Περιεχόμενα. ἐν Ἐσόπτρῳ

Transcript

1 1 ἐν Ἐσόπτρῳ

2 Περιεχόμενα Προοίμιο 3 Συναξάρι: Συνοπτική βιογραφία τῶν Ἁγίων Πατέρων τοῦ Κουδουμᾶ 4 Ἀποσπάσματα Ὁμιλίας κατά τή τελετή κατατάξεως τῶν Ὁσίων Πατέρων Παρθενίου καί Εὐμενίου Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης & Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου 7 Σύντομο χρονολόγιο Ὁσίων Παρθενίου καί Εὐμενίου 9 Ἐκ Φαναρίου 10 Νοσταλγοί τῆς ἁγιότητος Τοῦ Καθηγητοῦ κ. Παναγιώτη Λαζ. Καλαϊτζίδη, ρ. Θεολογίας 11 Μία εἰρωνική ματιά... (Ὁ Μοναχός Παρθένιος τοῦ Κουδουμᾶ) Τοῦ π. Χαραλάμπους Παπαδόπουλου 15 Μαζί μέ τούς γονεῖς Ἐπιστροφή στό σχολεῖο: Βασικά σημεῖα πού πρέπει να προσέξετε 20 Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους Ἀνάπτυξη καί περιβάλλον 24 Ὁ Μαῦρος Σεπτέμβρης του 1955 Τῆς κ. Στυλιανής Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγου 27 Πολιτιστικό Πνευματικό Κέντρο καί Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἱ. Μ. Γορτύνης & Ἀρκαδίας 30 Ἀνακοινώσεις 31 Τριμηνιαία Ἔκδοση τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἔτος 1 ο Τεῦχος 3 ο Ἐκδίδεται τῇ προνοίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου Ἐκδόσεις: «ΑΝΤΙΛΑΛΟΣ» Υπεύθυνος ἔκδοσης: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος ( ) Μέλη Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς Περιοδικοῦ: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης ( ) π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος Ἐπιμέλεια κειμένων: ημήτριος ασκαλάκης, Φιλόλογος - Ἱεροψάλτης Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος Τό Περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές οἰκονομικές εἰσφορές. ιεύθυνση: Ἁγ. Γεωργίου 16, Μοίρες, Ἠρακλείου Κρήτης, Τηλ.: Fax:

3 Προοίμιο Ἡ λέξη «ἅγιος» ἤ «ἁγιότητα» παραπέμπει σέ κάτι ἐντελῶς ἄσχετο καί ξένο πρός τήν ἐποχή μας, πρός τόν πολιτισμό καί τίς ἀναζητήσεις τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου. Ποιός ἀπό τούς γονεῖς τῆς ἐποχῆς μας φιλοδοξεῖ νά κάνει τά παιδιά του «ἁγίους»; Ποιό ἀπό τά σχολεῖα μας καί τά ἐκπαιδευτικά μας προγράμματα καλλιεργοῦν τήν ἁγιότητα ἤ τήν προβάλλουν ὡς ὅραμα καί πρότυπο; Ὁ «ἐπιτυχημένος» ἄνθρωπος τῆς ἐποχῆς μας, τό ἰδανικό τῆς σύγχρονης παιδείας καί τοῦ πολιτισμοῦ μας, δέν εἶναι κάν ὁ «καλός κ ἀγαθός» τῶν κλασσικῶν χρόνων. Εἶναι ἐκεῖνος πού ἐ- ξασφαλίζει χρήματα, ἀνέσεις καί κοινωνική προβολή. Αὐτό θέλουν οἱ γονεῖς ἀπό τά παιδιά τους, σ αὐτό κυρίως ἀποβλέπουν τά εκπαιδευτικά μας συστήματα, αὐτό καλλιεργοῦν τά μέσα ἐπικοινωνίας, αὐτό ὀνειρεύεται ἡ πλειονότητα τῶν νέων μας. Πράγματι, σέ μιά κοινωνία, ἡ ὁποία βιώνει ὡς τό σοβαρότερο πρόβλημά της τήν ἀνεργία, καί κυριαρχεῖται ἀπό τό ἄγχος πῶς νά αὐξήσει τό κατά κεφαλήν εἰσόδημα, τό νά γίνεται λόγος γιά ἁγίους καί ἁγιότητα ἀποτελεῖ πρόκληση, ἄν ὄχι πρόσκληση σέ γέλωτα καί χλευασμό. Οὕτως, ἡ ἁγιότητα ἀποτελεῖ ἕνα «λησμονημένο ὅραμα». Λησμονημένο γιατί κάποτε ὑπῆρχε, γιατί αὐτό ἐνέπνεε τόν πολιτισμό μας, διότι οἱ ἄνθρωποί μας ἄλλοτε ζοῦσαν μέ τούς ἁγίους καί αντλοῦσαν ἀπό αὐτούς τό μέτρο τοῦ πολιτισμοῦ τους, αὐτοί ἦταν οἱ ἥρωες, οἱ μεγάλοι πρωταθλητές, οἱ «διάσημοι ποδοσφαιριστές» καί «στάρ» τῶν χρόνων τους. Τώρα ἔχουν μείνει μόνο τά ὀνόματα τῶν ἁγίων μας, καί αὐτά «κουτσουρεμένα» καί ἀλλοιωμένα ἐπί τό ξενικώτερον, ἐνῶ οἱ ἄνθρωποι προτιμοῦν πλέον νά γιορτάζουν ὄχι τίς μνῆμες τῶν ἁγίων τους, μά τά δικά τους προσωπικά γενέθλια. Σέ μιά τέτοια ἐποχή τι νά πεῖ κανείς γιά τήν ἁγιότητα; Ὁ λόγος του θά πέσει στό κενό. Μά, ἀπό τό ἄλλο μέρος, πῶς νά μή μιλήσει κανείς γιά κάτι τόσο κεντρικό καί θεμελιῶδες γιά τή ζωή τοῦ χριστιανοῦ; Γιατί ἡ πίστη μας χωρίς τούς ἁγίους παύει νά ὑφίσταται. ιότι, ἄν λησμονήσουμε τήν ἁγιότητα, δέν ἀπομένει ἀπό τήν Ἐκκλησία παρά ὁ ταυτισμός της μέ τόν κόσμο, ἡ «ἐκκοσμίκευσή της» εἶναι πλέον ἀναπόφευκτη. «Η ΘΕΩΣΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΩΣ ΕΙΚΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ» Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Περγάμου κ. Ἰωάννου Ζηζιούλα 3

4 Συνοπτική βιογραφία τῶν Ἁγίων Πατέρων τοῦ Κουδουμᾶ Παρθένιος, κατά κόσμον Νικόλαος, γεννήθηκε τό 1829 καί ὁ ἀδελφός του Εὐμένιος, κατά κόσμον Ἐμμανουήλ, τό 1846 στό Χωριό Πιτσίδια τῆς Ἐπαρχίας Πυργιωτίσσης. Οἱ γονεῖς τους, Χαρίτος καί Μαρία Χαριτάκη, ἀνέθρεψαν τά δύο ἀδέλφια μέ μεγάλη φροντίδα καί στοργή, ἔχοντας ὡς θεμέλιο λίθο τῆς οἰκογένειάς τους τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. Ἡ ἐν Χριστῷ οἰκογενειακή ζωή εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα νά διακριθοῦν ἀπό πολύ νωρίς τά δύο παιδιά γιά τή σοβαρότητα, τό ὀλιγόλογο τοῦ χαρακτήρα τους, τήν τάση πρός τή μοναξιά, τήν προσευχή καί τήν ἀφοσίωση στή διδασκαλία τοῦ Χριστοῦ. Τό 1856 ἀπεβίωσε ὁ πατέρας τους καί ἐ- κεῖνοι πῆραν τήν ἀπόφαση νά ἀναχωρήσουν ἀπό τόν κόσμο καί τά ἐγκόσμια καί νά ἀ- σκητεύσουν. Ἡ μητέρα τους, ὅταν πληροφορήθηκε τήν ἀπόφασή τους, δίστασε νά τούς δώσει τήν εὐχή της. Ὅμως ἕνα θαυμαστό γεγονός μετέβαλε ὁριστικά τή διστακτική της στάση. Λέγεται δηλαδή, ὅτι μία μέρα ἡ μητέρα τους θέλησε νά ζυμώσει ψωμί καί τούς ζήτησε νά τῆς φέρουν ξύλα, γιά νά ἀνάψει τόν 4

5 φοῦρνο. Ἐκεῖνοι, γιά νά τῆς ἀποδείξουν ὅτι τήν ἐπιλογή τους καθοδηγοῦσε ὁ Θεός, τήν παρακίνησαν νά βάλει τά ψωμιά στόν φοῦρνο, χωρίς νά ἀνάψει φωτιά, καί αὐτά θά ψήνονταν. Πράγματι, τό θαῦμα ἔγινε καί ἡ μητέρα τους, χωρίς τόν παραμικρό πιά ἐνδοιασμό, τούς ἔδωσε τήν εὐχή της νά ἀκολουθήσουν τόν δρόμο πού τούς εἶχε προετοιμάσει ὁ Χριστός. Τό 1858 ἔφυγαν ἀπό τά Πιτσίδια καί πῆγαν στήν Ἱ. Μ. Ὁδηγητρίας. Ἐκεῖ, στίς 27 Αὐγούστου τοῦ 1862, ὁ Νικόλαος φόρεσε τό μοναχικό ράσο παίρνοντας τό ὄνομα Νέστωρ. Στήν ἴδια Μονή τό 1865 ἔγινε μοναχός καί ὁ Ἐμμανουήλ καί μετονομάστηκε Μεθόδιος. Ὁ μοναχός Νέστωρ ἀνέλαβε νά διακονεῖ τόν σπηλαιώδη ἱερό χῶρο τοῦ Μαρτσάλλου, ὅπου προσέρχονταν ἀρκετοί προσκυνητές. Ζώντας καθημερινά ἐκεῖ φρόντισε ὥστε νά ἀξιοποιηθεῖ καλύτερα ἡ περιοχή γύρω ἀπό τόν Ναό. Μέ ἐνέργειες τοῦ μοναχοῦ Νέστορα χτίστηκαν κελιά καί κατασκευάστηκε δεξαμενή γιά τή συλλογή νεροῦ, ἀπαραίτητο γιά τούς προσκυνητές καί δημιουργήθηκε τό περιβόλι πού ὁ ἴδιος καλλιεργοῦσε. Καθώς ὅμως αὐξάνονταν συνεχῶς οἱ φροντίδες τοῦ Ναοῦ καί τοῦ γύρω χώρου στό Μάρτσαλλο, ἦλθε νά τόν βοηθήσει στό δύσκολο ἔργο του ὁ ἀδελφός του Μεθόδιος. Γιά ἀρκετούς μῆνες τά δύο ἀδέλφια ἔζησαν ἐκεῖ ὡς ἀσκητές. Μέ τήν ἔναρξη τῆς Ἐπανάστασης τοῦ 1866 οἱ Τοῦρκοι κατέστρεψαν ἀνάμεσα στά ἄλλα μοναστήρια καί τίς Ἐκκλησίες καί τόν ἱερό χῶρο στό Μάρτσαλλο. Παρά τή μανιώδη λεηλασία καί καταστροφή, ὁ Νέστωρ καί ὁ Μεθόδιος δέν ἐγκατέλειψαν τήν περιοχή. Ἔμειναν καί ἐπισκεύασαν τίς ζημιές καί προσπάθησαν νά τά ὀργανώσουν ὅλα πάλι ἀπό τήν ἀρχή. Ἡ προσφορά τους στήν ἀνάπλαση τῆς περιοχῆς ὑπῆρξε ἀνεκτίμητη, ἀφοῦ, μέ τό σπουδαῖο πνευματικό ἔργο πού ἐπιτελοῦσαν, πολλοί πιστοί τούς ἐπισκέπτονταν γιά νά ζητήσουν χρήσιμες συμβουλές, γιά πνευματικό καί ψυχικό ὄφελος. Μετά τήν ἀποκατάσταση τῶν ζημιῶν ζήτησαν ἀπό τόν Ἡγούμενο τῆς Ὁδηγήτριας νά τούς ἐνδύσει ὡς Μεγαλόσχημους, ἱκανοποιώντας ἔτσι τή μεγάλη τους ἐπιθυμία. Τότε, ὁ Νέστωρ ὀνομάστηκε Παρθένιος καί ὁ Μεθόδιος Εὐμένιος. Λίγο ἀργότερα, τό 1868, ὁ Ἐπίσκοπος Πέτρας Μελέτιος, χειροτόνησε τόν Εὐμένιο διάκονο στην Ἱ. Μονή καί τό 1870 ὁ Ἐπίσκοπος Ἀρκαδίας Γρηγόριος, τόν χειροτόνησε πρεσβύτερο, πάλι στήν Ὁδηγήτρια. Ὅταν ἀνέλαβε νέος Ἡγούμενος στή Μονή Ὁδηγητρίας ὁ ἱερομόναχος Ἀγαθάγγελος, θεώρησε ὡς αἴτιους γιά τή φθίνουσα πορεία τῆς Μονῆς του, τό Μάρτσαλλο καί τούς μοναχούς πού τό διακονοῦσαν. Κάτω ἀπό αὐτή τή δυσμενῆ ἀντιμετώπιση καί συμπεριφορά οἱ Ἅγιοι Πατέρες ἔκριναν ὅτι θά ἦταν καλύτερα νά φύγουν. Ἀπό τό 1874 καί γιά τέσσερα χρόνια περιπλανήθηκαν στά σπήλαια τῶν Ἀστερουσίων Ὀρέων μένοντας στούς Καλούς Λιμένες, στόν Ἅγιο Ἰωάννη, στὀν Ἅγιο Ἀντώνιο, στόν Ἀββακόσπηλιο καί τελικά ἐγκαταστάθηκαν στόν Κουδουμᾶ. Ἐδῶ ἡ Παναγία ἐμφανίστηκε στόν Παρθένιο καί τόν προέτρεψε νά ἱδρύσει Μονή. Τά δύο ἀδέλφια ἔφτιαξαν πρῶτα ἕνα μικρό τμῆμα τοῦ Ναοῦ τῆς Παναγίας, γιά νά ἐξυπηρετοῦνται οἱ λειτουργικές ἀνάγκες, ἐνῶ οἱ ἴδιοι ἔμεναν σέ ἕνα σπήλαιο δίπλα στό Ναό. Ὅ- ταν ἀργότερα αὐξήθηκαν οἱ μοναχοί, τότε ἐ- πέκτειναν τήν οἰκοδομική δραστηριότητα τοῦ Μοναστηριοῦ. Ὑπῆρχε ὅμως ἕνα πολύ σοβαρό πρόβλημα. Τά πετρώματα τοῦ Κουδουμᾶ ἦταν ἀκατάλληλα καί οἱ χτίστες ἦταν ἕ- 5

