Ασίας Επαρχία (Βυζάντιο)

Transcript

1 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2002, Περίληψη : Η επαρχία της Ασίας, όπως είναι γνωστή στη Βυζαντινή εποχή, δημιουργήθηκε κατά τη διοικητική μεταρρύθμιση του Διοκλητιανού. Η επαρχία διοικούνταν από ανθύπατο και είχε πρωτεύουσα την Έφεσο. Δεν στάθμευαν σε αυτή στρατεύματα και απολάμβανε στην πράξη προνομιακό καθεστώς σε σχέση με τις άλλες επαρχίες που δημιουργήθηκαν την ίδια εποχή. Η οικονομία της ήταν ανθηρή εξαιτίας των εύφορων πεδιάδων και των μεγάλων λιμανιών της. Άλλες Ονομασίες Asia, επαρχία Ασιανών Γεωγραφική Θέση Δυτική Μικρά Ασία, σημ. δυτική Τουρκία Ιστορική Περιοχή Ασία Διοικητική Υπαγωγή Διοίκηση Ασιανής 1. Διοίκηση 1.1. Πρωτοβυζαντινή εποχή μέχρι τον 6ο αιώνα Η επαρχία της Ασίας, στην έκταση που είναι γνωστή από την Πρωτοβυζαντινή εποχή και εξής, δημιουργήθηκε με τη διοικητική μεταρρύθμιση του Διοκλητιανού ( ), που συνίστατο στο διαχωρισμό πολιτικών και στρατιωτικών εξουσιών. Η μεγάλη ανθυπατική επαρχία της Ασίας των Ρωμαϊκών χρόνων χωρίστηκε σε επτά τμήματα, τις επαρχίες Ασίας, Νήσων, Λυδίας, Καρίας, Φρυγίας Πακατιανής, Φρυγίας Σαλουταρίας και Παμφυλίας. 1 Με το διαχωρισμό η επαρχία της Ασίας αποκόπηκε από τα ανατολικά τμήματα πέρα από την κοιλάδα του Έρμου και των παραποτάμων του, από το βόρειο τμήμα του Ελλησπόντου και από το νότιο τμήμα πέρα από την κοιλάδα του Μαιάνδρου. Η επαρχία Ασίας περιέλαβε έτσι τη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας από τον κόλπο του Αδραμυττίου μέχρι τις εκβολές του Μαιάνδρου ποταμού. Ο Διοκλητιανός δημιούργησε μεγαλύτερες διοικητικές περιφέρειες που περιέλαβαν τις επαρχίες, τις διοικήσεις. Οι διοικήσεις τελούσαν υπό βικάριο και με τη σειρά τους υπήχθησαν σε μεγαλύτερες διοικητικές περιφέρειες (στις praefectura praetorio) και στην εξουσία του αρμόδιου επάρχου πραιτωρίων (prefectus praetorio). Η επαρχία της Ασίας περιελήφθη, τουλάχιστον εδαφικά, στη Διοίκηση της Ασιανής (η οποία σε έκταση ταυτίστηκε περίπου με την παλαιότερη ρωμαϊκή επαρχία Ασίας). Στην πράξη, ωστόσο, η επαρχία της Ασίας ήταν αυτόνομη και υπαγόταν διοικητικά απευθείας στην prefectura praetorio per Orientem, στην οποία υπαγόταν εξάλλου και η Διοίκηση της Ασιανής. Ο κυβερνήτης της επαρχίας Ασίας στα τέλη της βασιλείας του Διοκλητιανού προερχόταν ακόμα από την τάξη των συγκλητικών της Ρώμης, είχε τον τίτλο του spectabilis (τον ίδιο δηλαδή τίτλο με τους κυβερνήτες των διοικήσεων που αφορούσε τη μεσαία τάξη της συγκλήτου) και το αξίωμα του ανθυπάτου (proconsul). Ο κυβερνήτης της Ασίας μπορούσε να παρακάμψει την εξουσία του βικαρίου και να απευθυνθεί στον έπαρχο πραιτωρίων της Ανατολής (prefectus praetorio per Orientem). Οι δικαιοδοσίες του κυβερνήτη, που έδρευε στην Έφεσο, ήταν αποκλειστικά πολιτικές (διοικητικές, δικαστικές, οικονομικές). Στην επαρχία Ασίας εξάλλου δεν υπήρχε αξιωματούχος με στρατιωτικές αρμοδιότητες, αφού δεν στάθμευε σε αυτήν στρατός Η μεταβατική περίοδος: από τις επαρχίες στα θέματα (6ος-7ος αιώνας) Οι μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού Α' ( ), που συνίσταντο στην ένωση των πολιτικών και στρατιωτικών αρμοδιοτήτων των αξιωματούχων ορισμένων περιοχών, βρίσκονται στην απαρχή της διαδικασίας που οδήγησε στη Δημιουργήθηκε στις 5/2/2017 Σελίδα 1/7

