«ΔΝΔΡΓΟ ΓΗΡΑΝΗ: Η ΓΤΝΑΜΗ ΣΧΝ 55+»

Transcript

1 Δ ΕΘΝΙΚΗ ΧΟΛΗ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ Κ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΟΡΓΑΝΙΜΧΝ ΚΟΙΝΧΝΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Θέκα: «ΔΝΔΡΓΟ ΓΗΡΑΝΗ: Η ΓΤΝΑΜΗ ΣΧΝ 55+» Δπηβιέπωλ: Αλδξέαο Φεξώλαο πνπδάζηξηα: Μάξζα Σξηαληαθύιινπ ΑΘΗΝΑ 2010

2 ΠΔΡΙΛΗΦΗ Η ελεξγφο γήξαλζε απνηειεί έλα απφ ηα πην ζχγρξνλα εξγαιεία παξέκβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο γηα ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ ειηθίαο άλσ ησλ 55 εηψλ θαη ηελ παξάηαζε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ. ηελ παξνχζα κειέηε ππφ ην πξίζκα ησλ δπζκελψλ δεκνγξαθηθψλ δεδνκέλσλ αλαδεηθλχεηαη ε αλαγθαηφηεηα ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο. ε επξσπατθφ επίπεδν, νη πνιηηηθέο θαηεπζχλζεηο ηείλνπλ μεθάζαξα πξνο ελίζρπζε ησλ πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο, φληαο ζε απφιπηε ζπκθσλία κε ηνλ νηθνλνκηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο Έλσζεο, ελψ ζε έλαλ κηθξφηεξν βαζκφ εμππεξεηνχλ θνηλσληθνχο ζηφρνπο. ηελ Διιάδα νη πνιηηηθέο ελεξγνχο γήξαλζεο απνηεινχλ έλα ζχγρξνλν θαηλφκελν. Σν δήηεκα ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο εκθαλίδεηαη ζηνλ εζληθφ πνιηηηθφ ζρεδηαζκφ θπξίσο κέζσ ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο αηδέληαο. Η πινπνίεζε δελ παξνπζηάδεη αθφκα ζεκάδηα εληαηηθνπνίεζεο, κε εμαίξεζε ηελ αζθαιηζηηθή κεηαξξχζκηζε. Η κειέηε θαηαιήγεη ζην ζπκπέξαζκα φηη κέζσ ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο ηα άηνκα ειηθίαο 55+ απνηεινχλ «δχλακε». Μία δχλακε παξαγσγηθή, νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή. Λέμεηο θιεηδηά ελεξγφο γήξαλζε, δεκνγξαθηθή γήξαλζε, επηκήθπλζε ηνπ ελεξγνχ βίνπ, Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε, αζθαιηζηηθή κεηαξξχζκηζε, πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε, ελεξγφο ζπληαμηνδφηεζε, δηαθξίζεηο ιφγσ ειηθίαο, απνθιεηζκφο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο, papy boom, ειηθηαθή νκάδα 55-64, Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 2

3 ABSTRACT Active aging constitutes one of the most modern tools of intervention in the labour market which aspire to increase employment of people over the age of 55 and prolongs working life. In the present study, in light of unfavourable demographic data the need for active ageing rise to prominence. At European level, policy guidelines clearly tend to support active aging policies, being in full compliance with the economic orientation of the Union, and to a lesser extent serve social objectives. In Greece active ageing policies are a modern phenomenon. The issue of active ageing emerges in national policy planning mainly through the European political agenda. The implementation has not yet shown signs of intensification, with exception the social security reform. The study concludes that through active ageing people aged 55+ rise up asa "force". A productive, economic and social force. Key words active ageing, demographic ageing, prolongation of working life, European Employment Strategy, social security reform, early retirement, active retirement, age discrimination, exclusion from the labour market, flexible forms of employment, papy boom, age group Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 3

4 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΑΚΡΧΝΤΜΙΑ... 6 ΔΙΑΓΧΓΗ... 7 ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΓΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΓΗΡΑΝΗ 1.1. Η δεκνγξαθηθή γήξαλζε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Η Γεκνγξαθηθή αιιαγή ηνπ Διιεληθνχ πιεζπζκνχ Η δεκνγξαθηθή γήξαλζε σο απεηιή ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΔΝΔΡΓΟΤ ΓΗΡΑΝΗ 2.1. Δλεξγφο γήξαλζε: έλλνηα θαη αλαγθαηφηεηα Πνιηηηθέο ελεξγνχο γήξαλζεο Μείσζε ζην ειάρηζην δπλαηφ ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο θαη αχμεζε ησλ νξίσλ ειηθίαο ζπληαμηνδφηεζεο Δπέιηθηε ζπληαμηνδφηεζε Δπέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο Δλεξγεηηθέο Πνιηηηθέο Απαζρφιεζεο γηα ηα άηνκα ησλ Γηα βίνπ κάζεζε Πνιηηηθέο ελεξγνχο γήξαλζεο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν Δκπφδηα γηα κία ελεξγφ γήξαλζε ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΣΗ ΔΤΡΧΠΑΨΚΗ ΔΝΧΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΔΝΔΡΓΟ ΓΗΡΑΝΗ 3.1. Απαζρφιεζε θαη αλεξγία ησλ αηφκσλ 55+ ζηελ ΔΔ ηφρνη - πξνηεξαηφηεηεο ησλ επξσπατθψλ πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο Η ελεξγφο γήξαλζε ζηηο πνιηηηθέο ηεο ΔΔ Η Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε Η κεηαξξχζκηζε ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 4

5 Η επξσπατθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε ΚΔΦΑΛΑΙΟ ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΔΝΔΡΓΟΤ ΓΗΡΑΝΗ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ 4.1. Απαζρφιεζε, αλεξγία θαη ε ειηθηαθή νκάδα ησλ Η ελεξγφο γήξαλζε ζην ειιεληθφ ζεζκηθφ πιαίζην Πνιηηηθέο απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ ειηθίαο Μεηαξξχζκηζε ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο Πνιηηηθέο έληαμεο ησλ αηφκσλ ειηθίαο ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 1: «7 Αξρέο ηνπ ΟΟΑ γηα ηελ Δλεξγό Γήξαλζε» ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 2: «ηαηηζηηθνί Πίλαθεο: 1. Ηιηθηαθή ζύλζεζε ηνπ πιεζπζκνύ, 2. Πξνβνιή ηνπ πιεζπζκνύ ειηθίαο 65+, 3. πλνιηθνί δείθηεο εμάξηεζεο» ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 5

6 ΑΚΡΧΝΤΜΙΑ ΑΓΔΓΤ Αλψηαηε Γηνίθεζε Δλψζεσλ Γεκνζίσλ Τπαιιήισλ ΓΔΒΔΔ Γεληθή πλνκνζπνλδία Δπαγγεικαηηψλ Βηνηερλψλ Δκπφξσλ Διιάδαο ΓΔΔ Γεληθή πλνκνζπνλδία Δξγαηψλ Διιάδαο ΔΔ Δπξσπατθή Έλσζε ΔΚΔΠΙ Δζληθφ Κέληξν Πηζηνπνίεζεο πλερηδφκελεο Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο ΔΚΣ Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν ΔΠ Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα ΔΠΑ Δλεξγεηηθέο Πνιηηηθέο Απαζρφιεζεο ΔΠΜ Δζληθφ Πξφγξακκα Μεηαξξπζκίζεσλ ΔΔΔ Δζληθή πλνκνζπνλδία Διιεληθνχ Δκπνξίνπ ΔΔΔΚ Δζληθφ χζηεκα Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο ΔΠΑ Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο ΔΔΔΚΑ Δζληθφ χζηεκα χλδεζεο ηεο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο µε ηελ Απαζρφιεζε ΔΤΔ Δζληθή ηαηηζηηθή Τπεξεζία Διιάδνο ΙΔΚ Ιλζηηηνχην Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο ΙΝΔ Ιλζηηηνχην Δξγαζίαο ΚΔΚ Κέληξα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο ΚΠΑ Κέληξα Πξνψζεζεο Απαζρφιεζεο ΚΠΑ2 Κέληξα Πξνψζεζεο Απαζρφιεζεο 2 ΚΠ Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο ΛΑΔΚ Λνγαξηαζκνχ γηα ηελ Απαζρφιεζε θαη ηελ Δπαγγεικαηηθή Καηάξηηζε ΝΔΔ Νένη Διεχζεξνη Δπαγγεικαηίεο ΝΘΔ Νέεο Θέζεηο Δξγαζίαο ΟΑΑΑ Οξγαληζκφο Απαζρνιήζεσο θαη Αζθαιίζεσο Αλεξγίαο ΟΑΔΓ Οξγαληζκφο Απαζρνιήζεσο Δξγαηηθνχ Γπλακηθνχ ΟΔΔΚ Οξγαληζκφο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο ΟΟΑ Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο ΠΟΤ Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Τγείαο ΔΒ χιινγνο Διιήλσλ Βηνκεράλσλ ΔΚ πλερηδφκελεο Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο ΔΠΔ ψκα Δπηζεψξεζεο Δξγαζίαο ΤΠΔΡΚΑ Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο ΦΠΤΤ Φνξείο Παξνρήο πλνδεπηηθψλ Τπνζηεξηθηηθψλ Τπεξεζηψλ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 6

7 ΔΙΑΓΧΓΗ Οη πνιηηηθέο ελεξγνχο γήξαλζεο ζπγθξνηνχλ κία ζεκαληηθή κέζνδν παξέκβαζεο ζηηο αγνξέο εξγαζίαο, πνπ ζηνρεχνπλ ζηε αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο θαη ηελ επηκήθπλζε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ ησλ αηφκσλ ειηθίαο άλσ ησλ 55 εηψλ. Η αχμεζε ηεο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο εξγαζίαο αηφκσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο, κέζσ ηεο παξνρήο θηλήηξσλ παξακνλήο ζηελ εξγαζία θαη ηελ αληηζηνίρηζε ηεο «πξνζθνξάο» κε ηε «δήηεζε» δεμηνηήησλ, απνηεινχλ ηνπο βαζηθνχο άμνλεο πνιηηηθήο ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο. Έκθαζε δίλεηαη παξάιιεια ζηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ αλέξγσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο θαη ηελ εμάιεηςε επηθξαηνπζψλ ζηεξενηχπσλ θαη ησλ ειηθηαθψλ δηαθξίζεσλ. Οπζηαζηηθά, ε «ινγηθή» ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο ζπλίζηαηαη ζηε δηφξζσζε ησλ δηνγθνχκελσλ δηαξζξσηηθψλ πξνβιεκάησλ ηεο πςειήο θαη επίκνλεο αλεξγίαο ησλ αηφκσλ ειηθίαο 55+ θαη ηεο πξφσξεο απνρψξεζεο ηνπο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο κε ηελ επξεία επηζηξάηεπζε ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο. Η δεκνγξαθηθή θαηάζηαζε ζήκεξα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηε γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ ηφζν ζην ρψξν ηεο ΔΔ φζν θαη ζε άιιεο ρψξεο, ιφγσ ηεο κείσζεο ησλ γελλήζεσλ θαη ηνπ απμαλφκελνπ πξνζδφθηκνπ δσήο. Γηα πξψηε θνξά ζηελ ηζηνξία, αλακέλεηαη φηη κέρξη ην 2050 ζα ππάξρνπλ πεξηζζφηεξνη άλζξσπνη άλσ ησλ 65 εηψλ ζε ζχγθξηζε κε ηα άηνκα θάησ ησλ 15 εηψλ. Ο πιεζπζκφο άλσ ησλ 65 εηψλ αλακέλεηαη λα ηξηπιαζηαζηεί θαη ε νκάδα άλσ ησλ 80 εηψλ αλακέλεηαη λα έρεη ηνλ πςειφηεξν ξπζκφ αχμεζεο. Χο εθ ηνχηνπ, θαζψο ην εξγαηηθφ δπλακηθφ γεξάζθεη, αλ ε Δπξψπε δηαηεξήζεη ηα παξφληα επίπεδα πξφσξεο απνρψξεζεο απφ ηελ εξγαζία θαη ηα ρακειά επίπεδα ζπκκεηνρήο, ζα ππάξμεη έιιεηςε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ζνβαξφηαηε νηθνλνκηθή επηβάξπλζε απφ ηνλ πςειφ δείθηε ηεο πιεζπζκηαθήο εμάξηεζεο, φρη κφλν ησλ ειηθησκέλσλ αηφκσλ αιιά θαη ησλ παηδηψλ, θαζψο ην κέγεζνο ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ ζα ζπξξηθλψλεηαη. Η ρακειή απαζρφιεζε ησλ εξγαδνκέλσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο ζηελ Δπξψπε απνηειεί ζπαηάιε νηθνλνκηθψλ πφξσλ θαη θνηλσληθνχ δπλακηθνχ. Απφ ηελ πξφσξε απνρψξεζε ελφο εξγαδνκέλνπ ππάξρνπλ αξλεηηθά απνηειέζκαηα θαη γηα ηνλ ίδην νηθνλνκηθά, θνηλσληθά, θαη γηα ηελ επηρείξεζε απψιεηα αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ, Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 7

8 επαγγεικαηηθψλ γλψζεσλ θαη εκπεηξίαο, θαη γηα ηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο θφξνη εηζνδήκαηνο, επηβάξπλζε ηνπ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Γηα λα δηαηεξεζνχλ ινηπφλ νη ξπζκνί αλάπηπμεο θαη ηα επίπεδα επεκεξίαο ησλ πνιηηψλ ζε ηθαλνπνηεηηθά επίπεδα θαη λα επηθνπξεζεί ε εμαζθάιηζε ηεο βησζηκφηεηαο ησλ δεκφζησλ νηθνλνκηθψλ, πξέπεη λα ιεθζνχλ ζπγθεθξηκέλεο πξσηνβνπιίεο γηα λα δηαηεξεζεί ζηελ αγνξά εξγαζίαο φιν ην δηαζέζηκν εξγαηηθφ δπλακηθφ πνπ έρεη αθφκα δπλαηφηεηα πξνζθνξάο παξαγσγηθήο εξγαζίαο. Σφζν ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε φζν θαη ζηελ Διιάδα αλαιακβάλνληαη ήδε ζπγθεθξηκέλεο πξσηνβνπιίεο θαη δξάζεηο ελεξγνχο γήξαλζεο ψζηε λα δηαηεξεζεί ελεξγφ ην κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ πνπ βξίζθεηαη ζε ειηθία άλσ ησλ 55 εηψλ κε παξάιιειε αχμεζε ησλ πνζνζηψλ απαζρφιεζεο ηνπο θνπφο ηεο παξνχζαο κειέηεο είλαη ε θξηηηθή επηζθφπεζε ηνπ ζεσξεηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ ελεξγφ γήξαλζε θαη ε δηεξεχλεζε ησλ πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο ζε επίπεδν Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη Διιάδαο. Η αλάιπζε ππνζηεξίδεηαη απφ ηελ θαηαγξαθή θαη παξάζεζε ησλ αλαγθαίσλ δεκνγξαθηθψλ δεδνκέλσλ. Βαζηθή ππφζεζε εξγαζίαο είλαη φηη ηα άηνκα ειηθίαο άλσ ησλ 55 εηψλ κπνξνχλ λα αλαδεηρηνχλ ζε κηα, πνιππφζεηε, νηθνλνκηθή, παξαγσγηθή θαη θνηλσληθή δχλακε κέζσ ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο. Η δχλακε ηνπο εδξάδεη ζηελ πνιπζήκαληε πξνζθνξά ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ελφςεη ησλ επεξρφκελσλ ζεκαληηθψλ ειιείςεσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, αιιά θαη σο έλα θνκκάηη ηεο ιχζεο ησλ έληνλσλ δεκνζηνλνκηθψλ πηέζεσλ πνπ ζα αληηκεησπίζνπλ ηα θξάηε. Αίηην θαη ησλ δχν πξνβιεκάησλ, ζηελ ιχζε ησλ νπνίνλ θαινχληαη λα ζπκβάινπλ σο «αλεξρφκελε» δχλακε νη κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδφκελνη, είλαη ε δεκνγξαθηθή γήξαλζε. Γηα ηελ εθπφλεζε ηεο εξγαζίαο ζπλδπάζζεθαλ νη αθφινπζεο κέζνδνη, ε επηζθφπεζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο, ε κειέηε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ θαη ε εκπεηξηθή θαη ζηαηηζηηθή αλάιπζε. ην πξψην θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ην δεκνγξαθηθφ πξφβιεκα ζην ζχγρξνλν πεξηβάιινλ αιιά θαη κε κειέηεο πξνβνιψλ ζην κέιινλ γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηελ Διιάδα. Αλαιχνληαη νη ηέζζεξηο βαζηθέο δεκνγξαθηθέο ηάζεηο πνπ νδεγνχλ ζηελ γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ, παξαζέηνληαη ζηαηηζηηθά ζηνηρεία θαη γίλεηαη Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 8

9 δηαγξακκαηηθή απεηθφληζε βαζηθψλ πιεζπζκηαθψλ δεηθηψλ. ηε ζπλέρεηα αλαιχνληαη νη ιφγνη πνπ θαζηζηνχλ ηελ δεκνγξαθηθή γήξαλζε απεηιή θαη ηελ αληηκεηψπηζε ηεο επηηαθηηθή. ην δεχηεξν θεθάιαην αλαιχεηαη ε έλλνηα θαη ε αλαγθαηφηεηα ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο θαη παξνπζηάδνληαη ιεπηνκεξψο νη επηά βαζηθέο πνιηηηθέο ελεξγνχο γήξαλζεο: αχμεζε ησλ νξίσλ ζπληαμηνδφηεζεο, ειαρηζηνπνίεζε πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο, ελεξγφο ζπληαμηνδφηεζε, πξνψζεζε κνξθψλ επέιηθηεο απαζρφιεζεο, πινπνίεζε ελεξγεηηθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο γηα ηελ ειηθηαθή νκάδα εηψλ, ελίζρπζε ηεο δηα βίνπ κάζεζεο θαη πνιηηηθέο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν. ηε ζπλέρεηα εληνπίδνληαη θαη αλαιχνληαη ηα βαζηθά πξνζθφκκαηα ζηελ επηηπρή πινπνίεζε ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο. ην ηξίην θεθάιαην εμεηάδεηαη ε δηακφξθσζε ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο γηα κία ελεξγφ γήξαλζε θαη ε εμέιημε ηεο έσο ζήκεξα. Η αλάιπζε μεθηλά κε ηελ απαζρφιεζε θαη ηελ αλεξγία ησλ αηφκσλ ειηθίαο 55+ ζηνλ επξσπατθφ ρψξν. Έπεηηα εμεηάδνληαη νη ζηνρεχζεηο θαη νη πξνηεξαηφηεηεο ηεο ΔΔ πνπ νδεγνχλ ζην λα αλαιάβεη δξάζε γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο. Η αλάιπζε ησλ πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο ηεο ΔΔ δηακνξθψλεηαη γχξσ απφ ηξείο άμνλεο πνιηηηθήο, ηελ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε θαη ηελ ηξαηεγηθή ηεο Ληζαβφλαο, ηηο επξσπατθέο πνιηηηθέο θαηεπζχλζεηο ηεο Έλσζεο πξνο ηα Κξάηε Μέιε γηα ηελ κεηαξξχζκηζε ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ ηνπο θαη ηελ επξσπατθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε. ην ηέηαξην θεθάιαην πεξηγξάθνληαη νη πνιηηηθέο ελεξγνχο γήξαλζεο ζηελ Διιάδα. Αξρηθά παξαηίζεληαη ζηαηηζηηθά θαη πνζνηηθά ζηνηρεία ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο εξγαζίαο ησλ αηφκσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο ζηελ Διιάδα. Έπεηηα, πεξηγξάθνληαη αλαιπηηθά νη πνιηηηθέο ελεξγνχο γήξαλζεο βαζηζκέλνη ζηε κειέηε ηνπ εζληθνχ λνκηθνχ πιαηζίνπ θαη βαζηθψλ εζληθψλ θεηκέλσλ φπσο ηα Δζληθά ρέδηα Γξάζεο, ην Δζληθφ Πξφγξακκα Μεηαξξπζκίζεσλ θαη ην Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο. Όπσο θαη ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην εμεηάδνπκε ηελ εζληθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ ειηθίαο άλσ ησλ 55 εηψλ ζηα πιαίζηα ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε θαη ηεο ηξαηεγηθήο ηεο Ληζαβφλαο, ηηο κεηαξξπζκίζεηο ηνπ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 9

10 ειιεληθνχ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη ηηο θξαηηθέο πνιηηηθέο έληαμεο θαη κε δηάθξηζεο ιφγσ ειηθίαο. ην ηειεπηαίν ηκήκα θαη αληί επηιφγνπ, κε βάζε ηελ πξνεγεζείζα αλάιπζε επηβεβαηψλεηαη ε ππφζεζε εξγαζίαο θαη αλαθέξνληαη θαηαιεθηηθά νξηζκέλεο ζπκπεξαζκαηηθέο επηζεκάλζεηο, θαζψο θαη παξαηεξήζεηο γεληθφηεξνπ ραξαθηήξα πνπ πξνθχπηνπλ. Δπίζεο, παξαηίζεληαη πξνηάζεηο αλαθνξηθά µε ηηο δηαδηθαζίεο πινπνίεζεο ησλ πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο. Γηα ιφγνπο θαιχηεξεο αλαγλσζηκφηεηαο θαη επηθνπξηθήο θάιπςεο νξηζκέλσλ δεηεκάησλ πνπ δελ κπνξνχλ λα ηχρνπλ εθηελέζηεξεο αλαθνξάο ζην πιαίζηα ηεο παξνχζαο αλάιπζεο επηζηξαηεχεηαη ε επξεία θαη ζπζηεκαηηθή ρξήζε ππνζεκεηψζεσλ, βηβιηνγξαθίαο αιιά θαη παξαξηεκάησλ πνπ απνζθνπνχλ ζηελ θαιή ξνή ηεο εξγαζίαο αιιά θαη λα εμαζθαιίζνπλ έλα ρξήζηκν εξγαιείν γηα πεξαηηέξσ πξνβιεκαηηζκφ θαη έξεπλα. Δπίζεο ε κειέηε ζπλνδεχεηαη απφ έλαλ πίλαθα ησλ αθξσλπκίσλ πνπ εκθαλίδνληαη ζην θείκελν. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 10

11 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1 ΓΗΜΟΓΡΑΦΙΚΗ ΓΗΡΑΝΗ Χο δεκνγξαθηθή γήξαλζε νξίδεηαη ε ζπλερήο αχμεζε ηεο αλαινγίαο ησλ ειηθησκέλσλ αηφκσλ ζην ζπλνιηθφ πιεζπζκφ. Καζίζηαηαη πξνθαλέο φηη ε ζπλερήο απηή αχμεζε ηεο αλαινγίαο ησλ ειηθησκέλσλ ζπκβαδίδεη µε ηε κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ παηδηψλ (0-14 εηψλ) θαη ελδερνκέλσο µε απηή ησλ ελδηάκεζσλ ειηθηψλ. Δπνκέλσο, ε γήξαλζε ζπληζηάηαη ζε δνκηθέο κεηαβνιέο ηνπ πιεζπζκνχ θαη φρη απιά σο αχμεζε ηνπ ζπλνιηθνχ πιήζνπο ησλ ειηθησκέλσλ θαζψο ε αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ειηθησκέλσλ κπνξεί λα νθείιεηαη ζηε ζπλνιηθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ή ζηελ παξάηαζε ηνπ κέζνπ φξνπ δσήο, φηαλ δειαδή δελ θαηαιήγεη ζηελ αχμεζε ηνπ εηδηθνχ βάξνπο ηνπο ζηνλ πιεζπζκφ. Η γήξαλζε ινηπφλ ζπλίζηαηαη ζε ρακειά επίπεδα γελλεηηθφηεηαο, ζηνλ ζρεηηθά πςειφ ξπζκφ αχμεζεο ησλ αηφκσλ ειηθίαο άλσ ησλ 60 εηψλ θαη κε παξάιιειε αχμεζε ησλ ππεξειίθσλ άλσ ησλ 80. Σν θαηλφκελν ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο αξρίδεη λα αλαδχεηαη ζηηο πεξηζζφηεξν αλεπηπγκέλεο ρψξεο, ήδε απφ ηηο αξρέο ηνπ 20νχ αηψλα, παξφια απηά, µφλν ζηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο 25εηίαο ην θαηλφκελν απηφ βξίζθεηαη ζην επίθεληξν ησλ ζπδεηήζεσλ θαη πξνβιεκαηηζκψλ. Οη θνηλσλίεο µαο ζπλεηδεηνπνηνχλ αξγά θαη πξννδεπηηθά ηελ «πνηνηηθή» αιιαγή, ηελ ηνκή πνπ ζπληζηά ην πέξαζκα απφ ηε βηνινγηθή γήξαλζε, αηνκηθφ θαηλφκελν, ζηε δεκνγξαθηθή γήξαλζε, ζπιινγηθφ θαηλφκελν. Η ζεκαζία, ζε φιεο ηηο θνηλσλίεο, ηδηαίηεξα δε ζηηο ζχγρξνλεο βηνκεραληθά αλεπηπγκέλεο ρψξεο, είλαη ζεκαληηθή ζε επίπεδν αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ γελεψλ, θαζψο ραξαθηεξίδεη ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηνπο ελεξγνχο θαη ζηνπο µε ελεξγνχο, αλάκεζα ζηνπο «εηζθέξνληεο» θαη ζηνπο «εηζπξάηηνληεο». Καηά ηηο επφκελεο δεθαεηίεο, φιεο νη ρψξεο ηεο ΔΔ ζα αληηκεησπίζνπλ απφηνκε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ ειηθησκέλσλ ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο θαη ζεκαληηθή κείσζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ λέσλ θαη ηνπ νηθνλνκηθά ελεξγνχ πιεζπζκνχ. Παξφιν πνπ ε καθξνδσία απνηειεί ζεκαληηθφ επίηεπγκα ησλ επξσπατθψλ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 11

12 θνηλσληψλ, ε γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ απνηειεί σζηφζν ζεκαληηθή πξφθιεζε γηα ηηο νηθνλνκίεο ηνπο θαη ηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο πξφλνηαο. Σν θαηλφκελν papy boom, φπσο νλνκάζηεθε ε ξαγδαία αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αηφκσλ άλσ ησλ 65 (απφ ηε γαιιηθή ιέμε papy ε νπνία ζεκαίλεη «παππνχο»), είλαη θπξίσο απνηέιεζκα ζεκαληηθψλ νηθνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ θαη ηαηξηθψλ επηηεπγκάησλ πνπ πξνζθέξνπλ ζηνπο αλζξψπνπο ηε δπλαηφηεηα λα δνπλ πνιιά ρξφληα κε άλεζε θαη αζθάιεηα, πξσηφγλσξε ζηελ ηζηνξία ηνπο. Αιιά, φπσο ππνγξακκίζηεθε απφ ηνπο αξρεγνχο θξαηψλ θαη θπβεξλήζεσλ ζηελ άηππε ζχλνδν θνξπθήο ηνπ Hampton Court ηνλ Οθηψβξην ην , είλαη επίζεο κηα απφ ηηο πην ζεκαληηθέο πξνθιήζεηο πνπ πξέπεη λα αληηκεησπίζεη ε Δπξσπατθή Έλσζε θαη ηα Κξάηε θαηά ηα πξνζερή έηε Η δεκνγξαθηθή γήξαλζε ζηελ Δπξωπαϊθή Έλωζε Απνηειεί αδηακθηζβήηεην γεγνλφο φηη ην πνζνζηφ ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία πνιηηψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (Δ.Δ.) ζην ζχλνιν ηνπ πιεζπζκνχ απμάλεηαη δηαξθψο. χκθσλα κε εθηηκήζεηο θαη πξνβνιέο δεκνγξαθηθψλ δεδνκέλσλ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, ην 2030 ζα ππάξρνπλ 110 εθαηνκκχξηα άηνκα ειηθίαο άλσ ησλ 65 εηψλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε ησλ 25 απφ 71 εθαηνκκχξηα ην 2000 θαη ν ελεξγφο πιεζπζκφο ζα βξίζθεηαη ζηα 280 εθαηνκκχξηα έλαληη 303 εθαηνκκπξίσλ ζήκεξα. Η γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ είλαη απνηέιεζκα ηεζζάξσλ δεκνγξαθηθψλ ηάζεσλ 2 πνπ αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο,: Σα πνζνζηά γνληκφηεηαο βξίζθνληαη ζήκεξα αξθεηά θάησ απφ ην επίπεδν πνπ απαηηείηαη γηα ηελ πιήξε αληηθαηάζηαζε ηνπ ζεκεξηλνχ πιεζπζκνχ. Ο κέζνο αξηζκφο ηέθλσλ αλά γπλαίθα είλαη ρακειφο (1,5 ηέθλα γηα ηελ ΔΔ ησλ 25), πνιχ θαηψηεξνο απφ ην δείθηε αληηθαηάζηαζεο (2,1) πνπ απαηηείηαη γηα λα ζηαζεξνπνηεζεί ην κέγεζνο ηνπ πιεζπζκνχ, ειιείςεη κεηαλαζηεπηηθψλ 1 EU Heads of States and Government Informal Meeting of Hampton Court, October Η έθηαζε θαη ν ξπζκφο ησλ νπνίσλ δηαθέξνπλ απφ ρψξα ζε ρψξα Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 12

13 εηζξνψλ. Γηα ηελ ΔΔ ησλ 25 πξνβιέπεηαη έσο ην 2030 κηθξή αιιά ζηαζεξή κείσζε ηνπ δείθηε αληηθαηάζηαζεο. Οξηζκέλνη δεκνγξάθνη έρνπλ δηαηππψζεη ηελ ππφζεζε φηη αλ ν δείθηεο γνληκφηεηαο πέζεη ζε πνιχ ρακειφ επίπεδν, ε θαηάζηαζε ελδέρεηαη λα είλαη κε αλαζηξέςηκε 3. Η πηψζε ηεο γνληκφηεηαο ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ (baby-bust) ζε ζπλδπαζκφ κε ηε κεηαπνιεκηθή έθξεμε ησλ γελλήζεσλ (baby-boom) ζηελ Δπξψπε πξνθαιεί ζήκεξα ηε δξακαηηθή αχμεζε ηεο ειηθηαθήο θαηεγνξίαο ησλ αηφκσλ εηψλ. Η ζηαδηαθή ζπληαμηνδφηεζε ησλ «baby-boomers» ζα νδεγήζεη ζε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ ησλ ειηθησκέλσλ, νη νπνίνη πξέπεη λα ππνζηεξίδνληαη νηθνλνκηθά απφ έλα κεηνχκελν αξηζκφ νηθνλνκηθά ελεξγψλ αηφκσλ. Αχμεζε ηνπ πξνζδφθηκνπ δσήο θαηά 8 έηε απφ ην 1960, ην νπνίν αλακέλεηαη λα απμεζεί θαηά 5 αθφκε έηε -ή θαη πεξηζζφηεξα- έσο ην Σν πςειφηεξν πξνζδφθηκν δσήο νθείιεηαη ζηα πςειφηεξα πξφηππα δηαβίσζεο, ζηελ ηαηξηθή πξφνδν θαη ηηο επαλαζηαηηθέο ηαηξηθέο ζεξαπείεο. Η ηάζε απηή πξφθεηηαη λα ζπλερηζηεί θαζψο ε ηαηξηθή πξφνδνο δελ δείρλεη ζεκεία επηβξάδπλζεο. Η εμέιημε απηή ζα νδεγήζεη ζε ζεακαηηθή αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ ππεξειίθσλ, δειαδή αηφκσλ πνπ θηάλνπλ ζηηο ειηθίεο ησλ 80 θαη 90 εηψλ, κε ζπλέπεηα πνιιά απφ ηα άηνκα απηά λα είλαη ζπληαμηνχρνη επί πνιιέο δεθαεηίεο θαη ζα θηάλνπλ ζε ειηθίεο ζηηο νπνίεο νη αλάγθεο γηα ηαηξηθή θξνληίδα ζα είλαη απμεκέλεο. ηελ Δπξψπε νη θαζαξέο κεηαλαζηεπηηθέο εηζξνέο απφ ηξίηεο ρψξεο είλαη ζεκαληηθέο. χκθσλα κε έλα ζπληεξεηηθφ βαζηθφ ζελάξην, ε Δurostat πξνβιέπεη φηη πεξίπνπ 58 εθαηνκκχξηα άηνκα ζα κεηαλαζηεχζνπλ ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε έσο ην Καζψο ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ αηφκσλ απηψλ είλαη ζε εξγάζηκε ειηθία, πξνβιέπεηαη φηη νη κεηαλάζηεο ζα αλαλεψζνπλ ηνλ νηθνλνκηθά ελεξγφ πιεζπζκφ. Χζηφζν, νη πιένλ καθξνπξφζεζκεο ζπλέπεηεο παξακέλνπλ αβέβαηεο, δηφηη εμαξηψληαη απφ ηνλ ιηγφηεξν ή πεξηζζφηεξν πεξηνξηζηηθφ ραξαθηήξα ησλ πνιηηηθψλ πνπ αθνξνχλ ηελ νηθνγελεηαθή επαλέλσζε θαη απφ ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ κεηαλαζηψλ φζνλ αθνξά ηε γελλεηηθφηεηα. 3 Skirbekk, Lutz, Testa, The low fertility trap hypothesis: forces that may lead to further postponement and fewer births in Europe, Vienna Institute of Demography Research, paper Νo 4, 2005 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 13

14 Πίλαθαο 1: Πιεζπζκηαθή αιιαγή ΔΔ27 1 Ιαλνπαξίνπ Ιαλνπαξίνπ 2060 Πεγή: Eurostat, EUROPOP 2008, convergence scenario χκθσλα κε ηνλ Πίλαθα 1 ν πιεζπζκφο ησλ 27 Κξαηψλ Μειψλ ηεο ΔΔ κεηαμχ ησλ εηψλ ζα απμεζεί ιφγσ ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξνψλ πνπ ζα δερζεί ε ΔΔ θαη φρη απφ ηε θπζηθή αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ. Απφ 495,39 εθαη. άηνκα ην 2010 ε θπζηθή αιιαγή ηνπ πιεζπζκνχ (γελλήζεηο κείνλ ζάλαηνη) ζα είλαη -47,9 εθαη. ην 2060 ελψ ε θαζαξή κεηαλάζηεπζε ππνινγίδεηαη ζε 58,22 εθαη. Δλ ηνχηνηο, ε κεηαλάζηεπζε κπνξεί λα αληηζηαζκίζεη κφλν ελ κέξεη ηηο ζπλέπεηεο πνπ ζα έρνπλ ζηελ ειηθηαθή θαηαλνκή ηνπ επξσπατθνχ πιεζπζκνχ ε ρακειή γνληκφηεηα θαη ε επηκήθπλζε ηνπ πξνζδφθηκνπ επηβίσζεο. Δπαθφινπζν ησλ ηεζζάξσλ απηψλ δεκνγξαθηθψλ ηάζεσλ ζα είλαη ε ζηαδηαθή κείσζε ηνπ ξπζκνχ αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζηηο ρψξεο ηεο Δπξψπεο (βιέπε Γηάγξακκα 1), κε πξννπηηθή ζην βάζνο ηνπ ρξφλνπ λα γίλεη αξλεηηθφο, ελψ παξάιιεια ζα γεξάζθεη. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 14

15 Γηάγξακκα 1: Πξνβνιή ηνπ ξπζκνχ ηεο πιεζπζκηαθήο αιιαγήο ζην ρξνληθφ δηάζηεκα (φπνπ 2008=100) ζηελ ΔΔ27 Πεγή: Eurostat, EUROPOP 2008, convergence scenario Αλά Κξάηνο Μέινο ηεο ΔΔ ε πιεζπζκηαθή αιιαγή απεηθνλίδεηαη ζην αθφινπζν Γηάγξακκα 2. Γηάγξακκα 2: Πξνβνιή ηεο πιεζπζκηαθήο αιιαγήο ζην ρξνληθφ δηάζηεκα (φπνπ 2008=100) γηα ηα Κξάηε Μέιε ηεο ΔΔ, ηελ Ννξβεγία θαη ηελ Διβεηία Πεγή: Eurostat, EUROPOP 2008, convergence scenario Παξαηεξνχκε φηη ε Βνπιγαξία θαη ε Ληζνπαλία ζα παξνπζηάζνπλ κηα ζεκαληηθή κείσζε ηνπο πιεζπζκνχ ηνπο ε νπνία ζα θπκαίλεηαη θνληά ζην -30% ελψ ε Κχπξνο ζα παξνπζηάζεη ηελ κεγαιχηεξε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο γχξσ ζην 65% κε Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 15

16 ζεκαληηθή δηαθνξά απφ ηελ δεχηεξε. Η Διιάδα ζα παξνπζηάζεη κία κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο, ηεο ηάμεο ηνπ 1%. Η κέζε ειηθία ηνπ επξσπατθνχ πιεζπζκνχ αλακέλεηαη λα απμεζεί απφ ηα 39 ρξφληα ην 2004 ζηα 49 ην Απηέο νη δεκνγξαθηθέο αιιαγέο ελδέρεηαη, ζχκθσλα κε ηηο εθηηκήζεηο ηεο Δπηηξνπήο, λα ηξνπνπνηήζνπλ ζε βάζνο ηε δνκή ηνπ πιεζπζκνχ θαη ηελ ππξακίδα ησλ ειηθηψλ (βι. ζει. 90). Ο αξηζκφο ησλ λέσλ ειηθίαο 0-14 εηψλ ζα κεησζεί απφ ηα 100 εθαηνκκχξηα ζηα 66 εθαηνκκχξηα ην 2060, ν πιεζπζκφο ζε ειηθία εξγαζίαο θηάλεη ζην απνθνξχθσκά ηνπ, ζηα 331 εθαηνκκχξηα, ηε ρξνληά πνπ δηαλχνπκε (2010) θαη ελ ζπλερεία ζα κεηψλεηαη βαζκηαία πεξί ηα 268 εθαηνκκχξηα ην 2060, ελψ ην πξνζδφθηκν επηβίσζεο ζα απμεζεί θαηά έμη έηε γηα ηνπο άλδξεο θαη πέληε έηε γηα ηηο γπλαίθεο κεηαμχ 2004 θαη Σν πνζνζηφ ησλ ειηθησκέλσλ αηφκσλ πνπ ζα ππεξβαίλνπλ ηα 80 έηε ζα απμεζεί απφ ην 4,1 % ην 2005 ζην 11,4 % ην 2060, εθηηκψληαο φηη ν επξσπατθφο κέζνο φξνο ηνπ ιόγνπ εμάξηεζεο ηωλ ειηθηωκέλωλ αηόκωλ = αξηζκφο αηφκσλ ειηθίαο άλσ ησλ 65 εηψλ / αξηζκφο ησλ αηφκσλ απφ 14 έσο 65 εηψλ ζα απμεζεί απφ 27 % ην 2010 ζε 53 % ην 2060 (βι Γηάγξακκα 1), γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ζηελ ΔΔ ζε θάζε πνιίηε ειηθίαο 65 εηψλ θαη άλσ ζα αληηζηνηρνχλ κφλν δχν νηθνλνκηθψο ελεξγά άηνκα έλαληη ηεζζάξσλ ζήκεξα. Δθηηκψληαο, παξάιιεια, φηη ζε νηθνλνκηθφ επίπεδν, ε αιιαγή πνπ αθνξά ζηνλ ιόγν εμάξηεζεο = αξηζκφο νηθνλνκηθά αλελεξγνχ πιεζπζκνχ, φπσο ζπληαμηνχρνη, αλήιηθνη θαη λένη ζην ζηάδην ηεο εθπαίδεπζεο, παηδηά / αξηζκφο ηνπ νηθνλνκηθά ελεξγνχ πιεζπζκνχ πνπ βξίζθεηαη ζε ειηθία εξγαζίαο (15-64 εηψλ) είλαη πνιχ ζεκαληηθφηεξνο απφ ηνλ ιφγν εμάξηεζεο ησλ ειηθησκέλσλ γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ θφζηνπο πνπ ζπλεπάγεηαη γηα ηελ θνηλσλία ν αλελεξγφο πιεζπζκφο ηεο, νη δεκνγξαθηθέο κεηαβνιέο ζα έρνπλ ζνβαξφ αληίθηππν ζηηο δεκφζηεο δαπάλεο, νη νπνίεο αλακέλεηαη λα απμεζνχλ θαηά 10 % κεηαμχ 2000 θαη 2050 θαζψο ν αξηζκφο ησλ αηφκσλ 15 έσο 64 εηψλ ζα κεησζεί θαηά 49 εθαηνκκχξηα άηνκα έσο ην Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 16

17 Γηάγξακκα 3: Ηιηθηαθνί δείθηεο εμάξηεζεο ηεο ΔΔ 27 γηα ηα έηε Πεγή: Eurostat, EUROPOP 2008, convergence scenario Η γήξαλζε ζηελ ΔΔ πξέπεη λα εμεηαζηεί ζην πιαίζην ηεο ζπλνιηθήο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζε παγθφζκην επίπεδν. Σν φξην δσήο πνηθίιεη απφ ηηο αξρέο ηεο ηζηνξηθήο πεξηφδνπ κέρξη ζήκεξα. Η βηνινγηθή επαλάζηαζε πνπ επήιζε ηα ηειεπηαία έηε, ιφγν ηεο βειηίσζεο ηεο πνηφηεηαο δσήο πνπ γλσξίδεη ε αλζξσπφηεηα ζήκεξα επέηξεςε µηα ζεκαληηθή αχμεζε ζην πξνζδφθηκν δσήο, ην νπνίν ζηηο πην αλεπηπγκέλεο ρψξεο ηνπ πιαλήηε, ππεξβαίλεη ηα 75 ρξφληα γηα ηνπο άληξεο θαη ηα 80 γηα ηηο γπλαίθεο. Η αχμεζε απηή, φζν ε γελλεηηθφηεηα παξέκελε πςειή, νδήγεζε ζε µηα πξσηφγλσξε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ πνπ αξρίδεη γηα ηηο επξσπατθέο ρψξεο ηνλ 19 νπ αηψλα θαη γηα ηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο ρψξεο ζηα κέζα ηνπ 20 νπ αηψλα. Μεηά ηελ δξακαηηθή αχμεζε ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ απφ 2 δηζεθαηνκκχξηα άηνκα ην 1950 ζε 6,5 δηζεθαηνκκχξηα ζήκεξα, κέζα δειαδή ζε πελήληα κφλν ρξφληα, ε βαζηθή πξνβνιή ηνπ ΟΗΔ πξνβιέπεη ζπλέρηζε ηεο ηάζεο απηήο, αιιά κε βξαδχηεξν ξπζκφ. Δθηηκά φηη έσο ην 2050 ν πιεζπζκφο ζα έρεη θηάζεη ζηα 9,1 δηζεθαηνκκχξηα. Πεξίπνπ ην 95% ηεο παγθφζκηαο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζα ζεκεησζεί ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, ελψ ν πιεζπζκφο ησλ 50 ιηγφηεξν αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ ζα δηπιαζηαζηεί. Η κεγαιχηεξε αχμεζε ζα ζεκεησζεί ζηελ Αθξηθή. Καηά ζπλέπεηα, ην πνζνζηφ ησλ 27 θξαηψλ κειψλ ηεο ΔΔ ζηνλ παγθφζκην πιεζπζκφ ζα κεησζεί. Αιιά ε Δπξψπε δελ είλαη ε κφλε πνπ γεξλά. εκαληηθέο απμήζεηο ησλ πνζνζηψλ εμάξηεζεο ζα ζεκεησζνχλ έσο ην 2060 θαη ζηηο αλαδπφκελεο Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 17

18 νηθνλνκίεο φπσο ε Κίλα θαη ε Ιλδία. ην δηεζλέο ζπλέδξην ηνπ Κατξνπ ην 1994 ππνγξακκίζζεθε κελ ε επείγνπζα αλάγθε αλαζηνιήο ηεο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ, φκσο αγλνήζεθε παληειψο ε ζνβαξή ππνγελλεηηθφηεηα θαη ε ζηαζεξή γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Δπξψπεο, εηδηθά ηεο Διιάδαο, ηεο Ιηαιίαο θαη ηεο Ιζπαλίαο. Δηδηθφηεξα, ην Πξφγξακκα Γξάζεο ηνπ πλεδξίνπ επηθεληξψζεθε ζηνλ νηθνγελεηαθφ πξνγξακκαηηζκφ γηα κείσζε ησλ γελλήζεσλ, ελψ παξαβιέθζεθε ε αχμεζε ηνπο ζε ρψξεο φπνπ θαζίζηαληαη αλαγθαίεο γηα ηελ δηαηήξεζε ηνπ πιεζπζκνχ. Γηάγξακκα 4: Σν εηδηθφ βάξνο ηνπ πιεζπζκνχ ζηηο κεγάιεο πεξηνρέο ηεο Γεο ηα έηε Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 18