6 τοιμοι νά ἐγκαταλείψουν τό σχέδιο γιά προέκταση τοῦ Ναοῦ. Οἱ Ἅγιοι Παρθένιος καί Εὐμένιος ἦταν αὐτοί πού τούς κράτησαν, ζητώντας τους νά παραμείνουν ἔστω γιά μία νύχτα μήπως βρεθεῖ κάποια λύση. Οἱ χτίστες δέχτηκαν καί οἱ Ἅγιοι προσευχήθηκαν ὅλο τό βράδυ γιά νά τούς βοηθήσει ὁ Θεός νά φέρουν σέ πέρας τό ἔργο τους. Οἱ προσευχές τους εἰσακούστηκαν. Τό πρωΐ ἡ θάλασσα εἶχε ἐκβράσει λαξευμένες πέτρες, κατάλληλες γιά χτίσιμο. Ὁ Ναός ὁλοκληρώθηκε τό 1895 καί στό ἑξῆς μπόρεσαν οἱ Ἅγιοι Πατέρες νά ὀργανώσουν τό Μοναστήρι τους μέ τό κοινοβιακό σύστημα, χάρη στίς συμβουλές τοῦ Βατοπεδινοῦ Ἁγιορείτη μοναχοῦ, Γρηγόριου Χρυσουλάκη, ὁ ὁποῖος δώρισε στή Μονή Κουδουμᾶ πολλά βιβλία καί ἄμφια. Ἀνάμεσα σ ἐκείνους πού βοήθησαν τό μεγάλο ἔργο ἦταν ὁ Ἰωάννης ὁ Ἁϊνικολιώτης, ἀπό τόν Ἅγιο Νικόλαο Μονοφατσίου, κρητικός ἐπαναστάτης, ὁ ὁποῖος παραχώρησε στή Μονή τή γύρω ἔκταση, γιά νά χτιστοῦν τά πρῶτα κτίριά της. Ἐπιπλέον, τούς παραχώρησε καί ἄλλες ἐκτάσεις, ὥστε νά μπορεῖ ἡ Μονή ἀξιοποιώντας τες νά εἶναι αὐτάρκης. Μέ τίς φροντίδες τῶν μοναχῶν ἡ περιοχή ἀναπτύχθηκε καί ἐξελίχθηκε σέ σπουδαῖο πνευματικό λατρευτικό κέντρο. Ἡ φήμη τοῦ Μοναστηριοῦ, ἡ ἁγιότητα, ἡ ἄσκηση καί οἱ ἀρετές τῶν Πατέρων ἔγιναν σταδιακά γνωστές σέ ὅλη τήν Κρήτη. Τά χρόνια περνοῦσαν καί τό 1905 ὁ Παρθένιος ἀρρώστησε καί ἔπεσε στη κλίνη τού πόνου. Ὅταν κατάλαβε ὅτι πλησίαζε ἡ ὥρα νά ἀ- ποδημήσει κάλεσε ὅλους τούς μοναχούς, τούς εὐλόγησε, τούς ὑπέδειξε γιά πατέρα τους τόν ἀδελφό του Εὐμένιο καί κοιμήθηκε γαλήνια τήν Κυριακή 5 Σεπτεμβρίου Λίγες στιγμές πρίν ἀπό την κοίμησή του, ἀνασηκώθηκε λίγο ἀπό την κλίνη του, ἔκανε μία κίνηση σάν νά ἔπιασε κάποιο χέρι τό ὁ- ποῖο καί ἀσπάστηκε λέγοντας: «Καλῶς ἦρθες, Παναγία μου!» (Μαρτυρία τοῦ μοναχοῦ Ἰγνατίου τῆς Μ. Κουδουμᾶ, 1978). Τό 1907 ἔγινε ἡ ἀνακομιδή τῶν λειψάνων τοῦ Ἁγίου Παρθενίου καί ἡ τοποθέτησή τους στό Ναό τῆς Παναγίας. Ὁ Εὐμένιος πού συνέχισε τό ἔργο πού εἶχε ἀρχίσει μαζί μέ τόν Παρθένιο κοιμήθηκε εἰρηνικά τό Ἀπό νωρίς καθιερώθηκαν στή συνείδηση τῶν πιστῶν ὡς «Ἅγιοι Πατέρες» καί ἡ Ἐκκλησία τιμᾶ τή μνήμη τους, στίς 10 Ἰουλίου. 6

7 Ἀποσπάσματα Ὁμιλίας Τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου μας, κατά τήν Θ. Λειτουργία τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς κατατάξεως τῶν Ὁσίων Πατέρων Παρθενίου καί Εὐμενίου, τῶν ἐν Κουδουμᾷ, στό Ἁγιολόγιο τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ( ) εῦτε, ἄς προσπέσουμε πάντες μέ πίστη στόν Τρισάγιο Θεό, Ὅ- στις μᾶς ἀξίωσε νά ἀνταμώσουμε σήμερα στίς αὐλές τοῦ Μοναστηρίου τοῦ Κουδουμᾶ, τήν καθαγιασμένη Μάνδρα τῶν Ἁγίων Πατέρων, Παρθενίου καί Εὐμενίου, τῶν καταταχθέντων, ἐπίσημα πλέον, στό Ἁγιολόγιο τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ ἁγιότητα ὡς ἁπλή ἐφαρμογή ἑνός τύπου καί μόνον εἶναι πλέον σίγουρο ὅτι διακατέχεται ἀπό τύψεις. Ἡ τρυφή τῆς ἀληθοῦς πνευματικῆς ζωῆς τῶν Ἁγίων διακατέχεται ἀπό μετάνοια, πού πληρώνει τά πάντα διά τῆς ἀδιάκοπης αἴνεσης τοῦ Θεοῦ, κατακλύζουσα ἀκόμα καί τό ἄψυχο περιβάλλον ἀπό χάρη καί ἔλεος Χριστοῦ. Ἄν ρίξετε μία ματιά γύρω στά ἀπόκρημνα τῶν Ὀρέων, στίς ὀπές τῶν σπηλαίων, στήν ἐδῶ ἐ- πιφάνεια, στερεά καί ὑγρά, τήν παλαίστρα τῶν Ὁσίων Πατέρων, θά ἐπιβεβαιώσετε τήν ἄλλη πτυχή τῶν λεγομένων, τήν γνησιότερη βαθιά ἔκφραση τῆς ζωῆς τῆς Ἐκκλησίας, τό δρόμο τῶν Ἀσκητῶν. έν ἔχει πολλές δεκαετίες, ὅπου μερικοί δικοί μας καί ξένοι θεολόγοι συνέχισαν τή θλιβερή ἀναπαραγωγή τῆς διακήρυξης ἐκείνης πού ἔλεγε, ὅτι τόν 8 ο αἰῶνα τερματίστηκε ἡ Πατερική Θεολογία καί ζωή. Οἱ Ἅγιοι Παρθένιος καί Εὐμένιος ἀπαντοῦν σήμερα καί μᾶς λέγουν: Ὄχι, δέν σταμάτησε τότε, συνεχίζεται ἀδιάκοπα ὡς τούς χρόνους μας. Οἱ Ἅγιοι Παρθένιος καί Εὐμένιος γίνονται σήμερα ἐκτός τῶν ἄλλων αἰτία τῆς ἐλπιδοφόρας διαπίστωσης, ὡς συνέχειας τῆς διαχρονικῆς Ὀρθοδόξου πορείας, ἐμπρός στήν ἀναζήτηση τοῦ παγκόσμιου ἀνθρώπου, πού ψάχνει τόν αὐτοπροσδιορισμό του, καί ἐλπιδοφόρας Ὀρθοδόξου διαπίστωσης τῆς κάθαρσης, τοῦ φωτισμοῦ καί τῆς θέωσης, τῆς ὁδοῦ πού κρατᾶ καί δέν σκότωσε τό κεκρυμμένο ἱερό Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτή ἡ βεβαιότητα μᾶς διακατέχει σήμερα, γεμάτη ἀπό χριστοφόρες ἐλπίδες μέσα στίς τόσες καί τόσες ἀπελπισίες πού δοκιμάζουμε ὅλοι ἀπό τήν ἐκκοσμικευμένη ζωή, τήν παραδώσασα γρήγορα στήν λήθη, τό βίωμα τῶν Ἁγίων καί τήν βουλομένη νά ἑρμηνεύσει τά μυστήρια τοῦ Θεοῦ διά τῆς λογικῆς. Ἡ χά- 7

8 ρη τῶν Ἁγίων μᾶς βγάζει ἀπό τίς παρεκκλίσεις καί μᾶς κάνει νά ἐρχόμαστε σέ συνάντηση μέ τόν Ἄ- ναρχο Θεό καί τό πρόσωπο τοῦ κάθε ἀνθρώπου. Οἱ Ὅσιοι, ἀκούοντας στό βάθος τῆς ὕπαρξής τους αὐτή τή βιωμένη κλήση καί ἔχοντας στίς καρδιές τους τή Χριστιανική ἀσκητική παράδοση τῆς Μεσαρᾶς, χωρίς ρεμβασμούς λογικῶν ἀναλογιῶν, χωρίς ἐπιδιώξεις δικαίωσης ἀπό «εὐσεβεῖς», ἀπ αὐτούς πού παρατηροῦμε στήν ἱστορία τοῦ παρελθόντος, ἀκόμα καί στήν ἐποχή τῶν σήμερα ἑορταζομένων Ἁγίων, ἀλλά καί σήμερα, ἀπ αὐτούς πού θέλησαν ἤ θέλουν νά σώσουν τήν Ἐκκλησία, ἀντί νά ζητοῦν νά σωθοῦν μέσα στό ἱερό Μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας, οἱ Παρθένιος καί Εὐμένιος λοιπόν, ὅπως ἐξάγεται ἀπό τά ἀθλήματα τοῦ βίου των, ἀναζήτησαν μέ ἀτόφια δίψα ψυχῆς νά πιοῦν ἀπό τό γάργαρο νερό τῆς ἁγιάζουσας Ἐκκλησίας. Χωρίς νά ἐκφωνήσουμε τά πολλά καί θαυμάσια τῆς ζωῆς των, ἁπλά νά ποῦμε τώρα ὅτι, οἱ Ἅγιοι, ὡς γνωστόν, γεννήθηκαν τό 1829 καί τό 1846 ἀντίστοιχα, στήν Κώμη τῶν Πιστιδίων τῆς Μεσαρᾶς. Ἔζησαν στήν Ἱ. Μονή Ὁδηγητρίας, ἀσκήθηκαν στήν ἁγιοπνευματική περιοχή τοῦ Μαρτσάλου, δίπλα στό ἀποκαλυπτικό Ἁγιοφάραγγο, διῆλθαν «ἐν ὄρεσι καί ἐν σπηλαίοις καί ἐν ταῖς ὀπαῖς τῆς γῆς» γιά νά ἐγκαταβιώσουν τελικῶς ἐδῶ σ αὐτόν τόν ἱερό τόπο, τῶν νοτιοδυτικῶν Ἀστερουσίων Ὀρέων, ἀξιωθέντες νά ἐπανιδρύσουν τό Ἱερό Μοναστήρι τοῦ Κουδουμᾶ. Ὅλες οἱ ἀνωτέρω περιοχές ἀποτελοῦν εὐλογημένους τόπους τῆς καθ ἡμᾶς Ἱερᾶς Μητροπόλεως, οἱ ὁποῖες εἶναι καί αὐτές, περιτριγυρισμένες ἀπό τήν εὐαγγελική Ἀποστολική χάρη τοῦ Παύλου καί τοῦ Τίτου, τῶν Ἱερομαρτύρων Ἐπισκόπων Γορτύνης, τοῦ Ὑμνογράφου τοῦ Μεγάλου Κανόνος, Ἀνδρέου τοῦ Κρήτης, τῶν Μεγάλων Ἀσκητῶν τῆς Νοερᾶς Θεωρίας τοῦ Θεοῦ, τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Σιναΐτου, πού ἔλαβε ἀπ ἐδῶ τήν ἐσωτερική προσευχή καί τήν μετέφερε στό Ἅγιο Ὄρος, τῶν Ἁγίων Νεομαρτύρων καί Ὁμολογητῶν τῆς Πίστεως. Γιά τοῦτο ἡ Τοπική Ἐκκλησία, χαίρει ἐν Κυρίῳ καί ἡ καθ ἡμᾶς Ἱερά Μητρόπολη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας ἀναπέμπει δοξολογία στόν Θεό τῶν Πατέρων ἡμῶν πού ἐπέλεξε νά εὐδοκήσει καί νά ἐκδηλωθεῖ τόσο ζωηρά, ἡ χάρις Του, στήν περιοχή αὐτή γιά ἄλλη μία φορά. Μόνο εὐγνωμοσύνη, μόνο ἐσωτερική χαρά, μόνο δοξολογία στόν Θεό τῶν Πατέρων ἡμῶν, ἔχει ἡ καρδιά μας σήμερα. Ἡ Ἱστορία τῆς τῶν Γορτυνίων Ἐκκλησίας δέν ξεκίνησε ἀπό τούς παρακείμενους Καλούς Λιμένες πού κάποτε τελείωσε καί ἐτέθη στίς σελίδες κάποιων βιβλίων πού μπῆκαν στά σκονισμένα ράφια τῶν βιβλιοθηκῶν τῆς ἱ- στορίας τοῦ παρελθόντος. Ἰδού σήμερον, οἱ Ἅγιοι δείχνουν τήν πορεία ἥτις συνεχίζεται ἀδιάκοπα, καταδεικνύουσα ὅμως καί τήν εὐθύνη τῆς ἐνανθρώπησης τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν καίριων τομῶν πού καλεῖται νά ἐπιτελέσει. Ἀπό τόν ἑορτασμό λοιπόν τῆς σημερινῆς ἡμέρας ἀνατέλλει ἕνα αἴσθημα ἐλπίδας, τῆς συνέχειας τοῦ ἱ- εροῦ Μυστηρίου τῆς Ἐκκλησίας, πού δέν εἶναι ἰδιοκτησία κανενός, δέν πιάνεται, δέ μολύνεται καί μιλᾶ σήμερα μέσα ἀπό τούς Ἁγίους μας, τούς Ἁγίους Γεροντάδες μας, τόν Ἅγιο Παρθένιο καί τόν Ἅγιο Εὐμένιο, τούς Ἁγίους Πατέρες, ὅπως χαριτωμένα τούς ἀποκαλεῖ μέχρι σήμερα ὁ εὐλογημένος λαός τῆς Κρήτης. 8