2 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2002, δημιουργία του θεσμού των θεμάτων. Απ' όλες τις μεταρρυθμίσεις του Ιουστινιανού Α', μόνο η κατάργηση του αξιώματος του βικαρίου της Ασιανής διοικήσεως είχε σχέση με την επαρχία Ασίας εξαιτίας των οικονομικών αρμοδιοτήτων που είχε ο αξιωματούχος αυτός σε ολόκληρη την περιφέρεια της διοικήσεως. Το πιθανότερο ωστόσο είναι μολονότι δεν γίνεται κάποια συγκεκριμένη αναφορά στη σχετική νομοθεσία του αυτοκράτορα αυτού ότι τα μέτρα που ελήφθησαν για την πάταξη της διαφθοράς στις επαρχίες αφορούσαν και την επαρχία Ασίας. Η επαρχία της Ασίας εξάλλου χαρακτηρίζεται «άοπλη» επαρχία, 2 επειδή σε αυτήν δεν στάθμευαν στρατεύματα. Τον 7 ο αιώνα στην επαρχία Ασίας και στις άλλες παρακείμενες επαρχίες (Λυδίας, Καρίας και μέρος της Φρυγίας Πακατιανής) εγκαταστάθηκε ο στρατός της Θράκης (που ως τότε τελούσε υπό τον magister militumper Thracias), που έδωσε στη συνέχεια το όνομα στη νέα διοικητική περιφέρεια, στο θέμα Θρακησίων. Πιθανολογείται ότι η εγκατάσταση του στρατού στις περιοχές του μεταγενέστερου θέματος Θρακησίων συνέβη επί της βασιλείας του αυτοκράτορα Ηρακλείου ή λίγο αργότερα 3 και αποτελούσε τη μεγαλύτερη αλλαγή για την επαρχία Ασίας από την εποχή του Διοκλητιανού. Οι συνέπειες έγιναν φανερές τον 8ο αιώνα σε διοικητικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο. Η μετάβαση από το πρωτοβυζαντινό σύστημα διοίκησης στο μεσοβυζαντινό σύστημα των θεμάτων, ωστόσο, δεν ήταν απότομη. Κατά μία άποψη, η επιβίωση του παλαιού διοικητικού συστήματος φαίνεται στις επιγραφές σφραγίδων των κομμερκιαρίων, των αποθηκών και των διοικητών που χρονολογούνται στο β' ήμισυ του 7ου αιώνα και στο α' ήμισυ του 8ου αιώνα. Κατά τον 7ο αιώνα η αποθήκη της επαρχίας Ασίας εμφανίζεται ενωμένη με τις αποθήκες είτε των παρακείμενων επαρχιών είτε των νησιών του Αιγαίου. Είναι λοιπόν πιθανόν ότι οι επαρχίες συνέχισαν να υφίστανται τουλάχιστον ως οικονομικές περιφέρειες. 4 Παράλληλα στο τακτικόν (πρωτοκαθεδρίας) Uspenskij, που χρονολογείται στο 842/3, και στο έργο Περί βασιλείου τάξεως του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Ζ' Πορφυρογέννητου (10 ος αιώνας), όπου περιλαμβάνεται τελετουργικό που χρονολογείται στο α' ήμισυ του 9 ου αιώνα, αναφέρονται ακόμα ο έπαρχος πραιτωρίων καθώς και οι ανθύπατοι, έπαρχοι και πραίτορες των θεμάτων. Κατά τον Οικονομίδη, οι αξιωματούχοι αυτοί ήταν πολιτικοί κυβερνήτες των θεμάτων, που προέρχονται από την Πρωτοβυζαντινή εποχή. 5 Στις πηγές αυτές, ωστόσο, δεν γίνεται καμία συγκεκριμένη αναφορά στην επαρχία Ασίας και στην πραγματικότητα είναι άγνωστο πότε η επαρχία αυτή σταμάτησε να έχει διοικητική υπόσταση. 2. Πόλεις 2.1. Οικιστικό δίκτυο Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ανέλαβε τη δυτική Μικρά Ασία ουσιαστικά από την αυτοκρατορία των Σελευκιδών, που είχαν ευνοήσει ιδιαίτερα την ίδρυση νέων πόλεων. Οι πόλεις ήταν αρχικά αυτόνομες, είχαν τα δικά τους συμβούλια, τους δικούς τους άρχοντες και τη δική τους οικονομία, και ρύθμιζαν αυτόνομα τις εσωτερικές τους υποθέσεις. Παρά το γεγονός ότι αυτή παρέμεινε η βασική αρχή κατά την Πρωτοβυζαντινή εποχή, το κράτος ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα να ελέγξει τις διοικητικές, δικαστικές και πολιτικές εξουσίες από την Κωνσταντινούπολη, ενώ συνεχής ήταν η παρέμβαση στην οικονομία των πόλεων. Η γενικότερη αυτή τάση είχε ως αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωση της αυτονομίας των πόλεων μέχρι τον 6 ο αιώνα. Κατά τον Haldon, μάλιστα, τον 7 ο αιώνα οι πόλεις δεν είχαν πραγματικό ρόλο στο διοικητικό και οικονομικό πλαίσιο της αυτοκρατορίας. Πιθανή εξαίρεση για την εποχή αυτή (6 ος -7 ος αιώνας) στην επαρχία της Ασίας ήταν μόνο η Έφεσος, κάτι που οφείλεται κυρίως στην εμπορική σημασία της πόλης αυτής. 6 Κύριες πηγές για τις πόλεις της Ασίας κατά την Πρωτοβυζαντινή εποχή αποτελούν τα πρακτικά των οικουμενικών συνόδων της Πρωτοβυζαντινής εποχής και ο Συνέκδημος του Ιεροκλή (6 ος αιώνας). 