19 Πεγή: Ηλσκέλα Έζλε, 2003 Με βάζε ινηπφλ ηα ζηνηρεία ηνπ Γηαγξάκκαηνο 4, ν πιεζπζκφο ηεο Δπξψπεο απφ 21,73% ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ ην 1950, κεηψζεθε ζην 11, 99% ην 2000, θαη αλακέλεηαη ην 2050 λα απνηειεί κφλν ην 7,09 % ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ. Παξάιιεια, ν πιεζπζκφο ηεο Αθξηθήο σο πνζνζηφ ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ ζα ππεξδηπιαζηαζηεί κέζα ζε έλαλ αηψλα ( ), απφ 8,78% ζε 20,22% Η Γεκνγξαθηθή αιιαγή ηνπ Διιεληθνύ πιεζπζκνύ Η Διιάδα είλαη απφ ηηο ρψξεο νη νπνίεο απεηινχληαη απφ κία κεγάιεο έθηαζεο δεκνγξαθηθή γήξαλζε, µε ζπλεπαθφινπζν ηελ ηαρχηαηε ζπξξίθλσζε ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ θαη ηελ παξάιιειε γήξαλζή ηνπ µε απξνζδφθεηεο ζπλέπεηεο νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη εζληθέο. Σα δεδνκέλα αθνξνχλ θπξίσο ηελ αξλεηηθή εμέιημε ηεο πνξείαο ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ γελλήζεσλ, ηελ κείσζε ησλ δεηθηψλ γνληκφηεηαο θαη ηηο πξνβιέςεηο γηα ην κειινληηθφ κέγεζνο ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ ην Καηά ηελ ΔΤΔ κείσζε θαηά 330 ρηι άηνκα, θαηά 550 ρηι. ζχκθσλα µε ηε Eurostat θαη θαηά 400 ρηι. ζχκθσλα µε ηελ Γηεχζπλζε Πιεζπζκνχ ηνπ ΟΗΔ (βάζεη πάληνηε ησλ ζελαξίσλ πξνβνιψλ ησλ πξναλαθεξζέλησλ θνξέσλ). Η ηαρχηαηε γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Διιάδαο κεηά ην 1981 νθείιεηαη βαζηθά ζε ηξείο παξάγνληεο 4 : α) ζηελ πηψζε ηεο γελλεηηθφηεηαο ζηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 4 Κνηδακάλεο, Β., «Οη δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο ζηελ ΔΔ15 θαη ζηελ Διιάδα ( ), Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 19

20 1980 θαη ζηε ζηαζεξνπνίεζή ηεο, ζηε ζπλέρεηα, ζε ρακειά επίπεδα, β) ζηε ζπλερηδφκελε αχμεζε ηνπ κέζνπ φξνπ δσήο ησλ ειηθησκέλσλ αηφκσλ (65 εηψλ θαη άλσ) θαη γ) ε Διιάδα, κέρξη θαη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 είρε ηα πςειφηεξα πνζνζηά βξεθηθήο ζλεζηκφηεηαο αλάκεζα ζηηο 15 ρψξεο -µέιε. Η ζχγθιηζε ζηνλ ηνκέα απηφ είλαη εληππσζηαθή, θαζψο, ζήκεξα, δελ ππάξρνπλ πιένλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηελ Διιάδα θαη ηηο ππφινηπεο επξσπατθέο ρψξεο. Ο ζπλνιηθφο πιεζπζκφο ηεο ρψξαο µαο απμάλεηαη δηαξθψο ζε φιε ηελ κεηαπνιεκηθή πεξίνδν, απφ 7,6 εθαηνκκχξηα ην 1951 ζε 10,9 ζηελ ηειεπηαία απνγξαθή (2001) θαη ζε 11,1 ην Η πνζνζηηαία αχμεζή ηνπ είλαη απφ ηηο πςειφηεξεο ζηηο ρψξεο-µέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ησλ 15 5 θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο εμεηαδφκελεο πεξηφδνπ, θαη γηα πξψηε θνξά ζηελ ζχγρξνλε ηζηνξία µαο δελ νθείιεηαη ζηελ πξνζάξηεζε λέσλ εδαθψλ θαη πιεζπζκψλ αιιά είλαη ην απνηέιεζκα ησλ ηξηψλ βαζηθψλ ζπληειεζηψλ αλαλέσζεο ηνπ πιεζπζκνχ, δειαδή ησλ γελλήζεσλ, ησλ ζαλάησλ θαη ησλ κεηαλαζηεχζεσλ (εηζφδσλ θαη εμφδσλ), φπσο είδακε θαη παξαπάλσ. ηελ πεξίνδν φκσο απηή, ην εηδηθφ βάξνο ηνπ θπζηθνχ ηζνδπγίνπ πεξηνξίδεηαη πξννδεπηηθά ιφγσ ησλ έληνλσλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξεπκάησλ: νη γελλήζεηο ππεξθαιχπηνπλ ηνπο ζαλάηνπο ζηηο ηξεηο πξψηεο κεηαπνιεκηθέο δεθαεηίεο, ζπξξηθλψλνληαη ζηε ζπλέρεηα θαη ζηαζεξνπνηνχληαη ηελ εμαεηία (ηειεπηαία ζηνηρεία) γχξσ ζηηο εηεζίσο 6 ελψ αληηζέησο νη ζάλαηνη βαίλνπλ απμαλφκελνη, εμ αηηίαο ηεο πξννδεπηηθήο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ µαο. Σν απνηέιεζκα ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο απηήο πνξείαο ηεο γελλεηηθφηεηαο θαη ηεο ζλεζηκφηεηαο είλαη νξαηφ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο 7, θαζψο ε φπνηα αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ κεηά ην 1980 ειάρηζηα πιένλ νθείιεηαη ζην ηζνδχγην γελλήζεηο ζάλαηνη (κε βάζε ΔΤΔ) 8. ζπγθιίλνπζεο ή απνθιίλνπζεο πνξείεο;» ζζ , ζην: Κνηδακάλεο, Β., (επηκ.), Η δεκνγξαθηθή πξόθιεζε, γεγνλόηα θαη δηαθπβεύκαηα, Βφινο, ΔΓΚΑ, Παλεπηζηεκηαθέο Δθδφζεηο Θεζζαιίαο, 2009, ζει Οπ 4, ζει Κνηδαµάλεο, Β., νθηαλνπνχινπ, Κ, «Η ζπκβνιή ησλ αιινδαπψλ ζηε γελλεηηθφηεηα θαη ηε γνληκφηεηα ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Διιάδαο», Γεκνγξαθηθά Νέα, Σεχρνο 1, Ο.π. 4, ζζ , Κνηδακάλεο, Β., «Οη πξνβιεκαηηζκνί γηα ηελ πνξεία ηεο γελλεηηθφηεηαο θαη ηεο γνληκφηεηαο ζηελ Διιάδα, ιφγνο θαη αληίινγνο», ζει Σα κεηαλαζηεπηηθά ηζνδχγηα δηαδξακαηίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο πεληεθνληαεηίαο: απφ αξλεηηθά ζηηο δχν πξψηεο κεηαπνιεκηθέο δεθαεηίεο, εμ αηηίαο ησλ ζεκαληηθψλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξεπκάησλ, πξνο ηηο ππεξαηιαληηθέο ρψξεο, (ΗΠΑ, Καλαδάο, Απζηξαιία) αξρηθά θαη πξνο ηελ δπηηθή Δπξψπε κεηέπεηηα, κεηαηξέπνληαη ζηε ζπλέρεηα ζε ζεηηθά κέζσ ηεο παιηλλφζηεζεο ησλ ειιήλσλ κεηαλαζηψλ θαηά ηελ δεθαεηία ηνπ 80 θαη ηελ κεηέπεηηα καδηθή εηζξνή νηθνλνκηθψλ κεηαλαζηψλ θαη ηελ επηζηξνθή νκνγελψλ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 20

21 Ο πιεζπζκφο ηεο Διιάδαο είλαη 10,7 εθαηνκκχξηα, κε ξπζκφ αχμεζεο 0,13 θαη ν δείθηεο γνληκφηεηαο είλαη 1,37 παηδηά αλά γπλαίθα. Οη γελλήζεηο είλαη 9,45 αλά 1000 άηνκα ελψ ν δείθηεο ζλεζηκφηεηαο 10,51 ζάλαηνη αλά 1000 άηνκα. Ο δείθηεο θαζαξήο κεηαλάζηεπζεο είλαη 2,33 κεηαλάζηεο αλά 1000 άηνκα ηνπ πιεζπζκνχ. Σν Διιεληθφ εξγαηηθφ δπλακηθφ είλαη άηνκα. ηνλ αθφινπζν Πίλαθα παξνπζηάδνληαη ειηθηαθά ζηνηρεία ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Διιάδαο θαη ην επίπεδν πγείαο. Πίλαθαο 2: Ηιηθηαθά ζηνηρεία θαη επίπεδν πγείαο ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ Ηιηθηαθή δνκή: 0-14 εηψλ 14.30% εηψλ 66.60% 65 εηψλ θαη άλσ 19.20% Μέζε ειηθία: χλνιν έηε Άλδξεο έηε Γπλαίθεο έηε Δπίπεδν πγείαο: Νενγληθή ζλεζηκφηεηα Πξνζδφθηκν δσήο θαηά ηε γέλλεζε - ζπλνιηθφ Πξνζδφθηκν δσήο θαηά ηε γέλλεζε άλδξεο Πξνζδφθηκν δσήο θαηά ηε γέλλεζε - γπλαίθεο 5.16 ζάλαηνη/1,000 γελλήζεηο Έηε Έηε Έηε Πεγή: Eurostat, 2008 Η Διιάδα ζπγθεληξψλεη κφιηο ην 2,8% ηνπ πιεζπζκνχ ηεο EE15 9 θαη ζπγθαηαιέγεηαη ζηελ νκάδα ησλ πέληε "κεζαίσλ" πιεζπζκηαθά ρσξψλ (µε πιεζπζκφ 8 12 εθαηνκκχξηα). Η γελλεηηθφηεηα αθνινπζεί ζηελ Διιάδα θζίλνπζα πνξεία, φπσο θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο επξσπατθέο ρψξεο. Η ηαπηφρξνλε πηψζε ηεο γελλεηηθφηεηαο θαη ηεο 9 Eurostat European Commission, Ageing characterises the demographic perspectives of the European societies, Statistics in focus, Population and social conditions, Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 21

22 ζλεζηκφηεηαο νδεγνχλ αλαπφθεπθηα ζηελ πξννδεπηηθή γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ, µε απνηέιεζκα ην πνζνζηφ ησλ 65 εηψλ θαη άλσ λα αλέιζεη ζην 18,6 % ην 2008 φπσο θαίλεηαη ζηνλ αθφινπζν Πίλαθα 3, έλαληη ηνπ 7% ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ Σν 17,6% ηνπ πιεζπζκνχ ηεο Έλσζεο ην 2007 ππεξβαίλεη ηα 65 έηε, ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ζηα θξάηε κέιε θπκαίλεηαη απφ 10,9% (Ιξιαλδία) έσο 19,9% (Ιηαιία). Η Διιάδα, µε ην 18,6% ηνπ πιεζπζκνχ ηεο άλσ ησλ 65 εηψλ, βξίζθεηαη ζαθψο άλσ ηνπ κέζνπ φξνπ ζηελ ηξίηε ζέζε κεηά ηελ Ιηαιία θαη ηε Γεξκαλία. Πίλαθαο 3: Καηαλνκή ηνπ πιεζπζκνχ σο % θαηά κεγάιεο ειηθηαθέο νκάδεο ζηελ ΔΔ ησλ 15 θαη ηα Κξάηε Μέιε ηεο ην 2008 Πεγή: Eurostat Οθείινπκε, φκσο, ηαπηφρξνλα λα επηζεκάλνπκε φηη νη ξπζκνί γήξαλζεο ζηε ρψξα µαο ζα επηβξαδπλζνχλ ειαθξψο κέρξη ην , ν δε πιεζπζκφο µαο, πηζαλφηαηα, ζα έρεη "ζηαζεξνπνηεκέλε" θαηά ην µάιινλ ή ήηηνλ δνκή µε 12-13% λένπο θάησ ησλ 15 εηψλ θαη 25% ππεξήιηθεο άλσ ησλ 65 εηψλ. Έηζη, ε Διιάδα δελ αλακέλεηαη ζηα ηέιε ηεο δεχηεξεο δεθαεηίαο ηνπ αηψλα µαο λα ζπγθαηαιέγεηαη αλάκεζα ζηηο πιένλ γεξαζκέλεο ρψξεο-µέιε ηεο ΔΔ ησλ 15, θαζψο ζε αξθεηέο εμ απηψλ ε πηζαλφηαηε ζηαζεξνπνίεζε ηεο γνληκφηεηαο ζηα ζεκεξηλά ρακειά επίπεδα ζα ζπκβαδίζεη µε ηελ είζνδν, κεηά ην 2015 ζηηο ειηθηαθέο νκάδεο 65+, ησλ πνιππιεζέζηαησλ γελεψλ ηνπ baby-boom, είζνδν πνπ αλαπφθεπθηα ζα επηηαρχλεη θαη ηε γήξαλζή ηνπο. 10 Ο.π. 4, ζει. 72 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 22

23 Πίλαθαο 4: Πξνζδφθηκν δσήο ησλ Κξαηψλ Μειψλ ηεο ΔΔ ην 2060 Πεγή: Eurostat, EUROPOP 2008 Λακβάλνληαο ππφςε ηα αλσηέξσ, απαηζηφδνμα ζα ιέγακε, ζηαηηζηηθά ζελάξηα (κειινληηθέο πξνβνιέο) αλαγλσξίδνπκε πσο κηα θνηλσλία πνπ ηνπνζεηεί ηα άηνκα ειηθίαο 55+ ζην θέληξν ησλ πνιηηηθψλ ηεο, απνηειεί πξνυπφζεζε γηα ηελ κίθξν θαη καθξννηθνλνκηθή επηβίσζε ησλ Κξαηψλ. Τπνγξακκίδνπκε πσο ζε θακία πεξίπησζε ε παξάηαζε ηνπ πξνζδφθηκνπ επηβίσζεο δελ πξέπεη λα εηδσζεί σο αξλεηηθφ ζηνηρείν άιια σο επίηεπγκα θαη σο ηέηνην πξέπεη λα αληηκεησπίδεηαη. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 23

24 1.3. Η δεκνγξαθηθή γήξαλζε ωο απεηιή Ο ζρεηηθά πςειφο ξπζκφ αχμεζεο ησλ αηφκσλ ειηθίαο άλσ ησλ 64 εηψλ, νη πξαθηηθέο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο, ε αλεξγία ησλ αηφκσλ 55 θαη άλσ θαη ε παξάιιειε κείσζε ηνπ αξηζκνχ ησλ αηφκσλ πνπ εηζέξρνληαη ζηελ αγνξά εξγαζίαο, απνηεινχλ θνηλά ζηνηρεία ηεο πιεηνςεθίαο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο ΔΔ. Αλ δελ αιιάμνπλ ηα δεδνκέλα σο πξνο ηελ απαζρφιεζε ησλ ειηθησκέλσλ, απηφ ζπλεπάγεηαη κείσζε ηνπ δπλεηηθνχ ξπζκνχ αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκίαο. Η πηψζε ζε πνιχ ρακειά επίπεδα ηνπ ιφγνπ εξγαδνκέλσλ/ζπληαμηνχρσλ έρεη εμαηξεηηθά δπζκελή απνηέιεζκα ζηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα ηχπνπ Bismarck, φπνπ νη ζπληάμεηο ηεο θάζε πεξηφδνπ πιεξψλνληαη απφ ηνπο εξγαδφκελνπο ηεο ίδηαο πεξηφδνπ (pay as you go) 11. Άκεζε ζπλέπεηα απηήο ηεο ζεκαληηθήο αχμεζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ ζπληαμηνχρσλ ζε ζρέζε κε ηνλ αξηζκφ εξγαδνκέλσλ είλαη ε δεκηνπξγία κεγάισλ πηέζεσλ ζηα δεκνζηνλνκηθά κεγέζε ηεο θάζε ρψξαο, ιφγσ ηεο αχμεζεο ησλ ζπληάμεσλ σο πνζνζηφ ηνπ ΑΔΠ, κε ζεκαληηθέο επηπηψζεηο θαη ζηελ αλάπηπμε. Σν πξφβιεκα ζηελ αγνξά εξγαζίαο εδξάδεη ζηελ κείσζε ηνπ αξηζκνχ ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ ιφγσ ηεο ζηαδηαθήο αχμεζεο ηνπ αξηζκνχ ησλ απνρσξνχλησλ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηεο ηαπηφρξνλεο κείσζεο ηνπ αξηζκφ ησλ εηζεξρνκέλσλ. Απφ ηνλ ζπλνιηθφ ελεξγφ πιεζπζκφ, ζην δηάζηεκα απφ ην 2005 έσο ην 2030, αλακέλεηαη λα απνρσξήζνπλ 20,8 εθαηνκκχξηα άηνκα θαη λα εηζέιζνπλ 19,6 εθαηνκκχξηα 12. Η δηαθνξά ινηπφλ ζα θζάζεη λα είλαη κεγαιχηεξε ηνπ ελφο εθαηνκκπξίνπ εξγαδνκέλσλ εηεζίσο. νδεγψληαο ζε θαηαζηάζεηο φπνπ νη εξγνδφηεο ζα αληηκεησπίδνπλ ζεκαληηθέο ειιείςεηο ζηελ πξνζθνξά εξγαζίαο, ηδηαίηεξα ζε πξνζσπηθφ κε εμεηδηθεπκέλεο γλψζεηο, ελψ παξάιιεια νη κεγαιχηεξνη ζε ειηθία ζα απνεηδηθεχνληαη Οη απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο αγνξάο εξγαζίαο είλαη ηδηαίηεξα απμεκέλεο ζε γλψζεηο θαη επαγγεικαηηθά πξνζφληα 13 αθνινπζψληαο ηηο απαηηήζεηο ηνπ θαηαλαισηηθνχ 11 Bohn, H., Social Security and Demographic Uncertainty: The Risk-Sharing Properties of Alternative Policies, p , in: John Y. Campbell, J., Feldstein, M., (editors), Risk Aspects of Investment-Based Social Security Reform, University of Chicago Press, January 2001, p Πξάζηλε Βίβινο «Μπξνζηά ζηηο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο, µία λέα αιιειεγγχε κεηαμχ γελεψλ», COM(2005) 94 ηειηθφ, Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Βξπμέιιεο, , ζει Γεληθή Γξακκαηεία Γηαρείξηζεο Κνηλνηηθψλ θαη Άιισλ Πφξσλ, «Κείκελν ζέζεσλ ζην πιαίζην ηεο δηαβνχιεπζεο γηα ηελ θαηάξηηζε ηνπ Πξνγξάκκαηνο γηα ηελ Αλάπηπμε ηνπ Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ», ΤΠΔΡΚΑ, , Αζήλα, ζει.3 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 24

25 θνηλνχ γηα αληαγσληζηηθά πξντφληα θαη ππεξεζίεο. Η πςειή ηερλνινγία απαηηεί εξγαδφκελνπο κε πνιιέο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο, νη νπνίεο πξέπεη λα επηθαηξνπνηνχληαη δηαξθψο. Η γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ ζα έρεη επίζεο σο απνηέιεζκα ηε ξαγδαία επηδείλσζε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ ειιεηκκάησλ θαη ηε δξακαηηθή αχμεζε ηνπ ρξένπο ηεο γεληθήο θπβέξλεζεο σο % ηνπ ΑΔΠ 14. εκεηψλεηαη φηη ε επηδείλσζε ηεο δεκνζηνλνκηθήο θαηάζηαζεο ησλ ρσξψλ εληείλεηαη πεξηζζφηεξν απφ ηε κείσζε ηνπ ξπζκνχ αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκίαο ε νπνία πξνθχπηεη ιφγσ ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ. ηελ Έθζεζε 15 ηεο Οκάδαο Δξγαζίαο µε επηθεθαιή ηνλ Wim Kok, ππνγξακκίδεηαη ε ζεκαζία ηεο δεκνγξαθηθήο πξφθιεζεο γηα ηε ηξαηεγηθή ηεο Ληζαβφλαο, ζπγθεθξηκέλα αλαθέξεη πσο ε γήξαλζε κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κείσζε ηεο εηήζηαο «δπλεηηθήο αχμεζεο» ηνπ ΑΔγρΠ ζηελ Δπξψπε απφ 2-2,25% πνπ είλαη ζήκεξα, ζε 1,25% ην Απφ ηηο εμειίμεηο απηέο αλακέλεηαη λα επεξεαζηεί ην επηρεηξεκαηηθφ πλεχκα θαη ε πξνζπκία ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ γηα ηελ αλάιεςε νηθνλνκηθψλ πξσηνβνπιηψλ. Δμαηηίαο ηεο ζπλερνχο αχμεζεο ηνπ πξνζδφθηκνπ επηβίσζεο, κία ζεκαληηθή απεηιή απνηειεί ην γεγνλφο φηη νη θνηλσλίεο µαο ζα γλσξίζνπλ ζεκαληηθή αχμεζε ησλ ππέξγεξσλ αηφκσλ (άλσ ησλ 80 εηψλ): + 17,1% ηελ πεξίνδν κεηαμχ 2005 θαη 2010, + 57,1% ηελ πεξίνδν κεηαμχ 2010 θαη θαη ζα θζάζνπλ ηα 34,7 εθαηνκκχξηα πεξίπνπ έλαληη ησλ 18,8 εθαηνκκπξίσλ πεξίπνπ πνπ αξηζκνχλ ζήκεξα. Σαπηφρξνλα ζα απμεζεί, ην πνζνζηφ ησλ ππέξγεξσλ αηφκσλ πνπ δνπλ κφλα ηνπο, θπξίσο δε ησλ γπλαηθψλ, ιφγσ ηεο γπλαηθείαο ρεξείαο πνπ νθείιεηαη ζηε δηαθνξά καθξνδσίαο κεηαμχ ησλ δχν θχισλ. Σν πξφβιεκα ηεο δηαβίσζεο ησλ γπλαηθψλ απηψλ επηδεηλψλεηαη ιφγσ ηξηψλ πξφζζεησλ πξνθιήζεσλ, ηνπ θαηψηεξνπ επηπέδνπ ησλ 14 Μπάγθαβνο, Υ., «Αβεβαηφηεηα βεβαηφηεηα ησλ πξννπηηθψλ ηνπ πιεζπζκνχ θαη θνηλσληθννηθνλνκηθέο επηπηψζεηο ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο», Οκηιία ζην Γηεζλέο πλέδξην: Η πξόθιεζε ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο θαη ε θνηλωλία ηεο γλώζεο, Αζήλα, 2-3 Ννεκβξίνπ Work group: Kok, Wim and Dell Aringa, Carlo and Lopez, Federico Duran and Ekström, Anna and Rodrigues, Maria João and Pissarides, Christopher and Roux, Annette and Schmid, Günther, Jobs, jobs, jobs: creating more employment in Europe, European Commission Employment Taskforce, Brussels, ηνηρεία Eurostat 2005: Γεκνγξαθηθέο πξνβνιέο Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 25

26 ζπληάμεσλ ησλ γπλαηθψλ απφ εθείλν ησλ αλδξψλ, ηε ζχληνκε επαγγεικαηηθή ζηαδηνδξνκία θαη ηηο ρακειφηεξεο ακνηβέο θαηά ηελ ελεξγφ δσή ηνπο. Οη νηθνγέλεηεο δελ ζα κπνξνχλ λα ιχζνπλ κφλεο ηνπο ην δήηεκα ηεο θξνληίδαο ησλ ππέξγεξσλ αηφκσλ. Οπσζδήπνηε, ε βειηίσζε ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο ησλ λεφηεξσλ γελεψλ ζήκεξα δεκηνπξγεί ηελ ειπίδα φηη ζην κέιινλ ηα ππέξγεξα άηνκα ζα παξακείλνπλ απηφλνκα γηα φιν θαη κεγαιχηεξν ρξνληθφ δηάζηεκα θαη ζα επηζπκνχλ λα παξακείλνπλ ζηελ θαηνηθία ηνπο, ελψ ε αλάγθε γηα εληαηηθή θαη καθξνρξφληα θξνληίδα ζα επηθεληξψλεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηα ηέιε ηνπ βίνπ 17. Χζηφζν, ζα ππάξρνπλ πεξηζζφηεξα άηνκα απφ φηη ζήκεξα πνπ ζα έρνπλ απφιπηε αλάγθε απφ θξνληίδα ιφγσ ηεο απψιεηαο ηεο απηνλνκίαο ηνπο. Καη ζηηο δχν πεξηπηψζεηο, ζα ρξεηάδεηαη θαηάιιειε θξνληίδα ε νπνία ζήκεξα ζε πνιιέο ρψξεο παξέρεηαη απ' ηηο νηθνγέλεηεο θαη ηδίσο απ' ηηο γπλαίθεο 18. Όκσο, νη γπλαίθεο, θαζψο ζα ζπκκεηέρνπλ φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηελ απαζρφιεζε, ην δήηεκα ηεο θξνληίδαο ησλ ππέξγεξσλ ζα απνηειεί ζεκαληηθή πξφθιεζε γηα ηα ζπζηήκαηα ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Η ππνγελλεηηθφηεηα απνηειεί πξφθιεζε γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ρσξψλ. Πνηέ ζηελ ηζηνξία δελ έρεη ππάξμεη αλάπηπμε ρσξίο γελλήζεηο 19. Μέρξη ζήκεξα νη επηπηψζεηο ηεο γήξαλζεο ζηελ αλάπηπμε επηδηψθεηαη λα αληηζηαζκηζηνχλ κε ηελ ηεξάζηηα πξφνδν ζηελ ηερλνινγία θαη ηηο δηαξζξσηηθέο κεηαξξπζκίζεηο γηα αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο, φπσο θαη κε ηελ αχμεζε ηνπ αξηζκνχ ησλ κεηαλαζηψλ πνπ εηζέξρνληαη ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο θαη θαιχπηνπλ ηα θελά πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηε γήξαλζε ηνπ εγρψξηνπ πιεζπζκνχ ζηελ πξνζθνξά εμεηδηθεπκέλεο θαη αλεηδίθεπηεο εξγαζίαο. Έηζη ε αλάπηπμε δελ έρεη επεξεαζηεί, αθφκα, ζηηο ρψξεο ειεπζέξαο εηζφδνπ κεηαλαζηψλ ή ζηηο ρψξεο πνπ αλζεί ε εμαγσγή νιφθιεξσλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ επηρεηξήζεσλ ζε ρψξεο ρακεινχ θφζηνπο. Όκσο, ην πξφβιεκα ηεο γήξαλζεο παξακέλεη απεηιή ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο θαη ζηελ Διιάδα, ζην βαζκφ θαηά ηνλ νπνίν ηα ειιείκκαηα ζηελ εγρψξηα πξνζθνξά εξγαζίαο, ηδηαίηεξα ζε ηνκείο εμεηδηθεπκέλεο εξγαζίαο, δελ ζα είλαη δπλαηφ λα 17 Jacobzone, S., Cambois, E., Robine, J.M., Is the health of older persons in OECD countries improving fast enough to compensate for population ageing?, OECD Economic Studies No. 30, 2000/I, 2000, pp Ο.π., pp Turner, D., Giorno, C., de Serres, A., Vourch, A., Richardson, P., The Macroeconomic Implications of Ageing in a Global Context, Working Papers No. 193, OECD Economics Department, 1999, p. 13 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 26

27 θαιχπηνληαη ζε ζπλερή βάζε κε απμαλφκελα ξεχκαηα κεηαλαζηψλ 20. Καζψο ε δηαδηθαζία έληαμεο ησλ κεηαλαζηψλ ζηηο εγρψξηεο θνηλσλίεο ησλ αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ γίλεηαη ζηαδηαθά θαη ηελ ζπλνδεχνπλ αξθεηέο νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο θαη θνηλσληθέο δπζθνιίεο. Οη θνηλσλίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ ην πξφβιεκα ηεο γήξαλζεο ηνπ εγρψξηνπ πιεζπζκνχ δελ είλαη δπλαηφ λα ζπλερίδνπλ λα ιεηηνπξγνχλ κε ζπλερή κείσζε ηνπ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο εγρψξηνπ πιεζπζκνχ ρσξίο λα επεξεαζηεί αξλεηηθά ην επίπεδν θνηλσληθήο επεκεξίαο απηνχ ηνπ πιεζπζκνχ. Γηα λα γίλεη δπλαηή ε ζπλέρηζε ηεο απμεηηθήο πνξείαο ηεο παξαγσγηθήο απαζρφιεζεο θαη λα δηαηεξεζνχλ νη δπλεηηθνί ξπζκνί αλάπηπμεο ησλ νηθνλνκηψλ ζε ηθαλνπνηεηηθά επίπεδα, ρσξίο ππεξβνιηθή εμάξηεζε απφ απμαλφκελεο ξνέο κεηαλαζηψλ, νη ρψξεο πξέπεη λα ζηεξίδνληαη φζν γίλεηαη ζηε ρξεζηκνπνίεζε κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν ηνπ εγρψξηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ηφζν ησλ λέσλ φζν θαη ησλ ειηθησκέλσλ. Οη ειηθησκέλνη εξγαδφκελνη ζα θαηαζηνχλ ζε πνιιέο ρψξεο θαη ζηελ Διιάδα κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο πεγέο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη απηφ ζα πξέπεη λα γίλεη θαηαλνεηφ ηφζν απφ ηνπο ζρεδηαζηέο ηεο πνιηηηθήο ζε ππεξεζληθφ θαη εζληθφ επίπεδν, αιιά θαη ηηο επηρεηξήζεηο, φπσο ζα δνχκε ζην Κεθάιαην 2. Σν ζπληξηπηηθφ κέξνο ησλ εηζνδεκάησλ ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία πξνέξρεηαη απφ ηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα, κε ηε κνξθή ζπληάμεσλ, ή ζε πεξηπηψζεηο αλεξγίαο ή απφξξνηαο απφ ηα εζληθά ζπζηήκαηα ζηήξημεο ησλ αλέξγσλ (Διιάδα ΟΑΔΓ) θαη πξφλνηαο, αληίζηνηρα. Απφ ην ζπλνιηθφ παθέην ζηήξημεο ησλ ζπληαμηνχρσλ, νη ζπληάμεηο αληηπξνζσπεχνπλ ην κεγαιχηεξν κεξίδην 21, ελψ κία βαζηθή πεγή ρξεκαηνδφηεζεο ησλ ζπληάμεσλ γήξαηνο είλαη νη δεκφζηεο δαπάλεο. Οη δαπάλεο γηα ηηο ζπληάμεηο γήξαηνο πξνέξρνληαη απφ ηα εθ ηνπ λφκνπ ζε θάζε ρψξα πξνβιεπφκελα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα θαη ρξεκαηνδνηείηαη απφ ηηο εηζθνξέο γηα ηελ θνηλσληθή αζθάιηζε θαη ηε γεληθή θνξνινγία ηνπ θξάηνπο. Χο εθ ηνχηνπ, φζν κεγαιψλεη ην εηδηθφ βάξνο ησλ ειηθησκέλσλ ζε κία ρψξα ε απεηιή γηα ηελ βησζηκφηεηα ησλ αζθαιηζηηθψλ ζπζηεκάησλ αιιά θαη ηα δεκφζηα νηθνλνκηθά κεγαιψλεη. 20 OECD, International Migration Outlook, SOPEMI, 2009, p.3 21 Κνπηξνπκάλεο, Γ., «Σν εηζνδεκαηηθφ πξνθίι ηνπ Έιιελα ζπληαμηνχρνπ», Οκηιία, πλέδξην: Δλεξγόο Γήξαλζε θαη Γεκνγξαθηθή Αιιαγή ζηελ Δ.Δ.- Η Πεξηθεξεηαθή Γηάζηαζε, Κέληξν Κνηλσληθψλ θαη Οηθνλνκηθψλ Δξεπλψλ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 27

28 Μία αθφκα απεηιή είλαη φηη νη ειηθησκέλνη απνηεινχλ ην ηκήκα εθείλν ηνπ πιεζπζκνχ πνπ εμαξηάηαη πεξηζζφηεξν απφ ηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο θαη πξφλνηαο, βαζηθφο ρξεκαηνδφηεο ησλ νπνίσλ, θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη ην θξάηνο. Καηά ζπλέπεηα, φζν κεγαιψλεη ην πιήζνο ησλ ειηθησκέλσλ ηφζν κεγαιχηεξεο πηέζεηο αζθνχληαη ζηα δεκφζηα νηθνλνκηθά. Η δεκνγξαθηθή γήξαλζε θαη ε ζπλεπαθφινπζε αχμεζε ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ θαη άιισλ θνηλσληθψλ δαπαλψλ απαηηεί ηελ αχμεζε ησλ εηζθνξψλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Η επίδξαζε φκσο ηεο αχμεζεο απηήο ζην εξγαηηθφ θφζηνο επηδξά αξλεηηθά ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο νηθνλνκίαο θαη ζηελ απαζρφιεζε. Δλ θαηαθιείδη, ε ρακειή απαζρφιεζε ησλ εξγαδνκέλσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο ζηελ Δπξψπε απνηειεί ζπαηάιε νηθνλνκηθνχ θαη θνηλσληθνχ δπλακηθνχ. Απφ ηελ πξφσξε απνρψξεζε ελφο εξγαδνκέλνπ ππάξρνπλ αξλεηηθά απνηειέζκαηα θαη γηα ηνλ ίδην νηθνλνκηθά, θνηλσληθά, θαη γηα ηελ επηρείξεζε απψιεηα αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ, επαγγεικαηηθψλ γλψζεσλ θαη εκπεηξίαο, γηα ηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο θνξνινγηθά έζνδα, επηβάξπλζε ηνπ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη γηα ηελ αλάπηπμε. Γηα λα δηαηεξεζνχλ επνκέλσο νη ξπζκνί αλάπηπμεο θαη ηα επίπεδα επεκεξίαο ησλ πνιηηψλ ζε ηθαλνπνηεηηθά επίπεδα πξέπεη λα ιεθζνχλ ζπγθεθξηκέλεο πξσηνβνπιίεο ψζηε λα παξακείλεη ζηελ αγνξά εξγαζίαο ην δηαζέζηκν εξγαηηθφ δπλακηθφ πνπ έρεη αθφκα δπλαηφηεηα παξαγσγηθήο πξνζθνξάο. Χο εθ ηνχηνπ, ζε φια ηα Κξάηε Μέιε ηεο ΔΔ αλαιακβάλνληαη ήδε ζπγθεθξηκέλεο πξσηνβνπιίεο γηα λα δηαηεξεζνχλ ελεξγνί θαη γηα λα απμεζνχλ ζεκαληηθά ηα πνζνζηά απαζρφιεζεο ησλ ειηθησκέλσλ εηψλ, αιιά θαη άλσ. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 28

29 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΔΝΔΡΓΟΤ ΓΗΡΑΝΗ Η γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ δεκηνπξγεί κία λέα πξαγκαηηθφηεηα. Μηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο πεγέο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζην κέιινλ θαζίζηαληαη νη ειηθησκέλνη εξγαδφκελνη γηα ηνπο νπνίνπο ζα πξέπεη λα αξζνχλ ηα ππάξρνληα αληηθίλεηξα θαη λα εληζρπζνχλ ηα θίλεηξα γηα κεγαιχηεξε παξακνλή ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Η αληαγσληζηηθφηεηα θαη ε νηθνλνκηθή βησζηκφηεηα ηνπ ηδησηηθνχ αιιά θαη ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα ζα ελαπφθεηληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηελ εξγαζηαθή ηθαλφηεηα θαη παξαγσγηθφηεηα ηνπ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Σα πεξηζψξηα γηα αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ άλσ ησλ 50 είλαη ζεκαληηθά, παξφηη ε θαηάζηαζε δηαθέξεη απφ ρψξα ζε ρψξα. Σν 2004 θαηά κέζν φξν ζηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ, ιηγφηεξν απφ ην 60% ηνπ πιεζπζκνχ κεηαμχ 50 θαη 64 εηψλ είραλ εξγαζία ζε ζρέζε κε ην 76% ηνπ πιεζπζκνχ κεηαμχ 24 θαη 49 εηψλ. ε δηεζλέο 22 αιιά θαη ζε εζληθφ επίπεδν αλαιακβάλνληαη πξσηνβνπιίεο γηα λα δηαηεξεζεί ελεξγφ ην θχξην κέξνο ηνπ πιεζπζκνχ θαη γηα λα απμεζνχλ ζεκαληηθά ηα πνζνζηά απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ εηψλ θαη ζε άιιεο έσο ηα 67 (Γεξκαλία) θαη ηα 70 έηε (νπεδία). Πνιιέο ρψξεο ζεσξνχλ φηη ζα πξέπεη λα ζηεξίδνληαη φζν γίλεηαη ζηε ρξεζηκνπνίεζε κε ηνλ θαιχηεξν δπλαηφ ηξφπν ηνπ εγρψξηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ηφζν ησλ λέσλ θαη ησλ γπλαηθψλ, φζν θαη ησλ ειηθησκέλσλ, γηα λα γίλεη δπλαηή ε ζπλέρηζε ηεο απμεηηθήο πνξείαο ηεο παξαγσγηθήο απαζρφιεζεο θαη λα 22 Γηα πεξεηαίξσ κειέηε ηνπ αλαγλψζηε αλαθέξνπκε ηηο αθφινπζεο πξσηνβνπιίεο: Σν Γηεζλέο ρέδην Γξάζεο ηεο Βηέλλεο γηα ηε Γήξαλζε ην νπνίν εγθξίζεθε απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε ησλ Ηλσκέλσλ Δζλψλ ην 1982, ηηο Aξρέο ηωλ Ηλωκέλωλ Δζλώλ γηα ηνπο Hιηθηωκέλνπο πνπ εγθξίζεθαλ απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε ησλ Ηλσκέλσλ Δζλψλ ζηηο 16 Γεθεκβξίνπ 1991, ηε Γηαθήξπμε ηνπ Μόληξεαι ζρεηηθά κε ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο ησλ ειηθησκέλσλ πνπ εγθξίζεθε θαηά ηελ 4ε Παγθφζκηα Γηάζθεςε ηεο Γηεζλνχο Οκνζπνλδίαο γηα ηε Γήξαλζε (IFA) ζην Μφληξεαι ζηηο 5-9 επηεκβξίνπ 1999, ην Γηεζλέο ρέδην Γξάζεο ηεο Μαδξίηεο γηα ηε Γήξαλζε πνπ εγθξίζεθε θαηά ηε δεχηεξε Παγθφζκηα πλέιεπζε γηα ηε Γήξαλζε ζηηο 8-12 Απξηιίνπ 2002, ηελ Πεξηθεξεηαθή ηξαηεγηθή Δθαξκνγήο ηνπ Γηεζλνύο ρεδίνπ Γξάζεο ηεο Μαδξίηεο γηα ηε Γήξαλζε πνπ εγθξίζεθε απφ ηελ Τπνπξγηθή Γηάζθεςε γηα ηε Γήξαλζε ζην Βεξνιίλν ζηηο επηεκβξίνπ 2002, ηελ Τπνπξγηθή Γήιωζε πνπ εγθξίζεθε θαηά ηελ Τπνπξγηθή Γηάζθεςε ηεο UNECE (Οηθνλνκηθή Δπηηξνπή ησλ ΗΔ γηα ηελ Δπξψπε) γηα ηε Γήξαλζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Λεφλ, Ιζπαλία, ζηηο 6-8 Ννεκβξίνπ 2007, θ.α Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 29

30 δηαηεξεζνχλ νη δπλεηηθνί ξπζκνί αλάπηπμεο ησλ νηθνλνκηψλ ζε ηθαλνπνηεηηθά επίπεδα ρσξίο ππεξβνιηθή εμάξηεζε απφ απμαλφκελεο ξνέο κεηαλαζηψλ. Οη εξγαδφκελνη κεγαιχηεξεο ειηθίαο ζα απνηειέζνπλ ζε πνιιέο ρψξεο θαη ζηελ Διιάδα κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο πεγέο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη απηφ ζα πξέπεη λα γίλεη θαηαλνεηφ ηφζν απφ ηνπο ζρεδηαζηέο ηεο πνιηηηθήο θαη ηηο Κπβεξλήζεηο ησλ ρσξψλ, φζν θαη απφ ηηο επηρεηξήζεηο 2.1. Δλεξγόο γήξαλζε: έλλνηα θαη αλαγθαηόηεηα Η ελεξγφο γήξαλζε έρεη γίλεη ήδε αληηθείκελν εθηεηακέλσλ ζπδεηήζεσλ ζηηο ρψξεο πνπ πθίζηαληαη ηηο ζπλέπεηεο ηεο γήξαλζεο θαη πιεζψξα κειεηψλ έρνπλ δεκνζηεπηεί απφ δηεζλείο Οξγαληζκνχο πνπ ζεκεηψλνπλ ην κέγεζνο ηνπ πξνβιήκαηνο. Αλ θαη ν φξνο απαληάηαη ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80 ζε κειέηεο γεξνληνινγίαο, άξρηζε λα γίλεηαη δεκνθηιήο αλάκεζα ζε αθαδεκατθνχο θαη ζε ζρεδηαζηέο πνιηηηθψλ, ππεξεζληθψλ θαη εζληθψλ, ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, νπφηε θαη άξρηζε λα ρξεζηκνπνηείηαη ζπζηεκαηηθά θπξίσο απφ ηνλ ΟΟΑ, ηνλ Παγθφζκην Οξγαληζκφ Τγείαο (ΠΟΤ), ηνλ ΟΗΔ θαη ηελ ΔΔ. Ο ΠΟΤ νξίδεη ηελ ελεξγφ γήξαλζε σο εμήο 23 : «Δλεξγφο γήξαλζε είλαη ε δηαδηθαζία βειηηζηνπνίεζεο ησλ επθαηξηψλ ζηελ πγεία, ηε ζπκκεηνρή θαη ηελ αζθάιεηα, πξνθεηκέλνπ λα βειηησζεί ε πνηφηεηα ηεο δσήο θαζψο νη άλζξσπνη γεξάζθνπλ» 24. Ο ΟΟΑ δίλεη έλαλ πην νηθνλνκηθνθεληξηθφ νξηζκφ 25 ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν: «Δλεξγφο γήξαλζε είλαη ε ηθαλφηεηα ησλ αηφκσλ λα δηαβηνχλ κία παξαγσγηθή δσή ζηελ θνηλσλία θαη ηελ νηθνλνκία θαζψο γεξάζθνπλ» 26. Η ΔΔ ζηηο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο γηα ηελ Απαζρφιεζε ηνπ 1999 θαη ηνπ 2000, σο ελεξγφ γήξαλζε νξίδεη «ηελ αλάπηπμε πνιηηηθψλ ελζάξξπλζεο ηεο παξακνλήο ησλ εξγαδφκελσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο ζηνλ εξγαζηαθφ βίν κε ηε ιήςε θαηάιιεισλ κέηξσλ φπσο, ε 23 World Health Organisation, Active ageing, A policy framework, WHO/NMH/NPH/02.8, April 2002, p Παξαζέηνπκε ην θείκελν ζηα αγγιηθά: Active ageing is the process of optimizing opportunities for health, participation and security in order to enhance quality of life as people age 25 OECD, Maintaining prosperity in an ageing society, June 1998, Policy Brief, OECD Observer p.4 26 Παξαζέηνπκε ην θείκελν ζηα αγγιηθά: Active ageing the capacity of people, as they grow older, to lead productive lives in the society and economy Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 30