9 ΣΥΝΤΟΜΟ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΟΣΙΩΝ ΠΑΡΘΕΝΙΟΥ ΚΑΙ ΕΥΜΕΝΙΟΥ Κτητόρων τῆς Ἱ. Μ. Κοιμήσεως Θεοτόκου Κουδουμᾶ 1829: 1846: 1858: : 1868: 1870: 1862: Γέννηση ὁσίου Παρθενίου, κατά κόσμον Νικολάου. Γέννηση ὁσίου Εὐμένιου, κατά κόσμον Ἐμμανουήλ. Γίνονται δόκιμοι μοναχοί στήν Ἱ. Μονή Ὁδηγητρίας. Γίνονται διαδοχικά Μοναχοί ἐν Ὁδηγητρίᾳ ὑπό τοῦ Ἡγουμένου Γερασίμου Μανιδάκη. Στή Μονή τῆς Ὁδηγήτριας χειροτονεῖται ὁ Εὐμένιος, ιάκονος ἀπό τόν Ἐπίσκοπο Πέτρας Μελέτιο. Γίνεται Πρεσβύτερος, πάλι στό Μοναστήρι τῆς Ὁδηγήτριας ἀπό τόν Ἐπίσκοπο Ἀρκαδίας Γρηγόριο. Πρῶτα ὁ Παρθένιος καί μετά ὁ Εὐμένιος τοποθετοῦνται στήν ὑπηρεσία τοῦ ἱεροῦ Προσκυνήματος τοῦ Μαρτσάλλου. 1874: Οἱ δυό ἀδελφοί φεύγουν ἀπό τόν Μάρτσαλλο γιά περισσότερη ἄ- σκηση σε διάφορα σπήλαια τῆς περιοχῆς τῶν Ἀστερουσίων Ὀρέων. 1878: 1905: 1907: 1920: 1983: Ἐγκαταβιοῦν μετά ἀπὀ ὑπόδειξη τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου στόν Κουδουμᾶ ἐπανιδρύοντας τήν παλαιά Ἱ. Μονή τῆς Παναγίας. Ἐδῶ συνεχίζουν τήν ἀσκητική ζωή πού βίωναν ὅλα αὐτά τά χρόνια στά νοτιοδυτικά Ἀστερούσια Ὄρη. Ὁ Ὅσιος Παρθένιος ἀσθένησε καί προσευχόμενος ἀνεπαύθη ἐν Κυρίῳ, Κυριακή 5η Σεπτεμβρίου. Γίνεται ἡ ἀνακομιδή τῶν ἱερῶν λειψάνων τοῦ Ὁσίου Παρθενίου. Ὁ Ὅσιος Εὐμένιος ἀνεπαύθη ἐν Κυρίῳ τῇ 12ῃ Σεπτεμβρίου. Κυριακή 10ῃ Ἰουλίου ἡμέρα καθ ἥν ἐγκαινιάσθη ὁ ἐπ ὀνόματι τῶν Ἁγίων πρῶτος ἱερός Ναός στό χῶρο τῆς σεβάσμιας Μονῆς τῆς Παναγίας τοῦ Κουδουμᾶ Ἰουλίου 2007: Ἐπίσημος Ἑορτασμός Ὁσίων Παρθενίου καί Εὐμενίου ἐπί τῇ Ἁ- γιοκατατάξει στό Ἁγιολόγιο τῆς ὈρθοδόξουἘκκλησίας. 9

10 Ἀπόσπασμα ἐκ τῆς Σεπτῆς Πράξεως κατατάξεως εἰς τό Ἁγιολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τῶν Ὁσίων Εὐμενίου καί Παρθενίου τῶν ἐν Γορτύνῃ τῆς Νήσου Κρήτης Ἀριθμ. Πρωτ. 47 πό τῆς ὁσιακῆς κοιμήσεως τοῦ Ὁ- σίου Παρθενίου παρῆλθον ἑκατόν καί δύο ἔτη ( 1905), ἀπό δέ τῆς ὁσιακῆς κοιμήσεως τοῦ Εὐμενίου ὀγδοήκοντα καί ἑπτά ( 1920) ἔτη καί ὁσημέραι ἐνδυναμοῦται ἐντόνως ἡ συνείδησις τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας περί τῆς ἁγιότητος αὐτῶν καί διευρύνεται εἰς τό ἐν τῇ ἡμεδαπῇ καί ἀλλοδαπῇ Ὀρθόδοξον πλήρωμα. Ἐκ τῆς στερρᾶς ταύτης αἰῶνος πλέον πίστεως καί μαρτυρίας τῆς ἐκκλησιαστικῆς συνειδήσεως ὡς κυριάρχου κριτηρίου καί ὁ Ποιμενάρχης τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἱερώτατος καί ἀγαπητός ἐν Χριστῷ ἀδελφός Μητροπολίτης κύριος Μακάριος διά ἐκθέσεως αὐτοῦ πρός τήν Ἱεράν Ἐπαρχιακήν Σύνοδον τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, παρεκάλεσεν ὅπως ἐνεργήσῃ τά δέοντα πρός τήν Μητέρα Ἁγίαν τοῦ Χριστοῦ Μεγάλην Ἐκκλησίαν, τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον, διά τήν κατάταξιν αὐτῶν εἰς τό Ἁγιολόγιον καί Ἑορτολόγιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ὅθεν, καί θεσπίζομεν Συνοδικῶς καί ἐν Ἁγίῳ διακελευόμεθα Πνεύματι, ὅπως οἱ εἰρημένοι Ὅσιοι Εὐμένιος καί Παρθένιος οἱ ἐν Κρήτῃ συναριθμῶνται τοῖς Ὁσίοις καί Ἁγίοις τῆς Ἐκκλησίας, τιμώμενοι εἰς τόν ἅ- παντα αἰῶνα παρά τῶν πιστῶν καί ὕμνοις ἐγκωμίων γεραιρόμενοι κατ ἔτος τῇ ι Ἰουλίου. Εἰς ἔνδειξιν δέ τούτου καί βεβαίωσιν ἐγένετο καί ἡ παροῦσα Πατριαρχική ἡμῶν καί Συνοδική Πρᾶξις, κατάστρωθεῖσα μέν καί ὑπογραφεῖσα ἐν τῷδε τῷ Ἱερῷ Κώδικι τῆς καθ ἡμᾶς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, ἐν ἴσῳ δέ καί ἀπαραλλάκτῳ ἀποσταλεῖσα τῷ Ἱερωτάτῳ Μητροπολίτῃ Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κυρίῳ Μακαρίῳ πρός ἐπ ἐκκλησίας ἀνάγνωσιν, κατάθεσιν δ εἶτα καί ἀσφαλῆ τήρησιν ἐν τοῖς Ἀρχείοις τῆς Ἱερᾶς αὐτοῦ Μητροπόλεως. Ἐν ἔτει σωτηρίῳ, βζ, κατά μῆνα Ἰανουάριον θ, Ἐπινεμήσεως ΙΕ Ὁ Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαῖος ἀποφαίνεται Ὁ Ἡρακλείας Φώτιος Ὁ Ἑλβετίας Ἱερεμίας Ὁ Θεοδωρουπόλεως Γερμανός Ὁ Σύμης Χρυσόστομος Ὁ Βοστώνης Μεθόδιος Ὁ Ἴμβρου καί Τενέδου Φώτιος Ὁ Περγάμου Ἰωάννης Ὁ Πριγκηποννήσων Ἰάκωβος Ὁ Λάμπης Συβρίτου καί Σφακίων Εἰρηναῖος Ὁ Σεβαστείας ημήτριος Ὁ Κορέας Σωτήριος Ὁ Μυριοφύτου καί Περιστάσεως Εἰρηναῖος 10

11 Του Καθηγητοῦ κ. Παναγιώτη Λαζ. Καλαϊτζίδη, ρ. Θεολογίας νωρίζουμε ὅλοι πολύ καλά ὅτι τήν ἁγιότητα τήν ἐξορίσαμε ἀπό τήν κοινωνική ζωή μας. Εἶναι πλέον κάτι ξένο πρός τόν πολιτισμό καί τίς ἀναζητήσεις τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου. Ὁ ἅγιος δέν ἀποτελεῖ πιά κάτι τό οἰκεῖο καί ἀνθρώπινο, ἀλλά ἔχει τοποθετηθεῖ στή σφαίρα τοῦ ὑπερανθρώπινου καί γενικά πιστεύεται πώς ἡ ἐμφάνισή του ἀνήκει στίς δυνατότητες μιᾶς ἄλλης ἐ- ποχῆς πού ἔχει πιά περάσει. Γι αὐτό ἀναζητοῦμε τό λησμονημένο ὅραμα τῆς ἁγιότητος, γιατί θέλουμε νά μάθουμε, νά ἀκούσουμε, νά δοῦμε, νά ψηλαφήσουμε τό πῶς ἡ ἀγάπη τῶν κατοίκων τούτου τοῦ τόπου γιά τούς ἁγίους ἐνέπνεε τόν πολιτισμό τους καί ἀποτελοῦσε τό πρότυπό τους. Τοῦτος ὁ λαός, σέ ἐποχές πολύ πιό διαφορετικές ἀπ ὅ,τι ἡ σύγχρονη καί κοινωνικές συνθῆκες πολύ δυσκολότερες, βίωσε τήν ἁγιότητα καί τῆς ἔδωσε λόγο, ἐνῶ σήμερα ἀκούγεται ὡς ἀνεπίκαιρη καί ἀνέφικτη. Οἱ διηγήσεις τῶν παλαιοτέρων γιά τά θαύματα τῶν ἁγίων, τά ἀκούσματα γιά 11

12 τά μαρτύρια πού ὑπέστησαν, αὐξάνουν τή συγκίνησή μας καί μᾶς ὁδηγοῦν σέ κατάνυξη. Ἡ ἔκφραση τοῦ προσώπου μας ἀλλοιώνεται καί πρός στιγμή εἴμαστε βέβαιοι ὅτι βρισκόμαστε πολύ κοντά τους. Ὅταν ὅμως ἔλθει ἡ στιγμή τῆς πρόσκλησης γιά νά μιμηθοῦμε τή βιοτή τους, τότε συνειδητοποιοῦμε ὅτι ὁμολογοῦμε μέ τό στόμα τόν Ἰησοῦ Χριστό, ἐ- νῶ ἡ ὕπαρξή μας ἐπιθυμεῖ τά τοῦ κόσμου, τότε κατανοοῦμε γιατί ψάχνουμε τόν τόπο καί ὄχι τόν τρόπο γιά νά ἁγιασθοῦμε. Ἅγιος ὅμως δέν εἶναι ὁ τόπος στόν ὁποῖο συναθροίζονται οἱ πιστοί, ἀλλά ἡ ὑπαρξιακή κατάστασή τους: ἡ ἀκεραία πίστη καί ἡ ἀγάπη, προερχόμενη ἀπό καθαρή καρδιά καί καλή συνείδηση. Σ αὐτόν τόν «τόπο» πρέπει νά στεκόμαστε, κι ὄχι μόνο στόν τυπολατρικά ὁρισμένο χῶρο τελέσεως τῶν διαφόρων θρησκευτικῶν ἱεροπραξιῶν. Συνεπῶς ἅ- γιος εἶναι ὅποιος ἀποκόπτεται ἀπό τό κακό κι ὄχι φυσικά ἀπό τόν κόσμο. Ἡ ἴδια ἐξάλλου ἡ ἔννοια «κόσμος» δέν ἔχει κοσμολογική, ἀλλά κοινωνικοπολιτική μάλιστα σημασία. Ὅποιος ἔχει διαχωρίσει τόν ἑαυτό του ἀπό τήν «ἐπιθυμία τοῦ κόσμου» καί ἔχει ἀποκοπεῖ ἀπό κάθε τάση παραγωγῆς τοῦ κακοῦ, αὐτός βρίσκεται μέσα στά ἅγια τῶν ἁγίων. Ὑπ αὐτό τό πνεῦμα, μποροῦμε νά κατανοήσουμε γιατί ἅγιος εἶναι ὅποιος δέν στηρίζεται ποτέ στούς «ἀνθρώπους», ἀλλά μόνο στό βίο πού ὑποδεικνύει ὁ Ἰησοῦς. Ἐμεῖς ὅμως προτιμοῦμε νά προσκυνοῦμε τούς ἁγίους παρά νά γίνουμε κοινωνοί τοῦ πνεύματος καί τῆς μαρτυρίας τους. Θεωροῦμε πώς εἶναι πιό ἀνώδυνο νά τιμοῦμε μέ ὕμνους καί λόγια τούς μάρτυρες τοῦ Χριστοῦ ἀπό τό νά δοξάζουμε τόν ἴδιο τόν Θεό «ἐν τῷ σώματι καὶ ἐν τῷ πνεύματι ἡμῶν» καί ἔτσι νά γίνουμε κοινωνοί τῆς ἁγιότητος πού μᾶς προσφέρει ὁ Θεός μέ τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Υἱοῦ του. Ὁ χῶρος μέσα στόν ὁ- ποῖο συντελεῖται τό γεγονός τῆς κατά χάριν μετάδοσης τῆς ἁγιότητος εἶναι ἡ Ἐκκλησία, τῆς ὁποίας ζωτικό κέντρο ἀ- ποτελεῖ ἡ Θεία Εὐχαριστία. Στήν Ἐκκλησία γινόμαστε ὅλοι Σῶμα Χριστοῦ. Αὐτή τήν ἕνωση μέσα στό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ τήν ζοῦσαν ἔντονα οἱ πρῶτοι Χριστιανοί. Γι αὐτό ἀγαποῦσαν ὁ ἕνας τόν ἄλλο, ὅπως τόν ἑαυτό τους, ὡς μέλη τοῦ ἴ- διου σώματος. Γι αὐτό ἀγαποῦσαν μέ ὅλη τους τήν ψυχή τόν Θεάνθρωπο Χριστό, ἀφοῦ ἦταν μέλη τοῦ δικοῦ Του Σώματος. Γι αὐτό καί οἱ μάρτυρες προτιμοῦσαν νά τούς κόψουν τά μέλη τοῦ σώματός τους, παρά νά ἀποκοποῦν αὐτοί ἀπό τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ. Ἐμεῖς θαυμάζουμε τά ὑπερφυσικά γεγονότα στούς βίους τῶν Ἁγίων καί λησμονοῦμε ὅτι ἡ ἁγιότητα δέν ταυτίζεται μέ τά ἐπιτεύγματα τῆς ἠθικῆς καί τῆς ἀ- 12