7 Κατά την Α Οικουμενική Σύνοδο (325), η επαρχία της Ασίας εμφανίζεται ενωμένη εκκλησιαστικά με την επαρχία Ελλησπόντου, παρά το γεγονός ότι ο Ελλήσποντος χωρίστηκε διοικητικά από την επαρχία Ασίας πιθανώς ήδη επί Διοκλητιανού. Κατά την εποχή αυτή εμφανίστηκαν στη σύνοδο επτά επίσκοποι αντίστοιχων σε αριθμό πόλεων, εκ των οποίων τρεις ανήκαν στην επαρχία Ελλησπόντου. Το 431 στην Γ Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου προσήλθαν 26 επίσκοποι των αντίστοιχων πόλεων της Ασίας. Στη σύνοδο του 451 (Δ Οικουμενική) εμφανίστηκαν 19 επίσκοποι, ενώ 20 άλλοι έστειλαν τους αντιπροσώπους τους. Τέλος, στον Συνέκδημο του Ιεροκλή (6 ος αιώνας) αναφέρονται 43 πόλεις της επαρχίας Ασίας οι οποίες κατατάσσονται γεωγραφικά. Από τις πηγές αυτές διαφαίνεται μια σταθερή αύξηση των επισκοπών της επαρχίας Ασίας. Η σημασία της πληροφορίας έγκειται στο γεγονός ότι με νόμο του αυτοκράτορα Ζήνωνα οι επισκοπές έπρεπε να εδρεύουν σε πόλη, σε οικισμό δηλαδή που είχε το Δημιουργήθηκε στις 5/2/2017 Σελίδα 2/7

3 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2002, δίκαιον πόλεως. Έτσι, η επαρχία Ασίας, στην οποία υπήρχαν περισσότερες από σαράντα πόλεις τον 6 ο αιώνα, ήταν μία από τις πιο αστικοποιημένες και πιθανώς πιο πυκνοκατοικημένες επαρχίες της αυτοκρατορίας Concilium provinciae Στην επαρχία της Ασίας, ήδη πριν από την εποχή του Διοκλητιανού ( ), συγκαλούνταν σύνοδος αντιπροσώπων των πόλεων (concilium provinciae). Κατά τις συνόδους αυτές συζητούνταν τα κοινά προβλήματα των πόλεων. Η σύνοδος μπορούσε να κατηγορήσει τους αξιωματούχους της επαρχίας για καταπίεση ή υπερβολική φορολογία και να στείλει αντιπροσώπους στην Κωνσταντινούπολη για διάφορους λόγους. Η σύνοδος επίσης εξέλεγε τον sacerdos provinciae, αρχιερέα υπεύθυνο για τη λατρεία της Ρώμης και του αυτοκράτορα. Στην επαρχία της Ασίας ο sacerdos provinciae ονομαζόταν απλώς ασιάρχης και είχε τον τίτλο του sacerdotalis. Στη δικαιοδοσία του ασιάρχη περιλαμβανόταν η οργάνωση αγώνων στο πλαίσιο των εορτασμών για τη λατρεία του αυτοκράτορα. Οι αγώνες γίνονταν στην πολιτική μητρόπολη της επαρχίας, την Έφεσο, αλλά το 375 ο αυτοκράτορας Ουάλης ( ) όρισε με νόμο ότι θα γίνονταν εκ περιτροπής σε τέσσερις πόλεις της επαρχίας Ασίας που έφεραν τιμητικά τον τίτλο της μητροπόλεως, επειδή το κόστος ήταν πολύ μεγάλη επιβάρυνση για τα οικονομικά των πόλεων. 3. Οικονομία Η επαρχία της Ασίας ήταν γενικά μια περιοχή που κατά την Πρωτοβυζαντινή εποχή ευημερούσε οικονομικά, γεγονός που οφείλεται στις ειρηνικές συνθήκες που επικράτησαν, στο κλίμα και στην παραγωγικότητα του εδάφους. Η οικονομία της ήταν κυρίως αγροτική. Η γη ανήκε στο κράτος, στην εκκλησία, σε μεγαλογαιοκτήμονες, στις πόλεις και σε μικρούς γαιοκτήμονες. Οι γαίες των πόλεων κατασχέθηκαν ήδη από τους αυτοκράτορες Κωνσταντίνο Α' (Μέγα) ( ) και Κωνστάντιο Β'(337/ ), ενώ το κράτος φρόντιζε να ιδιοποιείται επίσης και την εγκαταλελειμμένη γη. Το κράτος και οι μεγάλοι γαιοκτήμονες είχαν την τάση να αυξάνουν τις γαίες τους, αλλά εξαιτίας της έλλειψης στοιχείων δεν είναι σαφές αν η γη της επαρχίας Ασίας ανήκε στο μεγαλύτερο μέρος της σε μεγάλους ή μικρούς γαιοκτήμονες. Από δύο θραύσματα επιγραφών που χρονολογούνται στις αρχές του 4 ου αιώνα και περιείχαν πρακτικά από τη Μαγνησία του Μαιάνδρου και τις Τράλλεις, προκύπτει ότι η πλειοψηφία των κτημάτων σε αυτή την περιοχή τουλάχιστον ήταν μετρίου μεγέθους. 