ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥ ΩΝ «ΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ» ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ : ΙΟΙΚΗΣΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ «ΜΕΓΑΡΟ ΜΟΥΣΙΚΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΚΤΙΡΙΟΥ Β» ΜΕ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΟΛΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ : ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΑ : ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΑΡΑΣΤΕΡΓΙΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ Α.Π.Θ. ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : 1) ΗΜΟΣΘΕΝΗΣ ΑΓΓΕΛΙ ΗΣ ΜΕΛΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ : 2) ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΚΑΛΦΑΚΑΚΟΥ 3) ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΚΟΥΤΙΤΑΣ Θεσσαλονίκη, Σεπτέµβριος 2008

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η διπλωµατική εργασία αποτελείται από δυο µέρη. Στο πρώτο µέρος επιχειρείται να αποσαφηνιστεί ο όρος ολική ποιότητα και η σπουδαιότητα του σχεδιασµού και της υλοποίησης της αλλά και οι έννοιες της ποιότητας, της ιοίκησης Ολικής Ποιότητας και των αρχών της. Στη συνέχεια, γίνεται διερεύνηση των συστηµάτων ποιότητας τεχνικών εταιριών που συµµετέχουν σε δηµόσια έργα και εξετάζεται η ουσιαστική σχέση της ιοίκησης Ολικής Ποιότητας µε τη στρατηγική, η οποία υιοθετείται από µια εταιρία συµβούλων στα πλαίσια της διοίκησης διαχείρισης ενός τεχνικού έργου. Επισηµαίνονται οι αλλαγές που πρέπει να συντελεστούν στην επιχείρηση προκειµένου να µπορέσει να εφαρµόσει τις αρχές της Ολικής Ποιότητας και γίνεται αναφορά στον τρόπο που οι αρχές της ολικής ποιότητας εφαρµόζονται στα τεχνικά έργα. Σκοπός του δεύτερου µέρους, είναι να παρουσιάσει το έργο «Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης Κατασκευή κτιρίου Β» και να καταστεί κατανοητός ο τρόπος που µια εταιρεία επίβλεψης διοίκησης έργου, επιβλέπει, την εκτέλεση των εργασιών κατασκευής του έργου ποιοτικά, ποσοτικά και χρονικά, την αλληλουχία των εργασιών καθώς και την άσκηση εποπτικού ελέγχου στην επιλογή συνεργείων κατασκευής, προµηθευτών και υλικών που θα ενσωµατωθούν στο έργο, µε βάση τις αρχές της ΟΠ. Τέλος, επιχειρείται µια προσπάθεια καταγραφής κάποιων προτάσεων που θα µπορούσαν να βελτιώσουν τόσο την διαδικασία του ελέγχου του έργου από την πλευρά του Τεχνικού συµβούλου, όσο και την κατασκευή από την πλευρά του εργολάβου.

3 ABSTRACT This assignment consists of two parts. In the first part it is attempted to clarify the term Total Quality, the importance of it s planning as well as the realization of the idea of quality and the application of Total Quality Management principals. Following, there is an exploration of the Quality certification systems that are being used in construction companies that undertake public construction works. It is also examined the relationship between Total Quality Management and the strategy used from consultants, in terms of managing a construction work. The changes that need to be done in the company in order to be able to apply Total Quality Management principals are being noticed. It is also commented the way that Total Quality Management principals are being applied in construction works. The second part aims at introducing the construction work Thessalonica s Concert Hall building B and state the way that a consultant s company is supervising the construction works in terms of quality, quantity, time, sequel of works, as well as the highly supervision of subcontractor selection, suppliers and materials based on the T.Q.M. principals. Finally there is an attempt in registering some suggestions that could improve not only the construction supervision process on the technical consultant s side but also the construction on the contractor s part.

4 ΜΕΡΟΣ Α 1. ΙΟΙΚΗΣΗ ΟΛΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η έννοια της ιοίκησης Ολικής Ποιότητας ( ΟΠ) αναπτύχθηκε από τον Deming στη δεκαετία του 50. Υιοθετήθηκε από τους Ιαπωνικούς οργανισµούς και αυτή τη στιγµή είναι από τις βασικότερες διοικητικές τεχνικές στην Ιαπωνία, κατά µεγάλο ποσοστό υπεύθυνη για τον µετασχηµατισµό της ποιότητας των Ιαπωνικών προιόντων και για τη φήµη τους. Υπάρχουν δύο διακριτές διαστάσεις στη φιλοσοφία της [Wild, 1995]: ιοίκηση ποιότητας (quality management) στο κύκλο ζωής του προιόντος/υπηρεσίας έσµευση και εµπλοκή, στα προγράµµατα διασφάλισης και ελέγχουτης ποιότητας, από ολόκληρο τον οργανισµό Η ΟΠ αποτελεί ένα ολοκληρωµένο διοικητικό σύστηµα µε στρατηγικές προοπτικές και έχει ως µοναδικό του στόχο την ικανοποίηση του πελάτη και τη συνεχή βελτίωση των επιχειρησιακών και παραγωγικών διαδικασιών του οργανισµού. Για την ικανοποίηση του πελάτη η ΟΠ διαθέτει τεχνικές µε την εφαρµογή των οποίων αποσπούν τις ανάγκες που έχει ο πελάτης, άλλες µε τις οποίες µεταφράζονται οι ανάγκες σε προδιαγραφές που πρέπει να πληρεί η διαδικασία παραγωγής και το προιόν, έχει τεχνικές που ελέγχουν τη διαδικασία και το προιόν για να διασφαλίσουν ότι είναι µέσα στις προδιαγραφές και τέλος διαθέτει τεχνικές για την έγκαιρη παράδοση του προιόντος και την εξυπηρέτηση/υποστήριξη του πελάτη. 1

5 Στα πλαίσια του συστήµατος της ΟΠ εµπλέκονται όλοι οι εργαζόµενοι, από τον κατώτερο ως τα ανώτερα διοικητικά στελέχη. Η βελτίωση της ποιότητας των διαδικασιών απαιτεί εµπλοκή όλων, από την ανώτατη διοίκηση ως τον τελευταίο εργαζόµενο, διαφορετικά αποτελεί µεµονωµένες προσπάθειες επίλυσης κάποιων προβληµάτων και θα αποτύχει. Για την επίτευξη του στόχου του και την επίλυση προβληµάτων η ΟΠ έχει να επιδείξει ποσοτικές µεθόδους και εργαλεία. Αποτελέσµατα της εφαρµογής ενός συστήµατος ΟΠ είναι διαδικασίες χωρίς λάθη οι οποίες παραδίδουν προϊόντα και υπηρεσίες τα οποία ικανοποιούν τις απαιτήσεις τω πελατών, παραδίδονται έγκαιρα, σε ανταγωνιστική τιµή [Hradesky, σελ. 3]. Για να εκπληρωθεί ο στόχος πρέπει το σύστηµα να υιοθετηθεί από όλες τις λειτουργίες ενός οργανισµού. Από τις πωλήσεις και το µάρκετινγκ, την παραγωγή και τις υπηρεσίες. Τα συστατικά για την επιτυχία της εφαρµογής της ΟΠ είναι: αποτελεσµατική εκπαίδευση, αποτελεσµατική εφαρµογή και εµπλοκή της ανώτερης διοίκησης και δέσµευση της για τη τήρηση των αρχών και των στόχων της ΟΠ [Hradesky, σελ. 3]. 1.2 ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑ ΡΟΜΗ Η διοίκηση της ποιότητας είναι η συνολική διοικητική λειτουργία η οποία προσδιορίζει και εφαρµόζει την πολιτική της ποιότητας, από τις ενέργειες της επιθεώρησης στον έλεγχο ποιότητας, τη διασφάλιση ποιότητας και στην διοίκηση ολικής ποιότητας. Από το 1970 η διοίκηση της ποιότητας έχει εξελιχθεί πολύ γρήγορα. Στο σχήµα 1 ο Dale, [σελ. 5, 1994] παρουσιάζει αυτή την εξέλιξη. Παρατηρούµε τέσσερα διακριτά στάδια στην εξέλιξη της διοίκησης της ποιότητας. Η επιθεώρηση (Inspection) περιλαµβάνει ενέργειες όπως µέτρηση, εξέταση, δοκιµή, gauging, ενός ή περισσοτέρων χαρακτηριστικών ενός (τελικού) προϊόντος ή υπηρεσίας και σύγκριση τους µε καθορισµένες προδιαγραφές για 2

6 τον προσδιορισµό της ποιότητας του τελικού προϊόντος (conformity) [BS.4778: Part 1, 1987; ISO 8402, 1986]. Τα συστήµατα αυτά ήταν της λογικής ότι οι ενέργειες λάµβαναν χώρα µετά την δηµιουργία των ελαττωµατικών, χωρίς καθόλου ενέργειες πρόληψης και δεν ενέπλεκαν καθόλου προµηθευτές ή πελάτε Ο έλεγχος ποιότητας είναι όλες οι λειτουργικές (operational) και τεχνικές ενέργειες που χρησιµοποιούνται για εκπλήρωση των προδιαγραφών ποιότητας [BS.4778: Part 1, 1987; ISO 8402, 1986]. Η εξέλιξη που επήλθε µε τον έλεγχο ποιότητας είναι στη χρήση ποιο εξελιγµένων µεθόδων και εργαλείων. Τα συστήµατα αυτά περιλαµβάνουν κάποια υποτυπώδη παρακολούθηση των δεδοµένων των διαδικασιών και οδηγούν σε λιγότερα ενδεχόµενα ύπαρξης ελαττωµατικών αποτελεσµάτων. ιοίκηση Ολικής Ποιότητας ( ΟΠ) Ανάπτυξη πολιτικής Εµπλοκή προµηθευτών και πελατών Ολική εµπλοκή διεργασιών ιοίκηση διαδικασιών Μέτρηση απόδοσης Οµαδική εργασία Ολική εµπλοκή προσωπικού Συνεχής Βελτίωση Ενδυνάµωση ανθρώπων Φροντίδα ανθρώπων Εµπλοκή ΕΠ Π ΟΠ Π ΟΠ ιασφάλιση Ποιότητας ( Π) Ανάπτηξη συστηµάτων ποιότητας Εξελιγµένος σχεδιασµός ποιότητας Περιεκτικότατο εγχειρίδιο ποιότητας Μελέτη κόστους ποιότητας Εµπλοκή διαδικασιών εκτος της παραγωγής Ανάλυση αποτυχιών και επιπτώσεων Στατιστικός Έλεγχος ιαδικασιών Συµµόρφωση στις προδιαγραφές Κατανοµή υπευθυνοτήτων Ε Ε ΕΠ Έλεγχος Ποιότητας (ΕΠ) Ανάπτυξη εγχειριδίου ποιότητας εδοµένα απόδοσης διεργασίας Αυτο-αξιολόγηση οκιµή προιόντος Βασικός σχεδιασµός ποιότητας Χρήση βασικής στατιστικής Έλεγχοι επί χάρτου Επιθεώρηση (Ε) ιάσωση (Salvage) Ταξινόµηση, διαχωρισµός, reblending ιορθωτικές ενέργειες προσδιορισµός πηγών µη-συµµόρφωσης Σχήµα 1: Εξελικτική πορεία ιοίκησης Ποιότητας 3

7 Ο έλεγχος ποιότητας χρησιµοποιεί µεν πιο εξελιγµένες τεχνικές από την επιθεώρηση διενεργείται όµως στο προϊόν µετά την κατασκευή του και εντοπίζει τα ελαττώµατα σ αυτό. Το προϊόν προφανώς επιδιορθώνεται όµως αυτό περιέχει όχι µόνο την καταβολή του κόστους κατασκευής αλλά και επιδιόρθωσης. Η επιθεώρηση και ο έλεγχος ποιότητας ανήκουν στα συστήµατα τα οποία είναι βασισµένα στη ανίχνευση (detection) των προβληµάτων. Στα συστήµατα αυτά όλες οι ενέργειες πραγµατοποιούνται µετά την εµφάνιση κάποιου γεγονότος. Τα συστήµατα ανίχνευσης αναπτύσσονται σε περιβάλλοντα στα οποία δίνεται έµφαση στην επιδιόρθωση των ελαττωµάτων και όχι στην πρόληψη της εµφάνισης τους. εν προωθούν το οµαδικό πνεύµα, τη συνεργασία, και το καλό εργασιακό κλίµα. Το σύστηµα ανίχνευσης ελαττωµατικών παρουσιάζεται στο σχήµα 2. H Π είναι ένα σύστηµα που βασίζεται στην πρόληψη (σχήµα 3) διότι δίνει έµφαση στον σχεδιασµό του προϊόντος ή της υπηρεσίας. Οι ενέργειες εστιάζονται στην πηγή έτσι τα µη-συµµορφούµενα προϊόντα διορθώνονται αµέσως µόλις παραχθούν σε όποιο στάδιο γίνουν αντιληπτά. Η εναλλαγή από τη ανίχνευση στην πρόληψη απαιτεί όχι µόνο την χρήση εργαλείων και µεθοδολογιών αλλά την ανάπτυξη µιας νέας λειτουργικής φιλοσοφίας µε την αλλαγή στο τρόπο διοίκησης και στον τρόπο σκέψης. Η εναλλαγή οδηγεί στο επόµενο επίπεδο της ΟΠ. 4

8 Άνθρωποι Μέθοδοι Ε Ξ Ε Εξοπλισµός Περιβάλλον Ρ Χ Ο Μ Πληροφορία Ε για την Ν απόδοση Α Ενέργειες επί των εξερχοµένων Σχήµα 2: Σύστηµα που στηρίζεται στην ανίχνευση ελαττωµάτων 5

9 Σχήµα 3: Σύστηµα που στηρίζεται στην ανίχνευση ελαττωµάτων Σχεδιασµός προιόντος και διαδικασίας Άνθρωποι Μέθοδοι Ενέργειες επί Ε των Ξ διαδικασιών Ε Εξοπλισµός Ρ Χ Ο Περιβάλλον Μ Πληροφορία Ε για την Ν απόδοση Α Ενέργειες επί των εξερχοµένων 6

10 Το τέταρτο και υψηλότερο επίπεδο στην εξέλιξη της διοίκησης της ποιότητας είναι η ΟΠ. Είναι η διοικητική φιλοσοφία µέσω της οποίας οι ανάγκες και οι προσδοκίες των πελατών και της κοινωνίας και οι προσδοκίες του οργανισµού ικανοποιούνται µε το ποιο αποτελεσµατικό τρόπο και µε το λιγότερο κόστος µεγιστοποιώντας τις δυνατότητες όλων τω εργαζοµένων µε ένα συνεχιζόµενο τρόπο για βελτίωση [BS.4778: Part 2, 1991]. Η ΟΠ απαιτεί τις αρχές της διοίκησης της ποιότητας να εφαρµόζονται σε όλα τα τµήµατα και σε όλα τα επίπεδα του οργανισµού. Η βελτίωση είναι η αρχή που τηρείται σε συνεχιζόµενη βάση µε ολική εµπλοκή. Η ΟΠ συνοδεύεται από εξελιγµένες (advanced) διοικητικές πρακτικές και εργαλεία και µε αυξηµένη έµφαση στον άνθρωπο. Η ΟΠ εκτείνεται πέρα από τον οργανισµό και περιλαµβάνει τις σχέσεις πελατών-προµηθευτών. Επίσης η ΟΠ περιλαµβάνει την επίτευξη της ποιότητας µε τη µείωση του κόστους που το περιβάλει, αξιοποίηση καινοτοµιών ή ολική συµµετοχή του προσωπικού και των λειτουργιών της επιχείρησης στην προσπάθεια. Η ποιότητα προσδιορίζεται µόνο από τον πελάτη και όχι από τον υπεύθυνο µηχανικό παραγωγής ή από το τµήµα µάρκετινγκ ή από κάποιον γενικό διευθυντή. Βασίζεται στην πραγµατική εµπειρία του πελάτη για το προϊόν ή την υπηρεσία. Η ποιότητα µετρείται έναντι των απαιτήσεων του πελάτη η οποία µπορεί να είναι υποκειµενική και πάντα αντιπροσωπεύει ένα κινούµενο στόχο µέσα σε µια ανταγωνιστική αγορά [Feigenbaum, p. 7, 1991]. Ο πελάτης έχει κάποια διαίσθηση (perception) για το επίπεδο ποιότητας του προιόντος, βάση των αναγκών του. Το επίπεδο αυτό είναι ο βαθµός µε το οποίο το σύνολο των ιδιοτήτων (attributes) που σχετίζονται µε το προϊόν ικανοποιεί τον χρήστη αυτό από τον Murdick [1990] ονοµάζεται αντιστοίχιση προσδοκίας -διαίσθησης. 7

11 Ο σκοπός των περισσοτέρων µετρικών της ποιότητας είναι ο προσδιορισµός και ο υπολογισµός του βαθµού ή του επιπέδου µε το οποίο το προϊόν ή η υπηρεσία πλησιάζει µία σύνθεση στοιχείων (elements). Ο Feigenbaum [1991] αναφέρει ότι αυτά τα στοιχεία είναι τα χαρακτηριστικά του προϊόντος ή της υπηρεσίας από τα τµήµατα του µάρκετινγκ, παραγωγής, συντήρησης, µέσω των οποίων το προϊόν ή η υπηρεσία κατά τη χρήση τους θα συµφωνεί µε τις προσδοκίες του πελάτη. Σύµφωνα µε τον Rommel [1996] η ποιότητα είναι µετρήσιµη, τα αποτελέσµατα της µπορούν να µετρηθούν οπότε η ποιότητα µπορεί να παραχθεί. Η λειτουργία της ποιότητας σε ένα οργανισµό είναι µία διαδικασία συγκέντρωσης πληροφοριών, από το πλήθος των δεδοµένων που είναι διαθέσιµα από κάθε διαδικασία παραγωγής και κάθε παροχή υπηρεσίας, η ποιότητα «παίρνει» (extracts) τα πιο σηµαντικά και από την ανάλυση των συνόλων των δεδοµένων µπορεί να υπολογιστεί η µελλοντική συµπεριφορά της διαδικασίας µε σκοπό την ακόµα µεγαλύτερη ικανοποίηση του πελάτη δηλαδή την καλύτερη ποιότητα [Lock, 1994]. Το προϊόν ή η υπηρεσία πλέον δεν είναι το αντικείµενο που χρησιµοποιείται από το χρήστη, µε την έννοια της ποιότητας να το περιβάλλει το προϊόν ή η υπηρεσία είναι ένα πακέτο από κάποιες διαστάσεις και έτσι πρέπει να αξιολογείται. Ο Garvin [1984] προσδιόρισε αυτές τις διαστάσεις οι οποίες παρουσιάζονται στο πίνακα 1. 8

12 ιάσταση Απόδοση (Performance) Χαρακτηριστικά (Features) Αξιοπιστία (Reliability) Συµµόρφωση (Conformance) ιάρκεια (Durability) Λειτουργική κατάσταση (Serviceability) Σχόλια Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του προϊόντος. ευτερεύοντα χαρακτηριστικά που συµπληρώνουν τη βασική λειτουργία του προϊόντος. Η πιθανότητα που έχει το προϊόν να επιβιώσει σε µια καθορισµένη χρονική περίοδο υπό ορισµένες συνθήκες χρήσης. Ο βαθµό των φυσικών χαρακτηριστικών και των χαρακτηριστικών απόδοσης εκπληρούν προκαθορισµένα πρότυπα. Το ποσοστό χρήσης ενός προϊόντος πριν τη φυσική φθορά του ή πριν την αντικατάσταση του. Η ταχύτητα, η υπευθυνότητα και η ικανότητα επιδιόρθωσης. Αισθητική (Aesthetics) Αισθητικά αίσθηση, γεύση κλπ.). χαρακτηριστικά (Εµφάνιση, Αντιληφθείσα Ποιότητα (Perceived quality) Υποκειµενική αξιολόγηση της ποιότητας η οποία εξάγεται από την εικόνα του, τη διαφήµιση ή το εµπορικό σήµα του. Πίνακας 1: Οι διαστάσεις της ποιότητας στα προϊόντα 1.3 Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ Οι έννοιες του εσωτερικού και εξωτερικού πελάτη Οποιοσδήποτε δέχεται επίδραση από ένα προιόν ονοµάζεται πελάτης [Juran, 1988]. Οι πελάτες µπορεί να είναι εξωτερικοί ή εσωτερικοί. Στους εξωτερικούς πελάτες υπάρχει επίδραση από το προιόν αλλά δεν είναι µέλη του οργανισµού που το παρήγαγε. Σε κάθε οργανισµό υπάρχουν πολλές καταστάσεις µε τις οποίες τµήµατα ή άτοµα προµηθεύουν προιόντα ή υπηρεσίες ο ένας στον άλλο. Οι αποδέκτες αυτών ονοµάζονται εσωτερικοί πελάτες. Όλοι οι πελάτες (εσωτερικοί και εξωτερικοί) έχουν προσδοκίες που θέλουν να εκπληρώνονται και υπεύθυνο για την εκπλήρωση είναι τα χαρακτηριστικά του προιόντος. Στους εξωτερικούς πελάτες αυτά τα 9

13 χαρακτηριστικά προσδιορίζουν την ικανοποίηση τους από το προιόν, ενώ στους εσωτερικούς πελάτες προσδιορίζουν την ανταγωνιστικότητα του οργανισµού σε παραγωγικότητα και ποιότητα αλλά και την οµαδικότητα και ηθική που επικρατούν ανάµεσα στα τµήµατα και τους ανθρώπους του οργανισµού. Με αυτό τον τρόπο σχηµατίζεται η αλυσίδα πελατών-προµηθευτών (σχήµα 6), όπου ο εξωτερικός προµηθευτής είναι συνήθως ο πρώτος κρίκος και ο εξωτερικός πελάτης και τελικός χρήστης του προιόντος ο τελευταίος. A Β πελάτης του Α Γ πελάτης του Β προµηθευτής του προµηθευτής του προµηθευτής του Ω πελάτης του Ψ Β Γ Σχήµα 4: Η αλυσίδα πελάτη-προµηθευτή Η ικανοποίηση των προσδοκιών του πελάτη είναι πρωταρχικό καθήκον µέσα στο περιβάλλον της ΟΠ. Αυτό σηµαίνει ότι κάθε φορά οι προσπάθειες µας πρέπει να αποτελούν προστιθέµενη αξία στους πελάτες. Οι προµηθευτές εξυπηρετούν του πελάτες µέσω ενεργειών και συνδιαλλαγών µε προστιθέµενη αξία, οι ενέργειες αυτές ονοµάζονται διαδικασίες. Η δέσµευση για πλήρη ικανοποίηση των προσδοκιών του πελάτη σηµαίνει δέσµευση για την παροχή ενεργειών προστιθέµενης αξίας στις δικές του ενέργειες. Η αξία µπορεί να προσδιοριστεί ως το συστατικό εκείνο που βοηθάει τους εσωτερικούς ή εξωτερικούς πελάτες στην βελτίωση των αποτελεσµάτων των καθηκόντων τους (σχήµα 7) 10

14 Πραγµατική απόδοση Κενό Επιθυµητή απόδοση του πελάτη του πελάτη Προστιθέµενη αξία από τον προµηθευτή Σχήµα 5: Ικανοποίηση των προσδοκιών του πελάτη 11

15 1.4 ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΗΣ ΟΠ Η ΟΠ απαιτεί ότι η αρχές της διοίκησης ποιότητας πρέπει να εφαρµόζονται σε κάθε τµήµα και επίπεδο του οργανισµού. Είναι στη ευθύνη του οργανισµού να υιοθετήσει την ιδέα της βελτίωση σε συνεχή βάση από τον καθένα που συµµετέχει µέσα σ αυτόν. Τα συστατικά της ΟΠ (σχήµα 4) µπορούν να παρουσιαστούν από δύο προοπτικές. Από τη µία υπάρχει ένα σύνολο διοικητικών πρακτικών µέσω των οποίων η ΟΠ εισάγεται (introduced) και διατηρείται µέσα στον οργανισµό. Από την άλλη υπάρχει ένα σύνολο συγκεκριµένων µεθοδολογιών, τεχνικών και εργαλείων τα οποία θέτουν σε λειτουργία τις διοικητικές πρακτικές. Στο σχήµα 4 παρουσιάζονται συγκεντρωµένα οι διοικητικές πρακτικές της ΟΠ καθώς και τα τεχνικά αλλά και διοικητικά εργαλεία για την επίτευξη των βασικών στόχων της διοικητικής µεθοδολογίας της ΟΠ. Σχήµα 6: Τα συστατικά της ιοίκησης Ολικής Ποιότητας ΟΠ ιοικητικές Πρακτικές Ποιότητα καθοδηγούµενη απο το πελάτη έσµευση και ηγετικές ικανότητες ανώτατης διοίκησης Συνεχής βελτίωση Ανάπτυξη και εµπλοκή προσωπικού Άµεση αντίδραση Σχεδιασµός για ποιότητα και πρόληψη ιοίκηση διαδικασιών Μέτρηση απόδοσης Όραµα, στόχοι και στρατηγικές του οργανισµού Πρακτικές Εφαρµογής Τα 7 νέα εργαλεία ποιότητας Στατιστικός Έλεγχος διεργασιών Λειτουργική Ανάπτυξη Ποιότητας Benchmarking Ανασχεδιασµός λειτουργικών διεργασιών Ανάλυση διαδικασιών ΜεθοδολογίεςTaguchi (Σχεδιασµός Πειραµάτων) 12

16 Για να είναι δυνατό να συµβούν τα παραπάνω οι ερευνητές της ΟΠ δηµιούργησαν µία σειρά θεωριών και τεχνικών εργαλείων στα οποία περιλαµβάνονται οι έννοιες [Rao et al, 1996]: Εστίαση στον πελάτη (customer focus): Ο πελάτης είναι η κεντρική έννοια στην διοικητική θεωρία της ΟΠ, είναι αυτός που θα αξιολογήσει την αξία των εργασιών του οργανισµού. Όλες οι προσπάθειες των οργανισµών γίνονται για την άντληση των αναγκών του και την ικανοποίηση των αναγκών αυτών. Η ΟΠ κατηγοριοποιεί τον πελάτη σε εσωτερικό (internal) και εξωτερικό (external), εκτενής ανάλυση στην έννοια του πελάτη θα γίνει σε παρακάτω ενότητα του κεφαλαίου. Ικανοποίηση του πελάτη (customer satisfaction): Στο παραδοσιακό περιβάλλον ο εργαζόµενος διεξάγει την εργασία µε σκοπό να πετύχει τις προδιαγραφές. Στο περιβάλλον ΟΠ ο εργαζόµενος εργάζεται για να ικανοποίηση τον πελάτη. Αντιµετωπίζει τον εργαζόµενο στο επόµενο στάδιο της παραγωγικής αλυσίδας ως πελάτη του και του παραδίδει το προϊόν ή την υπηρεσία όντας σίγουρος ότι καλύπτει τις ανάγκες του. Ολική συµµετοχή (Total participation): Ο εργαζόµενος πλέον δεν περιµένει να του πουν τι ακριβώς να κάνει και πως να το κάνει, είναι ο ίδιος αξιολογηµένος και εξειδικευµένος να κάνει την εργασία που του ανατίθεται. Μπορεί επίσης να προτείνει βελτιωµένους τρόπους για την διεξαγωγή της. Συνεχής βελτίωση (continuous improvement): Η έννοια αυτή περιλαµβάνει τη χρήση των τεχνικών εργαλείων της ΟΠ για να φτάσει η επιχείρηση το επιθυµητό επίπεδο ποιότητας, να διατηρήσει αυτό το επίπεδο αλλά και να βελτιώνεται συνεχώς φτάνοντας σε πολύ υψηλά επίπεδα ποιότητας µέχρι την τελειότητα όπως αυτή που περιγράφει ο Crosby στο βιβλίο του Zero Defects. Ευρύ φάσµα εφαρµοσιµότητας (wide range of applicability): Η θεωρίες και τα εργαλεία της ΟΠ µπορούν να εφαρµοστούν σε ατοµικό επίπεδο και σε παντός είδους και µεγέθους επιχειρήσεις (κατασκευές, τράπεζες, νοσοκοµεία, εκπαίδευση, κυβερνητικές διαδικασίες) καθώς και σε ένα ευρύ φάσµα διαδικασιών. Παραγωγικότητα: σηµαίνει ότι το προϊόν ή η υπηρεσία θα παραδοθούν εγκαίρως και η εργασιακοί πόροι θα χρησιµοποιηθούν (utilized) πλήρως. Καινοτοµία (Innovation): είναι πολύ σηµαντική η προώθηση νέων ιδεών 13

17 στην αγορά. Στα πλαίσια της ΟΠ καινοτοµία σηµαίνει ότι ο οργανισµός εναλλάσσει τα προϊόντα του ανάλογα µε τις ανάγκες των πελατών και τις εξελίξεις. Επίλυση προβληµάτων (problem solving): Με την παραδοσιακή προσέγγιση µόνο η διοίκηση του οργανισµού έχει την δικαιοδοσία να λύνει προβλήµατα, να αποδίδει ευθύνες. Στα πλαίσια της ΟΠ η επίλυση των προβληµάτων είναι υπόθεση του καθενός. Όταν ο εργαζόµενος προσδιορίσει ένα πρόβληµα είναι εξουσιοδοτηµένος και ικανός να συλλέξει τα δεδοµένα, να τα αναλύσει και να επιλύσει το πρόβληµα. Στο περιβάλλον της ΟΠ ο κύκλος ανάπτυξης ενός προϊόντος αποτελείται από τέσσερις φάσεις, το σχήµα 5 δείχνει το κύκλο ανάπτυξης καθώς και τις µεθοδολογίες που είναι απαραίτητες σε κάθε φάση για την βελτίωση της ποιότητας του προϊόντος. 14

18 Αποστολή Σχεδιασµός Έρευνα και Ανάπτυξη Πλήρης µηχανική ανάπτυξη Παραγωγή Service Μαρκετινγκ Λειτουργία Πελάτης Φάση Ι Φάση ΙΙ Φάση ΙΙΙ Φάση ΙV Μέθοδοι Taguchi και Benchmarking Στατιστικός έλεγχος διαδικασίας και Just-In-Time Λειτουργική Ανάπτυξη Ποιότητας (QFD) ΙΟΙΚΗΣΗ ΟΛΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Σχήµα 7: Ο κύκλος ανάπτυξης προιόντων σε περιβάλλον ΟΠ [Elshenawwy et al. 1991] 15

