Η ΘΕΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ, ΤΑ ΘΕΣΜΙΚΑ ΤΟΥΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

Transcript

1 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΕΞΑΜΗΝΟ 9ο Π ΤΥΧΙΑΚ Η ΕΡΓΑΣΙΑ Μ Ε ΘΕΜΑ: Η ΘΕΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ, ΤΑ ΘΕΣΜΙΚΑ ΤΟΥΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΟΥ ΜΕΤΟΧΙΚΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Ό νομα: ΕΙΡΗΝΗ Ε πίθετο: ΜΑΥΡΙΔΟΥ Α Μ Τμήμα: Λ 1 1 ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ ΚΗΠΟΥΡΟΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΗΜ ΕΡΟΜ ΗΝΙΑ Π ΑΡΑΔΟ ΣΗ Σ ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...1 ΠΡΟΛΟΓΟΣ... 3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΩΝ... 4 ΛΙΣΤΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ... 5 ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ... 5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 6 SUMMARY... 7 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΘΕΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ Εισαγωγή Τι Είναι το Χρηματιστήριο Ιστορικό ίδρυσης του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών...12 Πηγή: Σκοπός του Χ.Α.Α Οργανωτική δομή του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών...18 Πηγή:google.gr Η εταιρία «ελληνικά χρηματιστήρια Α.Ε. (ΕΧΑΕ) ΟΑΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΘΕΣΜΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ Εισαγωγή Χρηματοπιστωτικό Σύστημα Αγορά Χρήματος Αγορά Κεφαλαίου Ομολογίες - Ομολογιακά Δάνεια Ομόλογα Τραπεζικά Ομόλογα Ομόλογα Ελληνικού Δημοσίου (Ο.Ε.Δ.) Στεγαστικά Δάνεια Διαφορές Ομολογιών και μετοχών Εισαγωγή Χρεογράφων στο Χ.Α.Α...55 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Τρόποι αύξησης του Εισαγωγή Γενικά Το δικαίωμα προτίμησης παλαιών μετόχων Λόγοι αύξησης Τρόποι αύξησης του...67 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 1

3 INTERNET 94 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 2

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Κηπουρό Αναγνώστη, για την καθοδήγηση, την υποστήριξή που μου προσέφερε και την ευγενική του ανταπόκριση στις απορίες μου. Τέλος, οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην οικογένειά μου και στους φίλους μου για την ηθική και οικονομική συμπαράσταση όχι μόνο κατά την διάρκεια της εκπόνησης της πτυχιακής εργασίας μου, αλλά και καθ όλη την διάρκεια των σπουδών μου. ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 3

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΕΥΣΕΩΝ Α.Ε. Γ.Σ. ΔΕΗ Δ.Σ ΕΓΕΔ. ΕΠΕΥ Ε.Χ.Α.Ε. Μ.Κ ΝΠΔΔ Ο.Α.Σ.Η.Σ Ανώνυμη Εταιρία Γενική Συνέλευση Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού Διοικητικό Συμβούλιο Έντοκα Γραμμάτια Ελληνικού Δημοσίου Εταιρίες Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών Ελληνικά Χρηματιστήρια Μετοχικό Κεφάλαιο Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Διακαίου Ολοκληρωμένου Αυτοματοποιημένου Συστήματος Ηλεκτρονικών Συναλλαγών Ο.Ε.Δ. ΟΣΕ ΟΤΕ Π.Δ. Σ.Α.Τ. Χ.Α.Α. Χ.Σ. Ομόλογα Ελληνικού Δημοσίου Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδας Οργανισμός Τηλεπικοινωνιών Ελλάδας Προεδρικό Διάταγμα Σύστημα Άυλων Τίτλων Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών Χρηματοπιστωτικό Σύστημα ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 4

6 ΛΙΣΤΑ ΣΧΕΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Σχεδιάγραμμα 1: Οργανωτική δομή του Χ.Α.Α Σχεδιάγραμμα 2: Χρηματοπιστωτικό Σύστημα...28 ΛΙΣΤΑ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1: Έμβλημα Χρηματιστηρίου Αθηνών, ο φτερωτός Ερμής...15 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 5

7 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η συγκεκριμένη εργασία αναφέρετε στην έννοια χρηματιστήριο. Η έννοια χρηματιστήριο είναι μια έννοια που κυριαρχεί τα τελευταία χρόνια και εξελίσσετε σύμφωνα με τις ανάγκες των καιρών γι αυτό και όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό δεν είναι δυνατόν να αναλυθεί σε όλο το φάσμα της. Γι αυτό το λόγο θα ασχοληθώ μόνο με τις βασικές έννοιές του. Έτσι, στο πρώτο κεφάλαιο δίνεται ο ορισμός του χρηματιστηρίου και λίγα βασικά πράγματα γι αυτό. Πώς και πότε ιδρύθηκε, γιατί, ποια είναι η δομή του και ποιος ο σκοπός του. Επίσης, αναλύεται η εταιρία Ελληνικά Χρηματιστήρια Α.Ε. (Ε.Χ.Α.Ε.) καθώς και οι εταιρείες που διαθέτει. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται λόγος για το χρηματοπιστωτικό σύστημα, από τι αποτελείται, σε ποιες κατηγορίες χωρίζεται καθώς και για την αγορά χρήματος και κεφαλαίου. Εξηγούνται οι όροι μετοχή, ομόλογο, ομολογία καθώς και η εισαγωγή τους στο χρηματιστήριο. Τέλος, στο τρίτο κεφάλαιο, αναφέρονται οι λόγοι και οι τρόποι αύξησης του και αναλύονται όλες οι κατηγορίες του με παραδείγματα. ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 6

8 SUMMARY This project refers to the concept of the Stock Market. This concepts prevails during the last years and it is developping according to the needs of the times. So, as we can understand, it is not possible to analyze its entire spectrum. For this reason, we will analyze only the basic aspects of this concept. Thus, in the first chapter we define the stock market and we mention a few basic things about it, such as how and when it was founded, why it was founded, what its structure and its purpose is. Furthermore, the Hellenic Exchanges Group (HELEX) is analyzed as well as its available companies. In the second chapter, the fiscal system is analyzed. More specifically, we refer to what it is, in which categories it is divided as well as the money and capital market. Some terms such as share and bonds are being explained as well as the admission to listing. Finally,in the third chapter, the reasons and the ways to increase the share capital are mentioned. All the categories are analysed with examples in order to be understood. ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 7

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μετά την εμφάνισή του στη γη και αφού διερεύνησε τον γύρω του κόσμο, ο άνθρωπος προχώρησε και έδωσε λύση στις βασικές του ανάγκες. Στην περίοδο αυτή των αναζητήσεών του διαπίστωσε ότι έχει ανάγκη να ανταλλάσει αγαθά, που παράγει, με αγαθά που χρειάζεται για να ζήσει. Η ανάγκη αυτή τον οδήγησε καταρχήν σε συγκεντρώσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα για την ανταλλαγή των παραγομένων αγαθών. Έτσι γεννήθηκαν τα παζάρια, οι εμποροπανηγύρεις και μετά την πάροδο αρκετών αιώνων, οι εκθέσεις. Οι διάφοροι τρόποι επαφής και επικοινωνίας των πολιτών και των αγοραστών με την πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη των οικονομικών συνθηκών, λόγω του ότι η οργάνωση της παραγωγής συνεχώς βελτιωνόταν και η παραγωγή αυξανόταν, κατέληξαν να μην επαρκούν, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η ανάγκη της καθημερινής και άμεσης επαφής των ενδιαφερομένων. Για την κάλυψη αυτών των αναγκών στην αρχή δημιουργήθηκαν και καθιερώθηκαν τα χρηματιστήρια εμπορευμάτων, όπου γινόντουσαν οι συναλλαγές των προϊόντων και στη συνέχεια οι αγορές και οι πωλήσεις τους. Δηλαδή λειτούργησε ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης, όπου οδήγησε στη συνέχεια τους παραγωγούς σε γιγαντοποίηση των συναλλαγών με συνέπεια να φτάσουν οι απλοί γεωργοί να γίνουν επιχειρηματίες, να οργανώσουν επιχειρήσεις, που με την πάροδο των χρόνων μεγάλωσαν. Έτσι δημιουργήθηκε στη συνέχεια η ανάγκη της εύρεσης νέων κεφαλαίων για νέες επεκτάσεις. Κατά αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκαν και τα Χρηματιστήρια Αξιών. Η ανάπτυξη επιχειρήσεων και συναλλαγών δημιούργησε την ανάγκη της αμεσότητας για την πραγμάτωση του ζητούμενου και οδήγησε στην απόφαση των ενδιαφερομένων να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες και προϋποθέσεις για ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 8

10 να οργανωθούν οι χώροι, που να εξυπηρετούν αυτές τις ανάγκες. Κάτω λοιπών από την πίεση αυτών των αναγκών δημιουργήθηκαν και καθιερώθηκαν τα Χρηματιστήρια, στα οποία συγκεντρώνονται οι ενδιαφερόμενοι καθημερινά σε ορισμένους χώρους και σε ορισμένες ώρες και διαπραγματεύονται εμπορεύματα και κινητές αξίες μέσα σε ένα θεσμοθετημένο περιβάλλον, όπου έχουν προκαθοριστεί διατυπώσεις και ενέργειες, που στηρίζονται πάνω σε κανόνες και πρότυπα με νομοθετικές καλύψεις και ρυθμίσεις. Έτσι διασφαλίζεται αφενός η ταχύτητα των συναλλαγών και αφετέρου η διαφάνειά τους. ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 9

