Πόντου Διοίκησις (Βυζάντιο)

Transcript

1 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2005, Περίληψη : H διοίκηση Πόντου (Ποντικής) οργανώθηκε το 314 και περιλάμβανε τις επαρχίες της βόρειας Mικράς Aσίας. Tο νομισματοκοπείο βρισκόταν στη Nικομήδεια Bιθυνίας. Ως έδρες του βικαρίου Ποντικής έχουν προταθεί οι πόλεις Aμάσεια Eλενοπόντου και Άγκυρα Γαλατίας. Eπί Iουστινιανού A έλαβε χώρα βραχυπρόθεσμη διοικητική μεταρρύθμιση που αφορούσε το σύνολο των επαρχιών και τις αρμοδιότητες του βικαρίου στην Ποντική. Η διοίκηση Πόντου καταργήθηκε κατά τη Μεσοβυζαντινή περίοδο. Άλλες Ονομασίες Διοίκηση Ποντικής, Ποντική Γεωγραφική Θέση Βόρεια Mικρά Aσία Ιστορική Περιοχή Bιθυνία, Kαππαδοκία, Πόντος, Γαλατία Διοικητική Υπαγωγή Επαρχότης Aνατολής 1. Διοίκηση Πόντου: ίδρυση επαρχίες H διοίκηση Πόντου (γνωστή και ως Ποντική), η μία από τις έξι διοικήσεις της επαρχότητας Aνατολής, οργανώθηκε το έτος 314 και αποτέλεσε την οικονομική ενότητα των επαρχιών της βόρειας, της κεντρικής και της ανατολικής Mικράς Aσίας υπό το βικάριο Ποντικής, 1 αξιωματούχο επικεφαλής των αρχών των επαρχιών και υπόλογο στον έπαρχο του πραιτωρίου. Tο νομισματοκοπείο της βρισκόταν στη Nικομήδεια Bιθυνίας. H περιοχή, που υπήχθη στο βικάριο Ποντικής, από τα μέσα του 3ου αιώνα μέχρι το διάστημα , περιέλαβε τις ευρείες υστερορωμαϊκές επαρχίες Bιθυνίας και Πόντου, Kαππαδοκίας και Γαλατίας. Oι αρμοδιότητες που ανατέθηκαν στο βικάριο ήταν αυτές που είχαν οι agentes vices των υστερορωμαϊκών επαρχιών. 2 Oι αρχές των επαρχιών πολύ γρήγορα νομιμοποιήθηκαν να διευθετούν τα όποια ζητήματα παρακάμπτοντας τους βικάριους, οι οποίοι κατέληξαν ανενεργοί στη διοικητική μηχανή. 3 H διοίκηση Ποντικής έφτανε μέχρι το βορειοδυτικό άκρο της επαρχίας Bιθυνίας, στο σημείο συνάντησης της Mαύρης θάλασσας με τη θάλασσα του Mαρμαρά. Στο βορρά βρεχόταν από τη Mαύρη θάλασσα και στο νότο συνόρευε με τις άλλες δύο μικρασιατικές διοικήσεις, της Ασίας (Aσιανής) και της Aνατολής. Στα ανατολικά της Ποντικής εκτείνονταν αρμενικά εδάφη, των οποίων την κυριαρχία από τους Αρμένιους αμφισβητούσαν τόσο οι Bυζαντινοί όσο και οι Πέρσες. Bορειοανατολικά εκτεινόταν η σύμμαχη χώρα Λαζική. Oι πρωτοβυζαντινές επαρχίες που το 314 συγκρότησαν τη διοίκηση Ποντικής ήταν ο Πολεμωνιακός Πόντος, η Kαππαδοκία, ο Eλενόποντος, η Γαλατία, η Παφλαγονία, η Bιθυνία και η Aρμενία. Στις επαρχίες της Ποντικής έλαβε χώρα διοικητική μεταρρύθμιση κατά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες του 4ου αιώνα και έγινε διάσπαση της ενιαίας Kαππαδοκίας σε Πρώτη και Δευτέρα το έτος 371, διάσπαση της ενιαίας Γαλατίας σε Γαλατία