο ε θξαηνχζα γλψκε δέρεηαη φηη ην χληαγκα ρξεζηκνπνηεί γηα ηα αηνκηθά δηθαηψκαηα ηνλ φξν λφκνο κε ηελ νπζηαζηηθή θαη φρη κε ηελ ηππηθή ηνπ έλλνηα. Ζ επιθύλαξη ςπέπ ηων διοικηηικών και δικαζηικών απσών ζην ειιεληθφ χληαγκα είλαη ζπαληφηεξε απφ ηελ επηθχιαμε ππέξ ηνπ λφκνπ. Σέηνηαο κνξθήο επηθχιαμε ππάξρεη γηα παξάδεηγκα ζηα άξζξα : 5 παξάγξαθνο 4 εδάθην β, 6 παξάγξαθνο 1 εδάθην α, 2 εδάθην β, 4 εδάθην β θιπ. Σνπ πληάγκαηνο. ηηο πεξηπηψζεηο απηέο θαζηεξψλεηαη επρέξεηα ηεο λνκνζεηηθήο εμνπζίαο γηα πεξηνξηζκφ ηνπ δηθαηψκαηνο θαη απηφ γηαηί ε επηθχιαμε ππέξ ησλ δηνηθεηηθψλ ή δηθαζηηθψλ αξρψλ κπνξεί λα κελ παξέρεηαη απεπζείαο απφ ην χληαγκα, αιιά απφ λφκν ζηνλ νπνίν απηφ παξαπέκπεη. Τπάξρεη πάλησο θαη κία θαηεγνξία δηθαησκάησλ, θπξίσο αηνκηθψλ πνπ θαηνρπξψλνληαη ζην χληαγκα ρσξίο θακία επηθχιαμε (ανεπιθύλακηα δικαιώμαηα). Σέηνηνπ είδνπο δηθαηψκαηα είλαη απηά πνπ πξνβιέπνληαη ζηα άξζξα 4 παξάγξαθνο 2, 13 παξάγξαθνο 1, 22 παξάγξαθνο 1 εδάθην β ηνπ πληάγκαηνο. ην εξψηεκα, αλ ηα δηθαηψκαηα απηά είλαη δεθηηθά πεξηνξηζκψλ, ε απάληεζε πνπ ζα δνζεί δελ κπνξεί λα αλαδεηεζεί θαηά εληαίν ηξφπν γηα φια απηά ηα δηθαηψκαηα.καζέλα απφ απηά επηδέρεηαη εξκελεπηηθφ θαζνξηζκφ ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ θαη εηδηθνχο πεξηνξηζκνχο ζε πεξίπησζε ζχγθξνπζεο ηνπ κε άιια ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα ή αξρέο. Οινθιεξψλνληαο ηελ παξαπάλσ αλάπηπμε, ππνζηεξίδεηαη φηη ππάξρνπλ θαη φξηα ησλ πεξηνξηζκψλ. Με ηνλ φξν φξηα λννχληαη νη πεξηνξηζκνί πνπ είλαη δεζκεπηηθνί γηα ηνλ θνηλφ λνκνζέηε θαηά ηελ εηζαγσγή πεξηνξηζκψλ ζηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα. ηα φξηα απηά αλήθνπλ ε αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο, ν ίδηνο ππξήλαο ηνπ δηθαηψκαηνο, ε απαγφξεπζε λνκνζεηηθνχ πεξηνξηζκνχ ζπγθεθξηκέλεο πεξίπησζεο, ε ζπκθσλία πξνο ηελ ειεχζεξε δεκνθξαηηθή ηάμε θαη ε απαγφξεπζε θαηαρξεζηηθήο επηβνιήο 16

17 πεξηνξηζκψλ. Έηζη κε ην φξηα απηά δεζκεχεηαη θαη πεξηνξίδεηαη ε δξάζε ηνπ θνηλνχ λνκνζέηε θαηά ηε δηαδηθαζία ζέζπηζεο πεξηνξηζκψλ γχξσ απφ ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα. 7) ΤΡΡΟΖ ΚΑΗ ΤΓΚΡΟΤΖ ΣΧΝ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ πξξνή Έλα απφ ηα δεηήκαηα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ έλλνηα ηνπ δηθαηψκαηνο είλαη απηφ ηεο ζχγθξνπζεο ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. πγθεθξηκέλα είλαη απαξαίηεην λα δηαθξίλνπκε αλάκεζα ζηε ζχγθξνπζε ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ηνπ ίδηνπ πξνζψπνπ θαη ζηε ζχγθξνπζε δηθαησκάησλ δηάθνξσλ πξνζψπσλ. ηελ πξάμε, ε ζχγθξνπζε ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ηνπ ίδηνπ πξνζψπνπ, νλνκάδεηαη ζςπποή. Η κνξθή απηή ζπξξνήο ζπληξέρεη φηαλ ε ζπκπεξηθνξά ελφο πξνζψπνπ θαιχπηεηαη απφ ην πεξηερφκελν πεξηζζφηεξσλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, φηαλ δειαδή ε ελέξγεηα ελφο αηφκνπ εκπίπηεη ζην πεδίν πξνζηαζίαο πεξηζζφηεξσλ δηθαησκάησλ. Μάιηζηα ε ζπξξνή εκθαλίδεηαη κε δχν κνξθέο: κε ηε κνξθή ηεο κεξηθήο θαιχςεσο ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ πξνζψπνπ απφ ηα ζπξξένληα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα θαη κε ηε κνξθή ηεο πιήξνπο θαιχςεσο ηεο απφ ηα ελ ιφγσ δηθαηψκαηα. ην ζεκείν απηφ βέβαηα θξίλεηαη ζθφπηκν λα αλαθεξζνχλ θάπνηα παξαδείγκαηα κε ζθνπφ ηελ θαηαλφεζε ηνπ θαηλνκέλνπ. Σα παξαδείγκαηα είλαη ηα εμήο : έλαο δσγξάθνο δσγξαθίδεη πίλαθεο πνπ εθθξάδνπλ ηηο πνιηηηθέο ηνπ 17

18 πεπνηζήζεηο, έλαο θνηηεηήο απνθαζίδεη λα γίλεη κέινο ηνπ θνηηεηηθνχ ζπιιφγνπ. ην πξψην παξάδεηγκα ε ελέξγεηα ηνπ δσγξάθνπ θαιχπηεηαη απφ ηελ ειεπζεξία εθδειψζεσο θαη εθθξάζεσο ηεο γλψκεο θαη ηελ ειεπζεξία ηεο ηέρλεο ( άξζξν 16, παξάγξαθνο 1,εδάθην α ηνπ πληάγκαηνο ). Σα δχν απηά δηθαηψκαηα πνπ ζπξξένπλ επηθαιχπηνληαη ελ κέξεη ( πεξίπησζε κεξηθήο θαιχςεσο ). ην δεχηεξν παξάδεηγκα ε ελέξγεηα ηνπ θνηηεηή, πνπ απνθαζίδεη λα απνηειέζεη κέινο ηνπ θνηηεηηθνχ ζπιιφγνπ, θαιχπηεηαη απφ ηελ ειεπζεξία αλαπηχμεσο ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη ηελ ειεπζεξία ζπλεηαηξηζκνχ. Δδψ, ππάξρεη θαη πιήξεο επηθάιπςε ησλ δηθαησκάησλ πνπ δηέπνπλ ηε ζπκπεξηθνξά απηνχ ηνπ αηφκνπ. Αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ε ζπξξνή ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζπλδέεηαη θαη κε ην δήηεκα ηνπ πεξηνξηζκνχ απηψλ. Έηζη, ε ζπξξνή εκθαλίδεηαη σο πξνβιεκαηηθή, φηαλ ηα ππφ ζχγθξνπζε δηθαηψκαηα ππφθεηληαη ζε δηαθνξεηηθνχο πεξηνξηζκνχο ή φηαλ θάπνηα απφ απηά είλαη απεξηφξηζηα. Αληηζέησο δελ δεκηνπξγείηαη θαλέλα απνιχησο πξφβιεκα φηαλ ηα ζπξξένληα δηθαηψκαηα ππάγνληαη ζνπο ίδηνπο πεξηνξηζκνχο ή είλαη φια απεξηφξηζηα ηα παξαδείγκαηα πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ ε ζπξξνή παξνπζηάδεηαη σο πξνβιεκαηηθή θαζψο ηα δχν ζπξξένληα δηθαηψκαηα ππφθεηληαη ζε δηαθνξεηηθνχο πεξηνξηζκνχο, ελψ είλαη γλσζηφ φηη ην δηθαίσκα ζηελ ειεπζεξία ηεο ηέρλεο είλαη απεξηφξηζην, αθνχ δελ επηδέρεηαη θαλελφο είδνπο πεξηνξηζκνχο. Ο πξνβιεκαηηζκφο πνπ αλαθχπηεη είλαη ην πψο κπνξεί λα επηιπζεί έλα ηέηνην δήηεκα. Καηά ηελ θξαηνχζα γλψκε ππνζηεξίδεηαη φηη ε ζπξξνή ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ απνηειεί ζηελ πξαγκαηηθφηεηα κία ζπξξνή λφκσλ. Γη απηφ θαη ην πξφβιεκα ηεο ζπξξνήο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζα πξέπεη λα ιχλεηαη κε ηελ εθαξκνγή ηεο γεληθήο 18

19 εξκελεπηηθήο αξρήο πνπ νξίδεη φηη «ε εηδηθή ή ε εηδηθφηεξε ζπληαγκαηηθή δηάηαμε επηθξαηεί απέλαληη ζηηο γεληθφηεξεο δηαηάμεηο». ηα πξναλαθεξζέληα παξαδείγκαηα εηδηθφηεξε δηάηαμε ζεσξείηαη ε ειεπζεξία ηεο ηέρλεο έλαληη ηεο ειεπζεξίαο εθθξάζεσο ηεο γλψκεο, θαη ε ειεπζεξία ζπλεηαηξηζκνχ έλαληη ηεο ειεχζεξεο αλάπηπμεο ηεο πξνζσπηθφηεηαο αληίζηνηρα. Κη απηφ πξαγκαηνπνηείηαη κε ζθνπφ ηελ παξνρή ηεο φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξεο ζπληαγκαηηθήο πξνζηαζίαο. χγθξνπζε ύγκποςζη ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ κεηαμχ δηάθνξσλ θνξέσλ ππάξρεη ζηελ πεξίπησζε θαηά ηελ νπνία ε άζθεζε ελφο ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο απφ ην έλα πξφζσπν απνθιείεη αλαγθαζηηθά ελ φισ ή ελ κέξεη ηε ζχγρξνλε άζθεζε ηνπ ίδηνπ ή άιινπ ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο απφ άιιν ή άιια πξφζσπα. Η ζχγθξνπζε απηή κπνξεί λα είλαη λνκηθή ή πξαγκαηηθή. Τπφ λνκηθή έλλνηα ζχγθξνπζε δηθαησκάησλ είλαη ε ηαπηφρξνλε αλαγλψξηζε θαη λφκηκε άζθεζε ησλ δηθαησκάησλ πεξηζζφηεξσλ θνξέσλ θαηά ηέηνην ηξφπν ψζηε ε λφκηκε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ ελφο λα πεξηνξίδεη ηελ επίζεο λφκηκε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ άιινπ. Έηζη παξά ην γεγνλφο φηη φινη νη θνξείο αζθνχλ ηα δηθαηψκαηα ηνπο λνκίκσο θάπνην απφ απηά ζίγεηαη. Πξαγκαηηθή ζχγθξνπζε, απφ ηελ άιιε κεξηά, δελ είλαη άιιε απφ ηελ απνδνθηκαδφκελε απφ ην δίθαην παξαβίαζε ηνπ δηθαηψκαηνο άιινπ. Κάπνην πξφζσπν, δειαδή, παξαβηάδεη ην ζπληαγκαηηθφ δηθαίσκα άιινπ, πξαθηηθή ε νπνία απνδνθηκάδεηαη απφ ην δίθαην, θαζψο ζηελ πεξίπησζε απηή ε άζθεζε ηνπ δηθαηψκαηνο ηνπ δελ είλαη λφκηκε. 19