11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Η ΘΕΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ 1.1 Εισαγωγή Σ αυτό το κεφάλαιο λοιπόν ασχολούμαι αναλυτικά με τον όρο χρηματιστήριο. Δίνω τον ορισμό του καθώς και το ιστορικό ίδρυσής του, πότε ιδρύθηκε, κάτω από ποιες συνθήκες κ.λ.π. Έπειτα αναφέρω το σκοπό του και την οργανωτική δομή του. Επίσης, αναλύω την εταιρία Ελληνικά Χρηματιστήρια Α.Ε. (Ε.Χ.Α.Ε.). Τέλος, αναφέρεται η εταιρεία (ΟΑΣΗΣ) Ολοκληρωμένου Αυτοματοποιημένου Συστήματος Ηλεκτρονικών Συναλλαγών. 1.2 Τι Είναι το Χρηματιστήριο Χρηματιστήριο είναι ο τόπος όπου γίνονται αγοροπωλησίες αξιών ή αντικειμένων, των οποίων οι τιμές διαμορφώνονται σύμφωνα με τους κανόνες της προσφοράς και της ζήτησης1. Ευμ. Βούλγαρη- Παπαγεωργίου, Χρηματιστήριο Αξιών, Οργάνωση Λειτουργία, Χρηματιστηριακές επενδύσεις, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 1995, σελ. 15 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 10

12 Τα χρηματιστήρια Αξιών και τα υπόλοιπα χρηματιστήρια δημιουργήθηκαν από την διαρκή αύξηση του πλήθους των προϊόντων που ήταν αντικείμενα συναλλαγής στα χρηματιστήρια. Έτσι, η συνεχόμενη αύξηση των συναλλαγών εμπορίου δημιούργησε την ανάγκη οργάνωσης των αγορών. Για να λειτουργούν σωστά αυτές οι αγορές, δηλαδή τα χρηματιστήρια πρέπει να υπάρχουν κανόνες που να διέπουν την λειτουργία τους και κάποια όργανα που να εξασφαλίζουν τη σωστή λειτουργία τους. Έτσι, δημιουργήθηκε η ανάγκη να συνδεθούν οι αγοραστές και οι πωλητές μέσω των εξειδικευμένων προσώπων, να εφαρμοστεί η πιο σύγχρονη τεχνολογία στον τομέα των επικοινωνιών, καθώς και την ανάγκη παροχής συμβουλών στους συναλλασσόμενους. Τον κύριο όγκο αυτών ακριβώς των υπηρεσιών έχουν αναλάβει διεθνώς οι χρηματιστηριακές εταιρίες. Οι εταιρίες αυτές, εκτός από τη μεσολάβηση για την εκτέλεση των αγοραπωλησιών, παρέχουν ταυτόχρονα στους πελάτες τους και υπηρεσίες, που στη χώρα μας παραδοσιακά προσφέρονται από τις εμπορικές τράπεζες (όπως είναι τα δάνεια, οι πιστωτικές κάρτες κλπ.). Τα χρηματιστήρια είναι λοιπόν ένα είδος μονίμων εμπορικών αγορών που είναι οργανωμένα υπό μορφή νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, όπου συνέρχονται ορισμένα πρόσωπα για τη σύναψη δικαιοπραξιών επί κινητών αξιών ή εμπορευμάτων που δεν βρίσκονται επί τόπου. Ο όρος «χρηματιστήριο» σημαίνει νομικώς την συνάθροιση των παραπάνω προσώπων, αλλά χρησιμοποιείται ακόμη για την υποδήλωση τόσο του τόπου της συνάθροισης, όσο και των πράξεων που διενεργούνται σ αυτήν. Ως χρηματιστήριο ορίζεται η αγορά στην οποία αγοράζονται και πωλούνται μετοχές, ομολογίες και άλλα είδη χρεογράφων και που μπορεί να γίνει συγκέντρωση νέου κεφαλαίου.2 Rupert Pennant, Rea, Bill Emmott Σηπίλιας 1993 The pocket Economist (ο οικονομολόγος της τσέπης), ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 11

13 Η έκδοση μετοχών και ομολογιών, η διάδοσή τους στο κοινό και ο αυξανόμενος αριθμός των συναλλαγών που λάμβαναν χώρα, έκαναν αναγκαία και πιο συστηματική την οργάνωση της αγοράς, η οποία ονομάστηκε Χρηματιστήριο Αξιών ή απλώς Χρηματιστήριο και για τα ελληνικά δεδομένα «Χρηματιστήριο Αθηνών». Με τον όρο χρηματιστήριο εννοούμε όλες τις οργανωμένες αγορές, οι οποίες συνήθως είναι επίσημα αναγνωρισμένες από το κράτος, όπου συναντώνται οι ενδιαφερόμενοι για την αγοραπωλησία κινητών αξιών (όπως μερίδια κεφαλαίου ανωνύμων εταιρειών, τραπεζικά, κρατικά ή άλλα ομόλογα, κλπ) ή/και εμπορευμάτων. Το χρηματιστήρια αποτελεί ίσως την πιο ιδιότυπη μορφή αγοράς, που, αν και υπάρχει εδώ και αιώνες, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν τον λόγο ύπαρξης του και τον τρόπο λειτουργίας του. 1.3 Ιστορικό ίδρυσης του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών Το Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών (Χ.Α.Α.) ιδρύθηκε πριν από 114 χρόνια. Το ιστορικό της ιδρύσεώς του δίνεται με το παρακάτω κείμενο: Επί της διασταυρώσεως των οδών Ερμού και Αιόλου και άνωθεν του ιστορικού καφενείου «Η Ωραία Ελλάς», όπου επί της πρώτης δυναστείας ημών ανέβαζον και κατέρριπτον τας Κυβερνήσεις έκειτο η Λέσχη των Εμπόρων Αθηνών κατά το έτος Εκεί συνερχόμενοι οι έμποροι εκάστην εσπέραν διεπραγματεύοντο, μεταξύ άλλων Ηρακλής Νικ. Γεωργιάδης, χρηματιστήριο, Τι Είναι, Πώς Λειτουργεί, 29 Μαΐου 1990, διαθέσιμο: ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 12

14 υποθέσεων των, και τας ομολογίας των εκδιδομένων τότε δύο Εθνικών Δανείων και ούτως ολίγον κατ ολίγον εσχηματίσθη κάποια διάθεσις προς μεγαλυτέραν και συστηματικωτέραν περί τα τοιαύτα συναλλαγήν. Κατά τον Οκτώβριον δε του έτους 1872 ότε ιδρύθη η πιστωτική Τράπεζα, εύρε τους θαμώνες της Λέσχης ευδιαθέτους πως εις Χρηματιστηριακάς εργασίας, και ολίγον βραδύτερον, ήτοι τον Μάρτιον 1873 ιδρύθη η εταιρεία του Λαυρίου, τον δε Μάϊον του αυτού έτους ιδρύθη η Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως της Ελλάδος, ούτως ώστε η κερδοσκοπία εύρε προσφορώτερον το έδαφος εις χρηματιστηριακάς συμβάσεις και γενικώτερον προσέλαβε χαρακτήρα, ηνάγκασε δε τα τότε μέλη της Λέσχης να προβώσιν εις την εκλογήν προέδρου και να ματονομάσωσι την Εμπορικήν Λέσχη «Χρηματιστήριον».5 Το Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών (ΧΑΑ) ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1876, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου ως αυτόνομος κανονιστικά, δημόσιος φορέας, έχοντας ως πρώτα αντικείμενα διαπραγμάτευσης τις ομολογίες των Εθνικών Δανείων και τις μετοχές της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος. Το Μάιο του 1880, τέσσερα χρόνια πιο μετά, εκλέχθηκε και άρχισε να λειτουργεί η πρώτη Διοικούσα Επιτροπή του Χρηματιστηρίου. Το Χ.Α.Α. στεγάστηκε πρώτα στο Μέγαρο Μελά, στην πλατεία Κοτζιά και το 1980 εγκαταστάθηκε στην οικία Νοταρά. Έπειτα, από το 1891 μέχρι το 1934 στεγαζόταν στην οδό Πεσμαζόγλου6. Από το 1934 μέχρι σήμερα στεγάζεται στην οδό Σοφοκλέους 10 και γι αυτό συνηθίζεται το Χ.Α.Α. να ονομάζεται και η Σοφοκλέους. Το Βασιλικό Διάταγμα της 12/16 Ιουνίου 1909 όρισε το Χρηματιστήριο ως τον πρώτο οργανωμένο χώρο για την εκτέλεση συμβάσεων και συναλλαγών σε τίτλους του Δημοσίου και σε τίτλους Τραπεζών και Ανωνύμων Εταιρειών. Αναστασίου Γεωργ. Σιαφάκα Χρηματιστου, Τι είναι Χρηματιστήριο Αξιών, τι πρέπει να ξέρουμε, με πρόλογο του καθηγητού Γεωργίου Ε. Δράκου, Εκδόσεις Κ. Σμπίλιας, «το οικονομικό» Αθήνα 1991, σελ Ηρακλής Νικ. Γεωργιάδης, χρηματιστήριο, Τι Είναι, Πώς Λειτουργεί, 29 Μαΐου 1990, διαθέσιμο: ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 13