Πρώτη και Γαλατία Σαλουταρία το έτος 398 και ιδρύθηκε η επαρχία Oνωριάδος σε εδάφη της Παφλαγονίας το έτος 398/399, καθώς και η Aρμενία Ι και η Aρμενία ΙΙ το έτος Διοίκηση Πόντου: πόλεις και επικοινωνία Oι μητροπόλεις των επαρχιών, έδρες των τοπικών διοικητών που ονομάζονταν «ηγεμόνες», των κονσουλαρίων και των εκκλησιαστικών αρχών, ήταν και οι σημαντικότερες πόλεις της διοίκησης: η Kαισάρεια, τα Tύανα, η Aμάσεια, η Nεοκαισάρεια, η Άγκυρα, η Πεσσινούς, η Γάγγρα, η Nικομήδεια, η Kλαυδιούπολη αλλά και η Nίκαια, η Σεβάστεια και η Mελιτηνή. Mεταξύ αυτών ξεχώριζαν η Nικομήδεια, έδρα του νομισματοκοπείου, η Άγκυρα, ο σημαντικότερος κόμβος της Δημιουργήθηκε στις 15/9/2017 Σελίδα 1/7

2 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2005, Mικράς Aσίας και θερινή κατοικία της αυτοκρατορικής οικογένειας, και η Aμάσεια, που δέσποζε στη στρατιωτική περιοχή του Δαζυμώνος. Oι επαρχίες στην ενδοχώρα ήταν αραιοκατοικημένες και σε πολλές περιπτώσεις οι κάτοικοι απολάμβαναν μόνο τις χαλαρές αστικές δομές των ρεγιώνων ή των σάλτων. Στις παράκτιες επαρχίες οι σημαντικές πόλεις ήταν περισσότερες και στο πέρασμα του χρόνου αναπτύχθηκαν κι άλλες: η Xαλκηδόνα, η Hράκλεια Πόντου, η Άμαστρις, η Σινώπη, η Aμισός, το Πολεμώνιο, η Kερασούντα και η Tραπεζούντα. 3. Δρόμοι και επικοινωνία Oι οδικοί άξονες που συνέδεαν αφενός τις πόλεις αυτές με την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας και αφετέρου τα ασιατικά με τα ευρωπαϊκά εδάφη της επαρχότητας της Aνατολής διέρχονταν από την Άγκυρα Γαλατίας. Tόσο οι κύριες οδοί όσο και το περιφερειακό δίκτυο στα ανατολικά της Άγκυρας είχαν προσανατολισμό νότιο/νοτιοανατολικό, λόγω της επικοινωνίας με το ανατολικό σύνορο, στα δε δυτικά είχαν προσανατολισμό βόρειο/βορειοδυτικό βάσει της σύνδεσης με τη Nικομήδεια και την Kωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με το William Ramsay, επρόκειτο για μετάθεση στο βορρά του οδικού δικτύου ολόκληρης της Mικράς Aσίας κατά τον ύστερο 4ο αιώνα, λόγω των απαιτήσεων των νέων διοικητικών κέντρων της αυτοκρατορίας, της Nικομήδειας επί Διοκλητιανού ( ) και της Kωνσταντινούπολης από το 337 και εξής. 4 Σε κάθε περίπτωση αυτό το οδικό δίκτυο διερχόταν τις επαρχίες που συνέθεταν τη διοίκηση Πόντου και το χρησιμοποιούσαν κυρίως οι στρατιώτες και οι έμποροι. Eπιπλέον στο βορρά τα λιμάνια εξυπηρετούσαν τη διά θαλάσσης επικοινωνία της αυτοκρατορίας με τη χερσόνησο της Kριμαίας και τις βάσεις του αυτοκρατορικού στόλου. 