13 σκήσεως οὔτε μέ ὑπερφυσικές ἐμπειρίες. Ἡ ἁγιότητα εἶναι ἰδιότητα μόνο τοῦ Θεοῦ. Οἱ πιστοί γινόμαστε μέτοχοι ἁγιότητός Του διά τῆς τοῦ «ζωοποιοῦ πνεύματος ἐπιφοιτήσεως». Οἱ ἅγιοι δέν διαθέτουν δική τους ἁγιότητα, ἀλλά μετέχουν στήν ἁγιότητα τοῦ Θεοῦ. Οἱ ἅ- γιοι μάρτυρες πέτυχαν ἀκριβῶς αὐτήν τήν ταύτισή τους μέ τόν Χριστό σέ μία ἀπόλυτη σχέση. Ὅλο τους τό εἶναι ἦταν δοσμένο στόν Χριστό καί δέν εἶχαν τόν διχασμό καί τή διάσπαση πού ἔχουμε ἐμεῖς. Νά, γιατί ἐξορίσαμε τήν ἁγιότητα στή σφαίρα τοῦ ὑπερφυσικοῦ καί τήν θεωροῦμε προνόμιο τῶν λίγων. Γιατί δέν μποροῦμε νά ἀγαπήσουμε καί γιατί ἔτσι δικαιολογοῦμε τόν ἐγωϊσμό καί τή φιλαυτία μας. Ἔτσι ἐξαπατοῦμε ὅλους ἐ- κείνους πού πιστεύουν ὅτι τό κακό δείχνει πανάσχημο, ὅτι ὁ διάβολος φανερώνεται μέ οὐρά καί κέρατα, ἐνῶ σήμερα τό κακό μπορεῖ νά παρουσιασθεῖ πολύ πειστικά ὡς καλό. Ὁ διάβολος ἐνδύεται περίτεχνα τήν ὀμορφιά ἑνός Ἀγγέλου. Ἡ ἀπειλή ὀνομάζεται προσφορά, ἡ ἐξουσία καί ἡ καταπίεση παρουσιάζονται ὡς διακονία καί ὅλοι ἐκεῖνοι πού «θυσιαστικά» καί παθιασμένα πασχίζουν γιά τό «καλό μας» στήν οὐσία γίνονται οἱ σκληρότεροι δεσμοφύλακες καί μᾶς ἐγκλωβίζουν στά ἀδιέξοδα τῆς ζωῆς. Ἐμεῖς βρισκόμαστε ἴ- σως σέ δεινότερη θέση ἀ- πό τούς πρώτους μάρτυρες, διότι ἐκεῖνοι ζοῦσαν σέ μία ἐποχή εἰδωλολατρίας καί γνώριζαν ὅτι οἱ θεοί πού τούς ζητοῦσαν νά λατρέψουν ἦταν ψεύτικοι. Ἐμεῖς γκρεμίσαμε βέβαια τά εἴδωλα αὐτῶν τῶν θεῶν, στή θέση τους ὅμως τοποθετήσαμε τό δικό μας εἴδωλο, τόν ἑ- αυτό μας καί αὐτόν λατρεύουμε καί αὐτόν δοξάζουμε. Καί φυσικά εἶναι πολύ δύσκολο νά ἀντιληφθοῦμε ὅτι αὐτός, χωρίς τήν πνοή τοῦ Θεοῦ, χωρίς τήν ἐ- σταυρωμένη ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ μας, εἶναι ψεύτικος. Εἶναι πολύ ἐπώδυνο νά ὁμολογήσουμε ὅτι χωρίς ἀγάπη εἴμαστε ἕνα τίποτα: «καί ἐάν ἔχω πίστιν, ὥστε ὄ- ρη μεθιστάνειν, ἀγάπην δέ μή ἔχω, οὐδέν εἰμί». Ἐμεῖς ἐξαντλοῦμε τήν ἀγάπη μας σέ ἀγαθοεργίες πού τρέφουν τό ναρκισσισμό μας, ἐνῶ στό κέντρο τῆς ζωῆς μας, δίκην εἰδώλου, βρίσκεται μόνον τό ἐγώ μας, τό κύρος μας καί ἡ φήμη μας. Μιλοῦμε στούς ἄλλους γιά τά πνευματικά, γιατί στήν οὐσία φοβούμαστε ἢ δέν μποροῦμε νά τούς ἀγαπήσουμε. Πῶς λοιπόν θά φθάσουμε στό ὕψος τῶν ἁγίων; Ἡ ἁγιότητα δέν εἶναι ἕνα εἶδος πνευματικῆς ἐξουσίας πάνω στούς ἀνθρώπους, ἀλλά ὁ σταυρός τῆς ταπεινῆς ἀ- γάπης πρός τούς πάντες καί τά πάντα. Ἁγιότητα σημαίνει ἐλευθερία, νά ἀγαποῦμε ἀκόμη καί τούς ἐχθρούς μας, νά θυσιαζόμαστε γιά τούς ἄλλους μιμούμενοι τόν Χριστό ἐπί τοῦ Σταυροῦ. Ἡ ζωή τῆς ἁγιότητος εἶναι ἕνας ὕμνος ἀγάπης καί ἡ ζωή τῆς ἀγάπης ἕνας ὕμνος ἁγιό- 13

14 τητος. Ἐάν δέν ζοῦμε μέσα σ αὐτήν τήν κοινωνία τῆς ἀγάπης, τότε καί αὐταπατώμεθα καί ἐξαπατοῦμε. Αὐταπατώμεθα, γιατί πιστεύουμε ὅτι ζοῦμε ὡς χριστιανοί, καί ἐξαπατοῦμε ἰσχυριζόμενοι ὅτι προσφέρουμε τή θυσιαστική ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ, ἐνῶ στήν οὐσία μιμούμεθα τό κοσμικό πνεῦμα τῆς ἐξουσίας καί τῆς δύναμης ζώντας στήν ἄνεση τῆς «πνευματικῆς» δόξας καί τοῦ ναρκισσισμοῦ. Οἱ ἅγιοι μᾶς φέρνουν τή φωνή τοῦ Κυρίου πού μᾶς προτρέπει: «ἅγιοι γίνεσθε, ὅτι ἐγώ ἅγιος εἰμί». Ἐμεῖς ὅμως ἀ- ντιστεκόμαστε, γιατί γνωρίζουμε ὅτι ἀ- πό τή στιγμή πού θά ἀποδεχθοῦμε τήν ἀλήθεια τοῦ ἁγίου, τόν τύπο τοῦ ἁγίου ὡς πρότυπο ζωῆς, τότε θά ἀρχίσει τό προσωπικό μας μαρτύριο. Ἀντιστεκόμαστε, γιατί γνωρίζουμε ὅτι ἡ διακονία καί μαρτυρία Χριστοῦ πληρώνεται ἀκριβά. Ἀντιστεκόμαστε, γιατί γνωρίζουμε ὅτι θά πρέπει νά δώσουμε μαρτυρία Χριστοῦ στήν οὐσία καί ὄχι στά λόγια. Ὁ μεγάλος κίνδυνος εἶναι νά σταματήσει νά ἀποτελεῖ ἡ πίστη μας μαρτύριο. Νά πάψει νά μᾶς παρέχει ὀδύνη, λύπη καί στεναγμό. Ἐάν αὐτά λείπουν δέν εἴμαστε μάρτυρες Χριστοῦ. έν εἴμαστε, γιατί δέν ἀντέχουμε τό μαρτύριο νά μήν εἴμαστε πρῶτοι. έν ἀντέχουμε νά εἴμαστε διάκονοι, δέν ἀντέχουμε νά μᾶς περιφρονοῦν. Ἐμεῖς ἐπιθυμοῦμε τά πρωτεῖα, θέλουμε νά ἐξουσιάζουμε καί νά ἀπολαμβάνουμε τιμές καί δόξες. Γι αὐτό δέν μιλοῦμε γιά τό μαρτύριο, ἴσως γιατί καταλαβαίνουμε πώς ἡ ἁγιότητα δέν ἔχει πιά λόγο ἢ βαρέθηκε τά λόγια καί γιά νά τήν πλησιάσουμε, πρέπει νά σιωπήσουμε. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει παγιδευθεῖ ἄσχημα στό παιχνίδι τῶν πολλῶν λόγων. Ἔχει πιστέψει ὅτι θά σώσει τόν κόσμο μιλώντας πολύ, κάνοντας πολλά καί ἐπιτυγχάνοντας πολλά. Ἔχει λησμονήσει μία βασική ἀλήθεια: ὅτι ἡ Ἐκκλησία δέν σώζει μέ αὐτά πού λέγει, οὔτε μέ αὐτά πού κάνει, ἀλλά μέ αὐτό πού εἶναι. Ἡ Ἐκκλησία σώζει μέ τό μαρτύριο καί τή μαρτυρία, σώζει μέ τόν τρόπο τῶν ἁγίων. Ἐμεῖς ὅμως ἀντί νά ζήσουμε, προτιμοῦμε νά συλλογιζόμαστε καί νά φιλοσοφοῦμε. Οἱ ἅγιοι δέν ζητοῦν τίς προσευχές καί τά τάματά μας, ζητοῦν τήν καρδιά μας γιά νά ἐνσαρκώσουν τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ. έν θέλουν τή σκέψη καί τά δάκρυά μας, θέλουν τήν ὕπαρξή μας ὅλη γιά νά κατοικήσουν μέσα μας, θείᾳ χάριτι, ἔτσι ὥστε κατά σάρκα νά περιπατοῦμε «ἐν τῷ κόσμῳ», ἀλλά νά μήν εἴμαστε «ἐκ τοῦ κόσμου». Νά γίνουμε «ἅγιοι ἐν πάσῃ ἀναστροφῇ» πρός τούς συνανθρώπους μας. Νά γίνουμε σημεῖο καί ἀναφορά σέ ἄλλο τρόπο ὑπάρξεως καί ὄχι ἁπλῶς σέ ἄλλο τρόπο ἠθικῆς συμπεριφορᾶς. 14

15 Μιά Εἰρωνική Ματιά... (Ὁ Μοναχός Παρθένιος τοῦ Κουδουμᾶ) Τοῦ π. Χαραλάμπους Παπαδόπουλου ό ν ἀναπνέεις δέν σημαίνει ἀπόλυτα ὅτι ζεῖς. Τό νά πεθαίνεις δέν εἶναι πάντα θάνατος. Ἔτσι καί τό νά βρίσκεσαι στόν χῶρο τῆς Ἐκκλησίας ὡς κληρικός ἤ λαϊκός, δέν προεξοφλεῖ τό γεγονός τῆς σωτηρίας σου ἤ τῆς ἐσωτερικῆς πληρότητας γιά τήν ὕπαρξη. Θά πρέπει νά ὑπάρξει «κλίση» πού θά σέ ὁδηγήσει στή δυνατότητα νά ἀνακαλύψεις τήν οὐσία ζωῆς πού προτάσσει τό συγκεκριμένο σχῆμα καί ἐπιλογή. Μιά ἀνακάλυψη πού στό βάθος τῶν πραγμάτων, οὐσιαστικά εἶναι χάρισμα. Καλλιεργεῖται καί αὐξάνεται. έν πωλεῖται καί δέν ἐξαγοράζεται. Πολύ δέ μᾶλλον δέν κατασκευάζεται στή «θρησκευτική» βιομηχανία κλωνοποιημένων προσωπικοτήτων. Ὁ μοναχός Παρθένιος Κοκολινάκης ἦ- ταν κάτοχος αὐτοῦ τοῦ ἰδιαίτερου χαρίσματος, πού μυστηριωδῶς καί ἀνεξιχνιάστως σπέρνει στίς ὑπάρξεις ὁ Θεός. «Ἕνα ἀπό τά πλέον δυσπρόσιτα στήν κα- 15

16 θημερινή λογική μυστήρια εἶναι τό γεγονός ὅτι Αὐτός πού θέλουμε νά ἐκφράσουμε ἤ νά περιγράψουμε ἤ ἐν πάση περιπτώσει νά ἐννοήσουμε μέ τή λέξη Θε- ός, ἔχει τό ἰδίωμα νά προκαλεῖ ἐρωτικά σκιρτήματα στίς καρδιές τῶν ἀνθρώπων. Ὄχι ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ἀλλά σέ μερικῶν. Εἶναι κάτι πού μᾶς τό βεβαιώνουν τά βιώματα πολλῶν ἀνθρώπων...». Ἡ κλίση αὐτή, ἡ ἐσωτερική πληροφόρηση, ὁδήγησε τά βήματά του, τό ἔ- τος 1976 στά νότια παράλια τῆς Κρήτης καί συγκεκριμένα στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Κουδουμᾶ. Στό κείμενο αὐτό, πού εἶναι ἀφιέρωμα στήν ὁσιακή μνήμη του, δέν θά μᾶς ἀπασχολήσουν τά βιογραφικά του στοιχεῖα. ιότι ἁπλά δέν μᾶς ἐνδιαφέρουν. Ὅπως ἄλλωστε καί τόν ἴδιο, ἀπό τήν ἡ- μέρα ἐκείνη ὅπου ἡ Παναγία Μητέρα τόν εἰσόδευσε σέ μέρος μετανοίας καί ἀναγεννήσεως ἐσωτερικῆς. Ἔζησε σάν νά μήν ἦρθε ποτέ σ αὐτόν τόν κόσμο. Φίλος τῆς ἡσυχίας, τῆς ἀνωνυμίας, τῆς ἑκούσιας «ἀνυποληψίας». Βίωσε τήν ἀλήθεια τῶν λόγων τοῦ Ἁγίου Ἰσαάκ τοῦ Σύρου «ἀληθινά ταπεινός εἶναι αὐτός πού ἔζησε σάν νά μήν γεννήθηκε ποτέ». Ἀσύλληπτες ἐκφράσεις γεμάτες ὑπαρξιακή ἀλήθεια, λόγος μετρημένος καί ἀρτυμένος στή σήψη τῶν ἐφήμερων καί ματαίων λογισμῶν. Βίωσε τήν ἐλευθερία τοῦ νά μήν ἔχεις τίποτε νά πεῖς καί νά μή θέλεις κανένα νά πείσεις. Νά ἡσυχάζεις μές στήν ἀνωνυμία σου. Νά ἀναπτύσσεσαι στή βαθιά προσευχή σου. Νά σιωπᾶς μές στήν παρουσία σου, μά κυρίως στήν παρουσία τοῦ Θεοῦ ὡς μυστήριο καί ἀνερμήνευτη γνώση. Ὁ Θεός, εἶπε κάποτε ἕνας Γέρων, εἶναι ὁ «ἐκπρόσωπος» τοῦ ἀνεξήγητου καί ἀνερμήνευτου μέσα στόν πολυσήμαντο κόσμο μας. Ὁ μοναχός Παρθένιος δέν πῆρε ποτέ τή ζωή στά σοβαρά. Γι αὐτό καί δέν ἐπεδίωξε ποτέ τήν κατά κόσμο σοβαρότητα καί «κοσμιότητα». Οἱ περισσότεροι ἀπό ἐμᾶς παίρνουμε τόσο πολύ στά σοβαρά τήν ὑπόθεση ζωή πού στό τέλος χάνουμε τήν οὐσία της. Χειμωνιάζουμε γοργά - γοργά τήν ἄνοιξη μέσα μας καί πνιγόμαστε στά πελάγη τῶν δικῶν μας κυμάτων, πού δέν εἶναι ἄλλα ἀπό τίς παλίρροιες τοῦ «Ἐγώ». Ὁ Ἰησοῦς μᾶς ζήτησε νά μείνουμε παιδιά, μέ ὅ,τι αὐτό συνεπάγεται καί ἐμεῖς βίαια καί πρόωρα ἐνηλικιωνόμαστε, γιά νά κατάστοῦμε ὑπολήψιμες μονάδες σέ ἕνα παιχνίδι κοσμικῶν ἐντυπώσεων καί ἐπιδιώξεων. Ἀναζητοῦμε τήν ἐπιτυχία, τήν προβολή, τό χρῆμα καί τήν ἐξουσία, μέ βαρύ τίμημα τήν εἰρήνη καί τήν ἡσυχία τῆς καρδιᾶς μας. Χάνουμε τά καλύτερά μας χρόνια στίς μάχες καί τά ναρκοπέδια τοῦ νάρκισσου ἀνταγωνισμοῦ πού τρώει τίς σάρκες τῶν ἁγνῶν ὀ- νείρων μας. Ὁ Γέροντας Παρθένιος διέγνωσε πρόωρα τήν τραγικότητα τῆς ζωῆς. Τήν εἰρωνεία καί τή μάταιη ματιά της. Γι αὐτό καί τῆς τό ἔ- σκασε γρήγορα καί οὐσιαστικά. Ὅταν τόν πρωτοσυναντοῦσες δέν τόν ἔ- παιρνες καί τόσο πολύ στά σοβαρά. Ἡ τραγική «εἰρωνική» ματιά του, ὁ αὐτοσαρκασμός, ἡ «σαλότητα» πού προσποιοῦταν, γιά νά κρύβει τήν ὄντως σοφία καί ἀρετή του, ἀ- παιτοῦσε ἤ νά εἶχες γνώση τῆς μοναχικῆς αὐτῆς παραδόσεως καί ἀσκήσεως, πού ἀ- κούει στό ὄνομα «διά Χριστόν σαλότητα*» ἤ 16