15 Το 1918 το Χρηματιστήριο μετατράπηκε σε Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου εποπτευόμενο από το κράτος. Ο πρώτος νόμος που όρισε σαφώς τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των συναλλασσόμενων μερών (χρηματιστών και επενδυτών) ήταν ο Ν.3632/28. Το 1985 με το Προεδρικό Διάταγμα (Π.Δ.) 350 προσδιορίστηκαν τα δικαιολογητικά εισαγωγής μετοχών στο ΧΑΑ. Το 1988 ο Ν.1806 εισήγαγε νέες ρυθμίσεις στη λειτουργία του Χ.Α.Α. με σκοπό τον εκσυγχρονισμό του. Προσδιόρισε το θεσμό της Ανώνυμης Χρηματιστηριακής Εταιρίας, το θεσμό του Κεντρικού Αποθετηρίου Αξιών και ίδρυσε την Παράλληλη Αγορά. Το 1991 με το Ν.1969 ιδρύθηκε η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς ως Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Διακαίου (ΝΠΔΔ), Αρμόδιο για την άσκηση εποπτείας και ελέγχου στο ευρύτερο χρηματιστηριακό τομέα, με σκοπό την προστασία των καταναλωτών. Επίσης, ρύθμισε των τρόπο λειτουργίας των Επενδύσεων Χαρτοφυλακίου και των Αμοιβαίων Κεφαλαίων. το 1992 με το Π.Δ. 50 προσδιορίστηκε το είδος της πληροφόρησης που πρέπει να περιέχεται στο Ενημερωτικό Δελτίο, για την εισαγωγή μιας εταιρίας στο Χ.Α.Α. ή την αύξηση μιας ήδη εισηγμένης εταιρίας. Το 1993 ο Ν ενίσχυσε τον ρόλο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς. Το 1994 ο Ν εισήγαγε την αποϋλοποίηση των αξιογράφων του Ελληνικού Δημοσίου. Το 1995 με το Ν.2324 το χρηματιστήριο μετατράπηκε σε Ανώνυμη Εταιρία(Α.Ε.), μη κερδοσκοπικού σκοπού με την επωνυμία «Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών Ανώνυμη Εταιρία» με μοναδικό μέτοχο το Ελληνικό Δημόσιο. Το 1996 ψηφίστηκε ο Ν.2396, ο οποίος προσάρμοσε την ελληνική νομοθεσία στα ευρωπαϊκά δεδομένα για την παροχή επενδυτικών υπηρεσιών και την επάρκεια ιδίων κεφαλαίων των εταιριών που παρέχουν επενδυτικές υπηρεσίες. Επιπλέον, εισήγαγε το θεσμό άυλων μετοχών. Το 1997 με το Ν ξεκίνησε η διαδικασία ιδιωτικοποίησης του Χ.Α.Α. και το ελληνικό δημόσιο διαθέτει με ιδιωτική τοποθέτηση μετοχές του Χ.Α.Α. σε επιλεγμένους επενδυτές. Το 1988 το ελληνικό δημόσιο διαθέτει με ιδιωτική τοποθέτηση και άλλες Το 1999 το ελληνικό δημόσιο μεταβιβάζει ξανά ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 14

16 μετοχές στο προσωπικό του. Επίσης, τότε αποφασίστηκε η εισαγωγή των μετοχών του στην Κύρια Αγορά του ΧΑΑ. Για το λόγο αυτό το 2000 αποφασίστηκε η ίδρυση εταιρίας συμμετοχών με την επωνυμία «ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΑ Α.Ε» (Ε.Χ.Α.Ε.). Η Ε.Χ.Α.Ε. εισήχθη προς διαπραγμάτευση στην Κύρια Αγορά του ΧΑΑ στις Σήμερα το Χρηματιστήριο είναι η Ανώνυμη Εταιρία (Α.Ε.) με μοναδικό μέτοχο την Ε.Χ.Α.Ε. Διοικείται από 11μελές Διοικητικό Συμβούλιο, τριετούς θητείας, το οποίο απαρτίζεται από εκπροσώπους του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας, των Χρηματιστηριακών εταιριών, των εργαζομένων στο ΧΑΑ, της Τράπεζας της Ελλάδος, της Ένωσης Θεσμικών Επενδυτών και του Εμπορικού και η Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών. Εικόνα 1: Έμβλημα Χρηματιστηρίου Αθηνών, ο φτερωτός Ερμής Πηγή: 7 Η ιστορική εξέλιξη αναφέρεται σε όλα τα βιβλία που αναφέρονται στο χρηματιστήριο ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 15

17 1.4 Σκοπός του Χ.Α.Α. Στη σημερινή εποχή οι επιχειρήσεις χρειάζονται κεφάλαια για να ιδρυθούν ή για να συνεχίσουν να υπάρχουν. Ο τραπεζικός δανεισμός είναι βραχυπρόθεσμος, δαπανηρότερος και πολύ πιεστικός διότι πρέπει να καταβληθούν οι τόκοι σε τακτά χρονικά διαστήματα, είτε η επιχείρηση έχει κέρδος είτε όχι. Το Χ.Α.Α. δίνει την δυνατότητα στο ευρύ αποταμιευτικό κοινό και στις επιχειρήσεις να τοποθετήσουν τις οικονομίες τους σε χρεόγραφα, σε μετοχές, ομόλογα και σε ομολογίες με σκοπό να αποφέρουν κέρδη ή ένα σταθερό εισόδημα. Στο χρηματιστήριο Αξιών (Χ.Α.), με τη διάθεση τίτλων στο ευρύ επενδυτικό κοινό, επιτυγχάνουν όπως λέγεται πρωτογενή ο χρηματοδότηση. Στο Χ.Α.Α. καταφεύγουν επίσης το Κράτος, οι Δήμοι, οι Δημόσιοι Οργανισμοί Κοινής Ωφελείας ακόμα και οι Τράπεζες εκδίδοντας ομολογιακά δάνεια*9. Στο Χ.Α.Α. οι τιμές των συναλλαγών διαμορφώνονται από την προσφορά και την ζήτηση τίτλων και δημοσιεύονται για να γίνονται γνωστές σε όλους. Τα μέλη του Χ.Α.Α. διενεργούν τις συναλλαγές για λογαριασμό των πελατών τους, έτσι επιτυγχάνεται η άμεση διεκπεραίωση τους. Συμπερασματικά, το Χ.Α.Α. επιτυγχάνει την εύκολη, γρήγορη και ασφαλής εκτέλεση των χρηματιστηριακών συναλλαγών και τη διάδοση των κινητών αξιών στο επενδυτικό κοινό και έτσι συμβάλλει στη γρήγορη ανάπτυξη της οικονομίας της χώρας και στη βελτίωση του ποιοτικού επιπέδου του λαού της. Ε. Βούλγαρη- Παπαγεωργίου, Χρηματιστήριο Αξιών και Χρηματιστήριο Παραγώγων, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα, 2002, σελ.14 9 Δρ Π.Α. Κιόχος, Δρ. Γ.Δ. Παπανικολάου, Δρ. Α.Π. Κιόχος, Χρηματιστήριο Αξιών και Παραγώγων Αθηνών, Διεθνή Χρηματιστήρια, Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 2001, σελ 83 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 16

18 Συνοψίζοντας σκοπός του Χ.Α.Α. είναι10: X Να παρέχει την δυνατότητα στις εταιρείες να αναπτυχθούν αντλώντας κεφάλαια από τους επενδυτές. X Να προστατεύσει το επενδυτικό κοινό μέσω της νομοθεσίας και να διασφαλίσει την εύρυθμη και ομαλή λειτουργία της Χρηματιστηριακής αγοράς. X Να ενθαρρύνει και να προωθήσει της επενδύσεις, να λαμβάνει τα απαραίτητα μέτρα για την ανάπτυξη της αγοράς αξιών καθώς και τον έλεγχο και ρύθμιση των συναλλαγών για κινητές αξίες. X Να διασφαλίσει πλήρη και ίση πληροφόρηση για όλους τους επενδυτές, η αποφυγή δημιουργίας παραπλανητικής αγοράς και η καταστολή των δόλιων και ανάρμοστων μεθόδων χρηματιστηριακής συναλλαγής. X Η κατάρτιση και υποβολή για έγκριση των αναγκαίων για την επίτευξη των σκοπών των χρηματιστηριακών Κανονισμών και η εκτέλεση κάθε άλλης αναγκαίας για το σκοπό αυτό ενέργειας. X Να διευρύνει την Χρηματιστηριακή αγορά με την εισαγωγή νέων εταιρειών από την Ελλάδα αλλά και από το εξωτερικό. X Εισαγωγή νέων χρηματιστηριακών προϊόντων. 10 σελ. 4 Εγχειρίδιο των Επενδυτών - Όσα πρέπει να γνωρίζετε, Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου, ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 17