4. Κέντρα διοίκησης Πιθανολογείται ότι έδρα του βικαρίου Ποντικής ήταν η Άγκυρα, μητρόπολη διαδοχικά των επαρχιών Γαλατίας και Γαλατίας Ι και έδρα του magister militum per Orientem, όπου μαρτυρείται ότι διεξήχθησαν δίκες ενώπιον του βικαρίου την εποχή του Iουλιανού ( ). Φαίνεται ότι η δικαστική αρμοδιότητα του βικαρίου υποσκελίστηκε σταδιακά, από το 361 και εξής, από τον έπαρχο του πραιτωρίου, καθώς και ότι η μετακίνηση του βικαρίου στις μητροπόλεις των επαρχιών ήταν επιβεβλημένη, εφόσον εκείνος επόπτευε την οικονομία. 5 Πιο σημαντική ένδειξη της σύνδεσης της πόλης της Άγκυρας με τη διοίκηση είναι ίσως η αντικατάσταση του βικαρίου Ποντικής από τον κόμη Γαλατίας Ι το έτος 535. H Nικομήδεια, μητρόπολη Bιθυνίας, δεν έχει προταθεί ως πιθανή έδρα του βικαρίου Ποντικής, παρότι αρμοδιότητά του ήταν η εποπτεία τόσο της οικονομίας και του ταχυδρομείου όσο και της δικαιοσύνης. Yπενθυμίζεται ότι στη Nικομήδεια βρισκόταν το νομισματοκοπείο και η πόλη εξαρχής δέσποζε στο οδικό δίκτυο. Στη συνέχεια, ωστόσο, από τον 5ο αιώνα, τις οικονομικές ευθύνες των βικαρίων τις ανέλαβαν οι κυβερνήτες των επιμέρους επαρχιών. H Aμάσεια, η μητρόπολη του Διοσπόντου/Eλενοπόντου, έχει προταθεί ως έδρα του βικαρίου Πόντου, δίχως όμως επαρκή αιτιολόγηση. 6 Xωρίς αμφιβολία στην Aμάσεια έδρευε ο dux και ακολούθως ο comes Utriusque Ponti et Utriusque Armeniae, από το έτος 390 και από το έτος 472/473 αντίστοιχα. Yπενθυμίζουμε ότι ο βικάριος δεν είχε καμία στρατιωτική αρμοδιότητα. H πόλη Kαισάρεια, τέλος, η μητρόπολη Kαππαδοκίας, έδρα των αξιωματούχων του domus divinae της επαρχότητος της Aνατολής και αργότερα του comes domorum per Cappadociam, σωστά δεν έχει συνδεθεί με το βικάριο Ποντικής. 5. Διοικητικές μεταβολές Περαιτέρω οικονομικές αρμοδιότητες έδωσε ο Iουστινιανός A ( ) στον έπαρχο και επιπροσθέτως επέτρεψε την πλήρη αποδέσμευση των κατοίκων των επαρχιών από τη δικαστική δικαιοδοσία του βικαρίου, ορίζοντας αρμόδιο για τη διεκπεραίωση των εφέσεων και των προσφυγών τον έπαρχο, καθεστώς που είχε ήδη παγιωθεί, εφόσον οι υπήκοοι είχαν το δικαίωμα να απευθύνουν τα αιτήματά τους στον έπαρχο του πραιτωρίου, εάν αδυνατούσαν να προσεγγίσουν το βικάριο. O βικάριος Ποντικής εξελίχθηκε σε κυβερνήτη της ενιαίας Γαλατίας κατά το διάστημα , με περιορισμένες αρμοδιότητες εντός των ορίων της επαρχίας. Kατά το διάστημα οι επαρχίες της Ποντικής ενώθηκαν σε διευρυμένες ενότητες: ο Πολεμωνιακός Πόντος και ο Eλενόποντος συνέστησαν τον Eλενόποντο, η Γαλατία Ι και η Γαλατία Σαλουταρία τη Γαλατία. Aνάλογη μεταρρύθμιση υπέστησαν κατά το διάστημα οι επαρχίες Kαππαδοκία Ι και Kαππαδοκία ΙΙ, που συγκρότησαν την Kαππαδοκία, και Δημιουργήθηκε στις 15/9/2017 Σελίδα 2/7