17 νά διέθετες ἐσωτερικούς ὀφθαλμούς μέ ὑπερευαίσθητα πνευματικά κριτήρια. Τό ντύσιμο του, ὁ τρόπος ὁμιλίας του, ἡ συμπεριφορά του, σοῦ ὑπαγόρευε τήν «ἀπαξίωση» τοῦ προσώπου του. Ἦταν αὐτό πού ὁ ἴδιος ζητοῦσε, νά μήν τόν παίρνει κανείς στά σοβαρά, ἔτσι ὥστε νά κερδίζει σέ ἐσωτερική ἁπλότητα καί ἐ- λευθερία. Ὅταν ἔχεις κερδίσει τή μάχη μέ τό Ἐγώ καί τό Ὑπερεγώ, τήν εἰκόνα καί τά εἴδωλα τῶν ἐσώτερων ψυχικῶν κινήσεων καί παθῶν, ἐλευθερώνεσαι. Στίς μέρες μας, οἱ περισσότεροι ἄνθρωποι ὑποφέρουν, ἀγωνιοῦν καί πάσχουν γιά τήν εἰκόνα τους. Γιά τό ποιά γνώμη θά σχηματίσει γιά μᾶς ἡ συλλογική κρίση τῆς κοινωνίας. ιαμορφωνόμαστε ἀπό τή συλλογική συνείδηση καί ὄχι ἀπό τήν ἀτομική καί προσωπική. Ἑτεροπροσδιοριζόμαστε καί δέν αὐτοπροσδιοριζόμαστε. Κουράζουμε καί κουραζόμαστε, στήν κρίση καί τήν κριτική, πού καταργεῖ τίς μοναδικότητες καί ἰδιαιτερότητες. Ὁ νέος κόσμος πού ἀνοίγεται μπροστά μας, θά ἀποτελεῖται ἀπό κοινωνίες, πού θά προασπίζουν καί θά σέβονται τήν ἰδιαιτερότητα καί μοναδικότητα τῶν προσώπων. Γεγονός πού ὅ- σο καί ἄν δέν θέλουμε νά παραδεχτοῦμε, εἶναι πραγματικότητα ἐδῶ καί ἀρκετές δεκαετίες στίς δυτικές κοινωνίες. Θυμᾶμαι ἀξέχαστα ὅτι ὁ μοναχός Παρθένιος πέρα ἀπό τή «σαλή» γενικότερα ζωή του, δέν ἀρεσκόταν σέ κρίσεις καί κατακρίσεις. Χαρακτηριστικά ὅταν ἄκουγε νά κατακρίνουν κάποιον συνάνθρωπό του καί ἐπίμονα τοῦ ζητοῦσαν νά πάρει θέση καί νά ἐκφέρει γνώμη, ἔλεγε, μέ αὐτό τό ἀπαράμιλλο παιδικό του γέλιο, «λοιπόν, πᾶμε παρακάτω...» ἐννοώντας βέβαια νά ἀλλάξει προσανατολισμό καί θέμα ἡ κουβέντα, νά σταματήσει ἡ κατάκριση. Ἔζησε σέ κελί ἁπλό καί ταπεινό. Ἔσκυβες γιά νά μπεῖς καί δέν χωροῦσες νά βγεῖς. Ράσα τριμμένα καί σκισμένα. Ἀνεμίζοντα κουρέλια διαμαρτυρίας στήν πτώση καί τήν ὀδύνη τῆς ὕπαρξης. Ἄρνηση κάθε μορφῆς καλλωπισμοῦ καί καθημερινά κοιτάγματα σέ σπασμένους καθρέπτες κοσμικῶν καί θρησκευτικῶν καθωσπρεπισμῶν. Πόδια ἀνυπόδητα χειμῶνα καλοκαίρι, βαριά σέ κάθε βηματισμό τους, ὅπως καί ἡ ἀμάσητη λαλιά του πού δέν ἤξερε περιστροφές καί ἱερές διπλωματίες. Μάτια καθάρια, παιδικά καί ἀθῶα ἔ- λεγχαν κάθε ἀσύδοτη ἐξουσία κοσμικῆς καί «πνευματικῆς» ὑπεροψίας. Ἄτομο ἄκρα ἀντισυμβατικό. «Ἀπροσάρμοστο» καί «περιθωριακό». Ἄφηνε μέ χαρά τούς πρωταγωνιστικούς ρόλους σέ ὅλους ἐμᾶς πού κοιτᾶμε στήν ταμπέλα τῆς παράστασης σέ ποιά σειρά εἶναι τό ὄνομά μας. Ὁ μοναχός Παρθένιος ἦταν ἀληθινός μοναχός μέ ὅ,τι αὐτό σημαίνει γιά τή δισχιλιετῆ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. έν ἔφαγε ποτέ κρέας, δέν κοιμήθηκε ποτέ σέ κρεβάτι, δέν ἐπεζήτησε καμία δόξα καί τιμή. Ἤθελε νά εἶναι τελευταῖος τῶν ἐνθάδε, ὥστε νά κα- 17

18 ταστεῖ πρῶτος τοῦ ἐπέκεινα, σέ χώρους ἀνερμήνευτους καί ἀνέκφραστους. Ὁ Θεός δέν ὑπῆρξε ποτέ ἀντικείμενο ἔρευνας γιά τόν Παρθένιο. Οὔτε θέμα πρός συζήτηση ἰδεολογικῆς κατάθεσης καί προτάσεως. Ὑπῆρξε πραγματικότητα ἐσωτερικῆς πληροφορίας, ἄλλης ποιότητας καί κατάστασης ζωῆς. Μίας πληροφορίας πού βιώνεται ἐμπειρικά ὡς χάρισμα. Ὡς γεύσης τοῦ Ἄλλου ἤ τοῦ Ἀλλιῶς στή συμπαντική πολυσήμαντη πραγματικότητα. Μίας Ἄλλης παρουσίας πού στέκει δίπλα σου, ἁπλά, ἄ- μορφα, ἥσυχα, εἰρηνικά καί ἐκστατικά ἡδονικά στόν χῶρο τῆς ἐσώτερης ἐ- μπειρίας τῆς ὕπαρξης. Αὐτός ἤ αὐτή ἡ πληροφορία ἦταν ἡ ἀνάπαυση καί συγχρόνως ἡ ἔμπνευσή του, γι αὐτή τή ζωή τῆς κατά κόσμον νεκρότητας. Χωρίς αὐτή τήν ἐμπειρία, ὁ Μοναχισμός παίρνει ἄλλες μορφές καί ἀφορμές κλήσεων. Παύει νά εἶναι χάρισμα καί καταντᾶ ἰδιορρυθμία ἤ ἀπροθυμία τῆς ζωῆς. Παραμορφώνεται σέ θεσμικό νέκρωμα χωρίς ζωή. Σέ ἠθικισμό, πουριτανισμό, στεῖρο νομικισμό πού ἀναζητᾶ ψυχολογικά καί νοσηρά «θρησκευτικά» δεκανίκια γιά νά στηρίξει ἤ καλύτερα νά καλύψει τήν ἀπουσία κλήσης, καλέσματος, σέ ἕναν τρόπο ζωῆς πού προϋποθέτει ἐσωτερική πληροφορία. Ὁ μοναχός Παρθένιος δέν στεροῦταν αὐτῆς τῆς μυστικῆς κλήσεως. Ἡ ἐ- σωτερική φωνή τόν καλοῦσε σέ βίο ἀ- σκήσεως καί ἔνθεης συγκινήσεως. Ζωῆς χαριτωμένης, ἀφοῦ ἦταν πεπληρωμένη, γεμάτη νόημα καί οὐσία. ηλαδή μιά ζωή πού τόν ὁλοκλήρωσε ὡς προσωπικότητα στίς χαρισματικές δυνατότητες καί διαστάσεις της. Γιατί τότε μόνο μποροῦμε νά ποῦμε ὅτι ἡ ζωή ὁλοκληρώνεται, ὅταν ἀφυπνίζεται ἡ ἀτομικότητα καί ἡ μοναδικότητα τῆς ὑπάρξεως σέ πληρότητα ζωῆς καί παρουσίας. Αἰωνία ἡ μνήμη αὐτοῦ! «Ἀνάπαυσον, Κύριε, ψυχήν σοῦ δούλου Παρθενίου μοναχοῦ, τοῦ ἁπλοῦ τρόποις». * Μια μορφή πνευματικῆς ἄσκησης ὑπῆρξε καί ἡ «σαλότης» ἤ ἡ «διά Χριστόν μωρία», ἡ ὁποία ἐμφανίζεται τόν 4ο μ.χ. αἰ. Ἀφετηρία της πρέπει νά ὑπῆρξε ἡ Αἴγυπτος, στή Συρία ὅμως βρίσκει, ἴσως, τό πιό κατάλληλο ἔδαφος γιά νά ἀναπτυχθῇ. Ἔχει τή βιβλική της θεμελίωση (Α' Κορ. 3, 18) καί ὁ Ἀπ. Παῦλος θεωρεῖται ὁ «πνευματικός δάσκαλος» τῶν «διά Χριστῶν Σαλῶν». Πρῶτος «σαλός», πού μεταφέρει τή μορφή αὐτή ἄσκησης ἀπό τήν ἔρημο στόν κόσμο, εἶναι ὁ Ἁγ. Συμεών (6ος αἰ.), πού καταγόταν ἀπό τήν Ἔδεσσα τῆς Συρίας. Οἱ «διά Χριστόν σαλοί» ἦταν ἀσκητές, οἱ ὁποῖοι προσποιοῦνταν τούς τρελούς γιά νά φέρουν τά θεῖα μηνύματα στόν κόσμο. Ἡ «διά Χριστόν σαλότης» ἦταν μιά προσποιητή «μωρία» καί γι αὐτό ἡ πιό δύσκολη καί ἐπικίνδυνη πνευματική ἄσκηση. Εἶναι ἕνα ἐπικίνδυνο «παιχνίδι» γι αὐτούς τούς ἀσκητές, οἱ ὁποῖοι, φαινομενικά, ἀρνοῦνται τά μο- 18

19 ναχικά τους ἰδεώδη. Τό βασικό τους ἔργο εἶναι ἡ ἀνακάλυψη καί ἡ ἀποκάλυψη τῆς ἁμαρτίας. Γι αὐτό κυκλοφοροῦν ἐλεύθερα στήν ἀγορά, στίς πλατεῖες, στίς ταβέρνες, στά δημόσια λουτρά, ἀκόμη καί στά κακόφημα σπίτια, ἐκεῖ καί ὅπου μέ τό διορατικό τους χάρισμα «βλέπουν» νά φωλιάζῃ ἡ ἁ- μαρτία. Μέ τη στάση τους «τρέλαιναν» ἀ- κόμα καί τον διάβολο, πού δεν ἤξερε πώς νά τούς ἀντιμετωπίσει καί τελικά τούς ἄφηνε ἥσυχους. Τέλος ὁ «σαλός» γίνεται ὁ «ἀλήτης τοῦ Θεοῦ», πού διαρκῶς φεύγει καί παντοῦ εἶναι ξένος. Καί ὁ Ἁγ. Ἀνδρέας ὁ «σαλός» αὐτό τό δύσκολο καί ἐπικίνδυνο «παιχνίδι», τήν προσποιητή τρέλα, ἀναλαμβάνει, ὕστερα ἀπό θεία κλήση, νά «παίξῃ» στήν Κωνσταντινούπολη τοῦ 9ου μ.χ. αἰ. Τό δύσκολο ρόλο του, μαζί μέ ἄλλα προβλήματα, ὅπως εἶναι ὁ πραγματικός χρόνος τῆς συγγραφῆς τοῦ «βίου» του, ἡ ἱστορικότητά του, προσπαθεῖ νά ἐρευνήσει αὐτή ἡ μελέτη, πού ἔγινε καί τό ἀντικείμενο διδακτορικῆς διατριβῆς στό Pont. Institute Orientale τῆς Ρώμης. Βασίζεται στά κείμενα: Acta S.S. (Maii, t vi, p.p ) καί στήν Patrologia Greca τοῦ Z. P. Migne ( t. 111, ). Ὁ Ἁγ. Ἀνδρέας ὁ «σαλός», «Σκύθης τῷ γένει» γίνεται ὁ εἰσηγητής τῆς «σαλότητος» στήν πατρίδα του τή Ρωσία. Οἱ «yurodivi», οἱ Ρῶσοι «διά Χριστόν σαλοί», εἶναι πολύ γνωστοί καί ἀγαπητοί Ἅγιοι στό Ρωσικό λαό. Σαλοί ὑπῆρξαν καί μέσα στό Ἅγιο Ὄρος, ὅ- πως χαρακτηριστικά τούς ἀναφέρει, ὀνομαστικά μάλιστα, στά βιβλία του γιά τό Ὄ- ρος ὁ Ἐπίσκοπος Ροδοστόλου κ. Χρυσόστομος. Πρόσφατη χαρακτηριστική περίπτωση εἶναι καί αὐτή τῆς γερόντισσας Ταρσῶς (ἤ Ταρασίας) πού ἔζησε στήν Ἀττική. Βλ. σχετικό ἔργο τοῦ Καθηγητῆ Ἰωαν. Κορναράκη. Ἄλλη σύγχρονη μορφή εἶναι ὁ Γέροντας Λεόντιος ἀπό τή Σάμο. Στά Μηναῖα της Ἐκκλησίας ἀναφέρεται ἡ μνήμη τῶν: Ἀνδρέου, Συμεών, Παύλου, Μαξίμου καί Θεοδώρου τῶν διά Χριστόν σαλῶν._ Ἐνισχύστε τό ἔργο τῆς ἀνέγερσης τοῦ Πολιτιστικοῦ - Πνευματικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἐσεῖς εἶστε ἡ δύναμή μας, μαζί μποροῦμε! Βοηθήστε τους πρώτους τομεῖς τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ και Μορφωτικοῦ Ἱδρύματός της - Ἀνακαίνιση καί ἀναδιοργάνωση τοῦ Βιβλιοπωλείου - Περιοδικό - Ἐκδόσεις - Ἴντερνετ, κ.λ.π Γιά προαιρετικές προσφορές μέ κάθε νομότυπη καί διαφανῆ διαδικασία, ἐπικοινωνῆστε κατά τίς ἐργάσιμες ὥρες στό τηλ.:

20 Ἐπιστροφή στό σχολεῖο Βασικά σημεῖα πού πρέπει νά προσέξετε ἐπιστροφή στό σχολεῖο τῶν παιδιῶν εἶναι μία περίοδος προσαρμογῆς πού ἀπαιτεῖ προετοιμασία. έν εἶναι εὔκολο γιά τά παιδιά νά περάσουν ἀπό τήν ξεγνοιασιά τοῦ καλοκαιριοῦ στόν νέο ἀπαιτητικό, αὐστηρό ρυθμό τοῦ σχολείου. Οἱ γονεῖς ἔχουν καθοριστικό ρόλο στήν ὀρθή προετοιμασία τῶν παιδιῶν τους, ὁποιαδήποτε καί ἐάν εἶναι ἡ ἡλικία τους. Ἡ κάθε ἡλικία ἔχει τίς δικές της ἰ- διαιτερότητες καί δυσκολίες. Ὁ ρόλος τῶν γονιῶν δέν περιορίζεται μόνο στήν ὑλική προετοιμασία τῶν παιδιῶν. Ἡ ὑλική προετοιμασία εἶναι βέβαια σημαντική, ἀλλά ἡ ψυχολογική προσέγγιση καί ἡ καθοδήγηση ἀπό 20