19 1.5 Οργανωτική δομή του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών77 Το Χ.Α.Α. πέρασε διάφορες μορφές για να φτάσει σε αυτό που γνωρίζουμε εμείς σήμερα. Στις 7/12/2000 το Χ.Α.Α. προχωρά στον εκσυγχρονισμό του με στόχο να διασφαλίσει το αναγκαίο βάθος και την αποτελεσματική λειτουργία της αγοράς, να αντιμετωπίσει τον εντεινόμενο ανταγωνισμό και να προσελκύσει τους ξένους επενδυτές. Το νέο οργανόγραμμα, προβλέπει τη λειτουργία του Χ.Α.Α. μέσω δύο βασικών κατευθύνσεων, οι οποίοι εποπτεύονται από τους δύο εκτελεστικούς Αντιπροέδρους. Ο ένας τομέας περιλαμβάνει τις Διευθύνσεις Συναλλαγών, Παρακολούθησης της Αγοράς και Εισηγμένων Τίτλων, στα τμήματα των οποίων επιτελείται η παρακολούθηση των συναλλαγών, η λειτουργία και η υποστήριξη των αγορών του ΧΑΑ, η εισαγωγή νέων τίτλων στις πέντε αγορές του ΧΑΑ (Κύρια, Παράλληλη, ΝΕΧΑ, ΕΑΓΑΚ, Αγορά Δευτερογενούς Εισαγωγής Τίτλων) καθώς επίσης η παρακολούθηση των εταιριών και των υποχρεώσεών τους ως εισηγμένων στο ΧΑΑ. Ο άλλος τομέας, ο οποίος ιδρύθηκε πρόσφατα, είναι ο τομέας ανάπτυξης των εργασιών. Εδώ περιλαμβάνονται οι Διευθύνσεις Μάρκετινγκ και Πωλήσεων, καθώς και το Τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης. Η Διεύθυνση Μάρκετινγκ, συνέταξε το πρώτο ολοκληρωμένο πρόγραμμα μάρκετινγκ, περιλαμβάνει τρία τμήματα: Μάρκετινγκ, Διάχυσης Πληροφόρησης και Υποστήριξης του Επενδυτικού Κοινού. Το Τμήμα Μάρκετινγκ περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως διαφήμιση στον τύπο και στην τηλεόραση, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, έρευνες μάρκετινγκ, δημιουργία και διαχείριση βάσης δεδομένων, έντυπα και εγχειρίδια που περιγράφουν το ΧΑΑ, τις αγορές του, το σύστημα διεξαγωγής και εκκαθάρισης συναλλαγών, τις υποχρεώσεις μελών και εισηγμένων gr/economv/article/?aid= και ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 18

20 εταιριών, ανάμεσα σε άλλα. Επίσης, περιλαμβάνει τα θέματα δημοσίων σχέσεων, εκδηλώσεων, παρουσιάσεων, road shows και συνεδρίων, καθώς και τη δημιουργία καθημερινού παρατηρητηρίου της αγοράς. Στο Τμήμα Διάχυσης Πληροφόρησης, έμφαση δίνεται στη πληρέστερη παρουσίαση του Ημερήσιου Δελτίου Τιμών, στη συνεχή αναβάθμιση και συμπλήρωση του website και στην παροχή πληροφόρησης, μέσω εντύπων και εκδόσεων, στο επενδυτικό κοινό. Το Τμήμα Υποστήριξης του Επενδυτικού Κοινού που ξεκίνησε την λειτουργία του από 31/1/2001, έχει ως κύρια δραστηριότητα την άμεση επικοινωνία με το επενδυτικό κοινό, για τη προαγωγή της ορθής χρηματιστηριακής ιδέας, μέσω δωρεάν τηλεφωνικών γραμμών, ηλεκτρονικής και ταχυδρομικής αλληλογραφίας και δημιουργίας ειδικού θεματικού τμήματος στην ιστοσελίδα του ΧΑΑ (στο internet). Ακόμα, ξεκίνησε την υλοποίηση βραχυχρόνιων δωρεάν σεμιναρίων σε όλες τις μεγάλες πόλεις της χώρας για την εκπαίδευση και ενημέρωση του επενδυτικού κοινού σε χρηματιστηριακά θέματα. Σε ότι αφορά τη Διεύθυνση Πωλήσεων, αυτή συνδέεται με την υιοθέτηση από το ΧΑΑ ενός πελατοκεντρικού (member oriented) προσανατολισμού, όπου έμφαση θα δίνεται στη συνεχή εξυπηρέτηση των Μελών του ΧΑΑ, στη διασφάλιση καλών συμπεριφορών και στην προαγωγή της ρευστότητας της αγοράς. Επίσης, παρέχει βοήθεια προς τις εισηγμένες εταιρίες για την προώθηση αποτελεσματικών διαδικασιών πληροφόρησης του επενδυτικού κοινού, υιοθέτησης από αυτές αναπτυξιακής πολιτικής, καθώς και ελκυστικής μερισματικής πολιτικής. Ακόμα, έμφαση θα δίνεται και προς τους θεσμικούς επενδυτές τους οποίους το ΧΑΑ θα ενθαρρύνει συνεχώς για την ανάληψη ενεργειών αύξησης του μεριδίου τους στην αγορά. Στο πλαίσιο αυτό ακόμα εκπονούνται εγχειρίδιο μελών, κανονισμός λειτουργίας ΧΑΑ (rule book), θα παρακολουθείται η τιμολογιακή πολιτική και η ρευστότητα της αγοράς και θα επιλύονται θέματα που συνδέονται με την εύρυθμη λειτουργία της αγοράς. Τα μέλη του ΧΑΑ μπορούν να απευθύνονται σε αυτήν τη ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 19

21 Διεύθυνση για τυχόν θέματα που έχουν ως προς τη λειτουργία της αγοράς, όπως επίσης και οι εισηγμένες εταιρίες και οι θεσμικοί επενδυτές, ενώ η Διεύθυνση αυτή θα είναι επίσης σε συνεχή επικοινωνία μαζί τους. Τέλος, το Τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης δημιουργήθηκε για να ασχοληθεί με θέματα όπως η ανάπτυξη νέων προϊόντων, η παρακολούθηση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της αγοράς του ΧΑΑ και των άλλων αγορών της ΕΕ. Ήδη, σύντομα θα εισαχθεί δείκτης εταιριών μικρής κεφαλαιοποίησης, ενώ εξετάζονται νέα προϊόντα και σχήματα μέσω των οποίων οι επενδυτές θα μπορούν να τοποθετηθούν μακροπρόθεσμα στο ΧΑΑ. Η οργανωτική δομή του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών παρουσιάζεται με το ακόλουθο οργανόγραμμα: ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 20

22 Σχεδιάγραμμα 1: Οργανωτική δομή του Χ.Α.Α. Πηγή: google.gr 1.6 Η εταιρία «ελληνικά χρηματιστήρια Α.Ε. (ΕΧΑΕ) Η εταιρία «Ελληνικά Χρηματιστήρια Ανώνυμη Εταιρεία Συμμετοχών» (ΕΧΑΕ) ιδρύθηκε το 2000 και εισήχθη προς διαπραγμάτευση στην Κύρια Αγορά του ΧΑΑ στις Είναι εταιρία συμμετοχών (holding company) και σκοπός της είναι, σύμφωνα με το καταστατικό, η συμμετοχή σε εταιρίες οποιασδήποτε νομικής μορφής που αναπτύσσουν δραστηριότητες σχετικές με την υποστήριξη και ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 21

23 λειτουργία οργανωμένων αγορών κεφαλαίου. Η ΕΧΑΕ λειτουργεί ως η εταιρία η οποία χαράσσει τη στρατηγική του ομίλου και παρακολουθεί την πορεία της υλοποίησής του από τις εταιρίες που ελέγχει12. Η ΕΧΑΕ Α.Ε ελέγχεται σε ποσοστό 40.9% από το Ελληνικό Δημόσιο μέσω της ΔΕΚΑ (Δημόσια Επιχείρηση Κινητών Αξιών). Η σημερινή μετοχική της σύνθεση έχει ως εξής: (α) Ελληνικό Δημόσιο 40.9%, (β) Πιστωτικά Ιδρύματα 26,4%, (γ) Θεσμικοί Επενδυτές 14,9%, (δ) Εισηγμένες Εταιρίες 5,2%, (ε) Χρηματιστηριακές Εταιρίες 2,7% και (στ) Επενδυτικό κοινό 9,9%. Ο Ε.Χ.Α.Ε. σήμερα:13 χ Ο Όμιλος ΕΧΑΕ λειτουργεί την Ελληνική Αγορά μετοχών & παραγώγων χ Πλήρως καθετοποιημένος Όμιλος: Συστήματα διαπραγμάτευσης, εκκαθάρισης, διακανονισμού & καταχώρησης χ Πλήρως ιδιωτικοποιημένος Όμιλος (2003) ΕΧΑΕ εισηγμένη στο ΧΑ (Αυγ. 2000) Κεφαλαιοποίηση ~ 300 εκ. χ Κέρδη μετά φόρων εκ /03/ ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 22

24 Ο όμιλος Εταιριών ΕΧΑΕ αποτελείται από τις ακόλουθες εταιρίες14: > Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών Α.Ε > Κεντρικό Αποθετήριο Αξιών Α.Ε > Χρηματιστήριο Παραγώγων Αξιών Α.Ε > Εταιρία Εκκαθάρισης Συναλλαγών επί Παραγώγων Α.Ε > Χρηματιστηριακό Κέντρο Θεσσαλονίκης Α.Ε > Ανάπτυξη Συστημάτων και Υποστήριξη Κεφαλαιαγοράς Α.Ε και > Περιφερειακό Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης 1.7. ΟΑΣΗΣ Οι συναλλαγές των εισηγμένων κινητών αξιών στην Αγορά Αξιών του ΧΑΑ γίνονται τοις μετρητοίς (cash market) εκτός αν είναι συναλλαγές που καλύπτονται από σύμβαση παροχής πίστωσης (margin account). Όλες οι εντολές εκτελούνται μέσω του Ολοκληρωμένου Αυτοματοποιημένου Συστήματος Ηλεκτρονικών Συναλλαγών (Ο.Α.Σ.Η.Σ.) και κατά τις ώρες διεξαγωγής των συναλλαγών, που προσδιορίζονται με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου του Χρηματιστηρίου. Οι εντολές εισάγονται στο Ο.Α.Σ.Η.Σ. από τα τερματικά των μελών της Αγοράς Αξιών του Χ.Α. (Ανώνυμες Χρηματιστηριακές Εταιρείες, Ανώνυμες Χρηματιστηριακές Εταιρείες Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών, Τράπεζες που είναι μέλη της Αγοράς Αξιών του Χ.Α.). Τα μέλη της Αγοράς Αξιών του Χ.Α. έχουν στη διάθεσή τους τουλάχιστον τρία τερματικά. Όλα τα τερματικά είναι εγκατεστημένα στα γραφεία 14 Γιάννης Χολέβας, Τι πρέπει να γνωρίζουμε για το χρηματιστήριο,1995, Εκδόσεις interbooks ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 23