8 Οι εύφορες πεδιάδες της επαρχίας Ασίας παρήγαν κυρίως σιτάρι και κριθάρι, ενώ εκτεταμένη ήταν η αμπελοκαλλιέργεια και η ελαιοκαλλιέργεια. Κατά μήκος της μικρασιατικής ακτής εξάλλου υπήρχαν πολλά και αξιόλογα λιμάνια που χρησίμευαν για το εμπόριο. Το λιμάνι της πρωτεύουσας της επαρχίας, της Εφέσου, ήταν το μεγαλύτερο, αλλά υπήρχαν επίσης και τα λιμάνια της Σμύρνης και της Φώκαιας καθώς και άλλα μικρότερα, που εξυπηρετούσαν τις αντίστοιχες ενδοχώρες. Η ιδιαιτερότητα αυτή ήταν σημαντικός παράγοντας για την ευημερία των πόλεων της επαρχίας Ασίας, αφού στα λιμάνια της κατέληγαν μεγάλοι δρόμοι από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας, ενώ οι καλλιεργητές μπορούσαν πολύ εύκολα να διαθέσουν τα προϊόντα τους. Δεν είναι γνωστό πόσο οι μεταβολές στο θεσμό του cursus publicus που επέφερε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α' επηρέασαν την επαρχία της Ασίας και την εμπορική κίνηση στα λιμάνια της. Ο Ιωάννης Λυδός καταφέρεται εναντίον του μέτρου αυτού, σε σχέση με την εφαρμογή του στη διοίκηση της Ασιανής. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, το μέτρο είχε ως αποτέλεσμα τα προϊόντα των αγροτών να σαπίζουν στα χωράφια καθώς δεν υπήρχε τρόπος να μεταφερθούν προς πώληση Επί Γαλέριου και Μαξιμίνου ( ) αποσπάσθηκε από την επαρχία Λυκαονίας και προσαρτήθηκε στη διοίκηση Ασιανής η επαρχία της Πισιδίας. Βλ. Jones, A., The Later Roman Empire. A Social, Economic and Administrative Survey, τόμ. I (Oxford 1964), σελ. 43, Βλ. Jones, A., The Later Roman Empire. A Social, Economic and Administrative Survey, τόμ. I (Oxford 1964), σελ Haldon, J., Byzantium in the Seventh Century. The Transformation of a Culture (Cambridge 1990), σελ , Haldon, J., Byzantium in the Seventh Century. The Transformation of a Culture (Cambridge 1990), σελ. 195 κ.ε. Δημιουργήθηκε στις 5/2/2017 Σελίδα 3/7

4 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2002, 5. Τακτικά Πρωτοκαθεδρίας, Oikonomidès, N. (επιμ.), Les listes de preseance byzantines des IXe et Xe siècles (Paris 1972), σελ. 294, 343, 344. Βλ. επίσης Haldon, J., Byzantium in the Seventh Century. The Transformation of a Culture (Cambridge 1990), σελ. 201 κ.ε. Κατά τον Haldon οι ανθύπατοι και έπαρχοι του 9ου αιώνα είχαν τις κύριες πολιτικές εξουσίες στο θέμα, ενώ οι πραίτωρες είχαν μόνο δικαστικές αρμοδιότητες σε διαφορετικές επαρχίες των θεμάτων. Η υπόθεση αυτή δε φαίνεται να υποστηρίζεται από το τακτικό Uspenkij. 6. Haldon, J., Byzantium in the Seventh Century. The Transformation of a Culture (Cambridge 1990), σελ Τα συμπεράσματα παραθέτονται με την επιφύλαξη ότι σε καμία σύνοδο δεν παρευρίσκονταν όλοι οι επίσκοποι μιας επαρχίας. 8. Jones, A., The Later Roman Empire. A Social, Economic and Administrative Survey, τόμ. IΙ (Oxford 1964), σελ Η εκτίμηση αυτή ισχύει με την επιφύλαξη ότι τα θραύσματα είναι πολύ μικρά και περιλαμβάνουν μικρό αριθμό ιδιοκτητών. 9. Ιωάννης Λυδός, Ioannes Lydus on Powers or The Magistracies of the Roman State, επιμ. A. Bandy (Philadelpheia 1983), σελ Ωστόσο ο Ιωάννης Λυδός είχε υπόψη του συγκεκριμένα την κατάσταση που επικρατούσε στη Λυδία. Βιβλιογραφία : Lilie R.J., Die byzantinische Reaktion auf die Ausbreitung der Araber Studien zur Strukturwandlung des byzantinischen Staates im 7. und 8. Jahrhundert, München 1976, Miscellanea Byzantina Monacensia 22 Brandes W., Die Städte Kleinasiens im 7. und 8. Jahrhundert, Amsterdam 1989, Berliner byzantinistische Arbeiten 56 Haldon J.F., Byzantium in the Seventh Century. The Transformation of a Culture, Cambridge 1991 Jones A.H.M., The Cities of the Eastern Roman Provinces, 2, Oxford 1971 Jones A.H.M., The Later Roman Empire, A Social, Economic, and Administrative Survey, 1-2, Oxford 1964 Lilie R.J., "'Thrakien' und 'Thrakesion'. Zur byzantinischen Provinzorganisation am Ende des 7. Jahrhunderts", Jahrbuch der Österreichischen Byzantinistik, 26, 1977, 7-47 Lilie R.J., "Die zweihundertjährige Reform. Zu den Anfängen der Themenorganisation im 7. und 8. Jahrhundert", Byzantinoslavica, 45, 1984, Βλυσίδου Β., Λουγγής Τ., Λαμπάκης Σ., Σαββίδης Α., Κουντούρα-Γαλάκη Ε., Η Μικρά Ασία των θεμάτων. Έρευνες πάνω στη γεωγραφική φυσιογνωμία και προσωπογραφία των βυζαντινών θεμάτων της Mικράς Aσίας (7ος-11ος αι.), Αθήνα 1998, Eρευνητική Bιβλιοθήκη 1 Ramsay W.