19 Στη φάση Ι το σηµαντικό είναι η άντληση των απαιτήσεων του πελάτη. Η λειτουργία αυτή υλοποιείται µε µία µεθοδολογία που λέγεται Λειτουργική Ανάπτυξη Ποιότητας (Quality Function Deployment-QFD). Είναι µία συγκεκριµένη µεθοδολογία µε την οποία ο οργανισµός έρχεται σε επαφή µε τους πελάτες και καταγράφει τις απαιτήσεις που έχει αυτός για το προϊόν. Οι απαιτήσεις µεταφράζονται σε όρους προδιαγραφών του προϊόντος, οι προδιαγραφές ενσωµατώνονται στο προϊόν από τη φάση του σχεδιασµού του έτσι ώστε το προϊόν να σχεδιαστεί για να εκπληρεί τις προδιαγραφές που έχουν προ-καθοριστεί. Στη φάση ΙΙ ο σχεδιασµός πειραµάτων του Taguchi χρησιµοποιείται για να σχεδιαστούν προϊόντα και διαδικασίες µε σκοπό να µειωθεί το κενό µεταξύ των απαιτήσεων του πελάτη και της ικανότητας παραγωγής (manufacturability) του προϊόντος. Στο στάδιο της πλήρους µηχανικής ανάπτυξης διενεργείται βελτιστοποίηση της διαδικασίας και των υλικών κατασκευής. Το στάδιο αυτό είναι σηµαντικό διότι σε συνδυασµό µε το στάδιο της πιλοτικής λειτουργίας (initial operation) βγαίνουν σηµαντικά συµπεράσµατα για αλλαγές ή όχι στο σχεδιασµό του προϊόντος. Η φάση ΙΙ δίνει µία δεύτερη ευκαιρία στο πελάτη και τον κατασκευαστή να επιλύσει θέµατα που δεν έχουν απαντηθεί στη φάση Ι. Στη φάση ΙΙΙ παίρνουν µέρος µεθοδολογίες ελέγχου και βελτίωσης διαδικασιών. Τέτοιες µεθοδολογίες είναι ο Στατιστικός Έλεγχος ιεργασιών (ΣΕ ) και η όλα στην ώρα τους παράδοση (Just in Time). Ο ΣΕ είναι µία µεθοδολογία πρόληψης των ελαττωµάτων της διαδικασίας παραγωγής η οποία προειδοποιεί νωρίς για τις στατιστικές αποκλίσεις της διεργασίας και έχει σκοπό την αύξηση της παραγωγικότητας. Η Όλα στην Ώρα τους µεθοδολογία έχει σκοπό τη µείωση των χρόνων παραγωγής (cycle time, lead time) και των επιπέδων των αποθεµάτων. Ο στόχος της µεθοδολογίας είναι η µείωση των υπερβολικών αποθεµάτων, υπερβολικών όγκων παραγωγής, κόστη υπερωριών και της φτωχής απόδοσης των πωλήσεων (vendor). 16

20 Η φάση ΙV ασχολείται µε την παράδοση και την εξυπηρέτηση του προϊόντος στο πελάτη. Ο σκοπός εδώ είναι η έγκαιρη παράδοση του προϊόντος κατασκευασµένο µε τη ποιότητα την οποία θέλει ο πελάτης. Επίσης η αξιοπιστία του προϊόντος κατά τη χρήση του (σηµαντικό διότι εµπλουτίζεται η ανάδραση από το πελάτη προς τον οργανισµό) και η υπευθυνότητα του κατασκευαστή για τη συντήρηση και επιδιόρθωση του είναι αντικείµενα της φάσης ΙV. 1.5 ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΗΣ ΟΠ Ο συνδυασµός των διοικητικών πρακτικών και των τεχνικών εργαλείων της ΟΠ θα αποτελέσουν ένα πλαίσιο οι κανόνες του οποίου θα πρέπει να διοχετευτούν σε όλα τα επίπεδα του οργανισµού για τη σωστή εφαρµογή του. Ένα τέτοιο πλαίσιο παρουσιάζεται και στο σχήµα 8 από τον Oakland [1995]. Η δέσµευση για την επίτευξη της ΟΠ δηµιουργεί το όραµα τους στόχους και της στρατηγικές του οργανισµού που τίθενται πλέον σε νέα βάση και προοπτική. Τα επίπεδα αναφοράς (reference) της αποστολής είναι αποτέλεσµα οριοθέτησης στα πλαίσια του ανταγωνισµού (benchmarks). Τα συστατικά της αποστολή µαζί µε τα benchmarks συγκλίνουν σε ένα σηµαντικό συµπέρασµα: για την επίτευξη οποιοδήποτε στόχου θεµελιώδη σηµασία έχει η αναγνώριση των κρίσιµων διαδικασιών. Αυτές είναι ορισµένες επιχειρησιακές και παραγωγικές διαδικασίες οι οποίες εµπεριέχουν κάποιες µεταβλητές, από τις οποίες εξαρτάται η ποιότητα συγκεκριµένων προϊόντων ή υπηρεσιών εσωτερικά ή του οργανισµού. Εάν οι µεταβλητές είναι εκτός ελέγχου τότε είναι πολύ δύσκολο να επανέλθουν στα αποδεκτά όρια συνέπειας. Ο προσδιορισµός των κρίσιµων διαδικασιών δηµιουργεί δύο επιπρόσθετα καθήκοντα: Πρώτα την ανάλυση διαδικασιών µε τη οποία προσδιορίζεται το επίπεδο ποιότητας κάποιας διαδικασίας. Τα στάδια επίτευξης της αφορούν στην ανάπτυξη ενός συστήµατος διασφάλισης ποιότητας (π. χ. Της σειράς ISO 9000). Στο σηµείο αυτό τα δεδοµένα που παράγονται αποτελούν χρήσιµη πληροφορία για την ικανότητα (capability) της διαδικασίας και τα ευρήµατα της ικανότητας χρησιµοποιούν ως benchmarks για το έλεγχο του επιπέδου ποιότητας από τα αρχικά benchmarks. 17

21 Όραµα, στόχοι και στρατηγικές του οργανισµού Ανατροφοδότηση Αποστολή Σηµαντικοί παράγοντες επιτυχίας Ανάλυση διαδικασίας Benchmarking (Ικανότητα ιαδικασίας) Οπτικοποίηση ιδανικών διαδικασιών Ανασχεδιασµός Επιχειρησιακών αδικασιών Κρίσιµες διαδικασίες ISO 9000 Προσδιορισµός ευκαιριών για βελτίωση Απόφαση για πρωτεραιότητες διαδικασιών Μέτρηση απόδοσης Αυτο-αξιολόγηση (Gap analysis) Συνεχής βελτίωση Σχήµα 8: Πλαίσιο εφαρµογής της ΟΠ στον οργανισµό 18

22 εύτερο καθήκον είναι η αυτό-αξιολόγηση µε την οποία υπολογίζεται (assess) η εµπλοκή του προσωπικού εάν αυτοί εξακολουθούν να είναι συνεπής (conform) µε τις προδιαγραφές (standards) του προγράµµατος ΟΠ. Τα δεδοµένα µε την ανάλυση διαδικασιών τα benchmarks και την αυτοαξιολόγηση µας παρέχουν τις πηγές των ευκαιριών για βελτίωση µέσα στον οργανισµό. Η βελτίωση θα επιτευχθεί µε τον ανασχεδιασµό των διαδικασιών (BPR) ή µε την τελειοποίηση (refinement) του υπάρχοντος συστήµατος µέσω των τεχνικών της συνεχής βελτίωσης. Και οι δύο ενέργειες µας οδηγούν σε ένα τελικό στάδιο αξιολόγησης όλων των προηγούµενων ενεργειών. Η µέτρηση της εξέλιξης (progress) είναι µία ενέργεια που µας οδηγεί πίσω στη φάση των benchmarks και συγκρίνεται η πρόοδος µας µε τα benchmarks. Σε κάθε περίπτωση η µέτρηση της προόδου οδηγεί σε ανάδραση στην αρχή του συστήµατος και µόνο τότε µπορούµε να απαντήσουµε εάν οι στόχοι του οργανισµού έχουν επιτευχθεί. Η ΟΠ είναι µία ατέρµονη διαδικασία µε στόχο την διατήρηση της ποιότητας σε υψηλά επίπεδα και τη συνεχή βελτίωση της µέχρι το τελικό στάδιο των µηδέν λαθών. Ο κύριος σκοπός των οργανισµών για την ένταξη προγραµµάτων ιοίκησης Ολικής Ποιότητας ( ΟΠ) είναι η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας τους. Αυτό σηµαίνει ότι πρέπει να είναι πιο παραγωγικές από τον ανταγωνισµό. Να παρέχουν δηλαδή ελκυστικά προϊόντα και/ή υπηρεσίες στους πελάτες. Ο Λογοθέτης [σελ. 15, 1993] και ο Rao et al [σελ. 9, 1996] αναφέρει ότι οι επιχειρήσεις µε την ένταξη προγραµµάτων ΟΠ γίνονται ικανές στην: 1. Άντληση των αναγκών και επιθυµιών του πελάτη και της παροχής αυτών αµέσως µόλις ζητηθεί µε το χαµηλότερο κόστος. 2. Αποτελεσµατικότητα της εργασίας µε την οποία καθορίζεται το επίπεδο κόστους. 3. Παροχή προϊόντων και οι υπηρεσιών υψηλής ποιότητας. 4. Καλύτερη λειτουργικότητα του προιόντος, από τον ανταγωνισµό, λόγω καλύτερης ποιότητας. 5. Συµπόρευση στις τεχνολογικές εξελίξεις καθώς και στις αλλαγές σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. 19

23 6. Ευελιξία ώστε νέα µοντέλα και θεωρίες να µπορούν να εφαρµοστούν για να προλαµβάνουν τις ανάγκες του πελάτη και τις τεχνολογικές εξελίξεις µε µεγάλο βαθµό αξιοπιστίας. 7. Πρόβλεψη των τάσεων και των επιθυµιών του πελάτη. 8. Έγκαιρη παράδοση (delivery) του προϊόντος ή της υπηρεσίας οπότε έτσι οι προσπάθεια ικανοποίησης του πελάτη να είναι πιο ολοκληρωµένη (integrated). 1.6 ΣΥΝΕΧΗΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗ Η συνεχής βελτίωση είναι µία από τις θεµελιώδεις αρχές της ΟΠ. Είναι µία ατέρµονη διαδικασία κατά την οποία η προσπάθεια για βελτίωση της ποιότητας προϊόντων ή υπηρεσιών δεν σταµατάει. Το υπόβαθρο της αρχής αυτής αποτελείται από την χρήση των τεχνικών µεθόδων και εργαλείων τα οποία βοηθούν στην επιλογή των κρίσιµων διαδικασιών, επιλογή των µεταβλητών ποιότητας, παρακολούθηση των διαδικασιών, βελτίωση τους και παροχή προληπτικών µέτρων για να µην ξαναεµφανιστούν. Το πλαίσιο (σχήµα 9) της υποδιαιρείται σε τέσσερα τµήµατα τα οποία πρέπει να διευθετηθούν µε την έναρξη της συνεχής βελτίωσης. Η θεµέλια αρχή του πλαισίου είναι η Οργάνωση και οι δύο κολόνες οι οποίες δίνουν µορφή στη δοµή της διαρκής βελτίωσης είναι η χρήση συστηµάτων και τεχνικών καθώς και η µέτρηση και ανάδραση. Η αλλαγή της κουλτούρας είναι κάτι που πρέπει να µας απασχολεί σε όλα τα βήµατα υλοποίησης του πλαισίου. Κεντρική θέση στη διαδικασία είναι οι άνθρωποι είτε ως άτοµα είτε ως οµάδες εργασίας. Η εκπαίδευση για την µάθηση των τεχνικών και την ανάπτυξη των ικανοτήτων τους είναι το βασικό συστατικό της επιτυχίας της διαδικασίας µαζί µε τη δέσµευση τους γι αυτή. Το πλαίσιο ολοκληρώνει όλες τις αρχές της ΟΠ από τις πρώτες προσεγγίσεις για οµαδική εργασία και ανάπτυξη των εργαζοµένων µέχρι τη χρήση δύσκολων τεχνικών όπως ο ΣΕ. Μία διαγραµµατική αναπαράσταση του πλαισίου δίνεται στο σχήµα 9. 20

24 Προµηθευτές ΑΛΛΑΓΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑΣ άτοµα/ οµαδική εργασία Συµβατικές απαιτήσεις Benchmarking ΟΡΓΑΝΩΣΗ Πελάτες Σχήµα 9: Το πλαίσιο της βελτίωσης της ποιότητας The quality management center, UMIST, (1991) Ένα µοντέλο που χρησιµοποιείται ευρέως για τη βελτίωση της ποιότητας των διαδικασιών είναι αυτό του Harrington [1991]. Το µοντέλο παρουσιάζεται στο σχήµα 10. Αποτελείται από πέντε φάσεις. Η οργάνωση απαιτεί κατανόηση της µεθόδου, ηγετικές ικανότητες και δέσµευση για την τήρηση των αρχών της. Στόχος της πρώτης φάσης είναι να διασφαλίσει την επιτυχία των προσπαθειών για βελτίωση. Η δεύτερη φάση έχει στόχο την κατανόηση όλων των διαστάσεων των διαδικασιών. Αυτό θα επιτευχθεί µε: το προσδιορισµό του σκοπού της διαδικασίας και της αποστολής που θα εκπληρώσει, η φάση αυτή τελειώνει µε την επικαιροποίηση (update) της τεκµηρίωσης της διαδικασίας για να µπορεί να είναι συνεπής σε νέα ευρήµατα. 21

25 Ο σκοπός της τρίτης φάσης είναι η βελτίωση, αποτελεσµατικότητα και προσαρµοστικότητα της διαδικασίας. Η τέταρτη φάση έχει σκοπό την εφαρµογή του συστήµατος ελέγχου της διαδικασίας για προοδευτική βελτίωση. Για την επίτευξη του στόχου πρέπει: 1. Να δηµιουργηθεί κατάλληλο σύστηµα µετρήσεων και να θεσπιστούν στόχοι εσωτερικά στη διεργασία 2. Να δηµιουργηθεί διεργασία ανατροφοδότησης 3. Να χρησιµοποιηθούν τα εργαλεία του ΣΕ 4. Να διενεργούνται περιοδικά επιθεωρήσεις (audits) 5. Να δηµιουργηθεί ένα σύστηµα παρακολούθησης του κόστους για την ανίχνευση άµεσων ή έµµεσων πηγών κόστους 6. Να δηµιουργηθεί διαδικασία επιδιόρθωσης λαθών και επίλυσης προβληµάτων. Η πέµπτη φάση έχει σκοπό την εφαρµογή της διαδικασίας της συνεχούς βελτίωσης. Η επιτυχία της φάσης έγκειται στα εξής: 1. ιεξαγωγή περιοδικών επισκοπήσεων για πιστοποίηση 2. Συνεχή αναζήτηση και επίλυση των προβληµάτων 3. Υπολογισµός της επίπτωσης της αλλαγής στον οργανισµό και στους πελάτες 4. Οριοθέτηση του οργανισµού στον ανταγωνισµό 5. Παροχή συνεχής και εξελιγµένης εκπαίδευσης 22

26 Η µετάφραση του όρου Kaizen [Imai, 1986] σε όρους της ποιότητας σηµαίνει συνεχής βελτίωση: Η συστηµατική προσέγγιση του γεφυρώµατος των κενών µεταξύ των προσδοκιών του πελάτη και των χαρακτηριστικών των εξερχόµενων από µια διαδικασία. Εκσυχρονισµός Οργάνωση για Κατανόηση της απλοποίηση βελτίωση διεργασίας διεργασίας (streamlining) Μέτρηση & Έλεγχος Συνεχής βελτίωση Σχήµα 10: Συνεχής βελτίωση ποιότητας Είναι µία φιλοσοφία που αναπτύχθηκε στην Ιαπωνία και είναι ο βασικός παράγοντας που αποτέλεσε στην υπεροχή των Ιαπωνικών οργανισµών στην παραγωγικότητα και την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και υπηρεσιών του; [Rao et al, 1996]. Το σχήµα 11 βοηθάει πάρα πολύ στην κατανόηση αυτών των εννοιών. Για κάθε διεργασία (x) τα εισερχόµενα της (x) είναι εξερχόµενα µίας άλλης διαδικασίας ή ενός εξωτερικού προµηθευτή του οργανισµού. Τα εξερχόµενα της (x) πηγαίνουν είτε σε µια άλλη διεργασία µέσα στον οργανισµό (εσωτερικός πελάτης της (x)) ή σε ένα εξωτερικό πελάτη του οργανισµού. Η διεργασία (x) λοιπόν είναι προµηθευτής του επόµενου πελάτη της και πελάτης στους προµηθευτές της. 23

27 Ο πελάτης της διεργασίας (x) έχει κάποιες απαιτήσεις, ανάγκες και προσδοκίες από τα εξερχόµενα της (x). Επίσης τα εξερχόµενα της (x) έχουν κάποια χαρακτηριστικά που σχετίζονται µε τις προσδοκίες. Τα χαρακτηριστικά αυτά ονοµάζονται Ποιοτικά χαρακτηριστικά των εξερχόµενων.όταν λοιπόν παρουσιαστεί κάποιο κενό µεταξύ των προσδοκιών και των ποιοτικών χαρακτηριστικών τότε δηµιουργείται ένα Πρόβληµα Ποιότητας. Σχήµα 11: Το πλαίσιο του KAIZEN, [Rao σελ. 166] Εσωτερικός ή εξωτερικός προµηθευτής Εισερχόµενα ιεργασία (x) Εξερχόµενα Εσωτερικός ή εξωτερικός πελάτης Ποιτικά χαρακτηριστικά Ανάγκες, απαιτήσεις και προσδοκίες Γεφύρωση κενών αν υπάρχουν 24

28 Το πρόβληµα είναι αρµοδιότητα του υπεύθυνου της διαδικασίας. Η συνεχής βελτίωση είναι ένα πλαίσιο το οποίο συνεχώς µας αναγκάζει για συστηµατική αναζήτηση αυτών των κενών και συστηµατικά να τα κλείνουµε, εάν αυτό είναι εφικτό. Η εφικτότητα του γεφυρώµατος των κενών είναι αποτέλεσµα του ότι η παράγοντες στους οποίους οφείλονται τα κενά δεν είναι πάντα ορατή [Montgomery, 1997]. Στο σχήµα 12 γίνεται κατανοητό γιατί δεν είναι πάντα ελέγξιµοι οι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα. Τα εισερχόµενα x 1, x 2,, x p είναι οι ελέγξιµοι παράγοντες όπως θερµοκρασίες, πιέσεις, ρυθµός τροφοδότησης κλπ. Τα εισερχόµενα z 1, z 2,, z p είναι µη-ελέγξιµοι παράγοντες όπως περιβαλλοντικές επιδράσεις, ιδιότητες της πρώτης ύλης. Η διαδικασία παραγωγής µετασχηµατίζει τα εισερχόµενα σε τελικά προϊόντα τα οποία έχουν διάφορα ποιοτικά χαρακτηριστικά. Ο υπολογισµός της µεταβλητής των εξερχόµενων (y) είναι ένδειξη για την ποιότητα της διαδικασίας. Ελεγχόµενα εισερχόµενα x 1 x 2 xp Μέτρηση Υπολογισµός Παρακολούθηση Έλεγχος Εισερχόµενα ιεργασία y= Ποιοτικά χαρακτηριστικά Εξερχόµενο Προιόν z 1 z 2 z p Μη-ελεγχόµενα εισερχόµενα Σχήµα 12: Έλεγχος Χαρακτηριστικών Ποιότητας 25

29 1.7 ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Για την επίτευξη της βελτίωσης της ποιότητας πρέπει να χρησιµοποιηθούν κάποια εργαλεία βελτίωσης των διεργασιών. Ενώ υπάρχουν πάρα πολλά σε αριθµό, αυτά που χρησιµοποιούνται ευρέως και αποτελούν µία διαδοχή στα πράγµατα που εξετάζουν είναι επτά [Lindsay, 1997], [Gitlow, 1995]. Τα εργαλεία αυτά είναι: 1. ιάγραµµα Συγγένειας, 2. ιάγραµµα Συσχετίσεων, 3 ιάγραµµα Μήτρας, 4. ιάγραµµα Βέλους, 5. ιάγραµµα Απόφασης Προγράµ- µατος ιαδικασιών, 6.Συστηµατικό ιάγραµµα, 7. ιαχείριση δεδοµένων διαγράµµατος µήτρας. Η ανάπτυξη ενός συνόλου κατάλληλων τεχνικών και εργαλείων, είναι απαραίτητη για τη σωστή εξέταση και διαχείριση του συστήµατος ποιότητας. Η επιτυχής χρήση των εργαλείων αυτών, τα οποία εντάσσονται στην επιχειρησιακή και παραγωγική διαδικασία συντονίζει και δίνει ώθηση στη βελτίωση της ποιότητας. ιάγραµµα Συσχετίσεων (relationships diagram) Σύµφωνα µε τον Dale [1994], το διάγραµµα συσχετίσεων είναι µια τεχνική, η οποία χρησιµοποιείται για να αναγνωρίσουµε, να κατανοήσουµε και να απλοποιήσουµε σύνθετες σχέσεις αιτίου-αποτελέσµατος (causal relationships) σε ένα πολύπλοκο πρόβληµα, καθορίζοντας έτσι τους σηµαντικούς παράγοντες για την επίλυση του. Τα πλεονεκτήµατα του διαγράµµατος συσχετίσεων είναι: [Mizuno, 1988] Βελτίωση ποιότητας στην παραγωγική διαδικασία. Προώθηση δραστηριοτήτων των µικρών οµάδων. Προώθηση ποιοτικού ελέγχου σε παραγγελµένα ή αγορασµένα τεµάχια. Καθορισµός και ανάπτυξη πολιτικών διασφάλισης ποιότητας. 26

30 Παροχή λήψης µέτρων ενάντια σε προβλήµατα που συνδέονται µε έλεγχο πληρωµών ή διαδικασιών. Το σχήµα 13 παρουσιάζει τα αποτελέσµατα µιας σύσκεψης ανταλλαγής ιδεών (brainstorming) η οποία προσδιόρισε 9 αιτίες που είναι υπεύθυνες σε αποτυχίες στο προγραµµατισµό του οργανισµού για διοίκηση ποιότητας [Kanji, σελ. 72, 1996] Εστίαση πελάτη Αποτυχία προγράµµατος ΟΠ Ανεπαρκής χρόνος εκπαίδευσης Έλλειψη γνώσης µεθόδων βελτίωσης Έλλειψη εστίασης εν ακολουθήθηκε ένα συγκεκριµένο µοντέλο ΟΠ Έλλειψη επικοινωνίας και πληροφορίας Οι υπευθυνότητες δεν τέθηκαν ξεκάθαρα Έλλειψη δέσµευσης για την ΟΠ από την ανώτατη διοίκηση Σχήµα 13: ιάγραµµα Συσχετίσεων ιάγραµµα Συγγένειας (Affinity diagram/kj method) Σκοπός του διαγράµµατος είναι η οργάνωση µεγάλων ποσοτήτων δεδοµένων σε οµάδες σύµφωνα µε κάποια µορφή συγγένειας µεταξύ τους [Kanji, 1996] Η χρήση των οµαδοποιήσεων των πληροφοριών σε σχέση µε τη συγγένεια που έχουν µεταξύ τους προσδίδει δοµή σε ένα µεγάλο και πολύπλοκο θέµα, 27

31 τµηµατοποιεί το θέµα σε κατηγορίες και επιφέρει τον προσδιορισµό του προβλήµατος [ ] [Dahlgaard, 1998] Τα βήµατα ανάπτυξης του διαγράµµατος συγγενείας είναι [Rao, 1996]: Καθορίζεται το προς ανάλυση θέµα επακριβώς. Συλλέγονται όλες τις διαθέσιµες πληροφορίες-ιδέες.(brainstorming) Οµαδοποίηση των συλλεχθέντων πληροφοριών σύµφωνα µε τη συγγένεια τους. Εξαγωγή συµπερασµάτων από όλη τη διαδικασία. Η οργάνωση των δεδοµένων µε µορφή φυσικής συγγένειας µπορεί να διευκρινίσει τις σχέσεις µεταξύ των αναγκών των πελατών. Το σχήµα 14 παρουσιάζει ένα διάγραµµα συγγένειας για τις δυσκολίες που διέπουν την περιγραφή ενός νέου προιόντος. ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑ Αριθµός εµπλεκοµένων ανθρώπων ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑ Αριθµός απαιτούµενων Αποκτήσεις υπογραφών ιοικητική δοµή Πολυπλοκότητα λήψης-αποφάσεων Σύγκριση Αµερικής-Ευρώπης Συγχρονισµός ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ Έλλειψη κατανόησης εµπλεκοµένων θεµάτων Ιεραρχικά επίπεδα Έλλειψη δεδοµένων αγοράς Αποτυχία χρήσης δεδοµένων Μη-προσδιορισµός πελατών Οι στόχοι των πωλήσεων δεν είναι βασισµένοι στην αγορά Ισχύς Σχήµα 14: ιάγραµµα Συγγένειας 28

32 Συστηµατικό διάγραµµα (Systematic diagram) Ένα συστηµατικό διάγραµµα είναι µια γραφική ιεραρχική αναπαράσταση των προαπαιτούµενων βηµάτων προς εκπλήρωση ενός στόχου ή µιας εργασίας (διάγραµµα δέντρου). [Dale, 1994] Χρησιµοποιείται για να αναπτύξουµε µια ακολουθία βηµάτων, τα οποία εξαρτώνται το ένα από το άλλο και έτσι συνθέτουν την επίλυση του προβλήµατος [Mizuno, 1988]. Το σχήµα 15 είναι ένα παράδειγµα εφαρµογής του συστηµατικού διαγράµµατος σε ένα πρόβληµα µείωσης των σκάρτων (waste) [Dale, 1994]. Αξιολόγηση εξοπλισµού ιασφάλιση ακρίβειας του συστήµατος µέτρησης του εξοπλισµού Αύξηση αποτελεσµατικότητας αντλιας (pumping) ιασφάλιση σωστής θερµοκρασίας υλικών Μείωση Ελατωµ/κων Αξιολόγηση τρόπoυ χρήσης υλικών Προτυποποίηση ετικετών Προτυποποίηση περιεκτών (container) Μείωση χρήσης νερού Εξέταση εργασιακού περιβάλλοντος Περιορισµός διαρροών διεργασίας Βελτίωση υποκίνησης χειριστή Σχήµα 15: Συστηµατικό διάγραµµα 29

33 Τα διαγράµµατα συγγένειας βοηθούν στην αναγνώριση του προβλήµατος, τα διαγράµµατα συσχετίσεων στο να διαπιστώσουµε τι συνδέεται µε ένα πρόβληµα και τα συστηµατικά διαγράµµατα οργανώνουν την επίλυση του προβλήµατος. ιάγραµµα Μήτρας (Matrix diagram) Το διάγραµµα µήτρας χρησιµοποιείται για να αποσαφηνίσει τη σχέση µεταξύ αποτελεσµάτων και αιτίων ή µεταξύ σκοπών και µεθόδων και να δείξει τη σηµασία κάθε σχέσης. Οι παραπάνω παράγοντες ταξινοµούνται σε γραµµές και στήλες σε πίνακες- µήτρες και τα κελιά των διασταυρώσεων τους αποτελούν τη βάση για µελλοντικές ενέργειες [Dale, 1994]. Οργανώνουµε δηλαδή συστηµατικά τις πληροφορίες έτσι ώστε να µπορούν να συγκριθούν µε βάση κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία θα µας βοηθήσουν να κάνουµε συγκρίσεις ή επιλογές. Με τη χρήση του διαγράµµατος µήτρας βελτιώνεται η αποτελεσµατικότητα του συστήµατος αξιολόγησης της ποιότητας, ενδυναµώνετε το σύστηµα διασφάλισης ποιότητας συνδέοντας επίπεδα ποιότητας µε διαφορετικές λειτουργίες ελέγχου και ανιχνεύονται τα αίτια µη συµµορφώσεων στη παραγωγική διαδικασία [Mizuno, 1988]. Στο σχήµα 16 το διάγραµµα µήτρας παρουσιάζει την κατάσταση στην οποία µια µηχανή παράγει ελαττωµατικά προϊόντα. 30

34 Χειριστής Β Α Επιβλέπων Έλεγχος ποιότητας Μηχανική προιόντος Συντήρηση Μηχανή που παράγει ελαττωµατικά Ναί Ελαττωµατικά Ανάλυση ελαττωµατικών Ναί Επιδιόρθωση µηχανής Σταµάτηµα µηχανής Σταµάτηµα παραγωγής Όχι Πιθανή επιδιόρθωση Ναί Εκκίνηση παραγωγής Έτοιµη για παραγωγή Επίλυση προβλήµατος ιορθωµένη µηχανή Σχήµα 16: ιάγραµµα Μήτρας ιάγραµµα βέλους (Arrow diagram) Χρησιµοποιείται για την ανάπτυξη του καλύτερου προγραµµατισµού έργων και των κατάλληλων ελέγχων για την επίτευξη των στόχων του έργου [Kanji, 1996]. είχνει, οπτικοποιηµένα τον απαιτούµενο χρόνο για την επίλυση ενός προβλήµατος και ποιες εργασίες µπορούν να γίνουν παράλληλα [Linday, 1997]. Το σχήµα 17 δείχνει τις ενέργειες που πρέπει να γίνουν για το σχέδιο κατασκευής ενός σπιτιού. 31

35 Εξωτερικοί τοίχοι Εσωτερικοί τοίχοι Θεµέλια Πλαίσιο Σκαλωσιές Υδραυλικά Πόρτες παράθυρα 8 Βάψιµο Τελική Επιθεώρηση Ολοκλήρωση Ηλεκτρικά 7 Χρόνος που απαιτείται για κάθε εργασία Relation of work without time for each operation Σχήµα 17: ιάγραµµα βέλους ιάγραµµα προγράµµατος απόφασης διαδικασιών (Process decision program chart - PDPC) Το εργαλείο αυτό µας βοηθάει να εστιάσουµε στις πιθανές διαδοχές οι οποίες θα µας βοηθήσουν να οδηγηθούµε σε ένα επιθυµητό αποτέλεσµα [Kanji, 1996]. Χρησιµοποιείται για το σχεδιασµό καινούργιων ή ανανεωµένων ενεργειών οι οποίες είναι πολύπλοκες [Lindsay, 1997]. Σύµφωνα µε τον Born [1994] για την ανάπτυξη της τεχνικής ακολουθούνται τα παρακάτω βήµατα: Καθορίζουµε τη ροή των δραστηριοτήτων του σχεδίου και τις τοποθετούµε σε ένα διάγραµµα ροής. (Το διάγραµµα ροής αποτελείται από κόµβους και βέλη. Κάθε κόµβος είναι µια διακριτή ενέργεια. Η βασική ιδέα είναι πως ο στόχος, δηλαδή ο τελικός κόµβος προσεγγίζεται µε πολλούς τρόπους αλλά µόνο µία θα είναι η τελική ροή.) 32