31 δηαηήξεζε ηεο ηθαλφηεηαο εξγαζίαο, ε δηα βίνπ κάζεζε θαη άιιεο ξπζκίζεηο επέιηθησλ κνξθψλ εξγαζίαο». ηε παξνχζα εξγαζία ζα πηνζεηήζνπκε ηνλ νξηζκφ πνπ δίλεη ε ΔΔ ζηελ ελεξγφ γήξαλζε, θαζψο έρεη έλα έληνλν ελλνηνινγηθφ πεξηερφκελν ην νπνίν δίλεη έκθαζε ζηελ παξάηαζε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ, ηελ πξνψζεζε ηεο δηα βίνπ κάζεζεο θαη ησλ επέιηθησλ κνξθψλ εξγαζίαο, αιιά θαη ηε κέξηκλα γηα ηε δηαηήξεζε ηεο ηθαλφηεηαο πξνο εξγαζία, ππνθξχπηνληαο κέηξα πξνζηαζίαο θαη βειηίσζεο ηεο πγείαο. Χο εθ ηνχηνπ ν νξηζκφο θξίλεηαη πιεξέζηεξνο. Η αλαγθαηφηεηα πηνζέηεζεο πνιηηηθψλ γήξαλζεο εδξάδεη ζην φηη ε παξάηαζε ηεο δηάξθεηαο εξγαζίαο ησλ ειηθησκέλσλ έρεη ζεηηθή επίδξαζε ζε ηξεηο βαζηθνχο ηνκείο: α) ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο ησλ ειηθησκέλσλ ζα δηαηεξήζεη ζε ηθαλνπνηεηηθά επίπεδα ηνλ ξπζκφ αχμεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, αληηζηαζκίδνληαο κέρξη έλα βαζκφ ηελ αξλεηηθή επίδξαζε πνπ αζθεί ε ειιεηκκαηηθή αλαλέσζε ηνπ πιεζπζκνχ, β) ζα ειαηηψζεη ηελ αξλεηηθή επίδξαζε ζηα δεκνζηνλνκηθά ησλ ρσξψλ αθνχ ζα κεηψζεη ηηο δαπάλεο γηα πξφσξεο ζπληάμεηο ελψ παξάιιεια κε ηελ επηκήθπλζε ηνπ εξγαηηθνχ βίνπ ηα έζνδα ησλ αζθαιηζηηθψλ ζπζηεκάησλ ζα απμεζνχλ, γ) ζα βνεζήζεη ηνπο εξγνδφηεο λα δηαρεηξηζηνχλ απνηειεζκαηηθφηεξα ηελ αλάγθε αληηθαηάζηαζεο ησλ απνρσξνχλησλ εξγαδνκέλσλ κε λένπο αιιά θαη ηελ εθκεηάιιεπζε ηηο απνθηεζείζαο πείξαο ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ. πλεπψο πνιιά εμαξηψληαη απφ ηε δηαηήξεζεο ηεο ηθαλφηεηαο εξγαζίαο ησλ κεγάιεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ θαη ηελ απνηειεζκαηηθή αμηνπνίεζε ηνπο απφ ηνλ ηδησηηθφ θαη δεκφζην ηνκέα. Η πξνζέγγηζε γηα κηα ελεξγφ γήξαλζε, κε ζηφρν ηελ πιήξε θηλεηνπνίεζε ηνπ αλζξσπίλνπ δπλακηθνχ, πξνβάιιεη επηηαθηηθή. Η πξνζαξκνγή ησλ επξσπατθψλ θαη εζληθψλ πνιηηηθψλ πξέπεη θαηά ζπλέπεηα λα ζπλεθηηκνχλ ηηο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο. ε φιν θαη πεξηζζφηεξα Κξάηε Μέιε, ε πξνζαξκνγή απηή απνηειεί ήδε πνιηηηθή πξνηεξαηφηεηα. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 31

32 2.2. Πνιηηηθέο ελεξγνύο γήξαλζεο Η βαζηθή πξνηεξαηφηεηα ησλ πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο είλαη ν ζρεδηαζκφο θαη ε πινπνίεζε νινθιεξσκέλσλ ζηξαηεγηθψλ παξάηαζεο ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ θαη αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ ειηθίαο άλσ ησλ 55. Θεκέιηα ιίζνο ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο ζα πξέπεη λα απνηεινχλ νη πνιηηηθέο νη νπνίεο πξνάγνπλ ηελ αμηνπξεπή απαζρφιεζε ησλ αηφκσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο θαη νη πνιηηηθέο πνπ πξνσζνχλ ηελ θαηαπνιέκεζε ηνπ απνθιεηζκνχ. Οη πνιηηηθέο γηα ηελ επίηεπμε κίαο ελεξγνχο γήξαλζεο ρσξίδνληαη ζε ηξείο βαζηθέο θαηεγνξίεο: ζηηο πνιηηηθέο ελίζρπζεο ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο ηεο ειηθηαθήο νκάδαο 55+, ζηηο πνιηηηθέο ελίζρπζεο ηεο δήηεζεο εξγαζίαο ησλ αηφκσλ απηψλ θαη ζηηο πνιηηηθέο θαηαπνιέκεζεο ησλ δηαθξίζεσλ ιφγσ ειηθίαο. Η πξνζαξκνγή ηεο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο ζηε γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ θαη ε απνκάθξπλζε πξαθηηθψλ πνπ νδεγνχλ ζηνλ απνθιεηζκφ, αξρίδνπλ πνιχ πξηλ ηελ απνρψξεζε απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο. Ο ηαρέσο απμαλφκελνο αξηζκφο ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ γεξλνχλ απαηηεί λέα πξνζέγγηζε φισλ ησλ ζεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηε ζρέζε αλάκεζα ζηελ ειηθία ηελ εξγαζία θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα (Παξάξηεκα 1). Οη εζληθέο θπβεξλήζεηο, ε ΔΔ, νη επηρεηξήζεηο θαη νη θνηλσληθνί εηαίξνη έρνπλ αξρίζεη λα αληηκεησπίδνπλ ζπγθεθξηκέλεο πηπρέο ηεο παξάηαζεο ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ κε θχξηα πεδία πνιηηηθήο δξάζεο ηα αθφινπζα (ν θαηάινγνο δελ είλαη εμαληιεηηθφο) 27 : 27 United States General Accounting Office, Older workers: Policies of Other Nations to Increase Labour Force Participation, Report to the Ranking Minority Member, Special Committee on Aging, U.S. Senate, February 2003 Taylor, P., Public policy initiatives for older workers, University of Cambridge Interdisciplinary Research Centre on Ageing, December 2002 Industry Canada - ic.gc.ca, The Labour Market and Skill Implications of Population Aging in Canada: A Synthesis of Key Findings and Policy Implications, Economic Research and Analysis, αλαθηήζεθε: OECD, Ageing and Employment Policies, 2005 General Accounting Office Reports & Testimony, Older Workers: Policies of Other Nations to Increase Labor Force Participation, GAO February 13, 2003 Participation Strategic Policy Group, Addressing Impacts of Population Ageing on Labour Force, Preliminary Repor t, Department of Treasury and Finance, May 2005 Wise, D., Facilitating Labour Force Participation of Older Persons, Global Economic Symposium in Plön, Germany, September 4, 2008 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 32

33 αχμεζε ησλ νξίσλ ειηθίαο γηα ζπληαμηνδφηεζε ψζηε ηα άηνκα λα παξαηείλνπλ ηνλ επαγγεικαηηθφ βίν ηνπο κείσζε ζην ειάρηζην δπλαηφ ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο ελεξγφο ζπληαμηνδφηεζε επέιηθηεο κνξθέο εξγαζίαο εθαξκνγή ελεξγψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο γηα ηελ θνηλσληθά κεηνλεθηνχζα νκάδα ησλ αηφκσλ ειηθίαο 55+ ελίζρπζε ηεο δηά βίνπ κάζεζεο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν εμαζθάιηζε θαιψλ εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ πνπ ζπληεινχλ ζηε δηαηήξεζε ζέζεσλ εξγαζίαο εηδηθφηεξα ζε ζρέζε κε ηελ πγεία, ηελ αζθάιεηα ηελ επαγγεικαηηθή εμέιημε Δίλαη πνιχ ζεκαληηθφ νη πνιηηηθέο ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο λα επηδείμνπλ επαηζζεζία ζηηο αλάγθεο, ηα κέζα θαη ηηο πξνηηκήζεηο ησλ αηφκσλ Μείωζε ζην ειάρηζην δπλαηό ηεο πξόωξεο ζπληαμηνδόηεζεο θαη αύμεζε ηωλ νξίωλ ειηθίαο ζπληαμηνδόηεζεο Καζψο νη πξψηεο γεληέο ησλ baby boomers αγγίδνπλ ηελ ειηθία πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο ην πιήζνο ηνπο θαη µφλν ζεκαίλεη, φηη εάλ επξφθεηην λα ζπλερηζηεί ην παξφλ πξφηππν ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο, ην πνζνζηφ ησλ εμαξηψκελσλ ειηθησκέλσλ ζα απμεζεί ππεξβνιηθά. Σα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο ζα ππεξθνξησζνχλ θαη πηζαλψο ζα παξνπζηαζηνχλ ειιείςεηο εξγαηηθνχ δπλακηθφ ζε πνιιέο πεξηνρέο θαη ηνκείο. Ο πην παξαγσγηθφο θαη απνηειεζκαηηθφο ηξφπνο γηα ηελ αληηζηάζκηζε ηνπ θηλδχλνπ πνπ δεκηνπξγεί ε γήξαλζε γηα ηελ επξσζηία ησλ ζπζηεκάησλ ζπληαμηνδφηεζεο είλαη ε αληηζηξνθή ηεο ηάζεο γηα πξφσξε ζχληαμε. Αλαγθαίν θξίλεηαη λα δνζνχλ ζηνπο εξγαδφκελνπο ε δπλαηφηεηα θαη ηα θίλεηξα γηα λα εξγάδνληαη πεξηζζφηεξα ρξφληα θαη λα επηιέγνπλ ηελ κεηαγελέζηεξε θαη ζηαδηαθή απνρψξεζή ηνπο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, ψζηε λα κεησζεί ην θφζηνο ησλ ζπληάμεσλ θαη λα εηζπξαρζεί έλα επηπιένλ έζνδν (εηζθνξέο). Ρπζκίζεηο πνπ ζα επηηξέπνπλ ζηε ζπληαμηνδφηεζε λα γίλεηαη αξγφηεξα αιιά θαη ζηαδηαθά πξέπεη λα πηνζεηεζνχλ. Η επαηζζεηνπνίεζε ζρεηηθά µε απηφ ην ζέκα θαη ε Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 33

34 πξνψζεζε ησλ ζσζηψλ πξαθηηθψλ ζηνλ ηνκέα απηφ πξναπαηηνχληαη γηα µηα επηηπρεκέλε ζηξαηεγηθή ελεξγνχο γήξαλζεο. Η πξνζαξκνγή ηεο ζπληαμηνδφηεζεο ζηε καθξνδσία θαη ηελ θαιχηεξε πγεία βξίζθεηαη ζηελ θαξδία ηεο ινγηθήο ζηελ νπνία εδξάδνπλ ε αχμεζε ησλ νξίσλ ζπληαμηνδφηεζεο θαη ε «ζθηθηή» απνλνκή πξφσξσλ ζπληάμεσλ. Η πξνζαξκνγή ζηε γήξαλζε εκπεξηέρεη ηελ πξνζαξκνγή ησλ δηάθνξσλ θάζεσλ ηεο δσήο ζηηο αιιαγέο θαη ηηο επθαηξίεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ αχμεζε ηεο καθξνδσίαο. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1950 πνπ ε ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο θαζνξίζηεθε ζηα 60 κε 65 ρξφληα ζηα πεξηζζφηεξα δεκφζηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα ην πξνζδφθηκν δσήο έρεη απμεζεί θαηά 8-10 έηε (βι. ελφηεηεο 1.1 & 1.2.). Παξάιιεια, ε ηάζε θαηά ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία γηα απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία αθφκε λσξίηεξα, ζπλέβαιε επίζεο ζηελ κείσζε ησλ πνζνζηψλ ζπκκεηνρήο ησλ εξγαδνκέλσλ φρη κφλν απηψλ πνπ είλαη άλσ ησλ 55 αιιά θαη άλσ ησλ 50. Πάξα πνιχ ζπρλά ην θξάηνο θαη νη εξγνδφηεο δίλνπλ πξνηεξαηφηεηα ζε πξνγξάκκαηα πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο θαζψο ζπλεζίδεηαη λα αληηκεησπίδνπλ ηνπο εξγαδφκελνπο κεγάιεο ειηθίαο σο ιηγφηεξν παξαγσγηθνχο θαη πξνζαξκφζηκνπο ζηηο ηερλνινγηθέο αιιαγέο, νη νπνίεο ζπλεπάγνληαη θαη αληίζηνηρεο δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ζηηο επηρεηξήζεηο 28. Οη γεληθνί πξνζαλαηνιηζκνί πνπ πηνζεηνχληαη ζηα αθνξνχλ πξψηνλ, ζηελ αχμεζε ησλ νξίσλ ειηθίαο ζπληαμηνδφηεζεο θαζψο θαη ζηελ αχμεζε ησλ εηψλ ή ηνπ πνζνζηνχ ησλ αζθαιηζηηθψλ εηζθνξψλ κε γλψκνλα ηελ επηκήθπλζε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ, δεχηεξνλ, ζηελ απζηεξφηεξε εθαξκνγή ησλ ζπζηεκάησλ παξνρψλ φπσο ε καθξνρξφληα αλεξγία, ε καθξνρξφληα αζζέλεηα θαη ε αλαπεξία πνπ κπνξεί λα απνηεινχλ αηηίεο γηα ηελ πξφσξε απνρψξεζε ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη, ηέινο, ζηελ εηζαγσγή λέσλ ζπζηεκάησλ ζπληαμηνδφηεζεο θεθαιαηνπνηεηηθφ/ ηδησηηθφ, επέιηθηα ζπληαμηνδνηηθά πξνγξάκκαηα πνπ ζπλδπάδνπλ ηε ζηαδηαθή απνρψξεζε κε ηε κεξηθή απαζρφιεζε Κξηαηζηψηε, Β., Mesthenaios, E., Μηραιφπνπινο,., «Πνιηηηθέο Γηαρείξηζεο Δλεξγνχ Γήξαλζεο ΙΙΙ» Έθζεζε πεπξαγκέλσλ επηκνξθσηηθνχ ζεκηλαξίνπ, ΙΝΔ/ΓΔΔ, Αλαπηπμηαθή χκπξαμε «Δκπεηξία», Ινχληνο 2007, ζει Miroslav, M., The ageing population and the associated challenges of the Slovenian pension system, Institute for Economic Research Ljubljana, MPRA Paper No , April 2008 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 34

35 Η αχμεζε ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο κπνξεί επίζεο λα απνδνζεί θαη ζε κηα επξέσο δηαδεδνκέλε επηζπκία λα αληαιιαγεί ην εηζφδεκα µε ειεχζεξν ρξφλν, θαζψο ε θνηλσλία θαη ηα άηνκα γίλνληαη πινπζηφηεξα. Η πξφσξε απνρψξεζε, βξαρππξφζεζκα ηνπιάρηζηνλ, απνηειεί ζίγνπξα µηα ειθπζηηθή επηινγή γηα νξηζκέλνπο ειηθησκέλνπο εξγαδνκέλνπο ζε ζχγθξηζε µε ηηο πηέζεηο ηεο εξγαζίαο ή ηεο καθξνρξφληαο αλεξγίαο. Η πξφσξε ζχληαμε ζεσξήζεθε επίζεο σο έλαο ηξφπνο δεκηνπξγίαο ζέζεσλ εξγαζίαο γηα ηνπο άλεξγνπο λένπο, αλ θαη πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ε άκεζε ζρέζε αλάκεζα ζηελ πξφσξε ζχληαμε θαη ηε δεκηνπξγία ζέζεσλ εξγαζίαο γηα ηνπο λένπο ήηαλ ιηγφηεξν ηζρπξή απφ φηη αλακελφηαλ. Η πξφσξε απνρψξεζε απφ ηελ εξγαζία ζα πξέπεη λα επαλέιζεη ζηελ παιαηφηεξε θαηάζηαζε, φπνπ απνηεινχζε εμαίξεζε. Δπηινγέο πνπ ζπλεπάγνληαη µηα ζηαδηαθή απνρψξεζε απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, φπσο π.ρ. ε εξγαζία κεξηθήο απαζρφιεζεο, πξέπεη λα κειεηεζνχλ σο ελαιιαθηηθή ιχζε. Πάληα κεηά απφ δηαβνπιεχζεηο µε ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο θαη ηελ ζπλαίλεζε ησλ ελδηαθεξνκέλσλ ηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα ζα πξέπεη λα πξνζαξκνζηνχλ θαηά ηξφπν πνπ λα επηηξέπνπλ πην ζηαδηαθή απνρψξεζε, ε νπνία ζα ζπλδπάδεηαη επέιηθηα µε δηάθνξεο κνξθέο επαγγεικαηηθνχ εηζνδήκαηνο. Η ζηαδηαθή θαη κεξηθή απνρψξεζε ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη έλα ζεκαληηθφ ηξφπν γεθχξσζεο ηνπ ράζκαηνο αλάκεζα ζηελ πξαγκαηηθή ειηθία απνρψξεζεο θαη ηελ λφκηκε ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο, ηδηαίηεξα ζε ηνκείο φπνπ ε ζπλέρηζε ηεο εξγαζία µε πιήξεο σξάξην είλαη ιηγφηεξν εθηθηή. Η επηηπρία φισλ ησλ παξαπάλσ ζα εμαξηεζεί απφ ηελ επίηεπμε κηαο θαιήο ηζνξξνπίαο αλάκεζα ζηελ επειημία πνπ απαηηείηαη απφ ηα άηνκα θαη ζηελ εμαζθάιηζε πνπ ηνπο παξέρεηαη 30. Σα πιενλεθηήκαηα ηεο παξάηαζεο ηνπ ρξφλνπ ζπληαμηνδφηεζεο γηα ηα άηνκα κεγάιεο ειηθίαο είλαη θαιχηεξε ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσλία, ν δξαζηήξηνο Kruse, Α., Political economy and pensions in ageing societies a note on how an impossible reform was implemented in Sweden, Department of Economics, Lund University, Sweden, 2004 Bellone, B., Bibbee, Α., The Ageing Challenge in Norway: Ensuring a Sustainable Pension and Welfare System, OECD Economics Department Working Papers, No. 480, 2006 European Commission, The future of pension systems, Special Eurobarometer 161, Γηα πεξηζζφηεξα βι: Δηδηθή Δπηζηεκνληθή Δπηηξνπή (ΦΔΚ 112/Α/07), Δλδηάκεζε Έθζεζε ηεο Δπηηξνπήο γηα ηε ζχδεπμε επειημίαο κε αζθάιεηα, Ιαλνπάξηνο 2008, Αζήλα Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 35

36 ξφινο, ε θαιχηεξε θνηλσληθή ζέζε, ε θαιχηεξε πνηφηεηα δσήο, έλα κεγαιχηεξν εηζφδεκα. Ο πην παξαγσγηθφο θαη απνηειεζκαηηθφο ηξφπνο γηα ηελ αληηζηάζκηζε ηνπ θηλδχλνπ πνπ δεκηνπξγεί ε γήξαλζε γηα ηελ επξσζηία ησλ ζπζηεκάησλ ζπληαμηνδφηεζεο είλαη ε αληηζηξνθή ηεο ηάζεο γηα πξφσξε ζχληαμε. Αλ δνζνχλ ζηνπο εξγαδνκέλνπο ε δπλαηφηεηα θαη ηα θίλεηξα γηα λα εξγάδνληαη πεξηζζφηεξα ρξφληα θαη λα επηιέγνπλ ηελ κεηαγελέζηεξε θαη ζηαδηαθή απνρψξεζή ηνπο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο 31, κπνξεί λα κεησζεί ην θφζηνο ησλ ζπληάμεσλ, λα εηζπξαρζεί έλα επηπιένλ έζνδν θαη λα δνζεί ψζεζε ζηελ αλάπηπμε. Πξέπεη επνκέλσο λα αιιάμεη ε ζπκπεξηθνξά ησλ αλζξψπσλ ζρεηηθά µε ηελ ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο. Η πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε δελ πξέπεη λα θαηαξγεζεί εμ νινθιήξνπ αιιά ππφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο νθείιεη λα δηαηεξεζεί π.ρ. ζηελ πεξίπησζε ρξφληαο αζζέλεηαο ή αλαπεξίαο ή ζε πεξηθέξεηεο ή θιάδνπο φπνπ νη πξννπηηθέο εχξεζεο λέαο εξγαζίαο γηα ηνπο κεγαιχηεξνπο ζε ειηθία εξγαδνκέλνπο είλαη ηδηαίηεξα δπζνίσλεο. Αιιά θαη ζε θάπνηνπο παξαγσγηθνχο θιάδνπο (βαξέα θαη αλζπγηεηλά επαγγέικαηα) ζα πξέπεη λα ζπλερίζνπλ λα παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο ιφγσ ησλ εηδηθψλ ζπλζεθψλ ηνπ θιάδνπ, πνπ θαζηζηνχλ ηελ πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε αλαγθαία. Η κεηαξξχζκηζε ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ πξέπεη λα εζηηάζνπλ ζηνλ νξηζκφ δηαηάμεσλ πνπ ζεζπίδνπλ πςειφηεξα ζπληαμηνδνηηθά δηθαηψκαηα γηα ηα άηνκα πνπ παξακέλνπλ πεξηζζφηεξν ζηελ εξγαζία θαη θαηάιιεια νηθνλνκηθά θίλεηξα, ζπκπεξηιακβαλφκελσλ αληηθηλήηξσλ ζηα ζπζηήκαηα θνξνιφγεζεο θαη πξνλνκίσλ γηα λα εξγαζηνχλ πεξηζζφηεξν. Σέινο κία ζεκαληηθή πξφηαζε πνιηηηθήο θαζίζηαηαη ε δεκηνπξγία πεξηζζφηεξν επέιηθησλ δνκψλ γηα ηελ έμνδν απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο πνπ κπνξεί λα ζπλδπάδνπλ ζηαδηαθή έμνδν κε κεξηθή απαζρφιεζε (επέιηθηε ζπληαμηνδφηεζε). 31 βι.: European Commission, Ageing and Employment: Identification of good practice to increase job opportunities and maintain older workers in employment, Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities Unit D.2, March 2006 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 36

37 Δπέιηθηε ζπληαμηνδόηεζε Έλαο ηξφπνο γηα λα παξακείλνπλ νη ειηθησκέλνη ζηελ εξγαζία είλαη κέζσ πξνγξακκάησλ επέιηθηεο ζπληαμηνδφηεζεο. Η επέιηθηε ζπληαμηνδφηεζε δελ ζεκαίλεη κφλν κεξηθή ζπληαμηνδφηεζε αιιά θαη ελεξγή ζπληαμηνδφηεζε φπνπ νη εξγαδφκελνη παξακέλνπλ παξαγσγηθνί θαη θνηλσληθά δηθηπσκέλνη κε ηνλ ρψξν εξγαζίαο ηνπο. εκαίλεη αθφκα ζπλερηδφκελε εξγαζία ε νπνία αξρίδεη πξηλ ηελ ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο θαη κπνξεί λα ζπλερίδεη θαη γηα πνιιά ρξφληα αξγφηεξα. Η επέιηθηε ζπληαμηνδφηεζε πξνυπνζέηεη ηελ ζπλνδεία ησλ ινηπψλ πνιηηηθψλ πνπ αζρνινχληαη κε ηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο επαγγεικαηηθήο δσήο ησλ ειηθησκέλσλ 32. Μειέηεο δείρλνπλ πσο νη ειηθησκέλνη εξγαδφκελνη είλαη ζεηηθνί ζηελ πξννπηηθή λα ζπλερίζνπλ λα εξγάδνληαη. Οη θπξηφηεξνη ιφγνη πνπ θάλνπλ ηνπο ειηθησκέλνπο λα ζέινπλ λα ζπλερίζνπλ λα εξγάδνληαη είλαη 33 : λα ζπλερίζνπλ λα είλαη πλεπκαηηθά ελεξγνί λα παξακείλνπλ ζσκαηηθά δπλαηνί λα εμαθνινπζήζνπλ λα είλαη ρξήζηκνη θαη παξαγσγηθνί λα θάλνπλ θάηη πνπ ηνπο επραξηζηεί. Δίλαη ζαθέο, πάλησο, πσο ππάξρνπλ θαη πνιιέο πεξηπηψζεηο ειηθησκέλσλ πνπ ζέινπλ λα ζπληαμηνδνηεζνχλ θαη λα κελ επηζηξέςνπλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Απηφ παξαηεξείηαη θπξίσο ζε εξγαδφκελνπο επαγγεικάησλ κε ζεκαληηθή ζσκαηηθή θφπσζε, ελ αληηζέζεη κε ηνπο εξγαδφκελνπο ζηνλ ρψξν ησλ ππεξεζηψλ νη νπνίνη είλαη πην ζεηηθνί ζηελ παξάηαζε ηεο εξγαζίαο ηνπο. Έηζη θαζψο νη πεξηζζφηεξεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο κεηαβάιινληαη απφ νηθνλνκίεο κε βάζε ηελ βηνκεραλία θαη ηελ γεσξγία ζε νηθνλνκίεο ππεξεζηψλ, ππνινγίδεηαη πσο φιν θαη κεγαιχηεξνο αξηζκφο αλζξψπσλ είλαη ζεηηθνί ζηελ πξννπηηθή παξάηαζεο ηεο δηάξθεηαο εξγαζίαο. 32 UN, Strengthening older people s rights: Towards a UN Convention, January 2010, pp Καζεκεξηλή, «Δξγαζία κεηά ηα 55: Σν ηέινο ηεο ζπληαμηνδφηεζεο;», Μειέηεο, ζην: αλαθηήζεθε: , ζζ. 5-6 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 37

38 Δπί παξαδείγκαηη ζηελ Διιάδα ν ηνκέαο ησλ ππεξεζηψλ απαζρνιεί ην 65,1% ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζχκθσλα θαη ην Γηάγξακκα 5, επνκέλσο ηα πεξηζψξηα παξακνλήο ζηελ εξγαζία ησλ ειηθησκέλσλ αηφκσλ είλαη επξεία. Γηάγξακκα 5: Δξγαηηθφ δπλακηθφ αλά επάγγεικα Γεσξγία 12.4 % Βηνκεραλία 22.4 % Τπεξεζίεο 65.1 % Πεγή: Η κεηαξξχζκηζε ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ πξέπεη λα ζπλνδεπηεί απφ ηε δεκηνπξγία πεξηζζφηεξν επέιηθησλ δνκψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο πνπ λα επηηξέπνπλ ηε ζηαδηαθή έμνδν κε κεξηθή απαζρφιεζε. Αξθεηνί ειηθησκέλνη εξγαδφκελνη επηζπκνχλ λα πξνζαξκφζνπλ ηνλ ξφιν ηνπο, ην σξάξηφ ηνπο θαη ηα θαζήθνληά ηνπο θαζψο πιεζηάδνπλ ζηελ ζπληαμηνδφηεζή ηνπο. Δπηδεηνχλ επειημία ζηελ εξγαζηαθή ηνπο δσή ψζηε λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα κεηψζνπλ ζηαδηαθά ην θφξην εξγαζίαο θαη ην βαζκφ επζπλψλ ηνπο, αιιά παξάιιεια λα ζπλερίζνπλ λα απαζρνινχληαη θαη κεηά ηελ ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο. Έηζη, θαζψο νη ειηθησκέλνη εξγαδφκελνη πιεζηάδνπλ ηελ ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο, κε ηελ ζπγθαηάζεζε ησλ εξγνδνηψλ, νη επζχλεο ηνπο ζηαδηαθά κεηψλνληαη θαη ν θφξηνο εξγαζίαο ειαηηψλεηαη. Όκσο πηα απηφ δελ είλαη αξθεηφ. Οη επέιηθηεο ζπλζήθεο Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 38

39 εξγαζίαο γηα ηνπο ειηθησκέλνπο εξγαδφκελνπο πξέπεη λα γίλνπλ κέξνο ησλ ζπιινγηθψλ ζπκβάζεσλ ψζηε εξγνδφηεο θαη εξγαδφκελνη λα ηηο ζπκπεξηιακβάλνπλ ζηνλ πξνγξακκαηηζκφ ηνπο. Οη εξγνδφηεο έρνπλ πνιιά λα θεξδίζνπλ κε ην λα αληαπνθξηζνχλ ζε απηέο ηηο αλάγθεο ησλ ειηθησκέλσλ εξγαδφκελσλ. Η επέιηθηε ζπληαμηνδφηεζε πην ζπγθεθξηκέλα πεξηιακβάλεη επέιηθηνπο ξφινπο θαη ζπλζήθεο εξγαζίαο, επέιηθηα σξάξηα, θαη πεξηζζφηεξν έιεγρν απφ ηνλ εξγαδφκελν ζηελ δηαρείξηζε ηνπ ρξφλνπ ηνπ. Η επέιηθηε ζπληαμηνδφηεζε πξέπεη λα γίλεη ειθπζηηθή γηα ηνλ θάζε εξγαδφκελν, απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί εάλ αιιάμνπλ νη πξνζδνθίεο θαη νη δηαζέζεηο ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία εξγαδνκέλσλ πξνζθέξνληαο ηνπο θαιχηεξεο επθαηξίεο θαη θίλεηξα γηα λα παξακείλνπλ ζηνλ επαγγεικαηηθφ βίν, ζχκθσλα κε ηα αλσηέξσ Δπέιηθηεο κνξθέο απαζρόιεζεο ηφρνο ηεο παξνχζαο πνιηηηθήο είλαη πξνηνχ ν ειηθησκέλνο απνκαθξπλζεί νινθιεξσηηθά απφ ηνλ ρψξν εξγαζίαο, λα εθκεηαιιεπηνχλ ηηο ελαπνκείλαληεο δπλαηφηεηεο ηνπ λα πξνζθέξεη εξγαζία, κε ηε ζέζπηζε εηδηθψλ θαζεζηψησλ εξγαζίαο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ επειημία. Έηζη νη επέιηθηεο ζρέζεηο εξγαζίαο απνθηνχλ ζεκαίλνπζα ζέζε ζηελ απαζρφιεζε ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ 34. Απφ ηε κία πιεπξά, θαηά ην κέηξν πνπ νη επέιηθηεο ζρέζεηο εξγαζίαο δηαηξέρνπλ ηνλ εξγαζηαθφ βίν ησλ κηθξφηεξσλ ειηθηψλ, σο επί ην πιείζηνλ 35, απνηεινχλ πξφβιεκα ζηελ ρξεκαηνδφηεζε ησλ εζληθψλ αζθαιηζηηθψλ ζπζηεκάησλ, θαζψο κηθξνί κηζζνί ζπλεπάγνληαη κηθξέο εηζθνξέο. Απφ ηελ άιιε φκσο ε αμηνπνίεζε ησλ επέιηθησλ κνξθψλ απαζρφιεζεο δηαθαίλεηαη σο κέξνο ηεο ιχζεο πξνθεηκέλνπ λα δηεπθνιπλζεί ε απαζρφιεζε ησλ κεγαιχηεξσλ ειηθηψλ, ελψ παξάιιεια απειεπζεξψλεη ζέζεηο πιήξνπο απαζρφιεζεο γηα ηνπο λεφηεξνπο θαη κειινληηθνχο ρξεκαηνδφηεο ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ. Η ζχλδεζε ινηπφλ ησλ επέιηθησλ εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ κε ηελ ελεξγφ γήξαλζε είλαη ζηελή. 34 Κνπθηάδεο, Ι., «Δλεξγφο γήξαλζε, επέιηθηεο κνξθέο εξγαζίαο θαη εξγαδφκελνη άλσ ησλ 55 εηψλ», Οκηιία ζην ζεκαηηθφ Δξγαζηήξην ηεο Αλαπηπμηαθήο χκπξαμεο Δκπεηξία, , ζει Γελδξηλφο, Γ., «Νέεο κνξθέο απαζρφιεζεο ζηελ Διιάδα: Μχζνη θαη πξαγκαηηθφηεηεο», εκηλάξην, Οηθνλνκηθή ζεωξία θαη πνιηηηθή, Παλεπηζηήκην Ισαλλίλσλ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 39

40 Οη πνιηηηθέο επέιηθηεο απαζρφιεζεο ζηνρεχνπλ ζηελ επειημία ησλ σξαξίσλ εξγαζίαο. Ο ρξφλνο εξγαζίαο πξνζαξκφδεηαη ζηηο δπλαηφηεηεο ησλ ειηθησκέλσλ ψζηε λα είλαη εθηθηή ε παξακνλή ηνπο ζηελ εξγαζία. Σα κέηξα πεξηιακβάλνπλ εκεξήζηα ε εβδνκαδηαία κείσζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο, ηελ επειημία ζην σξάξην, ηελ αχμεζε ησλ εκεξψλ αδεηψλ, ηελ ελαιιαγή εξγαζηαθψλ ζέζεσλ κε ζηφρν ηε δηαηήξεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ησλ καθξνρξφληα εξγαδνκέλσλ θαη παξάιιεια ηελ απαιιαγή ησλ ειηθησκέλσλ απφ ππνρξέσζε ππεξεξγαζίαο θαη ππεξσξίαο αιιά θαη απφ ηηο ζεσξνχκελεο δχζθνιεο βάξδηεο. Σα κεηξά δηεπθφιπλζεο, ηεο νηθηνζεινχο, πξνζθπγήο ζε κνξθέο επέιηθηεο απαζρφιεζεο, εθφζνλ είλαη ζπκθσλεκέλεο θαη ζπλδένληαη κε νηθνλνκηθνχο ζηφρνπο έρνπλ ζεηηθά απνηειέζκαηα Δλεξγεηηθέο Πνιηηηθέο Απαζρόιεζεο γηα ηα άηνκα ηωλ 55+ Οη ΔΠΑ απνηεινχλ εδψ θαη πεξίπνπ 30 ρξφληα ζεκαληηθφ «εξγαιείν» θαηαπνιέκεζεο ηεο αλεξγίαο. χκθσλα κε έλαλ θνηλά απνδεθηφ νξηζκφ νη ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο «είλαη παξεκβάζεηο ζηελ αγνξά εξγαζίαο πνπ ζηνρεύνπλ ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο απνζθνπνύλ ζηελ αύμεζε ηεο πηζαλόηεηαο απαζρόιεζεο ή ζηε βειηίωζε ηωλ εηζνδεκαηηθώλ πξννπηηθώλ άλεξγωλ αηόκωλ ή νκάδωλ πνπ αληηκεηωπίδνπλ δπζθνιίεο λα εηζέιζνπλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο» 36. Ο θχξηνο ξφινο ηνπο έγθεηηαη ζηελ αλαθαηαλνκή ησλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο, παξά ζηελ αχμεζε ησλ ζπλνιηθά δηαζέζηκσλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο 37. Οη ΔΠΑ γίλνληαη αληηιεπηέο σο έλα ζχλνιν κέηξσλ πνπ πξνζαλαηνιίδνληαη πξνο ηελ ελίζρπζε ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο κε ηελ αλάδεημε ησλ ζηξαηεγηθψλ ελεξγνπνίεζεο ησλ αηφκσλ εξγάζηκεο ειηθίαο. Σα ελ ιφγσ κέηξα απνζθνπνχλ ζηελ δηεχξπλζε ησλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο εηδηθψλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ φπσο είλαη ηα άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο (55+) θαη άιιεο επάισηεο θνηλσληθέο νκάδεο, δηαθέξνληαο ζην 36 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Employment in Europe, Γεληθή Γηεχζπλζε Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ θαη Ιζφηεηαο Δπθαηξηψλ, Unit D.1. 11, 2006, ζει Calmfors, L., Active Labour Market Policy and Unemployment A Framework for the Analysis of Crucial Design Features, OECD Economic Studies No. 22, 2006, ζει.17 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 40

41 θνκκάηη απηφ απφ ηηο γεληθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο πνπ, εμ νξηζκνχ, δελ απεπζχλνληαη ζε θάπνηα ηδηαίηεξε θαηεγνξία ηνπ πιεζπζκνχ. Οη ΔΠΑ ζπγθξνηνχλ κία ζεκαληηθή κέζνδν παξέκβαζεο ζηηο αγνξέο εξγαζίαο, πνπ ζηνρεχνπλ, ζηε βειηίσζε ηεο αληηζηνίρηζεο ηεο «πξνζθνξάο» κε ηε «δήηεζε» ηεο απαζρφιεζεο αηφκσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο, κεηαμχ άιισλ, ηδηαίηεξα θαζψο ε ηερλνινγηθή πξφνδνο νδεγεί ζηελ ηαρεία απνεηδίθεπζε ησλ ειηθησκέλσλ θαη σο εθ ηνχηνπ ζηελ αχμεζε ηεο αλεξγίαο απηήο ηεο ειηθηαθήο νκάδαο ή ηελ πξφσξε απφζπξζε ηνπο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο. Σν πεξηερφκελν ησλ ελεξγεηηθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο δίλεη έκθαζε κέζσ ζηνρεπκέλσλ δξάζεσλ, ζηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο ειηθηαθήο νκάδαο άλσ ησλ 55 εηψλ. Οπζηαζηηθά, ε «ινγηθή» ηεο εθαξκνγήο ελεξγεηηθψλ δξάζεσλ ζπλίζηαηαη ζηε δηφξζσζε δηνγθνχκελσλ δηαξζξσηηθψλ πξνβιεκάησλ, πςειή θαη επίκνλε αλεξγία ησλ αηφκσλ ειηθίαο 55+ πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε κεησκέλε απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ κεραληζκνχ θάιπςεο ησλ θελψλ ζέζεσλ εξγαζίαο ιφγσ έιιεηςεο ησλ απαξαίηεησλ επαγγεικαηηθψλ πξνζφλησλ. ην πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο ηξαηεγηθήο γηα ηελ Απαζρφιεζε, νη ΔΠΑ είλαη εξγαιεία πνπ ζηνρεχνπλ πξψηνλ ζηελ ελδπλάκσζε ηεο πξνζέγγηζεο ηεο εξγαζίαο ε νπνία λα βαζίδεηαη ζηνλ θχθιν δσήο (νινθιεξσκέλε θαηεπζπληήξηα γξακκή αξηζ. 18). Απηφ κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζσ ησλ ΔΠΑ κε ελίζρπζε ησλ πξνζπαζεηψλ πνπ απνζθνπνχλ ζηε δεκηνπξγία πξννπηηθψλ απαζρφιεζεο θαη κείσζεο ηεο αλεξγίαο ησλ κε παξάιιειεο δξάζεηο νη νπνίεο πξνσζνχλ ηελ παξάηαζε ηεο επαγγεικαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηνπ ελεξγνχ επαγγεικαηηθνχ βίνπ, ελψ ηαπηφρξνλα ζα πξέπεη λα εμαζθαιίδεηαη ν εθζπγρξνληζκφο θαη ηε βησζηκφηεηα ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Οη ΔΠΑ πεξηιακβάλνπλ κία επξεία γθάκα πξνγξακκάησλ. Ο ηξφπνο ηαμηλφκεζεο ηνπο ζπρλά πνηθίιεη θαη πνιιέο θνξέο νξηζκέλα επηκέξνπο πξνγξάκκαηα θαη δξάζεηο εκπίπηνπλ ζε πεξηζζφηεξεο απφ κία θαηεγνξίεο. Οη δηάθνξεο πνιηηηθέο έρνπλ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 41

42 ραξαθηήξα ελεξγεηηθφ θαη πξνιεπηηθφ θαη ζπλίζηαηαη ζε ηέζζεξηο 38 βαζηθνχο άμνλεο θαηεγνξηνπνίεζεο ησλ κέηξσλ ησλ ΔΠΑ φπσο ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηε Eurostat 39 : Καηάξηηζε: Ο ζηφρνο ηεο θαηάξηηζεο είλαη λα ηξνπνπνηήζεη ή λα εκπινπηίζεη ηηο δεμηφηεηεο ησλ αλαδεηνχλησλ εξγαζία, ψζηε απηέο λα αληαπνθξίλνληαη κε κεγαιχηεξε πξνζέγγηζε ζηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο εληζρχνληαο ηελ απαζρνιεζηκφηεηα θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ ζπκκεηερφλησλ. Η ππνζηήξημε ηεο αλαδήηεζεο απαζρόιεζεο: Πεξηιακβάλεη έλα θάζκα δηαθνξεηηθψλ δξάζεσλ, φπσο καζήκαηα εχξεζεο εξγαζίαο, ζχιινγνη εχξεζήο εξγαζίαο (job clubs), θαζνδήγεζε, θαζψο επίζεο θαη πξφζηηκα (sanctions 40 ) ζηε πεξίπησζε κε ζπκκφξθσζεο κε ηηο απαηηήζεηο εχξεζεο εξγαζίαο. Πξνγξάκκαηα θηλήηξωλ ζηνλ ηδηωηηθό ηνκέα: ηφρνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίαο θηλήηξσλ είλαη ε ελζάξξπλζε ησλ εξγνδνηψλ, ψζηε λα πξνζιάβνπλ εξγαδφκελνπο ή λα δηαηεξήζνπλ ζέζεηο εξγαζίαο νη νπνίεο δηαθνξεηηθά ζα είραλ εθιείςεη θαη ζπρλά ζηνρεχνπλ ζηα κεηνλεθηνχληα άηνκα. Η άκεζε δεκηνπξγία ζέζεωλ απαζρόιεζεο ζην δεκόζην ή ην κε θεξδνζθνπηθό ηνκέα ηεο νηθνλνκίαο: Απηά ηα κέηξα απεπζχλνληαη θπξίσο ζηα κεηνλεθηνχληα άηνκα, επηδηψθνληαο λα ηα θξαηήζνπλ ζε επαθή κε ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ζπκβάιεη ζηελ έληαμε ησλ σθεινπκέλσλ πνπ δπζθνιεχνληαη λα πξνζαξκνζηνχλ ζηελ αλνηρηή αγνξά εξγαζίαο 41. Οη ΔΠΑ έρνπλ ζεηηθή επίπησζε ζηε δηαδηθαζία ζχδεπμεο ηεο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο εξγαζίαο γηα άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο, ε βειηίσζε απηή επέξρεηαη κέζσ ηξηψλ βαζηθψλ κεραληζκψλ 42, πξψηνλ, κέζσ ησλ παξερφκελσλ ππεξεζηψλ ζχδεπμεο, νη εξγαζηαθέο δεμηφηεηεο ησλ ειηθησκέλσλ αλέξγσλ κπνξνχλ λα πξνζαξκνζζνχλ θαιχηεξα ζηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ δηαζέζηκσλ θελψλ ζέζεσλ, δεχηεξνλ, εληζρχεηαη ε ελεξγφο αλαδήηεζε θελψλ ζέζεσλ απφ ηελ πιεπξά ησλ αλέξγσλ θαη ηξίηνλ, ηα πξνγξάκκαηα επηδνηνχκελεο απαζρφιεζεο θαη απφθηεζεο εξγαζηαθήο εκπεηξίαο κπνξνχλ λα αλαπιεξψζνπλ ηελ έιιεηςε εξγαζηαθήο εκπεηξίαο ζηνλ ζπγθεθξηκέλν 38 Κluve, J., Active Labour Market Policies in Europe: Performance and Perspectives, Δθδφζεηο Springer, Berlin, 2006, pp Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Employment in Europe, Γεληθή Γηεχζπλζε Κνηλσληθψλ Τπνζέζεσλ θαη Ιζφηεηαο Δπθαηξηψλ, Unit D.1. 11, 2006, ζ.ζ Ο.π. 38, p Oπ. 39, p Γεδνπζφπνπινο, Α., Δλεξγεηηθέο Πνιηηηθέο Απαζρφιεζεο, Θεσξία θαη Αμηνινγήζεηο, Παλεπηζηεκηαθέο ζεκεηψζεηο Παληείνπ Παλεπηζηεκίνπ Πνιηηηθψλ θαη Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ, Αζήλα, 2007, ζει. 24 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 42