Μ., The Historical Geography of Asia Minor, 2, London Amsterdam 1962 Culerrier P., "Les évêchés suffragantes d' Éphèse aux 5e-13e siècles", Revue des Études Byzantines, 45, 1987, Bury J.B., A History of the Later Roman Empire from Arcadius to Irene (395 AD to 800 AD), London 1889 Δικτυογραφία : Δημιουργήθηκε στις 5/2/2017 Σελίδα 4/7

5 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2002, Le Synekdèmos d'hiéroclès et l'opuscule géographique de Georges de Chypre, Bruxelles 1939: charted are the lands of: Europe, Asia Minor, Near East Map of the Roman Empire Provincial Reorganisation The Roman Empire in AD 305: The empire at the abdication of Diocletian The Roman Empire. Diocese of Asiana Γλωσσάριo : concilium provinciae Με τον όρο concilium provinciae χαρακτηρίζεται κατά την Ύστερη αρχαιότητα το συμβούλιο των αντιπροσώπων των πόλεων, το συνηθέστερο μιας διοικητικής ενότητας, που ήταν επιφορτισμένο με την επίλυση ζητημάτων που απασχολούσαν από κοινού τις πόλεις αυτές. Επιπλέον απηύθυναν τα αιτήματα των πόλεων στις αρμόδιες αρχές της Κωνσταντινούπολης και προέβαιναν σε καταγγελίες εναντίον κρατικών αξιωματούχων των επαρχιών. sacerdos provinciae, ο Εκλεγμένος αρχιερέας σε όλες τις επαρχίες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, υπεύθυνος για την απόδοση τιμής και λατρείας στην πόλη της Ρώμης και τον αυτοκράτορα. ανθύπατος, ο (proconsul) Υψηλό αξίωμα της Ρωμαϊκής και της Πρώιμης Βυζαντινής περιόδου. Ο ανθύπατος (proconsul, vir spectabilis στη συγκλητική ιεραρχία) ήταν κατά κανόνα κυβερνήτης επαρχίας. Ανθυπατικές ήταν μόνο οι αρχαίες αυτοκρατορικές επαρχίες (στη Μικρά Ασία μόνο η επαρχία Ασίας και για μικρό χρονικό διάστημα η επαρχία Καππαδοκίας), ο δε ανθύπατος ήταν κατώτερος μόνο από το δομέστικο των σχολών και το στρατηλάτη της Ανατολής. Από τον 9ο αιώνα αναφέρεται ως τιμητικός τίτλος και παύει να χρησιμοποιείται από το 12ο αιώνα. αποθήκη (horreum), η 1. horreum, ὡρεῖ ον, σιτοφυλακεῖ ον, ἀποθήκη: Αρχικά επρόκειτο για αποθηκευτικό χώρο καρπών και δη δημητριακών, αλλά σταδιακά ο όρος αφορούσε όλους τους χώρους όπου διασφαλιζόταν η αποθήκευση αγαθών. Οι δημόσιες αποθήκες κατά την Ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο ήταν κτήρια όπου οι ιδιώτες αποθήκευαν κινητά περιουσιακά στοιχεία ή οικοδομήματα στα οποία το κράτος αποθήκευε δημητριακά. Κατά τη Βυζαντινή περίοδο οι αποθήκες (horrea) υπό ορειάριο βρίσκονταν εντός των ορίων γαιοκτησιών του θρόνου και προορίζονταν για την αποθήκευση της παραγωγής. 2. Παράλληλα, από τον ύστερο 7ο αιώνα και εξής λειτουργούσαν κρατικές αποθήκες διοικητικών ενοτήτων ή και θέσεων με ειδική εμπορική σημασία, προς εξυπηρέτηση της διακίνησης όλων των εμπορεύσιμων αγαθών, με την ευθύνη κομμερκιαρίων υπό την εποπτεία συνήθως των στρατηγών των θεμάτων. Σε αρκετές περιπτώσεις αυτές οι αποθήκες εξελίχθηκαν σε βασιλικά κομμέρκια. βικάριος (vicarius), ο Γενικά ο όρος δηλώνει τον αντικαταστάτη αξιωματούχων. Από τον 3ο αιώνα αντικαθιστά κυρίως procuratores από τις τάξεις των ιππέων. Οι πιο σημαντικοί βικάριοι ήταν οι αντικαταστάτες των επάρχων του πραιτορίου. Στην πρώιμη βυζαντινή διοίκηση κατά κανόνα ο όρος σημαίνει τους πολιτικούς άρχοντες στις «διοικήσεις» που θεσπίστηκαν τη δεκαετία του 310. Οι βικάριοι μπορούσαν επίσης να έχουν στρατιωτικά καθήκοντα (όπως τη διοίκηση της φρουράς της Αιγύπτου) ή και δικαστικά. Η σημασία