20 Οη θνξείο πνπ πξέπεη λα δξαζηεξηνπνηνχληαη γηα λα αληηκεησπίδνπλ ηηο ζπγθξνχζεηο είλαη ηα θξαηηθά φξγαλα. Άιισζηε ε ππνρξέσζε ηνπο απηή πξνθχπηεη απφ ην άξζξν 25, παξάγξαθνο 1 ηνπ πληάγκαηνο θαηά ην νπνίν, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ηα φξγαλα απηά νθείινπλ λα εμαζθαιίδνπλ ηελ αθψιπηε άζθεζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν κπνξεί λα αξζεί ε ζχγθξνπζε ησλ δηθαησκάησλ είλαη ε ζηάζκηζε ζπκθεξφλησλ ζε θάζε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε. Δηδηθφηεξα ην αξκφδην θξαηηθφ φξγαλν έρεη κελ ηελ δηαθξηηηθή επρέξεηα λα θξίλεη πνηφ δηθαίσκα ζα επηθξαηήζεη θάζε θνξά, ζα πξέπεη φκσο λα ζηεξηρζεί ζε αληηθεηκεληθά θξηηήξηα. Κη απηφ γηαηί απνθιείεηαη νπσζδήπνηε ηεξάξρεζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ απφ ην χληαγκα, αθνχ κεηαμχ ηνπο είλαη ηζφηηκα. Καηά ηελ άξζε ηεο ζχγθξνπζεο ην αξκφδην θξαηηθφ φξγαλν θαη θπξίσο ην δηθαζηήξην ζα πξέπεη λα ιεηηνπξγεί κε βάζε ηελ αξρή ηεο ελφηεηαο ηνπ πληάγκαηνο θαη ηελ αξρή ηεο «πξαθηηθήο αξκνλίαο» (αλαπηχρζεθε απφ ηνλ Κ.Ηesse). Απηφ ζεκαίλεη φηη ζα πξέπεη κέζσ ηεο άξζεο ηεο ζχγθξνπζεο λα εμαζθαιίδεη ηε κεγαιχηεξε δπλαηή άζθεζε φισλ ησλ ζπγθξνπφκελσλ δηθαησκάησλ κε ηνλ αλάινγν πεξηνξηζκφ ηνπο. Μφλν κε ηνλ ηξφπν απηφ ζα κπνξέζνπλ λα δνζνχλ αληηθεηκεληθέο ιχζεηο ζην θαηλφκελν ηεο ζχγθξνπζεο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. 8) Ο ΔΒΑΜΟ ΣΧΝ ΘΔΜΔΛΗΧΓΧΝ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ ΣΖΝ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΧΖ Η λνκηθή βάζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζηελ ΔΔ ζπλίζηαηαη θπξίσο ζηελ Δπξσπατθή χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη ησλ Θεκειησδψλ Διεπζεξηψλ, ζηελ νπνία αλαθέξεηαη ε ζπλζήθε ΔΔ. Ο Υάξηεο ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ ζα θαηαζηεί λνκηθά δεζκεπηηθφο κφιηο ηεζεί ζε ηζρχ ε ζπλζήθε ηεο Ληζζαβφλαο. Η λνκνινγία ηνπ Δπξσπατθνχ 20

21 Γηθαζηεξίνπ ζπλέβαιε επίζεο ζεκαληηθά ζην ζεβαζκφ ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ ζην εζσηεξηθφ ηεο ΔΔ. ΝΟΜΗΚΖ ΒΑΖ Η πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ απνηειεί έλα απφ ηα θχξηα επηηεχγκαηα ηνπ δηθαίνπ ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο. Ωζηφζν, θακία απφ ηηο πλζήθεο δελ πεξηέρεη γξαπηφ θαηάινγν