43 ηνκέα απαζρφιεζεο θαη λα επηηξέςνπλ ηε δηεθδίθεζε ησλ θελψλ ζέζεσλ εξγαζίαο θαη απφ ηνπο αλέξγνπο ειηθίαο 55 θαη άλσ. Σα κέηξα ησλ ΔΠΑ γηα λα είλαη απνηειεζκαηηθά πξέπεη λα είλαη πιήξσο ζηνρεπκέλα θαη πξνζαξκνζκέλα ζηηο κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο ηεο αγνξάο θαη ηνπ αληαγσληζκνχ 43, θαζηζηψληαο απνδνηηθή θαη παξαγσγηθή ηελ απαζρφιεζε ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ Γηα βίνπ κάζεζε 44 Οη κεγαιχηεξνη ζε ειηθία εξγαδφκελνη ζπγθεληξψλνληαη πεξηζζφηεξν ζηηο παξαθκάδνπζεο βηνκεραλίεο θαη νη ζηαηηζηηθέο δείρλνπλ φηη ηείλνπλ λα έρνπλ κηθξφηεξε θηλεηηθφηεηα απφ ηνπο λένπο 45. Οη απαηηήζεηο ηεο ζχγρξνλεο αγνξάο εξγαζίαο είλαη ηδηαίηεξα απμεκέλεο ζε γλψζεηο θαη επαγγεικαηηθά πξνζφληα αθνινπζψληαο ηηο απαηηήζεηο ηνπ θαηαλαισηηθνχ θνηλνχ γηα αληαγσληζηηθά πξντφληα θαη ππεξεζίεο. Η πςειή ηερλνινγία απαηηεί εξγαδφκελνπο κε πνιιέο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο, νη νπνίεο πξέπεη λα επηθαηξνπνηνχληαη δηαξθψο. Όινη απηνί είλαη παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ αλεξγία ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδφκελσλ. Η δηα βίνπ εθπαίδεπζε απνηειεί ηξφπν αληηκεηψπηζεο ησλ ζπλεπεηψλ ησλ ξαγδαίσλ ηερλνινγηθψλ αιιαγψλ κέζσ ηεο ζπλερνχο αλάπηπμεο ησλ γλψζεσλ θαη ησλ δεμηνηήησλ ψζηε λα παξακείλνπλ νη κεγαιχηεξνη ζε ειηθία εξγαδφκελνη ελεξγνί. ήκεξα νη επελδχζεηο ζηελ εθπαίδεπζε θαη ζηελ αλάπηπμε ηνπ πξνζσπηθνχ πεξηνξίδνληαη ζηνπο λένπο, αθήλνληαο ηνπο εξγαδφκελνπο ελδηάκεζεο θαη κεγάιεο ειηθίαο µε δεμηφηεηεο πνπ ππνβαζκίδνληαη ζηαδηαθά, µε απνηέιεζκα λα είλαη ιηγφηεξν ηθαλνί λα αληηκεησπίζνπλ ηελ αιιαγή. Καηά ηε δηάξθεηα ηεο επαγγεικαηηθήο ηνπο δσήο ν ελδερφκελνο θίλδπλνο ηεο πεξηζσξηνπνίεζεο θαη ηνπ απνθιεηζκνχ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο απμάλεηαη κε απνηέιεζκα νη κεγαιχηεξνη ζε ειηθία εξγαδφκελνη ζπρλά λα θαηαθεχγνπλ ζηελ πξφσξε ζχληαμε σο κνλαδηθή επηινγή. 43 European Commission, Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities, Employment in Europe 2009, 2009, p Η δηα βίνπ κάζεζε απνηειεί θνκκάηη ησλ ελεξγεηηθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο, φκσο ζα αληηκεησπηζζεί θαη ζα κειεηεζεί μερσξηζηά ζηελ παξνχζα κειέηε θαζψο απνηειεί έλα απφ ηα ζεκειηψδε κέηξα γηα κία επηηπρνχζα ελεξγφ γήξαλζε. 45 Πξάζηλε Βίβινο «Μπξνζηά ζηηο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο, µία λέα αιιειεγγχε κεηαμχ γελεψλ», COM(2005) 94 ηειηθφ, Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Βξπμέιιεο, Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 43

44 Γηα λα ζπκκεηέρεη θαη λα παξακείλεη ζηελ εξγαζία έλαο νινέλα απμαλφκελνο αξηζκφο αηφκσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο θαη γηα λα πξνιεθζεί ν απνθιεηζκφο ηνπο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, είλαη πνιχ ζεκαληηθφ λα δηαηεξεζνχλ θαη λα ελδπλακσζνχλ νη δεμηφηεηεο θαη νη γλψζεηο ηνπο κέζσ ηεο επξείαο δηάδνζεο δξάζεσλ δηα βίνπ κάζεζεο 46. Η δηα βίνπ κάζεζε 47 νπζηαζηηθά πξφθεηηαη γηα επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ε νπνία δελ πξνζθέξεηαη κφλν θαηά ηελ έλαξμε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ ηνπ εξγαδνκέλνπ αιιά θαζ φιε ηε δηάξθεηα απηνχ. Δληάζζεηαη ζηα επξχηεξα πξνγξάκκαηα δηαρείξηζεο αλζξψπηλσλ πφξσλ ηα νπνία ζεσξείηαη φηη επηδξνχλ ζεκαληηθά ζηε δηαξθή βειηίσζε ησλ δεμηνηήησλ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Οη εξγαδφκελνη έρνπλ ηελ δπλαηφηεηα λα δηαηεξήζνπλ, λα αλαβαζκίζνπλ, λα εθζπγρξνλίζνπλ θαη λα εκπινπηίζνπλ ηηο επαγγεικαηηθέο γλψζεηο θαη δεμηφηεηεο ηνπο. Αθελφο ην εξγαηηθφ δπλακηθφ κέζσ ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ ζε πξνγξάκκαηα θαηάξηηζεο απμάλεη ηελ παξαγσγηθφηεηα θαη ηελ απνδνηηθφηεηα ηνπ θαη αθεηέξνπ νη επηρεηξήζεηο έρνληαο ζηελ δηάζεζε ηνπο θαηαξηηζκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ βειηηψλνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπο 48. Χο εθ ηνχηνπ, ε θαηάξηηζε απνζθνπεί ζηελ βειηίσζε ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο ηνπ 46 Η Γηα βίνπ κάζεζε νξίδεηαη σο «θάζε ζθφπηκε καζεζηαθή δξαζηεξηφηεηα πνπ αλαιακβάλεηαη ζε ζπλερηδφκελε βάζε κε ζθνπφ ηε βειηίσζε ησλ γλψζεσλ, ησλ δεμηνηήησλ θαη ησλ ηθαλνηήησλ, ζην πιαίζην κηαο πξνζσπηθήο, θνηλσληθήο νπηηθήο θαη /ή κηαο νπηηθήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ απαζρφιεζε».η δηα βίνπ κάζεζε απνηειεί κία επξεία έλλνηα θαη ζχκθσλα κε ηελ επξχηεξα απνδεθηή άπνςε θαιχπηεη φινπο ηνπο ηχπνπο ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο, φινπο ηνπο ηχπνπο ηεο ζπλερηδφκελεο εθπαίδεπζεο θαη φιεο ηηο κνξθέο ηεο άηππεο θαη ζπλερηδφκελεο θαηάξηηζεο. 47 Οη δξάζεηο ζην πεδίν ηεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαη δηα βίνπ κάζεζεο εγθαηληάζηεθαλ ην 1963 κε ηελ πηνζέηεζε ηεο 63/266/ΔΟΚ Απφθαζεο ηνπ πκβνπιίνπ πεξί ζεζπίζεσο ησλ γεληθψλ αξρψλ γηα ηελ εθαξκνγή θνηλήο πνιηηηθήο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο (Δπξσπατθφ πκβνχιην, (1963), «Απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ πεξί ζεζπίζεσο ησλ γεληθψλ αξρψλ γηα ηελ εθαξκνγή θνηλήο πνιηηηθήο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, Λνπμεκβνχξγν», ΔΔ 63 ηεο ) θαη ζπλερίδνληαη κέρξη ζήκεξα. Αλαθνξέο ζηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε γίλνληαη ηφζν ζηνλ Κνηλνηηθφ Υάξηε Θεκειησδψλ Κνηλσληθψλ Γηθαησκάησλ (1989) ησλ Δξγαδνκέλσλ (νη ξπζκίζεηο πεξί επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο εμεηδηθεχνληαη ζην άξζξν 15 πνπ θέξεη ηνλ ηίηιν Δπαγγεικαηηθή Δθπαίδεπζε. Ο Κνηλνηηθφο Υάξηεο επίζεο εηζάγεη ηε δηάθξηζε κεηαμχ αξρηθήο θαη ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο ζηα άξζξα 23 θαη 15) φζν θαη ζηελ πλζήθε ηνπ Μάαζηξηρη (νη θχξηνη ζηφρνη ηεο Δπξσπατθήο Πνιηηηθήο ηππνπνηνχληαη ζην Κεθάιαην 3 ηνπ ηίηινπ VII πνπ θέξεη ηνλ ηίηιν «Παηδεία, επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε θαη λενιαία»), ηνπ Άκζηεξληακ (ε αλαθνξά ζηηο πνιηηηθέο θαηάξηηζεο εληνπίδεηαη ζην άξζξν 109λ πνπ θάλεη ιφγν γηα ηελ πξνψζεζε ελφο εμεηδηθεπκέλνπ, θαηαξηηζκέλνπ θαη πξνζαξκνζκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζην πιαίζην ηεο αλάπηπμεο κηαο ζηξαηεγηθήο ζπληνληζκνχ γηα ηελ απαζρφιεζε) θαη ηεο Ληζζαβφλαο (εηδηθφηεξα ζηε ηξαηεγηθή ηεο Ληζζαβφλαο, ε θαηάξηηζε πεξηιακβάλεηαη ζηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο θαη ζπγθεθξηκέλα ζηελ θαηεπζπληήξηα γξακκή 24 πνπ αλαθέξεηαη ζηηο πξνζαξκνγέο ζηα ζπζηήκαηα εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο. Έκκεζε αλαθνξά γίλεηαη θαη ζηελ θαηεπζπληήξηα γξακκή 23 πνπ δίλεη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηελ αχμεζε θαη βειηίσζε ησλ επελδχζεσλ ζε αλζξψπηλν θεθάιαην). 48 Γνχιαο, Υ. (2006), «Η Δπαγγεικαηηθή Καηάξηηζε σο κέηξν πνιηηηθήο γηα ηηο επηπηψζεηο ηεο δηεχξπλζεο ηεο ΔΔ. ζηελ αγνξά εξγαζίαο», ζην Δλεκέξωζε, Σεχρνο 128, Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 44

45 εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζηηο κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο ηεο νηθνλνκίαο θαη ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Η δηα βίνπ κάζεζε απνηειεί βαζηθφ κνριφ ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο δηφηη ν ξφινο ηεο δελ πεξηνξίδεηαη κφλν ζηελ ελίζρπζε ησλ δεμηνηήησλ ησλ εξγαδνκέλσλ, αιιά εθηείλεηαη θαη ζηελ πξνψζεζε ηεο έληαμεο ή/θαη επαλέληαμεο ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Δπηηειεί ινηπφλ, κία δηπιή ιεηηνπξγία, ηε θαηαζηαιηηθή γηαηί θαηαζηέιιεη ηελ αλεξγία ησλ αηφκσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο θαη ηελ πξνιεπηηθή γηαηί πξνιακβάλεη ηελ παγίσζε ησλ δεμηνηήησλ ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζπκβάιινληαο ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο Πνιηηηθέο ελεξγνύο γήξαλζεο ζε επηρεηξεζηαθό επίπεδν Η ζπλεξγαζία ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα είλαη πξνυπφζεζε γηα ηελ επηηπρία ησλ θξαηηθψλ πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο θαζψο νη δεκφζηεο πνιηηηθέο γηα ηελ ελεξγφ γήξαλζε θαη ηελ παξάηαζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ ζρεηίδνληαη άκεζα κε ηηο πνιηηηθέο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν. Η ειηθηαθή δηαρείξηζε ζηηο επηρεηξήζεηο απνηειεί βαζηθή ζπληζηψζα ηεο εξγαζίαο κεηά ηα 55, ελψ εληάζζεηαη ζηα πιαίζηα ηνπ δενληνινγηθνχ ξφινπ ηεο δηαρείξηζεο αλζξσπίλσλ πφξσλ, ν νπνίνο ζπλίζηαηαη ζηηο αμίεο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο, ζηελ αμηνπνίεζε ησλ δεμηνηήησλ θαη ηεο πείξαο, ζηνλ ζεβαζκφ ζηελ πνηθηινκνξθία εληφο ηεο επηρείξεζεο 49. Η δηαρείξηζε ηνπ κεγαιχηεξνπ ειηθηαθά εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζηηο επηρεηξήζεηο απαηηεί κηα ζηξαηεγηθή πξνζέγγηζε, ψζηε λα θαηαπνιεκεζνχλ ηα ειηθηαθά εκπφδηα. Μηα ζηξαηεγηθή ελεξγνχο γήξαλζεο απφ ηηο επηρεηξήζεηο ζα κπνξνχζε λα δηαξζξσζεί ζηνπο αθφινπζνπο 5 άμνλεο 50 : 49 ΔΒ, «Έθζεζε ιεηηνπξγηθφηεηαο ηππνπνηεκέλσλ δηαδηθαζηψλ δηαρείξηζεο ελεξγνχ γήξαλζεο ζηηο επηρεηξήζεηο ηνπ δεπηεξνγελή ηνκέα», Κ.Π EQUAL A.. ΔΜΠΔΙΡΙΑ - ΓΡΑΗ 5 Δλεκέξσζε Δπαηζζεηνπνίεζε επηρεηξήζεσλ ηνπ δεπηεξνγελνχο ηνκέα, Ινχληνο Βι. ππνζεκείσζε 49 θαη: Αγγεινπνχινπ, Κ., «Απνηίκεζε απνηειεζκάησλ ησλ πηινηηθψλ Πξνγξακκάησλ Δπηκφξθσζεο ζε Πνιηηηθήο Δλεξγνχ Γήξαλζεο», πλζεηηθή Έθζεζε, ΔΒ, Αλαπηπμηαθή χκπξαμε «Δκπεηξία»επηέκβξηνο 2007 Arrowsmith, J., Hall, Μ., Industrial Relations and the Ageing Workforce: A Review of Measures to Combat Age Discrimination in employment, European Industrial Relations Observatory, 2000 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 45

46 Ο πξψηνο άμνλαο αθνξά ζηε δηαζθάιηζε ίζσλ επθαηξηψλ ζηε πξνζέιθπζε θαη επηινγή πξνζσπηθνχ, θαη ηε ζχδεπμε ηθαλνηήησλ ησλ εξγαδνκέλσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο κε ηηο απαηηήζεηο ησλ ζέζεσλ εξγαζίαο. Οη πνιηηηθέο απαζρφιεζεο θαη ζπληαμηνδφηεζεο ησλ επηρεηξήζεσλ δελ επλννχλ πάληα ηελ παξακνλή ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ. Σν πξφβιεκα μεθηλά πξηλ αθφκα ζπλαθζεί νπνηαδήπνηε εξγαζηαθή ζρέζε θαζψο νη εξγνδφηεο εκθαλίδνληαη ζπρλά απξφζπκνη λα πξνζιάβνπλ άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο. Η απξνζπκία βαζίδεηαη ζηελ αληίιεςε γηα ην επίπεδν παξαγσγηθφηεηαο ησλ εξγαδφκελσλ κεγάιεο ειηθίαο (βι. παξαθάησ 2.3.), ην απμεκέλν θφζηνο πνπ ζπλεπάγεηαη ε απαζρφιεζε ηνπο 51 θαζψο ν κηζζφο εμαξηάηαη απφ ην ρξφλν πξνυπεξεζίαο ηνπο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, αιιά θαη ην κε κηζζνινγηθφ ηνπο θφζηνο ιφγσ ηεο απμεκέλεο ρξήζεο αλαξξσηηθψλ αδεηψλ. ηελ πεξίπησζε ηεο πξφζιεςεο σο εθ ηνχηνπ, ζεηηθά κέηξα γηα ηελ άξζε ησλ εκπνδίσλ ιφγσ ειηθίαο, πεξηιακβάλνπλ ηελ άξζε ησλ νξίσλ ειηθίαο ζε αγγειίεο εξγαζίαο, ηε ρξήζε κίαο δηαδηθαζίαο επηινγήο πξνζσπηθνχ πνπ βαζίδεηαη ζε θξηηήξηα πξνζφλησλ θαη φρη ειηθίαο αθφκα θαη ηε ζαθή ζηφρεπζε ζε ειηθησκέλνπο ππνςεθίνπο, ηε ζηελή ζπλεξγαζία κε γξαθεία πξνψζεζεο ζηελ απαζρφιεζε, θιπ. Ο δεχηεξνο άμνλαο αθνξά ζηε ζπλερηδφκελε εθπαίδεπζε θαη ζηελ επαγγεικαηηθή αλάπηπμε ησλ ειηθησκέλσλ εξγαδνκέλσλ κέζσ ηεο παξνρήο θαηάξηηζεο ηδηαίηεξα ζε δεμηφηεηεο πιεξνθνξηθήο θαη ηεο δεκηνπξγίαο πξννπηηθψλ εμέιημεο γηα ην έκπεηξν εξγαηηθφ δπλακηθφ. Σα κέηξα πνπ πηνζεηνχληαη επηδηψθνπλ λα δηαζθαιίζνπλ πσο νη εξγαδφκελνη άλσ ησλ 55 δελ απνθιείνληαη απφ ηελ θαηάξηηζε, φηη ηνπο παξέρνληαη European Foundation for the Improvement of Living and Working Conditions, Employment in Social care in Europe, Consolidated Report, 2006 European Commission, Ageing and Employment: Identification of good practice to increase job opportunities and maintain older workers in employment, Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities Unit D.2, March 2006 Naegele, G., Walker, A., A guide to good practice in age management, European Foundation s Report ζην: Κξηαηζηψηε, Β., Mesthenaios, E., Μηραιφπνπινο,., Πνιηηηθέο Γηαρείξηζεο Δλεξγνύ Γήξαλζεο ΙΙΙ, Έθζεζε πεπξαγκέλσλ επηκνξθσηηθνχ ζεκηλαξίνπ, ΙΝΔ/ΓΔΔ, Αλαπηπμηαθή χκπξαμε «Δκπεηξία», Ινχληνο 2007, ζζ Μέμε, M., «ηξαηεγηθέο Δλεξγνχ Γήξαλζεο ζηελ Δπξψπε», Δλεκέξσζε ΙΝΔ/ΓΔΔ, Σεχρνο 122, Ννέκβξηνο Ο.π. 28, ζει. 32 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 46

47 δπλαηφηεηεο εθπαίδεπζεο ζε φιε ηνπο ηε ζηαδηνδξνκία θαη φηη νη κέζνδνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη είλαη θαηάιιειεο γηα ηα άηνκα κεγάιεο ειηθίαο. Ο ηξίηνο άμνλαο αθνξά ζηηο επέιηθηεο κνξθέο απαζρφιεζεο θαη ζηε βειηίσζε ηνπ πεξηβάιινληνο εξγαζίαο. Κχξηεο δξάζεηο απνηεινχλ ε παξνρή επέιηθησλ σξαξίσλ εξγαζίαο, ε εξγνλνκηθήο δηακφξθσζε ηνπ ρψξνπ εξγαζίαο, ε παξνρή δπλαηφηεηαο κεηαθίλεζεο ησλ ειηθησκέλσλ εξγαδνκέλσλ ζε κηα λέα ζέζε κε ιηγφηεξν ςπρηθή θαη ζσκαηηθή επηβάξπλζε (αλαδηάξζξσζε ηεο εξγαζίαο), ε πξνζθνξά ππεξεζηψλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηε βειηίσζε ηεο πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ, ε παξνρή ηαηξνθαξκαθεπηηθήο πεξίζαιςεο θηι. 52. Τπνγξακκίδνπκε ζην ζεκείν απηφ πσο ην πξφγξακκα πξναγσγήο ηεο πγείαο γηα ην πξνζσπηθφ, κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη πξνιεπηηθά κεηψλνληαο ην θφζηνο ηεο επηρείξεζεο γηα αληηκεηψπηζε κίαο αζζέλεηαο (επίδνκα αζζελείαο, απνπζία απφ ηελ εξγαζία θηι). Ο ηέηαξηνο άμνλαο ζπλίζηαηαη ζηελ πηνζέηεζε κίαο ζηξαηεγηθήο ειηθηαθήο δηαρείξηζεο θαη αθνξά ζηελ εθκεηάιιεπζε ησλ επθαηξηψλ πιενλεθηεκάησλ ηεο ειηθηαθή πνηθηινκνξθίαο. Η νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο κε βάζε ηελ ειηθία ησλ εξγαδνκέλσλ ζηνρεχεη ζηελ ελαξκφληζε ησλ εξγαζηαθψλ απαηηήζεσλ κε ηηο ηθαλφηεηεο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηελ εθκεηάιιεπζε θάζε ειηθίαο πξνο φθεινο ηεο επηρείξεζεο. πνπ ζπλίζηαηαη ζηε κεηάδνζε γλψζεσλ ζηελ επηρείξεζε, κέζσ ηεο αληαιιαγήο γλψζεσλ κεηαμχ ησλ γελεψλ, φπσο είλαη, γηα παξάδεηγκα, ε θαζνδήγεζε θαη ζπκβνπιεπηηθή απφ ηνλ πξντζηάκελν-επηρεηξεκαηία, θαη ν πξνγξακκαηηζκφο ηεο δηαδνρήο - κηα ηδηαίηεξα ζεκαληηθή παξάκεηξνο ζε φηη αθνξά ηηο πνιχ κηθξέο θαη κηθξνκεζαίεο επηρεηξήζεηο, ζηε δεκηνπξγία κεηθηψλ ειηθηαθά νκάδσλ εξγαζίαο, ζηε δηαγελεηαθή ρξήζε ηεο θαζνδήγεζεο θαη ζπκβνπιεπηηθήο θαη ζηελ απφ θνηλνχ κάζεζε θαη εμαζθάιηζε ίζεο κεηαρείξηζεο ζηελ εξγαζία 53. Η δηαρείξηζε ησλ εξγαδνκέλσλ κε βάζε ηελ ειηθία κπνξεί λα πξνζθέξεη πνιιά νθέιε ζηελ επηρείξεζε αιιά θαη ζηνπο εξγαδφκελνπο, φισλ ησλ ειηθηψλ. Ο πέκπηνο άμνλαο αθνξά ζηελ αιιαγή ησλ ζηάζεσλ απέλαληη ζηνπο εξγαδνκέλνπο κεγαιχηεξεο ειηθίαο, κέζσ ηεο ελεκέξσζεο φισλ γηα ηε ζπλεηζθνξά ηνπ 52 European Commission, Ageing and Employment: Identification of good practice to increase job opportunities and maintain older workers in employment, Directorate-General for Employment, Social Affairs and Equal Opportunities Unit D.2, March 2006, pp Γθαληίλαο, Ν., «Σν δήηεκα ηεο ελεξγνχ γήξαλζεο», χιινγνο Βηνκεράλσλ Βνξείνπ Διιάδνο, Τπφκλεκα, 2008 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 47

48 κεγαιχηεξνπ ειηθηαθά εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ησλ ηξφπσλ αμηνπνίεζεο απηνχ. ηελ αγνξά εξγαζίαο θπξηαξρνχλ νξηζκέλεο πξνθαηαιήςεηο σο πξνο ηνπο ειηθησκέλνπο. Δίλαη ζεκαληηθφ νη πξνθαηαιήςεηο απηέο λα κεησζνχλ θαη λα εθκεηαιιεπηνχλ νη επηρεηξήζεηο ηα ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα φισλ ησλ ειηθηψλ ηδηαίηεξα ησλ 55+. Αθνινπζεί μερσξηζηή ελφηεηα (2.3) γηα ην δήηεκα ησλ ειηθηαθψλ δηαθξίζεσλ θαη ησλ ζηεξενηχπσλ. Απψηεξνο ζηφρνο ηεο επηρείξεζεο είλαη κέζσ ηεο δηακφξθσζεο ελφο νηθείνπ πξνο ηνπο κεγαιχηεξνπο πεξηβάιινληνο λα ελεξγνπνηήζνπλ ηνπο εκπεηξφηεξνπο λα ζπκκεηάζρνπλ ζηελ πξφνδν ηεο θαη λα αμηνπνηήζνπλ ηελ πείξα θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ θαηέρνπλ. Η δηαρείξηζε ηεο γήξαλζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζην επίπεδν ηεο επηρείξεζεο θαη ε αλάπηπμε πξνγξακκάησλ ελίζρπζεο ηεο ηθαλφηεηαο θαη ελζάξξπλζεο ησλ εξγαδνκέλσλ λα παξακέλνπλ ζηελ εξγαζία γηα φζν ην δπλαηφ κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ελεξγνχ ηνπο βίνπ, πξέπεη λα απνηειέζεη απαξαίηεην ζπζηαηηθφ ησλ πνιηηηθψλ παξάηαζεο ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ. Βέβαηα δελ ζα πξέπεη λα παξαβιέςνπκε ην γεγνλφο φηη γηα ηηο επηρεηξήζεηο, ε απαζρφιεζε ησλ κεγαιπηέξσλ ζε ειηθία εξγαδνκέλσλ ζπλεπάγεηαη ζπλήζσο κεγαιχηεξν θφζηνο απφ ην αληίζηνηρν ηεο απαζρφιεζεο λεψηεξσλ ειηθηαθά εξγαδνκέλσλ, θαζψο ζε πνιιέο ρψξεο, φπσο θαη ζηελ Διιάδα, πξαγκαηνπνηνχληαη κηζζνινγηθέο απμήζεηο κε βάζε ηελ πνιπεηία ηελ εζληθή γεληθή θαη ζε πνιιέο θιαδηθέο, νκνηεπαγγεικαηηθέο θαη επηρεηξεζηαθέο ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο ππάξρνπλ πξνβιέςεηο γηα επηδφκαηα πνπ βαζίδνληαη ζην ρξφλν εξγαζίαο θαη κάιηζηα απμάλνπλ ζηαδηαθά κε ηελ πνιπεηία 54. Γε ζα πξέπεη επίζεο λα παξαβιέςνπκε ην γεγνλφο φηη νη πςειφηεξνη κηζζνί κεηαθξάδνληαη θαη ζε πςειφηεξεο εξγνδνηηθέο εηζθνξέο. Γηα ηνπο ιφγνπο απηνχο, ζε πεξηφδνπο κείσζεο ηνπ πξνζσπηθνχ ή αλαδφκεζεο ηεο επηρείξεζεο νη ειηθησκέλνη εξγαδφκελνη παξαηεξείηαη λα απνρσξνχλ κέζσ πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο θαη εζεινπζίαο εμφδνπ. 54 Γηα πεξηζζφηεξα βι.: Δζληθέο Γεληθέο πιινγηθέο πκβάζεηο Δξγαζίαο, ζηνλ ηζηφηνπν ηεο ΓΔΔ ( δηαζέζηκεο γηα ηηο ρξνλνινγίεο: Κνπδήο, Γ., «Σν ζπλδηθαιηζηηθφ θίλεκα θαη νη ζπιινγηθέο ζπκβάζεηο εξγαζίαο ζηελ Διιάδα θαη ζηελ Δπξψπε» ζην αθειιαξφπνπινο, Θ. (επηκέιεηα) Η κεηαξξύζκηζε ηνπ θνηλωληθνύ θξάηνπο, Δθδφζεηο Κξηηηθή, 1999 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 48

49 2.3. Δκπόδηα γηα κία ελεξγό γήξαλζε Παξφηη είλαη νηθνλνκηθά αλαγθαίν λα παξαηαζεί ε δηάξθεηα εξγαζίαο ησλ ειηθησκέλσλ αιιά θαη νη ίδηνη βιέπνπλ αξθεηά ζεηηθά ζεκεία ζε κηα ηέηνηα πξφηαζε, ππάξρνπλ δηάθνξνη ιφγνη πνπ απνηξέπνπλ φζνπο απφ απηνχο επηδεηνχλ κηα ηέηνηα εμέιημε. Έηζη ινηπφλ νη θπξηφηεξνη ιφγνη πνπ απνηξέπνπλ ηνπο ειηθησκέλνπο απφ ην λα παξαηείλνπλ ηελ δηάξθεηα εξγαζίαο ρσξίδνληαη ζε ηξεηο βαζηθέο θαηεγνξίεο, πξψηνλ, ηα αληηθίλεηξα ησλ ίδησλ ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ, ηδίσο ζηελ Διιάδα κέρξη θαη ζήκεξα ππάξρνπλ ηζρπξά θίλεηξα γηα πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε 55, δεχηεξνλ, ε απνεηδίθεπζε θαη νη αλάγθεο ησλ ειηθησκέλσλ εξγαδνκέλσλ γηα εηδηθέο ζπλζήθεο απαζρφιεζεο θαη ηξίηνλ ε χπαξμε δηαθξίζεσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ θαηά ησλ ειηθησκέλσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Σν πξψην πξφζθνκκα γηα κία ελεξγφ γήξαλζε είλαη ηα αληηθίλεηξα γηα εξγαζία πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα. Βαζηθνί παξάγνληεο αχμεζε ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο είλαη ε δηαθνξά ηεο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο γηα εξγαζία θαη ηα πςειά πνζνζηά αλεξγίαο. Έρεη ιερζεί πσο ε πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε ε νπνία εκθαλίδεηαη σο επαθφινπζν κίαο αχμεζεο ηεο αλεξγίαο είλαη νξζφηεξν λα εξκελεπζεί σο κία άιιε κνξθή αλεξγίαο παξά σο ζπληαμηνδφηεζε 56. Η πνιηηηθέο ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο νη νπνίεο έρνπλ εθαξκνζζεί ζε φια ηα θξάηε κέιε ηεο Έλσζεο, κε δηαθνξεηηθή έληαζε, είραλ θαη έρνπλ σο βαζηθφ ζηφρν ηελ αληηκεηψπηζε ηεο αλεξγίαο ησλ ειηθησκέλσλ αιιά θαη ηε ιχζε ηεο αλεξγίαο γεληθφηεξα, θαζψο ε απνρψξεζε ησλ κεγαιχηεξσλ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο αθήλεη θελέο ζέζεηο νη νπνίεο ζα θαιπθζνχλ απφ λεφηεξνπο αλέξγνπο 57. Χο δηθαηνινγεηηθή βάζε ηεο πνιηηηθήο ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο επίζεο πξνηάρζεθε ε αληηκεηψπηζε ησλ ηδηαίηεξσλ πξνβιεκάησλ επαλέληαμεο ηεο ειηθηαθήο νκάδαο εηψλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο, 55 ηελ Διιάδα πξνβιέπνληαη ζεκαληηθά πςειφηεξα πνζνζηά αλαπιήξσζεο ηνπ εηζνδήκαηνο απφ φιεο ηηο ρψξεο ηνπ ΟΟΑ, ηδηαίηεξα γηα ηα εηζνδήκαηα πνπ ππεξβαίλνπλ ην κέζν εηζφδεκα. 56 Hatley, V., Long-Term Unemployment Driving Older Workers Into Retirement, America s News Online, April 28, 2010, αλαθηήζεθε: θαη Casey,B., Laczko, F., Early retirement or long term unemployed, in: Work Employment and Society, Volume 3(4), pp Υιέηζνο, Μ., «Πνιηηηθέο απαζρφιεζεο ζε ζπλζήθεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο: Η πεξίπησζε ηεο Διιάδαο», ζην Κηθηιηάο, Η., Μπαγθαβφο, Υ., Σήληνο, Π., Υιέηζνο, Μ., Γεκνγξαθηθή Γήξαλζε, αγνξά εξγαζίαο θαη θνηλωληθή πξνζηαζία: Σάζεηο, πξνθιήζεηο θαη πνιηηηθέο, ΔΙΔ, 2001, Δθδφζεηο άθθνπια, Αζήλα, ζει. 212 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 49

50 φρη κφλν ιφγσ ηεο πξαγκαηηθήο έιιεηςεο πξνζφλησλ αιιά θαη ηεο απξνζπκίαο ησλ εξγνδνηψλ λα ηνπο πξνζιάβνπλ. Χο εθ ηνχηνπ, νη ζρεδηαζηέο ησλ θξαηηθψλ πνιηηηθψλ ελζάξξπλαλ ελεξγά ηελ ηάζε πξφσξεο απνρψξεζεο ησλ εξγαδφκελσλ κεγάιεο ειηθίαο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο. Όκσο ηα θξαηηθά πξνγξάκκαηα πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο δελ έηπραλ ησλ αλακελφκελσλ απνηειεζκάησλ. Αληηζέησο πξνθάιεζαλ κία καδηθή έμνδν ειηθησκέλσλ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, ελψ παξάιιεια ελζάξξπλαλ ηελ ππνηίκεζε ησλ εξγαζηαθψλ δπλαηνηήησλ ηνπο κε άκεζε ζπλέπεηα ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ ηνπο 58 θαη ηνλ δπζκελή επεξεαζκφ ηεο αληίιεςεο ησλ εξγνδνηψλ ζρεηηθά κε ηελ ειηθία θαη ηελ παξαγσγηθφηεηα. Η απνεηδίθεπζε θαη νη αλάγθεο ησλ ειηθησκέλσλ εξγαδνκέλσλ γηα εηδηθέο ζπλζήθεο απαζρφιεζεο απνηεινχλ ην δεχηεξν εκπφδην ζηελ δηαηήξεζε θαη επηκήθπλζε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ. Σν λέν ηερλνινγηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ αιιάδεη ξαγδαία ηηο κνξθέο ηεο βηνκεραληθήο παξαγσγήο θαη ελ γέλεη ην κνληέιν ηεο παξαγσγηθήο αλάπηπμεο. ηε κεηαβηνκεραληθή πεξίνδν πνπ δηαλχνπκε, ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο, νη παιηέο παξαδνζηαθέο παξαγσγηθέο πξαθηηθέο κεηαβάιινληαη µε ηαρχ ξπζκφ. Οη λέεο παξαγσγηθέο δηαδηθαζίεο απαηηνχλ φιν θαη πην κνξθσκέλν αλζξψπηλν δπλακηθφ. Η ρξεζηκνπνηνχκελε ζήκεξα ηερλνινγηθή γλψζε ππνινγίδεηαη πσο μεπεξληέηαη µε ξπζκφ 7% πεξίπνπ θαη έηνο 59. Δθ φζνλ ε ηερλνινγία ππφθεηηαη ζε ηφζν γνξγέο αιιαγέο ε θαηάζηαζε απηή δεκηνπξγεί µία λέα πξαγκαηηθφηεηα, ζηελ νπνία νη εξγαδφκελνη κεγαιχηεξεο ειηθίαο ζα πξέπεη λα αληαπνθξηζνχλ. Η απφθηεζε ζχγρξνλσλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ νη νπνίεο πξέπεη λα αλαπηχζζνληαη δηαξθψο είλαη πξναπαηηνχκελν ψζηε λα κπνξέζνπλ λα παξακείλνπλ αληαγσληζηηθνί ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Οη ειηθησκέλνη επηζπκνχλ κηα εξγαζία κε πεξηερφκελν θαη επζχλεο, επθαηξίεο γηα κάζεζε θαη ζεβαζκφ ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν, ελψ δίλνπλ ηδηαίηεξε έκθαζε ζην γεγνλφο φηη νη απνιαβέο ηνπο πξέπεη λα είλαη αλάινγεο ηεο εκπεηξίαο ηνπο. Οη ζπλζήθεο εξγαζίαο ηνπο δελ κπνξνχλ λα παξακέλνπλ ίδηεο κε απηέο πνπ ππήξραλ 58 Μπαινχξδνο, Γ., Σδσξηδνπνχινπ, Μ., Ηιηθηωκέλνη, θηώρηα θαη θνηλωληθόο απνθιεηζκόο, Πξαθηηθά πλεδξίνπ ΔΚΚΔ, Αιεμφπνπινο, Κ. Γ., «χγρξνλε θνηλσλία: Παηδεία θαη επάγγεικα», Σξηήκεξν Σερληθνχ Δπηκειεηεξίνπ Διιάδνο: Παηδεία θαη ε Άζθεζε ηνπ Δπαγγέικαηνο, ΔΒΔΑ, Ινπλίνπ 2003, ζει. 2 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 50

51 φηαλ ήηαλ λεφηεξεο ειηθίαο, θαζψο ε αλάγθε εηδηθψλ ζπλζεθψλ απαζρφιεζεο ησλ κεγάιεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ είλαη απνηέιεζκα ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο ε νπνία δπζρεξαίλεη κε ηελ έιεπζε ηνπ γήξαηνο. Δπί παξαδείγκαηη έλα ειηθησκέλν άηνκν δελ κπνξεί λα απαζρνιείηαη δέθα κε δψδεθα ψξεο ηεο εκέξα ρσξίο θφπσζε ή ζεκαληηθή κείσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηνπ, θαηά θαλφλα. Σαπηφρξνλα φκσο ε παξάηαζε ηεο εξγαζηαθήο δσήο κπνξεί λα είλαη επηζπκεηή απφ ηνπο ίδηνπο θαη ζίγνπξα ζεξαπεπηηθή γηα ηελ απνηξνπή πξνβιεκάησλ ςπρηθήο αιιά θαη ζσκαηηθήο πγείαο 60. Πξέπεη ινηπφλ λα πηνζεηεζνχλ λέεο κέζνδνη νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο ησλ κεγάιεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ πνπ λα ραξαθηεξίδνληαη απφ ειαζηηθφηεηα θαη κε ηδηαίηεξε κέξηκλα γηα ηελ βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο, πγείαο θαη αζθάιεηαο. Οη ελέξγεηεο φκσο απηέο θξίλνληαη πςεινχ κηζζνινγηθνχ θαη κε κηζζνινγηθνχ θφζηνπο απφ ηνπο εξγνδφηεο θαη ε πξνζαξκνγή δχζθνιε θαη ρξνλνβφξα. Η ιχζε ηεο απνρψξεζεο ησλ κεγαιχηεξσλ απφ ηελ επηρείξεζε θαη ε αληηθαηάζηαζε ηνπο κε λεφηεξνπο εξγαδνκέλνπο θξίλεηαη εχθνιε θαη, ιαλζαζκέλα, άκεζε. Οη εξγνδφηεο δελ αληηιακβάλνληαη ην θφζηνο ηεο ρακέλεο εκπεηξίαο θαη γλψζεο πνπ θαηέρνπλ νη κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδφκελνη θαζψο θαη ην θφζηνο θαη ην ρξφλν εχξεζεο θαη εθπαίδεπζεο λένπ πξνζσπηθνχ. Σα αξλεηηθά ζηεξεφηππα θαη νη πξνθαηαιήςεηο γηα ηα άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο απνηεινχλ ην ηξίην θαη πνιπζήκαλην εκπφδην ζηελ εξγαζηαθή θαη θνηλσληθή ελζσκάησζε θαη ζπκκεηνρή ησλ αηφκσλ πξνρσξεκέλεο ειηθίαο. Πξφθεηηαη γηα κνξθή θνηλσληθήο πεξηζσξηνπνίεζεο πνπ έρεη άκεζεο επηπηψζεηο ζηελ απαζρφιεζε ηνπο θαη θαη επέθηαζε ζηελ πνηφηεηα ηεο δσήο ηνπο. Έλαο κεγάινο αξηζκφο πνιηηηθψλ πνπ αθνξνχλ ζηηο εξγαζηαθέο πξαθηηθέο πξνέξρεηαη απφ ην παξειζφλ θαη αληηθαηνπηξίδεη νξηζκέλα ζηεξεφηππα σο πξνο ηνπο ειηθησκέλνπο 61. Δίλαη ζεκαληηθφ ηα ζηεξεφηππα απηά λα κεησζνχλ θαζψο, ιφγσ ηεο ζπλερηδφκελεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ, ηα εξρφκελα ρξφληα ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ηεο θάζε ρψξαο ζα βαζίδεηαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηνπο ειηθησκέλνπο εξγαδφκελνπο. Αξθεί λα ηνλίζνπκε πσο απηέο νη πξνθαηαιήςεηο απεπζχλνληαη θπξίσο ζε αλζξψπνπο κεηαμχ ησλ ειηθηψλ Πνιπδφπνπινο Δκκαλνπήι, «Όςηκε ελήιηθε δσή (γήξαο)», Γηάιεμε, Mental Health Institute for Children and Adults, Ννέκβξηνο Όπσο είδακε ιίγν παξαπάλσ κία απφ απηέο ηηο πνιηηηθέο είλαη πνιηηηθέο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο νη νπνίεο κεηαμχ άιισλ βαζίδνληαη ζηελ ππφζεζε ηεο ρακειήο παξαγσγηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ άλσ ησλ 55 εηψλ ζε ζρέζε κε απηή ησλ λέσλ, γεγνλφο πνπ απαηηεί ηελ απφζπξζε ηνπο πξνο φθεινο ησλ λεψηεξσλ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 51

52 θαη 65, νη νπνίνη ζηηο πεξηζζφηεξεο αλαπηπγκέλεο ρψξεο έρνπλ κπξνζηά ηνπο πεξίπνπ 25 ρξφληα δσή γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη πσο βξίζθνληαη, θαη ζα βξίζθνληαη γηα αξθεηά ρξφληα αθφκα ζε κία απνδνηηθή πεξίνδν ηεο δσήο ηνπο, νηθνλνκηθά θαη θνηλσληθά. Η θνηλσληθή ςπρνιφγνο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Υάξβαξλη Μahzarin Βanaji, ε νπνία έρεη αζρνιεζεί αξθεηά κε ηηο αζπλείδεηεο πεπνηζήζεηο φζνλ αθνξά ηε ζξεζθεία, ηε θπιή, ην θχιν θ.η.ι. ππνζηεξίδεη φηη ηα αξλεηηθά ζηεξεφηππα γηα ηελ ηξίηε ειηθία είλαη απφ ηα πην δηαδεδνκέλα θαη ηζρπξά. ε κηα κεγάιε έξεπλα πνπ δηελήξγεζε θαη ζηελ νπνία έιαβαλ κέξνο ρηιηάδεο άλζξσπνη βξήθε φηη 80% ηνπ δείγκαηφο ζρεδφλ απηφκαηα έδεηρλε πξνηίκεζε ζηνπο λένπο ζε ζχγθξηζε κε ηνπο ειηθησκέλνπο 62. Παξά ην γεγνλφο φηη ην πξνζδφθηκν δσήο έρεη απμεζεί ζεκαληηθά θαη ην βηνηηθφ επίπεδν ζηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο παξνπζηάδεη ζπλνιηθή άλνδν θαη ην φηη ηα άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο ζήκεξα είλαη πνιχ πην δξαζηήξηα απφ φηη ζε παιαηφηεξεο δεθαεηίεο, ηα αξλεηηθά ζηεξεφηππα, πνπ επηθέξνπλ ηελ ηζρπξνπνίεζε ησλ δηαθξίζεσλ ιφγσ ειηθίαο ζηελ εξγαζία, παξακέλνπλ αθφκα έληνλα. Τπνζηεξίδεηαη φηη νη ειηθησκέλνη εξγαδφκελνη είλαη ιηγφηεξν παξαγσγηθνί. Γελ ππάξρνπλ κειέηεο πνπ λα επηβεβαηψλνπλ ην γεγνλφο φηη νη παξαγσγηθφηεηα ηνπ αλζξψπνπ κεηψλεηαη κε ηελ ειηθία. Ηιηθησκέλνη θαη λεφηεξνη, έρνπλ ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα θαη κεηνλεθηήκαηα, κε ην πην πξνθαλέο πιενλέθηεκα ησλ ειηθησκέλσλ λα είλαη ε εκπεηξία θαη ε σξηκφηεηα. Η αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηνπο ινηπφλ, πξέπεη λα εδξάδεη ζηελ εθκεηάιιεπζε ησλ ζπγθξηηηθψλ πιενλεθηεκάησλ. Δπηπιένλ, θαζψο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο νη νηθνλνκίεο ησλ αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ έρνπλ κεηαηξαπεί απφ βηνκεραληθέο ζε νηθνλνκίεο παξνρήο ππεξεζηψλ, απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ηα πξνβιήκαηα πνιιψλ ειηθησκέλσλ εξγαδνκέλσλ, ιφγσ κεησκέλεο δπλαηφηεηαο άζθεζεο ρεηξσλαθηηθψλ εξγαζηψλ, λα έρνπλ κεησζεί ζε κεγάιν βαζκφ. Δπίζεο πξφβιεκα απνηεινχλ ηα ζηεξεφηππα πνπ ζπλνδεχνπλ ηε ζπζρέηηζε ειηθίαο θαη κάζεζεο, θαζψο επηθξαηεί ε αληίιεςε πσο κε ην πέξαο ησλ ρξφλσλ κεηψλεηαη ε ηθαλφηεηα αθνκνίσζεο ηεο γλψζεο. Σν ζηεξεφηππν απηφ έρεηο σο απνηέιεζκα έλα κηθξφ πνζνζηφ επηρεηξήζεσλ λα πξνζθέξνπλ δπλαηφηεηεο εθπαίδεπζεο ζην 62 Banaji, M.,. Implicit ageism, in Nelson, T., Ageism: Stereotyping and prejudice against older persons, 49-75, 2002, Cambridge, MIT Press Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 52