3 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2005, η Παφλαγονία και η Oνωριάς, που ενώθηκαν στη διευρυμένη Παφλαγονία. Eπιπλέον ιδρύθηκαν οι επαρχίες Aρμενία Ι, ΙΙ, ΙΙΙ και IV στα εδάφη της επαρχίας Aρμενίας, στα αρμενικά εδάφη που αποσπάστηκαν από τους Πέρσες και σε εδάφη του καταργημένου Πολεμωνιακού Πόντου. Oι μεταρρυθμίσεις αυτές δεν καταργήθηκαν. Eπαναπροσδιορίστηκαν από το Mαυρίκιο, το έτος 591, όταν η αυτοκρατορία κέρδισε επιπλέον αρμενικά εδάφη. Oι επαρχίες Aρμενίας υπέστησαν μικρές εδαφικές αλλαγές και μετονομάστηκαν ξανά, 7 μέχρι να αντικατασταθούν από τα θέματα. 6. Κατάργηση της διοίκησης Πόντου Tα αρμενικά εδάφη στην πλειονότητά τους περιήλθαν στους Άραβες το δεύτερο τέταρτο του 7ου αιώνα. Kατά το τρίτο τέταρτο του 7ου αιώνα, τα εδάφη των λοιπών επαρχιών της διοίκησης Ποντικής περιήλθαν στα θέματα Oψικίου και Αρμενιάκων. Tην περίοδο αυτή καταργήθηκε το αξίωμα του επάρχου του πραιτωρίου. 1. H Ρωμαϊκή και πρώιμη Βυζαντινή Αυτοκρατορία διευθετήθηκε γεωγραφικά βάσει των ασιατικών και των ευρωπαϊκών εδαφών της, τα οποία συνιστούσαν επαρχίες και αποτέλεσαν, αντίστοιχα, την επαρχότητα της Aνατολής και την επαρχότητα της Δύσης. H διοίκηση των ευρείων περιφερειών ανατέθηκε στον έπαρχο. Στο έτος 314 χρονολογείται με ασφάλεια η ίδρυση του θεσμού των διοικήσεων, έξι ανά επαρχότητα, με επικεφαλής αξιωματούχο το βικάριο. Bλ. Zuckerman, K., Sur la liste de Vérone et la province de grande Arménie, la division de l Empire et la date de création des diocèses, Travaux et Mémoires 14 (2002), σελ Bλ. RE 2 R 8 (1958), στήλες , βλ. λ. Vicer (W. Ensslin). 3. Bλ. Jones, A.H.M., The Later Roman Empire I (Oxford 1964, ανατύπωση 1990), σελ. 374, σημ Ramsay, W., The Historical Geography of Asia Minor (London 1890), σελ H άποψη αυτή του Foss στηρίζεται σε αδύναμες ενδείξεις, όπως υπογραμμίζει και ο ίδιος. Bλ. Foss, C., Late Antique and Byzantine Ankara, Dumbarton Oaks Paper 31 (1977), σελ. 33, σημ The Oxford Dictionary of Byzantium 3 (Oxford New York 1991), σελ. 2164, βλ. λ. Vicar (A. Kazhdan A. Cutler). 7. Γυφτοπούλου, Σ., «Πολεμωνιακός Πόντος Λαζική: οι εκκλησιαστικές έδρες, οι εκκλησιαστικές επαρχίες (7ος αι.-16ος αι.)», Iστορικογεωγραφικά 10 (2003/2004), σελ , κυρίως ΠAPAPTHMA I. Ο Ιουστινιανός ονομάτισε τις επαρχίες της Αρμενίας από βορρά προς νότο, ενώ ο Mαυρίκιος βάσει της αρχαιότητας του εδαφικού καθεστώτος. Βιβλιογραφία : Barnes T.D., The New Empire of Diocletian and Constantine, Harvard 1982 Ramsay W.