ησλ δηθαησκάησλ απηψλ. Μφλνλ ε αξρή ηεο ίζεο ακνηβήο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ θσδηθνπνηήζεθε εμαξρήο ζην άξζξν 19 ηεο ζπλζήθεο ΔΚ. Σν Δπξσπατθφ Γηθαζηήξην αλαγλψξηζε απφ λσξίο ηελ χπαξμε ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ζε θνηλνηηθφ επίπεδν θαη ηα επέθηεηλε ζηαζεξά. χκθσλα κε ηελ πάγηα λνκνινγία ηνπ Γηθαζηεξίνπ, απνηεινχλ κέξνο ησλ γεληθψλ αξρψλ ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ θαη είλαη ηζφηηκα κε ην πξσηνγελέο δίθαην ζηελ ηεξαξρία ησλ θνηλνηηθψλ θαλφλσλ δηθαίνπ. Η πεγή ησλ ελ ιφγσ γεληθψλ αξρψλ δηθαίνπ είλαη πιένλ ην άξζξν 6 παξάγξαθνο 2 ηεο ζπλζήθεο ΔΔ, ην νπνίν ππνρξεψλεη ηελ Δπξσπατθή Έλσζε λα ζέβεηαη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα φπσο θαηνρπξψλνληαη κε ηελ Δπξσπατθή χκβαζε γηα ηελ Πξνζηαζία ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ θαη ησλ Θεκειησδψλ Διεπζεξηψλ, πνπ ππνγξάθεθε ζηηο 4 Ννεκβξίνπ 1950, θαη φπσο πξνθχπηνπλ απφ ηηο θνηλέο ζπληαγκαηηθέο παξαδφζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ, σο γεληθέο αξρέο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ. Η ζπλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ εηζήγαγε ην άξζξν 13 ζηε ζπλζήθε ΔΚ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ θαη ην άξζξν 7 ζηε ζπλζήθε ΔΔ ην νπνίν πξνβιέπεη φηη ην πκβνχιην, ζπλεξρφκελν ππφ ηε ζχλζεζε αξρεγψλ θξαηψλ ή θπβεξλήζεσλ θαη απνθαζίδνληαο νκφθσλα θαηφπηλ πξφηαζεο ηνπ ελφο ηξίηνπ ησλ θξαηψλ κειψλ ή ηεο Δπηηξνπήο θαη αθνχ ιάβεη ηε ζχκθσλε γλψκε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλνβνπιίνπ, δχλαηαη λα δηαπηζηψζεη ηελ χπαξμε ζνβαξήο θαη δηαξθνχο παξαβίαζεο απφ θξάηνο κέινο ησλ αξρψλ πνπ κλεκνλεχνληαη ζην άξζξν 6. ηελ πεξίπησζε απηή, ην πκβνχιην δχλαηαη λα απνθαζίζεη, κε εηδηθή πιεηνςεθία, ηελ αλαζηνιή νξηζκέλσλ δηθαησκάησλ ηα νπνία απνξξένπλ απφ ηελ εθαξκνγή ηεο πλζήθεο σο πξνο ην ελ ιφγσ θξάηνο κέινο. Η ζπλζήθε ηεο Νίθαηαο ζπκπιήξσζε ην κεραληζκφ απηφλ κε κηα λέα δηαδηθαζία πνπ αθνξά ηελ χπαξμε ζαθνχο θηλδχλνπ ζνβαξήο παξαβίαζεο απφ 21