25 των μελών της Αγοράς Αξιών του Χ.Α. και από εκεί εισάγονται οι εντολές. Όλες οι εντολές που εισάγονται στο Ο.Α.Σ.Η.Σ. πριν την έναρξη της κύριας φάσης της συνεδρίασης (προσυνεδριακή), συμμετέχουν στη διαμόρφωση της τιμής ανοίγματος. Αν για μια μετοχή δεν υπάρχουν εντολές με όριο τιμής, τότε η τιμή ανοίγματος της συγκεκριμένης μετοχής είναι ίδια με την τιμή κλεισίματος της προηγούμενης ημέρας κατάλληλα προσαρμοσμένη για τυχόν εταιρικές πράξεις. Το κριτήριο που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της τιμής ανοίγματος, είναι η μεγιστοποίηση του όγκου των συναλλαγών, που ουσιαστικά προσδιορίζει και το σημείο βέλτιστης ισορροπίας μεταξύ προσφοράς και ζήτησης για κάθε αξιόγραφο τη δεδομένη αυτή χρονική στιγμή. Κατά τη διάρκεια των συναλλαγών οι εντολές συνδυάζονται με βάση τη τιμή (η εντολή αγοράς με την μεγαλύτερη τιμή συνδυάζεται με την εντολή πώλησης με τη χαμηλότερη τιμή) και το χρόνο εισαγωγής τους στο Ο.Α.Σ.Η.Σ. ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 24

26 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΘΕΣΜΙΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟΥ 2.1 Εισαγωγή Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύω το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα (Χ.Σ.) και όλα αυτά που περιλαμβάνει καθώς και τις ευρύτερες έννοιες αγορά χρήματος και αγορά κεφαλαίου. Επεξηγώ τις έννοιες μετοχή, ομολογία, ομόλογο και την σχέση τους καθώς και την εισαγωγή τους στο Χ.Α.Α. 2.2 Χρηματοπιστωτικό Σύστημα Το Χρηματοπιστωτικό Σύστημα (Χ.Σ.) αποτελεί ένα σύνολο θεσμικών προδιαγραφών που δημιουργούν ένα περιβάλλον που διευκολύνει τη μεταβίβαση κεφαλαίων μεταξύ οικονομικών μονάδων. Έτσι, περιλαμβάνει «τα μέσα», τις υπηρεσίες και το μηχανισμό της μεταβίβασης χρηματικών πόρων από τις πλεονασματικές στις ελλειμματικές μονάδες. Αντίστοιχα, Χρηματοοικονομικές Αγορές (αγορές χρήματος και κεφαλαίου) είναι οι αγορές, που διευκολύνουν τη μεταφορά κεφαλαίων από τις πλεονασματικές στις ελλειμματικές οικονομικές μονάδες οδηγώντας έτσι, σε αποτελεσματικότερη χρήση των οικονομικών πόρων. Πλεονασματικές οικονομικές μονάδες είναι εκείνες, οι οποίες στο τέλος του έτους έχουν πιστωτικό υπόλοιπο, ενώ οι ελλειμματικές οικονομικές μονάδες έχουν χρεωστικό υπόλοιπο. Η διαδικασία με την οποία διευκολύνεται η μεταφορά ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 25

27 κεφαλαίων από τις μεν στις δε είναι ο δανεισμός κεφαλαίων των αποταμιευτών στους χρηματοπιστωτικούς διαμεσολαβητές (financial intermediaries). Ο χρηματοπιστωτικός διαμεσολαβητής δεσμεύεται έναντι του αποταμιευτή (πλεονασματική οικονομική μονάδα) την πληρωμή του κεφαλαίου τους συν τον τόκο, σε μελλοντική χρονική στιγμή. Η μεταβίβαση χρηματικών πόρων από τις πλεονασματικές στις ελλειμματικές μονάδες μπορεί να γίνει άμεσα ή έμμεσα. Άμεση χρηματοδότηση. Στην περίπτωση της άμεσης χρηματοδότησης η πλεονασματική οικονομική μονάδα παρέχει χρήμα στην ελλειμματική οικονομική μονάδα, με αντάλλαγμα πιστωτικές απαιτήσεις που αποφέρουν τόκους και, η μεταξύ τους συναλλαγή γίνεται με απευθείας διαπραγμάτευση μεταξύ των μερών, δηλαδή των αποταμιευτών με τους δανειζόμενους. Βέβαια, οι αγορές άμεσης χρηματοδότησης δεν λειτουργούν υπό το καθεστώς συγκεκριμένου θεσμικού πλαισίου και λειτουργούν κάτω από κοινούς για όλους τους συμμετέχοντες κανόνες. Να σημειωθεί ότι από τα βασικά πλεονεκτήματα των συναλλαγών αυτών είναι η απουσία γραφειοκρατικών εμποδίων, η ταχύτητα των συναλλαγών και οι περιορισμένες νομικές διατυπώσεις, που απαιτούνται για την ολοκλήρωση των συναλλαγών αυτών. Παραδείγματα τέτοιων αγορών είναι η απευθείας ιδιωτική αγορά χρηματοπιστωτικών απαιτήσεων (private placement), οι τράπεζες επενδύσεων-ανάδοχοι (underwriter), οι έμποροι χρεογράφων (dealers) και οι χρηματιστές (brokers). Έμμεση χρηματοδότηση. Όταν για τη μεταφορά κεφαλαίων από τις πλεονασματικές οικονομικές μονάδες προς τις ελλειμματικές παρεμβαίνουν χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί, τότε μιλάμε για έμμεση χρηματοδότηση του οικονομικού συστήματος. Στους οργανισμούς αυτούς περιλαμβάνονται οι εμπορικές τράπεζες, οι ασφαλιστικές εταιρίες, οι τράπεζες αποταμιεύσεων, οι εταιρίες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών (ΕΠΕΥ), οι εταιρίες χρηματοδοτικής μίσθωσης, οι εταιρίες πρακτόρευσης, οι εταιρίες κεφαλαίων επιχειρηματικών συμμετοχών (venture ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 26

28 capital), οι συνεταιριστικές τράπεζες, οι εταιρίες επενδύσεων χαρτοφυλακίου, τα συνταξιοδοτικά ταμεία, τα αμοιβαία κεφάλαια και οι πιστωτικές ενώσεις. Ειδικότερα στην περίπτωση έμμεσης χρηματοδότησης εμπλέκονται τρία μέρη: το αποταμιευτικό κοινό, οι διαμεσολαβητικοί πιστωτικοί οργανισμοί και οι επιχειρήσεις Επίσης, οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί δραστηριοποιούνται και στις πρωτογενείς αγορές και στις δευτερογενείς αγορές. Οι πρώτες είναι αγορές στις οποίες εμφανίζονται για πρώτη φορά χρηματοοικονομικά προϊόντα, ενώ στις δεύτερες διαπραγματεύονται υφιστάμενα χρηματοοικονομικά προϊόντα και εργαλεία. Στην πρωτογενή αγορά γίνεται η δημόσια εγγραφή χρεογράφων για την αύξηση μιας επιχείρησης με την έκδοση νέων μετοχών ή η δημοπράτηση μιας νέας έκδοσης τίτλων του δημοσίου. Σε αυτή την αγορά δραστηριοποιούνται κυρίως οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί που λειτουργούν ως ανάδοχοι ή ως βασικοί διαπραγματευτές, όπως οι τράπεζες, οι τράπεζες επενδύσεων και οι ΕΠΕΥ. Στη δευτερογενή αγορά εισάγονται καθημερινά και διαπραγματεύονται οι νέες μετοχές, οι εταιρικές ομολογίες ή οι τίτλοι του δημοσίου. ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 27

29 Σχεδιάγραμμα 2: Χρηματοπιστωτικό Σύστημα Πηγή: google.com 2.3 Αγορά Χρήματος 15 Για να συνάψουν συμβόλαια για δάνεια οι οικονομικές μονάδες χρησιμοποιούν ένα δίκτυο πιστωτικών οργανισμών, το οποίο ανήκει στην αγορά χρήματος. Στην αγορά χρήματος διακινούνται χρεόγραφα (πιστοποιητικά χρέους) βραχυχρόνιας διάρκειας (κατά κανόνα κάτω του ενός έτους). Τα βασικά χαρακτηριστικά αυτών των χρεογράφων είναι ο χαμηλός κίνδυνος αθέτησης των υποχρεώσεων του εκδότη, και η υψηλή δυνατότητα ρευστοποίησης από πλευράς των κατόχων. Γεώργιος Α. Καραθανάσης, Αξιολόγηση επενδύσεων χρηματοδοτήσεις και χρηματιστηριακές αγορές, εκδοτικές επιχειρήσεις το οικονομικό, Σμπίλιας Α.Ε.Β.Ε., Αθήνα, 1996, σελ. 204 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 28