36 Επιλέγουµε τη βέλτιστη ροή λαµβάνοντας υπόψη το κόστος, το χρόνο, τις επιπτώσεις κ.α. Το σχήµα 18 παρουσιάζει ένα διάγραµµα το οποίο µπορεί να βοηθήσει στη ασφαλή διεκπεραίωση ενός συµβολαίου [Kanji, 1996] Αίτηση παραγγελίας Ασυµφωνία στην ηµεροµηνία Ραντεβού µε αγοραστή εύτερη προσπάθεια, επιβεβαίωση ραντεβού εν µπορεί να προσδιοριστεί ηµεροµηνία Παραγγελία χάθηκε Επιβεβαίωση συνάντησης Συνάντηση Προσδιορισµός τιµής προιόντος εξυπηρέτησης Τιµή όχι ανταγωνιστική Επανάλληψη προσφοράς ικαιολόγηση τιµής Ανταγωνιστική τιµή Η παραγγελία δεν συµφωνήθηκε Η παραγγελία συµφωνήθηκε Η παραγγελία χάθηκε Παραγγελία ασφαλής Σχήµα 18: ιάγραµµα προγράµµατος απόφασης διεργασιών 33

37 ιαχείριση δεδοµένων διαγράµµατος µήτρας Χρησιµοποιείται για την ποσοτικοποίηση και τη διευθέτηση των δεδοµένων του διαγράµµατος µήτρας. Για την αξιοποίηση των δεδοµένων χρησιµοποιούνται µεθοδολογίες ανάλυσης δεδοµένων. Στο σχήµα 19 παρουσιάζεται ένα διάγραµµα, το οποίο δείχνει µια ενδεικνυόµενη χρονική σειρά χρησιµοποίησης των νέων εργαλείων της ποιότητας για την κατανόηση και την αντιµετώπιση ενός προβλήµατος. ιάγραµµα Συγγένειας ιάγραµµα Συσχετίσεων Συστηµατικό ιάγραµµα ιάγραµµα Μήτρας ιάγραµµα προγράµµατος απόφασης διεργασιών ιάγραµµα Βέλους Σχήµα 19: Προτεινόµενη διαδοχή χρήσης των εργαλείων βελτίωσης της ποιότητας Σε αυτό το σηµείο µπορούµε να παρατηρήσουµε τα εξής: Το διάγραµµα συγγένειας χρησιµοποιείται όταν δεν γνωρίζουµε ποιο είναι το πρόβληµα. Εξάλλου αν κάνουµε ανάλυση µε τα βασικά εργαλεία ποιότητας το διάγραµµα συγγένειας µπορεί να παραληφθεί ή αν χρησιµοποιηθεί προηγείται κατά προτίµηση όλων των άλλων εργαλείων. Τα υπόλοιπα πέντε εργαλεία που φαίνονται στο διάγραµµα χρησιµοποιούνται για να µεταβούµε από µια γενική ιδέα του προβλήµατος σε ένα πλήρες πλάνο λύσης. 34

38 Πιο συγκεκριµένα, το διάγραµµα συσχετίσεων χρησιµοποιείται για να διακρίνουµε αλληλεπιδρώντας υποπροβλήµατα και µας βοηθά να τα γνωρίσουµε και να τα συνδέσουµε υπό το πρίσµα της σχέσης αιτίαςαποτελέσµατος. Το διάγραµµα συστηµατοποίησης χρησιµοποιείται για να αποσυνθέσουµε τον τελικό στόχο σε µικρότερους µέχρι να φτάσουµε σεειδικές ενέργειες ενώ το διάγραµµα µήτρας ταξινοµεί τις ενέργειες κατά προτεραιότητα. Τέλος τα διαγράµµατα βέλους και του προγράµµατος απόφασης διαδικασιών παρέχουν τη δυνατότητα άµεσης ανάλυσης του χρονικού προγραµµατισµού των διαδικασιών και της διαδοχικής ροής των αποτελεσµάτων τους. Στην επόµενη σελίδα παρατίθεται ένας πίνακας, ο οποίος δείχνει τη χρήση (επιγραµµατικά ) κάθε νέου εργαλείου ποιότητας. Στην οντότητα ιάγραµµα Μήτρας εµπεριέχεται και η ανάλυση των διαγραµµάτων µήτρας (7 νέα εργαλεία ποιότητας). ( Πηγή: Εργαλείο Σκοπός Επεξήγηση Σχόλια ιάγραµµα Οργάνωση µεγάλων ποσοτήτων Χρησιµοποιείται όταν δεν Οργανώνει µια γενική ιδέα- Συγγένειας δεδοµένων σε οµάδες σύµφωνα γνωρίζουµε ποιο είναι το αντίληψη για το πρόβληµα µε κάποια µορφή συγγένειας πρόβληµα. Τα υπόλοιπα εργαλεία [Kanji, 1996]. Η οµαδοποίηση που φαίνονται στον πίνακα Τα διαγράµµατα συγγένειας προσδίδει δοµή σε ένα µεγάλο χρησιµοποιούνται για να βοηθούν στην αναγνώριση του και πολύπλοκο θέµα, µεταβούµε από µια γενική ιδέα του προβλήµατος τµηµατοποιεί το θέµα σε προβλήµατος σε ένα πλήρες πλάνο κατηγορίες και επιφέρει τον λύσης. προσδιορισµό του προβλήµατος. [Dahlgaard, 1998] ιάγραµµα Σύµφωνα µε τον Dale [1994], Χρησιµοποιείται για να Καθορίζει τα αίτια και τα Συσχετίσεων σκοπός του είναι η αναγνώριση, διαπιστώσουµε ποιοι παράγοντες αποτελέσµατα των η κατανόηση και η απλοποίηση συνδέονται µε ένα πρόβληµα. υποπροβληµάτων µιας γενικότερης σύνθετων σχέσεων αιτίου- Πιο συγκεκριµένα, το διάγραµµα κατάστασης αποτελέσµατος (causal συσχετίσεων χρησιµοποιείται για relationships) σε ένα πολύπλοκο να διακρίνουµε αλληλεπιδράσεις πρόβληµα, καθορίζοντας έτσι και υποπροβλήµατα και µας βοηθά τους σηµαντικούς παράγοντες να τα προσδιορίσουµε και να τα για την επίλυση του. συνδέσουµε υπό το πρίσµα της σχέσης αιτίου-αποτελέσµατος. 35

39 Συστηµατικό Σκοπός του είναι η ανάπτυξη ιάγραµµα µιας ακολουθίας βηµάτων, τα οποία εξαρτώνται το ένα από το άλλο και έτσι συνθέτουν την επίλυση του προβλήµατος [Mizuno, 1988]. ιάγραµµα Σκοπός του είναι η αποσαφήνιση Μήτρας των σχέσεων µεταξύ αποτελεσµάτων και αιτίων ή µεταξύ σκοπών και µεθόδων και να δείξει τη σηµασία κάθε σχέσης [Dale, 1994]. ιάγραµµα Βοηθάει στην εστίαση των Απόφασης πιθανών διαδοχών οι οποίες θα Προγράµµατος µας οδηγήσουν στην επίλυση ιαδικασιών του προβλήµατος [Kanji & Asher 1996]. ιάγραµµα Χρησιµοποιείται για την Βέλους ανάπτυξη του καλύτερου προγραµµατισµού έργων και των κατάλληλων ελέγχων για την επίτευξη των στόχων του έργου [Kanji & Asher 1996]. Ανάλυση Σκοπός είναι η ποσοτικοποίηση δεδοµένων των δεδοµένων του διαγράµµατος διαγράµµατος µήτρας. µήτρας. Χρησιµοποιείται για να αποσυνθέσουµε τον τελικό στόχο σε µικρότερους µέχρι να φτάσουµε σε ειδικές ενέργειες. Ταξινοµεί τις ενέργειες κατά προτεραιότητα Με τη χρήση του διαγράµµατος µήτρας βελτιώνεται η αποτελεσµατικότητα του συστήµατος αξιολόγησης της ποιότητας, ενδυναµώνεται το σύστηµα διασφάλισης ποιότητας συνδέοντας επίπεδα ποιότητας µε διαφορετικές λειτουργίες ελέγχου και ανιχνεύονται τα αίτια µη συµµορφώσεων στη παραγωγική διαδικασία [Mizuno, 1988]. Χρησιµοποιείται για το σχεδιασµό καινούργιων ή ανανεωµένων ενεργειών οι οποίες είναι πολύπλοκες [Lindsay & Petrick 1997], [Born, 1994] Μαζί µε τα διαγράµµατα βέλους παρέχουν τη δυνατότητα άµεσης ανάλυσης του χρονικού προγραµµατισµού των διαδικασιών και της διαδοχικής ροής των αποτελεσµάτων τους. Οργανώνουν την επίλυση του προβλήµατος. Είναι µια γραφική ιεραρχική αναπαράσταση των προαπαιτούµενων βηµάτων προς εκπλήρωση ενός στόχου ή µιας εργασίας (διάγραµµα δέντρου). [Dale, 1994] Οργανώνουµε δηλαδή συστηµατικά τις πληροφορίες, σε µορφή πινάκων, έτσι ώστε να µπορούν να συγκριθούν µε βάση κάποια χαρακτηριστικά, τα οποία θα µας βοηθήσουν να κάνουµε συγκρίσεις ή επιλογές. Καθορίζει ποιες διαδικασίες πρέπει να χρησιµοποιηθούν µε βάση διαδοχικά γεγονότα και πιθανές επιπτώσεις είχνει, οπτικοποιηµένα τον απαιτούµενο χρόνο για την επίλυση ενός προβλήµατος και ποιες εργασίες µπορούν να γίνουν παράλληλα [Lindsay & Petrick 1997]. Χρησιµοποιούνται µεθοδολογίες ανάλυσης δεδοµένων. Πίνακας 2: Τα νέα εργαλεία της ποιότητας και οι χρήσεις τους 36

40 1.8 ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ ΙΕΡΓΑΣΙΩΝ Είναι αδύνατη η επιθεώρηση ή η δοκιµή της ποιότητας µέσα σε ένα προϊόν. Το προϊόν πρέπει να κατασκευαστεί σωστά µε την πρώτη φορά. Πιο συγκεκριµένα εάν ένα προϊόν πρόκειται να εκπληρώσει κάποιες απαιτήσεις πελατών πρέπει να παραχθεί από µια διαδικασία που να είναι ικανή να διεξάγεται µε µεταβλητότητα σε κάποια αποδεκτά πλαίσια των ποιοτικών χαρακτηριστικών του προϊόντος [Oakland, 1986]. Αυτό σηµαίνει ότι η διαδικασία παραγωγής πρέπει να είναι σταθερή και ότι όλοι οι εµπλεκόµενοι στη διαδικασία πρέπει συνεχώς να αναζητούν τη συνεχή βελτίωση της διαδικασίας και τη µείωση της µεταβλητότητας στα προϊόντα. Πιο αναλυτικά οι τέσσερις κύριες χρήσεις του ΣΕ είναι [Dale, 1994]: Επίτευξη σταθερότητας σε διαδικασίες παραγωγής προϊόντων ή υπηρεσιών Παροχή καθοδήγησης για τον τρόπο βελτίωσης της διαδικασίας από τη µείωση της µεταβλητότητας Προσδιορισµός της απόδοσης της διαδικασίας Παροχή πληροφοριών που βοηθούν στη διοικητική λήψη αποφάσεων Ο ΣΕ είναι µια συλλογή από αποτελεσµατικά εργαλεία επίλυσης προβληµάτων που χρησιµοποιούνται για την επίτευξη της σταθερότητας µέσα σε διαδικασίες και τι βελτίωση της ικανότητας τους µέσω της µείωσης της µεταβλητότητας. Ο ΣΕ µπορεί να εφαρµοσθεί σε όλα τα είδη των διαδικασιών. Τα 7 κυριότερα εργαλεία του είναι: [Montgomery, 1997], [Juran, 1988], [Rao, 1996], [Ishikawa, 1985]. 1. Ιστόγραµµα (Histogram) 2. Φύλλο επιθεώρησης (Check sheet) 3. ιάγραµµα Pareto 4. ιάγραµµα αιτίου-αποτελέσµατος (Cause and effect diagram) 5. ιάγραµµα συγκέντρωσης ελαττωµατικών (Defect concentration diagram) 6. ιάγραµµα διασποράς (Scatter diagram) 7. ιαγράµµατα ελέγχου (Control charts) 1.9 ΜΕΤΑΒΛΗΤΟΤΗΤΑ Μεταβλητότητα σηµαίνει η επίδραση κάποιων αιτιών στη διαδικασία παραγωγής οι οποίες δηµιουργούν στατιστική µεταβολή του µέσου όρου των ποιοτικών 37

41 χαρακτηριστικών της διαδικασίας σε µία νέα τιµή (µικρότερη ή µεγαλύτερη από την κανονική) µε αποτέλεσµα η διαδικασία να ξεφύγει από τη σταθερή της πορεία και να βρίσκεται εκτός ελέγχου παράγοντας έτσι ελαττωµατικά αποτελέσµατα. Ένα από τα αποτελέσµατα της µεταβλητότητας είναι ότι σπάνια τα προϊόντα είναι πανοµοιότυπα µεταξύ τους. Επίσης το σύστηµα µέτρησης µπορεί να αυξάνει την µεταβλητότητα [Dale, 1994]. Ο Shewhart [1931], [1986] αναφέρει ότι τα αίτια που δηµιουργούν µεταβλητότητα είναι δύο ειδών: τυχαίες αιτίες (chance causes) και επιβαρυντικές αιτίες (assignable causes). Σε κάθε διαδικασία ανεξάρτητα από το πόσο καλά έχει σχεδιαστεί υπάρχει κάποιο ποσοστό µεταβλητότητας που οφείλεται σε φυσικά αίτια. Η φυσική µεταβλητότητα είναι το αθροιστικό µέγεθος πολλών µικρών και αναπόφευκτων αιτιών. Πηγές δηµιουργίας τέτοιας µεταβλητότητας είναι: υπολείµµατα στις µηχανές, χειριστές (κόπωση, ρυθµός τροφοδοσίας), συντήρηση (λίπανση, ευθυγράµµιση) [Ηradesky, 1995]. Η διαδικασία στην οποία επιδρούν αυτοί οι τυχαίοι παράγοντες µεταβλητότητας παραµένει υπό στατιστικό έλεγχο. Στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της διαδικασίας πολλές φορές επιδρούν παράγοντες µεταβλητότητας που προέρχονται από τρεις πηγές [Montgomery, 1997]: ακατάλληλα ρυθµισµένες µηχανές, λάθη χειριστών, ελαττωµατικές πρώτες ύλες. Αυτή η µεταβλητότητα δηµιουργεί την µη-αποδεκτή στατιστική µεταβολή της διαδικασίας. Η διαδικασία η οποία λειτουργεί παρουσία των επιβαρυντικών αιτιών βρίσκεται εκτός ελέγχου. Ο βασικός σκοπός του ΣΕ είναι η γρήγορη ανίχνευση της παρουσίας των επιβαρυντικών παραγόντων µεταβλητότητας, έτσι ώστε να αρθούν κάποιες διορθωτικές ενέργειες για να µην προλάβουν και παραχθούν πολλά ελαττωµατικά προϊόντα. Η τεχνική που χρησιµοποιείται για να γίνει εν-σειρά (on line) έλεγχος ποιότητας είναι τα διαγράµµατα ελέγχου (control charts). Τα διαγράµµατα ελέγχου παρέχουν επίσης πληροφορία για βελτίωση της διαδικασίας [Montgomery, 1997]. Πρέπει να σηµειωθεί ότι όταν ο ΣΕ χρησιµοποιηθεί σωστά δίνει κάποιο δείκτη του µεγέθους και της σηµασίας της µεταβλητότητας, δεν δίνει τις πηγές παραγωγής της. Αυτό γίνεται µόνο µε ενέργειες του διοικητικού και τεχνικού προσωπικού, ενέργειες τέτοιες που θα τους οδηγήσουν στις πιθανές πηγές της µεταβλητότητας [Dale, 1994]. 38

42 1.10 ΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ ΕΛΕΓΧΟΥ Το διάγραµµα ελέγχου είναι η γραφική αναπαράσταση ενός ποιοτικού χαρακτηριστικού το οποίο µετρήθηκε από ένα δείγµα ενός προϊόντος ή υπηρεσίας, σε κάποιο στάδιο της παραγωγής του, έναντι του χρόνου. Το σχήµα 20 παρουσιάζει ένα τυπικό διάγραµµα ελέγχου [Montgomery, 1997]. Άνω όριο ελέγχου Κεντρική γραµµή Κάτω όριο ελέγχου Χρόνος Σχήµα 20: ιάγραµµα ελέγχου Το διάγραµµα περιέχει µια κεντρική γραµµή η οποία αναπαριστά την µέση τιµή του χαρακτηριστικού η οποία αντιστοιχεί µε την εντός ελέγχου κατάσταση της διαδικασίας. Οι άλλες δύο οριζόντιες γραµµές εκατέρωθεν της κεντρικής είναι το άνω και κάτω όριο ελέγχου. Η επιλογή των δύο ορίων είναι σηµαντική για τη κατάσταση της διαδικασίας. Όταν όλες οι µετρήσεις είναι εντός των ορίων ελέγχου τότε η διαδικασία είναι υπό-έλεγχο. Όταν κάποια µέτρηση βρεθεί έξω από τα όρια τότε σηµαίνει ότι η διαδικασία αρχίζει την παραγωγήελαττωµατικών διότι είναι εκτός-ελέγχου. Στο σηµείο αυτό αρχίζει η διερεύνηση του θέµατος και η άρση διορθωτικών ενεργειών για τον περιορισµό των επιβαρυντικών αιτιών που είναι υπεύθυνες γι αυτή τη συµπεριφορά. Με τις διορθωτικές ενέργειες η µεταβλητότητα µπορεί να περιοριστεί και η διαδικασία να βελτιωθεί ποιοτικά. 39

43 Η ποιοτική βελτίωση της διαδικασίας παραγωγής µε τη χρήση διαγραµµάτων ελέγχου φαίνεται γραφικά στο σχήµα 21 [Montgomery, 1997]. Εισερχόµενα ιαδικασία Εξερχόµενα Επαλήθευση και συνεχής παρακολούθηση Μετρικό σύστηµα Ανίχνευση επιβαρυντικών αιτιών Εφαρµογή διορθωτικών ενεργειών Προσδιορισµός πηγής προβληµάτων Σχήµα 21: Χρήση διαγραµµάτων ελέγχου για τη βελτίωση της διεργασίας Τα διαγράµµατα ελέγχου έχουν και µια ακόµα αποστολή. Μπορούν να χρησιµοποιηθούν και ως εργαλεία εκτίµησης συγκεκριµένων παραµέτρων της διαδικασίας, όπως µέσος όρος, τυπική απόκλιση, δείκτη (fraction) µησυµµορφούµενων κλπ. Αυτές οι εκτιµήσεις χρησιµοποιούνται για τον υπολογισµό της ικανότητας της διεργασίας να παράγει αποδεκτά προϊόντα. Τα αποτελέσµατα του υπολογισµού της ικανότητας έχουν χρήση σε πολλές διοικητικές αποφάσεις κατά τη διάρκεια του κύκλου ανάπτυξης προϊόντων. Τέτοιες αποφάσεις είναι: αγορά ή κατασκευή, βελτιώσεις διεργασίας ή της µονάδας, συµβολαιογραφικές συµφωνίες µε τους πελάτες ή τους πωλητές σύµφωνα µε τη ποιότητα του προϊόντος. 40

44 Είδη διαγραµµάτων ελέγχου Εάν το ποιοτικό χαρακτηριστικό είναι µια µετρήσιµη οντότητα και µπορεί να εκφραστεί µε ένα αριθµό σε κάποια συνεχή κλίµακα µέτρησης, τότε το χαρακτηριστικό ονοµάζεται µεταβλητή. Στις περιπτώσεις αυτές µπορούµε να εκφράσουµε το ποιοτικό χαρακτηριστικό µε κάποιο µέτρο κεντρικής τάσης όπως ο µέσος όρος και η διακύµανση (variability). Τα διαγράµµατα ελέγχου των µέσων όρων και της διακύµανσης ονοµάζονται διαγράµµατα ελέγχου µεταβλητών. Πολλά ποιοτικά χαρακτηριστικά δεν είναι µετρήσιµα µε κάποια συνεχή κλίµακα. Στις περιπτώσεις αυτές Στις περιπτώσεις αυτές ο χαρακτηρισµός µιας µονάδας προϊόντος (ων), συµµορφούµενο ή µη-συµµορφούµενο γίνεται µε βάση αν η µονάδα κατέχει ορισµένες ιδιότητες (attributes) ή µπορούµε να µετρήσουµε τον αριθµό των µη-συµµορφούµενων που υπάρχουν σε µια µονάδα προϊόντος (ων). Τα διαγράµµατα ελέγχου για τέτοια ποιοτικά χαρακτηριστικά ονοµάζονται διαγράµµατα ελέγχου ιδιοτήτων ελτίο αναφοράς - ελέγχου (Checksheet) Όταν εξετάζουµε κάποια διαδικασία για να την παρακολουθήσουµε σε θέµατα που αφορούν το επίπεδο ποιότητας στο οποίο βρίσκεται προφανώς χρειάζεται να συλλέξουµε κάποια δεδοµένα. Το φύλλο επιθεώρησης είναι η τυπική φόρµα συλλογής δεδοµένων και χρησιµοποιείται στα πρώτα στάδια του ΣΕ. Ένα τέτοιο φύλλο παρουσιάζεται στο σχήµα

45 ΦΥΛΛΟ ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗΣ Ε ΟΜΕΝΑ ΕΛΑΤΤΩΜΑΤΙΚΑ 1999 No Μέρους: ΤΑΧ-41 Τοποθεσία: Universal Ηµ/νια: 6/5/89 Αναλυτής: Λ.Τ Ελαττωµατικά TOTAL Κατεστραµένα µέρη Μηχανικά προβλήµατα Λάθος διαστάσεις 2 2 TOTAL Σχήµα 22: ελτίο αναφοράς - ελέγχου Ιστόγραµµα (Histogram) Όταν έχουµε συλλέξει κάποιο αριθµό δεδοµένων που αφορούν µετρήσεις κάποιου ποιοτικού χαρακτηριστικού σε ένα φύλλο επιθεωρήσεων για παράδειγµα, δεν µπορούµε να εξάγουµε κάποια συµπεράσµατα για την µεταβλητότητα που έχουν. Για να γίνει αυτό χρησιµοποιούµε µια δοµή που λέγεται κατανοµή συχνοτήτων η οποία οπτικά απεικονίζεται µε το ιστόγραµµα. Το ιστόγραµµα είναι η αναπαράσταση της κατανοµής των συχνοτήτων της εµφάνισης ενός χαρακτηριστικού εναντι το χαρακτηριστικο. Το σχήµα 23 αναπαριστά ένα ιστόγραµµα. 42

46 ιάµετρος Σχήµα 23: Ιστόγραµµα ιάγραµµα Pareto Το διάγραµµα Pareto είναι ένα διάγραµµα κατανοµής συχνοτήτων των ιδιοτήτων κάποιων δεδοµένων τα οποία τοποθετούνται κατά κατηγορία. Η τεχνική Pareto χρησιµοποιείται για να µας βοηθήσει να θέσουµε προτεραιότητα στην επίλυση προβληµάτων οποιουδήποτε τύπου. Η κεντρική ιδέα πάνω στην οποία στηρίζεται αυτή η τεχνική είναι: «Το 80% των προβληµάτων (ουσιαστικά τα προβλήµατα ποιότητας µεταφράζονται σε κόστος) οφείλεται στο 20% των αιτιών». Η τεχνική δηλαδή καταδεικνύει τις σηµαντικότερες αιτίες από τις οποίες πηγάζουν τα περισσότερα προβλήµατα. Αξίζει να σηµειωθεί πως η ταξινόµηση των προβληµάτων δεν γίνεται µε βάση τη συχνότητα εµφάνισης µόνο αλλά και µε βάση το κόστος (το πιο συχνά εµφανιζόµενο πρόβληµα δεν είναι αναγκαστικά και αυτό µε το µεγαλύτερο κόστος). Πιο συγκεκριµένα ταξινοµούµε τα δεδοµένα από αριστερά προς τα δεξιά ή από πάνω προς τα κάτω µε βάση τα κριτήρια που προαναφέρθηκαν. 43

47 Αυτό δεν είναι τυχαίο, η απεικόνιση γίνεται µε την έννοια ότι αριστερά είναι οι πιο σηµαντικές αιτίες και όσο πάµε δεξιά τόσο αµβλύνεται το πρόβληµα που αντιπροσωπεύουν τα αίτια του διαγράµµατος [Scholtes, 1988]. Παράδειγµα του διαγράµµατος Pareto παρουσιάζεται στο σχήµα Κωδικός λάθους Σχήµα 24: ιάγραµµα Pareto ιάγραµµα αιτίου-αποτελέσµατος (cause and effect diagram) Στο διάγραµµα Pareto η συµβολή κάθε προβλήµατος στη συνολική κατάσταση εκφράζεται µε ποσοστά και συνεπώς αντιµετωπίζουµε πρώτα το πρόβληµα µε το µεγαλύτερο ποσοστό. 44

48 Από τη στιγµή που ανακαλύψαµε τη πηγή που προκαλεί το ελάττωµα, λάθος ή το πρόβληµα, και το αποµονώνουµε πρέπει να αρχίσουµε να διερευνούµε τις πιθανές αιτίες αυτού του ανεπιθύµητου αποτελέσµατος. Όταν οι αιτίες δεν είναι προφανείς η χρήση του διαγράµµατος αιτίου-αποτελέσµατος αποδεικνύεται πολύ ωφέλιµη στην ανακάλυψη των αιτιών [Ishikawa, 1985]. Στο σχήµα 25 µε το διάγραµµα αιτίου-αποτελέσµατος εξετάζονται οι πιθανές αιτίες ελαττωµατικών προϊόντων από µια διαδικασία συγκόλλησης. Η προβληµατική κατάσταση θεωρείται πως είναι το τέλος µιας γραµµής πάνω και κάτω από την οποία αναπτύσσονται οι αιτίες (π.χ µε τη βοήθεια ενός άλλου εργαλείου-brainstorming). O πιο συχνά χρησιµοποιούµενος τύπος γραφήµατος είναι ο τύπος 4Μ (Machinery, Manpower, Method, Material). Καταγράφουµε δηλαδή στα κόκαλα της ραχοκοκαλιάς του ψαριού (fishbone diagram), τις σχετικές αιτίες µε τα 4 παραπάνω χαρακτηριστικά της παραγωγικής διαδικασίας αιτίες για το πρόβληµα (κεφάλι του ψαριού). Είναι φυσιολογικό κατά τη διάρκεια της συζήτησης της οµάδας να προκύψουν πολλές απόψεις, ίσως και αντικρουόµενες, οι οποίες δεν µπορούν συνολικά να καταγραφούν στο διάγραµµα. Υλικά Μέθοδοι Τύπος κόλλας Συστατικά Συσκευασία συστατικών Τεχνολογία Προληπτική συντήρηση Μηχανές Ανθρώπινο δυναµικό Φούρνος Χειριστής Εργαλεία Εκπαίδευση Προγραµµατισµός βάρδιες) Ελαττωµατικά Συγκόλλησης Σχήµα 25: ιάγραµµα αιτίου - αποτελέσµατος Σε µια τέτοια περίπτωση, οι διαφορετικές αιτίες ταξινοµούνται µε σειρά βαρύτητας και σηµασίας χρησιµοποιώντας για παράδειγµα ανάλυση Pareto. 45

49 ιάγραµµα συγκέντρωσης ελαττωµατών (Defect concentration diagram) Το διάγραµµα αυτό είναι µια φωτογραφία µιας µονάδος προϊόντος η οποία δείχνει όλες τις όψεις του. Τα ελαττώµατα µαρκάρονται στη φωτογραφία και το διάγραµµα αναλύεται διότι η θέση των ελαττωµάτων πάνω στο προιόν δίνει πολλές πληροφορίες για τα πιθανά αίτια των ελαττωµάτων. Το σχήµα 26 παρουσιάζει ένα διάγραµµα συγκέντρωσης ελαττωµατικών για τον εντοπισµό των ελαττωµάτων σε µία συσκευή φωτοαντιγράφων. Τα νούµερα στους κύκλους δείχνουν τα διάφορα µέρη του µηχανήµατος και τα νούµερα που έχουν εισαχθεί µε το χέρι δείχνουν τον αριθµό ελαττωµάτων. Σχήµα 26: ιάγραµµα συγκέντρωσης ελαττωµατών [Juran, 1988] 46

50 ιάγραµµα διασποράς (Scatter diagram) Τα διαγράµµατα αυτά χρησιµοποιούνται για να εξετάσουµε την πιθανή σχέση ή αλληλεξάρτηση µεταξύ δύο µεταβλητών, χαρακτηριστικών ή παραγόντων. Για παράδειγµαµια µεταβλητή µπορεί να είναι µια παράµετρος της διαδικασίας παραγωγής (π.χ θερµοκρασία, πίεση) και η άλλη να είναι ένα µετρήσιµο χαρακτηριστικό (π.χ µήκος, βάρος). Οι αντιστοιχίες των µεγεθών αυτών συλλέγονται και αναπαρίστανται σαν σηµεία σε ένα Χ-Υ διάγραµµα (Σχήµα 27. Τα αποτελέσµατα, τα οποία προκύπτουν από αρκετά τέτοια δεδοµένα χρησιµοποιούνται σαν διαγνωστική τεχνική για την επίλυση προβληµάτων. Μεταβλητή 1 47

51 Θετική συσχέτιση Αρνητική συσχέτιση εν υπάρχει συσχέτιση Ισχυρή θετική συσχέτιση Αδύναµη αρνητική συσχέτιση Σχήµα 27: ιαγράµµατα διασποράς 1.11 Η ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΛΕΓΧΟΥ ΙΕΡΓΑΣΙΩΝ Έλεγχος διαδικασίας είναι η τεχνική γνώση που χρησιµοποιείται για την ανάλυση και τον έλεγχο της ποιότητας της διεργασίας και περιλαµβάνει απευθείας έλεγχο της ποιότητας των: υλικών, εξαρτηµάτων, συστατικών και συναρµολογήσεων έτσι όπως αυτά διαχειρίζονται στο συνολικό βιοµηχανικό κύκλο τους [Feigenbaum, ]. Οι µεθοδολογίες που υπάρχουν διαθέσιµες για τον έλεγχο επιχειρησιακών και παραγωγικών διεργασιών µπορούν να οµαδοποιηθούν σε τέσσερις κατηγορίες: 1. Ανάλυση διαδικασίας (Process analysis). Είναι οι τεχνικές οι οποίες αναλύουν τις µετρήσεις που έχουν προγραµµατιστεί από το σχεδιασµό και τον προγραµµατισµό της διεργασίας. Οι µετρήσεις αφορούν την συµπεριφορά της διαδικασίας κατά την εξέλιξη της έτσι ώστε µε ευαίσθητα και γρήγορα µέσα να προβλεφθεί η τάσης της. 48