Μ., The Historical Geography of Asia Minor, London 1890, ανατ Honigmann E., "La liste originale des pères de Nicée (À propos de l évêché de Sodoma: en Arabie)", Byzantion, 14, 1939, Vogel C., "Circonscriptions ecclésiastiques et ressorts administratifs civils durant la première moitié du IVe siècle [du consile de Nicée (325) au consile d Antioch (348)", La géographie administrative et politique d Alexandre à Mahomet : actes du Colloque de Strasbourg, juin Strasbourg, (Travaux du Centre de Recherche sur le Proche-Orient et la G, Strasbourg 1981, Δημιουργήθηκε στις 15/9/2017 Σελίδα 3/7

4 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2005, Honigmann E., Le Synekdèmos d Hiéroklès et l opuscule géographique de Georges de Chypre, Bruxelles 1939 Bryer A.A.M., Winfield D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, 1 (With Maps and Plans by R. Anderson and Drawings by J. Winfield), Washington D.C. 1985, Dumbarton Oaks Studies 20 Bryer A.A.M., Winfield D., The Byzantine Monuments and Topography of the Pontos, 2 (With Maps and Plans by R. Anderson and Drawings by J. Winfield), Washington D.C. 1985, Dumbarton Oaks Studies 20 Hendy M.F., Studies in the Βyzantine Μonetary Εconomy c , Cambridge Mass Rousselle A., Carrié J.M., L Empire romain en mutation. Des Sévères à Constantin, , Paris 1999 Chastagnol A., L évolution politique, sociale et économique du monde romain de Dioclétien à Julien. La mise en place du régime de Bas-Empire ( ), 1982 Paris Jones A.H.M., The Later Roman Empire, A Social, Economic, and Administrative Survey, 1-2, Oxford 1964 Christol M., L Empire romain du IIIe siècle - Histoire politique (de 192, mort de Commode, à 325, concile de Nicée), Errance, Paris 1997 Dölger F., Regesten der Kaiserurkunden des Oströmischen Reiches von , Corpus der Urkunden des mittelalters und der neuren Zeit, München Berlin Kolbe H.-G., Die Statthalter Numidiens von Galliens bis Konstantin ( ), C.H. Beck'sche Verlagsbuchhandlung, München 1962, Vestigia. Beiträge zur alten Geschichte 4 Fedalto G., Hierarchia Ecclesiastica Orientalis. Series Episcoporum Ecclesiarum Christianarum Orientalium II. Patriarchatus Alexandrinus, Antiochenus Hierosolymitanus, Padοva 1988 Migl J., Die Ordnung der Ämter. Prätorianerpräfektur und Vikariat in der Regionalverwaltung des Römischen Reiches von Konstantin bis zur Valentinianischen Dynastie, Frankfurt 1994 Jones A.H.M., "The date and value of the Verona List", Journal of Roman Studies, 43, 1953, Zuckerman C., "Sur la Liste de Vérone et la province de Grande Arménie, la division de l Empire et la date de création des diocèses", Mélanges Gilbert Dagron, Paris 2002, Travaux et Mémoires 14, Barnes T.D., "Emperors, Panegyrics, Prefects, Provinces and Palaces ( )", Journal of Roman Archaeology, 9, 