21 Ἡ πηγή τῶν περισσοτέρων προβλημάτων μεταξύ τῶν γονιῶν καί τῶν παιδιῶν τους εἶναι ἡ ἔλλειψη καλῆς ἐπικοινωνίας. Ἡ ἱκανότητα τῆς προσεκτικῆς ἀκρόασης τῶν ὅ- σων λένε τά παιδιά, ἔχει μεγάλη σημασία. Ὁ- ποιαδήποτε καί ἐάν εἶναι ἡ ἡλικία τους, τό τί ἔ- χουν νά ποῦν πρέπει νά τυγχάνει ἰδιαίτερης προσοχῆς. Κατά τήν ἔναρξη καί διάρκεια τῆς σχολικῆς χρονιᾶς, ἔχουν ἀνάγκη νά μιλοῦν στούς γονεῖς τους γιά τίς ἐμπειρίες καί τά προβλήματά τους καί γι αὐτό οἱ γονεῖς πρέπει νά ἐπιζητοῦν αὐτήν τήν ἐπιτήν ἀρχή τοῦ χρόνου, ἔχουν τεράστια σημασία στήν ἐξέλιξη, ἀπόδοση καί ἱκανοποίηση τοῦ παιδιοῦ. Ἡ ὀρθή ὑποστήριξη τῶν γονιῶν, μεγιστοποιεῖ τήν ἀπόδοση καί τίς πιθανότητες ἐπιτυχίας τῶν παιδιῶν. Παράλληλα ἡ προσεγμένη, ἔξυπνη φροντίδα πρός τά παιδιά πού θά δίνεται ἀπό τήν ἔ- ναρξη τοῦ σχολικοῦ ἔτους, θά τά προστατεύει ἀπό πολλούς κινδύνους καί θέτει τίς προϋποθέσεις, γιά νά εἶναι εὐτυχισμένα. Τό νά εἶναι κάποιος γονιός δέν εἶναι εὔκολη ὑ- πόθεση. υστυχῶς ἡ διαπαιδαγώγηση τῶν νέων γιά σημαντικά θέματα, πού θά ἔχουν νά ἀντιμετωπίζουν ὡς γονεῖς, ἀπουσιάζει. Ἄς δοῦμε μερικά βασικά σημεῖα πού εἶναι ἰδιαίτερα σημαντικά οἱ γονεῖς νά προσέχουν ἀπό τήν περίοδο τῆς ἐπιστροφῆς στό σχολεῖο καί καθ ὅλη τή διάρκεια τοῦ σχολικοῦ χρόνου. Κανόνες, ρουτίνα καί ὕπνος Εἶναι σημαντικό γιά τά παιδιά νά ἔχουν μία ρουτίνα καί κάποιους κανόνες γιά νά ἀκολουθοῦν. Εἶναι καθῆκον τῶν γονιῶν νά μεριμνοῦν γιά τήν τοποθέτηση καί τήρηση τῶν ὁρίων αὐτῶν πού κατευθύνουν καί προσανατολίζουν τά παιδιά. Σίγουρα τό πρῶτο μέλημα εἶναι ἡ ρύθμιση τῆς ὥρας τοῦ ὕπνου. Μήν ξεχνᾶτε ὅτι τά παιδιά χρειάζονται τουλάχιστον 8 ὧρες ὔπνου. Ἀκόμη καλύτερα 9 ἤ 10 ὦρες ὕπνου τά βοηθοῦν περισσότερο. Οἱ γονεῖς πρέπει νά ἀποφασίσουν τήν ὥρα τοῦ ὕπνου ἀνάλογα μέ τήν ὥρα πού θά πρέπει νά ξυπνήσουν καί τό χρόνο ὕπνου πού χρειάζονται. Ὅ- ταν φτάσει ἡ ὥρα τοῦ ὕπνου, τά φῶτα κλείνουν καί τά παιδιά πᾶνε στό κρεβάτι. Ἡ τήρηση τοῦ κανόνα αὐτοῦ εἶναι μεγάλης σημασίας. Τουλάχιστον μία ὥρα πρίν ἀπό τό χρόνο πού τό παιδί πάει στό κρεβάτι, πρέπει νά διακόπτονται τά παιγνίδια βίντεο ἤ οἱ ἐκπομπές τῆς τηλεόρασης πού τά ἐρεθίζουν. Ἐάν παίζουν ἔξω παιγνίδια ἤ ἀ- θλοῦνται, πρέπει νά ἐπιστρέφουν στό σπίτι. Αὐτό τούς ἐπιτρέπει νά ἠρεμοῦν, νά χαλαρώνουν καί ἔτσι νά προετοιμάζονται γιά ἕνα καλύτερο ὕπνο. Ἕνα ζεστό μπάνιο, λίγο πρίν ἀπό τό κρεβάτι, βοηθᾶ. Τό μπάνιο εἶναι προτιμότερο ἀπό τό ντούς, διότι τό ντούς διεγείρει, ἐνῶ τό μπάνιο ἠρεμεῖ. Ἐ- πίσης τό παιδί μπορεῖ νά φάει κάτι ἐλαφρύ, ὅπως γιά παράδειγμα ἕνα μπισκότο, γάλα, ψωμί μέ τυρί ἤ μέλι πού εἶναι δυνατόν νά βοηθήσουν τό παιδί νά ἀποκοιμηθεῖ. Μετά ἀπό τό μπάνιο καί τό μικρό σνάκ, τό παιδί εἶναι καλό νά διαβάσει ἕνα βιβλίο ἤ κάτι ἄλλο πού τοῦ ἀρέσει. Γιά μικρότερα παιδιά, οἱ γονεῖς τούς μποροῦν νά τούς διαβάζουν κάτι. Ὅταν ἔρθει ἡ προκαθορισμένη ὥρα, τά φῶτα πρέπει νά κλείνουν. Ἡ ὀρθή ἐπικοινωνία 21

22 κοινωνία. Ἡ προσεκτική ἀκρόαση καί ἡ τακτική συνομιλία εἶναι ὁ θεμέλιος λίθος τῆς καλῆς ἐπικοινωνίας τῶν γονιῶν μέ τά παιδιά τους. υστυχῶς ὅμως λόγῳ πολλῶν ἄλλων πιεστικῶν ὑποχρεώσεων, συχνά οἱ γονεῖς δέν ἔχουν χρόνο νά ἀφιερώσουν στά παιδιά τους γιά νά ἀναπτύξουν τούς ἀπαραίτητους δεσμούς ἐπικοινωνίας μαζί τους. Ἡ καλή ἐπικοινωνία μεταξύ γονιῶν καί παιδιῶν, χτίζεται ἀπό πολύ νωρίς στήν παιδική ἡλικία. Οἱ βάσεις πού θά τοποθετηθοῦν ἔχουν τεράστια σημασία γιά ὅλη τή ζωή καί γιά τό μέλλον τῆς σχέσης μεταξύ παιδιῶν καί γονιῶν. Προβλήματα λόγῳ ἀπουσίας καλῆς ἐπικοινωνίας παιδιῶν καί γονιῶν, ἐμφανίζονται μέ ἔντονο τρόπο στή δύσκολη, γεμάτη προκλήσεις ἐφηβική ἡ- λικία. Τά προβλήματα στό σχολεῖο ἐπιδεινώνουν τήν κατάσταση. Ἐάν δέν χτιστοῦν καλές γέφυρες ἐ- πικοινωνίας ἀπό νωρίς στή ζωή τῶν παιδιῶν, τά προβλήματα στίς σχέσεις γονιῶν καί παιδιῶν, κινδυνεύουν νά παραμείνουν γιά ὅλη τή ζωή. Οἱ γονεῖς εἶναι ἀπαραίτητο νά προσφέρουν χρόνο στά παιδιά τους, ὅταν αὐτά θέλουν νά μιλοῦν μαζί τους. Πρέπει νά παρατηροῦν πότε τά παιδιά ἔ- χουν τήν περισσότερη διάθεση γιά νά μιλοῦν μαζί τους. Γιά παράδειγμα τήν ὥρα τοῦ φαγητοῦ, στό αὐτοκίνητο ἤ ὅταν πρόκειται νά πᾶνε στό κρεβάτι. Τό νά δείχνουν ἐνδιαφέρον γιά τό τί συμβαίνει στή ζωή τῶν παιδιῶν τους, στό σχολεῖο ἤ σέ ἄλλες δραστηριότητές τους, τά κάνει νά εἶναι πιό πρόθυμα νά μιλήσουν γιά τόν ἑαυτό τους, τά προβλήματα καί τίς σκέψεις τους. Ἀρχίζοντας οἱ γονεῖς τή συνομιλία διευκολύνουν τό παιδί στό νά μιλᾶ ἐλεύθερα. Ἡ ἔνδειξη ἐνδιαφέροντος γιά τίς δραστηριότητες τοῦ παιδιοῦ, δημιουργεῖ ἕνα θετικό κλίμα γιά τήν ἀνάπτυξη καλῆς ἐπικοινωνίας. Τό παιδί μιλώντας γιά τά χόμπι, τά μαθήματα, τό σχολεῖο καί τούς φίλους του, νιώθει πιό κοντά στούς γονεῖς του. Ἔτσι μπορεῖ νά τούς ἐμπιστεύεται καί νά τούς λέει πράγματα πού διαφορετικά δέν θά ἔλεγε. Οἱ γονεῖς πρέπει νά δείχνουν ἔμπρακτα τό ἐνδιαφέρον ἀκούγοντας προσεκτικά αὐτά πού τούς λέ- νε τά παιδιά τους. Ἀκόμη καί ἐάν εἶναι δύσκολο, πρέπει νά ἀκοῦν μέ προσοχή μέχρι τέλους ὅλα ὅσα ἔχει νά πεῖ τό παιδί καί νά μήν τό διακόπτουν. Συχνά εἶναι καλύτερα νά ἐπαναλαμβάνουν αὐτά πού ἄκουσαν ρωτώντας τό παιδί, ἐάν κατάλαβαν σωστά αὐτά πού ἤθελε νά πεῖ. Ἐνδιαφέρον δέν σημαίνει παρείσφρηση στό τί λέει τό παιδί. Πρέπει νά ἀφήνεται νά ἐκφράζεται ἐλεύθερα. Ἐάν οἱ γονεῖς τό διακόπτουν, δείχνουν θυμό ἤ ἀπουσία προσοχῆς, τότε πολύ πιθανόν τό παιδί νά τηρεῖ ἀμυντική θέση καί νά ἀποτραβιέται. Συχνά τά παιδιά προχωροῦν ἀνιχνεύοντας. Λένε ἀρχικά μερικά πράγματα ἀπό μία κατάσταση πού τά ἀπασχολεῖ γιά νά δοῦν τίς ἀντιδράσεις τῶν γονιῶν τους. Ἐάν νιώσουν σιγουριά, τότε παρουσιάζουν τήν ὅλη εἰκόνα. Γιά τούς λόγους αὐτούς, οἱ γονεῖς πρέπει νά ἀ- ποφεύγουν νά δείχνουν θυμό ἤ νά ἐκνευρίζονται σέ περιπτώσεις διαφωνίας. Ἀντίθετα, μένοντας ἤρεμοι καί ψάχνοντας νά κατανοήσουν τά συναισθήματα τοῦ παιδιοῦ τους, θά βρίσκουν πιό εὔκολα λύσεις στά προβλήματα πού προκύπτουν. 22

23 Μία καλή συνήθεια πού προσθέτει πολλά στή σχέση γονιῶν καί παιδιῶν, εἶναι μία φορά τήν ἑβδομάδα, νά κάνουν οἱ γονεῖς κάτι ἰδιαίτερο μέ τό κάθε παιδί τους ξεχωριστά. Ὁ χρόνος αὐτός πρέπει νά ἀφιερώνεται πλήρως στά παιδιά καί νά μή διακόπτεται ἀπό ἄλλους. Τά παιδιά κατά γενικό κανόνα, παίρνουν παράδειγμα ἀπό τούς γονεῖς τους καί τούς μιμοῦνται. Συχνά ἀντιδροῦν μέ τόν ἴδιο τρόπο πού ἀντιδροῦν οἱ γονεῖς τοῦς στό θυμό, στήν ἐπίλυση προβλημάτων καί στήν ἀντιμετώπιση δύσκολων συναισθηματικῶν καταστάσεων. Συνοπτικά βλέπουμε ὅτι ἡ δημιουργία καλῶν βάσεων ἐπικοινωνίας μεταξύ παιδιῶν καί γονιῶν, εἶναι θεμελιώδης προϋπόθεση γιά τή σχέση πού θά ὑπάρχει γιά ὅλη τή ζωή μεταξύ τους. Γιά τό σχολεῖο ἡ ἐπικοινωνία αὐτή εἶναι βασική προϋπόθεση γιά τήν ἐπιτυχία τῶν παιδιῶν. Ἡ προσεκτική ἀκρόαση, ἡ τακτική συνομιλία καί ἡ διάθεση χρόνου στά παιδιά τους, εἶναι βασικές ἀρχές πού οἱ γονεῖς δέν πρέπει νά ξεχνοῦν, ἐάν θέλουν νά πετύχουν στόν ἐ- ξαιρετικά δύσκολο γονικό τους ρόλο. Νά κάνετε τό παιδί σας νά νιώθει ὅτι τό ἀγαπᾶτε καί ὅτι εἶναι σημαντικό Τά παιδιά ἀναπτύσσουν πολύ γρήγορα στή ζωή τούς τό αἴσθημα ὅτι ἀξίζουν. Τό αἴσθημα αὐτό τό παίρνουν ἀπό τούς γονεῖς τους. Πρέπει νά ἀκοῦτε αὐτά πού σᾶς λένε τά παιδιά σας. Μέ τή συμπεριφορά σας νά τά βεβαιώνετε ὅτι τά ἀγαπᾶτε καί ὅτι βρίσκονται σέ ἕνα ἀσφαλές περιβάλλον. Εἶναι καλό νά τονίζετε τά ἰδιαίτερα χαρίσματά τους καί νά τούς λέτε τί τά κάνει ξεχωριστά καί θαυμάζετε σέ αὐτά. Συνοπτικά θέλουμε νά τονίσουμε ὅτι ἡ προετοιμασία τῶν παιδιῶν γιά τήν ἐπιστροφή στό σχολεῖο δέν εἶναι μόνο ὑλική, ἀλλά καί ψυχολογική. Ἡ ὑποστήριξη δέν πρέπει νά εἶναι μόνο γιά τήν ἀρχή τοῦ χρόνου, ἀλλά πρέπει νά συνεχίζεται ἐνεργά καί ἔμπρακτα γιά ὅλη τη διάρκεια τῆς σχολικῆς χρονιᾶς. Ἡ προσαρμογή τῶν παιδιῶν χρειάζεται χρόνο καί εἶναι ἀπαραίτητη γιά νά ἀρχίσει καί νά συνεχίσει τό παιδί μέ ἐπιτυχία τή νέα σχολική του χρονιά. Ἐπιμέλεια: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης 23