30 Σκοπός αυτής της αγοράς είναι η άντληση κεφαλαίων από τους ενδιαφερόμενους φορείς με σκοπό τη χρηματοδότηση των αναγκών δημοσίων ή ιδιωτικών επιχειρήσεων. Τα προϊόντα της χρηματαγοράς θεωρούνται επενδύσεις με μικρό κίνδυνο τοποθετήσεων, καθώς προσφέρουν μια σταθερή και συνήθως εκ των προτέρων γνωστή απόδοση, ιδιαίτερα στις περιόδους που η αγορά χρήματος δεν παρουσιάζει σημαντικές μεταπτώσεις. Οι κύριοι εκδότες τέτοιων χρεογράφων είναι το Δημόσιο, οι Τράπεζες, οι μεγάλες Ασφαλιστικές Εταιρείες και οι μεγάλες Βιομηχανικές και Εμπορικές Εταιρείες. Τα πιο σημαντικά χρεόγραφα που διακινούνται στην Ελληνική αγορά χρήματος είναι τα Έντοκα Γραμμάτια του Ελληνικού Δημοσίου, τα διάφορα ομόλογα των Τραπεζών και τα διαπραγματεύσιμα πιστοποιητικά καταθέσεων. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και τις συμφωνίες επαναγοράς (repurchase agreement). Τέτοιου είδος βραχυπρόθεσμες συναλλαγές είναι γνωστές ως (ropes) και συνιστάται σε πώληση ενός χρεογράφου με τη συμφωνία ότι ο πωλητής θα το επαναγοράσει από τον αγοραστή μετά από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα σε μια προκαθορισμένη τιμή Τα Έντοκα Γραμμάτια του Δημοσίου16 Τα έντοκα γραμμάτια χρησιμοποιούνται από τις κυβερνήσεις των κρατών για την άντληση κεφαλαίων από το κοινό. Είναι ένα είδος δανεισμού από το κοινό με ένα συγκεκριμένο επιτόκιο, μια συγκεκριμένη περίοδο και ύψος κεφαλαίων, που διακανονίζεται ανάλογα με την χρονική περίοδο και τα επιτόκια. Τα έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου Ελληνικού (Ε.Γ.Ε.Δ.) είναι κρατικά χρεόγραφα Βασιλική Π. Μαλινδρετου, Χρηματιστήριο, Χρηματιοικονομική Ανάλυση, Εκδόσεις Παπαζήση, 1990, σελ 159 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 29

31 βραχυχρόνιας διάρκειας. Στην Ελλάδα η διάρκειά τους είναι 3, 6 ή 12 μήνες17. Στις περισσότερες περιπτώσεις το έντοκο γραμμάτιο του Δημοσίου δεν δίδει τοκομερίδιο (zero-coupon bond), ενώ ο κάτοχός του λαμβάνει, στη λήξη, το σύνολο της ονομαστικής του αξίας από τον εκδότη. Φυσικά, η τιμή αγοράς είναι κατώτερη από την ονομαστική αξία του γραμματίου. Τα Ε.Γ.Ε.Δ. είναι άϋλοι τίτλοι και οι τόκοι τους φορολογούνται σήμερα με 10%18. Τα Ε.Γ.Ε.Δ. εκδίδονται επώνυμα, σε ένα ή και περισσότερα ονόματα με αποδεικτικό συναλλαγής τίτλου. Δεν ανανεώνονται και δεν αντικαθίστανται, καθώς επίσης δεν ανανεώνονται σιωπηρώς στην λήξη τους. Οι τίτλοι αυτοί μεταβιβάζονται, αλλά και ενεχυριάζονται. Τα βασικά πλεονεκτήματα που προσφέρουν τα Ε.Γ.Ε.Δ. στους επενδυτές είναι19: Υπάρχουν χρονικές διάρκειες επενδύσεων που καλύπτουν όλες τις ανάγκες των επενδυτών. Προσφέρουν υψηλή απόδοση των κεφαλαίων του επενδυτή, συγκριτικά με άλλες επενδύσεις που υπόκεινται σε επιβαρύνσεις. Υπάρχει μεγάλη ευκολία στην διαχείρισή τους. Υπάρχει πάντα η δυνατότητα άμεσης ρευστοποίησης σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Ευμ. Βούλγαρη- Παπαγεωργίου, Χρηματιστήριο Αξιών, Οργάνωση Λειτουργία, Χρηματιστηριακές επενδύσεις, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 1995, σελ Δρ Π.Α. Κιόχος, Δρ. Γ.Δ. Παπανικολάου, Δρ. Α.Π. Κιόχος, Χρηματιστήριο Αξιών και Παραγώγων Αθηνών, Διεθνή Χρηματιστήρια, Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 2001, σελ Δρ Νίκος Πορφύρης, Δρ Κωνσταντίνος Πέτσας, Οι αγορές Χρήματος, κεφαλαίου και παραγώγων προϊόντων και οι επενδύσεις, σελ. 3 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 30

32 2.3.2 Τα Πιστοποιητικά Καταθέσεων20 Τα πιστοποιητικά καταθέσεων (certificates of deposit ή CD s) είναι βραχυπρόθεσμα χρεόγραφα που εκδίδονται από μια τράπεζα με σκοπό την άντληση κεφαλαίων από την αγορά χρήματος. Οι τίτλοι αυτοί διαπραγματεύονται ελεύθερα στη δευτερογενή αγορά χρήματος, μπορούν δηλαδή να πωληθούν από τον αρχικό αποταμιευτή σε κάποιον άλλον επενδυτή πριν από τη λήξη τους. Η διάρκεια των πιστοποιητικών καταθέσεων είναι συνήθως μέχρι 12 μήνες, αλλά υπάρχουν και τίτλοι μεγαλύτερης διάρκειας. Είναι κυρίως πιστοποιητικά που αφορούν μεγάλα ποσά. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν υπάρχουν τοκομερίδια και ο κάτοχος λαμβάνει στη λήξη το συνολικό κεφάλαιο συν τους τόκους (αρχικό κεφάλαιο επί το επιτόκιο της περιόδου επί τη διάρκεια της κατάθεσης). Στην περίπτωση όμως μακροχρόνιων πιστοποιητικών καταθέσεων δίδονται τοκομερίδια ανά τακτά χρονικά διαστήματα (για παράδειγμα ανά εξάμηνο). Το επιτόκιο έκδοσης (επιτόκιο με το οποίο δανείζεται ο εκδότης) μπορεί να είναι σταθερό ή κυμαινόμενο. Στη δεύτερη περίπτωση το επιτόκιο προσδιορίζεται μερικές μέρες πριν την έναρξη της κάθε τοκοφόρου περιόδου. Η τιμή διαπραγμάτευσης των πιστοποιητικών καταθέσεων στη δευτερογενή αγορά αναφέρεται σε σχέση με την απόδοση στη λήξη (yield to maturity). Για παράδειγμα, μια αγοραία τιμή 8% σημαίνει ότι το αντίστοιχο πιστοποιητικό κατάθεσης έχει τιμολογηθεί για να αποφέρει στον κάτοχό του, εάν διατηρηθεί από την ημερομηνία αγοράς μέχρι τη λήξη του, 8% σε ετήσια βάση. Δρ Νίκος Πορφύρης, Δρ Κωνσταντίνος Πέτσας, Οι αγορές Χρήματος, κεφαλαίου και παραγώγων προϊόντων και οι επενδύσεις, σελ. 4 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 31

33 2.3.3 Τα Διαθέσιμα της Κεντρικής Τράπεζας21 Η κεντρική τράπεζα είναι η τράπεζα των τραπεζών. Συνήθως ανήκει αποκλειστικά στο δημόσιο και έχει μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Τα διαθέσιμά της αποτελούνται από αποθέματα (νομισματικά ή χρυσού) που έχουν δημιουργηθεί από συσσώρευση χρήματος, καταθέσεις τραπεζών και τον πλούτο του κράτους. Αυτά τα αποθέματα, σε συνδυασμό με την έκδοση νέου -μη πληθωριστικού- χρήματος, χρησιμοποιούνται κατά καιρούς από την κεντρική τράπεζα για την άσκηση νομισματικής πολιτικής (στήριξη νομίσματος, ή παροχή ρευστότητας στην αγορά). Έτσι, καθίσταται δυνατή η τροφοδότηση των υπολοίπων τραπεζών και της οικονομίας γενικότερα, με χρηματική ρευστότητα όταν κάτι τέτοιο είναι απαραίτητο. Δεδομένου ότι οι διάφορες εμπορικές τράπεζες παρέχουν, από τα αποθέματά τους, διαφόρων ειδών δάνεια και χρηματοδοτήσεις σε ιδιώτες και επιχειρήσεις, τα διαθέσιμα της κεντρικής τράπεζας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να παρέχουν φθηνό χρήμα στις υπόλοιπες τράπεζες σε περίοδο ύφεσης. Αυτό μπορεί να γίνει με αρκετούς τρόπους: Με μείωση του ποσοστού των υποχρεωτικών ρευστών διαθεσίμων (που υποχρεούνται να τηρούν οι εμπορικές τράπεζες στα ταμεία τους ή σε λογαριασμό όψεως στην κεντρική τράπεζα). χ Με μείωση των προεξοφλητικών επιτοκίων (επιτόκια με τα οποία δανείζονται χρήμα οι εμπορικές τράπεζες από την κεντρική τράπεζα). χ Αγοράζοντας κρατικές ομολογίες στην ελεύθερη αγορά και καταβάλλοντας στους κατόχους την χρηματιστηριακή αξία των ομολογιών (πολιτική ανοικτής αγοράς). 21 Δρ Νίκος Πορφύρης, Δρ Κωνσταντίνος Πέτσας, Οι αγορές Χρήματος, κεφαλαίου και παραγώγων προϊόντων και οι επενδύσεις, σελ. 4 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 32