22 θξάηνο κέινο ησλ αξρψλ απηψλ (άξζξν 7 παξάγξαθνο 1 ηεο ζπλζήθεο ΔΔ). Η ζπλζήθε ηεο Ληζζαβφλαο θαηνρπξψλεη ηε λνκηθή αμία ηνπ Υάξηε ησλ Θεκειησδψλ Γηθαησκάησλ θαη πξνβιέπεη κηα λέα λνκηθή βάζε γηα ηελ πξνζρψξεζε ηεο ΔΔ ζηελ Δπξσπατθή χκβαζε ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ. ΣΟΥΟΗ Η δηαζθάιηζε ηεο πξνζηαζίαο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ θαηά ηελ εθπφλεζε, ηελ εθαξκνγή θαη ηελ εξκελεία ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ. ηελ θιαζηθή ηνπο ιεηηνπξγία σο δηθαηψκαηα άκπλαο, ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα ηεο Κνηλφηεηαο πξνζηαηεχνπλ ηα άηνκα απφ θαηαρξήζεηο εμνπζίαο ησλ θνηλνηηθψλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ. ΔΠΗΣΔΤΓΜΑΣΑ Α. Νομολογία ηος Γικαζηηπίος 1. Δξέλιξη ηων δικαιωμάηων Σν Γηθαζηήξην απνθάζηζε ήδε απφ ην 1974 φηη ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα απνηεινχλ κέξνο ησλ γεληθψλ αξρψλ ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ πνπ πξέπεη λα εγγπάηαη θαη φηη ε πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ απηψλ πξέπεη λα βαζίδεηαη ζηηο θνηλέο ζπληαγκαηηθέο παξαδφζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ. πλεπψο, θαλέλα κέηξν δελ κπνξεί λα έρεη ηζρχ λφκνπ εάλ δελ είλαη ζχκθσλν κε ηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα ηα νπνία αλαγλσξίδνληαη θαη πξνζηαηεχνληαη απφ ηα πληάγκαηα ησλ θξαηψλ κειψλ (ΓΔΚ [1991] πιινγή I-2925, ζεκείν 41). Σα βαζηθφηεξα ζεκειηψδε αηνκηθά δηθαηψκαηα πνπ έρεη αλαγλσξίζεη κέρξη ζηηγκήο ην Γηθαζηήξην είλαη ηα εμήο: ε αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα (Casagrande [1974] πιινγή, ζ. 773) ε αξρή ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο (Klöckner-Werke AG [1962] πιινγή, ζ. 653) ε απαγφξεπζε ησλ δηαθξίζεσλ (Defrenne θαηά Sabena [1976] πιινγή, ζ. 455) 22

23 ε ειεπζεξία ηνπ ζπλεηαηξίδεζζαη (Gewerkschaftsbund, Massa et al.[1974], πιινγή, ζ. 917, 925) ε ειεπζεξία ζξεζθείαο θαη πίζηεο (Prais [1976] πιινγή, ζ. 1589, 1599) ε πξνζηαζία ηεο ηδησηηθήο δσήο (National Panasonic [1980] πιινγή, ζ. 2033, 2056 επ.) ην ηαηξηθφ απφξξεην (Δπηηξνπή θαηά Οκνζπνλδηαθήο Γεκνθξαηίαο ηεο Γεξκαλίαο [1992] πιινγή, ζ. 2575) ην δηθαίσκα ηδηνθηεζίαο (Hauer [1979] πιινγή, ζ. 3727, 3745 επ.) ε ειεπζεξία επαγγέικαηνο (Hauer [1979] ζ. 3727) ε ειεπζεξία εκπνξίνπ (International Trade Association [1970] ζ. 1125, 1135 επ.) ε ειεπζεξία ηεο βηνκεραλίαο (Usinor [1984] ζ επ.) ε ειεπζεξία ηνπ αληαγσληζκνχ (Γαιιία [1985] ζ. 531) ε πξνζηαζία ηεο νηθνγελεηαθήο δσήο (Δπηηξνπή θαηά Γεξκαλίαο [1989] ζ. 1263) ην δηθαίσκα ζε ππεξάζπηζε θαη ζε δίθαηε δίθε (Johnston θαηά Chief Constable of the Royal Ulster Constabulary [1986] ζ επ., ζ Pecastaing θαηά Βειγίνπ [1980], πιινγή, ζ. 691 επ., ζ. 716) ην απαξαβίαζην ηεο θαηνηθίαο (Hoechst AG θαηά Δπηηξνπήο [1989], πιινγή, ζ. 2919) ε ειεπζεξία έθθξαζεο θαη δεκνζίεπζεο (VBVB, VBBB [1984], πιινγή, ζ. 9 επ., ζ. 62). 