24 Μέ ἐνδιαφέρον... γιά τούς νέους Τό Περιοδικό τῆς Μητροπόλεώς μας, ἀφιερώνει σέ κάθε του ἔκδοση μία στήλη γιά τούς νέους. Τοῦτο δεικνύει τό ἐνδιαφέρον τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας γιά τήν ἐνημέρωση καί εὐαισθητοποίηση τῆς νέας γενιᾶς σέ διάφορα κοινωνικά καί πνευματικά θέματα. Μέ ἀφορμή, λοιπόν, τίς καταστροφικές πυρκαγιές τοῦ φετινοῦ καλοκαιριοῦ καί τίς ἀνυπολόγιστες συνέπειες πού αὐτές ἔχουν στήν ἰ- σορροπία, γενικότερα τοῦ περιβάλλοντος ὁλόκληρου τοῦ πλανήτη καί εἰδικότερα τῆς χώρας μας, παραθέτουμε στή στήλη γιά τούς νέους τοῦ παρόντος τεύχους, ἕνα ἄρθρο σχετικό μέ τό περιβάλλον καί τίς καταστροφικές ἐπεμβάσεις τοῦ ἀνθρώπου σέ αὐτό. ἶναι γνωστό ὅτι κατά τίς τελευταῖες δεκαετίες ἡ τεχνολογική πρόοδος πού εἶναι τό προοίμιο τῆς οἰκονομικῆς ἀναπτύξεως, ἔχει λάβει ἐκρηκτικές διαστάσεις. Ἀπό τή μία μέρα στήν ἄλλη καινούργια προϊόντα τῆς βιομηχανίας κάνουν τήν ἐμφάνισή τους, πού φιλοδοξοῦν νά καταστήσουν τή ζωή μας ἄνετη καί εὐχάριστη καί πάνω σ αὐτήν τήν πρόοδο ὁλόκληρη ἡ ἀνθρωπότητα στηρίζει τήν εὐτυχία της. Ποιός μπορεῖ νά ἐναντιωθεῖ σ αὐτήν τήν ἀνάπτυξη τοῦ πολιτισμοῦ μας καί ποιός μπορεῖ ἔστω νά σκεφθεῖ, ὅτι δέν πρέπει νά προοδεύει ἡ ἐπιστήμη καί ἡ τεχνολογία; 24

25 Ὅμως ἤδη ἀπό τίς ἀρχές τοῦ περασμένου αἰῶνα ἔχει ἀρχίσει νά γίνεται ὁρατός ὁ κίνδυνος καταστροφῆς τοῦ περιβάλλοντος ἀπό τήν ἀλόγιστη ἀνάπτυξη τῆς βιομηχανίας, πού εἶναι ὁ ἐκφραστής τῆς ἐφαρμοσμένης τεχνολογίας. Ὁ ἀέρας ρυπαίνεται μέ αἰθάλη, κονιορτό καί διάφορους ἄλλους ἀέριους χημικούς ρύπους (μεθάνιο, χλωροφθοράνθρακες, ὀξείδια τοῦ θείου καί τοῦ ἀζώτου πού γρήγορα μετατρέπονται σέ θειϊκό καί νιτρικό ὀξύ). Οἱ θάλασσες ρυπαίνονται ἀνεπανόρθωτα ἀπό τά ἀπορρυπαντικά καί τίς διαρροές πετρελαίου, ἐνῶ τά δάση ἀ- φανίζονται ἀπό τούς σκόπιμους ἐμπρησμούς καί τίς ἀ- ποψιλώσεις γιά νά αὐξηθεῖ ἡ καλλιεργήσιμη καί οἰκοδομήσιμη γῆ. Ἀποτέλεσμα ὅλων αὐτῶν, ἀλλά καί πολλῶν ἄλλων, εἶναι νά καταστρέφεται βραδέως μέν, ἀλλά σταθερά ἡ ζώνη τοῦ ὄζοντος, πού προστατεύει ὅλους τούς ζῶντες ὀργανισμούς καί φυσικά καί ἐμᾶς, ἀπό τήν ὑπεριώδη ἀ- κτινοβολία. Ἡ ὄξινη βροχή πού προκαλεῖται ἀπό τό θειϊκό καί νιτρικό ὀξύ, μαζί μέ τούς σκόπιμους ἐμπρησμούς τῶν δασῶν, καταστρέφει ἀργά μέν, ἀλλά σταθερά τά δάση τοῦ πλανήτη μας, πού εἶναι οἱ πνεύμονες τῆς γῆς. Ἡ γῆ διαβρώνεται ἀπό τίς βροχές καί τελικά περιορίζεται τό πρός καλλιέργεια διαθέσιμο ἔδαφος. Ὁ ἐνάλιος πλοῦτος χρόνο μέ τό χρόνο ἀφανίζεται. Ἡ ἀτμόσφαιρα στίς πόλεις μέρα μέ τή μέρα καθίσταται ἀποπνικτική καί μαζί μέ τά κυκλοφοριακά προβλήματα καί τούς θυρύβους καθιστοῦν μαρτυρική ἕως ἀφόρητη τή ζωή τῶν κατοίκων στά μεγάλα ἀστικά κέντρα. Τίς τελευταῖες δεκαετίες μάλιστα, ἡ ζημιά πού γίνεται στό περιβάλλον ἔχει λάβει δραματικές διαστάσεις καί διεθνεῖς συσκέψεις πραγματοποιοῦνται μέ στόχο τήν προστασία του. Τοῦτο γιατί ἡ οἰκονομία δέν ἐξαρτᾶται μόνο ἀπό τήν πρόοδο τῆς τεχνολογίας καί εἶναι ἄρρηκτα συνδεδεμένη μ αὐτή, ἀλλά ἐξαρτᾶται πρωτίστως καί ἄμεσα ἀπό τό περιβάλλον, ἀπό τό ὁποῖο ἀποκλειστικά ἀντλεῖ τρόφιμα καί πρῶτες ὕλες γιά τήν ὕπαρξη καί διατήρησή μας πάνω στή γῆ. Στήν πραγματικότητα τό περιβάλλον εἶναι ἡ προέκταση τοῦ σπιτιοῦ μας καί μέσα σ αὐτό ζοῦμε. Εἶναι ἄξιο προσοχῆς μάλιστα, ὅτι ἕνας ἄλλος εἰδικός κλάδος ἐπιστημόνων τό ἀποκαλεῖ βιόσφαιρα. Ἀπό τό περιβάλλον ἐφοδιαζόμαστε μέ τρόφιμα καί ἀντλοῦμε τίς πρῶτες ὕλες, γιά νά φτιάξουμε ροῦχα, ἔπιπλα καί ἐργαλεῖα καί τό σπουδαιότερο, πού δύσκολα τό ἀντιλαμβανόμαστε, ἀπό τό περιβάλλον παίρνουμε νερό νά πιοῦμε καί ἀέρα γιά νά ἀναπνεύσουμε. Ὅπως φροντίζουμε τή συντήρηση, καθαριότητα καί ἐφοδιασμό τοῦ σπιτιοῦ μας μέ διάφορα πράγματα καί φυσικά τρόφιμα καί νερό, μέ τήν ἴδια καί μάλιστα μεγαλύτερη σχολαστικότητα καί προσοχή πρέπει νά φροντίζουμε καί τό περιβάλλον καί νά τό προστατεύουμε, γιά νά μποροῦμε στή συνέχεια νά πάρουμε ἀπό αὐτό ὅλα ὅσα πιό πάνω ἀναφέρθηκαν. Χωρίς τρόφιμα, νερό καί ἀέρα τά ζωντανά πεθαί- 25

26 νουν καί χωρίς πρῶτες ὕλες οἱ ταινίες τῆς βιομηχανίας σταματοῦν, ἡ ἀνάπτυξη διακόπτεται καί ἡ οἰκονομία καταστρέφεται. Μόνο ἐάν τό περιβάλλον ἔχει δυνατότητα νά μᾶς ἐφοδιάσει μέ τρόφιμα, ἀέρα, νερό καί πρῶτες ὕλες, μπορεῖ νά ὑπάρξῃ οἰκονομική πρόοδος, εὐημερία καί προπάντων ἄνετη καί εὐτυχισμένη διαβίωση τῶν ἀνθρώπων πάνω στόν πλανήτη μας. Πρέπει νά ἔχουμε στόν νοῦ μας ὅτι ὁ ἀέρας, πού σήμερα ρυπαίνεται στήν ἄλλη ἄκρη τῆς γῆς, μετά ἀπό σύντομο χρονικό διάστημα θά εἶναι πάνω ἀπό τήν Πόλη μας ἤ τό Χωριό μας. Τό νερό τῆς θάλασσας, πού σήμερα βρωμίζεται στά πέρατα τῶν ὠκεανῶν, μετά ἀπό λίγες μέρες θά βρίσκεται στό λιμάνι μας καί στίς ἀκτές μας. Ἡ καταστροφή τῶν δασῶν στή Νότια Ἀμερική καί τήν Αὐστραλία θά στερήσει καί ἐμᾶς ἀπό τήν ἀπαραίτητη ξυλεία καί ἄλλες πρῶτες ὕλες, πού μας προμηθεύουν τά δάση. Τό σπουδαιότερο, ἄν ἡ καταστροφή τοῦ περιβάλλοντος προκαλέσει πείνα στήν ἄλλη ἄκρη τῆς γῆς, σύντομα καί ἐμεῖς θά ὑποστοῦμε τίς συνέπειές της. Τό περιβάλλον ἔχει πανανθρώπινη σημασία καί εἶναι μοναδικός ὁ ρόλος του στήν προστασία καί διατήρηση τῆς ζωῆς πάνω στόν πλανήτη μας. Ἐάν δέν ληφθοῦν μέτρα προστασίας του, τά οἰκοσυστήματα θά καταρρεύσουν καί θά προκληθεῖ ἐν μέρει καταστροφή καί τῆς οἰκονομίας, γεγονός πού ἰσοδυναμεῖ μέ ὀπισθοδρόμηση τῆς ζωῆς καί τοῦ πολιτισμοῦ. Εἶναι λοιπόν ἀπόλυτος ἀνάγκη ὅλη ἡ ἀνθρωπότητα νά σκεφτεῖ σοβαρά καί νά λάβει κατά προτεραιότητα πολύ σύντομα ἀποτελεσματικά μέτρα γιά τήν προστασία τοῦ περιβάλλοντος, γιά νά σωθεῖ αὐτός ὁ ἴδιος ὁ ἄνθρωπος ἀπό τήν καταστροφή. Ἡ φροντίδα αὐτή γιά τό περιβάλλον πρέπει νά γίνει καθολική συνείδηση ὅλων μας καί ὄχι μόνο τῶν ἰθυνόντων. Ἡ Γῆ πρέπει νά προστατευθεῖ, γιατί δέν ἀποτελεῖ μόνο τό παρελθόν, ἀλλά εἶναι καί τό παρόν καί τό μέλλον μας. Ὅπως εἶπε ὁ Ἰνδιάνος φύλαρχος τῆς περιοχῆς τοῦ Σηάτλ πρός τόν Πρόεδρο τῶν ΗΠΑ κατά τόν περασμένο αἰῶνα, «αὐτή τή γῆ δέν τήν παραλάβαμε μόνο ἀπό τούς προγόνους μας, ἀλλά τήν ἔχουμε δανειστεῖ καί ἀπό τούς ἀπογόνους μας». Ὅμως τί πρέπει νά γίνει; Οἱ βιομηχανίες πρέπει νά κλείσουν; Τά αὐτοκίνητα νά καταργηθοῦν; Ἡ πρόοδος πρέπει νά σταματήσει καί ἡ ἀνάπτυξη τοῦ τεχνικοῦ πολιτισμοῦ μας νά διακοπεῖ; Ὄχι βέβαια! Ὅπως ἔχει λεχθεῖ καί στήν ἀρχή τοῦ παρόντος, κανείς δέν μπορεῖ καί δέν πρέπει νά διανοηθεῖ κάτι τέτοιο. Ἀσφαλῶς καί πρέπει νά ὑπάρχει πρόοδος τοῦ πολιτισμοῦ μας καί τεχνολογική ἀνάπτυξη καί ἐκβιομηχάνιση τῶν χωρῶν, καί οἰκονομική πρόοδος. Ἡ ἐπιστήμη καί ἡ τεχνολογία πρέπει νά λάβουν σοβαρά ὑπόψη τους τίς ζημιές, πού προκαλοῦνται στό περιβάλλον ἀπό τή βιομηχανική καί οἰκονομική ἀνάπτυξη τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ ἐπιστήμη νά καταπιαστεῖ σοβαρά καί νά μελετήσει σέ βάθος τό θέμα τῆς φθορᾶς τοῦ περιβάλλοντος, ὥστε σέ κάθε περίπτωση νά βρεῖ μεθόδους προστασίας αὐτοῦ ἤ καί ἀποκατάστασης τῆς ἰσορροπίας του. Ἡ τεχνολογία πάλι ἀπό τήν πλευρά της πρέπει νά ἀποφασίσει καί νά βρεῖ τούς καταλληλότερους τρόπους τεχνικῆς ἐφαρμογῆς τῶν μεθόδων αὐτῶν, πού θά προτείνει ἡ ἐπιστήμη. Τέλος ἡ οἰκονομία νά ἀποφασίσει νά θυσιάσει ἕνα μέρος τοῦ κέρδους, ὥστε ἡ τεχνολογική καί βιομηχανική πρόοδος νά ἀναπτυχθοῦν ἰσόρροπα μέ τίς συνθῆκες διατήρησης τοῦ περιβάλλοντος. Θά πρέπει ἐπιτέλους νά βρεθεῖ ἡ ἐπιβαλλόμενη ἰσορροπία μεταξύ οἰκονομικῆςτεχνολογικῆς προόδου καί διατήρησης τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος. Ἔτσι μέ τόν τρόπο αὐτό θά ἐπιτευχθεῖ οἰκονομική καί πολιτιστική πρόοδος, ἔστω μέ κάποιο βραδύτερο ρυθμό, πρόοδος ὅμως, πού θά διασφαλίζει ἀφ ἑνός τή διατήρηση τῆς ζωῆς πάνω στό μοναδικό γιά μᾶς πλανήτη καί ἀφ ἑτέρου θά παρέχει συνθῆκες ζωῆς γιά τόν ἄνθρωπο χωρίς ἄγχος, ἀναπηρίες, ἀσθένειες, ἔλλειψη τροφίμων καί πρώτων ὑλῶν. Πρόοδος πού θά ἐγγυᾶται πραγματικά τήν εὐτυχία μας πάνω στή γῆ. Ἐπιμέλεια: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης 26