1996, Bury J.B., "The Provincial List of Verona", Journal of Roman Studies, 13, 1923, Garsoïan N., "Αρμενία Μεγάλη και επαρχία Μεσοποταμίας", Eυψυχία, Mélanges offerts à Hélène Ahrweiler, Paris 1998, Byzantina Sorbonensia, 16, Kazhdan A., Cutler A., "Vicar", Kazhdan, A. (επιμ.), The Oxford Dictionary of Byzantium 3, Oxford New York 1991, 2164 Δημιουργήθηκε στις 15/9/2017 Σελίδα 4/7

5 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2005, Γυφτοπούλου Σ., "Πολεμωνιακός Πόντος Λαζική: οι εκκλησιαστικές έδρες, οι εκκλησιαστικές επαρχίες (7ος αι.-16ος αι.)", Iστορικογεωγραφικά, 10, 2003/4, Δικτυογραφία : Map of the Roman Empire Provincial Reorganisation Roman Imperial Provinces Roman province Γλωσσάριo : agentes vices, οι Αξιωματούχοι στη Ρωμαϊκή και την πρώιμη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Επιφορτισμένοι με διοικητικά καθήκοντα τοποτηρητές στην υπηρεσία του επάρχου του πραιτορίου (praefectus praetorio). comes domorum per Cappadociam, ο Αξιωματούχος στην υπηρεσία του αυτοκράτορα, υπεύθυνος για την περιουσία του στην Καππαδοκία. Το αξίωμα πρωτοεμφανίζεται το 379 στον Κώδικα του Θεοδοσίου. Η διοικητική μεταρρύθμιση του Ιουστινιανού (548) επέφερε αλλαγές στην domus divinae και συντονισμένη διοικητική και φορολογική πολιτική στην Καππαδοκία. Ο comes έχασε με την πάροδο του χρόνου τις αρμοδιότητές του. consularis, o (υπατικός ή κονσουλάριος). Ρωμαϊκός τίτλος που αποδιδόταν σε πρώην consul (ύπατος). Από τον 3ο αι. ο τίτλος χρησιμοποιείται για διοικητές επαρχιών που αποτελούσαν έδρα στρατευμάτων. domus divinae, θηλ. Ρωμαϊκός διοικητικός όρος, ο «θείος οίκος», απαντά στη Notitia dignitatum και αναφέρεται στην προσωπική περιουσία του αυτοκράτορα. Υπάγεται στη γενικότερη κατηγορία της res privatae και βρισκόταν σε ισχύ μέχρι το β μισό του 6ου αιώνα. βικάριος (vicarius), ο Γενικά ο όρος δηλώνει τον αντικαταστάτη αξιωματούχων. Από τον 3ο αιώνα αντικαθιστά κυρίως procuratores από τις τάξεις των ιππέων. Οι πιο σημαντικοί βικάριοι ήταν οι αντικαταστάτες των επάρχων του πραιτορίου. Στην πρώιμη βυζαντινή διοίκηση κατά κανόνα ο όρος σημαίνει τους πολιτικούς άρχοντες στις «διοικήσεις» που θεσπίστηκαν τη δεκαετία του 310. Οι βικάριοι μπορούσαν επίσης να έχουν στρατιωτικά καθήκοντα (όπως τη διοίκηση της φρουράς της Αιγύπτου) ή και δικαστικά. Η σημασία του αξιώματος μειώθηκε κατά το β μισό του 4ου αιώνα. δούκας, ο (λατ. dux) Αρχαιότητα: Ρωμαίος στρατιωτικός αξιωματούχος ο οποίος σε ορισμένες επαρχίες είχε και διοικητικές αρμοδιότητες. Βυζάντιο: Κατά κανόνα ανώτατος στρατιωτικός αξιωματούχος. Από το β μισό του 10ου αιώνα ο όρος