2. Πεδίο πποζηαζίαρ Δάλ δηαπηζησζεί παξαβίαζε ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ, ην Γηθαζηήξην θεξχζζεη ηελ πξάμε άθπξε κε αλαδξνκηθφ απνηέιεζκα έλαληη πάλησλ. 23

24 Βέβαηα, ζηελ πξνζηαζία ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ ππάξρνπλ, ζχκθσλα κε ηε λνκνινγία ηνπ Δπξσπατθνχ Γηθαζηεξίνπ, όπια. Σα δηθαηψκαηα πξέπεη λα είλαη ζπκβαηά κε ηε δνκή θαη ηνπο ζηφρνπο ηεο Κνηλφηεηαο. Πξέπεη λα αληηκεησπίδνληαη πάληα ζε ζρέζε κε ηελ θνηλσληθή ιεηηνπξγία ηεο πξνζηαηεπφκελεο δξαζηεξηφηεηαο (Internationale Handelsgesellschaft [1970] πιινγή, ζ. 1125). Η αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο θαη ηεο εγγχεζεο ηνπ νπζηαζηηθνχ πεξηερνκέλνπ είλαη πξφζζεηνη πεξηνξηζκνί. Καηά ζπλέπεηα, φηαλ ε Κνηλφηεηα παξεκβαίλεη ζηελ πξνζηαηεπφκελε ζθαίξα ηνπ ζεκειηψδνπο δηθαηψκαηνο, δελ κπνξεί λα παξαβηάζεη ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο ή λα πξνζβάιεη ην νπζηαζηηθφ πεξηερφκελν ηνπ δηθαηψκαηνο (Schräder θαηά Hauptzollamt Gronau [1989] πιινγή, ζ ζεκείν 15). Η Δπξσπατθή Κνηλφηεηα είλαη απηή πνπ έρεη ππνρξέσζε ηήξεζεο ησλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ. Σα θξάηε κέιε ππνρξενχληαη κφλνλ λα ζπκκνξθψλνληαη πξνο ηα ειάρηζηα πξφηππα ζεβαζκνχ ησλ δηθαησκάησλ φηαλ εθαξκφδνπλ δηαηάμεηο ηνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ (άξζξν 10 παξάγξαθνο 5 ηεο ζπλζήθεο ΔΚ) (βι. Kremzνw θαηά ηεο Γεκνθξαηίαο ηεο Απζηξίαο, απφθαζε ηεο 29εο Μαΐνπ 1997, πιινγή Ι-2629, ζεκεία 15 έσο 19). Καηά ηελ έθδνζε πξάμεσλ παξάγσγνπ θνηλνηηθνχ δηθαίνπ κε αληίθηππν ζηα ζεκειηψδε δηθαηψκαηα, ηα θνηλνηηθά ζεζκηθά φξγαλα νθείινπλ λα ζπκκνξθψλνληαη ηεο κε ηηο δηεζλείο δηαηάμεηο γηα ηα δηθαηψκαηα ηνπ αλζξψπνπ, ηδίσο δε κε ηνπο θαλφλεο ηεο Δπξσπατθήο χκβαζεο ησλ Γηθαησκάησλ ηνπ Αλζξψπνπ. 24