52 Στον πίνακα12 παρουσιάζονται αναλυτικά οι κατηγορίες των τεχνικών καθώς και ο σκοπός χρήσης τους. Σκοπός ανάλυσης Προσδιορισµός ικανότητας Προσδιορισµός βαθµού συµµόρφωσης στις προγραµµατισµένες µετρήσεις. Προσδιορισµός πηγών διακύµανσης Προσδιορισµός αιτιών µη-συµµόρφωσης Τεχνική Ανάλυση ικανότητας διαδικασίας και εξοπλισµού Ανάλυση αξιοπιστίας της διαδικασίας Ικανότητα του εξοπλισµού και των οργάνων µέτρησης της ποιότητας Ανάλυση αποτελεσµάτων των Pilot Runs Έλεγχος, επιθεώρηση και εργαστηριακές δοκιµές των εισερχοµένων υλικών Επιθεώρηση διασφάλισης ποιότητας Μη καταστροφικοί έλεγχοι και αξιολογήσεις οκιµή παραγωγής Ταξινόµηση επιθεωρήσεων Ανάλυση διακύµανσης της διαδικασίας Ανάλυση µεταβλητών κόστους Ανάλυση δεδοµένων-δοκιµών Ανάλυση και επανεκατεργασία απορριπτέων εξαρτηµάτων Ανάλυση παραπόνων πεδίου Πίνακας 12: Ανάλυση της ποιότητας της διαδικασίας 2. Έλεγχος διαδικασίας (In-process control). Είναι τεχνικές που οι οποίες αναλύουν τα αποτελέσµατα της ανάλυσης της διαδικασίας και µε τις οποίες αναπροσαρµόζουµε τις σηµαντικές παραµέτρους της διαδικασίας για να διατηρήσουµε την διαδικασία υπό έλεγχο. Αντιπροσωπευτικές τεχνικές για την εφαρµογή των αποτελεσµάτων της ανάλυσης της διαδικασίας στον έλεγχο διαδικασίας, παρουσιάζονται στον πίνακα 13. ιασφάλιση ποιότητας στους 49

53 Σκοπός ελέγχου Τεχνική Έλεγχος κύκλου ανάπτυξης ιασφάλιση ποιότητας στους προµηθευτές και υλικά Πίνακας ελέγχου δοµής Έλεγχος διαδικασίας παραγωγής ειγµατοληψία εργασίας Πίνακας 13: Τεχνικές ελέγχου διαδικασιών Συγκεκριµένα ο έλεγχος της διαδικασίας γίνεται µε την εφαρµογή των εργαλείων που έχουν περιγραφεί στο προηγούµενο κεφάλαιο. 3. Εφαρµογή του προγράµµατος ποιότητας (implementation of the quality-program plan). Είναι τεχνικές µε τις οποίες αναπροσαρµόζεται το πρόγραµµα ποιότητας λαµβάνοντας υπόψη τις δυναµικές αλλαγές της κάθε µέρας στις καταστάσεις της παραγωγής. Οι τεχνικές αυτές παρουσιάζονται στον πίνακα 14. Σκοπός ελέγχου Να εφαρµοστεί το σχέδιο ποιότητας Τεχνική Χρήση εγχειριδίων και οδηγιών Ερµηνεία προδιαγραφών και σχεδίων ποιότητας Προσωρινός σχεδιασµός ποιότητας Επιθεώρηση καινούργιων οργάνων και εξοπλισµού Αποµάκρυνση µη-συµµορφούµενων υλικών. Πίνακας 14: Εργαλεία τήρησης του προγράµµατος ποιότητας 4. Επιθεωρήσεις αποτελεσµατικότητας του προγράµµατος ποιότητας (quality-effectiveness audit) Περιλαµβάνει τεχνικές για την διεξαγωγή της τακτικής παρακολούθησης η οποία έχει προγραµµατιστεί. 50

54 Η παρακολούθηση περιλαµβάνει προιόν, διεργασία και κόστη µε στόχο να διασφαλίσει ότι οι σκοποί του προγράµµατος ποιότητα έχουν επιτευχθεί. Οι τεχνικές που χρησιµοποιούνται παρουσιάζονται στο πίνακα 15. Σκοπός ελέγχου Μέτρηση αποτελεσµατικότητας ελέγχου ποιότητα του προιόντος Μέτρηση αποτελεσµατικότητας σχεδίου ποιότητας και της εκτέλεσης του Μέτρηση αποτελεσµατικότητας του συστήµατος ποιότητας Μέτρηση αποτελεσµατικότητας της ποιότητας σε συγκεκριµένα πεδία Τεχνική Επιθεωρήσεις προιόντων Επιθεωρήσεις διεργασιών και λειτουργιών Επιθεωρήσεις συστήµατος ποιότητας Επιθεωρήσεις ποιότητας των υπολοίπων πεδίων Πίνακας 15: Τεχνικές επιθεώρησης 1.12 ΕΛΕΓΧΟΣ ΙΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΟΛΙΚΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ιαδικασία είναι µία σειρά από λειτουργίες που έχουν ως αποτέλεσµα την παράδοση ενός προϊόντος ή µιας υπηρεσίας. Τα συστατικά µιας διαδικασίας συνήθως είναι ο συνδυασµός παραγόντων όπως: εργασία, εξοπλισµός, πληροφορία, πρώτες ύλες και µέθοδοι, µε σκοπό την επίτευξη ενός συγκεκριµένου αποτελέσµατος. Επένδυση στη ποιότητα σηµαίνει επένδυση στη γνώση που παράγεται από την παρακολούθηση µιας διαδικασίας κατά τα στάδια, πρόληψης, τεχνογνωσία και απόκτηση εµπειρίας (learning). Η διοίκηση ποιότητας έχει εισαγάγει την ανάγκη για αντιστροφή στην µέχρι τώρα αντίληψη που υπήρχε για τον έλεγχο διαδικασιών. Αυτή η αντίστροφη αντίληψη στη σειρά των προτεραιοτήτων αποδεικνύεται από τα αποτελέσµατα που θα επιφέρει η διαδικασία απόκτησης γνώσης και εµπειρίας από τη διεργασία. Η µάθηση της διαδικασίας ξεκινάει από το πρώτο πειραµατισµό δοκιµής 51

55 λάθους που θα διεξαχθεί και φτάνει µέχρι και το επίπεδο ικανότητας, που θα αποκτήσουµε µέσω αυτής, έτσι ώστε η διεργασία να διεξάγεται σχεδόν αυτοµατοποιηµένα και χωρίς επιτήρηση. Τα στάδια παρακολούθησης και ελέγχου µιας διεργασίας, που θα µας δώσουν την ικανότητα απόκτησης γνώσης και εµπειρίας από αυτή είναι: 1. Μέτρηση τελικών χαρακτηριστικών και Επιθεώρηση Στο στάδιο αυτό ο στόχος είναι ο προσδιορισµός των τελικών χαρακτηριστικών και των ορίων αποδοχής του προϊόντος ή της υπηρεσίας το οποίο είναι έτοιµο για παράδοση. Από τα αποτελέσµατα της διαδικασίας µπορούµε να προσδιορίσουµε, ποσοτικά, τις προδιαγραφές του προϊόντος. Η προδιαγραφές εκφράζονται µε τη κανονική τιµή του χαρακτηριστικού και ένα εύρος ανοχής, το οποίο δείχνει την αποδεκτή απόκλιση. Σε µερικές περιπτώσεις αυτό µπορεί να γίνει για δείγµατα προϊόντων και ποιοτικοποιηµένες κρίσεις (judgments). Όσο αφορά τον εξοπλισµό, η επιλογή του και η λειτουργία του για να δίνει αποδεκτά αποτελέσµατα, γίνεται µε βάσει κάποια κριτήρια τα οποία διασφαλίζουν την ποιότητα. Όταν τα αποτελέσµατα είναι αποδεκτά η διαδικασία παραγωγής ξεκινάει. Η τελική επιθεώρηση θα δείξει αν όλα έχουν θεσπιστεί σωστά και αν ακολουθούνται η οδηγίες για τη λειτουργία του εξοπλισµού. 2. Προσδιορισµός των βασικών (key) παραµέτρων και έλεγχος της διαδικασίας Στο στάδιο αυτό πρέπει να προσδιοριστούν οι παράγοντες που επηρεάζουν τη ποιότητα του τελικού προϊόντος. Οι παράγοντες που φαίνεται να επηρεάζουν την ποιότητα φαίνεται να είναι πάρα πολλοί, µε την επισταµένη εξέταση από τους ειδικούς και µε τι βοήθεια του διαγράµµατος αιτίου-αποτελέσµατος, ή του σχεδιασµού πειραµάτων (Taguchi) όµως προσδιορίζονται µερικοί βασικοί παράγοντες που αν µεταβληθούν τότε παράγονται αποτελέσµατα σε χαµηλό επίπεδο ποιότητας. Στη συνέχεια πρέπει να θεσπιστεί ένα σύστηµα παρακολούθησης αυτών των µεταβλητών για να διασφαλίσουµε την επιτυχία του αποτελέσµατος. Με αυτό πετυχαίνουµε την αντικατάσταση της τελικής επιθεώρησης µε τον απευθείας έλεγχο της διαδικασίας, και την διοίκηση των αποτελεσµάτων µε τη διοίκηση για τα αποτελέσµατα. Η επιτυχία του σταδίου έγκειται στο γεγονός ότι τώρα πλέον τα βασικά καθήκοντα είναι η συντήρηση των ποιοτικών χαρακτηριστικών για να είναι εντός ορίων ελέγχου, 52

56 και οι τακτικοί δειγµατοληπτικοί έλεγχοι του τελικού αποτελέσµατος είναι αρκετά για να διασφαλίσουν ότι η παραγωγική διαδικασία θα δώσει αποδεκτά αποτελέσµατα. Αποτελέσµατα κατανοµής µετρήσεων ενός χαρακτηριστικού Υλικά Ανθρώπινο δυναµικό Μεταβλητή 1 Μεταβλητή 2 Μεταβλητή 3 Μέθοδοι Μηχανές Περιβάλλον Κάτω όριο Κανονική Άνω όριο ελέγχου τιµή ελέγχου Σχήµα 37: Προσδιορισµός και έλεγχος βασικών παραµέτρων 3. Έλεγχος απρόοπτων περιστατικών (contingencies). Στο στάδιο αυτό γίνεται έλεγχος κάποιων παραγόντων εσωτερικών (π.χ. µηχανικός εξοπλισµός) και εξωτερικός (π.χ. περιβάλλον, θερµοκρασία) έτσι ώστε να µειώσουµε περαιτέρω τις διακυµάνσεις που υπάρχουν στη διαδικασία για να γίνει πιο σταθερή και εύρωστη οπότε να πετύχουµε ακόµα µεγαλύτερη βελτίωση του επιπέδου ποιότητας της Έλεγχος και σταθεροποίηση της διεργασίας Ο έλεγχος διαδικασιών ασχολείται µε τη διοίκηση των διαδικασιών εστιάζοντας τις προσπάθειες του στη διασφάλιση ενός ικανοποιητικού επιπέδου συνέπειας και αξιοπιστίας της απόδοσης της διαδικασίας. Είναι µια τεχνική επίλυσης προβληµάτων. 53

57 Το πρόβληµα είναι: παρουσία διακυµάνσεων στη διαδικασία. Η αποτυχία στην κατανόηση της φύσης αυτής της διακύµανσης σηµαίνει εσφαλµένος προσδιορισµός του προβλήµατος. Στο σχήµα 38 παρουσιάζονται τα στάδια της τεχνικής επίλυσης προβληµάτων. Ανίχνευση διακύµανσης Ενέργειες ιάγνωσης Ανάλυση δεδοµένων Περιγραφή/προσδιορισµός προβλήµατος Ενέργειες επίλυσης Πηγή αιτιών Επίλυση Σχήµα 38: Στάδια επίλυσης προβληµάτων Η διαδικασία ελέγχου της διαδικασίας παραγωγής αποτελεί το τεχνικό κοµµάτι της ΟΠ, αποτελείται από τις παρακάτω επιµέρους ενέργειες: Στατιστικός έλεγχος διεργασίας Παίρνονται µικρά δείγµατα για να µετρηθούν ο µέσος όρος και η απόκλιση στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του προιόντος που θεωρείται τελικό σε κάθε ενδιάµεσο στάδιο της διεργασίας παραγωγής. Οι µετρήσεις καταγράφονται στα διαγράµµατα ελέγχου και εάν πέφτουν εκτός των ορίων η διαδικασία είναι εκτός ελέγχου και αίρονται διορθωτικές ενέργειες τα αποτελέσµατα των οποίων καταγράφονται διότι αποτελούν επιµέρους γνώση για τη διεργασία. Οι παράµετροι (Πρώτες ύλες, εξοπλισµός, µέθοδοι, ανθρώπινοι πόροι) που 54

58 εµφανίζονται να είναι υπεύθυνοι για την παραγωγή ελαττωµάτων αποµονώνονται και διορθώνονται. Η εφαρµογή της µεθόδου βήµα - βήµα και σε συνεχή βάση αναδεικνύει ποιοι παράγοντες έχουν άµεση επιρροή στη διαδικασία και η γνώση για τη διαδικασία ενηµερώνεται (βλ. σχήµα 39). ιαδικασία Υλικά Ανθρώπινο δυναµικό Αποτέλεσµα Εσωτερική Επιθεώρηση Μέθοδοι Μηχανές Περιβάλλον Ανάδραση στη διαδικασία Παρακολούθηση του αποτελέσµατος εν σειρά (on line) Εκτός σειράς (off-line) Ενέργειες στο αποτέλεσµα Σχήµα 39: Ο ρόλος του ΣΕ Η διαδικασία είναι υπο έλεγχο όταν τα αποτελέσµατα των στατιστικής παρακολούθηση ακολουθούν κάποιο νόµο. Όταν επιδρούν στη διαδικασία µόνο οι τυχαίες πηγές µεταβλητότητας τότε η διαδικασία είναι υπο-έλεγχο. Ο έλεγχος της διαδικασίας αποτελείται από ενέργειες ανεύρεσης και περιορισµού των συγκεκριµένων προβληµάτων ή των σποραδικών περιπτώσεων που αποτελούν πηγές µεταβλητότητας. Μπορούµε τώρα να αντικαταστήσουµε τα διαγράµµατα ελέγχου που παρακολουθούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του τελικού προιόντος µε διαγράµµατα ελέγχου που θα παρακολουθούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των ενδιάµεσων σταδίων της διαδικασίας. Ο έλεγχος κινείται αντίθετα από το αποτέλεσµα στους παράγοντες επίδρασεις (βλ. σχήµα 40). 55

59 είγµα 3 είγµα 1 είγµα 2 Μέτρηση Σχήµα 40: Έλεγχος ποιοτικών χαρακτηριστικών Πρότυπα και ενέργειες Η διαδικασία ελέγχου περιλαµβάνει προτυποποίηση και µετρήσεις σε όλα τα στάδια τα οποία διενεργούνται µε κάτω από απαράβατους κανόνες και εκπαίδευση. Παρόλα αυτά ούτε τα πρότυπα ούτε οι µετρήσεις είναι µόνιµες. Πρέπει να προσαρµόζονται τακτικά, να ενηµερώνονται και να επικυρώνονται και να παράγονται καινούργια εγχειρίδια. Η προτυποποίηση από τη µία προετοιµάζει το δρόµο για την αυτόεπιθεώρηση (self inspection), και από την άλλη για προειδοποιήσεις, για ενέργειες που διασφαλίζουν την απόδοση των εργαζοµένων µε παροχή βοήθειας ή ειδικών οργάνων (foolproofing devices) Αυτό-επιθεώρηση Σε κάθε στάδιο της διαδικασίας οι διεργασίες του ποιοτικού ελέγχου πρέπει να διασφαλίζουν ότι έχει επιτευχθεί η απαιτούµενη ποιότητα. Από τη στιγµή 56

60 που οι προδιαγραφές και οι ενέργειες επιθεώρησης έχουν προσδιοριστεί, ο εργαζόµενος µπορεί και είναι σε θέση να εκτελέσει τον έλεγχο, να καταγράψει το αποτέλεσµα, ή να διασφαλίσει για την διενέργεια των διορθωτικών ενεργειών. Ο εργαζόµενος µπορεί να γίνει υπεύθυνος για την ποιότητα του αποτελέσµατος της εργασίας του όταν και µόνο όταν: έχει εκπαιδευθεί και η διαδικασία είναι ικανή, εάν του έχουν δοθεί επαληθευµένα πρότυπα και ενέργειες, εάν γνωρίζει µεθόδους µετρήσεις, και τελικά να άρει διορθωτικές ενέργειες ιασφάλιση απόδοσης εργαζοµένων Οι εργαζόµενοι εµπίπτουν συχνά σε λάθη, για την ελαχιστοποίηση της επίδρασης του ανθρώπινου λάθους στις έχουν αναπτυχθεί διάφορες µέθοδοι: Παροχή βοήθειας στους εργαζόµενους µε τα απαραίτητα εργαλεία και όργανα Αυτοµατοποιηµένες προειδοποιήσεις (alarms), σταµάτηµα διαδικασίας Φύλλα ελέγχου και επιθεωρήσεων Οι διαδικασίες αυτές είναι πολύ διαδεδοµένες στην Ιαπωνία, η µέθοδος ονοµάζεται Poka-Yoke [Shingo, 1986] ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΟΠ ΚΑΙ ΑΝΟΙΧΤΑ ΘΕΜΑΤΑ Από εµπειρικές µελέτες και συζητήσεις µε ειδικούς στην εφαρµογή προγραµµάτων ΟΠ σε οργανισµούς, επισηµάνθηκε ότι, το µοναδικό εργαλείο που χρησιµοποιείται είναι το διάγραµµα ελέγχου που αναλύεται στην παράγραφο Για συγκεκριµένους λόγους που καταγράφονται στην παρούσα παράγραφο, η εφαρµογή των εργαλείων της παραγράφου 1.6 καθιστούν την ένταξη τους στον οργανισµό ανέφικτη. Οι ειδικοί αντιµετωπίζουν τα εργαλεία ως καθαρά θεωρητική προσέγγιση τα οποία δεν προσφέρουν βοήθεια ή αν προσφέρουν αυτή έρχεται µετά από πολύ κόπο, χρόνο και εκπαίδευση και η ωφελιµότητα των λύσεων δεν είναι τόσο µεγάλη. Η µελέτη των διαδικασιών παραγωγής, ειδικά των 57

61 πολύπλοκων, αποτελεί στην πράξη ένα πεδίο που κρύβει µεγάλη αβεβαιότητα για τους ειδικούς. Από την πλευρά του ο ειδικός θέτει στόχους και είναι υπεύθυνος για την διαχείριση της διαδικασίας µε σκοπό την ικανοποίηση των στόχων. Τα προβλήµατα που εµφανίζονται στο προϊόν µεταφράζονται σε στατιστική απόκλιση των προδιαγραφών στη διαδικασία και στο προϊόν. Μετά την εµφάνιση των προβληµάτων ξεκινάει µια πορεία χρήσης των εργαλείων της ΟΠ για τον προσδιορισµό τους (σε ποιο συγκεκριµένο στάδιο της διεργασίας εµφανίζονται και σε ποια προδιαγραφή ποιότητας του προϊόντος δεν εκπληρώνεται). Τα εργαλεία της ποιότητας έχουν σκοπό να καθοδηγήσουν τον ειδικό στην πηγή του προβλήµατος και στην επίλυση του. Οι λόγοι που καθιστούν ανέφικτη την χρήση των εργαλείων είναι: Η µετάβαση στο ακριβές στάδιο της διαδικασίας, στο οποίο εµφανίστηκε το πρόβληµα, δεν είναι άµεση µε τα υπάρχοντα εργαλεία. Συνήθως η διάγνωση της διαδικασίας παραγωγής και η επίλυση του προβλήµατος στηρίζεται στην κρίση του ειδικού που απορρέει από την πείρα του και κατόπιν αναζήτησης του προβλήµατος αναλυτικά στην διαδικασία. Η προτεινόµενη µεθοδολογία, όπως θα αποδειχθεί, µπορεί αυτόµατα να εντοπίσει την πηγή ή τις πηγές παραγωγής προβληµάτων τόσο στη διαδικασία όσο και στα χαρακτηριστικά ποιότητας των προϊόντων. Τα εργαλεία της ΟΠ είναι πρακτικές που χρησιµοποιούνται στην πρόληψη ελαττωµατικών και όχι στην ανίχνευση τους [Montgomery, 1997]. Υπόκεινται σε κάποιες ενέργειες τεκµηρίωσης οπότε η εφαρµογή τους διέπεται από αρκετά γραφειοκρατικά εµπόδια Βασίζονται στο σχηµατισµό και στη σύγκλιση οµάδων εργασίας µε σκοπό τονκαταιγισµό ιδεών (brainstorming) και/ή επιθεωρήσεις Εξαρτούνται από προσωπικές κρίσεις Καταναλώνουν πολύ χρόνο Στην πράξη δεν χρησιµοποιούνται από τους οργανισµούς διότι χρειάζεται αρκετή εκπαίδευση για να µπορέσουν να χρησιµοποιηθούν από τους εργαζοµένους Απαιτούν αρκετά καλή µοντελοποίηση των διαδικασιών οπότε στηρίζονται σε συγκέντρωση πληροφοριών από αρκετά άτοµα εν είναι γνωστά στο ευρύ φάσµα των ειδικών των οργανισµών. 58

62 Κλασικά εργαλεία ΟΠ Νέα εργαλεία ΟΠ ιάγραµµα συγκέντρωσης ελαττωµατικών ιάγραµµα Συγγένειας ελτίο αναφοράς ελέγχου ιάγραµµα Συσχετίσεων Ιστόγραµµα Συστηµατικό ιάγραµµα ιάγραµµα ελέγχου ιάγραµµα Μήτρας ιάγραµµα διασποράς ελτίο αναφοράς ελέγχου ιάγραµµα αιτίου - αποτελέσµατος ιάγραµµα προγράµµατος απόφασης διεργασιών ιάγραµµα Pareto ιάγραµµα Βέλους Σχήµα 41: Προτεινόµενη διαδοχή χρήσης των εργαλείων βελτίωσης της ποιότητας Το σχήµα 41 παρουσιάζει τη σειρά χρήσης των εργαλείων της ΟΠ τα οποία χρησιµοποιούνται για την κατανόηση και την επίλυση προβληµάτων σχετικών µε την ποιότητα των διαδικασιών. Το πρόβληµα πρέπει να προσδιοριστεί και να κατανοηθεί, για το σκοπό αυτό χρησιµοποιούνται τα δελτία αναφοράς - ελέγχου και τα ιστογράµµατα, µέσω των οποίων συλλέγονται και αναπαρίστανται τα δεδοµένα τα σχετικά µε το πρόβληµα. Τα διαγράµµατα ελέγχου βοηθούν στον προσδιορισµό της κατάστασης της διαδικασίας, δείχνουν εάν η διαδικασία είναι υπό έλεγχο ή όχι. Εάν η διαδικασία είναι εκτός ελέγχου τότε µε τα διαγράµµατα διασποράς ελέγχουµε εάν υπάρχουν συσχετίσεις µεταξύ των παραγόντων προσδιορίζοντας έτσι πότε προκύπτει η µεγαλύτερη συσχέτιση. Όταν προσδιοριστεί το πρόβληµα το επόµενο στάδιο είναι η αναζήτηση των λύσεων. Το διάγραµµα αιτίου - αποτελέσµατος χρησιµοποιείται από τις οµάδες 59

63 εργασίας για την αναζήτηση της πηγής του προβλήµατος. Το διάγραµµα Pareto βοηθάει, στη συνέχεια, στην ιεράρχηση των προβληµάτων. Στη συνέχεια τα νέα εργαλεία παρέχουν εναλλακτικές λύσεις για τον προσδιορισµό και την αντιµετώπιση των προβληµάτων. Το διάγραµµα συγγένειας χρησιµοποιείται όταν δεν γνωρίζουµε ποιο είναι το πρόβληµα. Η χρήση του διαγράµµατος συγγένειας µπορεί να αποφευχθεί εάν έχει προηγηθεί η προηγούµενη ανάλυση. Το διάγραµµα συσχετίσεων χρησιµοποιείται για τον προσδιορισµό υποπροβληµάτων και τις σχέσεις µεταξύ τους. Το πρόβληµα αναλύεται, µε αυτό το τρόπο και µε την ανάλυση του προσπαθούµε να φτάσουµε στην πηγή του. Το συστηµατικό διάγραµµα βοηθάει στην ανάλυση ενός στόχου σε υπο-στόχους µέχρι να ευρεθεί ένα σύνολο συγκεκριµένων ενεργειών για την επίτευξη τους. Οι ενέργειες ιεραρχούνται κατά προτεραιότητα µε το διάγραµµα µήτρας και προγραµµατίζεται χρονικά η υλοποίηση τους µε το διάγραµµα βέλους. Η χρήση των εργαλείων αφήνει ορισµένα ανοιχτά θέµατα τα οποία καλείται να επιλύσει η Μηχανική Μάθηση: Η µετάβαση από το διάγραµµα συγγένειας στο διάγραµµα συσχετίσεων διέπεται από ασάφεια στην εύρεση του συγκεκριµένου προβλήµατος. Το συστηµατικό διάγραµµα δεν παρέχει διαχωρισµό των λύσεων. Το θέµα αυτό προκύπτει κατά την αντιπαραβολή του µε τα δέντρα αποφάσεων τα οποία σε κάθε κλαδί διενεργούν ορισµένα τεστ για το διαχωρισµό των περιπτώσεων. Κατά το διαχωρισµό φαίνονται επακριβώς τα όρια της λύσης. Κανένα εργαλείο δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί ταυτόχρονα µε την εξέλιξη της επιχειρησιακής διαδικασίας. Τα συστήµατα πρόσληψης και διαχείρισης γνώσης διαθέτουν αυτό το πλεονέκτηµα και µπορούν να είναι σε συνεχή σύνδεση µε συλλογή δεδοµένων της διαδικασίας και να ενεργοποιείται κάθε φορά που επισηµαίνει πρόβληµα. Οι αλγόριθµοι της ΜΜ διαχειρίζονται τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά δεδοµένα. Στην πράξη είναι δύσκολη η µοντελοποίηση της πληροφορίας από τα εργαλεία ΟΠ και κυρίως των ποιοτικών δεδοµένων λόγω της δυσκολίας στην ποσοτικοποίηση τους. Οι διαδικασίες παραγωγής διέπονται από διαστρωµάτωση των διαφόρων διεργασιών που περιλαµβάνουν. Για παράδειγµα, όταν ένα υλικό παράγεται από µια διαδοχή µηχανικού εξοπλισµού και από µια σειρά 60

64 επεξεργασιών θα ήταν χρήσιµο να ερευνήσουµε την παραγωγή των διακυµάνσεων κάθε µηχανής ξεχωριστά. Εάν απλώς εξεταστεί το αποτέλεσµα που παράγεται τότε φτάνουµε σε ανεπαρκή συµπεράσµατα. Σκοπός της παρουσίασης των εργαλείων είναι να αναδείξει την πολυπλοκότητα στην εφαρµογή τους και πως απλοποιείται η κατάσταση µε την εισαγωγή των µεθοδολογιών ΜΜ οι οποίες χρησιµοποιούνται για τον ίδιο σκοπό ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Η λειτουργική ανάπτυξη ποιότητας (Quality Function Deployment - QFD) είναι µια διαδικασία η οποία συνδέει τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά των διαφόρων φάσεων του κύκλου ανάπτυξης ενός προϊόντος. Στόχος του είναι η αναγνώριση των αλληλεξαρτήσεων ανάµεσα στις ιδιότητες του προϊόντος και στις απαιτήσει του καταναλωτή. Με την αναγνώριση των αλληλεξαρτήσεων µπορεί η επιχείρηση να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες σε κάθε στάδιο ανάπτυξης του προϊόντος έτσι ώστε να περιλαµβάνονται οι ανάγκες του καταναλωτή και να ενσωµατώνονται επιτυχώς µέσα στον προϊόν. Τα βήµατα υλοποίησης της τεχνικής είναι τα εξής (σχήµα 2.10): 1. Καθορισµός απαιτήσεων καταναλωτή 2. Αξιολόγηση των απαιτήσεων των καταναλωτών από τους ίδιους 3. Μετάφραση των απαιτήσεων σε τεχνικές ή τρόπους επίτευξης µε όρους που µπορούν να µετρηθούν και κατάταξη σε σειρά προτεραιότητας 4. Καθορισµό σχέσεων µεταξύ των απαιτήσεων και των τεχνικών που υπάρχουν 5. Καθορισµός µονάδων µέτρησης κάθε τεχνικής και των τιµών που θεωρούνται επιτεύξιµες 6. Κατασκευή µήτρας συσχετίσεων και εξέταση ισχυρών και ασθενών σχέσεων 61

65 Εξαρτήσεις µεταξυ των τεχνικών προδιαγραφών Τεχνικές προδιαγραφές (προέρχονται από τον οργανισµό) Προταιρεότητα απαιτήσεων: Απαιτήσεις καταναλωτή Σηµασία Ανάλυση ανταγωνισµού υνατότητες στην αγορά Συσχέτιση µεταξύ απαιτήσεων καταναλωτών και τεχνικών προδιαγραφών Prioritized technical descriptors Σχήµα 42: Λειτουργική ανάπτυξη ποιότητας 1.15 ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΕΙΚΤΩΝ (BENCHMARKING) Ο έλεγχος ανταγωνιστικότητας χρησιµοποιείται για την αξιολόγηση και τη σύγκριση διαδικασιών, εξοπλισµού, συστηµάτων ή απόδοσης ατόµων µε άλλες είτε µέσα στον οργανισµό είτε µε άλλους οργανισµούς. 62

66 Η τεχνική αυτή βοηθάει στον προσδιορισµό προδιαγραφών οι οποίοι θα αποδώσουν προστιθέµενη αξία και ανταγωνιστικότητα Ο ΣΧΕ ΙΑΣΜΟΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΩΝ ΤΟΥ TAGUCHI Ο Taguchi [1986] ανέπτυξε την µεθοδολογία περιορισµού των επιπτώσεων των µεταβλητών θορύβου σε µια διαδικασία. Μεταβλητές θορύβου είναι παράγοντες, εσωτερικοί ή εξωτερικοί, που προκαλούν στατιστικές αποκλίσεις στις διαδικασίες και δεν µπορούν να ελεγχθούν από το σχεδιαστή της διαδικασίας. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες είναι ένα παράδειγµα µεταβλητής που προκαλεί θόρυβο. Ο Taguchi συνέστησε τρία στάδια στο σχεδιασµό για τον περιορισµό αυτών των παραγόντων. Σχεδιασµός συστήµατος: Το σύστηµα σχεδιάζεται βάση της εµπειρίας του σχεδιαστή, των απαιτήσεων των καταναλωτών και των απαιτήσεων της διαδικασίας. Παραµετρικός σχεδιασµός: Στο στάδιο αυτό επιχειρείται η µείωση ή η αποµάκρυνση της επιρροής των παραγόντων θορύβου. Η επιρροή αυτή προσοµοιώνεται κατά τη διάρκεια του πειράµατος µε τη συστηµατική εναλλαγή των παραγόντων θορύβου σε κάθε ένα από τους διάφορους συνδυασµούς τιµών των υπό εξέταση ελεγχόµενων παραγόντων. Σχηµατική αναπαράσταση του παραµετρικού σχεδιασµού παρουσιάζεται στο σχήµα Ρυθµίσεις παραγόντων ελέγχου Παράγοντες θορύβου ιεργασία Απόκλιση από το στόχο Σχήµα 43: Παραµετρικός σχεδιασµός πειραµάτων Taguchi 63