53 πξνζσπηθφ κεγάιεο ειηθίαο 63. Σν θαηλφκελν απηφ εληείλεηαη θαη απφ έλα αθφκα κεγάιν εκπφδην ηελ εζθαικέλε εληχπσζε πσο κηα επέλδπζε ζε εθπαίδεπζε αηφκσλ ειηθίαο 55+ δελ ζα έρεη ρξεζηκφηεηα ιφγσ ηεο επεξρφκελεο ζπληαμηνδφηεζήο ηνπο. 63 Έξεπλα ηεο Adecco Institute, «Η δηα βίνπ εθπαίδεπζε απάληεζε ζηηο ζπλέπεηεο ησλ δεκνγξαθηθψλ αιιαγψλ», Η Ναπηεκπνξηθή, Γεπηέξα, 13 Ινπιίνπ 2009 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 53

54 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΣΗ ΔΤΡΧΠΑΨΚΗ ΔΝΧΗ ΓΙΑ ΜΙΑ ΔΝΔΡΓΟ ΓΗΡΑΝΗ Σα πεξηζψξηα γηα ηελ αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ 50 εηψλ θαη άλσ είλαη ζεκαληηθά, ηδηαίηεξα ησλ άλσ ησλ 55, πνπ απνηεινχλ κία ειηθηαθή νκάδα ε νπνία παξνπζηάδεη πςειά πνζνζηά καθξνρξφληαο αλεξγίαο ελψ παξάιιεια ηα κέιε ηεο απεηινχληαη εληνλφηεξα, ιφγσ δνκηθψλ ζηνηρείσλ, λα πεξηέιζνπλ ζε θαηάζηαζε αλεξγίαο. Η ΔΔ δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ πξνψζεζε πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο ζηα Κξάηε Μέιε ηεο, παξφηη ε θαηάζηαζε δηαθέξεη ζεκαληηθά απφ ρψξα ζε ρψξα Απαζρόιεζε θαη αλεξγία ηωλ αηόκωλ 55+ ζηελ ΔΔ Η Έλσζε δελ δηαζέηεη πιένλ δεκνγξαθηθή θηλεηήξηα δχλακε. Σα θξάηε µέιε ησλ νπνίσλ ν θπζηθφο πιεζπζκφο δελ ζα κεησζεί πξηλ απφ ην 2060 είλαη πνιχ ιίγα. Μεηαμχ ησλ πέληε θξαηψλ µειψλ πνπ έρνπλ ηνλ κεγαιχηεξν πιεζπζκφ, µφλν ν βξεηαληθφο θαη γαιιηθφο πιεζπζκφο ζα ζεκεηψζεη αχμεζε ζην δηάζηεκα κεηαμχ 2005 θαη 2060 (+ 8% θαη + 9,6%). Η κείσζε ηνπ πιεζπζκνχ πξνβιέπεηαη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο λα μεθηλήζεη πξηλ απφ ην 2015, ζε νξηζκέλεο δε πεξηπηψζεηο ζα ππεξβεί ην 10% ή ην 15% έσο ην Σν 2004 θαηά κέζν φξν ζηηο ρψξεο ηεο ΔΔ ησλ 15 ην πνζνζηφ απαζρφιεζεο ηνπ πιεζπζκνχ κεηαμχ 50 θαη 64 εηψλ ήηαλ κφλν ην 42,5% ελψ ζηελ ΔΔ25 ην 41% έρεη εξγαζία. Σα πνζνζηά απηά παξνπζηάδνπλ κία κηθξή απμεηηθή ηάζε απφ ην 1993 φπνπ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ απαζρφιεζεο ηεο ΔΔ ησλ 15 ήηαλ 35,7% (βιέπε Πίλαθα 5). Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 54

55 Πίλαθαο 5: πλνιηθφ πνζνζηφ (%) απαζρφιεζεο ειηθίαο άλσ ησλ 55 εηψλ ΔΔ (25 Υψξεο) : : : : EΔ (15 ρψξεο) Δπξσ-δψλε : Δπξσ-δψλε (12 ρψξεο) : : : : : : : : BΒέιγην Σζερηθή Γεκνθξαηία : : : : : Γαλία Γεξκαλία Δζζνλία : : : : : Διιάδα Ιζπαλία Γαιιία Ιξιαλδία Ιηαιία Κχπξνο : : : : : : : Λεηηνλία : : : : : Ληζνπαλία : : : : : Λνπμεκβνχξγν Οπγγαξία : : : Mάιηα : : : : : : : Κάησ Υψξεο Aπζηξία : Πνισλία : : : : Πνξηνγαιία ινβελία : : : ινβαθία : : : : : Φηλιαλδία νπεδία Ηλσκέλν Βαζίιεην Βνπιγαξία : : : : : : : Κξναηία : : : : : : : : : : Ρνπκαλία : : : : Ννξβεγία : : : : : : : Πεγή: Eurostat Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 55

56 ηελ θαηεχζπλζε απηή ε Δπξσπατθή Έλσζε έζεζε ζηηο ζπλφδνπο θνξπθήο ηνπ 2001 θαη ηνπ 2002, ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο γηα λα απμεζεί ην πνζνζηφ απαζρφιεζεο ησλ ειηθησκέλσλ. Δηδηθφηεξα, ζηελ ηνθρφικε ην 2001, ηέζεθε ν ζηφρνο λα απμεζεί ζην 50% ε απαζρφιεζε ησλ αηφκσλ κεηαμχ 55 θαη 64 εηψλ έσο ην ηελ ζχλνδν θνξπθήο ηεο Βαξθειψλεο έλα ρξφλν αξγφηεξα, πηνζεηήζεθε ν ζηφρνο ηεο ζηαδηαθήο αχμεζεο ηεο κέζεο ειηθίαο ζπληαμηνδφηεζεο θαηά πέληε ρξφληα ζηελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν. Πέξα απφ ηελ αλαγλψξηζε ησλ δεκνγξαθηθψλ αιιαγψλ, ε αλάγθε λα δηαηεξεζνχλ νη δεμηφηεηεο θαη ε πείξα ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ ζπλεγφξεζε επίζεο ζηελ πηνζέηεζε ησλ πνζνηηθψλ ζηφρσλ ηεο ηνθρφικεο θαη ηεο Βαξθειψλεο γηα ηελ παξάηαζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ. Οη ζηφρνη είλαη ζπκπιεξσκαηηθνί κε ηελ έλλνηα φηη θαη νη δχν ζηνρεχνπλ ζηελ αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ εξγαδνκέλσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Όπσο θαίλεηαη θαησηέξσ, νη ρψξεο κε ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ απαζρφιεζεο εξγαδνκέλσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο είλαη θαηά θαλφλα εθείλεο κε ηε κεγαιχηεξε κέζε ειηθία εμφδνπ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο. Πίλαθαο 6: Μέζε ειηθία εμφδνπ απφ ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ΔΔ (25 ρψξεο) EΔ (15 ρψξεο) Eπξσ-δψλε Δπξσ-δψλε (12 ρψξεο) Bέιγην Σζερηθή Γεκνθξαηία Γαλία Γεξκαλία Δζζνλία Διιάδα Ιζπαλία Γαιιία Iξιαλδία Iηαιία Κχπξνο Λεηηνλία 62.4 : 60.3 Ληζνπαλία 58.9 : 63.3 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 56

57 Λνπμεκβνχξγν : Οπγγαξία Μάιηα Κάησ Υψξεο (p) Aπζηξία Πνισλία Πνξηνγαιία ινβελία : ινβαθία Φηλιαλδία νπεδία Ηλσκέλν Βαζίιεην Βνπιγαξία : Κξναηία : : : Ρνπκαλία 59.8 : 62.8 Noξβεγία Πεγή: Eurostat Παξά ηηο πξφζθαηεο ζεηηθέο εμειίμεηο, ε Δ.Δ. ππνιείπεηαη αθφκε ησλ ζηφρσλ ηφζν ηεο ηνθρφικεο φζν θαη ηεο Βαξθειψλεο. Γηα ην ιφγν απηφ, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή θάλεη ιφγν ζε δηάθνξεο πεξηζηάζεηο γηα εληαηηθνπνίεζε ησλ πξνζπαζεηψλ ζρεηηθά κε ηελ αλαζεψξεζε ησλ δηαηάμεσλ γηα πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε, αιιά θαη γηα ζσζηή θαη απζηεξή εθαξκνγή ησλ δηαηάμεσλ πνπ αθνξνχλ ζε απνλνκή παξνρψλ γηα ηε καθξνρξφληα αλεξγία, ηε καθξνρξφληα αζζέλεηα θαη ηελ αλαπεξία, πνπ ελδέρεηαη λα απνηεινχλ ελαιιαθηηθέο δηφδνπο γηα ηελ απνρή θαη απνρψξεζε απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο. Σαπηφρξνλα, ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ζηελ απφθαζε ηεο 17 Ινπιίνπ 2005 γηα ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο ησλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο ησλ θξαηψλ κειψλ θάλεη ιφγν μαλά γηα ηελ αλάγθε αχμεζεο θαηά πέληε έηε, ζε επίπεδν Δ.Δ., ηεο πξαγκαηηθήο κέζεο ειηθίαο εμφδνπ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο έσο ην 2010 (ζε ζχγθξηζε κε ην 59,9% θαηά ην 2001). Σνλίδεη, ηέινο, φηη γηα λα απμεζεί ε ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο είλαη απαξαίηεην λα αιιάμεη ε λννηξνπία θαη νη πξνζδνθίεο ηφζν ησλ εξγνδνηψλ φζν θαη ησλ εξγαδνκέλσλ απφ ηα πξψηα ζηάδηα ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ ηνπο. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 57

58 3.2. ηόρνη - πξνηεξαηόηεηεο ηωλ επξωπαϊθώλ πνιηηηθώλ ελεξγνύο γήξαλζεο Η επξσπατθέο πνιηηηθέο πνπ πξνσζνχλ ηελ ελεξγφ γήξαλζε έρνπλ ηξείο βαζηθέο επηδηψμεηο, νη νπνίεο ζπκθσλνχλ απφιπηα κε ηελ νηθνλνκηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ησλ πνιηηηθψλ ηεο ΔΔ ελψ ζε έλαλ κηθξφηεξν βαζκφ εμππεξεηνχλ θνηλσληθνχο ζηφρνπο. Οη επηδηψμεηο απηέο είλαη ε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο ΔΔ, ε αχμεζε ηεο πξνζθνξάο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ηέινο ε νηθνλνκηθή βησζηκφηεηα ησλ ζπζηεκάησλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη πξνζηαζίαο. Αιιειέλδεηνη θαη αιιεινεμαξηψκελνη ζηφρνη, αιιά θαη απνηέιεζκα ηαπηφρξνλα κίαο ελεξγνχο γήξαλζεο. Οη αλαπηπμηαθέο επηδφζεηο ηεο Δπξψπεο έρνπλ πεξηνξηζηεί: (1) απφ ην ρακειφ ξπζκφ αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ηεο θαη απφ ηε ζπλαθφινπζε γήξαλζή ηνπ, (2) απφ ηελ επηβξάδπλζε ηνπ ξπζκνχ αχμεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, παξά ην γεγνλφο φηη ην επίπεδν ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο αλά ψξα εμαθνινπζεί λα είλαη πνιχ πςειφ ζε νξηζκέλεο ρψξεο, θαη (3) απφ ην ρακειφ βαζκφ ρξεζηκνπνίεζεο ηνπ ελ δπλάκεη εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, παξά ηελ φπνηα βειηίσζε ηα ηειεπηαία έηε 64. χκθσλα κε ηηο πξνβνιέο 65 ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, ν θαζαξφο αληίθηππνο ηνπ γεξάζθνληνο πιεζπζκνχ ζα είλαη ε κείσζε ηνπ δπλεηηθνχ ξπζκνχ αλάπηπμεο ηεο ΔΔ. Ο ζσξεπηηθφο αληίθηππνο απηήο ηεο κείσζεο ζα είλαη ε κείσζε θαηά πεξίπνπ 20% ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ζρέζε κε ηα εηδάιισο αλακελφκελα. Η αληαγσληζηηθφηεηα ηεο ΔΔ ζα πιεγεί ζεκαληηθά εάλ ε παξνχζα ρξήζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ παξακείλεη σο έρεη. πκθσλά κε ηελ ΔΔ είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο νη δηαξζξσηηθέο κεηαξξπζκίζεηο ζηηο αγνξέο εξγαζίαο ησλ Κξαηψλ Μειψλ κε επίθεληξν ηε βειηίσζε ηεο ρξήζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ηελ δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ ελψ παξάιιεια ζα πξέπεη λα θαζίζηαληαη πην επέιηθηεο θαη πξνζαξκφζηκεο, ψζηε λα 64 Παπαδήκνπ, Λ., «Αλάπηπμε θαη αληαγσληζηηθφηεηα ζηηο νηθνλνκίεο ηεο δψλεο ηνπ επξψ, Οκηιία Αληηπξνέδξνπ ηεο Δπξσπατθήο Κεληξηθήο Σξάπεδαο ζηε Γεληθή πλέιεπζε ηνπ Διιελνγεξκαληθνχ Δκπνξηθνχ θαη Βηνκεραληθνχ Δπηκειεηεξίνπ, Αζήλα, 22 επηεκβξίνπ «Οηθνλνκία ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο: Δπηζθφπεζε 2002», Δπξωπαϊθή Οηθνλνκία, ηεχρνο 6 /2002, ζειίδα 192 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 58

59 επηηεπρζεί ν πνιππφζεηνο ζηφρνο ηεο βειηίσζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Χο ην 2050 ε γήξαλζε ζα νδεγήζεη ζε αχμεζε ησλ δαπαλψλ γηα ζπληάμεηο θαη ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε, νη νπνίεο ζα αλέιζνπλ ζε πνζνζηά κεηαμχ 4 θαη 8% ηνπ ΑΔΠ. Οη πξνβιεπφκελεο δαπάλεο γηα ζπληάμεηο θαη ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε ζα απμεζνχλ ήδε απφ ην 2020 ζε πνιιά Κξάηε-Μέιε θαηά πνζνζηφ 2% ηνπ ΑΔΠ, ελψ ην 2030 ε αχμεζε ζα αληηζηνηρεί ζε 4-5% ηνπ ΑΔΠ 66. Η δεκνγξαθηθή γήξαλζε θαη ε ζπλεπαθφινπζε αχμεζε ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ θαη άιισλ θνηλσληθψλ δαπαλψλ νδεγεί ζηελ ιχζε ηεο αχμεζεο ησλ εηζθνξψλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο. Η επίδξαζε ηεο αχμεζεο απηήο ζην εξγαηηθφ θφζηνο επηδξά αξλεηηθά ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο νηθνλνκίαο θαη ζηελ απαζρφιεζε. Οη επηηαγέο ηεο Έλσζεο νξίδνπλ πσο νη κηζζνινγηθέο πξνζαξκνγέο πξέπεη αληαλαθινχλ δηαθνξέο ζηελ παξαγσγηθφηεηα θαηά πεξηνρέο θαη θαηά ηνκείο θαη φρη θαηά επίπεδν θνηλσληθήο πξνζηαζίαο. Έηζη ινηπφλ νη κεηαξξπζκίζεηο ησλ αζθαιηζηηθψλ ζπζηεκάησλ ησλ Κξαηψλ Μειψλ ζα πξέπεη λα εζηηαζζνχλ ζηελ ειηθία ππνρξεσηηθήο ζπληαμηνδφηεζεο, ηνλ ζπληειεζηή ζψξεπζεο ζπληαμηνδνηηθψλ δηθαησκάησλ, ηηο ξπζκίζεηο γηα πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε, ηνπο φξνπο ζπληαμηνδφηεζεο, ηα νπνία πέξαλ απφ φηη αληηκεησπίδνπλ ηηο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο ζηα ζπζηήκαηα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο είλαη παξάιιεια ζεκαληηθνί παξάγνληεο θαη γηα ηε ζπκκεηνρή ησλ ειηθησκέλσλ ζηελ απαζρφιεζε ρσξίο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ αληαγσληζηηθφηεηα. Σα Κξάηε Μέιε έρνπλ επηιέμεη ηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο επηζπκνχλ λα δεζκεπηνχλ σο πξνο ηελ εθαξκνγή ηνπ θνηλσληθνχ ζπκβνιαίνπ πνπ παξέρεη θάιπςε έλαληη ηνπ θηλδχλνπ γήξαηνο, αλεξγίαο, αζζελείαο θαη θηψρηαο. Οη αμίεο απηέο εθθξάδνληαη κέζα απφ ζπζηήκαηα θνηλσληθήο πξφλνηαο, πνπ θνζηίδνπλ αθξηβά. Δάλ ε Δπξψπε δελ θαηνξζψζεη λα πξνζαξκνζηεί, λα εθζπγρξνλίζεη ηα ζπζηήκαηά ηεο θαη λα απμήζεη ηνπο αλαπηπμηαθνχο ηεο ξπζκνχο θαη ηα πνζνζηά απαζρφιεζεο εγθαίξσο, ε ζηήξημε ησλ επηινγψλ απηψλ ζα απνβεί αδχλαηε. Με ιίγα ιφγηα ε ΔΔ νθείιεη λα ξίμεη ην βάξνο ησλ πξνζπαζεηψλ ηεο ζηελ αλάπηπμε θαη ηελ απαζρφιεζε ψζηε λα επηηχρεη ηνπο θηιφδνμνπο ζηφρνπο ηεο Ληζαβφλαο. Ο ηειηθφο ζηφρνο ησλ ζπλαθψλ 66 ECOFIN, «Δπηπηψζεηο ησλ γεξαζθφλησλ πιεζπζκψλ ζηα δεκφζηα νηθνλνκηθά», EPC/ECFIN/407/ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 59

60 κεηαξξπζκίζεσλ γηα κία ελεξγφ γήξαλζε ζα πξέπεη λα είλαη ε αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο κε ηελ ελίζρπζε ησλ θηλήηξσλ πνπ ζηεξίδνληαη ζηνπο κεραληζκνχο ηεο αγνξάο, κε ηξφπν ζπκβαηφ θαη ππνζηεξηθηηθφ ηεο απαηηνχκελεο βειηίσζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο νηθνλνκίαο Η ελεξγόο γήξαλζε ζηηο πνιηηηθέο ηεο ΔΔ Σα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα ην δήηεκα ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο θαη ε αληηκεηψπηζε ηεο θεξδίδεη ζηαδηαθά έδαθνο σο κία απφ ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο επξσπατθήο πνιηηηθήο αηδέληαο. Σν 1990 ηδξχεηαη ην Δπξσπατθφ Παξαηεξεηήξην γηα ηε Γήξαλζε θαη ηνπο Ηιηθησκέλνπο θαη έλαο ζηφρνο εθ ησλ ηεζζάξσλ, φπσο απηνί θαηαγξάθνληαη ζην θαηαζηαηηθφ ηνπ, είλαη ε κειέηε ηνπ δεηήκαηνο ηεο απαζρφιεζεο ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία πνιηηψλ θαη αλ ζπλερεία ε πξνψζεζε ηεο. Σν 1993 νξίδεηαη σο Δπξσπατθφ Έηνο γηα ηνπο Ηιηθησκέλνπο θαη ηελ Αιιειεγγχε Μεηαμχ ησλ Γελεψλ, θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ νπνίνπ, γηα άιιε κηα θνξά ε πξνζνρή εζηηάδεηαη ζηε δηαηήξεζε θαη αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ ειηθησκέλσλ αηφκσλ. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ ίδηνπ έηνπο ην Δπξσπατθφ Κνηλνβνχιην θαη ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή πξνβαίλνπλ ζηελ έθδνζε κίαο ζεηξάο Αλαθνηλψζεσλ, ζηηο νπνίεο ζέηνπλ ηεο εξγαζία ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία πνιηηψλ ηεο ΔΔ σο έλαλ απφ ηνπο θεληξηθνχο ζηφρνπο ηεο Δπξσπατθήο πνιηηηθήο. ηε Λεπθή Βίβιν γηα ηελ «Αλάπηπμε, ηελ Αληαγσληζηηθφηεηα θαη Απαζρφιεζε: νη πξνθιήζεηο θαη ε αληηκεηψπηζή ηνπο γηα ηε κεηάβαζε ζηνλ 21ν αηψλα» 67, ηνπ 1993, αλαγλσξίδνληαη επίζεκα νη επηπηψζεηο ηεο γήξαλζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ζπγθέληξσζε ηελ πξνζνρή ζηελ επέθηαζε ηεο κεξηθήο θαη ηεο πξνζσξηλήο απαζρφιεζεο θαη έζεζε ην δήηεκα ηεο βειηίσζεο ηεο θνηλνηηθήο αληαγσληζηηθφηεηαο κέζα απφ ηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε θαη ηε δηά βίνπ εθπαίδεπζε γηα ηελ πξνζαξκνγή ησλ ειηθησκέλσλ ζηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο. 67 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, «Λεπθή Βίβινο γηα ηελ αλάπηπμε, ηελ αληαγσληζηηθφηεηα θαη ηελ απαζρφιεζε: νη πξνθιήζεηο θαη ε αληηκεηψπηζή ηνπο γηα ηε κεηάβαζε ζηνλ 21ν αηψλα», COM(93) 700, Γεθέκβξηνο 1993 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 60

61 Σν 1995 εθδίδεηαη ην Φήθηζκα γηα ηελ «Απαζρφιεζε ησλ Μεγαιχηεξσλ ζε Ηιηθία Δξγαδνκέλσλ», ην νπνίν απνηέιεζε ηελ πξψηε πνιηηηθή δηαθήξπμε ζε επίπεδν ΔΔ επί ηνπ δεηήκαηνο. Σν ςήθηζκα ζέηεη, κεηαμχ άιισλ, δχν βαζηθέο αξρέο, ηελ εληαηηθνπνίεζε ησλ πξνζπαζεηψλ γηα ηελ πξνζαξκνγή ηεο επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο ζηηο αλάγθεο ησλ ειηθησκέλσλ εξγαδνκέλσλ θαη ηελ αλάιεςε κέηξσλ θαηά ηνπ απνθιεηζκνχ ησλ ειηθησκέλσλ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο κε παξάιιειε δηαζθάιηζε επαξθψλ νηθνλνκηθψλ πφξσλ γηα κία αμηνπξεπή δηαβίσζε. Έλα ζχλζεην πιέγκα θνηλνηηθψλ πνιηηηθψλ θαη πξσηνβνπιηψλ ζπκβάιινπλ ζηελ πξφβιεςε ησλ δεκνγξαθηθψλ αιιαγψλ θαη επηηξέπνπλ ηελ πξνψζεζε κηα ελεξγνχο γήξαλζεο. Απηέο είλαη: Η Δπξωπαϊθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρόιεζε Η ΔΑ πξνσζεί εδψ θαη ρξφληα ηελ θηλεηνπνίεζε ησλ πνιηηηθψλ θαη ησλ θνηλνηηθψλ θαη θξαηηθψλ θνξέσλ ππέξ ηεο θαηαπνιέκεζεο ηεο επαγγεικαηηθήο απνηπρίαο ησλ κεγαιπηέξσλ ζε ειηθία, ηελ πξνψζεζε ηεο παξάηαζεο ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ θαη ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο απαζρφιεζεο ηνπο, φπσο θαη ηε ζηαδηαθή αχμεζε ηεο κέζεο ειηθίαο ζπληαμηνδφηεζεο 68. Η πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ πξφζζεζε ζηε πλζήθε γηα ηελ ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο έλαλ λέν ηίηιν VIII «Απαζρφιεζε» θαζηζηψληαο ηνλ ζπληνληζκφ ησλ πνιηηηθψλ γηα ηελ απαζρφιεζε ζηα Κξάηε Μέιε θνηλνηηθή πξνηεξαηφηεηα. Βαζηδφκελν ζ' απηέο ηηο λέεο δηαηάμεηο, ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ δξνκνιφγεζε, ηνλ Ννέκβξην ηνπ 1997, ηελ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε (ΔΑ), θαινχκελε επίζεο «δηαδηθαζία ηνπ Λνπμεκβνχξγνπ». Με ηελ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή γηα ηελ Απαζρφιεζε, ε Δπξσπατθή Έλσζε ζηνρεχεη ζηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο θαη ζηελ "επίηεπμε ζεκαληηθήο αχμεζεο ηνπ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο ζηελ Δπξψπε ζε κφληκε βάζε". Σν ρακειφ πνζνζηφ απαζρφιεζεο ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία εξγαδνκέλσλ εληνπίζηεθε σο ζεκαληηθφο 68 Καηεπζπληήξηα γξακκή 5, «Απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ ηεο 22αο Ινπιίνπ 2003», ΔΔ L 197, 2003, ζει. 13 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 61

62 παξάγνληαο θαη ηα θξάηε µέιε θιήζεθαλ λα αλαπηχμνπλ κέηξα πνπ ζηνρεχνπλ ζηε δηαηήξεζε ησλ δεμηνηήησλ ησλ εξγαδνκέλσλ, ζηελ πξνψζεζε ηεο δηα βίνπ κάζεζεο θαη ησλ επθαηξηψλ θαηάξηηζεο, ζηηο ειαζηηθέο ξπζκίζεηο ζηελ εξγαζία θαζψο επίζεο θαη ζηελ αλαζεψξεζε ησλ ζπζηεκάησλ θνξνιφγεζεο θαη επηδνκάησλ µε ζθνπφ ηε βειηίσζε ησλ θηλήηξσλ γηα ηελ αχμεζε ηεο πξνζθνξάο απαζρφιεζεο. Η ΔΑ απνηειεί εηήζην πξφγξακκα ζρεδηαζκνχ, κέηξσλ παξαθνινχζεζεο, εμέηαζεο θαη πξνζαξκνγήο ησλ πνιηηηθψλ πνπ εθαξκφδνπλ ηα θξάηε κέιε γηα λα ζπληνλίδνπλ ηα κέζα θαηαπνιέκεζεο ηεο αλεξγίαο. Η ΔΑ ζηεξίδεηαη ζε ηέζζεξηο κεραληζκνχο έλαο εθ ησλ νπνίσλ είλαη ηα Δζληθά ρέδηα Γξάζεο γηα ηελ Απαζρφιεζε (ΔΓΑ) 69, πνπ απνηεινχλ ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ζε εζληθφ επίπεδν ησλ θνηλψλ πξνζαλαηνιηζκψλ κέζσ ησλ θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ. Σα ΔΓΑ πνπ ζπδεηήζεθαλ ζην Άκζηεξληακ ζηα πιαίζηα ηεο Γηάζθεςεο γηα ηελ Δξγαζία θαη ζηε ζπλέρεηα πηνζεηήζεθαλ ζην Λνπμεκβνχξγν, ην 1997, πξφζθεξαλ ην πιαίζην γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηελ αμηνιφγεζε πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο. Οη Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο γηα ηελ Απαζρφιεζε ηεο ΔΑ αλαθνξηθά κε ηελ ελεξγφ γήξαλζε ηίζεληαη ην 1999 (θαη κεηαθέξνληαη ηφζν ζηελ ζηξαηεγηθή ηεο Ληζαβφλαο ην 2000 φζν θαη ζηα Δζληθά Πξνγξάκκαηα Μεηαξξπζκίζεσλ) πεξηιακβάλνπλ ηελ αλάπηπμε πνιηηηθψλ κε ζηφρν νη κεγαιχηεξνη εξγαδφκελνη λα κπνξνχλ λα παξακείλνπλ θαη λα ζπκκεηέρνπλ ζηνλ εξγαζηαθφ βίν κε ηε ιήςε θαηάιιεισλ κέηξσλ πνπ αθνξνχλ ζε ηξείο θαηεγνξίεο: Γηαηήξεζε ηεο ηθαλφηεηαο εξγαζίαο Γηα βίνπ κάζεζε Άιιεο ξπζκίζεηο κνξθψλ εξγαζίαο Σν 2001 πξνζηίζεηαη κία λέα μερσξηζηή πιένλ Καηεπζπληήξηα Γξακκή γηα ηελ Δλεξγφ γήξαλζε κε ηίηιν: «Αλάπηπμε κίαο πνιηηηθήο γηα ηελ παξάηαζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ». 69 Οη άιινη ηξεηο κεραληζκνί είλαη: α. νη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηελ απαζρφιεζε πνπ απνηεινχλ ηηο θνηλέο πξνηεξαηφηεηεο φζνλ αθνξά ηηο πνιηηηθέο ησλ θξαηψλ κειψλ γηα ηελ απαζρφιεζε, νη νπνίεο θαζνξίδνληαη απφ ηελ Δπηηξνπή β. ε Κνηλή Έθζεζε γηα ηελ Απαζρφιεζε, πνπ απνηειεί ηε ζχλζεζε ησλ εζληθψλ ζρεδίσλ δξάζεο θαη ε νπνία ρξεζηκνπνηείηαη σο βάζε γηα ηε ράξαμε ησλ θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ ηνπ επφκελνπ έηνπο γ. νη ζπζηάζεηο νη νπνίεο εγθξίλνληαη απφ ην πκβνχιην, κε εηδηθή πιεηνςεθία, εηδηθψλ ζπζηάζεσλ αλά ρψξα. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 62

63 Καηά ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Ληζζαβφλαο ηνλ Μάξηην ηνπ 2000, νη αξρεγνί θξαηψλ θαη θπβεξλήζεσλ ζέζπηζαλ ηε «ηξαηεγηθή ηεο Ληζζαβφλαο» 70, κε ζθνπφ λα θαηαζηεί ε ΔΔ ε πην αληαγσληζηηθή νηθνλνκία ζηνλ θφζκν θαη λα επηηεπρζεί ν ζηφρνο ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο έσο ην έηνο Η ηξαηεγηθή αλαγλσξίδεη σο νπζηαζηηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ επίηεπμε ηεο πιήξνπο απαζρφιεζεο ηε ζπλερή επέλδπζε ζην αλζξψπηλν δπλακηθφ κέζσ ηεο θαηάξηηζεο θαη ηεο δηα βίνπ κάζεζεο. Η ηξαηεγηθή ηεο Ληζαβφλαο έζεζε ζε λέα βάζε ηελ πξφθιεζε ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο θαη ζέζπηζε πνζνηηθνχο ζηφρνπο σο πξνο ηα πνζνζηά απαζρφιεζεο. Αχμεζε ηνπ ζπλνιηθνχ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο ζην 70% έσο ην 2010 Αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ γπλαηθείαο απαζρφιεζεο ζην 60% έσο ην 2010 απηνχο ηνπο ζηφρνπο ηα επφκελα δχν έηε, πξνζηίζεληαη δχν αθφκα θαη αθνξνχλ ζπγθεθξηκέλα ζηελ εξγαζία ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία εξγαδνκέλσλ. Η πξνζπάζεηα αληαπφθξηζεο ζηελ πξφθιεζε ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο πνζνηηθνπνηείηαη ζε ζηφρνπο πνπ έρνπλ πηνζεηεζεί απφ ηα Δπξσπατθά πκβνχιηα ηεο ηνθρφικεο, 2001, θαη ηεο Βαξθειψλεο, Οη αληίζηνηρνη ζηφρνη είλαη ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ ειηθίαο εηψλ ζηελ ΔΔ ζην 50% έσο ην 2010 θαη κέρξη ην ίδην έηνο ηα πξέπεη λα επηδησρζεί ε θαηά πέληε πεξίπνπ έηε ζηαδηαθή αχμεζε ηεο κέζεο πξαγκαηηθήο ειηθίαο θαηά ηελ νπνία ηα άηνκα ζηακαηνχλ λα εξγάδνληαη ζηελ ΔΔ. Οη παξαπάλσ ζηφρνη απνηεινχλ αλαπφζπαζην ηκήκα ηεο ΔΑ. Σν Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο ηνθρφικεο επίζεο, πξνο πινπνίεζε ηνπ ζηφρνπ ηεο ηνθρφικεο θάιεζε ην πκβνχιην θαη ηελ Δπηηξνπή λα ππνβάινπλ έθζεζε απφ θνηλνχ, εγθαίξσο γηα ην Δαξηλφ Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ 2002, ζρεηηθά κε ηελ αχμεζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ κεγαιχηεξεο ειηθίαο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο ελεξγνχ γήξαλζεο, ψζηε λα πξνεηνηκαζζεί ε ΔΔ γηα ηελ απνξξφθεζε ησλ δηαηαξαρψλ απφ ηελ γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ, ε Έθζεζε Increasing labour force participation and promoting active ageing ηνπ αληαπνθξίλεηαη ζην αίηεκα απηφ. Η Έθζεζε αλαγλσξίδεη ησλ πξσηεχνληα ξφιν ησλ Κξαηψλ Μειψλ σο πξνο ηνλ 70 Έθηνηε, ε ΔΑ ελζσκαηψλεηαη ζηε ηξαηεγηθή ηεο Ληζαβφλαο. 71 Report from the Commission to the Council, the European Parliament, the Economic and Social Committee of the Regions, Increasing labour force participation and promoting active ageing, Report requested by Stockholm European Council, COM(2002) 9 final, Brussels, Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 63

64 νξηζκφ θαη ηε ιήςε ησλ θαηάιιεισλ κέηξσλ γηα ηελ αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ αηφκσλ κεγάιεο ειηθίαο ζηελ απαζρφιεζε θαη πξνηείλεη γεληθέο αξρέο γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ ζηφρνπ απηνχ. Η αιιειεμάξηεζε ηεο γήξαλζεο κε ζέκαηα απαζρφιεζεο έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αλάδπζε αλαθνξψλ γηα ηε δηαρείξηζε ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο θαη ζε θείκελα ηα νπνία εθ πξψηεο φςεσο δελ ζπλδένληαη κε ην δήηεκα. Έλα παξάδεηγκα απνηειεί ε Έθζεζε πνπ ζπλέηαμε ε Οκάδα Δξγαζίαο ππφ ηνλ Wim Kok, πνπ ζπζηήζεθε απφ ηελ Δπηηξνπή, θαηφπηλ αηηήζεσο ησλ αξρεγψλ Κξαηψλ θαη Κπβεξλήζεσλ ηνπ Δαξηλνχ Δπξσπατθνχ πκβνπιίνπ, κε ηίηιν Jobs, jobs, jobs: creating more employment in Europe ην Μεηαμχ άιισλ, ζην θείκελν γίλεηαη αλαθνξά ζηελ απφθιηζε απφ ηνπο πνζνηηθνχο ζηφρνπο ηεο Ληζαβφλαο γηα ηελ απαζρφιεζε πνπ αθνξνχλ ζηελ εξγαζία ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία, θαη παξνπζηάζζεθαλ νη θαιέο πξαθηηθέο πνπ αθνινπζνχζαλ ή ζθφπεπαλ λα αθνινπζήζνπλ ηα Κξάηε Μέιε Μεηά ηελ αμηνιφγεζε ηεο πξψηεο πεληαεηίαο εθαξκνγήο ηεο ΔΑ θαη κε δεδνκέλν ηελ ζηαζεξή πξνζήισζε ζηνπο ζηφρνπο ηεο Ληζζαβφλαο, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή παξνπζίαζε ηνλ Ιαλνπάξην ηνπ 2003 πξφηαζε γηα ηελ αλαζεψξεζή ηεο. Η αλαζεψξεζε πξνέβιεπε κεγαιχηεξε ζπγθεθξηκελνπνίεζε ζηφρσλ, απινπνίεζε ησλ δηαδηθαζηψλ εθαξκνγήο, επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ ζηξαηεγηθψλ αμφλσλ (ππιψλσλ ζηελ ΔΑ ηνπ 1997) θαη βειηίσζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο δηαθπβέξλεζεο (governance). Οη ηέζζεξηο Ππιψλεο ηεο πξνεγνχκελεο πεξηφδνπ αληηθαηαζηάζεθαλ απφ ηξεηο βαζηθνχο πξνζαλαηνιηζκνχο, εθφζνλ θξίζεθε ζθφπηκε κηα πεξαηηέξσ ζπγθεθξηκελνπνίεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ αξρηθψλ Ππιψλσλ θαη ησλ αληίζηνηρσλ Καηεπζπληήξησλ Γξακκψλ 73. Οη Κχξηεο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο φπσο απηέο νξίζζεθαλ ζε Απφθαζε ηνπ πκβνχιην 74 ήηαλ νη εμήο: 72 Work group: Kok, Wim and Dell Aringa, Carlo and Lopez, Federico Duran and Ekström, Anna and Rodrigues, Maria João and Pissarides, Christopher and Roux, Annette and Schmid, Günther, Jobs, jobs, jobs: creating more employment in Europe, European Commission Employment Taskforce, Brussels, Κάζε Ιαλνπάξην ζα δεκνζηεχεηαη ην «παθέην» Απαζρφιεζεο (Employment Package). ηελ αλαζεσξεκέλε ΔΑ ην παθέην Απαζρφιεζεο, κε ηηο Καηεπζπληήξηεο Δθαξκνγέο, ζα πεξηιακβάλεη θαη ηηο Δπξείεο Οηθνλνκηθέο Καηεπζχλζεηο, κε ζηνηρεία απφ ηελ αληίζηνηρε Έθζεζε, θαζψο επίζεο έλα πξνζρέδην ηεο Δληαίαο Έθζεζεο γηα ηελ Απαζρφιεζε, θαη κηα Έθζεζε γηα ηελ εθαξκνγή ηεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο. Η Δαξηλή Έθζεζε, παξακέλεη σο βαζηθφ εξγαιείν γηα ηηο πξνηάζεηο ηεο Δπηηξνπήο ζην Δαξηλφ πκβνχιην, ελψ ην παθέην ησλ Καηεπζπληήξησλ Γξακκψλ βγαίλεη θάζε Απξίιην. 74 Απφθαζε L 197/13, Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 64

65 1. Πιήξεο Απαζρφιεζεο Βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο θαη ηεο παξαγσγηθφηεηαο ζηελ εξγαζία Δλίζρπζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη ελζσκάησζεο 77 Οη Δηδηθέο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο αλέξρνληαη ζε δέθα εθ ησλ νπνίσλ εθείλε πνπ αθνξά ακηγψο ζηελ απαζρφιεζε ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία είλαη ε 5ε Καηεπζπληήξηα Γξακκή γηα ηελ.«αχμεζε ηεο πξνζθνξάο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη παξάηαζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ». ηφρνο ηεο Καηεπζπληήξηαο Γξακκήο είλαη ε δηακφξθσζε εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ πνπ ζα επλννχλ ηελ δηαηήξεζε ησλ ειηθησκέλσλ ζηηο ζέζεηο εξγαζίαο κε θεληξηθέο ηηο αθφινπζεο: Πξφζβαζε ζηε ζπλερή επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε Αλαγλψξηζε ηεο ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο ηεο πγείαο θαη ηεο αζθάιεηαο ζηελ εξγαζία Καηλνηφκεο θαη επέιηθηεο κνξθέο εξγαζίαο Καηάξγεζε θηλήηξσλ γηα πξφσξε έμνδν απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο Οη ελέξγεηεο πνπ πξνβιέπεη εδξάδνπλ ζηελ κεηαξξχζκηζε ησλ ζπζηεκάησλ πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο ησλ Κξαηψλ Μειψλ, ε εμαζθάιηζε φηη ζα αληακείβεηαη φπνηνο παξακείλεη ελεξγφο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ε ελζάξξπλζε ησλ εξγνδνηψλ λα απαζρνινχλ εξγαδνκέλνπο κεγαιχηεξεο ειηθίαο. Δπηπιένλ νη ινηπέο «αλαζεσξεκέλεο» Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο πνπ εληζρχνπλ ηηο πνιηηηθέο ελεξγνχο γήξαλζεο είλαη ε 3 ε γηα ηελ «Αληηκεηψπηζε ησλ αιιαγψλ θαη πξνψζεζε ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο θαη ηεο θηλεηηθφηεηαο ζηελ αγνξά εξγαζίαο», ε 4 ε γηα ηελ «Πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο ηνπ αλζξσπίλνπ δπλακηθνχ θαη ηεο δηα βίνπ κάζεζεο» θαη ε 7 ε γηα ηελ «Πξνψζεζε ηεο έληαμεο θαη θαηαπνιέκεζεο ησλ 75 Η πιήξεο απαζρφιεζε παξαπέκπεη άκεζα ζηνπο ζηφρνπο ηεο Ληζζαβφλαο πνπ είλαη ε επίηεπμε ζπλνιηθνχ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο 67% ην 2005 θαη 70% ην 2010, κε πνζνζηφ απαζρφιεζεο γπλαηθψλ 57% ην 2005 θαη 60% ην 2010, θαη πνζνζηφ απαζρφιεζεο 50% γηα ηνπο εξγαδφκελνπο κεγαιχηεξεο ειηθίαο (55-64) ην Ο ζηφρνο απηφο θαιχπηεη επξεία δέζκε ηνκέσλ, ζπγθεθξηκέλα ηελ εγγελή πνηφηεηα ζηελ εξγαζία, ηηο δεμηφηεηεο, ηε δηά βίνπ εθπαίδεπζε θαη θαηάξηηζε, ηελ εμέιημε ηεο ζηαδηνδξνκίαο, ηελ ηζφηεηα αλδξψλ-γπλαηθψλ, ηελ πγεία θαη ηελ αζθάιεηα ζηελ εξγαζία, ηελ επειημία θαη ηελ αζθάιεηα, ηελ έληαμε θαη ηελ πξφζβαζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο, ηελ νξγάλσζε ηεο εξγαζίαο θαη ηελ ηζνξξνπία επαγγεικαηηθήο θαη ηδησηηθήο δσήο, ηνλ θνηλσληθφ δηάινγν θαη ηε ζπκκεηνρή ησλ εξγαδνκέλσλ, ηελ πνηθηινκνξθία θαη ηε κε επηβνιή δηαθξίζεσλ, θαζψο θαη ηελ νηθνλνκηθή απφδνζε ηεο απαζρφιεζεο. 77 ην πιαίζην ηεο αλνηθηήο κεζφδνπ ζπληνληζκνχ, νη εζληθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο πξφθεηηαη λα πξναγάγνπλ ηελ πξφζβαζε ζε ζέζεηο απαζρφιεζεο γηα ην ζχλνιν ησλ αλδξψλ θαη ησλ γπλαηθψλ, λα θαηαπνιεκήζνπλ ηηο δηαθξίζεηο θαη λα εκπνδίζνπλ ηνλ απνθιεηζκφ πξνζψπσλ απφ ηελ αγνξά ηεο εξγαζίαο. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 65