25 Γ) ΔΠΗΛΟΓΟ ηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο απηήο πνπ εθπνλήζεθε, έγηλε κία πξνζπάζεηα πξνζέγγηζεο θαη θαηαλφεζεο ηεο έλλνηαο ηνπ δηθαηψκαηνο θαη ηδίσο ησλ ζπληαγκαηηθψλ ζεκειησδψλ δηθαησκάησλ πνπ απνηεινχλ θαη ην αληηθείκελν ηνπ καζήκαηνο ησλ «Αηνκηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Γηθαησκάησλ» ηνπ ηξέρνληνο εμακήλνπ. Γη απηφ θαη νη επηκέξνπο ελφηεηεο ζηηο νπνίεο εζηηάζακε είλαη ε αλαδήηεζε ηνπ νξηζκνχ, ηεο λνκηθήο θχζεο ηεο έλλνηαο απηήο θαη ησλ θνξέσλ θαη απνδεθηψλ ησλ ελ ιφγσ δηθαησκάησλ, θαζψο επίζεο θαη ε δηεξεχλεζε ηνπ δεηήκαηνο ηνπ επηηξεπηνχ ηεο παξαίηεζεο απφ απηά. Πξαγκαηνπνηήζεθε αθφκε, θαηαγξαθή ησλ πεξηνξηζκψλ πνπ πξνβιέπνληαη γηα ηα ζπληαγκαηηθά δηθαηψκαηα θαη ησλ θαηλνκέλσλ ζπξξνήο θαη ζχγθξνπζεο πνπ ιακβάλνπλ ρψξα ζηα πιαίζηα ησλ ζχγρξνλσλ πνιχπινθσλ ελλφκσλ ζρέζεσλ, ελψ δφζεθε θαη κηα εηθφλα ζρεηηθά κε ηελ επξσπατθή ζεκειίσζε ησλ ζεκειησδψλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ. πκπεξαζκαηηθά, κε βάζε ηα φζα αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ, εχθνια γίλεηαη αληηιεπηή απφ ηνλ θαζέλα ε ζπνπδαηφηεηα ηεο ζπληαγκαηηθήο θαηνρχξσζεο ησλ αηνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηθαησκάησλ. Μέζσ απηψλ πξνζηαηεχεηαη ε αλζξψπηλε δσή θαη ε αμία ζε φιεο ηνπο ηηο εθθάλζεηο, θαζψο επίζεο θαη φιεο νη δξαζηεξηφηεηεο ηνπ αλζξψπνπ φπσο είλαη ε παηδεία, ε πγεία, ε κεηξφηεηα, ε παηδηθή ειηθία, ε εξγαζία, ε ζξεζθεία θιπ. Ο θάζε πνιίηεο είλαη θνξέαο ησλ δηθαησκάησλ απηψλ πνπ επηηξέπνπλ ηελ θνηλσληθή ηνπ αλέιημε θαη πξφνδν, ρσξίο φκσο λα παξαβιέπεη θαη ηηο ππνρξεψζεηο πνπ απνξξένπλ απφ απηά. Αδηακθηζβήηεηα, κε ηελ άζθεζε ησλ δηθαησκάησλ απηψλ ξηδψλνπλ ζηελ θνηλσλία αξρέο 25

26 φπσο ε ειεπζεξία, ε ηζφηεηα θαη ε αμηνπξέπεηα. Σν ζηνηρείν φκσο πνπ ζα πξέπεη λα καο πξνβιεκαηίζεη φινπο είλαη ην θαηά πφζν ζηελ πξάμε εθαξκφδνληαη ηα ζπγθεθξηκέλα δηθαηψκαηά. Γηαηί λα ιακβάλνπλ ρψξα θαζεκεξηλά θαηάθσξεο παξαβηάζεηο ησλ ελ ιφγσ δηθαησκάησλ; Γηα ηελ αλαδήηεζε ηνπ πξαγκαηηθνχ λνήκαηνο ησλ πξνβιεκαηηζκψλ πνπ αλαθχπηνπλ απφ ηελ έξεπλα απηή, ηελ απάληεζε ζα πξέπεη λα ηελ αλαδεηήζεη ν θαζέλαο μερσξηζηά αθνχ αλαινγηζηεί ηε ζεκαληηθφηεηα θαη ζπνπδαηφηεηα ησλ ζπληαγκαηηθψλ δηθαησκάησλ. 26

27 Γ) ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ Βιβλία ςγγπάμμαηα : πληαγκαηηθά Γηθαηψκαηα, Β Έθδνζε, Αλδξέαο Γ. Γεκεηξφπνπινο Αηνκηθά θαη Κνηλσληθά Γηθαηψκαηα, Κ. Υξπζνγφλνο πληαγκαηηθφ Γίθαην, Θεκειηψδε δηθαηψκαηα, Αζαλάζηνο Γ.Ράηθνο Ηζηοζελίδερ Γιαδίκηςο :

28 28