67 Σχεδιασµός ανοχών: Εάν ο παραµετρικός σχεδιασµός δεν κατορθώσει να αποµακρύνει τις επιρροές (εξωτερικών ή εσωτερικών) παραγόντων θορύβου, Ο Taguchi συνιστά το σχεδιασµό ανοχών, όπου µπορούµε να ακολουθήσουµε τα ίδια βήµατα όπως προηγουµένως, αλλά µε την εξέταση επιπλέον παραγόντων, οι οποίοι πρωτύτερα εξαιρέθηκαν λόγω κόστους ή της δυσκολίας του απαραίτητου σχεδιασµού. Αν και αυτό αποτύχει εξετάζονται οι ανοχές των εξαρτηµάτων ή των συστατικών των προϊόντων και γίνεται επανασχεδιασµός ανοχής. Αυτό σηµαίνει διατήρηση των βέλτιστων επιπέδων των παραγόντων (όπως ορίστηκαν από τον παραµετρικό σχεδιασµό) µε µείωση όµως των ανοχών ορισµένων κρίσιµων παραγόντων (εξαρτηµάτων) κατά βέλτιστο και οικονοµικό τρόπο, έτσι ώστε να µειωθεί σε αποδεκτά επίπεδα η συνολική µεταβλητότητα της επίδοσης. 64

68 ΜΕΡΟΣ Β 2. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ISO- ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΣΕ ΤΕΧΝΙΚΑ ΕΡΓΑ Ο ιεθνής Οργανισµός Τυποποίησης ISO (International Organisation for Standardization), οργανισµός εξειδικευµένος στη δηµιουργία προτύπων, αποτελείται από τους εθνικούς φορείς τυποποίησης 91 χωρών. Εχει 180 περίπου Τεχνικές Επιτροπές, υπεύθυνες για αντίστοιχους τοµείς εξειδίκευσης, που αναπτύσσουν διεθνή πρότυπα µε στόχο τη διευκόλυνση της διεθνούς ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών και την ανάπτυξη συνεργασίας στη σφαίρα των πνευµατικών, επιστηµονικών, τεχνολογικών και οικονοµικών δραστηριοτήτων. 2.1 ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ :ΣΕΙΡΑ ISO 9000 Ως πριν λίγα χρόνια, η ικανότητα ενός προϊόντος να ανταποκρίνεται στο σκοπό για τον οποίο προοριζόταν, ο σχεδιασµός και η κατασκευή του, ώστε να κάνει τη δουλειά του σωστά, η ποιότητά του και η εν γένει ανταγωνιστικότητά του εξασφαλιζόταν από τη συµµόρφωσή του στα υπάρχοντα τεχνικά πρότυπα. Η σηµερινή αλµατώδης εξέλιξη της τεχνολογίας, µε την επακόλουθη αυξανόµενη διεθνοποίηση των αγορών και των εµπορικών συναλλαγών, οδήγησε στην καθιέρωση κοινά αποδεκτών προτύπων, όχι µέσω της εναρµόνισης των υπαρχόντων τεχνικών προτύπων αλλά µε την ανάπτυξη συστηµάτων διασφάλισης της ποιότητας (Σ Π) Η Σειρά ISO 9000 Οταν µιλάµε για ποιότητα σε ένα προϊόν, αναφερόµαστε στην ιδιότητα ή τις ιδιότητες του προϊόντος που µας ενδιαφέρουν να µετρήσουµε. εν είναι κάτι που υπάρχει από τη φύση του πράγµατος αλλά κ άτι που το κατασκευάζουµε (ποιώ=κατασκευάζω). Γι' αυτό και στις καθηµερινές µας συναλλαγές αντιλαµβανόµαστε ευκολότερα την ποιότητα από την απουσία της παρά από την ύπαρξή της. Στο παρελθόν αναπτύχθηκαν και εφαρµόστηκαν αρκετοί κανόνες και πρότυπα ποιότητας από το διεθνή (ISO) και εθνικούς οργανισµούς, εξειδικευµένους στη δηµιουργία προτύπων. Η σταθερή όµως εφαρµογ ή Προτύπων Ποιότητας ξεκίνησε από την αµυντική βιοµηχανία στη δεκαετία του 1950, εξαιτίας της κρισιµότητας των παραγόµενων προϊόντων. Ακολούθως, και λόγω της µεγάλης επιτυχίας τους, επεκτάθηκ ε και στις µη στρατιωτικές βιοµηχανίες. 65

69 Το 1987 ο ιεθνής Οργανισµός Τυποποίησης ISO αποδέχτηκε το πρότυπο BS 5790(1) σαν σειρά προτύπων ISO Την ίδια περίοδο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έχοντας διαβλέψει ότι το να εναρµονίσει τα υπάρχοντα τεχνικά πρότυπα είναι προσπάθεια χωρίς ελπίδα επιτυχίας, υιοθετεί τα πρότυπα ISO και BS (που εντωµεταξύ έχουν εναρµονιστεί) σαν σειρά ΕΝ Επίσης, την ίδια περίοδο γίνονται αποδεκτά από τους αµερικανικούς οργανισµούς ANSI (American National Standards Institute) και ASQC (American Society for Quality Control) σαν σειρά προτύπων Q-90. Η σειρά ISO 9000 αποτελείται από γενικά πρότυπα που έχουν εφαρµογή σε διάφορες επιχειρήσεις, όπως µεταποιητικές, τεχνικές/κατασκευαστικές, παροχής υπηρεσιών κλπ, και ορίζει τις ελάχιστες απαιτησεις που πρέπει να ικανοποιεί µια επιχείρηση, ώστε να διασφαλίζει τους πελάτες της για ένα καλό προϊόν. Συνεπώς, οι απαιτήσεις της σειράς προτύπων ISO 9000 αποτελούν µόνο τα "θεµέλια του συστήµατος ποιότητας" µιας επιχείρησης. Η σειρά αυτή περιλαµβάνει : Το ISO 9000 "Quality Management and Quality Assurance Standards - Guidelines for Selection and Use" που αποτελεί το βασικό οδηγό για τα άλλα πρότυπα στη σειρά. Εχει από τη φύση του συµβουλευτικό χαρακτήρα και καθορίζει τους βασικούς όρους ποιότητας. Το ISO 9001 "Model for Quality Asssurance in Design/Development, Production, Installation and Servicing" που καθορίζει ένα υπόδειγµα προγράµµατος ποιότητας για χρήση, όταν ένα συµβόλαιο ανάµεσα σε δύο µέλη απαιτεί την επίδειξη της ικ Xνότητας από τον προµηθευτή για σχεδιασµό, παραγωγή, ολοκλήρωση και υποστήριξη του προϊόντος του. Ενδιαφέρει επιχειρήσεις οι οποίες σχεδιάζουν, αναπτύσσουν, παράγουν και εγκαθιστούν προϊόντα και παρέχουν υποστήριξη µετά την πώληση. Ακόµη, επιχειρήσεις που αναπτύσσουν νέα προϊόντα ή προϊόντα µε ειδικές απαιτήσεις. Το ISO 9002 "Model for Quality Asssurance in Production and Installation" που καθορίζει ένα υπόδειγµα συστήµατος ποιότητας κατά την παραγωγή και την ολοκλήρωση. Ενδιαφέρει βιοµηχανίες διεργασιών (π.χ. χηµικές, τροφίµων, φαρµακευτικές), όπου οι απαιτήσεις για το προϊόν ορίζονται µέσω ενός καθιερωµένου σχεδιασµού ή προδιαγραφής. Το ISO 9003 "Model for Quality Asssurance in Final Inspection and Tests" που καθορίζει ένα υπόδειγµα συστήµατος ποιότητας κατά τον τελικό έλεγχο και τη δοκιµή. Ενδιαφέρει µικρά καταστήµατα, τµήµατα µέσα σε µια επιχείρηση (π.χ. εργαστήρια), προµηθευτές εξοπλισµού, οι οποίοι επιθεωρούν και δοκιµάζουν τα παρεχόµενα προϊόντα και τέλος, Το ISO 9004 "Quality Management and Quality System Elements - Guidelines" που παρέχει στοιχεία οργάνωσης της ποιότητας µε λεπτοµερείς 66

70 οδηγίες για την ανάπτυξη και εγκατάσταση ενός συστήµατος ποιότητας και καθορισµό το, βαθµού στον οποίο κάθε στοιχείο του συστήµατος ποιότητας εφαρµόζεται. Τα πρότυπα ISO αποτελούν µια σειρά τριών -επιπέδων+ από πρότυπα διασφάλισης ποιότητας για χρήση σε συµβατικές περιπτώσεις. Πρέπει να τονιστεί ότι το ISO 9001 δεν είναι καλύτερο από το ISO 9002 ή το ISO 9003, αλλά είναι διαφορετικό. Επίσης ότι η κάθε βιοµηχανία, καθώς έχει τις δικές της ιδιαιτερότητες, θα πρέπει να ερµηνεύσει α νάλογα τις απαιτήσεις των προτύπων, µε βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Για παράδειγµα, η χηµική βιοµηχανία έχει δώσει ένα επεξηγηµατικό συµπλήρωµα. Αυτό πρέπει να γίνει σε κάθε κλάδο της βιοµηχανίας. Σήµερα, αν και τα πρότυπα της σειράς ISO 9000 είναι γενικώς αποδεκτά από όλες τις χώρες του κόσµου, µερικοί σηµαντικοί κλάδοι της βιοµηχανίας (π.χ. αυτοκινητοβιοµηχανία) συνεχίζουν να διατηρούν το δικό τους ιδιαίτερο σύστηµα ποιότητας. Μέχρι αυτές οι βιοµηχανίες να ευθυγραµµιστούν µε τις υπόλοιπες, το σύστηµα δεν µπορεί να είναι παγκόσµιο. Πάντως, µε την ολοκλήρωση της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Αγοράς, η πιστοποίηση κατά ISO αποτελεί προϋπόθεση για την ελεύθερη διακίνηση και αποδοχή των προϊόντων ανάµεσα στις χώρες-µέλη της Ε.Ε., καθώς µια σειρά από κοινοτικές οδηγίες υποδεικνύoυν την υιοθέτηση των προτύπων ISO, προτείνουν δηλαδή την αφοµοίωσή τους από εθνικούς νόµους. 2.2 ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΕΝΟΣ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ (Σ Π) Εάν συνεχώς το προϊόν "σχεδόν" ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις ή υπάρχουν συνεχώς αποκλίσεις, τροποποιήσεις, επιδιορθώσεις και εξωτερικές παρεµβάσεις, τότε έχουµε ένα ανεπαρκές σύστηµα διαχείρισης ποιότητας. Μια σίγουρη ένδειξη απουσίας της ποιότητας έχουµε όταν υπάρχουν συνεχώς εντολές για επιδιόρθωση προϊόντων. Η αποφυγή της παραγωγής προϊόντων κακής ποιότητας, µε τις παραδοσιακές τακτικές, βασιζόταν στον εκ των υστέρων εντοπισµό προβληµάτων µε αποτέλεσµα την κατανάλωση χρόνου και χρήµατος για την παραγωγή µη κατάλληλων για πώληση προϊόντων. Από τη στιγµή που µια επιχείρηση αρχίζει να κατανοεί ότι η υιοθέτηση συστηµάτων πρόβλεψης µε σκοπό την πρόληψη οδηγεί στην ουσιαστική ανάπτυξή της, η ποιότητα των προϊόντων της σταµατά να εί ναι τυχαίο γεγονός αλλά αποτέλεσµα οργανωµένης και τεκµηριωµένης παραγωγικής διαδικασίας. 67

71 Προϋπόθεση λοιπόν για την εγκατάσταση ενός συστήµατος διασφάλισης ποιότητας είναι η πλήρης κατανόηση και δέσµευση τόσο της διοίκησης όσο και όλου του προσωπικού της επιχείρησης στην ανάπτυξη της ποιότητας. Ένα τέτοιο σύστηµα οφείλει να επεκτείνει τις αρχές της ποιότητας σε όλες τις δραστηριότητες της επιχείρησης, από την αρχική παραγγελία των πρώτων υλών που χρησιµοποιεί, το σχεδιασµό, την ανάπτυξη, την παραγωγή, τους ελέγχους και τις δοκιµές µέχρι και την τελική αποστολή και τη συντήρηση των προϊόντων της. Αυτό σηµαίνει ότι πρέπει να αναπτυχθούν σχέσεις πελάτη-προµηθευτή ανάµεσα στα διάφορα τµήµατα της επιχείρησης. Αν το προϊόν που παράγει κάποιο τµήµα αποτελεί πρώτη ύλη προς περαιτέρω επεξεργασία σε κάποιο άλλο τµήµα, θα πρέπει αυτό να αντιµετωπίζεται ως εσωτερικός πελάτης για να επιτευχθεί η αλυσίδα της ποιότητας. Ένα καλό σύστηµα διασφάλισης ποιότητας θα πρέπει να είναι ικανό να λειτουργήσει σχεδόν χωρίς τελικό έλεγχο, στην πραγµατικότητα δε και χωρίς τµήµα ελέγχου ποιότητας. Ορισµένες βιοµηχανικές και εµπορικές εφαρµογές είναι τόσο κρίσιµες (π.χ. επιµέρους τοµείς υγείας) που ο έλεγχος ποιότητας θα πρέπει να είναι ενσωµατωµένος σε κάθε διαδικασία. Από το 1988 και µετά, αλλά κυρίως τα τρία τελευταία χρόνια, το ενδιαφέρον των ελληνικών επιχειρήσεων για πιστοποίηση του συστήµατος ποιότητάς τους αυξάνεται. Οι λόγοι που οδηγούν µια επιχείρηση στην πιστοποίηση του συστήµατος ποιότητάς της αλλά και τα οφέλη που µπορεί να αποκοµίσει από την εφαρµογή ενός τέτοιου µέτρου είναι µεταξύ άλλων : Ανάπτυξη της εταιρείας µε τη βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων της και τη µείωση του κόστους επανεργασίας, του κόστους µη επισκευαζόµενων προϊόντων (scrap) και του κόστους επιστροφών από τον πελάτη. Η εφαρµογή της σειράς προτύπων ISO 9000 γίνεται πλέον υποχρεωτική για πολλούς προµηθευτές που είναι υποκατασκευαστές µεγάλων διεθνών εταιρειών, ειδικά στους τοµείς των ηλεκτρονικών, Η/Υ, αερο ναυπηγικής και διαµετακόµισης. Όλο και περισσότεροι "πελάτες" ζητούν οι προµηθευτές τους να έχουν τα συστήµατα ποιότητάς τους πιστοποιηµένα και καταχωρηµένα στο Μητρώο Κατασκευαστών (Registrars) σύµφωνα µε τα πρότυπα ISO 9001, 9002 ή Η διεθνής αναγνώριση της πιστοποίησης κατά ISO 9000 προβάλλει την εταιρεία και χρησιµοποιείται σαν στοιχείο ανταγωνισµού και marketing. Βιοµηχανίες, που ήδη έχουν τα δικά τους αυστηρά συστήµατα ελέγχου 68

72 ποιότητας, όπως οι φαρµακευτικές και παροχής υπηρεσιών στον τοµέα της υγείας, υιοθετούν επίσης τη σειρά προτύπων ISO 9000, ως ένα πρόσθετο ευαπόδεικτο σύστηµα διασφάλισης ποιότητας. Μελετώντας το εγχειρίδιο ποιότητας ενός προµηθευτή, ο πελάτης µπορεί να επαληθεύσει αν η οργάνωση του προµηθευτή είναι σύµφωνη µε το πρότυπο. Οι εταιρείες που προµηθεύουν κακής ποιότητας προϊόντα δεν είναι σε θέση να συντάξουν και να εφαρµόσουν ένα εγχειρίδιο ποιότητας. Έτσι, η διαδικασία πιστοποίησης θα διευκολύνει τη διάκριση µεταξύ προµηθευτών προϊόντων καλής και κακής ποιότητας. Η διαµόρφωση των συνθηκών της αγοράς θα γίνεται πλέον µόνο από εταιρείες οι οποίες έχουν συµφέρουσες τιµές και µπορούν να αποδείξουν ότι διαθέτουν ένα σύστηµα διασφάλισης ποιότητας, σύµφωνα µε τη σειρά προτύπων ISO Στο µέλλον ουσιαστικά κάθε συµφωνία αγοράς ή συµβόλαιο από την ευρωπαϊκή βιοµηχανία, τα ινστιτούτα και τις κυβερνήσεις θα περιλαµβάνει µια γενική απαίτηση ότι ο πωλητής θα µπορεί να αποδεικνύει ότι εφαρµόζει τη σειρά προτύπων ISO Οι εταιρείες που δεν µπορούν να αποδείξουν την εφαρµογή µάλλον θα αποκλειστούν από επιχειρηµατικές εργασίες στην Ευρώπη. Η επιτυχής υιοθέτηση ενός προτύπου ποιότητας προετοιµάζει την επιχείρηση για την εφαρµογή ιοίκησης Ολικής Ποιότητας. 2.3 ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ: ΣΤΑ ΙΑ, ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΚΟΣΤΟΣ Το να έχει µια εταιρεία πιστοποιηµένο το σύστηµα ποιότητας που χρησιµοποιεί, περιλαµβάνει κυρίως την ύπαρξη ενός αναγνωρισµένου ανεξάρτητου φορέα πιστοποίησης που θα επιθεωρήσει επιτόπου τις λειτουργίες της εταιρείας, µε βάση τις απαιτήσεις του αντίστοιχου προτύπου. Μετά την επιτυχή ολοκλήρωση αυτής της επιθεώρησης θα χορηγηθεί ένα επίσηµο πιστοποιητικό που θα πιστοποιεί ότι το σύστηµα ποιότητας της εταιρείας ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του αντίστοιχου προτύπου ISO 9001, 9002, ή Η εταιρεία θα καταχωρηθεί επίσης στο αρχείο που διατηρεί ο φορέας πιστοποίησης. Ακολούθως µπορεί να δηµοσιεύσει την καταχώρηση και να χρησιµοποιήσει το σήµα (λογότυπο) του πιστοποιητικού που έλαβε από το φορέα πιστοποίησης στις διαφηµίσεις της, την αλληλογραφία της και το υπόλοιπο υλικό προβολής της (αλλά όχι στα προϊόντα της ). Η συνολική διαδικασία που είναι απαραίτητη για την εισαγωγή ενός συστήµατος ποιότητας ή την προσαρµογή ενός υπάρχοντος περιλαµβάνει : Τον καθορισµό των στόχων της εταιρείας και την επιλογή του κατάλληλου µοντέλου συστήµατος διασφάλισης ποιότητας, όπως και απόφαση για το χρόνο έναρξης της λειτουργίας του µοντέλου. 69

73 Τη συγκρότηση µιας οµάδας εργασίας που θα αναλάβει -συνήθως µε τη βοήθεια εξειδικευµένων εξωτερικών συνεργατών- να υλοποιήσουν το µοντέλο. Την αξιολόγηση της παρούσας κατάστασης σε σχέση µε το αντίστοιχο πρότυπο ISO,δηλ. τη µελέτη των υφιστάµενων δοµών ποιότητας της εταιρείας και τις αντίστοιχες απαιτήσεις από το επιλεχθέν πρότυπο της σειράς ISO Εδώ το κύριο πρόβληµα που πρέπει να αντιµετωπιστεί κατά την εισαγωγή ή την προσαρµογή ενός συστήµατος ποιότητας είναι το πώς θα αποφευχθεί η διαταραχή των υφιστάµενων λειτουργιών της εταιρείας. Απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή και προσπάθεια, ώστε οι ήδη υφιστάµενες διαδικασίες να µετατραπούν σε δυναµικές διαδικασίες του νέου συστήµατος µε το ελάχιστο δυνατό κόστος. Τον προσδιορισµό του τί θα πρέπει να γίνει, δηλ. τα στοιχεία που πρέπει να αποτελούν το σύστηµα ποιότητας µε βάση το µοντέλο που επιλέχθηκε. Αυτό περιλαµβάνει τη λήψη αποφάσεων για τις διαδικασίες που χρειάζεται να εκτελεστούν, την περιγραφή των διαδικασιών και τη σύνταξη των σχετικών εντύπων µε βάση τα στοιχειώδη ερωτήµατα : ποιός ενεργεί- τί κάνει- πώς το κάνει- τί στοιχεία κρατούνται. Τη δηµιουργία "προγράµµατος δράσης", δηλ. το σχεδιασµό των διαφόρων φάσεων ανάπτυξης του συστήµατος διασφάλισης ποιότητας, δεδοµένου ότι οι ιδιαιτερότητες κάθε εταιρείας καθορίζουν στη συνέχεια τη χρονική σειρά ανάπτυξης των φάσεων. Οι δραστηριότητες που συνδέονται µε τα στοιχεία του συστήµατος ποιότητας δεν έχουν όλες την ίδια χρονική διάρκεια και για το λόγο αυτό είναι σκόπιµο να προηγηθούν δραστηριότητες µε αυξηµένες χρονικές απαιτήσεις. Την εφαρµογή νέων διαδικασιών, δηλ. την εκτέλεση της κάθε φάσης, την υλοποίηση των διαδικασιών στην πράξη και την εκτέλεση διορθωτικών ενεργειών, αν απαιτούνται. Τη σύνταξη εγχειριδίου ποιότητας. Το εγχειρίδιο διασφάλισης ποιότητας περιγράφει την πολιτική και τις αρχές µε βάση τις οποίες η εταιρεία θα διαχειρίζεται την ποιότητα. Περιγράφει την οργάνωση, τις διοικητικές διαδικασίες και τα γενικότερα µέτρα που έχει υιοθετήσει η εταιρεία για να επιτυγχάνει την επιθυµητή ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών της προς τους πελάτες της. Θα πρέπει να θεωρείται σαν εργαλείο που µπορεί να χρησιµοποιείται για εσωτερική εκπαίδευση του προσωπικού, σαν σηµείο αναφοράς και σαν µέσον ενηµέρωσης των πελατών που θέλουν πληροφορίες για τις απόψεις της διοίκησης στο θέµα της ποιότητας. Τη συνάντηση µε την επιτροπή αξιολόγησης. Η αρχική επίσκεψη συνήθως κρατάει µια µέρα και επιτρέπει στο φορέα που θα κάνει την τελική πιστοποίηση να µάθει για την επιχείρηση και να καθορίσε καλύτερα τί χρειάζεται για την αξιολόγηση. Επίσης περιλαµβάνει µια ανασκόπηση του εγχειριδίου ποιότητας και υποδείξεις για διορθωτικές ενέργειες. Την υποβολή του εγχειριδίου ποιότητας για έγκριση. Το εγχειρίδιο ποιότητας 70

74 της επιχείρησης υποβάλλεται για έλεγχο σε ανεξάρτητο φορέα πιστοποίησης ο οποίος, αφού το αποδεχθεί, ορίζει από κοινού µε την επιχείρηση ηµεροµηνία επίσκεψης για τον έλεγχο πιστοποίησης. Είναι ευνόητο ότι το γραπτό σύστηµα ποιότητας της επιχείρησης οφείλει να εφαρµόζεται στην πράξη όπως περιγράφεται. Την επίσκεψη αξιολογητών. Για να γίνει η αξιολόγηση για την τελική πιστοποίηση θα πρέπει η επιχείρηση να έχει το σύστηµα ποιότητάς της πλήρως τεκµηριωµένο και εφαρµοσµένο για µερικούς µήνες πριν, ώστε οι ελεγκτές να µπορούν να βρουν µε αντικειµενικά στοιχεία αν οι πράξεις συµβαδίζουν µε το σύστηµα ποιότητας που εφαρµόζει και µε τις απαιτήσεις της σειράς προτύπων ISO 9000 που επέλεξε. Άγραφη αρχή για την αξιολόγηση είναι ότι, αν ξαφνικά αντικατασταθεί όλο το προσωπικό της εταιρείας, τα καινούργια άτοµα θα µπορούν να συνεχίσουν να παράγουν τα προϊόντα ή να παρέχουν τις ίδιες υπηρεσίες όπως πριν. Την πιστοποίηση (χορήγηση πιστοποιητικού) και την καταχώρηση στο µητρώο του φορέα πιστοποίησης. Αν το αποτέλεσµα συνηγορεί υπέρ της πιστοποίησης, η επιχείρηση θα λάβει ένα πιστοποιητικό σε 1-2 µήνες περίπου. Αν οι ελεγκτές βρουν κάποια µικροπροβλήµατα, θα δοθεί µια περίοδος (συνήθως 4-8 εβδοµάδων) για να διορθωθούν. Τα µεγαλύτερα προβλήµατα συνήθως αποκλείουν την πιστοποίηση και απαιτούν έναν πλήρη επανέλεγχο του συστήµατος ποιότητας στο µέλλον. Μετά τη χορήγηση του αρχικού πιστοποιητικού, το σύστηµα διασφάλισης ποιότητας επανεξετάζεται σε εξαµηνιαία διαστήµατα από επιθεωρήσεις για τη διατήρηση του πιστοποιητικού και κάθε τρία χρόνια γίνεται πλήρης επανέλεγχος. Η όλη διαδικασία για τη χορήγηση αρχικού πιστοποιητικού απαιτεί τυπικά διάστηµα από έξι έως δεκαοχτώ µήνες, αν και η κάθε επιχείρηση είναι µια µοναδική περίπτωση και µπορεί να υπάρχουν µεγάλες διαφορές στην ετοιµότητα κάθε µιας για την εφαρµογή αυτών των προτύπων. Στοιχεία όπως το µέγεθος της επιχείρησης, η πολυπλοκότητα και η ποικιλία των παραγόµενων προϊόντων, τα στάδια παραγωγής, η δέσµευση της διοίκησης, ο βαθµός εσωτερικής οργάνωσης και ο ρυθµός ενσωµάτωσης των διαδικασιών στη λειτουργία της επιχείρησης είναι παράγοντες που επηρεάζουν καθοριστικά το χρόνο αλλά και το κόστος εγκατάστασης ενός συστήµατος διασφάλισης της ποιότητας. Το αρχικό αυτό κόστος, όµως, γρήγορα αποσβήνεται και η επένδυση γίνεται κερδοφόρα για την επιχείρηση µέσω της µείωσης των ακατάλληλων προϊόντων, της ανάγκης διενέργειας λιγότερων επιθεωρήσεων και ελέγχων και της αύξησης των πωλήσεων µε την ανύψωση του κύρους της επιχείρησης από την εφαρµογή πολιτικής ποιότητας. 71

75 2.4 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΩΝ Η υλοποίηση ενός προγράµµατος εισαγωγής ή προσαρµογής ενός συστήµατος ποιότητας µπορεί να γίνει είτε από στελέχη της επιχείρησης υπεύθυνα για θέµατα ποιότητας, είτε σε συνεργασία µε εξωτερικούς συνεργάτες-συµβούλους (εξειδικευµένους στην οργάνωση, εφαρµογή και παρακολούθηση συστηµάτων διασφάλισης ποιότητας), είτε τέλος µε συνδυασµό των παραπάνω. Στην τελευταία περίπτωση, σκοπός της συνεργασίας δεν θα πρέπει να είναι η πραγµατοποίηση µιας µελέτης από τους εξωτερικούς συµβούλους που στη συνέχεια θα παραδοθεί στα στελέχη της επιχείρησης για εφαρµογή µε αµφίβολα αποτελέσµατα. Βασικός σκοπός θα πρέπει να είναι το "κτίσιµο" του συστήµατος ποιότητας µαζί µε τα στελέχη της επιχείρησης. Ο ρόλος του συµβούλου είναι να πείσει αφενός για τις διάφορες επιλογές και αφετέρου να βοηθήσει, ώστε η τεχνογνωσία και το know-how που παρέχει σαν σύµβουλος να αφοµοιωθεί αποτελεσµατικά από τα στελέχη και µέσα από τα γραπτά κείµενα και τις διαδικασίες που θα συνταχθούν να αποτελέσει την τεχνογνωσία της ίδιας της επιχείρησης. Ακόµη να βοηθήσει, ώστε µετά το πέρας του έργου των συµβούλων, τα στελέχη να είναι σε θέση να ελέγχουν, να διορθώνουν, να βελτιώνουν και να διατηρούν το σύστηµα ποιότητας σε ετοιµότητα. Σαν επιστέγασµα όλων των παραπάνω θα πρέπει να σηµειώσουµε ότι γενικά σε ένα σύστηµα ποιότητας απαιτείται η παρακολούθηση της ποιότητας όχι µόνο µε τον έλεγχο των χαρακτηριστικών των προϊόντων (έλεγχος ποιότητας) αλλά και µε το συνεχή έλεγχο των διεργασιών (διασφάλιση ποιότητας). Η διαδικασία βελτίωσης της ποιότητας είναι µια συνεχής διαδικασία. Είναι σχεδιασµένη για να γίνει µέλος του πνεύµατος της επιχείρησης και µε πρόθεση να επηρεάσει όλες τις λειτουργίες της, προωθώντας τη συνεχή βελτίωση που οδηγεί στην πλήρη ικανοποίηση των αναγκών του πελάτηκαταναλωτή. Η αρχή που πρέπει να ακολουθείται είναι "εφαρµόζουµε ένα σύστηµα διασφάλισης ποιότητας µε σκοπό τη συνεχή βελτίωσή του και την αύξηση της αποτελεσµατικότητάς του" και όχι η ετικέτα "είµαστε πιστοποιηµένοι". 72