34 χ Μετακινώντας τα ρευστά διαθέσιμα του κράτους (που πηγάζουν από τις δημόσιες καταθέσεις) προς τις εμπορικές τράπεζες, έπειτα από έγκριση της νομισματικής αρχής. Στην αντίθετη περίπτωση, εάν κριθεί απαραίτητη από την κεντρική τράπεζα ημείωση της ποσότητας χρήματος που κυκλοφορεί σε περίοδο αυξημένης συνολικής δαπάνης, ακολουθείται η ακριβώς αντίθετη νομισματική πολιτική. Με αυτό τον τρόπο αποφεύγεται η αθρόα παροχή δανειοδοτήσεων και πιστώσεων από τις εμπορικές τράπεζες, με αποτέλεσμα να μειωθούν τελικά οι τιμές αγαθών και υπηρεσιών Repos και Reverse repos22 Τα Repos ή συμφωνίες επαναγοράς (Repurchase Agreement) αποτελούν βραχυπρόθεσμες συναλλαγές που συνίστανται σε πώληση ενός χρεογράφου (που είναι συνήθως έντοκο γραμμάτιο Δημοσίου), για παράδειγμα από μια τράπεζα, με τη συμφωνία ότι ο πωλητής (η τράπεζα) θα το επαναγοράσει από τον αγοραστή με βάση μια προκαθορισμένη τιμή, μετά την πάροδο συγκεκριμένου χρονικού διαστήματος. Με άλλα λόγια, το ένα από τα συμβαλλόμενα μέρη δανείζεται χρήματα για να καλύψει τις ανάγκες ρευστότητάς του, χρησιμοποιώντας ως ενέχυρο ένα χρεόγραφο γνωστής αξίας από το χαρτοφυλάκιό του. Σε περίπτωση που ο δανειζόμενος παραλείψει ή αμελήσει ή δεν θέλει να επιστρέψει το προϊόν του δανείου, ο δανειζόμενος απαιτεί την επαναφορά των χρεογράφων. Ακόμη, στις 22 Βασιλική Π. Μαλινδρετου, Χρηματιστήριο, Χρηματοοικονομική Ανάλυση, Εκδόσεις Παπαζήση, 1990, σελ και Δρ Π.Α. Κιόχος, Δρ. Γ.Δ. Παπανικολάου, Δρ. Α.Π. Κιόχος, Χρηματιστήριο Αξιών και Παραγώγων Αθηνών, Διεθνή Χρηματιστήρια, Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 2001, σελ 57 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 33

35 περισσότερες συναλλαγές repo χρησιμοποιούνται χρεόγραφα του δημοσίου, αν και πολλές φορές πολλά από αυτά εμπλέκουν έμμεσα άλλα χρεόγραφα, εμπορικά ομόλογα, ομολογίες, πιστοποιητικά καταθέσεων κ.α. Η απόδοση του δανειστή (αγοραστή Repos) δίνεται από τη διαφορά μεταξύ της τιμής επαναγοράς του υποκείμενου χρεογράφου και της τιμής της αρχικής του πώλησης και αναφέρεται με τη μορφή ετησίου επιτοκίου. Η διάρκεια των Repos είναι συνήθως σύντομη (μέχρι ένα χρόνο) και οι τόκοι από μια τέτοια επένδυση με πρόσφατη απόφαση φορολογούνται με 7%. Ως Reverse repos αναφέρονται οι συμφωνίες για τις οποίες την πρωτοβουλία αναλαμβάνει ο δανειστής και όχι ο δανειζόμενος. Για παράδειγμα, Reverse repos είναι η συμφωνία πώλησης τίτλων σταθερού εισοδήματος από τις επιχειρήσεις σε τράπεζες με την υποχρέωση επαναγοράς τους από αυτές σε συγκεκριμένη τιμή και μετά από την πάροδο συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Τα βασικά πλεονεκτήματα των Repos είναι ότι προσφέρουν23: ^ Δυνατότητα σχετικά υψηλών αποδόσεων (οι αποδόσεις όμως μειώθηκαν σημαντικά έπειτα από τη φορολόγηση των Repos ^ Δυνατότητα επιλογής της διάρκειας του χρονικού διαστήματος της επένδυσης ^ Υψηλό βαθμό ασφάλειας ^ Ενίσχυση της διακίνησης των εντόκων γραμματίων και ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου, πράγμα που διευκολύνει τη χρηματοδότηση του δημοσίου. ^ Εξασφάλιση σε περίπτωση απώλειας ή κλοπής Δρ Νίκος Πορφύρης, Δρ Κωνσταντίνος Πέτσας, Οι αγορές Χρήματος, κεφαλαίου και παραγώγων προϊόντων και οι επενδύσεις, σελ. 4 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 34

36 2.3.5 Εμπορικά Χρεόγραφα (Commercial Papers) Τα Εμπορικά Ομόλογα είναι εργαλεία της χρηματαγοράς, βραχυπρόθεσμης διάρκειας και χρησιμοποιούνται για βραχυπρόθεσμα χρέη - οφειλές και για απόκτηση κεφαλαίου για να δημιουργήσουν μια βιομηχανική μονάδα ή για να αποκτήσουν εξοπλισμό αξιόπιστες επιχειρήσεις. Η χρονική περίοδος ωρίμανσης ορίζεται μεταξύ ενός έως δύο ετών, αλλά πολλές φορές για πολύ μικρότερα χρονικά διαστήματα, μιας και δυο ημερών, αλλά και μέχρι 9 μηνών Χρεόγραφα Τραπεζικής Αποδοχής (Banker s Acceptance) Μια εγγυητική επιστολή αντιπροσωπεύει την υπευθυνότητα με την οποία αναλαμβάνει μια τράπεζα με μελλοντική πληρωμή ενός πελάτη. Είναι σύνηθες φαινόμενο να χρησιμοποιούνται διεθνώς στις εμπορικές συναλλαγές οι εγγυητικές επιστολές. Συνήθως οι εξαγωγείς προτιμούν τις τράπεζες να δρουν ως εγγυητές πριν ή μετά την αποστολή εμπορευμάτων τους στους εισαγωγείς και κυρίως όταν η πιστοληπτική ικανότητα ή το ύψος πολλές φορές δεν είναι γνωστό. Έτσι οι τράπεζες διευκολύνουν το διεθνές εμπόριο με την αποδοχή των εγγυητικών αποστολών - on a draft - το οποίο υποχρεώνει τις πληρωμές να γίνονται σε συγκεκριμένη ημερομηνία. Ενώ αντίθετα ο εισαγωγέας πληρώνει στην τράπεζα ότι οφείλει στον εξαγωγέα μαζί με το κόστος της τράπεζας για την εγγύηση αυτής της οφειλής - πληρωμής. Η χρονική περίοδο ωρίμανσης των εγγυητικών επιστολών είναι από ένα μέχρι εννέα μήνες, πολλές φορές και για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους. Ακόμη πολλές φορές οι εγγυητικές επιστολές είναι ανανεώσιμες ανά χρονική περίοδο. Ακολουθούν ανανέωση, εξόφληση για ένα μεγάλο αριθμό εγγυητικών επιστολών (Revolving process). ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 35

37 2.4 Αγορά Κεφαλαίου2* Η αγορά κεφαλαίου χαρακτηρίζει το θεσμό μέσω του οποίου διακινούνται αξιόγραφα (αποδεικτικά χρέους ή ιδιοκτησίας) με μακροχρόνιο επενδυτικό ορίζοντα (κατά κανόνα άνω του έτους). Η διακίνηση αυτών των τίτλων γίνεται σε οργανωμένες αγορές και τα βασικά χαρακτηριστικά τους είναι ο υψηλότερος κίνδυνος*25 αθέτησης των υποχρεώσεων από πλευράς των εκδοτών, και η σημαντική διακύμανση των τιμών των αξιογράφων. Τα πιο γνωστά αξιόγραφα είναι: > Κοινές μετοχές. > Προνομιούχες μετοχές. > Ομολογίες σταθερού εισοδήματος. > Ομολογίες μετατρέψιμες σε μετοχές. > Ομολογίες κυμαινόμενου επιτοκίου. Γεώργιος Α. Καραθανάσης, Αξιολόγηση επενδύσεων χρηματοδοτήσεις και χρηματιστηριακές αγορές, εκδοτικές επιχειρήσεις το οικονομικό, Σμπίλιας Α.Ε.Β.Ε., Αθήνα, 1996, σελ Δρ Π.Α. Κιόχος, Δρ. Γ.Δ. Παπανικολάου, Δρ. Α.Π. Κιόχος, Χρηματιστήριο Αξιών και Παραγώγων Αθηνών, Διεθνή Χρηματιστήρια, Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 2001, σελ 47 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 36