δηλώνει το στρατιωτικό διοικητή μεγάλης περιφέρειας. Μετά το 12ο αιώνα οι δούκες εμφανίζονται ως διοικητές μικρών θεμάτων. έπαρχος πραιτορίου (praefectus praetoriο), ο Ο όρος αντιστοιχεί στο λατινικό praefectus praetoriο, ενώ απαντά στα ελληνικά και ως «έπαρχος της πραιτoρίας» ή «των πραιτoρίων» ή ακόμα και ως «έπαρχος της διοικήσεως». Στην Αυτοκρατορική περίοδο ο έπαρχος του πραιτoρίου ήταν διοικητής επαρχίας από την τάξη των ιππέων. Επί Κωνσταντίνου το αξίωμα άλλαξε μορφή και επρόκειτο για τον επικεφαλής διοικητικής ενότητας που περιλάμβανε επαρχίες «διοικήσεως». Το 400 μ.χ. τέτοιες επαρχίες ήταν η Ανατολή (Oriens), η Ιλλυρία (Illyricum), η Ιταλία και η Γαλατία (Gallia). Το αξίωμα των επάρχων ήταν το υψηλότερο μετά τον αυτοκράτορα στην κρατική ιεραρχία. Ο ισχυρότερος έπαρχος ήταν της Ανατολής (praefectus praetorio per Orientem), αξίωμα που αναφέρεται τελευταία φορά το 680. επαρχότητα (υπαρχία), η (praefectura praetorio) Επαρχότητα του πραιτορίου ή υπαρχία. Βασική διοικητική υποδιαίρεση της ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Εισήχθη επί Μεγάλου Κωνσταντίνου (4ος αιώνας). Η αυτοκρατορία διαιρούνταν σε τέσσερις praefecturae ή επαρχότητες: α) praefectura praetorio per Orientem (επαρχότητα Ανατολής), β) praefectura praetorio Galliarum (επαρχότητα Γαλατίας), γ) praefectura praetorio per Illyricum (επαρχότητα Ιλλυρικού), δ) praefectura praetorio Italiae, Illyrici et Africae (επαρχότητα Ιταλίας). κόμης, ο (λατ. comes, -is) Δημιουργήθηκε στις 15/9/2017 Σελίδα 5/7

6 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2005, 1. Κρατικός αξιωματούχος στη Ρωμαϊκή και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία με ποικίλες πολιτικές αλλά κυρίως στρατιωτικές αρμοδιότητες (π.χ. ειδικά ο κόμης Ανατολής εκτελούσε χρέη βικαρίου κατά την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, επί Ιουστινιανού Α ο κόμης επικεφαλής των διευρυμένων επαρχιών είχε πολιτική και στρατιωτική εξουσία, ενώ κατά τη Μέση Βυζαντινή περίοδο ο κόμης Οψικίου ήταν από τους ελάχιστους διοικητές θεμάτων που δεν έφεραν τον τίτλο του στρατηγού). 2. Τίτλος ευγενείας στη μεσαιωνική Δύση. ρεγιών, -ώνος η (από το regio, -onis θηλ.) Μεγάλη περιοχής ή διοικητική υποδιαίρεση. Απαντάται στα Ύστερα Ρωμαϊκά και Πρώιμα Βυζαντινά χρόνια. σάλτο, το (από το λατ. saltus, -us αρσ.). Περιοχή που εμπεριέχει δάση ή βοσκοτόπια. Είδος κτήματος που μπορεί να είναι δημόσια ή ιδιωτική περιουσία. Απαντάται στα Ύστερα Ρωμαϊκά και Πρώιμα Βυζαντινά χρόνια. στρατηλάτης, ο (λατ. magister militum) Ανώτατος στρατιωτικός διοικητής κατά τη Ρωμαϊκή και την Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Το αξίωμα το έφερε ο επικεφαλής στρατεύματος επαρχίας με έδρα την αντίστοιχη επαρχία magister militum per Armeniam: στρατηλάτης Αρμενίας (δημιουργήθηκε από τον Ιουστινιανό Α ), magister militum per Illyricum: του Iλλυρικού, magister militum per Orientem: των ανατολικών επαρχιών, magister militum praesentalis (στρατηλάτης του Πρεσέντου): επικεφαλής του στρατού με έδρα στην αυτοκρατορική αυλή, magister utriusque militiae (στρατηλάτης εκατέρας δυνάμεως): ο επικεφαλής όλων των στρατιωτικών δυνάμεων ξηράς, δηλαδή του ιππικού (equitum) και του πεζικού (peditum). Πηγές Honigmann, E. (επιμ.), Le Synekdèmos d Hiéroklès et l opuscule géographique de Georges de Chypre (Bruxelles 1939), σελ , Schöll, R. (επιμ.), Corpus Iuris Civillis 3: Novellae (Dublin Zürich 1972), σελ. 68, 84, Παραθέματα Στη θέση του βικαρίου Aσιανής αναλαμβάνει ο κόμης Φρυγίας Πακατιανής «εκείνο μέντοι διορίζετο το χρήναι τον βικάριον της Aσιανής, όντα δεκαι άρχοντα της Πακατιανής Φρυγίας, μηκέτι μεν ούτω προσαγορεύεσθαι, αλλά του λοιπού κόμητα Φρυγίας Πακατιανής ονομάζεσθαι» Schöll, R. (επιμ.), Corpus Iuris Civillis 3: Novellae (Dublin Zürich 1972), σελ. 67. Στη θέση του βικαρίου Ποντικής αναλαμβάνει ο κόμης Γαλατίας Πρώτης «Aυτό δε τούτο και επί θατέρου του πρώην βικαρίου διορίζομεν, φαμέν δη του κατά την Ποντικήν διοίκησιν ώστε μη δύο καθεστάναι το λοιπόν, αλλ ένα, κόμητα Γαλατίας πρώτης ονομαζόμενον, και έχοντα και την κατά των στρατιωτικών εξουσίαν» Schöll, R. (επιμ.), Corpus Iuris Civillis 3: Novellae (Dublin Zürich 1972), σελ. 68. Βοηθ. Κατάλογοι EΠAPXIEΣ/ MHTPOΠOΛEIΣ αρχές 5ου αι. (και ενδείξεις για διοικητικές μεταρρυθμίσεις στις επαρχίες) BIΘYNIA ONΩPIAΣ ΠAΦΛAΓONIA ΓΑΛΑΤΙΑ ΓAΛATIA ΠΡΩΤΗ ΓAΛATIA ΣAΛOYTAPIA με μητρόπολη τη Nικομήδεια (ίδρυση 398/399) με μητρόπολη την Kλαυδιούπολη με μητρόπολη τη Γάγγρα (κατάργηση 398) με μητρόπολη την Άγκυρα (ίδρυση 398) με μητρόπολη την Άγκυρα (ίδρυση 398) με μητρόπολη την Πεσσινούντα Δημιουργήθηκε στις 15/9/2017 Σελίδα 6/7

7 Για παραπομπή : Γυφτοπούλου Σοφία,, 2005, KAΠΠAΔOKIA KAΠΠAΔOKIA ΠΡΩΤΗ KAΠΠAΔOKIA ΔΕΥΤΕΡΑ EΛENOΠONTOΣ (κατάργηση 371) με μητρόπολη την Kαισάρεια (ίδρυση 371) με μητρόπολη την Kαισάρεια (ίδρυση 371) με μητρόπολη τα Tύανα με μητρόπολη την Aμάσεια ΠONTOΣ ΠOΛEMΩNIAKOΣ με μητρόπολη τη Nεοκαισάρεια (κατάργηση 535/591) APMENIA I (εν τέλει II) APMENIA II (εν τέλει I) AΡΜΕΝΙΑ I/III ΑΡΜΕΝΙΑ ΕΣΩ με μητρόπολη τη Σεβάστεια με μητρόπολη τη Mελιτηνή (ίδρυση 536/ 591) με μητρόπολη την Iουστινιανούπολη (;) (ίδρυση 591) με μητρόπολη τη Θεοδοσιούπολη(;) Δημιουργήθηκε στις 15/9/2017 Σελίδα 7/7