66 δηαθξίζεσλ έλαληη ησλ αηφκσλ πνπ βξίζθνληαη ζε κεηνλεθηηθή ζέζε ζηελ αγνξά εξγαζίαο». Τπνγξακκίδνπκε, ζην ζεκείν απηφ, πσο ν ζηφρνο ηεο 4ήο Καηεπζπληήξηαο Γξακκήο απνηειεί κεηαμχ άιισλ ε βειηίσζε ηεο ζχδεπμεο κεηαμχ πξνζθνξάο θαη δήηεζεο εξγαζίαο κε ζθνπφ ηελ αχμεζε ηνπ εμνπιηζκέλνπ κε θαηάιιειεο ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ζπλαθφινπζα ηελ αχμεζε ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο θαη ηελ κείσζε ηεο δηαξζξσηηθήο αλεξγίαο πνπ απνηειεί ηε βαζηθή κνξθή ηεο αλεξγίαο ησλ ειηθησκέλσλ. Σν 2005, πέληε ρξφληα κεηά ηελ έλαξμε εθαξκνγήο ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο Ληζζαβφλαο, ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή πξνέβε ζε έλα απνινγηζκφ ησλ επηηεπρζέλησλ απνηειεζκάησλ. Σα κε ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα ηνπ ελ ιφγσ απνινγηζκνχ απνκάθξπλαλ ηελ Έλσζε απφ ηελ πιήξσζε ησλ ζηξαηεγηθψλ θαη πνζνηηθψλ ζηφρσλ πνπ ηέζεθαλ ζηε Ληζαβφλα. Η Δπξσπατθή Δπηηξνπή ηφληζε ηελ αλάγθε λα θαηαζηεί απνηειεζκαηηθφηεξε ε ζηξαηεγηθή ηεο Ληζαβφλαο. Σέζζεξηο Καηεπζπληήξηεο Γξακκέο, πνπ απνηεινχλ κέξνο ηεο δέζκεο είθνζη ηεζζάξσλ (24) θαηεπζπληήξησλ γξακκψλ ηεο αλαλεσκέλεο ζηξαηεγηθήο ηεο Ληζζαβφλαο, αθνξνχλ ηελ απαζρφιεζε ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία εξγαδνκέλσλ. Απηέο είλαη νη 78 : 18 ε γηα ηελ «Πξνψζεζε ηεο πξνζέγγηζεο ηεο εξγαζίαο βαζηδφκελε ζηνλ θχθιν δσήο» 19 ε γηα ηελ «Γεκηνπξγία αγνξψλ εξγαζίαο ρσξίο απνθιεηζκνχο, ελίζρπζε ηεο ειθπζηηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο θαη λα θαηαζηεί απηή απνδνηηθή γηα φζνπο αλαδεηνχλ εξγαζία, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ κεηνλεθηνχλησλ αηφκσλ θαη ησλ άεξγσλ» 23 ε γηα ηελ «Αχμεζε θαη βειηίσζε ησλ επελδχζεσλ ζε αλζξψπηλν θεθάιαην» 24 ε γηα ηελ «Πξνζαξκνγή ησλ ζπζηεκάησλ εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ζηηο λέεο αλάγθεο ζε δεμηφηεηεο» Σν Μάξηην ηνπ 2005 εμεδφζε ε Πξάζηλε Βίβινο «Μπξνζηά ζηηο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο, µία λέα αιιειεγγχε κεηαμχ γελεψλ» 79 ζηελ νπνία ππνγξακκίδνληαη νη δεκνγξαθηθέο αιιαγέο άλεπ πξνεγνπκέλνπ πνπ αληηκεησπίδεη ε ΔΔ, ηφζν φζνλ αθνξά ην εχξνο φζν θαη ηε ζνβαξφηεηά ηνπο. ην πιαίζην απηφ, ε Δπηηξνπή εθηηκά φηη ην επξσπατθφ επίπεδν απνηειεί θαηάιιειε βάζε γηα ηελ έλαξμε δηαιφγνπ γχξσ 78 Δπξσπατθφ πκβνχιην, «Απφθαζε ηεο 12 εο Ινπιίνπ ηνπ 2005, ζρεηηθά κε ηηο θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηηο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο ησλ θξαηψλ κειψλ», Βξπμέιιεο, Δθεκεξίδα ΔΚ L205, 605/ΔΚ, , ζει Πξάζηλε Βίβινο «Μπξνζηά ζηηο δεκνγξαθηθέο αιιαγέο, µία λέα αιιειεγγχε κεηαμχ γελεψλ», COM(2005) 94 ηειηθφ, Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Βξπμέιιεο, Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 66

67 απφ ηηο δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο θαη ηε δηαρείξηζε ησλ ζπλεπεηψλ ηνπο. Η ειεγρφκελε θαη λφκηκε κεηαλάζηεπζε πξνβάιιεηαη σο κέξνο ηεο ιχζε παξάιιεια κε ηνλ πνιππφζεην ζηφρν ηεο αμηνπνίεζεο ηνπ αλαπηπμηαθνχ δπλακηθνχ πνπ αληηπξνζσπεχνπλ νη λέεο γελεέο θαη νη πην ειηθησκέλνη πνιίηεο. Σαπηφρξνλα απαξαίηεηε θξίλεηαη ε ελίζρπζε ησλ ππαξρφλησλ θαη ε αλάπηπμε λέσλ κνξθψλ αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ γελεψλ πνπ ζα έρνπλ σο θεληξηθφ άμνλα ηελ ακνηβαία ζηήξημε θαη ηε κεηαβίβαζε δεμηνηήησλ. Σέινο ηδηαίηεξε βαξχηεηα δίλεηαη ζηελ πξνζέγγηζε ηνπ ελεξγνχ «θχθινπ δσήο» θαη ηελ επέιηθηε θαη ζηαδηαθή ζπληαμηνδφηεζε. Σν θζηλφπσξν ηνπ 2006 ν αξκφδηνο Δπίηξνπνο γηα ζέκαηα Κνηλσληθήο Πνιηηηθήο θαη Απαζρφιεζεο θ. Vladimir Spidla, παξνπζίαζε ηελ θνηλνηηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο θαη ησλ επηπηψζεσλ πνπ απηή επηθέξεη. ηελ Αλαθνίλσζε κε ηίηιν «Σν δεκνγξαθηθφ κέιινλ ηεο Δπξψπεο κεηαηξνπή κίαο πξφθιεζεο ζε επθαηξία» 80, γίλεηαη ζχληνκε αλαθνξά ζηηο νηθνλνκηθέο θαη δεκνζηνλνκηθέο επηπηψζεηο ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο, ελψ πξνηείλεηαη κία ζηξαηεγηθή αληηκεηψπηζεο ηνπ θαηλνκέλνπ, εζηηαζκέλεο ζε πέληε πεξηνρέο πνιηηηθήο: ζηε δεκνγξαθηθή αλαλέσζε, ζηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζεο, ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο θαη ηεο δπλακηθφηεηαο, ζηελ ελζσκάησζε ηεο εηζεξρφκελεο κεηαλάζηεπζεο θαη ζηε δηαζθάιηζε βηψζηκσλ δεκνζηνλνκηθψλ κεγεζψλ. Σνλ Μάξηην ηνπ2007 νη Αξρεγνί Κξαηψλ θαη Κπβεξλήζεσλ ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην ησλ Βξπμειιψλ, επεζήκαλαλ πσο κία εληζρπκέλε πξνζέγγηζε ηεο εξγαζίαο κε βάζε ηνλ θχθιν δσήο, ζα πξέπεη λα νδεγήζεη ζηε βειηίσζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη λα ελζαξξχλεη ηελ επηκήθπλζε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ θαη ηελ επαγγεικαηηθφηεηα ζην ζχλνιν ηνπ θχθινπ δσήο ηελ Κνηλή έθζεζε γηα ηελ Απαζρφιεζε 2006/2007 ππνγξακκίδεηαη ε αλάγθε γηα πεξηζζφηεξε πξνζνρή ζε κία νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε ηεο εξγαζίαο κε βάζε ησλ θχθιν δσήο, θαζψο δηαπηζηψλεηαη πσο νη πνιηηηθέο γηα ηνπο κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδφκελνπο εμαθνινπζνχλ λα αληηκεησπίδνληαη θαηά θχξην ιφγν απνζπαζκαηηθά. 80 European Commission, The demographic future of Europe from challenge to opportunity, COM(2006)571, Brussels, 2006 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 67

68 Χο εθ ηνχηνπ αλαγθαία θξίζεθε ε ζπλέρηζε εθαξκνγήο κεηαξξπζκίζεσλ γηα ηελ ελζάξξπλζε ηεο παξάηαζεο ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ θαη ε δεκηνπξγία πξαγκαηηθψλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο γηα ηνπο εξγαδφκελνπο κεγαιχηεξεο ειηθίαο Η κεηαξξύζκηζε ηωλ ζπζηεκάηωλ θνηλωληθήο αζθάιηζεο Η βησζηκφηεηα ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ ησλ Κξαηψλ Μειψλ απεηιείηαη φπσο δηαθαίλεηαη απφ ηελ ειηθηαθή ππξακίδα ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΔΔ. Η ειηθηαθή δηάξζξσζε ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΔΔ αλακέλεηαη λα αιιάμεη δξακαηηθά. Η πην πνιπάξηζκε νκάδα ηνπ πιεζπζκνχ ην 2008 ήηαλ εηψλ, γηα ηνπο άλδξεο θαη ηηο γπλαίθεο, ελψ ην 2060 ζα είλαη ε εηψλ γηα ηνπο άλδξεο θαη ε εηψλ γηα ηηο γπλαίθεο. Η δηάκεζε ειηθία πξνβιέπεηαη λα απμεζεί απφ 40,4 ρξφληα ην 2008 ζε 47,9 ρξφληα ην Οη ειηθησκέλνη πξνβάιινληαη λα αληηπξνζσπεχνπλ έλα φιν θαη κεγαιχηεξν κεξίδην ηνπ πιεζπζκνχ. Η βάζε ηεο ππξακίδαο ησλ ειηθηψλ κηθξαίλεη ελψ ε θνξπθή ηεο λα δηεπξχλεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρξνληθνχ νξίδνληα πξνβνιήο, ιφγσ ησλ ρακειψλ πνζνζηψλ γνληκφηεηαο αλαπιήξσζεο, φπσο θαίλεηαη ζην αθφινπζν Γηάγξακκα. Γηάγξακκα 7: Ηιηθηαθή ππξακίδα (ζε ρηιηάδεο) ηεο ΔΔ27 ην 2008 θαη ην 2060 Πεγή: Eurostat, EUROPOP Joint Report prepared by the European Commission (DG ECFIN) and the Economic Policy Committee (AWG), The 2009 Ageing Report: Underlying Assumptions and Projection Methodologies ( ), EUROPEAN ECONOMY Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 68

69 Ο ιφγνο εμάξηεζεο γήξαηνο πξνβιέπεηαη λα απμεζεί απφ 25,4% ην 2008 ζε 53,5 ην 2060 ζηελ ΔΔ. Η κεγαιχηεξε αχμεζε ζα πξαγκαηνπνηεζεί ζηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ Χο εθ ηνχηνπ, ν ιφγνο εμάξηεζεο αλακέλεηαη λα ππεξδηπιαζηαζηεί κέρξη ην Απηφ ζεκαίλεη φηη ε ΔΔ ζα θηλεζεί απφ ην λα έρεη 4 άηνκα ζε ειηθία εξγαζίαο γηα θάζε άηνκν ειηθίαο άλσ ησλ 65 λα έρεη αλαινγία 2 πξνο 1. Πίλαθαο 7: Γείθηεο εμάξηεζεο ειηθησκέλσλ αηφκσλ (65+/(15-64)) ζε % Πεγή: Eurostat, EUROPOP 2008 Η ΔΔ κπξνζηά ζην πξφβιεκα ηεο βησζηκφηεηαο ησλ αζθαιηζηηθψλ ζπζηεκάησλ θαη θαη επέθηαζε ησλ δεκνζηνλνκηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ ζα αληηκεησπίζνπλ ηα επφκελα ρξφληα ηα Κξάηε Μέιε αλεμαηξέησο, δελ κπνξνχζε παξά λα ιάβεη δξάζε. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 69

70 Βαζηθφο άμνλαο πνιηηηθήο ηεο είλαη ε εγθαζίδξπζε ζηα Κξάηε Μέιε ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ πνπ πξνσζνχλ κέζσ θηλήηξσλ ηελ παξακνλή ησλ αηφκσλ κεγάιεο ειηθίαο ζηνλ εξγαζηαθφ βίν θαη φρη ε αχμεζε ησλ εηζθνξψλ, ε νπνία ζα νδεγήζεη ζε κηα αλεπηζχκεηε αχμεζε ηνπ κηζζνινγηθνχ θφζηνπο, πιήηηνληαο σο εθ ηνχηνπ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηεο ΔΔ. Σν 1999 εθδίδεηαη κία Αλαθνίλσζε κε ηίηιν «Πξνο κία Δπξψπε γηα φιεο ηηο ειηθίεο. Πξνψζεζε ηεο επεκεξίαο θαη ηεο αιιειεγγχεο ησλ γελεψλ» 82 θαη απνηειεί ηε ζπλεηζθνξά ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο ζην Γηεζλέο Έηνο ησλ Ηιηθησκέλσλ, φπσο απαγνξεχζεθε ην 1999 απφ ηνλ ΟΗΔ. Η Αλαθνίλσζε κεηαμχ άιισλ, εθζέηεη ηηο ζπλέπεηεο ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ θνηλσληθή αζθάιηζε θαη ηηο θνηλσληθέο ππεξεζίεο θαη πξνηείλεη µηα ζηξαηεγηθή απνηειεζκαηηθήο παξέκβαζεο, πνπ λα βαζίδεηαη ζηελ ελδπλάκσζε ηεο ζπλεξγαζίαο κεηαμχ φισλ ησλ πιεπξψλ πάλσ ζηα ζέκαηα απηά θαη ζηηο αξρέο ηηο αιιειεγγχεο θαη ηζφηηκεο ζρέζεο κεηαμχ ησλ γελεψλ. Σν θζηλφπσξν ηνπ 2006 ζηελ Αλαθνίλσζε κε ηίηιν «Σν δεκνγξαθηθφ κέιινλ ηεο Δπξψπεο κεηαηξνπή κίαο πξφθιεζεο ζε επθαηξία», πνχ είδακε ζηελ πξνεγνχκελε ελφηεηα, κεηαμχ ησλ πέληε πεξηνρψλ πνιηηηθήο παξέκβαζεο είλαη ε δηαζθάιηζε βηψζηκσλ δεκνζηνλνκηθψλ κεγεζψλ. ηελ Αλαθνίλσζε ππνγξακκίδεηαη πψο ε παξάηαζε ηεο ελεξγνχ επαγγεικαηηθήο δσήο απνηειεί έλα ζπλνιηθφ θαη δηαξθή πξνζαλαηνιηζκφ, πνπ πξέπεη λα ηθαλνπνηείηαη κέζσ κίαο νιφθιεξεο δέζκεο κεηαξξπζκίζεσλ ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ. ηελ Κνηλή Έθζεζε (The 2009 Ageing Report: Underlying Assumptions and Projection Methodologies ( )) ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο θαη ηεο Δπηηξνπήο Οηθνλνκηθήο Πνιηηηθήο ηνπ 2009, ε ΔΔ ζέηεη φιεο ηηο θαηεπζχλζεηο ηεο Δπξσπατθήο πνιηηηθήο γηα ηηο ζπληάμεηο ελφςεη ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο. Οη κεηαξξπζκίζεηο ησλ ζπληάμεσλ ζα γίλνπλ πξαγκαηηθά απνηειεζκαηηθέο κφλνλ φηαλ εληζρπζνχλ απφ ηελ πξνψζεζε ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο κε πςειφηεξα πνζνζηά απαζρφιεζεο αηφκσλ άλσ ησλ 55 εηψλ, θαζψο, αλεμάξηεηα απφ ηε κέζνδν πνπ ζα επηιέμνπλ ηα Κξάηε Μέιε, κεηαμχ αληαπνδνηηθνχ ή θεθαιαηνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο, 82 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Αλαθνίλσζε, «Πξνο κία Δπξψπε γηα φιεο ηηο ειηθίεο. Πξνψζεζε ηεο επεκεξίαο θαη ηεο αιιειεγγχεο ησλ γελεψλ», COM (1999)122, Βξπμέιιεο, 1999 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 70

71 γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο πξφθιεζεο ηεο κεηαθνξάο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ απφ ηηο εξγαδφκελεο ζηηο ζπληαμηνδνηεκέλεο γελεέο, ε κεηαθνξά πφξσλ ζα πξέπεη λα απμεζεί ζεκαληηθά σο απνηέιεζκα ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο. Δίλαη ζαθέο, φηη γηα λα κεησζεί ζην ειάρηζην ην επηπιένλ θνξηίν πνπ ζα επηβιεζεί ζηνπο εξγαδνκέλνπο ζα πξέπεη, ζην πιαίζην ηνπ δπλαηνχ, λα επεθηαζεί ε ρξεκαηνδνηηθή βάζε, µέζσ πςειφηεξσλ ζπληειεζηψλ ζπκκεηνρήο θαη πνζνζηψλ απαζρφιεζεο φισλ ησλ αηφκσλ µε εξγάζηκε ειηθία 83. Ο πην παξαγσγηθφο θαη απνηειεζκαηηθφο ηξφπνο, θαηά ηελ ΔΔ, γηα ηελ αληηζηάζκηζε ηνπ θηλδχλνπ πνπ δεκηνπξγεί ε γήξαλζε ζηελ επξσζηία ησλ ζπζηεκάησλ ζπληαμηνδφηεζεο είλαη ε αληηζηξνθή ηεο ηάζεο γηα πξφσξε ζχληαμε. Πξνηξέπεη ηα Κξάηε λα δψζνπλ ζηνπο εξγαδνκέλνπο κεγάιεο ειηθίαο ηε δπλαηφηεηα θαη ηα θίλεηξα γηα λα εξγάδνληαη πεξηζζφηεξα ρξφληα θαη λα επηιέγνπλ ηελ κεηαγελέζηεξε θαη ζηαδηαθή απνρψξεζή ηνπο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο, ψζηε λα εηζπξαρζεί έλα επηπιένλ έζνδν απφ ηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα. Τπνγξακκίδεη φκσο φηη ζα εμαθνινπζήζεη λα ππάξρεη ε αλάγθε θαη νθείινπλ ηα Κξάηε Μέιε λα ππάξρνπλ ζπζηήκαηα θνηλσληθήο πξνζηαζίαο πνπ επηηξέπνπλ ηελ πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε ππφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο, π.ρ. ζηελ πεξίπησζε ρξφληαο αζζέλεηαο ή αλαπεξίαο ή ζε πεξηνρέο φπνπ νη πξννπηηθέο εχξεζεο λέαο εξγαζίαο γηα ηνπο κεγαιχηεξνπο ζε ειηθία πιενλάδνληεο εξγαδφκελνπο, είλαη ηδηαίηεξα δπζνίσλεο. Η αθξηβήο πνξεία γηα ηελ επίηεπμε ηεο επξσζηίαο ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ ζπζηεκάησλ ζα δηαθέξεη απφ Κξάηνο Μέινο ζε Κξάηνο Μέινο εμαηηίαο ησλ δηαθνξψλ πνπ ππάξρνπλ ζην γεληθφ ζπληαμηνδνηηθφ ζχζηεκα, ζηα θξηηήξηα επηινγήο θαη ζηνπο ηχπνπο εηζθνξψλ/παξνρψλ. Πάλησο κεξηθέο γεληθέο αξρέο είλαη ζαθείο. Οη θπβεξλήζεηο θαη νη θνηλσληθνί εηαίξνη ζα πξέπεη λα εμεηάζνπλ ηα ελδερφκελα νθέιε πνπ ζα πξνθχςνπλ απφ πνιηηηθέο πνπ ζα έρνπλ ζηφρν: ηελ εμαζθάιηζε ηεο πην πιαηηάο θαη πην δίθαηεο βάζεο εηζνδήκαηνο γηα ηα δεκφζηα ζπληαμηνδνηηθά ζπζηήκαηα θαη ηελ αλάπηπμε ελφο βηψζηκνπ κίγκαηνο αιιεινβνεζνχκελσλ ζπληαμηνδνηηθψλ ηακείσλ, επαγγεικαηηθψλ θαη επηθνπξηθψλ ηακείσλ θαη ηδησηηθήο αζθάιηζεο. 83 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, «Η καθξνπξφζεζκε βησζηκφηεηα ησλ δεκφζησλ νηθνλνκηθψλ ζηελ ΔΔ», Αλαθνίλσζε COM(2006) 574, Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 71

72 Έλα δηηηφ ζχζηεκα ζπληαμηνδνηηθψλ παξνρψλ, ζχκθσλα µε ην νπνίν ην πξψην ζχζηεκα παξέρεη ηηο βαζηθέο ζπληάμεηο ζηε βάζε ελφο αλαδηαλεκεηηθνχ ζπζηήκαηνο, ελψ ηα ρξεκαηνδνηνχκελα ζπζηήκαηα (θεθαιαηνπνηεηηθά) ηνπ δεχηεξνπ ππιψλα εμαζθαιίδνπλ ηε δηαηήξεζε ηνπ εηζνδήκαηνο ζε πςειφηεξα επίπεδα, πξνθξίλεηαη απφ ηελ ΔΔ. Καζφηη ε ΔΔ επειπηζηεί ζε κηα ηζρπξή αγνξά θεθαιαίσλ, βαζηδφκελε ζην εληαίν λφκηζκα, πνπ ζα θαιχπηεη φιε ηελ έθηαζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ζα κπνξεί λα επηηξέςεη ηελ θαιχηεξε δηαζπνξά ηνπ θηλδχλνπ θαη κεγαιχηεξα πνζνζηά απφδνζεο γηα ηηο επελδχζεηο ησλ απνηακηεπηψλ, ζηα πιαίζηα ελφο θεθαιαηνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο, επηθνπξηθήο αθφκα θαη θχξηαο ζχληαμεο. Δπηπιένλ, ην θηιειεχζεξν πεξηβάιινλ φζνλ αθνξά ηε δηαζπλνξηαθή επέλδπζε ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ απνηακηεχζεσλ, ζα ζπλεηζθέξεη κε ηε ζεηξά ηνπ ζηελ αλάπηπμε ησλ επξσπατθψλ θεθαιαηαγνξψλ. Παξάιιεια, ζεηηθφο θξίλεηαη ν ζπλδπαζκφο ησλ αλσηέξσ δχν ππιψλσλ κε ηε ζπζζψξεπζε θαη ηδησηηθψλ απνηακηεπηηθψλ πφξσλ θαη θεθαιαίσλ κέζσ ηεο ηδησηηθήο αζθάιηζεο, θαζψο νη πνιίηεο κπνξνχλ λα θαζνξίδνπλ κε κεγαιχηεξε αθξίβεηα ην επίπεδν ησλ εηζνδεκάησλ πνπ επηζπκνχλ λα έρνπλ φηαλ ζπληαμηνδνηεζνχλ Η επξωπαϊθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ θνηλωληθή έληαμε ηα πιαίζηα ηεο επξσπατθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ θνηλσληθή έληαμε ηέζεθαλ ν ζηφρνο ηεο θαηαπνιέκεζεο ησλ δηαθξίζεσλ θαη ηεο θηψρηαο ησλ ειηθησκέλσλ. Ο ζηφρνο ηεο κε δηάθξηζεο, κέζσ ηελ θαηαπνιέκεζεο ησλ θπξηαξρνχλησλ πξνθαηαιήςεσλ, απνηειεί θνκβηθφ θνκκάηη ησλ πνιηηηθψλ γηα κία ελεξγφ γήξαλζε (βιέπε ελφηεηα 2.3.) θαζψο ηα ζηεξεφηππα γηα ηνπο κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλνπο θπξηαξρνχλ ζε φια ηα θξάηε ηεο Έλσζεο. Σα άηνκα ειηθίαο 55 θαη άλσ αληηκεησπίδνπλ δηαθξίζεηο φρη κφλν ζηνλ ίδην ην ρψξν εξγαζίαο, αιιά θαη ζηελ εμεχξεζε εξγαζίαο. Οη δηαθξίζεηο απηέο δελ επηηξέπνπλ ζηελ Δ.Δ. λα εθκεηαιιεπηεί πιήξσο ηηο παξαγσγηθέο ηθαλφηεηεο πνπ απηνί ζα πξνζέθεξαλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Δπηδίσμε ηεο ΔΔ είλαη νη εξγαδφκελνη κεγαιχηεξεο ειηθίαο λα βξνπλ εξγαζία, λα ηελ δηαηεξήζνπλ θαη λα πξννδεχζνπλ ζηε ζέζε απηή. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 72

73 Τπάξρνπλ δπν ιφγνη γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ ιφγσ ειηθίαο, ζηελ πξφζβαζε αιιά θαη εληφο ηεο αγνξάο εξγαζίαο. Ο πξψηνο είλαη θνηλσληθφο: νη δηαθξίζεηο γηα ηέηνηνπο ιφγνπο απαγνξεχνληαη ηφζν απφ ηηο επξσπατθέο αμίεο φζν θαη απφ ην δίθαην ηεο Δ.Δ. Ο δεχηεξνο είλαη νηθνλνκηθφο: ελ φςεη ηεο γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ, ε Δ.Δ. πξέπεη λα εληζρχζεη ηελ απαζρφιεζε πξνθεηκέλνπ λα δηαζθαιίζεη ηε κειινληηθή αλάπηπμε θαη επεκεξία. Σα νθέιε πνπ πξνζδνθά λα απνθνκίζεη ε ΔΔ θαη θάζε Κξάηνο Μέινο ηεο απφ ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ είλαη 84 φηη: δεκηνπξγνχλ δηαδξνκέο γηα ηελ επάλνδν θαη επαλέληαμε ηνπο ζηελ απαζρφιεζε νηθνδνκνχλ απνδνρή ηεο πνηθηιφηεηαο ζην ρψξν εξγαζίαο θαη απμάλνπλ ηελ επαηζζεηνπνίεζε εληζρχνπλ θαη' επέθηαζε ηελ θνηλσληθή ηνπο έληαμε. ηε Λεπθή Βίβιν ηνπ 1994 γηα ηελ «Δπξσπατθή Κνηλσληθή Πνιηηηθή: Η πνξεία πξνο ην κέιινλ γηα ηελ Έλσζε» 85 ππνγξακκίδεηαη ε νηθνλνκηθή αλαγθαηφηεηα γηα κία ελεξγφ ζπλεηζθνξά ησλ ειηθησκέλσλ θαη ηε ζεκαζία ηεο θαηαπνιέκεζεο ησλ δηαθξίζεσλ πξνο ην δξφκν απηφ, ελψ ην ίδην έηνο ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Έζζελ ηνλίδεηαη ε αλάγθε λα δνζεί ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηελ δχζθνιε ζέζε ζηελ νπνία βξίζθνληαη νη άλεξγνη κεγάιεο ειηθίαο αιιά θαη ε επηζθάιεηα ησλ φζσλ εξγάδνληαη, παξάγνληεο νη νπνίνη εληείλνληαη απφ ηηο θπξηαξρνχζεο πξνθαηαιήςεηο πνπ νδεγνχλ ζηνλ απνθιεηζκφ. Σν 1995 εθδίδεηαη ην Φήθηζκα γηα ηελ «Απαζρφιεζε ησλ Μεγαιχηεξσλ ζε Ηιηθία Δξγαδνκέλσλ», ην νπνίν απνηέιεζε ηελ πξψηε πνιηηηθή δηαθήξπμε ζε επίπεδν ΔΔ επί ηνπ δεηήκαηνο. Σν ςήθηζκα ζέηεη, κεηαμχ άιισλ κία βαζηθή αξρή, ηελ εληαηηθνπνίεζε ησλ πξνζπαζεηψλ ηελ αλάιεςε κέηξσλ θαηά ηνπ απνθιεηζκνχ ησλ ειηθησκέλσλ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο κε παξάιιειε δηαζθάιηζε επαξθψλ νηθνλνκηθψλ πφξσλ γηα κία αμηνπξεπή δηαβίσζε. Δπηπξφζζεηα ην Φήθηζκα ζηφρεπε ζηελ επαηζζεηνπνίεζε ησλ Κπβεξλήζεσλ θαη ησλ θνηλσληθψλ εηαίξσλ γηα ηηο επψδπλεο ζπλέπεηεο ηεο απφιπζεο εξγαδνκέλσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο, ελψ 84 Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν, «Καηαπνιέκεζε ησλ Γηαθξίζεσλ», ζην employment_social/esf/field/discrimination_el.htm, αλαθηήζεθε Δπξσπατθή Δπηηξνπή, «Λεπθή Βίβινο, Δπξσπατθή Κνηλσληθή πνιηηηθή - Η πνξεία πξνο ην κέιινλ γηα ηελ Έλσζε», COM(94) 333, Ινχιηνο 1994 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 73

74 ηαπηφρξνλα πξνσζνχζε ηελ επαλέληαμε ησλ αλέξγσλ θαη ηελ άξζε ηπρφλ λνκηθψλ θσιπκάησλ γηα ηελ απαζρφιεζε ηνπο.. Με ην άξζξν 13 ηεο πλζήθεο ηνπ Άκζηεξληακ ην 1997 παξέρεηαη ε δπλαηφηεηα ζην πκβνχιην λα αλαιάβεη ηελ θαηάιιειε δξάζε γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ ιφγσ ειηθίαο, θχινπ, θπιεηηθήο ή εζληθήο θαηαγσγήο, ζξεζθείαο ή πεπνηζήζεσλ, αλαπεξίαο ή γελεηήζηνπ πξνζαλαηνιηζκνχ, ρσξίο λα ζίγνληαη νη άιιεο δηαηάμεηο ηεο πλζήθεο θαη εληφο ησλ νξίσλ ησλ εμνπζηψλ πνπ ηνπ ρνξεγεί ε Κνηλφηεηα Σν ίδην έηνο, ε ηξαηεγηθή γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε 86 ε ΔΔ ζέηεη 7 θχξηεο πξνθιήζεηο θαη αληίζηνηρνπο γεληθνχο ζηφρνπο, επηρεηξεζηαθνχο ζηφρνπο θαη δξάζεηο. Μία απφ ηηο επηά πξνθιήζεηο είλαη ε δεκηνπξγία κηαο θνηλσλίαο θνηλσληθήο έληαμεο, κε ζπλππνινγηζκφ ηεο αιιειεγγχεο κεηαμχ θαη εληφο ησλ γελεψλ θαη εμαζθάιηζε θαη βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ πνιηηψλ, σο πξνυπφζεζε δηαξθνχο πξνζσπηθήο επεκεξίαο. Δπηδίσμε ηνπ ελσζηαθνχ ζηφρνπ είλαη λα ππάξμεη απνθαζηζηηθφο αληίθηππνο ζηε κείσζε ησλ αηφκσλ πνπ θηλδπλεχνπλ απφ ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ θαη ηε θηψρεηα έσο ην Οη αληίζηνηρνη επηρεηξεζηαθνί ζηφρνη, κεηαμχ άιισλ, είλαη ε ππνζηήξημε ησλ θξαηψλ κειψλ ζηηο πξνζπάζεηέο ηνπο λα εθζπγρξνλίζνπλ ηελ θνηλσληθή πξνζηαζία ελφςεη ησλ δεκνγξαθηθψλ αιιαγψλ θαη ε ζεκαληηθή αχμεζε ηεο ζπκκεηνρήο ησλ εξγαδνκέλσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο. Σν Δπξσπατθφ πκβνχιην ηεο Ληζαβφλαο ηεο 23εο θαη 24εο Μαξηίνπ 2000 αλαγλψξηζε ηε ζθνπηκφηεηα πξνψζεζεο φισλ ησλ πηπρψλ ησλ ίζσλ επθαηξηψλ, κεηαμχ άιισλ πεξηνξίδνληαο ηνλ επαγγεικαηηθφ δηαρσξηζκφ ιφγσ ειηθίαο θαη δηεπθνιχλνληαο ηνλ ζπκβηβαζκφ ηεο επαγγεικαηηθήο κε ηελ νηθνγελεηαθή δσή. Η θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ απνηειεί βαζηθφ άμνλα πνιηηηθήο ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο Ληζαβφλαο κε ζηφρν λα πξνσζήζεη ηελ ελζσκάησζε ηεο δηάζηαζεο ηεο ειηθίαο (mainstreaming) ζηηο εζληθέο πνιηηηθέο χκθσλα κε ην άξζξν 20 ηεο Οδεγίαο 2006/54/ΔΙ θαη ην άξζξν 12 ηεο Οδεγίαο 2004/113/ΔΚ4, ηα θξάηε κέιε νξίδνπλ θαη ιακβάλνπλ ηα αλαγθαία κέηξα γηα έλαλ ή πεξηζζφηεξνπο αλεμάξηεηνπο θνξείο γηα ηελ πξνψζεζε, ηελ αλάιπζε, ηελ 86 πκβνχιην ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, «Αλαλεσκέλε ηξαηεγηθή ηεο ΔΔ γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε», 10917/06, Βξπμέιιεο, 26 Ινπλίνπ 2006 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 74

75 παξαθνινχζεζε θαη ηελ ππνζηήξημε ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο φισλ ησλ πξνζψπσλ, ρσξίο δηαθξίζεηο ιφγσ ειηθίαο. ην ςήθηζκα ηνπ πκβνπιίνπ κε ηίηιν «Δπθαηξίεο θαη πξνθιήζεηο ηεο δεκνγξαθηθήο αιιαγήο ζηελ Δπξψπε: ε ζπκβνιή ησλ ειηθησκέλσλ ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε» ηνπ 2007, ππελζπκίδεηαη φηη ε θηλεηνπνίεζε ηνπ πιήξνπο δπλακηθνχ ησλ ειηθησκέλσλ απνηειεί βαζηθή απάληεζε ζηε δεκνγξαθηθή αιιαγή σο εθ ηνχηνπ νη πεξηπηψζεηο απνθιεηζκνχ θαη δηαθξίζεσλ θαηά απηήο ηεο ειηθηαθήο νκάδαο πξέπεη λα εμαιείθνπλ. Οη θαηεπζπληήξηεο γξακκέο γηα ηηο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο πνπ εγθξίζεθαλ γηα ηελ πεξίνδν θαινχλ ηα θξάηε κέιε λα πξνσζήζνπλ κηα πξνζέγγηζε ηεο εξγαζίαο κε βάζε ηνλ θχθιν ηεο δσήο, κεηαμχ άιισλ ηεο ελζσκάησζεο φισλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο κέζσ ηεο ζηήξημεο ζπλζεθψλ εξγαζίαο πνπ λα επλννχλ ηελ ελεξγφ ζπκκεηνρή ηνπ γεξάζθνληαο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαζψο θαη κέζσ ηεο βειηίσζεο ηεο πγηεηλήο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο παξνρήο θαηάιιεισλ θηλήηξσλ γηα εξγαζία θαη απνζάξξπλζε ηεο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 75

76 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΔΝΔΡΓΟΤ ΓΗΡΑΝΗ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ Η αλάπηπμε πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο είλαη ηδηαίηεξεο ζεκαζίαο ελφςεη ηνπ έληνλνπ δεκνγξαθηθνχ πξνβιήκαηνο πνπ αλακέλεηαη λα αληηκεησπίζεη ε ρψξα καο ζε ζπλδπαζκφ κε δχν κεγάιεο αδπλακίεο ηεο ειιεληθήο αγνξάο εξγαζίαο, πξψηνλ, ηεο κεγάιεο θαζπζηέξεζεο εηζφδνπ ζηελ αγνξά εξγαζίαο ησλ λέσλ, πνπ θαηαηάζζεη ηελ Διιάδα ζηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο 87 ηεο ΔΔ θαη δεχηεξνλ ζην αξθεηά κηθξφ πνζνζηφ εξγαδνκέλσλ ειηθίαο άλσ ησλ 55 πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηνλ εξγαζηαθφ βίν κε παξάιιεια πςειφ πνζνζηφ αλεξγίαο απηψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ. Οη θπξηφηεξνη ιφγνη ζηελ Διιάδα πνπ απνηξέπνπλ ηα άηνκα ειηθίαο εηψλ λα εξγαζζνχλ ζπλδένληαη κε ην ζπληαμηνδνηηθφ ζχζηεκα, ηελ έιιεηςε επειημίαο ηεο εξγαζίαο, ηε κε ζηήξημε ηνπο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηε καχξε αγνξά εξγαζίαο ησλ ζπληαμηνχρσλ. Δπίζεο ε επθνιία ησλ πξφσξσλ ζπληάμεσλ θαη ηα αλειαζηηθά φξηα ειηθίαο ζπληαμηνδφηεζεο νδεγνχλ ηνπο πεξηζζφηεξνπο εξγαδφκελνπο ειηθίαο εηψλ λα απνκαθξπλζνχλ απφ ηνλ ρψξν εξγαζίαο ηνπο. Δηδηθφηεξα ην ηζρχνλ ζεζκηθφ πιαίζην ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ χπαξμε ηζρπξψλ θηλήηξσλ γηα πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε, ηδηαίηεξα γηα ηα εηζνδήκαηα πνπ ππεξβαίλνπλ ην κέζν εηζφδεκα θαη ηαπηφρξνλα ηελ χπαξμε ηζρπξψλ αληηθηλήηξσλ γηα εξγαζία (πςειή θνξνινγηθή επηβάξπλζε ηνπ εηζνδήκαηνο εξγαζίαο, κεγάιε αλειαζηηθφηεηα ζηελ αγνξά εξγαζίαο). Οη δεκνγξαθηθέο ηάζεηο πνπ επηθξαηνχλ ζηελ Διιάδα, απνηππψλνληαη κε ζαθήλεηα απφ ηηο ηηκέο ηνπ δείθηε δεκνγξαθηθήο εμάξηεζεο πνπ φπσο έρεη αλαθεξζεί, ππνινγίδεηαη σο ην πειίθν ηνπ κε ελεξγνχ πξνο ηνλ νηθνλνκηθά ελεξγφ πιεζπζκφ. Τπελζπκίδεηαη φηη πςειέο ηηκέο ηνπ δείθηε αμηνινγνχληαη αξλεηηθά θαζψο ζεκαίλνπλ φηη ε αλαινγία ησλ αηφκσλ πνπ δελ κπνξνχλ γηα αληηθεηκεληθνχο ιφγνπο λα εξγαζηνχλ, πξνο ην εξγαηηθφ δπλακηθφ ηεο ρψξαο, ηείλεη ζε επίπεδα πνπ 87 ηνηρεία Eurostat 2009 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 76

77 γελλνχλ θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα φπσο ε βησζηκφηεηα ησλ αζθαιηζηηθψλ ηακείσλ θαη ε αλεπάξθεηα ησλ ζπζηεκάησλ πγείαο. Ο ελ ιφγσ δείθηεο γηα ηελ Διιάδα, αλακέλεηαη λα εκθαλίζεη κηα αχμνπζα πνξεία ησλ ηηκψλ ηνπ, θαζψο αλακέλεηαη λα εθηηλαρζεί θαηά 11,6 πνζνζηηαίεο κνλάδεο απφ 48,14% ην 2005 ζην 59,2% ην Σα αλσηέξσ εγείξνπλ αξθεηνχο πξνβιεκαηηζκνχο ζε φξνπο δηαρείξηζεο ηνπ γεξάζθνληαο ειιεληθνχ πιεζπζκνχ, δεδνκέλεο ηεο πζηέξεζεο έλαληη άιισλ ρσξψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ζε επίπεδν ζρεδηαζκνχ θαη πινπνίεζεο κέηξσλ θαη δξάζεσλ αληηκεηψπηζεο ηνπ πξνβιήκαηνο θαη ησλ επηπηψζεσλ πνπ αλαθχπηνπλ. Σν δήηεκα ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο εκθαλίδεηαη ζηελ εζληθή πνιηηηθή αηδέληα θπξίσο κέζσ ηεο Δπξσπατθήο πνιηηηθήο αηδέληαο Απαζρόιεζε, αλεξγία θαη ε ειηθηαθή νκάδα ηωλ ηελ Διιάδα ζήκεξα ζπλππάξρεη έλαο ζεκαληηθφο αξηζκφο θελψλ ζέζεσλ εξγαζίαο κε ζεκαληηθφ αξηζκφ αλέξγσλ, φπσο θαηαδεηθλχνπλ θαη ηα αθφινπζα ζηαηηζηηθά ζηνηρεία: Σν πνζνζηφ αλεξγίαο ην Ννέκβξην ηνπ 2009 αλήιζε ζε 10,6%, έλαληη 7,8% ην Ννέκβξην ε ζρέζε κε ην 2008 νη απαζρνινχκελνη κεηψζεθαλ θαηά 2,0% θαη νη άλεξγνη απμήζεθαλ θαηά 27,6%. Σν ζχλνιν ησλ απαζρνινπκέλσλ ην Ννέκβξην 2009 εθηηκάηαη φηη αλήιζε ζε άηνκα, νη άλεξγνη ζε άηνκα, ελψ ν νηθνλνκηθά κε ελεξγφο πιεζπζκφο αλήιζε ζε άηνκα. Σα αληίζηνηρα κεγέζε θαηά ηα έηε 2004 έσο θαη 2009 παξνπζηάδνληαη ζηνλ Γηάγξακκα 8 θαη ζηνλ Πίλαθα 7 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 77

78 Γηάγξακκα 8 : Δμέιημε ηνπ πνζνζηνχ αλεξγίαο ηελ πεξίνδν Ιαλνπάξηνο Ννέκβξηνο 2009 (Πεγή: ΔΤΔ) 88 Πίλαθαο 8: Απαζρνινχκελνη, άλεξγνη, νηθνλνκηθά κε ελεξγνί θαη πνζνζηφ αλεξγίαο ηελ πεξίνδν Ιαλνπάξηνο Ννέκβξηνο 2009 (Πεγή: ΔΤΔ) 89 χκθσλα κε ζηαηηζηηθά ζηνηρεία ην 30% - 40% ηεο ζπλνιηθήο αλεξγίαο κπνξεί λα αληηκεησπηζζεί κε ελεξγεηηθέο πνιηηηθέο απαζρφιεζεο. Καζψο ε αλεξγία ζηελ ρψξα καο θαίλεηαη λα έρεη δηαξζξσηηθφ ραξαθηήξα θαη πιήηηεη ζπγθεθξηκέλεο πιεζπζκηαθέο νκάδεο, κία εθ ησλ νπνίσλ νη κεγαιχηεξνη ειηθίαο εξγαδφκελνη φπνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα ζεκεηψλνληαη ηάζεηο κείσζεο ηνπ πνζνζηνχ ηνπο. Πξσηαξρηθφο ζηφρνο ησλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο ζηελ Διιάδα ζα πξέπεη λα είλαη ε θάιπςε ηεο αλαληηζηνηρίαο κεηαμχ ηεο πξνζθνξάο εξγαζίαο πξνο ηηο απαηηήζεηο ηεο δήηεζεο ηαηηζηηθά Πιεζπζκνχ θαη Αγνξάο Δξγαζίαο 89 Ο.π. 90 Ν. 2009/1992, ΦΔΚ 18/Α/92 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 78

79 ψζηε λα πξνιεθζεί θαη λα ζπξξηθλσζεί ζην ειάρηζην δπλαηφ ην ηκήκα απηφ ηεο αλεξγίαο. Όπσο κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε θαη απφ ηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί ηα πνζνζηά απαζρφιεζεο ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ην επίπεδν εθπαίδεπζεο ηνπο. ηελ ΔΔ-25 ζην ζχλνιν ησλ απαζρνινχκελσλ εηψλ ηα άηνκα κε πςειφ επίπεδν εθπαίδεπζεο απαζρνινχληαη ζε πνζνζηφ 64,4%, ελψ ηα άηνκα κε ρακειφ εθπαηδεπηηθφ επίπεδν κε πνζνζηφ κφιηο 34,5%. ηε ρψξα καο φκσο ηα πνζνζηά απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ κε ρακειφ θαη κέζν εθπαηδεπηηθφ επίπεδν είλαη ζρεδφλ ίζα 39,8% θαη 39,5% κε κία κηθξή ππεξνρή ηεο νκάδαο ησλ αηφκσλ κε ρακειφ επίπεδν εθπαίδεπζεο, ην θαηλφκελν απηφ ην ζπλαληάκε ηφζν γηα ηνπο άλδξεο φζν θαη γηα ηηο γπλαίθεο. Αμίδεη επίζεο λα ζεκεησζεί φηη ηα πνζνζηά απαζρφιεζεο ησλ αλδξψλ ρακεινχ εθπαηδεπηηθνχ επηπέδνπ είλαη πςειφηεξα ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ-25. Πίλαθαο 9: Πνζνζηά απαζρφιεζεο εηψλ θαηά θχιιν θαη επίπεδν εθπαίδεπζεο 2008 Πεγή: Eurostat Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 79