του αξιώματος μειώθηκε κατά το β μισό του 4ου αιώνα. διοίκησις, η (dioecesis) Διοικητική ενότητα που περιλάμβανε περισσότερες επαρχίες. Το μέτρο εισήχθη από το Διοκλητιανό, στην προσπάθειά του να κάνει πιο συγκεντρωτικό το διοικητικό σύστημα της αυτοκρατορίας. Ο Διοκλητιανός διαίρεσε την αυτοκρατορία σε 12 διοικήσεις, που αυξήθηκαν στο τέλος του 14ου αιώνα σε 14. Η διοικητική αυτή διαίρεση διατηρήθηκε κατά την Πρωτοβυζαντινή περίοδο. διοικητής, ο Αξιωματούχος των οικονομικών υπηρεσιών κατά τη Μέση και την Ύστερη Βυζαντινή περίοδο, υπεύθυνος για φορολογικά ζητήματα με δικαιοδοσία σε συγκεκριμένη περιοχή. δρόμος, ο (cursus publicus) Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία η υπηρεσία τoυ δημόσιου ταχυδρομείου που λεγόταν "δρόμος" ήταν επιφορτισμένη με τη μεταφορά επιστολών και αντικειμένων στο πλαίσιο της διεκπεραίωσης των κρατικών υποθέσεων, αλλά ετίθετο και σε χρήση των αξιωματούχων των Δημιουργήθηκε στις 5/2/2017 Σελίδα 5/7

6 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2002, επαρχιών και του στρατού. Λειτουργούσε με δύο υπηρεσίες επανδρωμένες με σκλάβους: τον οξύ δρόμο (cursus velox), που χρησιμοποιούσε ίππους, και τον πλατύ δρόμο (cursus clabularis), που χρησιμοποιούσε άμαξες τις οποίες έσερναν βόδια. Κατά περίπτωση συνεργαζόταν και με ιδιώτες. Επί Ιουστινιανού Α ( ) καταργήθηκε η υπηρεσία του πλατέος δρόμου. Ο οξύς δρόμος καταργήθηκε τον 12ο αι. στην Μικρά Ασία και λίγο αργότερα στα Βαλκάνια. Επικεφαλής της υπηρσίας ήταν διαδοχικά ο Curiosus Cursus Pubici Praesentalis υπό τον Magister Officiorum, ο λογοθέτης του δρόμου και στο τέλος ερμηνευτής. έπαρχος πραιτορίου (praefectus praetoriο), ο Ο όρος αντιστοιχεί στο λατινικό praefectus praetoriο, ενώ απαντά στα ελληνικά και ως «έπαρχος της πραιτoρίας» ή «των πραιτoρίων» ή ακόμα και ως «έπαρχος της διοικήσεως». Στην Αυτοκρατορική περίοδο ο έπαρχος του πραιτoρίου ήταν διοικητής επαρχίας από την τάξη των ιππέων. Επί Κωνσταντίνου το αξίωμα άλλαξε μορφή και επρόκειτο για τον επικεφαλής διοικητικής ενότητας που περιλάμβανε επαρχίες «διοικήσεως». Το 400 μ.χ. τέτοιες επαρχίες ήταν η Ανατολή (Oriens), η Ιλλυρία (Illyricum), η Ιταλία και η Γαλατία (Gallia). Το αξίωμα των επάρχων ήταν το υψηλότερο μετά τον αυτοκράτορα στην κρατική ιεραρχία. Ο ισχυρότερος έπαρχος ήταν της Ανατολής (praefectus praetorio per Orientem), αξίωμα που αναφέρεται τελευταία φορά το 680. επαρχότητα (υπαρχία), η (praefectura praetorio) Επαρχότητα του πραιτορίου ή υπαρχία. Βασική διοικητική υποδιαίρεση της ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εισήχθη επί Μεγάλου Κωνσταντίνου (4ος αιώνας). Η αυτοκρατορία διαιρούνταν σε τέσσερις praefecturae ή επαρχότητες: α) praefectura praetorio per Orientem (επαρχότητα Ανατολής), β) praefectura praetorio Galliarum (επαρχότητα Γαλατίας), γ) praefectura praetorio per Illyricum (επαρχότητα Ιλλυρικού), δ) praefectura praetorio Italiae, Illyrici et Africae (επαρχότητα Ιταλίας). θέμα, το Ο όρος αναφέρεται στα ευμεγέθη στρατιωτικά σώματα που πραγματοποιούσαν επιχειρήσεις σε ευρείες περιοχές υπό τη διοίκηση στρατηγού αναφέρεται όμως και στις ίδιες τις περιοχές. Ο θεσμός των θεμάτων εδραιώθηκε κατά τον 7ο αιώνα και ακολούθως χαρακτήριζε τη διοικητική διαίρεση της αυτοκρατορίας της Μέσης περιόδου. Αρχικά η λέξη σήμαινε το στρατιωτικό σώμα που ήταν υπεύθυνο για την άμυνα περιοχής στην οποία έμελλε να εγκατασταθεί, και ακολούθως σήμαινε και την περιοχή. Στις κατώτερες βαθμίδες της στρατιωτικής ιεραρχίας το θέμα στελεχωνόταν από γεωργούςστρατιώτες. Το σύστημα των θεμάτων, που διατηρήθηκε έως το τέλος της Βυζαντινής περιόδου, στην Ύστερη Βυζαντινή περίοδο χρησιμοποιούνταν για να