76 2.5 PROJECT MANAGEMENT - ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΟΥ Στη σύγχρονη επιχείρηση συναντά κανείς µια πληθώρα εφαρµογών που έχουν τη µορφή µικρών ή µεγάλων Έργων. Παράλληλα, πολλά προϊόντα µιας επιχείρησης έχουν τη µορφή ενός έργου, που πρέπει να µελετηθεί, να εκτελεστεί σύµφωνα µε το σχεδιασµό, να ελεγχθεί κατά την εκτέλεση και πριν την παράδοση και να πετύχει στους στόχους που έχουν τεθεί από πλευράς χρόνου, κόστους και ποιότητας. υστυχώς, η διεθνής εµπειρία αποδεικνύει ότι µεγάλος αριθµός έργων είτε εγκαταλείπονται πριν ολοκληρωθούν είτε δεν καλύπτουν τους τεθέντες στόχους και τις προσδοκίες των διοικήσεων. Στο Modern Project Management, έργο θεωρείται κάθε είδος δραστηριότητας, όπου ανθρώπινη εργασία, υλικά, τεχνολογία και πληροφορία συντίθενται για να επιτύχουν ένα ολοκληρωµένο και σταθερού σκοπού αποτέλεσµα, άπαξ και για µεγάλο χρονικό διάστηµα (one-off). Η εταιρεία που έχει αναλάβει την διοίκηση του έργου «Κατασκευή Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης Κτίριο Β», διαθέτει σηµαντική εµπειρία στη διαχείριση -διοίκηση (project management), καθώς και στην υποστήριξη υλοποίησης και ελέγχου ποιοτικών χαρακτηριστικών και διαφόρων φάσεων έργων, αλλά και γενικότερα στη διαχείριση, διοίκηση και υλοποίηση έργων στους τοµείς βελτίωσης ποιότητας -παραγωγικότητας και ανάπτυξης, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στο δηµόσιο και ευρύτερο τοµέα. Η προσέγγιση που χρησιµοποιείται είναι αυτή που κατανοεί τη ιαχείριση των Έργων σαν ένα συγκεκριµένο Process ( ιεργασία), δηλαδή σαν µια αλληλουχία συγκεκριµένων δράσεων, που µε χρήση συγκεκριµένων πόρων, θα οδηγήσουν σε ένα συγκεκριµένο και επιθυµητό αποτέλεσµα. Σχήµα 44: ιάγραµµα αλληλουχίας δράσεων 73

77 Η συγκεκριµένη προσέγγιση ενσωµατώνει πληθώρα διεθνών και αναγνωρισµένων εργαλείων όπως pareto analysis, µεθόδους CPM & Pert, χρήση δεικτών (Balanced ScoreCard), Risk Analysis, Change Management, Cost & Benefit Analysis, Root Cause & Effect Analysis, Gannt Charts, Πλάνα Ελέγχου Ποιότητας & Πλάνα Ενεργειών κα. Επίσης, είναι συνδεδεµένη µε διεθνή πρότυπα όπως το ISO & ISO καθώς και µε το πρωτοποριακό Six Sigma (βλ. ακόλουθο Σχήµα). Σχήµα 45: ιάγραµµα Six Sigma Στόχος της εταιρείας που εκτελεί χρέη Τεχνικού Υπεύθυνου Έργου, είναι η διαχείριση ενός Έργου να γίνει µε συστηµατικό & ελεγχόµενο τρόπο ώστε να επιτευχθούν τα ακόλουθα: Παράδοση του έργου µέσα στα πλαίσια του τεθέντος χρονοδιαγράµµατος, Εκτέλεση του Έργου χωρίς υπέρβαση του προϋπολογισµού, Επίτευξη των ποιοτικών χαρακτηριστικών του Έργου, όπως καθορίζονται στο Σχέδιο Ποιότητας Κάθε Έργο, από την στιγµή της σύλληψης της ιδέας µέχρι την ολοκλήρωσή του, περνάει από τέσσερις φάσεις: Τη φάση του Καθορισµού του Έργου (Definition Phase), Τη φάση του Σχεδιασµού (Planning Phase), Τη φάση της Υλοποίησης, µε τους ανάλογους Ελέγχους, τις Μετρήσεις και ιορθώσεις - Βελτιώσεις (Implementation, Control & Evaluation Phase) και Τη φάση της ιάχυσης των Αποτελεσµάτων - Μαθησιακή Φάση (Learning Phase). 74

78 3 Ο ΚΛΑ ΟΣ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ 1 Ο κλάδος των τεχνικών εταιριών αποτελεί έναν από τους ταχύτερα αναπτυσσόµενα κλάδους τους ελληνικής οικονοµίας. Η ποσοστιαία συµµετοχή του στο ΑΕΠ αναµένεται, σύµφωνα µε προβλέψεις του Ινστιτούτου Οικονοµίας Κατασκευών (ΙΟΚ) την τριετία , να προσεγγίσει το 10%, αρκετά υψηλότερα από την ανάλογη ποσοστιαία συµµετοχή του το έτος 1997 που ανερχόταν στο 6.4% του ΑΕΠ. Η έντονη ανάπτυξη που παρουσιάζει ο συγκεκριµένος κλάδος τα τελευταία χρόνια σε µεγάλο βαθµό οφείλεται, σύµφωνα µε µελέτη της Hellastat (Ανώνυµος, 2006α) στην εισροή κοινοτικών πόρων από το Β και το Γ ΚΠΣ, στην υλοποίηση των ολυµπιακών έργων και στις ευνοϊκές εξελίξεις που διαµορφώθηκαν στον τοµέα της κατοικίας µε την πτώση των επιτοκίων. Τα τελευταία όµως δύο χρόνια το περιβάλλον που διαµορφώνεται χαρακτηρίζεται από κάµψη της κατασκευαστικής δραστηριότητας µε τη χρηµατοδοτική διάρθρωση του κλάδου να παρουσιάζει σοβαρή επιδείνωση καθώς παρατηρείται αύξηση των βραχυπρόθεσµων και µακροπρόθεσµων υποχρεώσεων των εταιριών του κλάδου. Η δηµιουργία του παραπάνω κλίµατος οφείλεται σε παράγοντες όπως η ολοκλήρωση µεγάλου µέρους των επενδύσεων υποδοµής, η αλλαγή στο θεσµικό πλαίσιο ανάθεσης των έργων όπου σε συνδυασµό µε συχνότατες ενστάσεις κατά την επιλογή των αναδόχων οδήγησαν πρόσκαιρα σε καθυστερήσεις, η µείωση του προγράµµατος δηµοσίων, οι σηµαντικές καθυστερήσεις πληρωµών για ολοκληρωµένα έργα, οι σηµαντικές εκπτώσεις στους διαγωνισµούς ανάληψης δηµοσίων έργων. Οι αλλαγές που έγιναν στο θεσµικό πλαίσιο ανάθεσης δηµοσίων έργων αφορούν κυρίως τη µεθοδολογία ανάληψης δηµοσίων έργων µέσα από την διαδικασία των µειοδοτικών διαγωνισµών και το πλαίσιο ανάπτυξης, µέσω των Συµπράξεων Ιδιωτικού και ηµοσίου Τοµέα (Σ ΙΤ), συνεργασιών µεταξύ φορέων του δηµοσίου τοµέα και ιδιωτικών εταιρειών µε σκοπό τη συγχρηµατοδότηση και την κατασκευή ενός έργου, ή την παροχή υπηρεσιών. Σχετικά µε τον κλάδο των κατασκευών µια ένδειξη της οικονοµικής δραστηριότητας των εταιριών ανά τάξη, προκύπτει από στατιστικά στοιχεία που έχει συλλέξει και επεξεργαστεί το Ινστιτούτο Οικονοµίας Κατασκευών για το οικονοµικό έτος 2003 (χρήση 2002). 1 Γιάνναρος, Προσαρµογή της Μονογραφίας: Ανασκόπηση της πορείας εξέλιξης του κλάδου των κατασκευών και προσέγγιση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος που θα διαµορφωθεί στην εγχώρια αγορά µετά την Ολυµπιάδα του

79 Τα µεγέθη που προέκυψαν από την ανάλυση των στοιχείων παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Τάξεις 7 η 6 η 5 η 4 η 3 η 3 Κύκλος Εργασιών Αριθµός* σε δις δρχ. Επιχειρήσεων 957, , , , , (485) Μέσος Κύκλος % επί του Εργασιών Συνόλου Κ.Ε 68,418 58,76 5,950 18,62 3,064 10,90 1,178 6,79 0,463 4,92 Πίνακες 16: Πηγή: Επεξεργασία στοιχείων εκθέσεων δραστηριότητας ΜΕΕΠ *Έχουν εγγραφεί στο ΜΕΕΠ µέχρι το πρώτο εξάµηνο του 2004 Αναφορικά µε τις µελετητικές εταιρίες, το κόστος όλων των µελετών ενός τεχνικού έργου εκτιµάται ότι είναι της τάξη του 4-6% του συνολικού κόστους του έργου. Επίσης η κατανοµή του δυναµικού τους επικεντρώνεται κυρίως στις αρχιτεκτονικές, στατικές, συγκοινωνιακές, υδραυλικές και τοπογραφικές µελέτες όπως παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, σύµφωνα µε στοιχεία που αναφέρονται σε µονογραφία (Λογοθέτης, 2005) βάσει στοιχείων της Γνωµοδοτικής Επιτροπής Μητρώου (ΓΕΜ). ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΜΕΛΕΤΩΝ 1. Χωροταξικές και Ρυθµιστικές Μελέτες 2. Πολεοδοµικές και Ρυµοτοµικές Μελέτες 3. Μελέτες Οικονοµικές 4. Μελέτες Κοινωνικές 5. Μελέτες Οργάνωσης και Επιχειρησιακής έρευνας 6. Αρχιτεκτονικές Μελέτες Κτιριακών Έργων 7. Ειδικές Αρχιτεκτονικές Μελέτες 8. Στατικές Μελέτες 9. Μελέτες Μηχανολογικές- Ηλεκτρολογικές-Ηλεκτρονικές 10. Μελέτες Συγκοινωνιακών Έργων 11. Μελέτες Λιµενικών Έργων 12. Μελέτες Μεταφορικών µέσων 13. Μελέτες Υδραυλικών Έργων 14. Ενεργειακές Μελέτες 15. Μελέτες Βιοµηχανιών 16. Μελέτες Τοπογραφίας 17. Χηµικές µελέτες και έρευνες 18. Χηµικοτεχνικές Μελέτες 19. Μεταλλευτικές µελέτες και έρευνες 20. Μελέτες και έρευνες Γεωλογικές και Υδρογεωλογικές 21. Γεωτεχνικές µελέτες και έρευνες 22. Εδαφολογικές µελέτες και έρευνες 23. Μελέτες Γεωργικές 24. Μελέτες ασικές 25. Μελέτες φυτοτεχνικής διαµόρφωσης 26. Μελέτες Αλιευτικές 27. Περιβαλλοντικές Μελέτες Σύνολα Τάξη Πτυχίου Συνολικός Γ Ε Αριθµός Πτυχίων

80 3.1 Η ΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΚΛΑ ΟΥ ΤΩΝ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ 2 Η ζήτηση και η προσφορά των τεχνικών εταιριών αναµένεται τα επόµενα χρόνια να διαφοροποιηθεί σε ότι αφορά τα ποσοτικά και ποιοτικά της χαρακτηριστικά. Η διαπίστωση αυτή οφείλεται στην παρατηρούµενη µεταστροφή της ζήτησης από τα κλασσικά έργα βασικών υποδοµών, µε αποκλειστική χρηµατοδότηση από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους, σε έργα συγχρηµατοδοτούµενα, σε έργα ανταποδοτικά και αυτοχρηµατοδοτούµενα, µε πόρους προερχόµενους αποκλειστικά από τον ιδιωτικό τοµέα και σε έργα που αφορούν την διαχείριση, αξιοποίηση και εκµετάλλευση ακινήτων (η ακίνητη περιουσία του δηµόσιου και ευρύτερου δηµόσιου τοµέα που ανέρχεται στο 70% της συνολικής ακίνητης περιουσίας της χώρας). Παράλληλα η οργανωµένη έξοδος των κατασκευαστικών επιχειρήσεων εκτός της εγχώριας αγοράς αποτελεί κοµβικό σηµείο για την βιώσιµη ανάπτυξη του κλάδου. Οι αγορές των Βαλκανίων και της Ανατολικής Ευρώπης παρουσιάζουν υψηλή ζήτηση για έργα υποδοµής, γεγονός που συνιστά ευκαιρία για τις εταιρίες του κλάδου να επεκτείνουν τις δραστηριότητες τους στις συγκεκριµένες περιοχές. Το παραπάνω επιχειρηµατικό περιβάλλον που διαµορφώνεται στο χώρο των τεχνικών έργων µε τη συµµετοχή του συνόλου των εµπλεκόµενων φορέων στα πλαίσια της µακροπρόθεσµης και βιώσιµης ανάπτυξης του κλάδου έχει ως αποτέλεσµα την καθιέρωση νέων εννοιών όπως: η βιωσιµότητα και η ανταποδοτικότητα των εκτελούµενων έργων, η προσέλκυση ιδιωτικών κεφαλαίων, οι συµµαχίες µε πιστωτικά ιδρύµατα και η δηµιουργία ισχυρών φορέων χρηµατοδότησης, η ανάληψη εγγυήσεων και υψηλού βαθµού ρίσκων, η κατασκευή και εκµετάλλευση έργων όλων των κατηγοριών και βαθµίδων, µέσω σύναψης µακροχρόνιων συµβάσεων µε το δηµόσιο, κλπ. Οι ανωτέρω όµως έννοιες µέχρι σήµερα έχουν απασχολήσει ένα εξαιρετικά µικρό αριθµό επιχειρήσεων του κλάδου και ιδιαίτερα επιχειρήσεις της 7 ης τάξης των κατασκευαστικών εταιριών, οι οποίες τα τελευταία χρόνια έχουν αρχίσει σταδιακά να µεταβάλλουν τον επιχειρηµατικό τους σχεδιασµό µε στόχο την προσαρµογή τους στις νέες ανάγκες. Σύµφωνα µε έρευνα της Hellastat (Ανώνυµος, 2006α) που πραγµατοποίησε στον κατασκευαστικό κλάδο, αναµένεται την περίοδο να ενταχθούν στο ΚΠΣ τεχνικά έργα προϋπολογισµού 5 δισ.ευρώ. Συγκεκριµένα όπως αναφέρεται, πρόκειται για έργα που αφορούν επεκτάσεις της Εγνατίας Οδού, λιµενικές εγκαταστάσεις, τις 2 Γιάνναρος, Προσαρµογή της Μονογραφίας: Ανασκόπηση της πορείας εξέλιξης του κλάδου των κατασκευών και προσέγγιση του επιχειρηµατικού περιβάλλοντος που θα διαµορφωθεί στην εγχώρια αγορά µετά την Ολυµπιάδα του

81 επεκτάσεις του µετρό της Αθήνας, την έναρξη κατασκευής του µετρό της Θεσσαλονίκης, καθώς και αναβαθµίσεις περιφερειακών οδικών αρτηριών. 3.2 Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΣΤΙΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ Η ποιότητα είναι µια έννοια στην οποία έχουν αποδοθεί διαφορετικοί ορισµοί καθώς η ευρύτητά της είναι τέτοια ώστε ο κάθε ορισµός που διατυπώνεται δεν είναι δυνατό να συµπεριλάβει όλο το φάσµα των διαστάσεών της και να έχει αντικειµενική χρησιµότητα. (Reeves and Bednar, 1994). Κατά τον Garvin.D (Evans and Lindsay, 2003) η έννοια της ποιότητας στηρίζεται σε οκτώ διαφορετικές διαστάσεις που θεωρούνται ανεξάρτητες µεταξύ τους. Οι διαστάσεις αυτές είναι: Τα βασικά χαρακτηριστικά απόδοσης του προϊόντος (Performance): Αποτελούν τις λειτουργίες εκείνες του προϊόντος που ικανοποιούν τις βασικές ανάγκες των πελατών του. Τα δευτερεύοντα χαρακτηριστικά του προϊόντος (Features): Αποτελούν τα χαρακτηριστικά του προϊόντος που υποβοηθούν ή συµπληρώνουν τα βασικά χαρακτηριστικά απόδοσης του προϊόντος Αξιοπιστία του προϊόντος (Reliability): Η αξιοπιστία ενός προϊόντος προσδιορίζεται από την πιθανότητα βλάβης σε ένα προκαθορισµένο χρονικό διάστηµα, κάτω από κανονικές συνθήκες χρήσης. Ποιότητα παραγωγής (Conformance): Προσδιορίζει το βαθµό που σε διαδοχικές µονάδες παραγωγής ενός είδους τηρούνται οι τεχνικές προδιαγραφές για ορισµένα κρίσιµα χαρακτηριστικά. Αναµενόµενη διάρκεια ζωής του προϊόντος (Durability): Η χρονική διάρκεια της χρήσης ενός προϊόντος πριν αντικατασταθεί ή µέχρι του σηµείου που θεωρείται προτιµότερη η αντικατάστασή του από την επισκευή. Αισθητικά χαρακτηριστικά (Aesthetics): Ο τρόπος µε τον οποίο ένα προϊόν επηρεάζει τις αισθήσεις µας. Ικανότητα Παροχής Υπηρεσιών (Serviceability): Προσδιορίζεται από τη διαθεσιµότητα του προσωπικού, την επάρκεια των ανταλλακτικών για συντήρηση, από τη συνέπεια και την ευγένεια των εργαζοµένων στις συναλλαγές µε τους πελάτες. Η διάσταση της ποιότητας που αφορά την παροχή υπηρεσιών έχει αναλυθεί περαιτέρω µε βάση την ικανοποίηση των αναγκών και των προσδοκιών των πελατών. Σύµφωνα µε αποτελέσµατα ερευνών η ποιότητα των υπηρεσιών εξαρτάται από τους παρακάτω παράγοντες: (Zeithaml and Parasuraman,1990). 78

82 Αξιοπιστία (Reliability): Η δυνατότητα να παρασχεθούν οι υποσχόµενες στους πελάτες υπηρεσίες µε αξιοπιστία και εγκυρότητα. ιασφάλιση (Assurance): Η ευγένεια, η γνωστική συνθετότητα και η ικανότητα των εργαζοµένων να εµπνέουν εµπιστοσύνη και σιγουριά στους πελάτες. Εµπράγµατα Στοιχεία (Tangibles): Το σύνολο των υπηρεσιών που είναι δυνατό να παρασχεθούν. Ενσυναίσθηση (Empathy): Ο βαθµός κατανόησης των προσωπικών ιδιαιτερετοτήτων, αναγκών και προσδοκιών των πελατών ώστε αν κρίνεται αναγκαίο να αντιµετωπίζονται ξεχωριστά. Ανταπόκριση (Responsiveness): Η έγκαιρη ανταπόκριση στις απαιτήσεις των πελατών. Στο χώρο των τεχνικών εταιριών πολλοί ερευνητές προσεγγίζουν την έννοια της ποιότητας όπως προσδιορίστηκε από τον Grosby.P (Forbes, 2001) ως συµµόρφωση προς τις υπάρχουσες απαιτήσεις. Οι απαιτήσεις αυτές σύµφωνα µε το ISO 9001:2000 είναι δυνατό να περιλαµβάνουν: απαιτήσεις λειτουργίας και επίδοσης εφαρµόσιµες νοµικές και κανονιστικές απαιτήσεις πληροφορίες που προκύπτουν από προηγούµενους, παρόµοιους σχεδιασµούς, και άλλες απαιτήσεις, ουσιώδης για το σχεδιασµό και την ανάπτυξη Με την έννοια αυτή, η προσπάθεια για ποιότητα στην περίπτωση ενός έργου δεν µπορεί να έχει οποιαδήποτε αξία, αν δεν βασίζεται σε αυτό ακριβώς που έχει προδιαγράψει είτε απ ευθείας ο νόµος είτε ο κύριος του έργου µέσω της σύµβασης, της µελέτης, των τεχνικών προδιαγραφών και των λοιπών στοιχείων του φακέλου του έργου, και δεν ανταποκρίνεται τέλος, σε γενικότερα αποδεκτούς κανόνες κατασκευής, αυτούς που ονοµάζουµε κανόνες τέχνης και τεχνικής. (Θεοδωρακόπουλος και Χασιάκος, 2002). υστυχώς όµως το µέγεθος και η πολυπλοκότητα των τεχνικών έργων καθιστούν αδύνατη την καταγραφή µε κάθε λεπτοµέρεια και ακρίβεια των απαιτήσεις και των προδιαγραφών. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα την δηµιουργία παρερµηνειών µεταξύ των µελών που εµπλέκονται σε ένα τεχνικό έργο. (Forbes, 2001). Ένα παράδειγµα µιας διάστασης της ποιότητας που δεν είναι δυνατό να προσδιοριστεί µε ακρίβεια αποτελεί η αισθητική πλευρά των τεχνικών έργων όπως ο τρόπος µε τον οποίο εντάσσεται ένα έργο στο περιβάλλον, οι επιπτώσεις που είναι δυνατό να έχει στην ψυχολογία των κατοίκων, η εναρµόνισή του µε το έδαφος. Με δεδοµένο ότι δεν έχει διατυπωθεί αντικειµενικός ορισµός της αισθητικής, οι αρχιτέκτονες αναλαµβάνουν οι ίδιοι να καθορίσουν την αισθητική ποιότητα των σχεδίων τους. (Arditi and Gunaydin, 1997) 79

83 Είναι γνωστό ότι εν όψει των Ολυµπιακών Αγώνων του 2004 ανατέθηκε σε γνωστό Ισπανό αρχιτέκτονα ο σχεδιασµός ορισµένων από τις νέες γέφυρες στην Αθήνα µε στόχο την βέλτιστη αισθητική τους και την ένταξή τους στο χώρο. Στο σηµείο αυτό, στην επιλογή δηλαδή του κατάλληλου αρχιτέκτονα, εντοπίζεται εν προκειµένω η κύρια πρόβλεψη του προγραµµατισµού του δηµοσίου, αφού στην περίπτωση της αισθητικής διάστασης του αρχιτεκτονικού έργου δεν µπορείς να προδιαγράψεις τα πράγµατα. (Θεοδωρακόπουλος και Χασιάκος, 2002). Σύµφωνα µε εγχειρίδιο της American Society of Civil Engineers (Anonymous, 2000) η ποιότητα στο χώρο των τεχνικών εταιριών ορίζεται ως ο βαθµός στον οποίο οι φορείς που συµµετέχουν στην εκπόνηση ενός έργου εκπληρώνουν τις µεταξύ τους συµβατικές και µη υποχρεώσεις, ώστε να ικανοποιούν τις ανάγκες και τις προσδοκίες τους. Κάθε ένας από τους φορείς που συµµετέχει στην ολοκλήρωση ενός έργου έχει τις δικές του ανάγκες και προσδοκίες οι οποίες αναµένει να ικανοποιηθούν µε την ολοκλήρωση του έργου. Οι απαιτήσεις αυτές εκφράζουν τις προσδοκίες του κάθε φορέα υλοποίησης του έργου από τους υπόλοιπους εµπλεκόµενους στο έργο φορείς και διαµορφώνουν τις υποχρεώσεις και τα καθήκοντα µεταξύ των συµβαλλόµενων φορέων. Οι βασικότεροι φορείς που συµµετέχουν στην υλοποίηση ενός έργου είναι ο Κύριος του έργου, ο Μελετητής και ο Κατασκευαστής. Ο Κύριος του έργου Ο κύριος του έργου έχει τη βασική ευθύνη για την διασφάλιση της ποιότητας και την επιτυχία του έργου. Είναι αυτός που προσδιορίζει τις ανάγκες του έργου, καθορίζει τους σκοπούς του, επιλέγει τους αναδόχους υλοποίησής του και κοινοποιεί τις απαιτήσεις εκτέλεσης του έργου. Σύµφωνα µε τη φύση του έργου, τη µορφή του φορέα ανάθεσης και του συστήµατος προσφοράς που έχει επιλεγεί, ο κύριος του έργου είναι δυνατό να παραχωρήσει συγκεκριµένες αρµοδιότητες σε άλλους φορείς που εµπλέκονται στην υλοποίηση του έργου. Ο κύριος του έργου µπορεί να εµπλέκεται ενεργά στην παραγωγή του έργου ή να ασκεί µόνο γενική επίβλεψη. Στο ευρύτερο πλαίσιο των καθηκόντων του, ο κύριος του έργου είναι υπεύθυνος για τον καθορισµό των επιµέρους στόχων του έργου λαµβάνοντας υπόψη παράγοντες όπως το κόστος, η λειτουργικότητα, η αισθητική και η απόδοση του. Επίσης στα καθήκοντα του περιλαµβάνονται µεταξύ άλλων η εκπλήρωση των συµβατικών του υποχρεώσεων, η συµµόρφωσή του µε νόµους, κανονισµούς, κοινά αποδεκτές πρακτικές και η εξασφάλιση των απαιτούµενων πόρων για το έργο. 80

84 Οι απαιτήσεις του κυρίου του έργου αφορούν κυρίως, την ολοκλήρωσή του έργου µέσα σε καθορισµένο χρονικό διάστηµα χωρίς υπέρβαση του αρχικού προϋπολογισµού, την εξισορρόπηση µεταξύ του κόστους κατασκευής και του κόστος λειτουργίας - συντήρησης και την λειτουργικότητα του έργου καθ όλη την προβλεπόµενη διάρκεια ζωής του. Για τον καθορισµό των παραµέτρων αυτών ο κύριος του έργου χρησιµοποιεί µεθόδους και πρακτικές διαχείρισης έργων. Ο µελετητής Ο µελετητής αναπτύσσει τους σκοπούς και τους στόχους του έργου σε σχέδια, έγγραφα, διερευνώντας και αναλύοντας πιθανές λύσεις που ικανοποιούν τις ανάγκες και τις προσδοκίες του κύριου του έργου. Στα κύρια καθήκοντα του µελετητή περιλαµβάνονται, η εκπλήρωση των συµβατικών του υποχρεώσεων, η συµµόρφωσή του µε νόµους και κανονισµούς, η δηµιουργία κατά το δυνατό άρτιων παραδοτέων αρχείων, η τήρηση του προγράµµατος και του προϋπολογισµού του έργου και η πρόνοια του για την κατασκευασιµότητα των προτεινόµενων λύσεων. Οι απαιτήσεις του µελετητή εστιάζονται, στην παροχή από τον κύριο του έργου συγκεκριµένων στόχων, στην εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων, στην ισορροπηµένη κατανοµή της αβεβαιότητας που σχετίζεται µε την υλοποίηση του έργου και στην διασφάλιση των κατάλληλων διαδικασιών επικοινωνίας µε τον κύριο του έργου για την διευθέτηση θεµάτων που σχετίζονται µε την υλοποίηση του έργου. Ο κατασκευαστής Ο κατασκευαστής έχει ως αντικείµενο να υλοποιήσει το σχεδιασµό του έργου σύµφωνα µε τις προδιαγραφές και γενικότερα τις συµβατικές του υποχρεώσεις τις οποίες συνάπτει µε τον κύριο του έργου. Όπως και οι άλλοι εµπλεκόµενοι στην υλοποίηση του έργου φορείς βασικές υποχρεώσεις του κατασκευαστή είναι, η τήρηση των συµβατικών του υποχρεώσεων και η συµµόρφωσή του µε τους νόµους και τους κανονισµούς που αφορούν το έργο. Επίσης µεταξύ των καθηκόντων του περιλαµβάνονται η υλοποίηση του έργου σύµφωνα µε τα σχέδια και τις παρεχόµενες προδιαγραφές, η εξασφάλιση των πόρων για τους προµηθευτές και τους υπεργολάβους και η διαχείριση των κατασκευαστικών δραστηριοτήτων που αφορούν την ποιότητα του έργου και την υγιεινή, ασφάλεια των εργαζοµένων. 81

85 Οι απαιτήσεις του κατασκευαστή αφορούν, την πληρότητα και την σαφήνεια των εγγράφων που περιλαµβάνονται στην σύµβαση, την αρτιότητα του προγραµµατισµού, την εξασφάλιση έγκαιρα ικανοποιητικών οικονοµικών πόρων, την ελαχιστοποίηση της αβεβαιότητας που υπεισέρχεται στην κατασκευή του έργου και τον καθορισµό διαύλων επικοινωνίας µεταξύ των φορέων υλοποίησης του έργου για την ταχύτερη διευθέτηση πιθανόν προβληµάτων. Ο κύριος του έργου είναι αυτός που έχει την δυνατότητα να περιορίσει το εύρος των παρερµηνειών µεταξύ των φορέων που εµπλέκονται στην παραγωγή ενός έργου, επιλέγοντας µε βάση το παρεχόµενο επίπεδο ποιότητας τους, αναδόχους για την υλοποίηση του έργου. Σχήµα 46 : Η ποιότητα µε το σύστηµα προσφοράς µελέτη δηµοπρασία κατασκευή (DBB) Κύριος του Έργου Σκοποί του Έργου Στόχοι Ευθύνες και Καθήκοντα Ευθύνες και Καθήκοντα Απαιτήσεις Μελέτη Κατασκευή Ευθύνες και Καθήκοντα Συµβατικές Υποχρεώσεις Προκύπτει από απαιτήσεις ή ανάγκες εθιµικού χαρακτήρα Πηγή: Anonymous, ASCE, Manual No 73, 2000 Το σύστηµα προσφοράς που κάθε φορά επιλέγεται από τον κύριο του έργου διαδραµατίζει σηµαντικό ρόλο στην διασφάλιση της ποιότητας στο χώρο των τεχνικών εταιριών. Το επικρατέστερο σύστηµα προσφοράς δηµοσίων έργων που χρησιµοποιείται βασίζεται σε τρία διακεκριµένα στάδια, όπως παρουσιάστηκε στο σχ.2.1, σε αυτά, της µελέτης, της δηµοπρασίας και της κατασκευής (Design - Bid - Build). Στο σύστηµα αυτό ο κύριος του έργου συνάπτει ξεχωριστές συµβάσεις µε τον µελετητή και τον κατασκευαστή. ιαφορετικά σύστηµα προσφοράς που χρησιµοποιούνται µε αυξανόµενους ρυθµούς είναι το σύστηµα προσφοράς µελέτη - κατασκευή (Design - 82

86 Build) καθώς και τα σύστηµα προσφοράς που βασίζονται στην παραχώρηση από τον κύριο του έργου ευθυνών ελέγχου, επίβλεψης, διαχείρισης. Με το σύστηµα προσφοράς µελέτη - κατασκευή ο κύριος του έργου συνάπτει µία σύµβαση µε εταιρία που αναλαµβάνει την µελέτη και την κατασκευή του έργου. Η επιλογή του αναδόχου είναι δυνατό να επιτευχθεί όπως και µε τα υπόλοιπα συστήµατα µε βάση τη χαµηλότερη προσφορά ή µε ένα σύνολο κριτηρίων όπως η εµπειρία σε παρόµοια έργα, η διαθεσιµότητα λόγω ανεκτέλεστων εργασιών, η χρηµατοοικονοµική ικανότητα. Σχήµα 47 : Η ποιότητα µε το σύστηµα προσφοράς µελέτη - κατασκευή Κύριος του Έργου Συµβατικές Υποχρεώσεις Εσωτερική Επικοινωνία Ανάδοχος Μελέτης - ραστηριότητες Κατασκευής ραστηριότητες Κατασκευής Μελέτης Υπεργολάβοι Υπεργολάβοι Πηγή: Osgood, Η συµβαλλόµενη εταιρία λόγω του σηµαίνοντα ρόλου που διαδραµατίζει στην υλοποίηση του έργου και του υψηλότερου κινδύνου που αναλαµβάνει, καθώς ο κύριος του έργου της παραχωρεί αυξηµένες αρµοδιότητες και καθήκοντα σε σχέση µε το σύστηµα προσφοράς µελέτη - δηµοπρασία - κατασκευή, έχει υψηλότερες οικονοµικές απαιτήσεις, το σύνολο των οποίων δεν καθορίζεται ακριβώς πριν τη σύναψη των συµβάσεων. Σηµαντικό ρόλο στην υλοποίηση των έργων είναι δυνατό να διαδραµατίσουν εταιρίες που ασχολούνται µε τον έλεγχο, την διαχείριση και των προγραµµατισµό των έργων συµβάλλοντας στην διεύρυνση των δυνατοτήτων του κύριου του έργου και στην πληρέστερη εκτέλεση των καθηκόντων του. Οι εταιρίες αυτές οργανωτικά εκπροσωπώντας τον κύριο του έργου αποτελούν τον σύνδεσµο του, µε του άλλους φορείς που συµµετέχουν στην υλοποίησή του έργου. Οι αρµοδιότητες τους ποικίλουν ανάλογα µε τις ευθύνες και τα καθήκοντα που τους ανατίθενται µεταβάλλοντας ταυτόχρονα και τον κίνδυνο που αναλαµβάνουν. 83