80 Σν πνζνζηφ απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ ειηθίαο εηψλ παξνπζηάδνπλ ρακειφ πνζνζηφ απαζρφιεζεο, ε ηάζε απηή νθείιεηαη ζε δχν θχξηνπο παξάγνληεο απφ ηε κία είλαη ε ζπξξίθλσζε ηνπ αγξνηηθνχ ηνκέα θαη νη ξπζκίζεηο ηεο Κνηλήο Αγξνηηθήο Πνιηηηθήο πνπ νδεγνχλ ζε πξφσξεο ζπληαμηνδνηήζεηο ζηνλ αγξνηηθφ θιάδν θαη απφ ηελ άιιε ε επξεία ρξήζε ηεο δπλαηφηεηαο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο ηελ ηειεπηαία εηθνζαεηία πνπ, πξνσζήζεθε κε απψηεξν ζηφρν ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο ησλ λέσλ. Οη αλσηέξσ παξάγνληεο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ξαγδαία εηζξνή κεηαλαζηψλ εξγαηηθφ δπλακηθφ ρακεινχ θφζηνπο θξίλεηαη φηη ζπλέβαιαλ ζηελ απνρψξεζε απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο ελφο κεγάινπ αξηζκνχ εξγαδνκέλσλ 91. ηα πιαίζην ηεο Γξάζεο 24 92, ηεο αλαπηπμηαθήο ζχκπξαμεο Equal - «Δκπεηξία», αλαηέζεθε ζηνλ ΔΒ, ηελ ΔΔΔ, ηε ΓΔΒΔΔ θαη ηε ΓΔΑΔ ε εθπφλεζε εθζέζεσλ γηα ηελ θαηάζηαζε ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο ζηηο ειιεληθέο εηαηξείεο θαη ζην ΙΝΔ/ΓΔΔ ε εθπφλεζε ζπλζεηηθήο έθζεζεο θαη ηελ θαηάξηηζε πξφηαζεο γηα έλα ζρέδην Γξάζεο γηα ηελ πξνζαξκνγή ησλ θαηαζηαηηθψλ θεηκέλσλ δηνίθεζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ κε ζηφρν ηελ ελεξγφ γήξαλζε. Απφ ην πεξηερφκελν ησλ ηεζζάξσλ εθζέζεσλ πξνθχπηεη φηη νη εξγνδφηεο αιιά θαη νη ειιεληθέο επηρεηξήζεηο δελ έρνπλ κία νινθιεξσκέλε αληίιεςε γηα ηελ απαζρφιεζε ηνπ πξνζσπηθνχ κεγαιχηεξεο ειηθίαο, πνπ έρεη σο επαθφινπζν ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο λα εθιείπεη θαη ε αληίζηνηρε ζηξαηεγηθή πνπ λα πξνζεγγίδεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ελεξγνχ γήξαλζεο 93. Η κφλε ξχζκηζε πνπ εληνπίζηεθε γηα ηελ ελεξγφ γήξαλζε είλαη ζηελ 91 Παξαηεξεηήξην Απαζρφιεζεο, Δξεπλεηηθή-Πιεξνθνξηθή Α.Δ., «Δπεηεξίδα αγνξά εξγαζίαο 2007», Μάηνο 2009, ζει Δηδηθφηεξα ε δξάζε επηθεληξψλεηαη ζε πξνηάζεηο αλαθνξηθά κε: α) ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ εθαξκνγή γεληθψλ πνιηηηθψλ φπσο π.ρ.: ελζσκάησζε θηλήηξσλ ζηε θνξνινγηθή θαη ζπληαμηνδνηηθή πνιηηηθή γηα ηελ ππνβνήζεζε ηεο ελεξγνχ γήξαλζεο, αλαβάζκηζε ησλ ζπζηεκάησλ εθπαίδεπζεο θαη επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο πνπ ζα εληζρχνπλ ηε δηα βίνπ κάζεζε θαη ηε ζπλερή αλαλέσζε ησλ γλψζεσλ θαη πξνζφλησλ ησλ κεγαιχηεξσλ ειηθηαθά εξγαδνκέλσλ, ζεζκνζέηεζε κνξθψλ νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο θαη νξγάλσζεο ηνπ εξγάζηκνπ ρξφλνπ κέζα απφ ηνλ Κνηλσληθφ Γηάινγν πνπ ζα ζηνρεχνπλ ζηελ ελίζρπζε ηεο ελεξγνχ γήξαλζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο, πεξαηηέξσ ελίζρπζε ησλ ππνζηεξηθηηθψλ ζεζκψλ θαη ππεξεζηψλ ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο (ππεξεζίεο απαζρφιεζεο, ππεξεζίαο θξνληίδαο παηδηψλ ή ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο (ππεξεζίεο απαζρφιεζεο, ππεξεζίαο θξνληίδαο παηδηψλ ή ειηθησκέλσλ γνλέσλ θαη β) ηελ εθαξκνγή ξεαιηζηηθψλ εθαξκφζηκσλ κέηξσλ ζε επίπεδν θιάδνπ θαη επηρείξεζεο φπσο π.ρ. ελίζρπζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ψζηε νη κεγαιχηεξνη ζε ειηθία εξγαδφκελνη λα είλαη θαη λα αηζζάλνληαη «ίζνη» ζε γλψζεηο, πξνζφληα θαη δεμηφηεηεο ζε ζχγθξηζε κε ηνπο λεφηεξνπο ζε ειηθία, βειηίσζε ησλ εξγαζηαθψλ ζπλζεθψλ θαη ησλ ζπλζεθψλ πγηεηλήο θαη αζθάιεηαο, κηζζνινγηθέο δηεπζεηήζεηο πνπ λα επλννχλ ηελ ελεξγφ γήξαλζε ζηνλ θιάδν ή ηελ επηρείξεζε, αμηνπνίεζε ησλ ππαξρφλησλ ππνζηεξηθηηθψλ ζεζκψλ, θνξέσλ, ππεξεζηψλ. 93 Γεκνπιάο, Κ., «Αλάπηπμε πιαηζίνπ Κνηλσληθνχ Γηαιφγνπ ζε επίπεδν θιάδνπ θαη επηρείξεζεο γηα ηελ αλάδεημε ησλ πξνζαξκνγψλ ησλ θαηαζηαηηθψλ θεηκέλσλ δηνίθεζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ», ΙΝΔ/ΓΔΔ, πκκεηνρή ΔΒ, ΔΔΔ, ΓΔΒΔΔ, ΓΔΑΔ, , ζει. 6 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 80

81 Δζληθή Γεληθή πιινγηθή χκβαζε Δξγαζίαο ησλ εηψλ φπνπ κεηαμχ ησλ εξγνδνηηθψλ νξγαλψζεσλ θαη ηεο ΓΔΔ ζπκθσλήζεθε λα πξνσζεζνχλ γηα ηελ πξνζηαζία ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ θαη αλέξγσλ δξάζεηο γηα: α. Σε ζπκκεηνρή ηνπο θαηά πξνηεξαηφηεηα ζε φια ηα πξνγξάκκαηα ελδνεπηρεηξεζηαθήο θαηάξηηζεο. β. Σελ ελίζρπζε ησλ θηλήηξσλ γηα ηελ έληαμε ηνπο ζε πξνγξάκκαηα λέσλ ζέζεσλ εξγαζίαο θαη ζηα πξνγξάκκαηα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο καθξνρξφληαο αλεξγίαο. Χζηφζν, δελ ππάξρεη θάπνηα ζπζηεκαηηθή παξαθνινχζεζε θαη αμηνιφγεζεο ησλ απνηειεζκάησλ απηνχ ηνπ είδνπο ησλ δξάζεσλ Η ελεξγόο γήξαλζε ζην ειιεληθό ζεζκηθό πιαίζην Πνιηηηθέο απαζρόιεζεο ηωλ αηόκωλ ειηθίαο 55+ ηα πιαίζηα ηνπ ζηφρνπ ηεο ΔΑ γηα ελίζρπζε ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο ε Διιάδα έρεη θάλεη βήκαηα πξνο πιήξσζε απηνχ ηνπ ζηφρνπ. Βαζηθά εξγαιεία απνηεινχλ ε εζληθή λνκνζεζία θαη ν ζρεδηαζκφο θαη ε εθαξκνγή ελεξγεηηθψλ πνιηηηθψλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο απαζρφιεζε ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ. Σν 1998 κε ην λ κε ηίηιν «Μέξηκλα γηα ηελ απαζρόιεζε πξνζώπωλ εηδηθώλ θαηεγνξηώλ θαη άιιεο δηαηάμεηο» ζηηο εηδηθέο θαηεγνξίεο εληάζζνληαη πιένλ ξεηψο ηα άηνκα πνπ αλήθνπλ ζηελ ειηθηαθή νκάδα 55 εηψλ θαη άλσ. ηα Δζληθά ρέδηα Γξάζεο γηα ηελ Απαζρφιεζε (ΔΓΑ) 94 πνπ ζπληάρζεθαλ ζηα πιαίζηα ηεο ΔΑ θαη ηεο ηξαηεγηθήο ηεο Ληζαβφλαο, ιακβάλνληαη κέηξα γηα ηελ ηνπνζέηεζε αλέξγσλ κεγάιεο ειηθίαο ζε ζέζεηο απαζρφιεζεο κε έκθαζε ζηελ βειηίσζε ησλ ππεξεζηψλ απαζρφιεζεο ηνπ ΟΑΔΓ πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε, ηελ πξφιεςε ηεο καθξνρξφληαο αλεξγίαο, ε νπνία ιφγσ δνκηθήο αλεξγίαο πιήηηεη ηδηαίηεξα ηελ ειηθηαθή νκάδα φρη κφλν εηψλ αιιά θαη άλσ ησλ 50. Δπίζεο πξνθξίλνπλ ηελ αληηκεηψπηζε ηεο αλεξγίαο θαη αζθαιηζηηθήο θάιπςεο ησλ αλέξγσλ 94 ΔΓΑ, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 81

82 πνπ βξίζθνληαη θνληά ζην φξην ηεο ζπληαμηνδφηεζεο κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ηεο αζθάιεηαο ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία εξγαδνκέλσλ ψζηε λα ηχρνπλ ηεο απαηηνχκελεο ζηήξημεο λα επαλεληαρζνχλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. ρεδηάζηεθαλ θαη πινπνηήζεθαλ εηδηθψλ παξεκβάζεσλ απφ ηνλ ΟΑΔΓ, κεξηθέο εθ ησλ νπνίσλ είλαη: ε εθαξκνγή πξνγξακκάησλ Νέσλ Θέζεσλ Δξγαζίαο θαη Νέσλ Διεχζεξσλ Δπαγγεικαηηψλ θαη γηα ηελ ειηθηαθή νκάδα εηψλ. Δπίζεο ν ΟΑΔΓ πινπνηεί πξνγξάκκαηα απαζρφιεζεο γηα άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο κε ηίηιν «Δπηρνξήγεζε επηρεηξήζεσλ γηα ηελ απαζρφιεζε αλέξγσλ πνπ βξίζθνληαη ζην ζηάδην πιεζίνλ ηεο ζχληαμεο» θαη ρξεκαηνδνηνχληαη απφ ηνλ ΛΑΔΚ. Παξάιιεια ζπλερίζηεθε ε πξνζπάζεηα κε ζηφρν ηε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ εξγαζίαο κέζσ ηεο πξφιεςεο ηνπ εξγαηηθνχ θηλδχλνπ, ηεο κείσζεο ησλ εξγαηηθψλ αηπρεκάησλ θαη ηεο πξναγσγήο ηεο πγείαο ησλ εξγαδνκέλσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο. Με ην ΔΓΑ ηνπ 2001 νξίδεηαη σο ζηφρνο ηεο ειιεληθήο πνιηηηθήο γηα ηελ απαζρφιεζε ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ ψξηκεο ειηθίαο (55-64). Καη εληνπίδεη ην πξφβιεκα ηνπ ρακεινχ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο ησλ αηφκσλ κεγάιεο ειηθίαο ζηελ πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε ε νπνία θπκαίλεηαη ζε πςειά πνζνζηά 95 θαη ηελ έιιεηςε ησλ απαηηνχκελσλ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο δεμηνηήησλ. Χο εθ ηνχηνπ, κε ην ΔΓΑ 2001 αιιά θαη 2002 βαζηθφ εξγαιείν πνιηηηθήο γηα κία ελεξγφ γήξαλζε ηίζεηαη ε αλακφξθσζε ηνπ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δπηπιένλ, ηα ΔΓΑ ππνγξακκίδνπλ ηελ αλάγθε ηνπ θνηλσληθνχ δηαιφγνπ, θαζψο ε δεκνγξαθηθή γήξαλζε δελ κπνξεί λα επηηεπρζεί κε ηελ επηβνιή απηαξρηθψλ πξνζαξκνγψλ θαη θαηαλαγθαζηηθψλ ιχζεσλ. Σν 2004, ζε ζπκθσλία κε ηνπο ζηφρνπο ησλ ΔΓΑ, ν λ «Μέηξα γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηεο αλεξγίαο θαη άιιεο δηαηάμεηο» 96 πεξηιακβάλεη δηαηάμεηο νη νπνίεο πξνσζνχλ κία ελεξγφ γήξαλζε κέζσ δηαηάμεσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο αλεξγίαο ησλ κεγάισλ ζε ειηθία αλέξγσλ. Σν 2004 ν λφκνο 3250 «Μεξηθή απαζρόιεζε ζην Γεκόζην, ζηνπο ΟΣΑ θαη ζηα λνκηθά πξόζωπα δεκνζίνπ δηθαίνπ» 97 πξνθξίλεη θαη εληζρχεη ηελ κεξηθή απαζρφιεζε δηεπθνιχλνληαο θαηά απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ 95 Όπσο ζα δνχκε ζηελ ελφηεηα ην επφκελν έηνο, 2002, ςεθίδεηαη λφκνο γηα ηελ κεηαξξχζκηζε ηνπ ειιεληθνχ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο κε ζηφρν ηε δηφξζσζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ 96 ΦΔΚ 31/Α/04 97 ΦΔΚ 124/Α/04 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 82

83 παξακνλή ησλ ειηθησκέλσλ ζηελ εξγαζία θαη θαζηζηά δπλαηή ηελ ελεξγφ ζπληαμηνδφηεζε. Απφ ην 2005 νη ειιεληθέο πνιηηηθέο ελεξγνχο γήξαλζεο πεξηιακβάλνληαη ζην Δζληθφ Πξφγξακκα Μεηαξξπζκίζεσλ ( εθεμήο ΔΠΜ) ηα πιαίζηα ησλ ζηφρσλ ηνπ ΔΠΜ πινπνηνχληαη εηδηθά πξνγξάκκαηα απαζρφιεζεο γηα ηα άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο απφ ηνλ ΟΑΔΓ. Απνθαζίδεηαη ε επηρνξήγεζε ησλ ηδησηηθψλ επηρεηξήζεσλ, θαζψο θαη ησλ επηρεηξήζεσλ ηνπ επξχηεξνπ δεκφζηνπ ηνκέα πνπ πξνζιακβάλνπλ αλέξγνπο πνπ ηνπο ππνιείπνληαη κέρξη έλζεκα θαη έλα κήλα κέρξη πέληε ρξφληα γηα ηελ ζπκπιήξσζε ηνπ νξίνπ ειηθίαο γηα ηελ ζπληαμηνδφηεζε. ηελ πξνζπάζεηα ελίζρπζεο ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ησλ λέσλ κνξθψλ απαζρφιεζεο µε παξάιιειε δηαηήξεζε ηεο αζθάιεηαο ηεο απαζρφιεζεο, ζεζπίδεηαη ν λ. 3385/2005 «Ρπζκίζεηο γηα ηελ πξνώζεζε ηεο απαζρόιεζεο, ηελ ελίζρπζε ηεο θνηλωληθήο ζπλνρήο θαη άιιεο δηαηάμεηο» 98. Ο λφκνο θηλείηαη ζε ηξεηο άμνλεο: πξψηνλ, ελίζρπζε ηε επειημίαο ηεο αγνξάο εξγαζίαο κε εμνξζνινγηζκφ ηνπ πιαηζίνπ πνπ δηέπεη ηηο ππεξσξίεο θαη ηελ δηεπζέηεζε ηνπ ρξφλνπ εξγαζίαο έηζη ψζηε λα εμππεξεηεζεί ε αληαγσληζηηθφηεηα (ηδίσο ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ) θαη ε δηαηήξεζε ζέζεσλ εξγαζίαο. Γεχηεξνλ, ηελ ελίζρπζε ηεο αζθάιεηαο ζηελ εξγαζία, κε κέηξα πνπ εληζρχνπλ ηνλ ξφιν ηνπ ΔΠΔ. Σέινο, ηξίηνλ, ηνλ ηνκέα ηεο θνηλσληθήο πξνζηαζίαο κε κέηξα ελίζρπζεο επάισησλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ. Δπηπιένλ πξνσζήζεθαλ παξεκβάζεηο γηα ηελ δηεπθφιπλζε ηεο γεσγξαθηθήο θηλεηηθφηεηαο αλέξγσλ, ηελ επαγγεικαηηθή θηλεηηθφηεηα θαη ην ζεζκφ ηεο δηαδνρηθήο αζθάιηζεο ην πιαίζην ηνπ Δζληθνχ ηξαηεγηθνχ Πιαηζίνπ Αλαθνξάο (ΔΠΑ) ζην Αλαπηπμηαθφ Πξφγξακκα «Αλάπηπμε Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ» ηεο πεξηφδνπ , γηα ηνπο Άμνλεο Πξνηεξαηφηεηαο ηεο Αξκνδηφηεηαο ηνπ Τπνπξγείνπ Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο επίθεληξν ηεο ζηξαηεγηθήο είλαη ε αμηνπνίεζε ηνπ ζπλφινπ ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ σο θηλεηήξηα δχλακε γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ρψξαο κέζσ 98 ΦΔΚ 210/Α/05 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 83

84 ηεο δπλακηθήο πξνζαξκνγήο θαη ζπλερνχο αλαβάζκηζεο ησλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ ζηηο απαηηήζεηο ηεο νηθνλνκίαο ηεο δηεπθφιπλζεο ηεο πξφζβαζεο ζηελ απαζρφιεζε γηα φινπο Η πξνεμέρνπζα ζεκαζία ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζπλαξηάηαη επζέσο κε ηελ αλάγθε γηα λέεο κνξθέο νξγάλσζεο ηεο εξγαζίαο, θαη ην Αλζξψπηλν Κεθάιαην νινέλα θαη πεξηζζφηεξν απνηηκάηαη ζε Γλψζε παξαγσγή λέαο θαη δηάρπζε δηαζέζηκεο θαη Γεμηφηεηεο. ηνλ Άμνλα Πξνηεξαηφηεηαο 1 «Δλίζρπζε ηεο πξνζαξκνζηηθφηεηαο ηνπ αλζξσπίλνπ θεθαιαίνπ θαη ησλ επηρεηξήζεσλ» ηα κέηξα θαη νη παξεκβάζεηο πνπ ζα πινπνηεζνχλ θαη πνπ αθνξνχλ ζηελ απαζρφιεζε ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ ζα απνζθνπνχλ: ζηελ πξνζαξκνζηηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ ζηηο αλάγθεο ηνπ δηεζλνχο αληαγσληζκνχ, ησλ ζπλερψλ ηερλνινγηθψλ αιιαγψλ θαη ησλ παξαγσγηθψλ αλαδηαξζξψζεσλ ζηελ πνηθηινκνξθία ησλ εξγαζηαθψλ ξπζκίζεσλ (επειημία), κε ζηφρν ηελ αχμεζε ησλ επθαηξηψλ απαζρφιεζεο θαζψο θαη ηελ εθπιήξσζε ησλ πξνζσπηθψλ επηδηψμεσλ ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ ελίζρπζε ηεο επαγγεικαηηθήο θαη γεσγξαθηθήο θηλεηηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ ζηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ζηελ εξγαζία θαη ζην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ ζηελ πινπνίεζε ήδε ζεζκνζεηεκέλσλ πνιηηηθψλ θαη πξαθηηθψλ δηαρείξηζεο ηεο ηζφηεηαο ζηελ εξγαζία θαη ηε κειινληηθή δηεχξπλζε θαη βειηίσζε ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ζηελ εμηζνξξφπεζε ηεο επειημίαο θαη ηεο αζθάιεηαο (flexicurity) κέζσ ηεο ζεηηθήο αιιειεμάξηεζεο κεηαμχ αληαγσληζηηθφηεηαο, απαζρφιεζεο θαη θνηλσληθήο αζθάιεηαο γηα ηελ επίηεπμε πεξηζζφηεξν αλνηθηψλ θαη εππξνζάξκνζησλ αγνξψλ εξγαζίαο ζηηο αλάγθεο ησλ ειηθησκέλσλ, κεηαμχ άιισλ ζηε ζπλεθηηθή θαη νινθιεξσκέλε ζηξαηεγηθήο γηα ηελ δηα βίνπ κάζεζε Βαζηθά εξγαιεία πνιηηηθήο απνηεινχλ ε εηζαγσγή νινθιεξσκέλσλ παξεκβάζεσλ θαη δξάζεσλ ζπκβνπιεπηηθήο θαη θαηάξηηζεο γηα αλέξγνπο, ΝΔΔ, απηναπαζρνινχκελνπο ζε ζέκαηα ζχζηαζεο-ιεηηνπξγίαο ΜΜΔ απφ ηνλ ΟΑΔΓ. Η επαηζζεηνπνίεζε ησλ αηφκσλ κεγάιεο ειηθίαο γηα ηε ζπλερή αλαβάζκηζε ησλ γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ ηνπ - αλάπηπμε καζεζηαθήο θνπιηνχξαο. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 84

85 ηνλ Άμνλα Πξνηεξαηφηεηαο 2 «Γηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ εξγαζία» θεληξηθέο θαηεπζχλζεηο ζην ζρεδηαζκφ ηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ πνπ ζα δηέπνπλ ην ζχλνιν ησλ βαζηθψλ πξνηεξαηνηήησλ ζηνλ ηνκέα ηεο Πξφζβαζεο ζηελ Απαζρφιεζε θαη απνηεινχλ ην βαζηθφ πιαίζην πνιηηηθήο πνπ πξνσζεί ηελ ελεξγφ γήξαλζε είλαη : Η δεκηνπξγία ζπλζεθψλ πιήξνπο απαζρφιεζεο: δηαηήξεζε ησλ πθηζηάκελσλ ζέζεσλ απαζρφιεζεο θαη δεκηνπξγία λέσλ ζέζεσλ απαζρφιεζεο ψζηε λα απμεζεί ην πνζνζηφ απαζρφιεζεο θαη λα κεησζεί ην πνζνζηφ αλεξγίαο. Η βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο εξγαζίαο θαη ηεο παξαγσγηθφηεηαο: βειηίσζε ησλ εγγελψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο ίδηαο ηεο εξγαζίαο (ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, σξάξην, πεξηερφκελν, αληηζηνίρηζε ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο εξγαζίαο θαη δεμηνηήησλ ηνπ εξγαδνκέλνπ, επθαηξίεο γηα θαηάξηηζε θαη δηα βίνπ κάζεζε), θαζψο θαη βειηίσζε ησλ επξχηεξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο (ελεξγφο γήξαλζε, ηζφηεηα ησλ θχισλ, πγηεηλή θαη αζθάιεηα, πξφζβαζε ζηελ εξγαζία, θνηλσληθφο δηάινγνο, θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ θ.ιπ.). ηνλ ηνκέα ηεο δηα βίνπ κάζεζεο θαη θαηάξηηζεο, ηνκέαο πνιηηηθήο πνπ απνηειεί βαζηθή πξνηεξαηφηεηα ηεο ΔΔ αιιά θαη ησλ ειιεληθψλ Κπβεξλήζεσλ φπσο δηαθαίλεηαη ζηα ΔΓΑ, ην ΔΠΜ θαη ην ΔΠΑ, θαη έρεη απνηειέζεη αληηθείκελν επαλεηιεκκέλσλ πζηάζεσλ πξνο ηελ ρψξα καο, φπσο ζα δνχκε παξαθάησ, ην Τπνπξγείν Απαζρφιεζεο θαη ην Τπνπξγείν Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ πξνψζεζαλ ηελ εθαξκνγή κίαο πιεζψξαο λφκσλ πνπ δηέπνπλ ην ειιεληθφ ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηελ θαηάξηηζε θαη ηελ δηα βίνπ κάζεζε ησλ αηφκσλ κεγάιεο ειηθίαο, ππφ ηελ πίεζε θαη ηελ ρξεκαηνδφηεζε ηεο ΔΔ. Η πινπνίεζε πξνγξακκάησλ θαηάξηηζεο ζηελ Διιάδα πξαγκαηνπνηείηαη απφ ηνλ ΟΑΔΓ άιια θαη άιινπο θνξείο δεκφζηνπο θαη ηδησηηθνχο πνπ απεπζχλνληαη ζε δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο ηνπ πιεζπζκνχ θαη επνπηεχνληαη απφ δηαθνξεηηθά Τπνπξγεία. Ο Ν. 2009/ θαζηεξψλεη ην Δζληθφ χζηεκα Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (ΔΔΔΚ), πνπ έρεη σο ζθνπφ, ηελ αλάπηπμε θαη παξνρή 99 Ν. 2009/1992, «Δζληθφ χζηεκα Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ 18/Α/92 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 85

86 επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαη ηελ εθηέιεζε θάζε είδνπο εζληθψλ ή θνηλνηηθψλ πξνγξακκάησλ επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο 100. ηελ Διιάδα, νη θνξείο ηνπ δεκνζίνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα πνπ πινπνηνχλ πξνγξάκκαηα ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο είλαη ηα Κέληξα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο (ΚΔΚ). Σελ επζχλε ηεο πηζηνπνίεζήο ησλ ΚΔΚ έρεη ην ΔΚΔΠΙ 101, ην νπνίν ηδξχζεθε ην 1997 κε ζθνπφ ηελ αλαγλψξηζε θαη θαηνρχξσζε εηδηθνηήησλ ηεο παξερφκελεο ΔΚ ζχκθσλα κε ηα δεδνκέλα θαη ηηο αλάγθεο ηεο ειιεληθήο αγνξάο εξγαζίαο, αιιά θαη ηα φζα ηζρχνπλ ζηα θξάηε ηεο ΔΔ 102. Απφ ηελ πξψηε Ιαλνπαξίνπ ηνπ 1993 νξγαλψλνληαη θαη ιεηηνπξγνχλ ζηελ Διιάδα Ιλζηηηνχηα Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο (ΙΔΚ) δεκφζηα ή ηδησηηθά θαη παξέρνπλ θάζε είδνπο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο, αξρηθήο ή ζπκπιεξσκαηηθήο. Γηα ηελ θνίηεζε ζηα δεκφζηα ή ηδησηηθά ΙΔΚ δελ ππάξρεη ειηθηαθφο πεξηνξηζκφο 103. Γηα ηελ νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία ησλ δεκνζίσλ 104 ΙΔΚ θαη ηελ επνπηεία ησλ ηδησηηθψλ θαη γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ ζηφρσλ ηνπ ΔΔΔΚ ηδξχζεθε ν Οξγαληζκφο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο (ΟΔΔΚ) 105. Με ην Ν. 2434/1996 ζπζηάζεθε ζηνλ ΟΑΔΓ ν θιάδνο ηνπ Λνγαξηαζκνχ γηα ηελ Απαζρφιεζε θαη ηελ Δπαγγεικαηηθή Καηάξηηζε (ΛΑΔΚ), ζηνλ νπνίν 100 Σν ΔΔΔΚ ζχκθσλα κε ην άξζξν 1 ηνπ λφκνπ: «δηακνξθψλεηαη δε θαη αλαπηχζζεηαη ζε ζπλεξγαζία κε ηνπο θνηλσληθνχο εηαίξνπο, κε φινπο ηνπο θνξείο, δεκφζηνπο θαη ηδησηηθνχο, ειιεληθνχο θαη δηεζλείο, θαη εηδηθφηεξα κε ηνπο θνξείο ηεο Δπξσπατθήο Οηθνλνκηθήο Κνηλφηεηαο». 101 Νφκνο 2469/1997, «Πεξηνξηζκφο θαη βειηίσζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ησλ θξαηηθψλ δαπαλψλ θαη άιιεο δηαηάμεηο» ΦΔΚ 38/Α/97 άξζξν 22: Ιδξχεηαη λνκηθφ πξφζσπν ηδησηηθνχ δηθαίνπ κε ηελ επσλπκία "Δζληθφ Κέληξν Πηζηνπνίεζεο Γνκψλ πλερηδφκελεο Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο θαη πλνδεπηηθψλ Τπνζηεξηθηηθψλ Τπεξεζηψλ". Έρεη δηνηθεηηθή θαη νηθνλνκηθή απηνηέιεηα, επνπηεχεηαη απφ ηνλ Τπνπξγφ Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ. Με ην Ν. 3385/2005 Φ.Δ.Κ. 210/Α/05 άξζξν 14 ην ΔΚΔΠΙ κεηνλνκάζηεθε ζε Δζληθφ Κέληξν Πηζηνπνίεζεο πλερηδφκελεο Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο. 102 Η αλάπηπμε θαη θαζηέξσζε ηεο πηζηνπνίεζεο ησλ δνκψλ ΔΚ, έρεη, κεηαμχ άιισλ, ηνπο αθφινπζνπο ζηφρνπο: α. ηελ ελ γέλεη ελαξκφληζε ηνπ πζηήκαηνο πλερηδφκελεο Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο κε ην χζηεκα ηεο Αξρηθήο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο, β. ηελ κειέηε θαη αλάπηπμε ησλ πξνδηαγξαθψλ θαη θξηηεξίσλ πηζηνπνίεζεο ησλ Γνκψλ ΔΚ θαη ησλ πλνδεπηηθψλ Τπνζηεξηθηηθψλ Τπεξεζηψλ (ΤΤ), ησλ πξνγξακκάησλ ΔΚ, ησλ εθπαηδεπηψλ ΔΚ θαη ησλ ζηειερψλ ΤΤ, γ. ηελ εμαζθάιηζε ησλ πξνυπνζέζεσλ θαη ε εμππεξέηεζε ησλ ζηφρσλ, πνπ ξεηά αλαθέξνληαη ζην Β' Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο γηα ηελ Διιάδα (θαη αξγφηεξα κε ην Ν. 2819/00, ΦΔΚ 84/Α/00 ηνπ Γ Κνηλνηηθνχ Πιαηζίνπ ηήξημεο) θαη αθνξνχλ ηνλ άμνλα Αλάπηπμε ηνπ Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ θαη Πξνψζεζε ηεο Απαζρφιεζεο. 103 Άξζξν 4, παξάγξαθνο 3 ηνπ Ν 2009/1992: «Σα δηάθνξα ηκήκαηα ησλ lek κπνξνχλ λα παξαθνινπζήζνπλ απφθνηηνη γπκλαζίνπ, ηερληθήο θαη επαγγεικαηηθήο ζρνιήο, ζρνιήο καζεηείαο ηνπ ΟΑΔΓ θαη θάβε ηχπνπ ιπθείνπ γηα λα απνθηήζνπλ ή λα αλαβαζκίζνπλ ζπγθεθξηκέλα επαγγεικαηηθά πξνζφληα, θαζψο θαη ελήιηθεο κε γλψζεηο θάζε εθπαηδεπηηθήο βαζκίδαο, γηα λα απνθηήζνπλ ρξήζηκεο γλψζεηο ή πξνζφληα ή λα βειηηψζνπλ ηελ παξαγσγηθφηεηά ηνπο ή λα εμνηθεησζνχλ ζε λέεο κεζφδνπο θαη ηερλνινγίεο ή λα κεηαθηλεζνχλ απφ έλα επάγγεικα ζε άιιν, κε ζηφρν ηελ θαιχηεξε έληαμή ηνπο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία θαη ζηελ θνηλσλία». 104 Τπάγνληαη ζην Τπνπξγείνπ Δζληθήο Παηδείαο θαη Θξεζθεπκάησλ 105 Ο.π. 99, άξζξν 2. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 86

87 ζπγθεληξψλνληαη εηζθνξέο απφ εξγαδφκελνπο θαη εξγνδφηεο 106 θαη νη πφξνη ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ αλάπηπμε δξάζεσλ απαζρφιεζεο θαη επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο. Σνκή ζηελ αλαδηνξγάλσζε ησλ ππεξεζηψλ ηνπ ΟΑΔΓ επήιζε µε ηηο δηαηάμεηο ηνπ Ν. 2956/2001 «Αλαδηάξζξωζε ηνπ ΟΑΔΓ θαη άιιεο δηαηάμεηο» 107, νη νπνίεο πξνέβιεπαλ ηελ δεκηνπξγία ηξηψλ ζπγαηξηθψλ Δηαηξηψλ ηνπ ΟΑΔΓ κεηαμχ ησλ νπνίσλ ηεο «Δπαγγεικαηηθή Καηάξηηζε Α.Δ.» µε αληηθείκελν δξαζηεξηφηεηαο ηελ παξνρή αξρηθήο, ζπλερηδφκελεο επαγγεικαηηθήο θαηάξηηζεο θαη δηα βίνπ κάζεζεο ζην αλζξψπηλν δπλακηθφ. Γηα ηνλ ζπληνληζκφ ησλ επηκέξνπο ζπζηεκάησλ επαγγεικαηηθήο εθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο κε ηηο αλάγθεο ηεο αγνξάο εξγαζίαο ζπγθξνηήζεθε κε ην λφκν 3191/ ην Δζληθφ χζηεκα χλδεζεο ηεο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο µε ηελ Απαζρφιεζε (ΔΔΔΚΑ). ηα πιαίζηα πινπνίεζεο ηνπ Δζληθνχ Πξνγξάκκαηνο ηεο Μεηαξξχζκηζεο (βι. παξαθάησ) ςεθίδεηαη ν λφκνο 3369/ γηα ηε ζηξαηεγηθή γηα ηε δηα βίνπ κάζεζε ζε εζληθφ επίπεδν. χκθσλα κε ηνλ λ. 3369/2005 νη ππεξεζίεο δηα βίνπ εθπαίδεπζεο ζε άηνκα πνπ δελ έρνπλ νινθιεξψζεη ηελ ππνρξεσηηθή εθπαίδεπζε παξέρνπλ ηα ρνιεία Γεχηεξεο Δπθαηξίαο θαη ζε απνθνίηνπο κέρξη θαη δεπηεξνβάζκηαο εθπαίδεπζεο, ηα Κέληξα Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ, νη Ννκαξρηαθέο Δπηηξνπέο Λατθήο Δπηκφξθσζεο θαη ζε απνθνίηνπο κέρξη θαη ηξηηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο νη ρνιέο Γνλέσλ. Τπεξεζίεο δηα βίνπ εθπαίδεπζεο ζε απνθνίηνπο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο, παλεπηζηεκηαθήο θαη ηερλνινγηθήο, παξέρνπλ ηα Ιλζηηηνχηα Γηα βίνπ Δθπαίδεπζεο. Παξά ηα αλσηέξσ βήκαηα πνπ έγηλαλ ζηελ Διιάδα πξνο ηελ εδξαίσζε ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή ζηηο Αμηνινγήζεηο 110 ησλ ειιεληθψλ ΔΓΑ θαη ηνπ ΔΠΜ θαη ηνπ ΔΠΑ πξνέβεη ζε πζηάζεηο πξνο ην Διιεληθφ θξάηνο. Πεξηερφκελν ησλ πζηάζεσλ πξνο ηελ Διιάδα θάζε έηνπο ήηαλ ε αλάπηπμε κηαο πεξηεθηηθήο ζηξαηεγηθή γηα ηε δηα βίνπ κάζεζε θαζψο έλα ζεκαληηθφ πξφβιεκα κε ην νπνίν 106 Πφξνη ηνπ ΛΑΔΚ. είλαη: α. Η εηζθνξά 0,45% πνπ θαηαβάιινπλ νη εξγνδφηεο ππέξ ηνπ Δηδηθνχ Λνγαξηαζκνχ Πξνγξακκάησλ Δπαγγειµαηηθήο Καηάξηηζεο θαη Δθπαίδεπζεο (ΔΛΠΔΚΔ) θαη β. ε εηζθνξά 0,36% πνπ θαηαβάιινπλ νη εξγνδφηεο θαη νη εξγαδφκελνη ππέξ ηνπ Δηδηθνχ Κνηλνχ Λνγαξηαζκνχ Αλεξγίαο (ΔΚΛΑ) 107 ΦΔΚ 258/Α/01 32 «Δζληθφ χζηεκα χλδεζεο ηεο Δπαγγεικαηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη Καηάξηηζεο µε ηελ Απαζρφιεζε», ΦΔΚ 258/Α/ Ν. 3369/2005 «πζηεκαηνπνίεζε ηεο δηα βίνπ κάζεζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο» ΦΔΚ 171/Α/ Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Αμηνινγήζεηο: 2000, 2001, 2002, 2003, 2004, 2005 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 87

88 έξρνληαη αληηκέησπνη νη κεγαιχηεξεο ειηθίαο άλεξγνη είλαη νη έιιεηςε ησλ θαηάιιεισλ δεμηνηήησλ. Δπίζεο πζηάζεηο δηαηππψζεθαλ κε ηεο νπνίεο θαινχζε ηελ Διιάδα λα εμεηάζεη θαη λα θαηαξγήζεη ηηο ζηξεβιψζεηο πνπ νθείινληαη ζηε θνξνιφγεζε ηεο εξγαζίαο θαη ζηα ζπληαμηνδνηηθά δηθαηψκαηα πξνθεηκέλνπ λα βειηηψζεη ηα θίλεηξα γηα εξγαζία θαη δήηεζε απφ ηελ Διιάδα λα πξνζδηνξίζεη ηε ζπλνιηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ παξάηαζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ κε ηελ παξνρή επέιηθησλ εξγαζηαθψλ ξπζκίζεσλ θαη θηλήηξσλ. Σν 2004 ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή θάλεη κία δξηκεία θξηηηθή ζηελ Διιάδα ζηελ Αμηνιφγεζε ηεο κηιψληαο γηα αλεπαξθή ειιεληθή πνιηηηθή γηα ηε ράξαμε κίαο ζθαηξηθήο ζηξαηεγηθήο γηα ηελ παξάηαζε ηνπ επαγγεικαηηθνχ βίνπ παξά ηηο ζεκαληηθέο ζπλέπεηεο πνπ ζχκθσλα κε ηηο κειινληηθέο πξνβνιέο ζα έρεη ε δεκνγξαθηθή γήξαλζε ζην εξγαηηθφ δπλακηθφ ηεο Διιάδαο. Χζηφζν, πέξα ησλ πζηάζεσλ ζηηο Αμηνινγήζεηο ηεο ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή εμέθξαζε ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο κε ηελ κεηαξξχζκηζε ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ ζπζηήκαηνο θαη αλαγλψξηζε πσο ε Διιάδα παξνπζηάδεη θαιή πξφνδν φζνλ αθνξά ηελ ειηθία εμφδνπ θαη ην πνζνζηφ απαζρφιεζεο ησλ εξγαδφκελσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο, θαζψο νη δείθηεο απηνί γηα ηελ Διιάδα είλαη πςειφηεξνη (έηε ) απφ ην θνηλνηηθφ κέζν φξν ή θνληά ζε απηφ (2005 θαη έπεηηα) Μεηαξξύζκηζε ηνπ ζπληαμηνδνηηθνύ ζπζηήκαηνο Όπσο θαίλεηαη ζην αθφινπζν ζρήκα, ε κνξθή ηελ νπνία ζα πξέπεη λα ιακβάλεη κηα ειηθηαθή ππξακίδα, ψζηε λα κηιάκε γηα βησζηκφηεηα ηνπ αζθαιηζηηθνχ αιιά θαη ηνπ επξχηεξνπ νηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη ε πξψηε πνπ απεηθνλίδεηαη ζην ρήκα 1. Η ηάζε ζηηο πεξηζζφηεξεο αλεπηπγκέλεο ρψξεο, φπνπ αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ππνγελλεηηθφηεηαο θαη γήξαλζεο ηνπ πιεζπζκνχ, είλαη ε ειηθηαθή ππξακίδα λα ιάβεη ζηηο επφκελεο δεθαεηίεο ηε κνξθή ηεο δεχηεξεο «αληίζηξνθεο» ππξακίδαο. Δάλ ε ππξακίδα ιάβεη ηελ ηξίηε κνξθή γίλεηαη θαηαλνεηφ πσο ε εμάιεηςε ηνπ πιεζπζκνχ δελ ζα αξγήζεη λα έξζεη θαη ε νηθνλνκηθή ηνπ βησζηκφηεηα δελ είλαη δπλαηή. 111 ηνηρεία Eurostat Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 88

89 ρήκα 1: Σάζε αληηζηξνθήο ηεο ειηθηαθήο ππξακίδαο Η δεχηεξε «αληίζηξνθε» ππξακίδα πνπ δηαθαίλεηαη ζην ρήκα 1 σο ε κειινληηθή κνξθή ηεο ειηθηαθήο ππξακίδαο ηεο Διιάδαο (αιιά θαη ηεο ΔΔ φπσο είδακε ζηελ ελφηεηα ), ζα πξέπεη λα ζπλνδεπηεί κε ζεκαληηθέο αζθαιηζηηθέο κεηαξξπζκίζεηο θαη πνιηηηθέο αχμεζεο ή/θαη δηαηήξεζεο ηεο εξγαζίαο ησλ αηφκσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο, ψζηε λα επηηεπρζεί ε αζθαιηζηηθή θαη νηθνλνκηθή βησζηκφηεηα. Καη νη δχν απηέο δξάζεηο έρνπλ σο βάζε, σο θεληξηθφ-θνηλφ ζηφρν, ηελ κείσζε ηνπ ιφγνπ εμάξηεζεο ησλ ειηθησκέλσλ, θαζψο ε εμάξηεζε ησλ 0-14 είλαη επηζπκεηφ λα κεγαιψζεη ιφγσ ησλ αλαγθαίσλ γηα ηε δηαηήξεζε ηνπ πιεζπζκνχ πνιηηηθψλ αχμεζεο ηεο γελλεηηθφηεηαο. Γηάγξακκα 9: Ηιηθηαθή ππξακίδα ηεο Διιάδαο ηα έηε 2000 θαη 2050 Πεγή : ΟΟΑ OECD s Demographic and Labour Force database, used in:, Society at a Glance: OECD Social Indicators 2006, OECD 2007 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 89

90 Οη δαπάλεο γηα ζπληάμεηο ζήκεξα αλέξρνληαη πεξίπνπ ζην 12,6% ηνπ ΑΔΠ, ηα επφκελα ρξφληα ζα ζεκεηψζνπλ αικαηψδε άλνδν γηα λα θηάζνπλ ην 2050 ζην 25% ηνπ ΑΔΠ. Η ζπκβνιή ηνπ θξαηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ γηα ηελ θάιπςε απηψλ ησλ δαπαλψλ ζα απμεζεί απφ ην 5,9% ηνπ ΑΔΠ (2007) ζην 15% ηνπ ΑΔΠ (2050) 113. Η κείσζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζε έλα ζχζηεκα ακηγψο αλαδηαλεκεηηθφ (Bismarck) φπσο ηεο Διιάδαο αζθεί κεγάιε πίεζε ζηελ νηθνλνκηθή βησζηκφηεηα ηνπ, δηφηη ζε νη δαπάλεο ζπληαμηνδφηεζεο πξνέξρνληαη απφ ηηο εηζθνξέο ή/θαη ηνπο θφξνπο θαη φρη απφ θάπνην απνζεκαηηθφ. Σν χςνο ησλ απαηηνχκελσλ δαπαλψλ εμαξηάηαη απφ ην πιήζνο ησλ ζπληαμηνχρσλ. Η ζρέζε απηή δελ είλαη απιή θαζψο ππεηζέξρνληαη έλα πιήζνο κεηαβιεηψλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ βησζηκφηεηα ηνπ ζπζηήκαηνο, πέξα απφ ην χςνο ησλ εηζθνξψλ, ησλ θφξσλ θαη ηνπ αξηζκνχ ησλ ζπληαμηνχρσλ, ζεκαληηθέο είλαη θαη νη αθφινπζεο κεηαβιεηέο ην πξνζδφθηκν δσήο, ε δηάξθεηα ηνπ εξγαηηθνχ βίνπ, πνζνζηφ αλαπιήξσζεο, ε ειηθία ζπληαμηνδφηεζεο, ην πιήζνο ησλ αζθαιηζκέλσλ, ην πνζνζηφ αλαπιήξσζεο, θιπ Βιέπνπκε ινηπφλ φηη έλα κεγάιν κέξνο ησλ βαζηθφηεξσλ κεηαβιεηψλ απφ ηηο νπνίεο εμαξηάηαη ε νηθνλνκηθή βησζηκφηεηα ηνπ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο Διιάδαο βξίζθνληαη ζε άκεζε ζπλάξηεζε κε ηελ δεκνγξαθηθή εμέιημε ηνπ ειιεληθνχ πιεζπζκνχ. Πξνθαλήο γίλεηαη ινηπφλ, ε αξλεηηθή επίδξαζε ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο θαη ε αλάγθε γηα ηελ αλαζεψξεζε ησλ παξακέηξσλ ηηο ζρέζεο απηήο ψζηε λα επέιζεη ε απαξαίηεηε πξνζαξκνγή. Τπφ ηελ πίεζε ησλ δεκνγξαθηθψλ δεδνκέλσλ θαη ησλ έληνλσλ νηθνλνκηθψλ πξνβιεκάησλ ε κεηαξξχζκηζε ηνπ ειιεληθνχ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο θηλήζεθε πξνο ηηο αθφινπζεο θαηεπζχλζεηο, ζε ζπκθσλία θαη κε ηηο επηηαγέο ηεο ΔΔ. Οη κεηαξξπζκίζεηο πνπ πηνζεηήζεθαλ θαη επεξεάδνπλ ηελ πξνψζεζε κίαο ελεξγνχο γήξαλζεο ζηα πιαίζηα ησλ ηειεπηαίσλ 4 αζθαιηζηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ απφ ην 1992 παξνπζηάδνληαη αθνινχζσο. Η γεληθή ηάζε είλαη θάζε λένο αζθαιηζηηθφο λφκνο λα ζπλεπάγεηαη πεξηζζφηεξα ρξφληα ππεξεζίαο θαη αλψηεξα φξηα ειηθίαο γηα ηελ θαηνρχξσζε ηνπ δηθαηψκαηνο. Δπίζεο, ε πξνζαχμεζε ησλ ζπληάμεσλ γηα θάζε ρξφλν 113 Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθψλ Αζθαιίζεσλ, «Αζθαιηζηηθή Μεηαξξχζκηζε: Η θπβεξλεηηθή πξφηαζε», Παξνπζίαζε ηεο Τπνπξγνχ Φάλε Πάιιε-Πεηξαιηά, Αλαγλψζηνπ-Γεδνχιε, Α., «Η πξνζαξκνγή ηνπ ειιεληθνχ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηηο δεκνγξαθηθέο θαη θνηλσληθέο αιιαγέο», Έλσζε γηα ηελ Πξνάζπηζε ησλ Κνηλσληθψλ Γηθαησκάησλ, Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 90