δηλωθούν φορολογικές κυρίως ενότητες. κομμερκιάριος, ο Αξιωματούχος επιφορτισμένος με την είσπραξη της δεκάτης, του δασμού (κομμερκίου) 10% που βάρυνε τη μετακίνηση και την πώληση των εμπορευμάτων. Η δικαιοδοσία του περιλάμβανε είτε κάποιο από τα μεγάλα αστικά κέντρα με έντονη εμπορική ζωή (οι πόλεις αυτές πολλαπλασιάζονται τον 8ο και 9ο αιώνα) είτε μια εκτεταμένη περιοχή της αυτοκρατορίας. Εφόσον είχε διοριστεί από τον αυτοκράτορα, ονομαζόταν βασιλικός κομμερκιάριος. Κατά την Ύστερη περίοδο, ο κομμερκιάριος ήταν επιχειρηματίας που εμπορευόταν μετάξι για δικό του λογαριασμό. Οικουμενική Σύνοδος Δ (Χαλκηδόνα, 451) Η Δ Οικουμενική Σύνοδος συνεδρίασε στη Χαλκηδόνα το έτος 451 με αντικείμενο εργασιών την αναίρεση της ερμηνείας της Ληστρικής συνόδου Εφέσου (449) ως προς τις δύο φύσεις του Χριστού. πραίτωρ, ο (praetor) Πολιτικός και δικαστικός αξιωματούχος κατά τους τελευταίους χρόνους της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το αξίωμα του πραίτορα ήταν ενεργό κατά διαστήματα και την Πρωτοβυζαντινή περίοδο. Εμφανίστηκε πάλι στα μέσα του 9ου αιώνα και δήλωνε τον αξιωματούχο διοικητικής ενότητας της αυτοκρατορίας. Ιεραρχικά τοποθετείται κάτω από το αξίωμα του στρατηγού του θέματος. Στο τέλος του 10ου αιώνα εμφανίζεται ως συνώνυμο του κριτή και προσδιορίζει τον πολιτικό διοικητή. Το αξίωμα του πραίτορα άρχισε να φθίνει μετά το στρατηλάτης, ο (λατ. magister militum) Ανώτατος στρατιωτικός διοικητής κατά τη Ρωμαϊκή και την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Το αξίωμα το έφερε ο επικεφαλής στρατεύματος επαρχίας με έδρα την αντίστοιχη επαρχία magister militum per Armeniam: στρατηλάτης Αρμενίας (δημιουργήθηκε από τον Ιουστινιανό Α ), magister militum per Illyricum: του Iλλυρικού, magister militum per Orientem: των ανατολικών επαρχιών, magister militum praesentalis (στρατηλάτης του Πρεσέντου): επικεφαλής του στρατού με έδρα στην αυτοκρατορική αυλή, magister utriusque militiae (στρατηλάτης εκατέρας δυνάμεως): ο επικεφαλής όλων των στρατιωτικών δυνάμεων ξηράς, δηλαδή του ιππικού (equitum) και του πεζικού (peditum). συγκλητικός, ο (senator) 1. Ρωμαϊκή περίοδος: Σώμα ανδρών το οποίο συμβούλευε τον αυτοκράτορα και τους υπάτους. Η ένταξη στη σύγκλητο δεν ήταν μόνο κληρονομικό δικαίωμα. Νέοι άνδρες (novi homines) μπορούσαν επίσης να γίνουν μέλη. Ο Αύγουστος αναθεώρησε το θεσμό της συγκλήτου και μείωσε τις αρμοδιότητές της. Επίσης εισήγαγε την κληρονομικότητα ως προϋπόθεση ένταξης στο σώμα αυτό. Παρ όλα αυτά η σύγκλητος συνέχισε να θεσπίζει νόμους και να εκχωρεί την εξουσία σε νέους αυτοκράτορες. 2. Βυζαντινή περίοδος: Μέλος της συγκλήτου. Η σύγκλητος, ρωμαϊκός θεσμός που μεταφέρθηκε από τον Κωνσταντίνο Α στην Κωνσταντινούπολη κατά τη Βυζαντινή περίοδο, ήταν συμβουλευτικό σώμα του οποίου τα δικαιώματα και τα καθήκοντα δεν ήταν σαφώς καθορισμένα. Τα μέλη του ήταν αυτοκρατορικοί αξιωματούχοι που προέρχονταν από τις ανώτερες τάξεις και κατατάσσονταν σε βαθμίδες ιεραρχίας: viri illustri (οι έπαρχοι πραιτoρίου και πόλης και οι μάγιστροι), viri spectabili (οι ανθύπατοι, οι βικάριοι και οι κόμητες), viri clarissimi (οι ύπατοι των επαρχιών και ακολούθως οι υπατικοί) και viri perfectissimi (οι ηγεμόνες και οι δούκες). Από τα μέσα του 6ου αιώνα καθιερώθηκε ένας ακόμα τίτλος για τους ανώτατους υπαλλήλους (viri gloriosi). Στη συνέχεια οι τίτλοι απονέμονταν στους αξιωματούχους ανεξάρτητα από το αν ήταν συγκλητικοί ή επρόκειτο να ενταχθούν στο σώμα της συγκλήτου. τακτικόν πρωτοκαθεδρίας, το Δημιουργήθηκε στις 5/2/2017 Σελίδα 6/7