87 Με το συγκεκριµένο είδος συµβάσεων υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την επιτάχυνση των διαδικασιών υλοποίησης του έργου καθώς ο σχεδιασµός και η κατασκευή του είναι δυνατό να πραγµατοποιούνται ταυτόχρονα. Μια άλλη σηµαντική διαφορά σε σχέση µε το σύστηµα µελέτη - δηµοπρασία - κατασκευή αφορά την αξιοποίηση της εµπειρίας και της τεχνογνωσίας του κατασκευαστή κατά τον σχεδιασµό του έργου. Επίσης επειδή η µελέτη και η κατασκευή πραγµατοποιείται από την ίδια εταιρία υπάρχει µεγαλύτερη ευελιξία στην αλλαγή των σχεδίων και των προδιαγραφών κατασκευής χωρίς τροποποίηση της σύµβασης µε τον κύριο του έργου Νοµοθεσία και Ποιότητα στις Τεχνικές Εταιρίες Το Ελληνικό νοµοθετικό πλαίσιο εισάγει στις τεχνικές εταιρίες µια φιλοσοφία διαχείρισης και οργάνωσης σε συµφωνία µε το Ευρωπαϊκό ίκαιο αποσκοπώντας κυρίως στην βελτίωση της ποιότητας των παρεχόµενων προϊόντων και υπηρεσιών και στην διασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών εργασίας. Η νοµοθεσία που αφορά την κατάρτιση των προγραµµάτων ποιότητας έργων, την σύνταξη των φακέλων ασφάλειας και υγείας και των σχεδίων ασφάλειας και υγείας αποτελούν µια συγκροτηµένη προσπάθεια στα πλαίσια της πρόληψης των εργατικών ατυχηµάτων και της ορθότερης διαχείρισης και οργάνωσης των έργων. Προγράµµατα Ποιότητας Έργου 3 Το πρόγραµµα ποιότητας έργου είναι ένας συγκροτηµένος τρόπος οργάνωσης του έργου, που περιγράφει µε λεπτοµέρεια όλες τις δραστηριότητες που έχουν σχέση µε το συγκεκριµένο έργο καθώς και την αλληλουχία µεταξύ τους. Αποτελεί αυτόνοµο έγγραφο που περιγράφει το σύνολο των θεµάτων του έργου ή µπορεί να παραπέµπει, για ορισµένα θέµατα στο σύστηµα ποιότητας της επιχείρησης. Το Πρόγραµµα Ποιότητας Έργου: ενσωµατώνει και κωδικοποιεί όλες τις απαιτήσεις των συµβατικών υποχρεώσεων καθορίζει τον τρόπο λειτουργίας και διοίκησης του έργου καθορίζει τον εξοπλισµό που θα χρησιµοποιηθεί καθορίζει τον τρόπο και τις λεπτοµέρειες συγκέντρωσης και αρχειοθέτησης των στοιχείων κατά την κατασκευή ώστε να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις ιχνηλασιµότητας περιγράφει τις φάσεις ανάπτυξης του έργου και τις αντίστοιχες δραστηριότητες και είναι σε πλήρη συµφωνία µε το χρονοδιάγραµµα του έργου 3 Αθανασάκη, Μπόγδης, Προγράµµατα Ποιότητας Έργου,. 84

88 Το Πρόγραµµα Ποιότητας Έργου είναι εποµένως το έγγραφο εκείνο που: αποτελεί το πλαίσιο και παρέχει συγκεκριµένες κατευθύνσεις και οδηγίες µε βάση τις οποίες θα κατασκευαστεί το έργο, αποτελώντας ένα εσωτερικό κανονιστικό έγγραφο του έργου που ενσωµατώνει και περιλαµβάνει όλες τις απαιτήσεις του κυρίου του έργου παρέχει όλα τα εργαλεία παρακολούθησης του έργου, συγκέντρωσης των στοιχείων, τεκµηρίωσης των εργασιών που έχουν γίνει και αρχειοθέτησης Κατά την φάση σύνταξης του προγράµµατος ποιότητας του έργου πρέπει να γίνει σχολαστική και ολοκληρωµένη µελέτη των απαιτήσεων των συµβατικών τευχών και να αναζητηθούν όλα τα κείµενα αναφοράς στα οποία παραπέµπουν τα συµβατικά τεύχη. Κατά τη φάση αυτή πρέπει επίσης έγκαιρα να εντοπιστούν οι ασάφειες στα συµβατικά τεύχη καθώς και οι πιθανές αντιφάσεις µεταξύ τους, να συζητηθούν µε τον κύριο του έργου και να ληφθούν οριστικές αποφάσεις για τις λεπτοµέρειες κατασκευής του έργου. Κύριος στόχος ενός προγράµµατος ποιότητας είναι η σωστή οργάνωση του έργου και η κάλυψη των απαιτήσεων που θέτει ο Κύριος του έργου µέσω της σύµβασης. Επίσης η δοµή του Προγράµµατος Ποιότητας Έργου πρέπει: να καλύπτει τις απαιτήσεις των συµβατικών εγγράφων να είναι λειτουργικό να είναι επεκτάσιµο και προσαρµόσιµο όπου απαιτείται να συµφωνεί µε τις υποδείξεις του προτύπου ΕΛΟΤ ISO 10005:2001 το οποίο περιγράφει γενικά τις απαιτήσεις για προγράµµατα ποιότητας Σύνταξη σχεδίων ασφάλειας και υγείας και φακέλου ασφάλειας και υγείας 4,5 Η διασφάλιση της υγιεινής και της ασφάλειας των εργαζοµένων στο χώρο των τεχνικών εταιριών αποτελεί µια από τις προτεραιότητες της πολιτείας στην χώρα µας τα τελευταία χρόνια µε στόχο την πρόληψη των εργατικών ατυχηµάτων. Από το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, που είναι το αρµόδιο για τα θέµατα επαγγελµατικής ασφάλειας και υγείας, έχει εκδοθεί µια σειρά νοµοθετηµάτων στα τεχνικά έργα, µε κυριότερο το προεδρικό διάταγµα 305/96 σε εναρµόνιση µε την κοινοτική οδηγία 92/57/ΕΟΚ. 4 Μπανούτσος,2002. Προσαρµογή µονογραφίας: Συστήµατα ιαχείρισης της ασφάλειας και της υγείας της εργασίας στα τεχνικά έργα. 5 Πισιµίση, Προσαρµογή µονογραφίας: Θεσµικό Πλαίσιο για την Ασφάλεια και την Υγεία της εργασίας στα τεχνικά έργα, 85

89 Με το συγκεκριµένο προεδρικό διάταγµα επιδιώκεται µια σφαιρική προσέγγιση στα θέµατα ασφάλειας και υγείας, µε την ενσωµάτωση της πρόληψης των επαγγελµατικών κινδύνων σ όλα τα στάδια, δηλαδή της µελέτης, της κατασκευής και της χρήσης µελλοντικά του έργου. Περιλαµβάνει ρυθµίσεις που αφορούν υποχρεώσεις για λήψη, όχι µόνον τεχνικών µέτρων, αλλά και οργανωτικών κι αυτό είναι σηµαντικό για την αποτελεσµατικότερη πρόληψη των εργατικών ατυχηµάτων, των επαγγελµατικών ασθενειών και τη συστηµατική βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Η σηµασία της πρόληψης των εργατικών ατυχηµάτων ιδιαίτερα στο χώρο των τεχνικών εταιριών αναδεικνύεται από έρευνα του Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛΙΝΥΑΕ) σύµφωνα µε την οποία πάνω από τα µισά θανατηφόρα εργατικά ατυχήµατα κάθε χρόνο γίνονται σε οικοδοµές και τεχνικά έργα. Η πρόληψη του επαγγελµατικού κινδύνου πρέπει να επικεντρωθεί κυρίως σε πρώιµο στάδιο και οπωσδήποτε πριν την έναρξη της κατασκευής του έργου. Η αναγκαιότητα αυτή προκύπτει από πολλαπλές µελέτες και αναφορές, οι οποίες τεκµηριώνουν ότι περισσότερα από 60% των ατυχηµάτων συνδέονται µε επιλογές, αστοχίες, παραλήψεις, ή αµέλεια πριν ακόµη την έναρξη της κατασκευής, δηλαδή µε τις φάσεις της µελέτης και της οργάνωσης (περιλαµβανοµένων των συµβάσεων µε εργολάβους και προµηθευτές) του εργοταξίου. Σχήµα 48: Σύνδεση αιτίων ατυχηµάτων µε τις τρεις φάσεις υλοποίησης ενός έργου 28% 37% 35% Κατασκευή Μελέτη Οργάνωση-Προγραµµατισµού Έργου Πηγή: Μπανούτσος, 2002 Στο πλαίσιο της πρόληψης των εργατικών ατυχηµάτων, σύµφωνα µε το Π. 305/96, καθορίζονται οι απαιτήσεις για τη σύνταξη του Σχεδίου Ασφάλειας και Υγείας και του Φακέλου Ασφάλειας και Υγείας. (Ανώνυµος, 1996). Το Σχέδιο Ασφάλειας και Υγείας (ΣΑΥ) αποσκοπεί στο να προσδιορίσει, προλάβει και περιορίσει τους κινδύνους για τους εργαζόµενους που θα απασχοληθούν κατά την εκτέλεση του έργου ενώ ο Φάκελος Ασφάλειας και Υγείας (ΦΑΥ) αποσκοπεί στο να προσδιορίσει, προλάβει και περιορίσει τους κινδύνους για τους χρήστες του έργου και για όσους µελλοντικά θα απασχοληθούν για τη συντήρηση ή τις επισκευές του. Το σχέδιο και ο φάκελος ασφαλείας και υγείας αποτελούν αναπόσπαστο τµήµα των δικαιολογητικών που 86

90 υποβάλλονται σύµφωνα µε τις κείµενες διατάξεις για την έκδοση οικοδοµικής αδείας του έργου. Προκειµένου για δηµόσια έργα και εφόσον δεν απαιτείται έκδοση οικοδοµικής αδείας, το σχέδιο και ο φάκελος ασφαλείας και υγείας αποτελούν τµήµα τις τεχνικής µελέτης που υποβάλλεται για έγκριση. Το σχέδιο και ο φάκελος ασφαλείας και υγείας αναπροσαρµόζονται σε συνάρτηση µε την εξέλιξη των εργασιών και τις ενδεχόµενες τροποποιήσεις που έχουν επέλθει. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται πριν την έναρξη των εργασιών, στην αναπροσαρµογή του σχεδίου ασφάλειας και υγείας, ενώ µετά το πέρας των εργασιών στην αναπροσαρµογή του φακέλου ασφαλείας και υγείας, ώστε να περιέχει τα πραγµατικά στοιχεία του έργου όπως αυτό κατασκευάστηκε. Κατά την εκτέλεση του έργου το σχέδιο και ο φάκελος ασφαλείας και υγείας τηρούνται στο εργοτάξιο µε ευθύνη του εργολάβου ολόκληρου του έργου και εάν δεν υπάρχει του κυρίου του έργου και είναι στη διάθεση των ελεγκτικών αρχών. Μετά την αποπεράτωση του έργου ο φάκελος ασφαλείας και υγείας συνοδεύει το έργο καθ όλη τη διάρκεια τις ζωής του και φυλάσσεται µε ευθύνη του κυρίου του έργου. Σε περίπτωση µεταβίβασης της κυριότητας ή διάσπασης κατόπιν πώλησης σε επί µέρους ιδιοκτήτες, ο ιδιοκτήτης ή ο κάθε επί µέρους ιδιοκτήτης αντίστοιχα µεριµνά, ώστε να περιέρχεται στη διάθεση του ακριβές αντίγραφο του φακέλου ασφαλείας και υγείας 3.3 ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ISO 9001:2000 To ISO 9001:2000 καθορίζει τις ελάχιστες οργανωτικές απαιτήσεις που πρέπει να εφαρµόζει ένας οργανισµός ώστε να εξασφαλίσει ότι τα προϊόντα και οι υπηρεσίες του είναι κατάλληλες για τους πελάτες. Αναφέρεται άµεσα στην οργάνωση και τη λειτουργία του οργανισµού και έµµεσα στην επίτευξη των επιθυµητών προδιαγραφών των προϊόντων του ή των υπηρεσιών του. Αποτελεί τη δεύτερη κατά σειρά αναθεώρηση η οποία περιλαµβάνει και τις πρώτες αλλαγές ευρείας κλίµακας από την αρχική έκδοση των προτύπων. Σε αυτές τις τροποποιήσεις περιλαµβάνονται τα ακόλουθα: Χρήση µιας διεργασιοκεντρικής προσέγγισης και µιας καινούργιας δοµής για τα πρότυπα, η οποία θεµελιώνεται γύρω από ένα διεργασιοκεντρικό υπόδειγµα, το οποίο αντιλαµβάνεται κάθε εργασία σε όρους εισερχόµενων και εξερχόµενων αποτελεσµάτων. Μετατόπιση της βαρύτητας από την προετοιµασία τεκµηριωµένων διαδικασιών που περιγράφουν το σύστηµα, στην ανάπτυξη και διαχείριση µιας οικογένειας αποτελεσµατικών διεργασιών. 87

91 Μεγαλύτερη έµφαση στον πελάτη, στην κατανόηση των αναγκών του, στην εκπλήρωση των απαιτήσεων του και στη µέτρηση του βαθµού ικανοποίησης του. Έµφαση στον καθορισµό µετρήσιµων και αντικειµενικών στόχων, καθώς και στη µέτρηση της απόδοσης τόσο των διεργασιών όσο και του προϊόντος. Εισαγωγή απαιτήσεων για ανάλυση και χρήση δεδοµένων για τον προσδιορισµό ευκαιριών για βελτίωση Καθιέρωση της διαρκούς βελτίωσης του συστήµατος διαχείρισης ποιότητας Πρόνοια, που περιγράφεται στο εδάφιο για την εφαρµογή του προτύπου, για την προσαρµογή του ISO 9001:2000 σε όλα τα είδη και µεγέθη των οργανισµών και σε όλους τους τοµείς τους αγοράς, κάτι που διευκολύνει την κατάργηση του ISO 9002 και ISO Η εννοιολογική απεικόνιση τους διεργασιοκεντρικής προσέγγισης του συστήµατος διαχείρισης ποιότητας ISO 9001:2000 παρουσιάζεται στο Σχ.2.4 που ακολουθεί. Σχήµα 49: Μοντέλο συστήµατος διαχείρισης της ποιότητας βασισµένο στην προσέγγιση ως διεργασία ΣΥΝΕΧΗΣ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΡΩΝ ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝ Πηγή: Πρότυπο ΕΝ ISO 9001:

92 ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ 19 Το πρότυπο επισηµαίνει ότι οι πελάτες και τα άλλα ενδιαφερόµενα µέλη του οργανισµού διαδραµατίζουν καθοριστικό ρόλο στον προσδιορισµό των απαιτήσεων ως εισροές του συστήµατος διαχείρισης. Επίσης η παρακολούθηση και µέτρηση της ικανοποίησης των πελατών και των άλλων ενδιαφεροµένων µερών είναι αναγκαία ώστε να διαπιστωθεί ο βαθµός εκπλήρωσης των αναγκών και των προσδοκιών τους. Η έµφαση στη συνεχή βελτίωση των δραστηριοτήτων του οργανισµού εκφράζεται τόσο µέσα από τις απαιτήσεις του προτύπου όσο και από την αναφορά στον κύκλο του Deming ο οποίος είναι δυνατό να εφαρµοστεί σε όλες τις διεργασίες που καθορίζουν το πλαίσιο λειτουργίας ενός οργανισµού. Ο κύκλος του Deming (PDCA) είναι µια µεθοδολογία συνεχούς βελτίωσης που αποτελείται από τέσσερα στάδια «Σχεδιάζω - Εκτελώ - Ελέγχω - Ενεργώ»- «Plan - Do - Check - Act». Η µεθοδολογία εν συντοµία µπορεί να περιγραφεί ως ακολούθως 6 : Σχεδιάζω: καθιερώνω τους αντικειµενικούς σκοπούς και τις διεργασίες που είναι απαραίτητες για να παραχθούν αποτελέσµατα σε συµφωνία µε τις απαιτήσεις των πελατών και τις πολιτικές του οργανισµού. Εκτελώ: θέτω σε εφαρµογή τις διεργασίες. Ελέγχω: παρακολουθώ και µετρώ τις διεργασίες και το προϊόν ως προς τις πολιτικές, τους αντικειµενικούς σκοπούς και τις απαιτήσεις για το προϊόν και εκθέτω τα αποτελέσµατα. Ενεργώ: αναλαµβάνω δράσεις για τη διαρκή βελτίωση της επίδοσης των διεργασιών. Σχήµα.50: Κύκλος του Deming 6 ΕΝ ISO

93 Το σύστηµα διαχείρισης ποιότητας κατά ISO 9001:2000 αποσκοπεί στην βελτίωση της αποτελεσµατικότητας ενός οργανισµού µέσω της διασφάλισης της ποιότητας αλλά και στην βελτίωση της αποδοτικότητά του µέσω της ορθότερης διαχείρισης των συντελεστών της παραγωγής. Η έµφαση στην αποδοτικότητα θα µπορούσαµε να αναφέρουµε ότι είναι αποτέλεσµα τις διεργασιοκεντρικής προσέγγισης και της υιοθέτησης του κύκλου του Deming. Γενικότερα στόχος στη νέα έκδοση του προτύπου δεν είναι µόνο η διασφάλιση της ποιότητας των παραγόµενων προϊόντων και υπηρεσιών ώστε να είναι ικανοποιηµένοι οι πελάτες του αλλά και η συνεχής βελτίωση της δυνατότητας του συστήµατος διαχείρισης ποιότητας να ικανοποιεί αυτές τις συγκεκριµένες απαιτήσεις. Οι απαιτήσεις του ISO 9001:2000 είναι οµαδοποιηµένες σε τέσσερις παραγράφους: την Ευθύνη της ιοίκησης, τη ιαχείριση των πόρων, την Υλοποίηση του προϊόντος, και τη Μέτρηση, ανάλυση και βελτίωση. Οι τέσσερις παράγραφοι του συστήµατος διαχείρισης ποιότητας κατά ISO 9000 εµπεριέχουν τις τέσσερις φάσεις του διεργασιοκεντρικού µοντέλου του Deming όπως παρουσιάζεται στο Σχήµα ΤΟ ISO 9001:2000 ΣΤΙΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ To ISO 9000:2000 λόγω της φιλοσοφίας ανάπτυξης του περιλαµβάνει απαιτήσεις που αφορούν ένα ευρύ φάσµα αντικειµενικών σκοπών και είναι δυνατό να εφαρµοστούν σε κάθε οργανισµό ανεξάρτητα από τις δραστηριότητες, τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που παρέχει. Η εφαρµογή του στο χώρο των τεχνικών εταιριών είναι ιδιαίτερα σηµαντική λόγω των κινδύνων που εµπεριέχονται στην υλοποίηση κάθε τεχνικού έργου συµβάλλοντας στην αποφυγή παραγόντων που θα είχαν ως αποτέλεσµα την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών χαµηλής ποιότητας (Bubshait and Al-Atiq, 1999). Σχήµα 51: Τοµείς δραστηριοτήτων µε το µεγαλύτερο αριθµό πιστοποιήσεων µέχρι 31/12/ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ Π ΡΟΙΟΝΤΑ ΠΡΟΙΟΝΤΑ Η ΛΕΚΤΡΟ - ΟΠΤΙΚΟΣ ΗΛΕΚΤΡΟ - ΟΠΤΙΚΟΣ Ε ΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟΣ Ε ΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ Πηγή: The ISO Survey of ISO 9000 and ISO Certificates, Tenth Cycle 90

94 Σύµφωνα µε δεδοµένα, που έχουν εκδοθεί από τον ιεθνή Οργανισµό Τυποποίησης ΙSO βάσει πληροφοριών από φορείς πιστοποίησης, το ISO 9001:2000 έχει µια ιδιαίτερα σηµαντική διείσδυση σε παγκόσµιο επίπεδο στον κλάδο των κατασκευών κατέχοντας την τρίτη θέση σε αριθµό πιστοποιήσεων µετά τον κλάδο του ηλεκτρολογικού - οπτικού εξοπλισµού (electrical and optical equipment) και των µεταλλικών προϊόντων (metal/fabricated products) µε περίπου πιστοποιήσεις. (Anonymous, 2001). Στην Ελλάδα ο αριθµός των πιστοποιηµένων εταιριών µε το ISO 9001:2000 όπως παρουσιάζεται στο Σχήµα.2.7 τον εκέµβριο του 2004 ανερχόταν σε 2572 παρουσιάζοντας µια αύξηση της τάξης του 59% σε σχέση µε το (Anonymous, 2005). Σχήµα 52: Αριθµός πιστοποιήσεων κατά ISO 9001:2000 στην Ελλάδα από το εκ.01 εκ.02 εκ.03 εκ.04 Πηγή: The ISO Survey 2004 ( εν περιλαµβάνονται πιστοποιήσεις µε το ISO 9001:1994) Σύµφωνα µε στοιχεία του οικονοµικού οδηγού του 2005 της ICAP, στον οποίο περιλαµβάνονται εταιρίες που κοινοποιούν οικονοµικές καταστάσεις, ο αριθµός των πιστοποιηµένων κατά ISO 9001:2000 εταιριών που ανήκουν στον κλάδο των τεχνικών - οικοδοµικών επιχειρήσεων ανέρχεται στις 174. Από τις εταιρίες αυτές διαπιστώθηκε ότι οι 116 που αποτελούν και το δείγµα της έρευνας είναι καταχωρηµένες στα µητρώα µελετητικών και κατασκευαστικών εταιριών Κίνητρα και Οφέλη Πιστοποίησης κατά ISO 9000 Τα κίνητρα πιστοποίησης και τα οφέλη από την εφαρµογή, των προτύπων της σειράς ISO 9000 κάθε οργανισµού είναι δυνατό να διαχωριστούν σε εξωτερικά, που σχετίζονται µε την αποτελεσµατικότητά του οργανισµού και σε εσωτερικά που σχετίζονται µε την αποδοτικότητά του. Στην παράγραφο αυτή παρουσιάζονται ευρήµατα θεωρητικών και ερευνητικών εργασιών που διερευνούν τα κίνητρα πιστοποίησης κατά ISO 9001 και τις πιθανές ωφέλειες από την εφαρµογή τους. 91

95 Κίνητρα Πιστοποίησης Η πιστοποίηση κατά ISO 9000 σύµφωνα µε την αρχή της εκούσιας εφαρµογής ανάπτυξης των προτύπων δεν είναι υποχρεωτική. Στα πλαίσια όµως µιας παγκοσµιοποιηµένης και ανταγωνιστικής αγοράς προϊόντων και υπηρεσιών αρκετές χώρες αναγνωρίζοντας την χρησιµότητά των συγκεκριµένων προτύπων, έχουν ενσωµατώσει στη νοµοθεσία τους κανονισµούς, διατάξεις που είτε την καθιστούν υποχρεωτική είτε στηριζόµενοι στην φιλοσοφία τους, διαµορφώνουν ένα περιβάλλον που ευνοεί την υιοθέτησή τους από τους οργανισµούς (π.χ Προγράµµατα ποιότητας έργου, Σ.Α.Υ, ΦΑΥ, εναρµονισµένα πρότυπα). Συγκεκριµένα στο χώρο των τεχνικών εταιριών σε χώρες όπως το Χονγκ-Κονγκ, τη Σιγκαπούρη, την Ελβετία, η πιστοποίηση κατά ISO 9000 στις τεχνικές εταιρίες είναι υποχρεωτική για την συµµετοχή οργανισµών σε δηµόσια έργα.(chin and Choi, 2003). Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσµα οι συγκεκριµένες χώρες να εµφανίζουν υψηλό αριθµό πιστοποιήσεων. Υπάρχουν βέβαια και χώρες όπως η Αυστραλία που σταµάτησαν να απαιτούν οι συµβαλλόµενες µε δηµόσιους φορείς τεχνικές εταιρίες να έχουν πιστοποίηση κατά ISO 9001 καθώς όπως αναφέρεται στο Business Review Weekly που εκδίδεται στην Αυστραλία η εφαρµογή του σε µικρές και µεσαίες επιχειρήσεις συνεχώς µειώνεται καθώς το κόστος για την υιοθέτησή ενός γραφειοκρατικού συστήµατος ποιότητας όπως το ISO 9000:1994 δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των οργανισµών.(evans and Lindsay 2003). Η Ευρωπαϊκή Ένωση στα πλαίσια της ελεύθερης διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών µεταξύ των χωρών µελών χρησιµοποιεί πρότυπα που εκδίδονται από τον ιεθνή Οργανισµό Τυποποίησης διαµορφώνοντας ένα ευνοϊκό κλίµα για την πιστοποίηση των εταιριών κατά ISO Σηµαντικό ρόλο στην διάδοση του προτύπου ISO 9000 αποτελεί και η απόφαση του Συµβουλίου 93/465/ΕΟΚ της 22 Ιουλίου 1993 µε βάση την οποία µε τη συµµόρφωση µε τα πρότυπα ΕΝ ISO 9001:1994, EN ISO 9002:1994 και EN ISO 9003:1994 συνάγεται η συµµόρφωση µε τις σχετικές απαιτήσεις των ενοτήτων Η (Σχεδιασµό, κατασκευή, τελικό έλεγχο και δοκιµές στο προϊόν), (Παραγωγή, τελικό έλεγχο και δοκιµές), Ε (Τελικό έλεγχο και δοκιµές στο προϊόν) για τη χρήση της σήµανσης CE. (Ανώνυµος, 2000γ). Άλλος ένας εξωτερικός σηµαντικός παράγοντας πιστοποίησης εκτός από την ικανοποίηση των απαιτήσεων των πελατών, στην οποία εντάσσεται και η συµµόρφωση µε το νοµοθετικό κανονιστικό πλαίσιο, αποτελεί η πιστοποίηση ανταγωνιστικών εταιριών. Στην περίπτωση αυτή η πιστοποίηση αποτελεί ένα αξιόπιστο µέσο προβολής 92

96 της ποιότητας των προϊόντων και των υπηρεσιών διαχωρίζοντας τις επιχειρήσεις σε πιστοποιηµένες και µη. Αυτή η λειτουργία της πιστοποίησης είναι δυνατό να δηµιουργήσει ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα σε σχέση µε τους ανταγωνιστές και να συµβάλλει θετικά στην αύξηση του µεριδίου αγοράς. (Stevenson and Barnes, 2002). Όσον αφορά τα εσωτερικά κίνητρα, η βελτίωση της ποιότητας των προϊόντων, υπηρεσιών και η βελτίωση των διαδικασιών αποτελούν τους σηµαντικότερους παράγοντες πιστοποίησης σύµφωνα µε έρευνα (Huarng, 1998) που πραγµατοποιήθηκε στην Ταϊβάν µε τη συµµετοχή 370 εταιριών (ποσοστό ανταπόκρισης ερωτηµατολογίων 34% του αρχικού δείγµατος). Η βελτίωσης της ποιότητας των προϊόντων, υπηρεσιών και των διαδικασιών ως παράγοντες πιστοποίησης επισηµαίνονται και από τα ευρήµατα έρευνας (Escanciano et al., 2001) που διεξήχθη στην Ισπανία µε τη συµµετοχή 749 εταιριών (ποσοστό ανταπόκρισης 19%). Επίσης σε έρευνα (Tsiotra and Gotzamani, 2001) που πραγµατοποιήθηκε σε 85 Ελληνικές εταιρίες η βελτίωση της ποιότητας των τελικών προϊόντων αποτελεί ένας από τους σηµαντικότερους παράγοντες πιστοποίησης αναδεικνύοντας ότι οι οργανισµοί διαπιστώνουν ότι η βελτίωση της ποιότητας των παραγωγικών διαδικασιών που πιστοποιούνται κατά ISO 9001 συµβάλλει θετικά και στην βελτίωση της ποιότητας των τελικών προϊόντων. Ένα άλλος παράγοντας πιστοποίησης αποτελεί η θεώρηση του προτύπου ISO 9000 ως εργαλείου διοίκησης που συµβάλλει στην αύξηση της συνοχής του οργανισµού µε αποτέλεσµα η επίλυση των προβληµάτων και η λήψη των αποφάσεων να πραγµατοποιείται κατά το δυνατό µέσα από την εξέταση του συνόλου των αναγκών και των προσδοκιών του οργανισµού (European Commission, 1999). Αυτό επιτυγχάνεται µέσα από την διάδοση και την παραγωγή γνώσης που πραγµατοποιείται από την ανάδειξη, κατανόηση και καταγραφή των απαιτήσεων των διαδικασιών και των διεργασιών του οργανισµού (Benezech et al., 2001). Επίσης η πιστοποίηση κατά ISO 9000 αποτελεί για τη διοίκηση του οργανισµού, λόγω της ευρύτατης διάδοσής του ως εργαλείου διοίκησης, µια διασφάλιση ότι η επιδιωκόµενη ποιότητα θα επιτευχθεί. (Bubshait and Al-Atiq,1999). Γενικότερος στόχος ενός οργανισµού και κίνητρο πιστοποίησης αποτελεί η αύξηση της ανταγωνιστικότητας του µέσα από την συνεχή βελτίωση, τόσο της ικανοποίησης των αναγκών και προσδοκιών των πελατών του όσο και των εσωτερικών του διαδικασιών. Η παραπάνω αναφορά ενισχύεται και από ευρήµατα έρευνας (Curkovic and Pagell, 1999) µε προσωπικές συνεντεύξεις σε 30 πιστοποιηµένες και µη εταιρίες. Σύµφωνα µε την έρευνα αυτή η τυποποίηση των διαδικασιών ποιότητας συµβάλλει όχι µόνο στην βελτίωση της ποιότητας και στην ικανοποίηση των αναγκών των πελατών αλλά και στην απόκτηση συγκριτικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος. 93