27 Ὁ Μαῦρος Σεπτέμβρης τοῦ 1955 Τῆς κ. Στυλιανής Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγου ἄραγε ἀπό μᾶς ἔχουν διαβάσει ἤ ἔστω ἔχουν ἀκούσει κάτι γιά τά γεγονότα τῆς 6ης - 7ης Σεπτεμβρίου τοῦ 1955, πού συνέβησαν σέ βάρος τῆς Ἑλληνικῆς Κοινότητας τῆς Κωνσταντινούπολης; Ἀνθρώπινα καί πολιτικά δικαιώματα καταπατήθηκαν, σπίτια καταστράφηκαν καί Ναοί βεβηλώθηκαν, στό ὄνομα τοῦ ἐθνικοῦ μίσους, τοῦ θρησκευτικοῦ φανατισμοῦ καί τοῦ οἰκονομικοῦ φθόνου. Τά γεγονότα αὐτά σήμαναν τήν ἀρχή τοῦ τέλους τῆς Κοινότητας τῶν Ρωμιῶν τῆς Πόλης. «Ἑάλω ἡ Πόλις» Τό , ὅταν ξέσπασε τό Κυπριακό ζήτημα, ἄλλαξε ἀπότομα καί ριζικά τό ἕως τότε θετικό κλίμα μεταξύ τῆς Ἀθήνας καί τῆς Ἄγκυρας καί προκλήθηκαν ἀλλεπάλληλες κρίσεις στίς ἑλληνοτουρκικές σχέσεις. Ἡ ἔνταση αὐτή δέν ἄφησε ἀνεπηρέαστο τό Ἑλληνορθόδοξο στοιχεῖο τῆς Τουρκίας. Ἡ τουρκική διπλωματία ἦταν ἀ- ποφασισμένη νά χρησιμοποιήσει τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί τήν Ἑλληνορθόδοξη μειονότητα ὡς μοχλό πίεσης ἐναντίον τῆς Ἑλλάδας στό θέμα τῆς Κύπρου. Ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας προσεύχεται μπρός στήν ἀναποδογυρισμένη Ἁγία Τράπεζα τῆς κατεστραμμένης Παναγίας Βελιγραδίου (Μπελγρατκαπού) ( Κληρονόμοι ημητρίου Καλούμενου/ ιπλωματικό καί Ἱστορικό Ἀρχεῖο ΥΠΕΞ) 27

28 Οἱ ἀπειλητικές διαθέσεις τῶν Τούρκων ἐκδηλώθηκαν μέ τόν πλέον ἀπροκάλυπτο τρόπο στίς ἀρχές τοῦ Σεπτεμβρίου 1955, ὅταν ἡ Τριμερής ιάσκεψη γιά τό Κυπριακό (Ἑλλάδα, Βρετανία, Τουρκία) στό Λονδίνο, σέ ἐπίπεδο Ὑπουργῶν Ἐξωτερικῶν, ἔβαινε πρός ναυάγιο. Στίς 6 Σεπτεμβρίου 1955 διοργανώθηκαν στήν Κωνσταντινούπολη καί τή Σμύρνη διαδηλώσεις ὑπέρ τῶν τουρκικῶν ἀξιώσεων στό Κυπριακό ἀπό διάφορες ἐθνικιστικές καί παρακρατικές ὀργανώσεις. Παράλληλα ἐξερράγη βόμβα στόν κῆπο πού βρίσκεται ἀνάμεσα στό σπίτι πού γεννήθηκε ὁ Κεμάλ Ἀτατούρκ καί τό τουρκικό Προξενεῖο τῆς Θεσσαλονίκης. Ἡ εἴδηση δημοσιεύτηκε, τήν ἴδια ἡ- μέρα, στόν Τύπο τῆς Κωνσταντινούπολης, δίνοντας ἔτσι τό ἔναυσμα στίς ὀργανωμένες ὁμάδες νά ἀρχίσουν τίς βιαιοπραγίες ἐναντίον τῶν Ρωμιῶν. Τήν ἔναρξη τῶν βιαιοτήτων, παρακολουθοῦσαν καί συντόνιζαν μέσα ἀπό αὐτοκίνητα, ὁ Μεντερές καί οἱ ἀξιωματικοί τῆς κυβέρνησής του. Ἡ στρατηγική τῆς ἐπίθεσης ἦταν συστηματική καί διεξαγόταν κατά τρία κύματα ὁμάδων τῶν 15 ὡς 50 ἀτόμων. Κάθε ὁμάδα εἶχε τούς δικούς της καταλόγους μέ σπίτια καί καταστήματα πού ἔπρεπε νά καταστρέψει. Τό πρῶτο κύμα τῶν ὁμάδων γκρέμιζε πόρτες, διέλυε προθῆκες καί μεταλλικά ρολά. Τό δεύτερο ὁρμοῦσε καί πετοῦσε στό δρόμο ἀντικείμενα, τρόφιμα, ρουχισμό ἤ ἔσπαγε χρηματοκιβώτια. Τό τρίτο κύμα ὁλοκλήρωνε τό ἔργο τῆς κατάστροφῆς. Τήν ἄσφαλτο στούς κεντρικούς δρόμους τήν κάλυπτε σέ ὕψος μισοῦ μέτρου ἕνα στρῶμα ἀπό τά διάφορα κινητά περιουσιακά στοιχεῖα (ἔπιπλα, τρόφιμα κ.ἄ.). Ἡ νύχτα τῆς 6ης Σεπτεβρίου θά μείνει γιά πάντα χαραγμένη στή μνήμη μου. [ ] Τό βράδυ ἐκεῖνο ἀκούσαμε μιά βοή ἀπό τήν ἀπέναντι πλευρά τοῦ Κεράτιου. Ἡ βοή πλησίαζε. Καταλάβαμε ὅτι ἦταν Τοῦρκοι πού φώναζαν καί κλειστήκαμε στό σπίτι. Ἔφθαναν ἔξω ἀπό τήν πόρτα μας. οκίμασαν νά τή σπάσουν. [ ] Βγήκαμε στούς δρόμους. Αὐτοί ἔσπαζαν τά πάντα, ἀκόμα καί τά κουφώματα τοῦ σπιτιοῦ, μέ κασμάδες. Παίρνανε μαζί τους ὅ,τι τούς ἄρεσε. Πήγαμε παρακάτω, στήν ἄλλη γειτονιά, τοῦ πεθεροῦ μου. Οἱ Τοῦρκοι εἶχαν περάσει καί ἀπό ἐκεῖ. Τά χαν κάνει ρημαδιό. Γυρίσαμε σπίτι καί κλαίγαμε τή μοίρα μας. Ἡ ζωή μας στήν Πόλη τελείωσε ἐκείνη τή νύχτα. Τά μαζέψαμε καί φύγαμε. Κανείς δέν νοιάστηκε γιά μᾶς. Ἄς εἶναι καλά ὁ Θεός. (Σωτ. Μισαηλίδης, αὐτόπτης μάρτυρας) Μέσα σέ λίγες ὧρες, σαράντα πέντε Ἑλληνικές Κοινότητες εἶχαν δεχτεῖ βίαιες ἐπιθέσεις μέ ἐμπρησμούς καί βανδαλισμούς τά σπίτια, τά καταστήματα, οἱ Ἐκκλησίες, τά κοιμητήρια, εἶχαν μετατραπεῖ σέ ἐρείπια. 16 ὁμογενεῖς ἔχασαν τή ζωή τους, ἐνῶ 200 γυναῖκες ἔπεσαν θύματα βιασμοῦ. Κατά τή διάρκεια τῶν θλιβερῶν αὐτῶν ἐπεισοδίων καταστράφηκαν 73 Ὀρθόδοξοι Ναοί, 8 ἁγιάσματα, 2 Μονές, 26 ἑλληνόφωνα σχολεῖα, 5 ἑλληνικοί μορφωτικοί καί ἀ- θλητικοί σύλλογοι, 1004 σπίτια, 4348 καταστήματα, 26 φαρμακεῖα, 21 ἐργοστάσια και 110 ξενοδοχεῖα καἰ ἐστιατόρια. Ὅπως ἀποδείχτηκε στά τουρκικά δικαστήρια μετά ἀπό μερικά χρόνια, τή βόμβα στή Θεσσαλονίκη εἶχαν τοποθετήσει ὁ κλητήρας τοῦ τουρκικοῦ προξενείου καί ἕνας μουσουλμάνος φοιτητής ἀπό τήν Κομοτηνή, ὁ ὁποῖος ἐνεργοῦσε κατ ἐντολή τοῦ τουρκικοῦ προξενείου. Ἡ τουρκική κυβέρνηση Μεντερές, ὄχι μόνο 28

29 Κατεστραμμένα καταστήματα, διαλυμένα προϊόντα καί πεζοί στά Σκαλάκια (Γιουκσέκ Καλντιρίμ) ( Κληρονόμοι ημητρίου Καλούμενου / ιπλωματικό καί Ἱστορικό Ἀρχεῖο ΥΠΕΞ). προσπάθησε νά ἀποκρύψει τήν ἐμπλοκή της στά γεγονότα τοῦ Σεπτεμβρίου, ὄχι μόνο δέν ἀποζημίωσε τούς πληγέντες, ἀλλά σκλήρυνε τήν πολιτική της σέ βάρος τῆς Ἑλληνορθόδοξης μειονότητας. Κάθε πολιτιστική ἐκδήλωση, ἀκόμα καί ἡ χρήση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας σέ δημόσιους χώρους, χαρακτηρίστηκε ὡς ἀντιτουρκική ἐ- νέργεια. Αὐθαίρετα κατηγορήθηκαν καί ἀ- πελάθηκαν πολλοί Ρωμιοί τῆς Πόλης. Ἀ- νάμεσα τους ἀξίζει νά ἀναφερθεῖ ὁ ἐπίσημος φωτογράφος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου ημήτριος Καλούμενος, πού τράβηξε περίπου 1500 φωτογραφίες μέ τίς βιαιοπραγίες τῆς 6ης - 7ης Σεπτεμβρίου - ἕνα μοναδικό ἀρχειακό ὑλικό γιά ὅσα συνέβησαν τότε. Ὅπως ἀναμενόταν, ὁ φόβος καί ὁ πανικός κυριάρχησαν στούς κόλπους τῆς Ἑλληνορθόδοξης Κοινότητας ὕστερα ἀπό τό βαρύ πλῆγμα τῶν Σεπτεμβριανῶν. Ξαφνικά δημιουργήθηκε στήν Πόλη μία ψυχολογία ἐ- ξόδου καί ἕνας, ὅλο καί αὐξανόμενος ἀριθμός Ἑλληνορθόδοξων ἄρχισε νά ἐγκαταλείπει τήν Τουρκία ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: - Ἀλ. Ἀλεξανδρής, Ἑλληνορθόδοξη μειονότητα στήν Τουρκία, Ἱ Ἑ Ἔ, τ. ΙΣΤ, Ἀθήνα 2000, Σπ. Βρυώνης, Ὁ μηχανισμός τῆς καταστροφῆς. Τό τουρκικό πογκρόμ τῆς 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 καί ὁ ἀφανισμός τῆς Ἑλληνικῆς Κοινότητας τῆς Κωνσταντινούπολης (μτφρ. Λ. Γιαννακουδάκης), Ἀθήνα

30 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΟ ΚΑΙ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΓΟΡΤΥΝΗΣ ΚΑΙ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ωρεές γιά την ἀνέγερση τοῦ Πολιτιστικοῦ Πνευματικοῦ Κέντρου 1) Σεβ. Μητροπολίτης Γορτύνης και Ἀρκαδίας κ. Μακάριος 597, 2) Ἐνορία Βαγιωνιᾶς 100, 3) Ἱ. Προσκύνημα Ἁγ. Παντελεήμονος Ἀπολύχνου 2.000, 4) Αἰδεσ. Πρωτ. Ἐμμ. Ντελιδάκης, Ἐφημέριος Ἀληθινῆς 100, 5) Ἐνορία Τεφελίου 100 6) κ. Μιχαήλ αριβιανάκης, ἀπό Γκαγκάλες, εἰς μνήμην τῆς μητρός αὐτοῦ Εὐγενίας 200. ωρεές γιά τό Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα 1) Ἐνορία Καμηλαρίου 1.000, 2) Αἰδεσ. Πρωτ. Ἐμμ. ασκαλάκης, Ἐφημέριος Ἀσημίου, 500, 3) κ. Ἰωάννης Μαυριτσάκης, Συνταξ. Ἐκπαιδευτικός, ἀπό Μεσοχωριό, 300, 4) Γραφεῖο Γάμων & ιαζυγίων Ἱ. Μητροπόλεως, 247, 5) Ἐνορία Ροτασίου 100, 6) Ἐνορία Ἐθιᾶς 100, 7) Αἰδεσιμολ. Πρωτ. Ἰωάννης Μπρίμης, Ἐφημέριος Τεφελίου, 50, 8) Σύλλογος Φίλων Ἱ. Μονῆς Ὁδηγήτριας 500, 9) Ἐνορία Μουλίων 200, 10) Ἐνορία Πόμπιας 200, 11) Ἱ. Μονή Βροντησίου 700, 12) Ἐνορία Ἀμπελούζου 150, 13) Ἐνορία Ἁγ. έκα 200, 14) Ἐνορία Ἀπεσωκαρίου 160, 15) Ἐνορία Μεγ. Βρύσης 120, 16) Ἐνορία Κοκ. Πύργου 50, 17) Ἐνορία ιονυσίου 200, 18) Ἐνορία Πρεβελιανῶν-Ἀρδαχθίου 300, 19) Ἐνορία Καρδαμιανῶν 50, 20) κ. Ἰωάννης Κουλεντάκης, ημοτικός Σύμβουλος ήμου Μοιρῶν, 50, 21) Γ. Φιλόπτωχο Ταμεῖο Ἱ. Μητρόπολης Γορτύνης καί Ἀρκαδίας 1.600, 22) Ἐνορία Βώρων 150, 23) κ. Γεώργιος Πετρουλάκης, διδάσκαλος, 40. Ἡ Ἱ. Μητρόπολη Γορτύνης καί Ἀρκαδίας, εὐχαριστεῖ θερμά γιά τίς ἀνωτέρω εὐγενεῖς δωρεές καί προσεύχεται πάντοτε ὑπέρ τῶν δωρητῶν της πού συμβάλλουν στήν ἀνάπτυξη τοῦ πνευματικοῦ αὐτῆς ἔργου. 30

31 Τά Κατηχητικά ἀνοίγουν... Κυριακή 14 Ὀκτωβρίου 2007 Σέ ὅλες τίς Ἐνορίες τῆς Ἱ. Μητροπόλεώς μας Ἐλᾶτε στίς Νεανικές Συντροφιές τῶν Ἐνοριῶν σας Ὁ Ἰησοῦς εἶναι Χαρά, Φῶς καί ύναμη Ζωῆς. Σᾶς περιμένουμε... Σχολή Βυζαντινῆς Μουσικῆς Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἡμέρα ἔναρξης: 14 Ὀκτωβρίου 2007 Πληροφορίες γιά ἐγγραφές στό τηλέφωνο: καί σέ ὅλες τίς Ἐνορίες. Συζητώντας γιά τήν Πίστη καί τήν ζωή μας Ὁμιλίες καί κύκλοι πνευματικῆς ἀναζήτησης στίς Ἐνορίες τῆς Μητροπόλεώς μας. Ἐνημερωθεῖτε. Ἡμέρα ἔναρξης: 14 Ὀκτωβρίου

32 32 ἐν Ἐσόπτρῳ