91 πέξαλ ηεο νξίνπ ζπληαμηνδφηεζεο πνπ πξνβιέπεηαη ζε θάζε λφκν, έρεη σο δηθαηνινγεηηθή βάζε φηη ε δξαζηηθή κείσζε ησλ ζπληάμηκσλ απνδνρψλ απφ κεηαξξχζκηζε ζε κεηαξξχζκηζε, ζα νδεγήζεη ηνπο αζθαιηζκέλνπο λα «επηιέμνπλ» ηελ παξακνλή ζηελ εξγαζία πέξαλ ηεο 35εηίαο Ο λ. 2084/92 115, γλσζηφο θαη σο λφκνο ηνχθα, ζέηεη εληαίεο αξρέο κε ζηφρν λα πξνζαξκφζεη ην αζθαιηζηηθφ ζχζηεκα ζηα νηθνλνκηθά δεδνκέλα κε ηελ απζηεξνπνίεζε ησλ δηαηάμεσλ. Αχμεζε ηα φξηα ειηθίαο ζπληαμηνδφηεζεο ζην 60ν θαη 65ν γηα ην ζχλνιν ησλ αζθαιηζκέλσλ γηα ηηο γπλαίθεο θαη ηνπο άλδξεο αληίζηνηρα. Γηα ηηο πξφσξεο ζπληάμεηο εηζάγνληαη ζηελ 15εηία φξηα ειηθίαο, δειαδή πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε κπνξεί λα γίλεη απφ ηα 60 ρξφληα θαη πάλσ. Αλάινγν δηθαίσκα ππάξρεη ζηα 35 ρξφληα ππεξεζίαο κε φξην ειηθίαο ηα 58 ρξφληα. πσο ε ζχληαμε γήξαηνο ζα είλαη κεησκέλε θαηά ην 1/200 ηεο πιήξνπο κεληαίαο ζπληάμεσο γηα θάζε κήλα πνπ ιείπεη απφ ην φξην ειηθίαο πνπ πξνβιέπεηαη θαη κέρξη 60 κήλεο. Μείσζε ην ζπλνιηθφ πνζνζηφ αλαπιήξσζεο θχξηαο θαη επηθνπξηθήο ζχληαμεο. Έζεζε πιαθφλ ηα 35 ρξφληα αζθάιηζεο γηα ην 80% ησλ ζπληάμηκσλ απνδνρψλ θαη φξηζε σο ζπληάμηκεο απνδνρέο ην κέζν φξν ησλ απνδνρψλ ηεο ηειεπηαίαο πεληαεηίαο. Παξάιιεια επέθεξε κία ξηδνζπαζηηθή ηνκή. Γηαρψξηζε ηνπο αζθαιηζκέλνπο ζε παιαηνχο θαη λένπο δειαδή ζε φζνπο αζθαιίζηεθαλ πξηλ ην 1992 θαη κεηά. Σν λέν ζχζηεκα εηζάγεη γηα ηνπο λένπο εξγαδφκελνπο απζηεξφηεξνπο φξνπο αζθάιηζεο θαη πξνυπνζέζεηο ζπληαμηνδφηεζεο απ φηη ζηνπο ήδε αζθαιηζκέλνπο, κεηαθπιψληαο ην νηθνλνκηθφ θφζηνο ηνπ ζπζηήκαηνο πξνο ηηο λεψηεξεο γεληέο πιήηηνληαο θαη απηφ ηνλ ηξφπν ηε δηαγελεηαθή αιιειεγγχε, ζε αληίζεζε κε ηηο θαηεπζχλζεηο ηεο ΔΔ, θαζψο ηα βάξε δελ κνηξάδνληαη ηζνκεξψο πιένλ κεηαμχ ησλ γελεψλ. Η δεχηεξε αζθαιηζηηθή κεηαξξχζκηζεο πξαγκαηνπνηήζεθε κε ην λ.2676/ κε βαζηθφ αληηθείκελν νξγαλσηηθέο θαη ιεηηνπξγηθέο αιιαγέο (ελνπνηήζεηο, ζπγρσλεχζεηο ηακείσλ θηι.), ψζηε λα επέιζεη κείσζε ζηηο ιεηηνπξγηθέο θαη νξγαλσηηθέο δαπάλεο ησλ ηακείσλ. Όζνλ αθνξά ηελ ελεξγφ γήξαλζε ν λένο λφκνο πξνβιέπεη δηαηάμεηο πνπ αληί λα ηελ εληζρχνπλ ηελ απνηξέπνπλ θαζψο ε ελεξγφο ζπληαμηνδφηεζε θαζίζηαηαη κε ζπκθέξνπζα. Με ηηο ξπζκίζεηο πνπ αθνξνχλ ηελ 115 Ν. 2084/92, «Αλακφξθσζε ηεο Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ 165/Α/ Ν. 2676/99, «Οξγαλσηηθή θαη ιεηηνπξγηθή αλαδηάξζξσζε ησλ θνξέσλ θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ 1/Α/99 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 91

92 απαζρφιεζε ησλ ζπληαμηνχρσλ ζεζπίδνληαη πεξηνξηζκνί κε απνηέιεζκα ηελ απνζάξξπλζε ησλ ζπληαμηνχρσλ γηα εξγαζία. Ο λ. 3029/ (λφκνο Ρέππα), απνηειεί ηελ ηξίηε αζθαιηζηηθή κεηαξξχζκηζε ηεο πεξηφδνπ πνπ εμεηάδνπκε. Με ηνλ λφκν απηφ επηρεηξείηαη κεγαιχηεξε πξνζαξκνγή ηνπ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο ζηηο δεκνγξαθηθέο εμειίμεηο. Δπίζεο ν λ. 3029/02 επηρεηξεί ηελ ελ κέξεη απνθαηάζηαζε ηεο πιεγείζαο απφ ηνλ λ.2084/92 εκπηζηνζχλεο κεηαμχ ησλ γελεψλ κε ηελ δηφξζσζε ησλ δηαθνξνπνηήζεσλ θαη ησλ αδηθηψλ κεηαμχ παιαηψλ θαη λέσλ αζθαιηζκέλσλ, ηθαλνπνηψληαο ην αίηεκα ηεο ΔΔ γηα ελίζρπζε ηεο αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ γελεψλ, ελφςεη ησλ έληνλσλ δεκνγξαθηθψλ απεηιψλ. Δλαξκνλίδεη ηα φξηα ειηθίαο ζπληαμηνδφηεζεο ζε παιαηνχο θαη λένπο αζθαιηζκέλνπο ζεζπίδνληαο ην 65ν φξην σο γεληθφ φξην ζπληαμηνδφηεζεο κε 15 ρξφληα αζθάιηζεο θαη ην 60ν κε 35 ρξφληα αζθάιηζεο γηα άλδξεο θαη γπλαίθεο. Μεηψλεη ηα πνζνζηά αλαπιήξσζεο ζηνπο παιαηνχο απφ 80% ζε 70% θαη απμάλεη ην πνζνζηφ απηφ ζηνπο λένπο απφ 60% ζε 70% ησλ ζπληαμίκσλ απνδνρψλ, ελαξκνλίδνληαο ηηο δχν θαηεγνξίεο. Με ην λφκν θαηαξγνχληαη νη ζπληάμεηο ρσξίο φξηα ειηθίαο, κπνξεί ν δηθαηνχρνο λα θαηνρπξψλεη ζχληαμε αιιά δε δηθαηνχηαη λα ηελ πάξεη αλ δε ζπκπιεξψζεη ην θάζε θνξά ειηθηαθφ φξην πνπ ν λφκνο ηνχθα θαζνξίδεη, κε κφλε εμαίξεζε ε ζπληαμηνδφηεζε κε 37 ρξφληα ακηγνχο κηζζσηήο εξγαζίαο. Πεξηθφβνληαη δξαζηηθά νη πξφσξεο ζπληαμηνδνηήζεηο θαη κεηψλεηαη αηζζεηά ην πνζφ ηεο ζχληαμεο ζηηο πξφσξεο. Με ηνλ λ. 3655/ γίλεηαη έλα αθφκα βήκα ζηελ κεηαξξχζκηζε ηνπ αζθαιηζηηθνχ ζπζηήκαηνο. Θεζπίδνληαη ηζρπξά αληηθίλεηξα γηα πξφσξεο ζπληάμεηο θαζψο κεηψλεηαη ην πνζφ ηεο ζχληαμεο σο θαη 10% ζηηο πεξηπηψζεηο πξφσξεο ζπληαμηνδνηήζεσο, ηφζν ζηελ θχξηα φζν θαη ζηελ επηθνπξηθή. Η κείσζε απηή πξνθχπηεη απφ ηελ αχμεζε ηεο «πνηλήο» γηα πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε, φπσο πξνβιέπεη ν λένο αζθαιηζηηθφο λφκνο, απφ ην 1/267 ζην 1/200 γηα θάζε κήλα πνπ ππνιείπεηαη απφ ηελ ζπκπιήξσζε ησλ θαλνληθψλ νξίσλ ειηθίαο. Καηαξγείηαη επίζεο ε δπλαηφηεηαο ζπληαμηνδνηήζεσο αλέξγσλ κε κεησκέλε ζχληαμε. Με ηνλ Νφκν 117 Ν. 3029/02, «Μεηαξξχζκηζε πζηήκαηνο Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο, ΦΔΚ 160/Α/ Ν. 3655/2008, "Γηνηθεηηθή θαη νξγαλσηηθή κεηαξξχζκηζε ηνπ πζηήκαηνο Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο θαη ινηπέο αζθαιηζηηθέο δηαηάμεηο", ΦΔΚ 58/Α/08 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 92

93 3232/ αξρηθά θαη ζηε ζπλέρεηα κε ηνλ Νφκν 3518/ δφζεθε ε δπλαηφηεηα ζπληαμηνδνηήζεσο ζε αλέξγνπο πνπ ήηαλ αζθαιηζκέλνη ζην ΙΚΑ λα πάξνπλ ζχληαμε, νη άλδξεο ζηελ ειηθία ησλ 60 εηψλ θαη νη γπλαίθεο ζε ειηθία 55 εηψλ, ρσξίο λα απαηηείηαη ε ζπκπιήξσζε 100 ελζήκσλ θάζε έηνο ηελ πξνεγνχκελε πεληαεηία. ηελ έιεμε ε ηζρχο ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηαηάμεσο. Σέινο ν λφκνο πξνβιέπεη φηη νη αζθαιηζκέλνη απφ 1/1/93 ζα ιάβνπλ πξνζαχμεζε ηεο ζχληαμεο θαηά 3,3% γηα θάζε έηνο παξακνλήο ζηελ εξγαζία θαη κέρξη 3 έηε, γηα φζνπο έρνπλ ζπκπιεξψζεη 35 έηε αζθάιηζεο θαη ην 65ν έηνο ειηθίαο, δειαδή ζα θηάζεη απφ 70% ζην 80% ε αλαπιήξσζε ηεο ζχληαμεο. Γηα ηνπο αζθαιηζκέλνπο κέρξη 31/12/92 πξνβιέπεη ηελ πξνζαχμεζε ηεο ζχληαμεο θαηά 3,3% γηα θάζε έηνο παξακνλήο ζηελ εξγαζία θαη κέρξη 3 έηε, γηα φζνπο έρνπλ ζπκπιεξψζεη 35 έηε αζθάιηζεο θαη ην 60ν έηνο ειηθίαο Σν λέν Ννκνζρέδην πνπ θαηαηέζεθε ζηε Βνπιή (Μάηνο 2010) πεξηιακβάλεη απμήζεηο ησλ νξίσλ ειηθίαο γηα ηελ 35εηία θαη ηηο κεηέξεο αλειίθσλ, σζεί ηνπο αζθαιηζκέλνπο πξνο ηα 40 έηε εξγαζίαο θαη ηε δξαζηηθή πεξηθνπή ησλ πξφσξσλ ζπληαμηνδνηήζεσλ. Δλψ δελ επεξεάδνληαη ηα φξηα φζσλ ζπληαμηνδνηνχληαη κε 37 έηε αζθάιηζεο ρσξίο φξην ειηθίαο. Σα κέηξα πνπ αθνξνχλ ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο πξφζβαζεο ζηελ πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε είλαη ε αχμεζε ηεο ειάρηζηεο ειηθίαο πξφσξεο ζπληαμηνδφηεζεο ζηα 60 έηε απφ 1εο Ιαλνπαξίνπ 2011, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ εξγαδνκέλσλ ζηα βαξέα θαη αλζπγηεηλά επάγγεικα θαη εθείλσλ κε 40 ρξφληα εηζθνξψλ. Η κείσζε ησλ ζπληαμηνδνηηθψλ παξνρψλ θαηά 6% εηεζίσο γηα ηα άηνκα πνπ ζπληαμηνδνηνχληαη κεηαμχ ησλ ειηθηψλ 60 θαη 65, κε πεξίνδν ζπλεηζθνξψλ κηθξφηεξε ησλ 40 εηψλ. Δηζάγνληαη απζηεξφηεξνη φξνη θαη ηαθηηθή επαλεμέηαζε ηεο πιήξσζεο ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα ηηο ζπληάμεηο αλαπεξίαο. Σέινο, νη ζπληειεζηέο ζα μεθηλνχλ απφ ην 0,7% γηα ηα 15 έηε αζθάιηζεο θαη ζα μεπεξλνχλ ην 2% γηα ηα έηε αζθάιηζεο απφ ηα 37 σο ηα 40 έηε. Ο κέζνο ζπληειεζηήο ζα είλαη 1,2%, ελψ ην πνζνζηφ αλαπιήξσζεο κε 35εηία ζηα 65 έηε ζα είλαη 65%. 119 Ν. 3232/04, «Θέκαηα θνηλσληθήο αζθάιηζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο», ΦΔΚ 48/Α/ Ν. 3518/06, «Αλαδηάξζξσζε ησλ θιάδσλ ηνπ Σακείνπ πληάμεσλ Μεραληθψλ θαη Δξγνιεπηψλ Γεκνζίσλ έξγσλ (Σ..Μ.Δ.Γ.Δ) θαη ξχζκηζε άιισλ ζεκάησλ αξκνδηφηεηαο ηνπ Τπνπξγείνπ Απαζρφιεζεο θαη Κνηλσληθήο Πξνζηαζίαο», ΦΔΚ 272/Α/06 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 93

94 Πνιηηηθέο έληαμεο ηωλ αηόκωλ ειηθίαο 55+ ηα πιαίζηα ηνπ άμνλα «Καηαπνιέκεζε ηνπ Απνθιεηζκνχ απφ ηελ Αγνξά Δξγαζίαο» 121 ηνπ ΔΠ «Καηάξηηζε θαη Απαζρφιεζε» ηνπ Β ΚΠ, πινπνηήζεθαλ ζηνρεπκέλεο δξάζεηο πξνψζεζεο ζηελ απαζρφιεζε αηφκσλ άλσ ησλ 55 εηψλ, καθξνρξφληα αλέξγσλ άλσ ησλ 45 εηψλ θαη άιισλ θαηεγνξηψλ αηφκσλ πνπ απεηινχληαη κε απνθιεηζκφ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο 122. Σν ΔΠ εζηηάζζεθε ζηελ εθαξκνγή εηδηθψλ πξνγξακκάησλ γηα ηηο νκάδεο απηέο ηνπ πιεζπζκνχ πνπ απεηινχληαη απφ αλεξγία θαη θνηλσληθφ απνθιεηζκφ 123. Πεξηειάκβαλαλ δξάζεηο ζπκβνπιεπηηθήο ππνζηήξημεο, ελδπλάκσζεο θαη πξνεηνηκαζίαο (πξνθαηάξηηζε), θαηάξηηζε θαη πξνψζεζε ζηελ απαζρφιεζε θαη νδήγεζαλ ζηελ αλάπηπμε πξνζφλησλ γηα ηελ θνηλσληθή θαη εξγαζηαθή έληαμε ησλ ζπκκεηερφλησλ Δθηφο ηνπ Β ΚΠ θαη εληφο ηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ , πινπνηήζεθε ζηελ Διιάδα ε Κνηλνηηθή Πξσηνβνπιία «Απαζρφιεζε», ε νπνία αλαθέξνληαλ άκεζα ζηελ αλάπηπμε ηνπ Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ θαη ζηελ Πξνψζεζε ηεο Απαζρφιεζεο φισλ κε έκθαζε ζηηο εππαζείο νκάδεο κεηαμχ ησλ νπνίσλ νη άλεξγνη άλσ ησλ 55 εηψλ. Ο ζηφρνο ήηαλ ε ζπκβνιή ζηελ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ, ε βειηίσζε ησλ κεραληζκψλ ιεηηνπξγίαο ηεο αγνξάο εξγαζίαο κε ζηφρν ηελ ηφλσζε ηεο αλάπηπμεο ηεο απαζρφιεζεο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο θνηλσληθήο αιιειεγγχεο. ηα πιαίζηα ηεο Κνηλνηηθήο Πξσηνβνπιίαο ε Διιάδα πξνρψξεζε ζηε ιήςε κέηξσλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο έληαμεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο εθείλσλ πνπ δελ δηαζέηνπλ βαζηθά πξνζφληα. Η Κνηλνηηθή Πξσηνβνπιία «Απαζρφιεζε» νινθιεξψζεθε ζε δχν θάζεηο πινπνίεζεο ε α θάζε θαη ε β θάζε ΑΜΔΑ, παιηλλνζηνχληεο, πξφζθπγεο θαη κεηαλάζηεο, απνθπιαθηζκέλνη θαη λεαξά παξαβαηηθά άηνκα ή λεαξά άηνκα πνπ βξίζθνληαη ζε θνηλσληθφ θίλδπλν (ειηθίαο εηψλ), εηδηθέο πνιηηηζκηθέο νκάδεο φπσο νη Σζηγγάλνη, Πνκάθνη θιπ., πξψελ ρξήζηεο νπζηψλ, εηδηθέο θαηεγνξίεο γπλαηθψλ πνπ απεηινχληαη κε θνηλσληθφ απνθιεηζκφ (αξρεγνί κνλνγνλετθψλ νηθνγελεηψλ, θαθνπνηεκέλεο γπλαίθεο), νη νξνζεηηθνί, νη άζηεγνη, θηι Κξεηηθίδεο, Γ., «Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα γηα ηελ Καηάξηηζε θαη ηελ Απαζρφιεζε: Η πνξεία πινπνίεζεο ηνπ Β ΚΠ θαη νη πξνηάζεηο γηα ην Γ ΚΠ, Παξαηεξήζεηο επί ηνπ απνινγηζκνχ ηνπ Β ΚΠ», /enimerwsi-48-doc10.htm, αλαθηήζεθε: 2 Φεβξ θαη OMAS LTD, Rewiew of the Emloyement Strategies in Greece During the Period , December Τπνπξγείν Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο, Πξφγξακκα: «Απαζρφιεζε» Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 94

95 Η ΔΔ ην 2000 εμέδσζε ηελ νδεγία 2000/78/ΔΚ γηα ηελ «Ίζε κεηαρείξηζε ζηελ απαζρόιεζε θαη ηελ εξγαζία», αληηιακβαλφκελε ηε ζεκαληηθφηεηα ηνπ δεηήκαηνο ησλ δηαθξίζεσλ θαη ηεο αξλεηηθήο επίδξαζεο πνπ απηέο έρνπλ ζηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο. Βάζεη ηεο νδεγίαο απηήο απαγνξεχνληαη νη δηαθξίζεηο ζηελ εξγαζία γηα ιφγνπο φπσο ε ειηθία, ην θχιν, ε αλαπεξία, ε εζλνηηθή θαηαγσγή θηι. Σν ειιεληθφ δίθαην ελζσκάησζε ηελ νδεγία απηή κε ην λφκν 3304/2005 «Δθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο αλεμαξηήηωο θπιεηηθήο ή εζλνηηθήο θαηαγωγήο, ζξεζθεπηηθώλ ή άιιωλ πεπνηζήζεωλ, αλαπεξίαο, ηλικίας ή γελεηήζηνπ πξνζαλαηνιηζκνύ». Απηφο ν λφκνο πξψηε θνξά απαγνξεχεη ξεηψο ηελ ειηθία σο θξηηήξην δηαθξίζεσλ πξψηε θνξά, εηζάγνληαο λνκηθά κέζα πξνζηαζίαο θαη πξνβιέπνληαο θπξψζεηο, παξάιιεια κε ηε δεκηνπξγία θαηάιιεινπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ γηα ηελ πξναγσγή θαη εδξαίσζε ηεο ίζεο κεηαρείξηζεο ζηελ απαζρφιεζε. ηα πιαίζηα ηνπ Γ ΚΠ αιιά θαη κε ηελ θνηλνηηθή πξσηνβνπιία EQUAL πινπνηήζεθαλ ζηνρεπκέλεο δξάζεηο πξνψζεζεο ζηελ απαζρφιεζε ηεο ειηθηαθήο νκάδαο Καηλνηφκα εξγαιεία, λένη ζεζκνί θαη πξαθηηθέο ζηήξημεο πνπ έρνπλ επξεία εθαξκνγή, ζεκειηψζεθαλ. Βαζηθά εθ ησλ νπνίσλ απνηεινχλ Θεζκνζέηεζε πκβνχισλ Γηαθξίζεσλ, ηνπ Γηθηχνπ Μεληφξσλ-Δξγνδνηψλ θαηά ησλ Γηαθξίζεσλ Αλάπηπμε δξάζεσλ ζπλνδεπηηθψλ θαη ππνζηεξηθηηθψλ ππεξεζηψλ θαη ε εθαξκνγή νινθιεξσκέλσλ παξεκβάζεσλ γηα άηνκα εππαζψλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ, κε ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά θαη δπζθνιίεο πξφζβαζεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο Πξαγκαηνπνηήζεθαλ Πξνγξάκκαηα Δπηδφηεζεο ηεο Απαζρφιεζεο Νέσλ Θέζεσλ Δξγαζίαο & Νέσλ Διεχζεξσλ Δπαγγεικαηηψλ Αηφκσλ Δππαζψλ Κνηλσληθψλ Οκάδσλ (ΟΑΔΓ) 125 Δπίζεο πξνθεξχρζεθαλ θαη πινπνηήζεθαλ 126 πξνγξάκκαηα Παξνρήο πλνδεπηηθψλ Τπνζηεξηθηηθψλ Τπεξεζηψλ ζε αλέξγνπο κεγαιχηεξεο ειηθίαο θαη άιισλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ, απφ Φνξείο Παξνρήο πλνδεπηηθψλ Τπνζηεξηθηηθψλ Τπεξεζηψλ (ΦΠΤΤ) 125 Τπνπξγηθή Απφθαζε 1360/2003, «Πξνγξάκκαηα Δπηδφηεζεο ηεο Απαζρφιεζεο Νέσλ Θέζεσλ Δξγαζίαο & Νέσλ Διεχζεξσλ Δπαγγεικαηηψλ Αηφκσλ Δππαζψλ Κνηλσληθψλ Οκάδσλ (ΟΑΔΓ)», Λήμε:30/04/2007 θαη Πξφγξακκα Δπηρνξήγεζεο Νέσλ Διεχζεξσλ Δπαγγεικαηηψλ γηα ην 2000 ην νπνίν απεπζχλεηαη ζε άλεξγνπο κεηνλεθηνπζψλ νκάδσλ. 126 ΜΔΣΡΟ 2.ΑΞΟΝΑ 2: Πξφγξακκα επηδφηεζεο ΝΘΔ & ΝΔΔ Δππαζψλ Κνηλσληθψλ Οκάδσλ ζην πιαίζην ηνπ Δ.Π. "Απαζρφιεζε θαη Δπαγγεικαηηθή Καηάξηηζε" ηνπ Γ' ΚΠ Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 95

96 To ΤΠΔΡΚΑ ζηα πιαίζηα ηνπ EQUAL πινπνίεζε ην πξφγξακκα ΠΡΟΚΛΗΗ 127, κε θεληξηθφ ζηφρν ηνπ ηελ αλίρλεπζε θαη θαηαπνιέκεζε πξνβιεκάησλ δηαθξίζεσλ θαη αληζνηήησλ πνπ αληηκεησπίδνπλ κε αηηίεο δηάθξηζεο ηελ ειηθία, ην θχιν, ηελ αλαπεξία, θηι. Σν 2004 ςεθίδεηαη ν λφκνο Ν. 3227/ «Μέηξα γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηεο αλεξγίαο θαη άιιεο δηαηάμεηο», κε ηνλ νπνίν παξέρνληαη ζεκαληηθά θίλεηξα γηα ηελ αχμεζε ηεο απαζρφιεζεο ησλ κεγαιχηεξσλ ζε ειηθία αηφκσλ, ησλ γπλαηθψλ θαη ησλ λέσλ. ήκεξα νη πνιηηηθέο έληαμεο θαη επαλέληαμεο ζηελ αγνξά εξγαζίαο ησλ θνηλσληθά εππαζψλ νκάδσλ πξαγκαηνπνηνχληαη ζηα πιαίζηα ηνπ ΔΠ «Αλάπηπμε Αλζξψπηλνπ Γπλακηθνχ» ηνπ ΔΠΑ , κε ηνλ Άμνλα 3 129, γηα ηελ δηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ απαζρφιεζε κε βαζηθέο νκάδεο ζηφρνπο 1. Γπλαίθεο 2. Νένη/εο (15-24 εηψλ) 3. Άλεξγνη κεγαιύηεξεο ειηθίαο (55-64 εηώλ) 4. Μαθξνρξφληα άλεξγνη 5. Άηνκα εππαζψλ θνηλσληθψλ νκάδσλ (κεηαλάζηεο, πξψελ θπιαθηζκέλνη, εμαξηεκέλα άηνκα θηι). πνπ απεηινχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηνλ απνθιεηζκφ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηνλ κε ηελ παξνρή φινπ ηνπ θάζκαηνο ζπλνδεπηηθψλ θαη ζπκβνπιεπηηθψλ ππεξεζηψλ ζε εμαηνκηθεπκέλε βάζε. Οη εηδηθφηεξνη ζηφρνη αλαθέξνληαη ζηελ ελεξγνπνίεζε ησλ καθξνρξφληα αλέξγσλ (κεγάιν κέξνο ησλ αλέξγσλ άλσ ησλ 55 εηψλ είλαη καθξνρξφληα άλεξγνη) θαη ησλ αηφκσλ απφ εηδηθέο θνηλσληθέο νκάδεο, πνπ απεηινχληαη πεξηζζφηεξν απφ ηνλ απνθιεηζκφ απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο κέζσ ηεο εθαξκνγήο εηδηθά ζηνρεπκέλσλ δξάζεσλ. 127 Αλαπηπμηαθή χκπξαμε ΠΡΟΚΛΗΗ, Τπνπξόγξακκα: Aπαζρνιεζηκόηεηα, ά θύθινο, κέηξν 1.1.α. ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο EQUAL 128 ΦΔΚ 31/Α/ Ο άμνλαο απνζθνπεί ζηε δηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ απαζρφιεζε φισλ ησλ θαηεγνξηψλ αλέξγσλ θαη ζηελ πξνζέιθπζε θαη δηαηήξεζε κεγαιχηεξνπ αξηζκνχ αηφκσλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Οη ζηφρνη απηνί επηδηψθνληαη κέζσ ελεξγεηηθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο θαη ηνπηθνχ ραξαθηήξα ζρεδίσλ πξνψζεζεο ηεο απαζρφιεζεο γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ πνπ εκθαλίδνληαη ζηηο πεξηθεξεηαθέο αγνξέο εξγαζίαο. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 96

97 Οη δξάζεηο ησλ παξαπάλσ αμφλσλ ηαμηλνκνχληαη ζε δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο 130. Η πξψηε θαηεγνξία δξάζεσλ αλαθέξεηαη ζε πξνπαξαζθεπαζηηθέο ελέξγεηεο πξνθεηκέλνπ ηα άηνκα άλσ ησλ 55 εηψλ λα πξνεηνηκαζζνχλ θαηάιιεια γηα λα εληαρζνχλ ζηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ε δεχηεξε θαηεγνξία δξάζεσλ αλαθέξεηαη ζε κία ζεηξά αηνκηθψλ νινθιεξσκέλσλ παξεκβάζεσλ. Σέινο, ζηνλ Άμνλα Πξνηεξαηφηεηαο 2 «Γηεπθφιπλζε ηεο πξφζβαζεο ζηελ εξγαζία» βαζηθή θαηεχζπλζε ζην ζρεδηαζκφ ηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ πνπ ζα δηέπεη ην ζχλνιν ησλ βαζηθψλ πξνηεξαηνηήησλ ζηνλ ηνκέα ηεο Πξφζβαζεο ζηελ Απαζρφιεζε θαη απνηειεί ην βαζηθφ πιαίζην πνιηηηθήο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο έληαμεο ησλ αηφκσλ κεγάιεο ειηθίαο ζηελ εξγαζία είλαη: ε ελίζρπζε κέηξσλ γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ησλ δηαθξίζεσλ ζηελ απαζρφιεζε θαη ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν. 130 Δλδηαθέξνληα ζηνηρεία πνπ πεξηγξάθνπλ δηεμνδηθά ηα επηκέξνπο κέηξα ηνπ πξνγξάκκαηνο κπνξεί λα βξεη ν αλαγλψζηεο ζηελ ηζηνζειίδα ηνπ Τπνπξγείνπ Δξγαζίαο θαη Κνηλσληθήο Αζθάιηζεο Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 97

98 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ Αλακθίβνια ε ελεξγφο γήξαλζε ζα δηαδξακαηίζεη πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζηελ επξσπατθή θαη εζληθή πξαθηηθή ησλ Κξαηψλ Μειψλ ηα επφκελα ρξφληα. Όληαο βαζηθφ ζπζηαηηθφ κηαο θαιά ζρεδηαζκέλεο ζηξαηεγηθήο αληηκεηψπηζεο ησλ επηπηψζεσλ ηεο δεκνγξαθηθήο γήξαλζεο, θαιείηαη λα εμηζνξξνπήζεη κεηαμχ ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο. Άξηηεο πνιηηηθέο θαη εππξνζάξκνζηεο δνκέο ελεξγνχο γήξαλζεο δχλαληαη λα απνηειέζνπλ έλα εξγαιείν αχμεζεο ηεο απαζρφιεζεο θαη κείσζεο ηεο αλεξγίαο ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαδνκέλσλ, αιιά θαη παξάηαζεο ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ, αθφκα θαη κεηά ηα 65 έηε, κε ηε ζπλαίλεζε πάληα ηνπ ελδηαθεξφκελνπ. Η πξνζθνξά ζηνλ θνηλσληθφ ηνκέα είλαη ζεκαληηθή ζε επίπεδν έληαμεο θαη θαηαπνιέκεζεο ησλ θνηλσληθψλ επηπηψζεσλ ηεο θηψρηαο ησλ αηφκσλ ειηθίαο άλσ ησλ 55 εηψλ. Οη θαηεπζχλζεηο ηεο ΔΔ πξνο ηελ πξνψζεζεο ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο επεξεάδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ηε ράξαμε ησλ εζληθψλ πνιηηηθψλ απαζρφιεζεο. Η Έλσζε πξνζθέξεη ηφζν πνιηηηθά φζν θαη ρξεκαηνδνηηθά εξγαιεία ζηελ Διιάδα ψζηε λα δηεπθνιχλεη ηνλ ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο, ρσξίο φκσο λα ζπλεπάγεηαη ηελ ηπθιή θαη απξφζθνπηε κεηαθνξά ησλ επξσπατθψλ επηηαγψλ. Χζηφζν, κέζσ ηεο ΔΑ, ησλ θαηεπζπληεξίσλ γξακκψλ, ησλ ζπζηάζεσλ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο (soft politics) αιιά θαη εξγαιείσλ πςειήο πνιηηηθήο (high politics), κε πξφζθαην παξάδεηγκα ην θείκελν ηεο Σξφηθαο θαη ησλ πηέζεσλ πνπ δέρεηαη ε ρψξα καο λα πξνρσξήζεη ζε ζθιεξέο αζθαιηζηηθέο κεηαξξπζκίζεηο, ε επηξξνή θαη ε ψζεζε πνπ δίδεηαη ζηηο εζληθέο πνιηηηθέο απφ ηελ ΔΔ είλαη θαηαθαλήο. ηελ Διιάδα νη πνιηηηθέο ελεξγνχο γήξαλζεο απνηεινχλ έλα ζχγρξνλν θαηλφκελν. Η εθαξκνγή ηνπο ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπαζκσδηθέο πξνζπάζεηεο ελψ ε πινπνίεζε αθφκα δελ παξνπζηάδεη ζεκάδηα εληαηηθνπνίεζεο, κε εμαίξεζε ηελ αζθαιηζηηθή κεηαξξχζκηζε ε νπνία φκσο δελ ππνθηλείηαη απφ ηε ινγηθή ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο αιιά απφ νηθνλνκηθνχο ιφγνπο. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 98

99 Η παξνχζα κειέηε επηβεβαηψλεη ηελ ππφζεζε εξγαζίαο φηη κέζσ ηεο ελεξγνχο γήξαλζεο ηα άηνκα ειηθίαο 55+ απνηεινχλ «δχλακε». Μία δχλακε παξαγσγηθή, νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή. Η παξαγσγηθή δχλακε ησλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο αηφκσλ εδξάδεη ζηελ αθφινπζε παξαδνρή: απφ ηε ζηηγκή πνπ ην εηδηθφ βάξνο ησλ αηφκσλ ειηθίαο εηψλ ζηνλ πιεζπζκφ ζε ειηθία εξγαζίαο ζα δηεπξχλεηαη, ε αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο ζα ζπκβαδίδεη κε ηελ δηεχξπλζε ηεο παξνπζίαο ησλ αηφκσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο ζε απηήλ. Με άιια ιφγηα, δελ ζα ήηαλ ππεξβνιηθφ λα ππνζηεξηρζεί φηη, κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, ε αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο απαζρφιεζεο δελ ζα κπνξεί λα ζπκβαδίδεη κε απνθιεηζκφ ησλ αηφκσλ πςειφηεξεο ειηθίαο απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο. Χο εθ ηνχηνπ, κηα απφ ηηο ζεκαληηθφηεξεο πεγέο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ ζην κέιινλ θαζίζηαληαη νη ειηθησκέλνη εξγαδφκελνη. Η αληαγσληζηηθφηεηα θαη ε αλάπηπμε ζα ελαπφθεηληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν ζηελ εξγαζηαθή ηθαλφηεηα θαη παξαγσγηθφηεηα ηνπ κεγαιχηεξεο ειηθίαο εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Οη αλαπηπμηαθέο επηδφζεηο ηεο Δπξψπεο θαη ηεο Διιάδαο έρνπλ πεξηνξηζηεί απφ ην ρακειφ ξπζκφ αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ θαη απφ ηε ζπλαθφινπζε γήξαλζή ηνπ, απφ ηελ επηβξάδπλζε ηνπ ξπζκνχ αχμεζεο ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο ησλ αηφκσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο θαη απφ ην ρακειφ βαζκφ ζπκκεηνρήο θαη αμηνπνίεζεο ηνπο ζηελ αγνξά εξγαζίαο. Ο αληίθηππνο ησλ αλσηέξσ ζα είλαη ε κείσζε ηνπ δπλεηηθνχ ξπζκνχ αλάπηπμεο ηεο ΔΔ. Η αληαγσληζηηθφηεηα ηεο ΔΔ ζα πιεγεί ζεκαληηθά εάλ ε παξνχζα ρξήζε ηνπ δπλακηθνχ ζε ειηθία εξγαζίαο παξακείλεη σο έρεη. Η βειηίσζε ηεο απαζρνιεζηκφηεηαο ηνπο θαη ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηνπο, κέζσ ηεο ελίζρπζεο ησλ δεμηνηήησλ ηνπο, θαη ε παξάηαζε ηνπ εξγαζηαθνχ βίνπ ησλ αηφκσλ κεγαιχηεξεο ειηθίαο ζα ηνπο αλαδείμεη ζε ηζρπξφ παξάγνληα βειηίσζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, θαζηζηψληαο ηνπο σο κηα αλεξρφκελε παξαγσγηθή θαη νηθνλνκηθή δχλακε. Η δχλακε ησλ αηφκσλ ειηθίαο 55 εηψλ θαη άλσ εδξάδεη ζην φηη ε ελεξγφο γήξαλζε έρεη ζεηηθή επίδξαζε ζε ηξείο βαζηθνχο ηνκείο: ζα δηαηεξεζεί ζε ηθαλνπνηεηηθά επίπεδα ν ξπζκφο αχμεζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, αθνχ ε αχμεζε ηνπ πνζνζηνχ απαζρφιεζεο ησλ ειηθησκέλσλ ζα αληηζηαζκίζεη ηελ αξλεηηθή επίδξαζε πνπ αζθεί ε γήξαλζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε, ζα ειαηηψζεη ηελ αξλεηηθή Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 99

100 επίδξαζε ζηα δεκνζηνλνκηθά ησλ ρσξψλ αθνχ ζα κεηψζεη ηηο δαπάλεο γηα πξφσξεο ζπληάμεηο ελψ παξάιιεια κε ηελ επηκήθπλζε ηνπ εξγαηηθνχ βίνπ ηα έζνδα ησλ αζθαιηζηηθψλ ζπζηεκάησλ ζα απμεζνχλ, βειηηψλνληαο ηελ νηθνλνκηθή βησζηκφηεηα ησλ αζθαιηζηηθψλ ζπζηεκάησλ. Πέξα ησλ ζεηηθψλ επηπηψζεσλ ζηελ νηθνλνκία θαη ηα δεκφζηα νηθνλνκηθά, ε ελεξγφο γήξαλζε έρεη ζεηηθά απνηειέζκαηα θαη γηα ηηο επηρεηξήζεηο θαζψο ζα βνεζήζεη ηνπο εξγνδφηεο λα δηαρεηξηζηνχλ απνηειεζκαηηθφηεξα ηελ αλάγθε αληηθαηάζηαζεο ησλ απνρσξνχλησλ εξγαδνκέλσλ κε λένπο, λα δηαηεξήζνπλ ηηο ππεξεζίεο ησλ εξγαδφκελσλ ζε θαίξηεο ζέζεηο πνπ απαηηνχλ καθξφρξνλε πείξα, λα δηαηεξήζνπλ θαη λα κεηαθέξνπλ ηελ ηερλνγλσζία ηελ γλψζε θαη ηηο εκπεηξίεο ησλ ειηθησκέλσλ εξγαδνκέλσλ ηνπο ζηνπο λεφηεξνπο. Σα άηνκα ειηθίαο άλσ ησλ 55 κέζσ ησλ πνιηηηθψλ ελεξγνχο γήξαλζεο αλαδεηθλχνληαη ζε δχλακε θνηλσληθή. Σα πιενλεθηήκαηα ηεο εξγαζίαο, ηεο παξάηαζεο ηνπ ρξφλνπ ζπληαμηνδφηεζεο θαη ηεο θαηαπνιέκεζεο ησλ δηαθξίζεσλ ιφγσ ειηθίαο είλαη ν κεγαιχηεξνο βαζκφο ζπκκεηνρήο ζηελ θνηλσλία, ν δξαζηήξηνο ξφινο, ε θαιχηεξε θνηλσληθή ζέζε, ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο, έλα κεγαιχηεξν εηζφδεκα. Οη ειηθησκέλνη ζπλερίδνπλ λα είλαη πλεπκαηηθά ελεξγνί θαη εμαθνινπζνχλ λα παξακέλνπλ ρξήζηκνη θαη παξαγσγηθνί. Όια απηά νδεγνχλ ζηελ αχμεζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο θαη ζηελ ελίζρπζε ηεο αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ γελεψλ, πξνάγνληαο ηελ θνηλσληθή εηξήλε. Τπνγξακκίδνπκε ζην ζεκείν απηφ πσο ηα πξνιεγφκελα δελ κπνξνχλ λα επηηεπρζνχλ εάλ ε παξάηαζε ηεο παξακνλήο ζηελ εξγαζία είλαη πξντφλ εμαλαγθαζκνχ θαη φρη ειεχζεξεο επηινγήο, ελψ παξάιιεια ζα πξέπεη λα είλαη δπλαηή θαη κε βηνινγηθά θξηηήξηα, έηζη ινηπφλ, ε πξφσξε απνρψξεζε απφ ηελ αγνξά εξγαζίαο πξέπεη λα απνηειεί εμαίξεζε γηα ηνπο πξαγκαηηθά αδπλαηνχληεο πξνο εξγαζία. Οινθιεξψλνληαο, ππνγξακκίδνπκε πσο νη πξνζδνθίεο επίιπζεο ησλ πξνβιεκάησλ πξνθαινχκελσλ απφ ηε κειινληηθή επηδείλσζε ησλ δεκνγξαθηθψλ δεδνκέλσλ, κέζσ ηεο ελεξγνχ γήξαλζεο, δελ θξίλεηαη ξεαιηζηηθή αιιά κάιινλ ππεξβνιηθή. Η ελεξγφο γήξαλζε δελ απνηειεί παλάθεηα ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ ηεο αγνξάο εξγαζίαο, ησλ δεκφζησλ νηθνλνκηθψλ θαη ηεο βησζηκφηεηαο ησλ αζθαιηζηηθψλ ζπζηεκάησλ, αιιά ζίγνπξα απνηειεί έλα θνκκάηη ηεο ιχζεο, άιινηε κεγαιχηεξν άιινηε κηθξφηεξν θαη πάληνηε ζε ζπλάξηεζε κε ην πιεζπζκηαθφ θεθάιαην θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ πνιηηηθψλ θάζε ρψξαο. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 100

101 Θα πξέπεη λα αμηνπνηεζνχλ µε ηνλ θαιχηεξν ηξφπν νη επθαηξίεο πνπ πξνζθέξεη ε αχμεζε ηνπ πξνζδφθηκνπ δσήο. Θα ήηαλ ζπαηάιε νηθνλνκηθνχ θαη θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ λα κελ επηδηψμνπκε ηελ ελεξγφ γήξαλζε. Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 101

102 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 1 «7 αξρέο ηνπ ΟΟΑ γηα ηελ Δλεξγό Γήξαλζε» Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 102

103 Πεγή: OECD Policy Brief, June 1998 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 103

104 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ 2 «ηαηιζηικοί Πίνακερ: 1. Ηλικιακή ζύνθεζη ηος πληθςζμού 2. Πποβολή ηος πληθςζμού ηλικίαρ ςνολικοί δείκηερ εξάπηηζηρ» Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 104

105 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 105

106 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 106

107 Μάξζα Σξηαληαθχιινπ 107