7 Για παραπομπή : ΙΒΕ, Ράγια Έφη,, 2002, Κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο τα τακτικά πρωτοκαθεδρίας (ή τακτικά της καθέδρας ή κλητορολόγια ή κλητοροθέσια) ήταν κατάλογοι των παρευρισκομένων στις τελετές της αυλής, όπου αναγραφόταν η ιεραρχία των αξιωματούχων ανά αξίωμα ενεργό, με οφίκιο (αξία διά λόγου) ή τιμητικό τίτλο (αξία διά βραβείου), προς διευκόλυνση των υπεύθυνων για την τήρηση της τάξης. Σώζονται τέσσερα τακτικά πρωτοκαθεδρίας: Uspenskij, Φιλοθέου, Benescevic, de l' Escurial. Πηγές Τακτικά Πρωτοκαθεδρίας, ed. N. Oikonomidès, Les listes de preseance byzantines des IXe et Xe siècles (Paris 1972), σελ. 294, 343, 344. Ιωάννης Λυδός, ed. A. Bandy, Ioannes Lydus on Powers or The Magistracies of the Roman State (Philadelpheia 1983), σελ Zacos, A. Veglery, G. (ed.), Byzantine Lead Seals, τόμ. I/1 (Basel 1972). Zacos, A. Veglery, G. (ed.), Byzantine Lead Seals, τόμ. I/3 (Basel 1972). Patrum Nicaenorum Nomina, letine graece, coptice, syriace arabice armeniace, ed. H. Geltzer H. Hilgenfeld O. Kuntz (Stuttgart, ανατ. Leipzig 1995). Συνέκδημος Ιεροκλή, Le Synekdèmos d Hiéroklès et l opuscule géographique de Georges de Chypre, επιμ. E. Honigmann (Corpus Bruxellense Historiae Byzantinae, Forma Imperii Byzantini fasc. I, Bruxelles 1939). The Verona List The Notitiae Dignitatum, στο Jones, A. (επιμ.), The Later Roman Empire, A Social Economic and Administrative Survey, τόμ. III, Appendix III: Dioceses and Provinces (Oxford 1964). Concilium Universale Ephesenum, στο Schwartz, E. (επιμ.), Acta Conciliorum Oecumenicorum, τόμ. I, t. I/2 (Berlin, Leipzig 1927). Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Προς Ρωμανόν, Constantinus Prphyrogennitus, De Administrando Imperio, επιμ. G. Moravcsik R. Jenkins (CFHB, Washington DC 1967). Παραθέματα Οι επιπτώσεις των μέτρων του Ιουστινιανού Αʹ στη Διοίκηση της Ασιανής Νόμος άνωθεν εκράτησε πλατύν άμα και οξύν δρόμον ενιδρύσθαι ταις επαρχίαις, ων ο μεν πλατύς οχήμασιν εχρήτο, ο δε οξύς υποζυγίοις ίπποις (βεραίδους αυτούς οι κρατούντες ωνόμασαν, και την αιτίαν εν τοις Περί Μηνών ίσμεν αποθέμενοι). Της γαρ ηπείρου σχεδόν απάσης <μη τελούσης> υπ αυτοίς, ουκ ην ευχερές τα προς την έω συμβαίνοντα επί τους κυρίους του πολιτεύματος ως θάττον αναφέρειν, έστιν οτε και αυτόν ωκεανόν τοις όπλοις υπάγοντας. Τω γ ουν οξεί δρόμω τα της μηνύσεως προ της ακοής εγίνετο. Και ταύτην την ούτω σωτηριώδη τοις πράγμασιν επίνοιαν συνείδεν ο πλατύγναθος απαλείψαι δι οικείας μηνύσεως, αναπείσας τον ομόγνιον και ομόψυχον της αυτού βδελυρίας ύπαρχον, περιττήν είναι διαγνούς την των δημοσίων ίππων υπηρεσίαν, ου συνορών ο Νιόβης αυτής λιθωδέστερος το του πράγματος χρήσιμον. Ο δε ύπαρχος αγνοούσης της βασιλείας (πως γαρ ενεδίδου τοις κοινοίς ατυχήμασιν;) και ταύτην την όψιν της πολιτείας ηφάνισεν. Ένθεν των ειδών απράτων ενσηπομένων ταις κτήσεσιν, εξαλίου σχεδόν της Ασιανής τυγχανούσης, ο συντελεστής απώλετο, χρυσίον προς των δασμολογούντων αντί των ειδών εισπραττόμενος, μηδέ διαπωλείν τα είδη δυνάμενος, πόρρω θαλάσσης απωκισμένος, μηδέ δαπαναν, ως πάλαι, τω δημοσίω συγχωρούμενος. Τούτοις ηκολούθησε και η των ιδρυμένων τοις τόποις στρατευμάτων μετάθεσις προς το χρειώδες υπό των κοινών γενομένη, ως και τούτου του συγκυρήματος των καρπών εναπομενόντων τη χώρα, και τους μέν φόρους εις χρυσίον μεταβληθήναι, τους δε καρπούς απογεούσθαι κατ έτος. Και είθε μόνος αυτός και μόνην εκείνην την επαρχίαν έτυχε διατρώγων και μη καθ εκάστην πόλιν τε και χώραν, οίος αυτός, άλλοι και χείρους αυτού τον οποία δ αν κατορωρυγμένον οβολόν ανασπώντες παρήλθον, στρατόν αλαστόρων και στίφη Καππαδοκών επισυρόμενοι. Ιωάννης Λυδός, ed. A. Bandy, Ioannes Lydus on Powers or The Magistracies of the Roman State, (Philadelpheia 1983), σελ Δημιουργήθηκε στις 5/2/2017 Σελίδα 7/7