38 2.4.1 Οι Μετοχικοί τίτλοι, τα Είδη και τα Χαρακτηριστικά τους Για την ίδρυση μιας Α.Ε. συγκεντρώνεται ένα κεφάλαιο το οποίο βάσει του νόμου 2190/20 διαιρείται σε μικρότερα ίσα μερίδια: τις μετοχές.26 Ο κάτοχος της μετοχής ονομάζεται μέτοχος και είναι συνέταιρος στην Α.Ε. κατά το ποσό των μετοχών του. Οι μέτοχοι υποχρεούνται να καταθέσουν τις μετοχές τους στο Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων, ή στα γραφεία της εταιρίας, ή σε οποιαδήποτε ανώνυμη τραπεζική εταιρία πέντε τουλάχιστον ημέρες πριν από την ημέρα Γενικής Συνέλευσης (Γ.Σ.). Οι μέτοχοι συμμετέχουν στα καθαρά της κέρδη με τη λήψη μερίσματος και έχουν δικαίωμα ψήφου στις Γ.Σ. Επίσης, μπορούν να μεταβιβάσουν τιε μετοχές τους χωρίς περιορισμούς και επιπλέον, έχουν δικαίωμα προτίμησης κατά την έκδοση νέων μετοχών. Μέσω της αποϋλοποίησης των μετοχικών τίτλων συντελέστηκε ένα σημαντικό βήμα για την αναβάθμιση της Ελληνικής Κεφαλαιαγοράς. Το Σύστημα Άυλων Τίτλων (Σ.Α.Τ.) βελτιώνει την ασφάλεια έναντι απώλειας, κλοπής ή φθοράς, μειώνει το κόστος φύλαξης, και διευκολύνει την εκκαθάριση των χρηματιστηριακών συναλλαγών. Οι μετοχές διακρίνονται σε κοινές, προνομιούχες, ονομαστικές και ανώνυμες, με δικαίωμα ή χωρίς δικαίωμα ψήφου. Οι κοινές μετοχές παρέχουν στον κάτοχο το δικαίωμα συμμετοχής στα κέρδη, στην έκδοση νέων μετοχών, στη Γ.Σ. των μετόχων. Εμπεριέχουν όμως και μεγαλύτερο κίνδυνο απώλειας του κεφαλαίου διότι έπονται των προνομιούχων σε περίπτωση διάλυσης της επιχείρησης. Αποτελούν το πιο συνηθισμένο είδος μετοχών Οι μέτοχοι συμμετέχουν στη διοίκηση της επιχείρησης μέσω τη Γ.Σ. Οι τυχόν δανειστές του μετόχου της εταιρίας δεν έχουν δικαίωμα κατάσχεσης των *27 Δημήτρης Κωστάκης, Χρηματιστήριο Τζόγος ή Επένδυση, εκδόσεις Ηχόχρωμα, Αθήνα, 1999, σελ Ευμ. Βούλγαρη- Παπαγεωργίου, Χρηματιστήριο Αξιών και Χρηματιστήριο Παραγώγων, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 2002, σελ 17 και Ευμ. Βούλγαρη- Παπαγεωργίου, Χρηματιστήριο Αξιών, Οργάνωση Λειτουργία, Χρηματιστηριακές επενδύσεις, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 1995, σελ. 21 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 37

39 περιουσιακών στοιχείων της εταιρίας, ούτε μπορούν ν αναμιχθούν με οποιονδήποτε τρόπο στη διοίκηση της επιχείρησης. Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των κοινών μετοχών ακολουθούν τη μετοχή σε οποιονδήποτε και αν περιέλθει. Τέλος, μέτοχοι που κατέχουν πάνω από το 5% του συνολικού έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν τη σύγκληση έκτακτης Γ.Σ. των μετόχων. Οι προνομιούχες μετοχές παρέχουν στον κάτοχό τους επί πλέον προνόμια σε σχέση με τις κοινές σε ότι αφορά την προτεραιότητα συμμετοχής στα κέρδη, τα μερίσματα, τις αυξήσεις. Έτσι, από τα κέρδη κάθε χρήσης διανέμεται πρώτα στις προνομιούχες και έπειτα στις κοινές το νομικά προβλεπόμενο πρώτο μέρισμα (6% επί της ονομαστικής αξίας της μετοχής). Αποδίδουν συσσωρευτικό μέρισμα από τα κέρδη της τελευταίας χρήσης, σε περίπτωση που δεν μοιραστεί μέρισμα σε μία ή περισσότερες χρήσεις. Σε περίπτωση διάλυσης ή εκκαθάρισης της εταιρίας αποδίδεται πρώτα στους κάτοχους προνομιούχων μετοχών το αρχικό τους κεφάλαιο και παράλληλα τους επιτρέπεται η ισότιμη συμμετοχή, με τους κατόχους κοινών μετοχών, στο προϊόν της εκκαθάρισης που υπερβαίνει το συνολικό μετοχικό κεφάλαιο. Συνήθως όμως οι προνομιούχες μετοχές στερούνται του δικαιώματος ψήφου και δε συμμετέχουν στη διαχείριση της επιχείρησης, μέσω των Γ.Σ. Μάλιστα αρκετά συχνά μετατρέπονται σε κοινές μετοχές. 29 Ονομαστικές λέγονται οι μετοχές στων οποίων το σώμα, εκτός από τα στοιχεία της εταιρίας αναγράφονται το όνομα και τα στοιχεία του δικαιούχου. Επίσης στα μετοχολόγια της εταιρίας που τις έχει εκδώσει αναγράφεται το όνομα του κατόχου του τίτλου. Προκειμένου να χρησιμοποιηθούν σε οποιαδήποτε συναλλαγή είναι απαραίτητη η συγκατάθεση του κατόχου τους, Υπάρχουν εταιρίες που είναι υποχρεωμένες να εκδίδουν αποκλειστικά και μόνο ονομαστικές μετοχές. Σε αυτή την κατηγορία εταιριών ανήκουν οι τράπεζες, οι ασφαλιστικές εταιρίες, οι εταιρίες έκδοσης ημερήσιου τύπου και οι εταιρίες κοινής ωφελείας (ΔΕΗ, ΟΤΕ, 29 Ευμ. Βούλγαρη- Παπαγεωργίου, Χρηματιστήριο Αξιών και Χρηματιστήριο Παραγώγων, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 2002, σελ Ευμ. Βούλγαρη- Παπαγεωργίου, Χρηματιστήριο Αξιών, Οργάνωση Λειτουργία, Χρηματιστηριακές επενδύσεις, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 1995, σελ. 21 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 38

40 30 ΟΣΕ κ.λ.π.). Επίσης, σύμφωνα με το νόμο 2214/94 ονομαστικές μετοχές εκδίδουν οι ημεδαπείς Α.Ε. που έχουν αντικείμενο εργασιών την εκμετάλλευση κλινικών, διαγνωστικών κέντρων, γηροκομείων, εκπαιδευτηρίων, κέντρο αποθεραπείας και αποκατάστασης, ινστιτούτο επαγγελματικής κατάρτισης, φροντιστηρίων, επαγγελματικών σχολών και γενική την παροχή ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης ή εκπαίδευσης οποιασδήποτε μορφής ή βαθμίδας καθώς και οι τεχνικές εταιρείες που λαμβάνουν δημόσια έργα πάνω του ποσού των ,86 ευρώ. Ονομαστικές μετοχές μπορεί να εκδώσει οποιαδήποτε Α.Ε. αρκεί να προβλέπεται από το καταστατικό της. Οι ανώνυμες μετοχές, αντίθετα*31, δεν φέρουν το όνομα και τα υπόλοιπα στοιχεία του κατόχου τους στα μετοχολόγια της εταιρίας. Η μεταβίβασή τους γίνεται με απλή παράδοση, γι αυτό και ονομάζονται και μετοχές στον κομιστή32. Η πλειοψηφία των μετοχών των εμποροβιομηχανικών εταιριών είναι ανώνυμες. Η χρήση τους σε οποιαδήποτε συναλλαγή απαιτεί τη συγκατάθεση του κομιστή, και όχι του κατόχου. Η μεγάλη πλειοψηφία των μετοχών που είναι εισηγμένες στο Χ.Α.Α. είναι ανώνυμες. Η διαφοροποίηση των μετοχών σε τίτλους που παρέχουν δικαίωμα ψήφου και σε τίτλους χωρίς δικαίωμα ψήφου, τείνει στην πράξη να εκλείψει εφόσον αυτή η διάκριση καλύπτεται από τη διαφοροποίηση μεταξύ κοινών και προνομιούχων μετοχών. Η διαδικασία μεταβίβασης μετοχών εξαρτάται από το είδος της μετοχής (ονομαστική ή ανώνυμη) και από το αν πρόκειται για εισηγμένη μετοχή ή όχι. Κατά κανόνα ή μεταβίβαση γίνεται με εγγραφή των στοιχείων του νέου μετόχου στο μετοχολόγιο της εταιρίας. Εάν οι μετοχές είναι εισηγμένες στο Χ.Α.Α., τότε η μεταβίβαση πραγματοποιείται μέσω των χρηματιστηριακών Εκπροσώπων. Δρ Π.Α. Κιόχος, Δρ. Γ.Δ. Παπανικολάου, Δρ. Α.Π. Κιόχος, Χρηματιστήριο Αξιών και Παραγώγων Αθηνών, Διεθνή Χρηματιστήρια, Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 2001, σελ Ευμ. Βούλγαρη- Παπαγεωργίου, Χρηματιστήριο Αξιών, Οργάνωση Λειτουργία, Χρηματιστηριακές επενδύσεις, Σύγχρονη Εκδοτική, Αθήνα 1995, σελ Δρ Π.Α. Κιόχος, Δρ. Γ.Δ. Παπανικολάου, Δρ. Α.Π. Κιόχος, Χρηματιστήριο Αξιών και Παραγώγων Αθηνών, Διεθνή Χρηματιστήρια, Εκδόσεις Σταμούλη, Αθήνα 2001, σελ 92 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ 39