97 Οφέλη Πιστοποίησης Η εφαρµογή ενός συστήµατος διαχείρισης ποιότητας σε έναν οργανισµό ανεξάρτητα από το αν αυτός έχει πιστοποίηση ή όχι δεν εγγυάται ότι θα επιτευχθεί το απαιτούµενο επίπεδο ποιότητας. Τα οφέλη της πιστοποίησης δεν είναι εύκολο να αναδειχθούν και οι οργανισµοί είναι δύσκολο να προσδιορίσουν αν αυτά αντισταθµίζουν τις δαπάνες της πιστοποίησης. Η επίτευξη του απαιτούµενου επιπέδου ποιότητας αν και είναι επιθυµητή µπορεί να πραγµατοποιηθεί µόνο αν έχει τεθεί σε λειτουργία ένα άρτιο σύστηµα ποιοτικού ελέγχου. Επίσης η πιστοποίηση για να συµβάλλει στην ανταγωνιστικότητα, σύµφωνα µε έρευνα µε πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δεν πρέπει να αποτελεί αυτοσκοπό για τον οργανισµό άλλα ένα βήµα προς τη διοίκηση ολικής ποιότητας (Anonymous, 1999). Σύµφωνα µε έρευνα (Terziovski et al., 2003) µε τη συµµετοχή 400 πιστοποιηµένων κατά ISO 9001 εταιριών και 126 επιθεωρητών ποιότητας, τα οφέλη από την εφαρµογή του προτύπου επηρεάζονται σε σηµαντικό βαθµό από τα κίνητρα πιστοποίησης και την κουλτούρα ποιότητας των οργανισµών. Η αύξηση του µεριδίου αγοράς σύµφωνα µε ευρήµατα ερευνών όπως παρουσιάζονται σε άρθρο (Stevenson and Barnes, 2002) αν και διευκολύνεται από την εφαρµογή του ISO 9001 δεν επιτυγχάνεται στον αναµενόµενο βαθµό. Στους πιστοποιηµένους όµως οργανισµούς παρέχεται η δυνατότητα συνεργασίας µε οργανισµούς που απαιτούν από τους προµηθευτές τους να είναι πιστοποιηµένοι. Συχνά οι αγοραστές χρησιµοποιούν καταστάσεις πιστοποιηµένων κατά ISO 9000 οργανισµών ως πηγή αναζήτησης υποψήφιων προµηθευτών (Ferguson, 1996). Σε έρευνα που διεξήχθη µεταξύ 157 Ιαπωνικών εταιριών από τον Nakajo.Τ (Kanji,1998) όπως αναφέρεται σε άρθρο του, αρκετές εταιρίες µε µέτρια συστήµατα διαχείρισης κατάφεραν µετά την πιστοποίηση κατά ISO 9001 να βελτιώσουν την αποτελεσµατικότητα των επιθεωρήσεων ποιότητας και τον έλεγχο των αρχείων και των εγγράφων τους. Ακόµη το 35-40% των οργανισµών αυτών θεωρούν ότι η πιστοποίηση κατά ISO 9000 είχε θετική επίδραση στις διαδικασίες που αφορούν τις συµβάσεις, στην µείωση των παραπόνων των πελατών και στον πληρέστερο τεχνικό έλεγχο των ελαττωµάτων κατά την παραγωγική διαδικασία. Σε µια άλλη έρευνα που αναφέρεται σε άρθρα (Wayhan et al., Καnji,1998) διαπιστώθηκε ότι το 85% των πιστοποιηµένων κατά ISO 9000 εταιριών είχε λόγω της πιστοποίησης εξωτερικά οφέλη ενώ ποσοστό 95% ανέφερε εσωτερικά οφέλη. Στα εξωτερικά οφέλη περιλαµβάνονται η βελτίωση, της αίσθησης, της ποιότητας, η δηµιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος, η µείωση των ελέγχων που πραγµατοποιούνται από τους πελάτες καθώς και η αύξηση της ζήτησης από τους πελάτες. 94

98 Τα εσωτερικά οφέλη από την πιστοποίηση σύµφωνα µε ευρήµατα της ίδιας έρευνας αφορούν, την βελτίωση της τεκµηρίωσης, την πληρέστερη πληροφόρηση των εργαζοµένων, την βελτίωση της εσωτερικής επικοινωνίας και την αύξηση της παραγωγικότητας των διαδικασιών Εφαρµογή του ISO 9000 στις Τεχνικές Εταιρίες Η εφαρµογή του ISO 9000 στις τεχνικές εταιρίες όπως και σε κάθε οργανισµό απαιτεί την ανάπτυξη και τεκµηρίωση διαδικασιών, διεργασιών ποιότητας που αφορούν την ευθύνη της διοίκησης, την διαχείριση των πόρων, την υλοποίηση του προϊόντος και την µέτρηση ανάλυση και βελτίωση. Κάθε µία από τις παραπάνω ενότητες του προτύπου ISO 9000 περιλαµβάνει κρίσιµους παράγοντες που διαδραµατίζουν καθοριστικό ρόλο για την επιτυχή εφαρµογή συστηµάτων διαχείρισης ποιότητας. Ευθύνη της ιοίκησης Η ανώτατη διοίκηση είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη της πολιτικής ποιότητας του οργανισµού καθώς και για την διαµόρφωση της απαιτούµενης κουλτούρας ώστε να καθοριστούν συγκεκριµένοι στόχοι ποιότητας. Η ενεργή συµµετοχή της, στην ανάπτυξη την εφαρµογή και την ανασκόπηση του συστήµατος ποιότητας, είναι αναγκαία για την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί. Ο σηµαντικός ρόλος που διαδραµατίζει η ανώτατη διοίκηση στην επιτυχή εφαρµογή συστηµάτων ποιότητας αναφέρεται σε µοντέλα επιχειρηµατικής αριστείας όπως είναι το EFQM και το Μalcolm Baldrige National Quality Award καθώς και σε ανεξάρτητες έρευνες και µελέτες που έχουν πραγµατοποιηθεί µεταξύ των οποίων περιλαµβάνονται και αυτές των θεµελιωτών της ποιότητας, του Deming, του Juran τoυ Feigenbaum, τoυ Ishikawa. Μεταξύ των αρµοδιοτήτων της ανώτατης διοίκησης στα πλαίσια ενός συστήµατος ποιότητας περιλαµβάνονται σύµφωνα µε µελέτη περιπτώσεων που πραγµατοποιήθηκε µε πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. (Anonymous, 1999): Ο προσδιορισµός των αναγκών και των προσδοκιών των πελατών και η ανατροφοδότηση από αυτούς. Η διαµόρφωση της πολιτικής ποιότητας και ο καθορισµός των στόχων της Η κοινοποίηση των στόχων ποιότητας στο σύνολο του οργανισµού Η εξασφάλιση ότι οι στόχοι και οι προσδοκίες ικανοποιούνται Η παρακίνηση και η ενδυνάµωση των εργαζοµένων για την επίτευξη των στόχων ποιότητας Η ανασκόπηση της απόδοσης του οργανισµού και η λήψη των απαιτούµενων ενεργειών Η διαχείριση της αλλαγής της εταιρικής κουλτούρας 95

99 Σε βιβλίο του ο ερβιτσιώτης, (1993) αναφέρει: Η κάθε επιχείρηση αναπτύσσει τη δραστηριότητα της µε βάση ένα σύστηµα αξιών. Αυτό ρυθµίζει τη συµπεριφορά και καθοδηγεί τις επιλογές των µελών της. Αν η διοίκηση δεν δίνει σηµασία στην ποιότητα γιατί να την προσέξουν οι εργαζόµενοι;. Η εταιρική κουλτούρα, αποτελούµενη από τις συνήθειες και τα χαρακτηριστικά των εργαζοµένων του οργανισµού που επιδρούν στην καθηµερινή τους εργασία, έχει αναγνωριστεί ότι σχετίζεται µε την απόδοση του οργανισµού. Η σηµαντική επίδραση της ανώτατης διοίκησης στην εφαρµογή του ISO 9000 στο χώρο των τεχνικών εταιριών αναδεικνύεται και από έρευνα (Chin and Choi 2003) που πραγµατοποιήθηκε µε προσωπικές συνεντεύξεις σε επτά συµβούλους εταιριών που δραστηριοποιούνται στο χώρο των τεχνικών εταιριών, γεγονός που ενισχύεται και από ευρήµατα έρευνας που αναφέρεται σε άρθρο των Arditi and Gunaydin, (1997) σε 143 τεχνικές εταιρίες. Στην έρευνα αυτή διαπιστώνεται ότι ο βαθµός συµµετοχής της ανώτατης διοίκησης στη συνεχή βελτίωση του συστήµατος ποιότητας, αποτελεί έναν από τους σηµαντικότερους παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα στο χώρο των κατασκευών. Επίσης η διοίκηση πρέπει να εστιάζει όχι µόνο στον έλεγχο των διαδικασιών και των διεργασιών ποιότητας αλλά να συµµετέχει ενεργά σε αυτές αναγνωρίζοντας εγγενή προβλήµατα του συστήµατος ποιότητας. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσµα ο οργανισµός να γίνει περισσότερο εξωστρεφής κατανοώντας πληρέστερα τις ανάγκες των πελατών του. Εκπαίδευση Ανθρώπινου υναµικού Για την διαµόρφωση µιας εικόνας σχετικά µε την εκπαίδευση και την κατάρτιση του ανθρώπινου δυναµικού γίνεται προσπάθεια να προσδιοριστούν, οι µέθοδοι εκπαίδευσης που χρησιµοποιούνται από τις επιχειρήσεις, η διάρκεια των εκπαιδευτικών προγραµµάτων και η έκταση της συµµετοχής των εργαζοµένων στα προγράµµατα αυτά. Οι µέθοδοι εκπαίδευσης µεταξύ των οποίων καλούνται να επιλέξουν οι ερωτώµενοι είναι (Χυτήρης, 2001): Η εκπαίδευση στη θέση εργασίας Η εκπαίδευση του νέοπροσληφθέντος ή κάποιου ήδη εργαζόµενου που πρόκειται να 96

100 αναλάβει µια νέα θέση εργασίας, γίνεται στο χώρο εργασίας και µε τα µηχανήµατα και τον εξοπλισµό που απαιτούνται για την εκτέλεσή της. Ο εκπαιδευόµενος µαθαίνει το τεχνικό µέρος της εργασίας του ενώ την εκτελεί. Την εκπαίδευση αναλαµβάνει είτε ο άµεσος προϊστάµενος του είτε κάποιος έµπειρος συνάδερφος του. ιαλέξεις, Σεµινάρια Αποτελούν εκπαιδευτικές µεθόδους για την ενηµέρωση και την εξέλιξη των στελεχών σε συγκεκριµένα γνωστικά αντικείµενα. Εναλλαγή στη θέση εργασίας Το υπό εκπαίδευση στέλεχος µετακινείται οριζόντια από λειτουργία σε λειτουργία αναλαµβάνοντας µια διοικητική θέση για διάστηµα 3-6 µηνών. Είναι από τις πλέον εφαρµοζόµενες µεθόδους µε πολλαπλά οφέλη για το ίδιο το στέλεχος και την επιχείρηση. Ο εκπαιδευόµενος αποκτά εµπειρίες σε διαφορετικές λειτουργίες και τµήµατα γνωρίζοντας έτσι τους σκοπούς, τους στόχους και τα προβλήµατα τους και αποκτά καλύτερη εικόνα και αντίληψη για όλη την επιχείρηση. Παρακολούθηση Πανεπιστηµιακών Προγραµµάτων Πανεπιστηµιακά ιδρύµατα προσφέρουν σειρά µαθηµάτων διοίκησης επιχειρήσεων για ανώτατα στελέχη ή µεταπτυχιακά προγράµµατα ειδικού ενδιαφέροντος. Τα προγράµµατα αυτά είναι κατάλληλα διαµορφωµένα για στελέχη επιχειρήσεων. Η αποτελεσµατικότητα αυτών των προγραµµάτων εξαρτάται από τον αριθµό των εκπαιδευοµένων και την καταλληλότητά τους να παρακολουθούν. Ακόµη, η σχετικότητα του προγράµµατος µε τη διοικητική πραγµατικότητα και τις εξατοµικευµένες ανάγκες των στελεχών, επηρεάζει καθοριστικά την ποσότητα και την ποιότητα της µάθησης. Συνεργασία µε ερευνητικούς φορείς ιδρύµατα Η συνεργασία µε ερευνητικούς φορείς έχει ως αποτέλεσµα την µεταφορά τεχνογνωσίας 97

101 από ερευνητικά ιδρύµατα ώστε οι επιχειρήσεις να ενηµερώνονται έγκαιρα σχετικά µε τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις. Αυτό κυρίως πραγµατοποιείται στα πλαίσια πρακτικών ασκήσεων από σπουδαστές καθώς και µε τη διµερή συνεργασία σε συγκεκριµένα προς διερεύνηση ερευνητικά πεδία. Εκπαίδευση µε µαθητεία Κατά την µέθοδο αυτή οι εκπαιδευόµενοι διδάσκονται από ειδικούς τόσο στο θεωρητικό όσο και στο τεχνικό µέρος της δουλειάς τους. Τυπικά προγράµµατα µαθητείας γίνονται σε συνεργασία µεταξύ επιχειρήσεων και συλλόγου εργαζοµένων, µεταξύ κυβέρνησης και συνδέσµου βιοµηχάνων ή µεταξύ επιχειρήσεων και επαγγελµατικών σχολειών υπό την εποπτεία είτε του υπουργείου παιδείας είτε του υπουργείου εργασίας. Σχετικά µε την εκτίµηση της διάρκειας των εκπαιδευτικών προγραµµάτων ζητείται ο µέσος ετήσιος χρόνος σε ώρες, που αφιερώνεται στην εκπαίδευση. Η έκταση της συµµετοχής των εργαζοµένων στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες εκτιµάτε από τον δείκτη που προκύπτει µε το λόγο µεταξύ του αριθµού των εκπαιδευθέντων και του συνόλου των εργαζοµένων των επιχειρήσεων. Υποδοµές Ένας κρίσιµος παράγοντες για την εύρυθµη λειτουργία των επιχειρήσεων είναι η συντήρηση του εξοπλισµού. ιερευνάται ο βαθµός στο οποίο η συντήρηση είναι έκτακτη ή προγραµµατισµένη. Σχεδιασµός και Ανάπτυξη των έργων Οι τεχνικές εταιρίες είτε δραστηριοποιούνται στο χώρο των κατασκευών είτε της µελέτης, για τη λήψη δηµοσίων έργων δαπανούν ένα εύλογο χρονικό διάστηµα για την σύνταξη των προσφορών ή των εκδηλώσεων ενδιαφέροντος. Οι διαδικασίες που απαιτούνται αν και εξαρτώνται από τη φύση των έργων είναι κοινές για το σύνολο των εταιριών. Με στόχο την εκτίµηση ενός µη παραγωγικού χρόνου που δαπανούν οι εταιρίες για τη λήψη ενός έργου, ζητείται από τους υπεύθυνους ποιότητας των τεχνικών εταιριών να αναφέρουν το µέσο χρόνο που απαιτείται για τη σύνταξη µιας προσφοράς ή µιας εκδήλωσης ενδιαφέροντος καθώς και του αριθµού των αιτήσεων που υποβάλλουν σε διαγωνισµούς, δηµοπρασιών για αναλάβουν το έργο αυτό. 98

102 Ο συνολικός χρόνος από την ανάληψη του έργου µέχρι και την ολοκλήρωσή αφορά: την προετοιµασία του έργου: Πραγµατοποιείται η καθιέρωση των αντικειµενικών σκοπών και των διεργασιών που είναι απαραίτητες για να παραχθούν αποτελέσµατα σε συµφωνία µε τις απαιτήσεις των πελατών και τις πολιτικές του οργανισµού την υλοποίηση του έργου: θέτουµε σε εφαρµογή της διεργασίες το χρόνο που δαπανάται για ελέγχους, διορθωτικές ενέργειες: Παρακολούθηση και µέτρηση των διεργασιών και του προϊόντος ως προς τις πολιτικές τους αντικειµενικούς σκοπούς και τις απαιτήσεις για το προϊόν. Επίσης ο χρόνος που δαπανάται για τη διαρκεί βελτίωση της επίδοσης των διεργασιών. Επαλήθευση και Επικύρωση των έργων Με στόχο τη διερεύνηση της επαλήθευσης, σε σχέση µε τις προδιαγραφές και της επικύρωσης, σε σχέση µε τη χρήση των έργων, εξετάζεται µε ποιο τρόπο οι τεχνικές εταιρίες ελέγχουν την καταλληλότητα των προµηθευόµενων προϊόντων, υπηρεσιών. Γίνεται έλεγχος των αγοραζόµενων υλικών δειγµατοληπτικά, συνολικά ή δεν πραγµατοποιείται λόγω του γεγονότος ότι οι προµηθευτές είναι πιστοποιηµένοι µε εθνικά ή διεθνώς αναγνωρισµένα πρότυπα που εξασφαλίζουν την απαιτούµενη ποιότητα των προϊόντων, υπηρεσιών που παράγουν. Με τη συγκεκριµένη ερώτηση διερευνάται η συµβολή των συστηµάτων ποιότητας και των εναρµονισµένων προτύπων στην µείωση των επιθεωρήσεων. Απαιτήσεις Πελατών Οι φορείς που είναι δυνατό να εµπλέκονται σε ένα τεχνικό έργο είναι ανάλογα µε την περίπτωση: ο κύριος του έργου, ο φορέας ανάθεσης, η διευθύνουσα Υπηρεσία/ Επιβλέπων, ο Σύµβουλος τεχνικής Υποστήριξης, ο Μελετητής, ο Κατασκευαστής, ο Υπεργολάβος και οι προµηθευτές των υλικών. Οι παραπάνω φορείς διαµορφώνουν τις απαιτήσεις του έργου και συµβάλλουν στον µετασχηµατισµό των απαιτήσεων αυτών σε λεπτοµερείς προδιαγραφές διαδικασιών υλοποίησης των έργων. Στα πλαίσια της έρευνας διερευνούµε ποιοι από τους φορείς αυτούς, συµπεριλαµβανοµένων και των κοινωνικών φορέων, είναι οι πιο σηµαντικοί για την κατάρτιση των προδιαγραφών πραγµάτωσης των έργων. 99

103 ιαχείριση Πόρων Η βέλτιστη διαχείριση των οικονοµικών πόρων, των ανθρωπίνων πόρων, των πληροφοριών και της τεχνολογίας αποτελεί επιτακτική ανάγκη ώστε να αξιοποιηθεί κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο το σύνολο των συντελεστών της παραγωγής. Η χρηµατοοικονοµική κατάσταση ενός οργανισµού αλληλεπιδρά µε την απόδοση του συστήµατος ποιότητας και επηρεάζει την ικανότητά του ίδιου του οργανισµού να συµβάλλει στη συντήρηση και την περαιτέρω αναπτύξει του µε τη λήψη των απαιτούµενων διορθωτικών και προληπτικών ενεργειών. Σε έρευνα (Yates and Aniftos, 1997) που πραγµατοποιήθηκε στις Η.Π. Α αναφέρεται ότι ένας από τους ανασταλτικούς παράγοντες στην εφαρµογή ενός συστήµατος ποιότητας εστιάζεται στο πρόσθετο κόστος, για την διαµόρφωση των κατάλληλων διαδικασιών αλλά και για την ανανέωση των προτύπων. 100

104 Το πρότυπο 9000:2000 και έχει την δυνατότητα να συνδυάζει τον προγραµµατισµό ενός έργου µε τις διαδικασίες του συστήµατος ποιότητας που αφορούν τις επιθεωρήσεις, τους ελέγχους ποιότητας, τις αναφορές µη συµµόρφωσης και τις διορθωτικές ενέργειες κατά την διάρκειας της κατασκευής ενός έργου διευκολύνοντας την επικοινωνία µεταξύ των φορέων υλοποίησης του έργου. Η διαµόρφωση του κατάλληλου εργασιακού περιβάλλοντος ως συνδυασµός ανθρωπίνων και φυσικών παραγόντων είναι αναγκαίος για την επίτευξη της απαιτούµενης ποιότητας ιδιαίτερα στο χώρο των τεχνικών εταιριών καθώς σε αυτόν παρουσιάζεται ο µεγαλύτερος αριθµός εργατικών ατυχηµάτων βάσει ευρηµάτων έρευνας του Ελληνικού Ινστιτούτου Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛΙΝΥΑΕ). (Ανώνυµος, 2002). Υλοποίηση του Προϊόντος Σχήµα 53: Κύκλος ζωής έργου Σύλληψη Σχεδιασµός Υλοποίηση Παράδοση Λειτουργία Επίπεδο προσπάθειας Σύλληψη & αρχικός Σχεδιασµός Σχεδιασµός & Ανάπτυξη Υλοποίηση ή Κατασκευή Θέση σε λειτουργία ή παράδοση Πηγή: Burke, 2002 Καθώς το κάθε έργο είναι µοναδικό και ενέχει κάποιο βαθµό κινδύνου, οι εταιρίες που αναλαµβάνουν την εκτέλεση έργων συνήθως το υποδιαιρούν σε φάσεις για να υπάρχει 101

105 καλύτερος διοικητικός έλεγχος. Συλλογικά όλες µαζί, οι φάσεις συνιστούν τον κύκλο ζωής του έργου. (Burke, 2002). Για τα περισσότερα έργα, ο κύκλος ζωής είναι δυνατό να διαχωριστεί στη φάση της αρχικής σύλληψης και εκκίνησης, του σχεδιασµού και της ανάπτυξης, της υλοποίησης ή κατασκευής και στην φάση λειτουργίας και συντήρησης του έργου. Η φύση και τα χαρακτηριστικά των προϊόντων που παράγονται από µια δραστηριότητα διαδραµατίζουν καθοριστικό ρόλο στη δοµή και τη λειτουργία της επιχείρησης που ασκεί και δραστηριοποιείται. Η εφαρµογή του ISO 9000 στο χώρο των τεχνικών εταιριών αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης µεταξύ ερευνητών σχετικά µε το βαθµό που η υιοθέτησή τους είναι δυνατό να επιτευχθεί λόγω των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζουν. Οι ιδιαιτερότητες της εγκατάστασης ενός συστήµατος διαχείρισης ποιότητας κατά ISO 9000 στις τεχνικές εταιρίες οφείλονται στα εξής στοιχεία: (Αγγελίδης και Κιρκινέζου, 2001). Πελάτες µε µεγάλες διαφοροποιήσεις στις απαιτήσεις τους, προερχόµενοι πολλές φορές από το δηµόσιο Μεγάλο φάσµα προδιαγραφών και νοµοθετικών πλαισίων που διέπουν τον κλάδο Έντονη δραστηριότητα στη σύνταξη προσφορών Ύπαρξη διαφορετικών συµβολαίων στη µελέτη και την κατασκευή Πολύπλοκες διεργασίες διαχείρισης συµβάσεων Μεγάλη διαφοροποίηση της φύσης των έργων καθώς και του περιβάλλοντος στο οποίο αυτά εκτελούνται, δηλαδή, προϊόν µοναδικό σε κάθε περίπτωση Συνταύτιση στις περισσότερες περιπτώσεις του χώρου ύπαρξης και λειτουργίας του τελικού προϊόντος κατασκευής µε τον χώρο παραγωγής του Μεγάλος αριθµός διαφορετικών υλικών για δυνατή χρήση σε ένα συγκεκριµένο τεχνικό έργο Μεγάλη ποικιλία υλικών και υπηρεσιών που πρέπει να προδιαγραφούν και να ελεγχθούν Πολυπλοκότητα έργων µε σύνθετες διεργασίες παραγωγής και µε ολοκλήρωση διάρκειας πολλών ετών Χρήση σε µεγάλη έκταση υποκατασκευών Συστηµατική χρήση υπεργολάβων κάθε είδους Πολύπλοκοι συσχετισµοί επικοινωνίας κατά την κατασκευή Χρήση εποχιακού προσωπικού για την εκτέλεση µεγάλου µέρους των εργασιών Ιδιαιτερότητες που προκύπτουν από τη λειτουργία των εργοταξίων Γεωγραφική διασπορά κατασκευαστικών έργων µιας τεχνικής εταιρίας Επίδραση έργων στην οργανωτική δοµή Περιορισµένος διαθέσιµος χώρος για αποθήκευση και για µετακινήσεις 102

106 ραµατική αύξηση του κόστους παραγωγής εξαιτίας της µη αξιοποίησης των πόρων µε την πάροδο του χρόνου Ανάγκη για διαχείριση του εξοπλισµού (συντήρηση) Μεγάλες απαιτήσεις για την εξασφάλιση της ιχνηλασιµότητας Πολύ µεγάλο κόστος διόρθωσης για σοβαρές µη συµµορφώσεις Ειδικές απαιτήσεις για τον έλεγχο των µελετών Επιτακτική ανάγκη για τον έλεγχο ποιότητας κατά την διάρκεια της κατασκευής Μικρές δυνατότητες τυποποίησης των διεργασιών ελέγχου της ποιότητας της ασφάλειας των έργων Απαίτηση για λεπτοµερές πρόγραµµα διαχείρισης ποιότητας µε τις ιδιαιτερότητες κάθε έργου Σχήµα 54: Στάδια υλοποίησης ενός έργου Ι ΙΟΚΤΗΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΣ Απαιτήσεις Ιδιοκτήτη Στάδιο Σχεδιασµού Τεύχη Στάδιο Παράδοση ηµοπράτησης Κατασκευής Έργου Λειτουργία και Συντήρηση του Έργου ΜΕΛΕΤΗΤΗΣ Ι ΙΟΚΤΗΤΗΣ Πηγή: Bubshait, 1999 Κάτω όµως από το πρίσµα σύγχρονων µεθόδων οργάνωσης, η δοµή και η λειτουργία µιας επιχείρησης είναι δυνατό να περιγραφεί και να αποτυπωθεί µέσα από τα έγγραφα ενός συστήµατος διαχείρισης ποιότητας το οποίο πρέπει να απεικονίζει τις ιδιαιτερότητες που προκύπτουν από τη φύση και τα χαρακτηριστικά των προϊόντων της επιχείρησης. (Αθανασάκη και Μπόγδης, 2002) Η δυνατότητα εφαρµογή του ISO 9001 στο χώρο των τεχνικών εταιριών επιβεβαιώνεται και από τα αποτελέσµατα έρευνας (Chini and Valdez, 2003) που πραγµατοποιήθηκε µε τη συµµετοχή 54 εταιριών στις Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής. Στην έρευνα αυτή που έγινε µε ηλεκτρονική αποστολή ερωτηµατολογίων το δείγµα που διερευνάται διαµορφώθηκε από 37 εταιρίες. Το 80% των εκπροσώπων των εταιριών θεωρεί ότι το ISO 9000 είναι ένα κατάλληλο εργαλείο συγκεκριµένα για το χώρο των τεχνικών εταιριών. Η ένδειξή αυτή είναι ανεξάρτητη από αντικείµενο των εταιριών, από τον κύκλο εργασιών τους καθώς και από τη δραστηριοποίησή τους ή όχι σε διεθνείς αγορές. 103

107 Μέτρηση Ανάλυση και Βελτίωση Οι λόγοι µέτρησης της αποτελεσµατικότητας και της αποδοτικότητας ενός οργανισµού είναι δυνατό να οµαδοποιηθούν σε τέσσερις κατηγορίες που αφορούν: την εκτίµηση της υφιστάµενης κατάστασης (check position), την κοινοποίηση της κατάστασης αυτής στους εσωτερικούς και στους εξωτερικούς πελάτες του οργανισµού (communicate position), την επιβεβαίωση προτεραιοτήτων (confirm priorities) και την ενδυνάµωση της ανάπτυξης του οργανισµού (compel progress). (Neely, 1998). Επίσης οι µετρήσεις έχουν ως στόχο την παρακολούθηση (track), την πρόβλεψη (forecast) και τον έλεγχο (control) εκείνων των µεταβλητών που θεωρούνται καθοριστικές για την υλοποίηση ενός έργου. (Stevens, 1996). Η µέτρηση της απόδοσης ενός οργανισµού αποτελεί αντικείµενο εκτενούς έρευνας ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. Ένας παράγοντας που έχει συµβάλλει σηµαντικά σε αυτό είναι το γεγονός ότι οι παραδοσιακοί χρηµατοοικονοµικοί δείκτες απεικονίζουν τα αποτελέσµατα των ενεργειών που πραγµατοποιήθηκαν στο παρελθόν. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να είναι ανεπαρκείς για την καθοδήγηση, αξιολόγηση των οργανισµών µε σκοπό την αύξηση της προστιθέµενης αξίας των προϊόντων και των υπηρεσιών τους, µέσα από επενδύσεις, στους πελάτες, στο ανθρώπινο δυναµικό, στους προµηθευτές, στις διεργασίες, στην τεχνολογία και την καινοτοµία. (Caplan and Norton, 1996). ύο από τα πιο γνωστά µοντέλα αξιολόγησης που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια αποτελούν το µοντέλο της ισορροπηµένης στοχοθεσίας (Balance - Scorecard) και το Ευρωπαϊκό µοντέλο επιχειρηµατικής αριστείας (EFQM). Οι περισσότερες τεχνικές εταιρίες χρησιµοποιούν µετρήσεις που σχετίζονται µε το κόστος, το χρονικό προγραµµατισµό και την ασφάλεια ώστε να προσδιορίσουν την παρεχόµενη ποιότητα ενός έργου. Μικρός αριθµός εταιριών χρησιµοποιεί και πρόσθετες µετρήσεις που αφορούν την ικανοποίηση των πελατών, την εκπαίδευση του προσωπικού, την συµµετοχή των εργαζοµένων στη λήψη αποφάσεων. Μια µέθοδος για την µέτρηση της αποτελεσµατικότητας και της αποδοτικότητας ενός οργανισµού στα πλαίσια του συστήµατος ποιότητας ενός οργανισµού αποτελεί η επιθεώρηση. Σύµφωνα µε το ISO 9000:2000 ορίζεται ως: Η συστηµατική, ανεξάρτητη και τεκµηριωµένη διεργασία για τη λήψη δεδοµένων επιθεώρησης και την αντικειµενική αξιολόγηση τους, για τον προσδιορισµό της έκτασης στην οποία τα κριτήρια επιθεώρησης ικανοποιούνται. Μεταξύ των σκοπών που επιτελούν οι επιθεωρήσεις ποιότητας περιλαµβάνονται: (Calder, 1997). Η εκτίµηση του επιπέδου της ποιότητας. Με την καταγραφή και την παρακολούθηση του βαθµού της συµµόρφωσης σε σχέση µε τις συµβατικές υποχρεώσεις είναι εφικτό 104

108 32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΟ ISO 9000 ΣΤΙΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ να συµβάλλουν, στον ευκολότερο εντοπισµό των προβληµάτων ποιότητας, στον διαχωρισµό περιοχών ανάλογα µε τις δυνατότητες βελτίωσης τους, στην στατιστική ανάλυση των πληροφοριών που αφορούν την ποιότητα. Η βελτίωση του επιπέδου της ποιότητας. Οι επιθεωρήσεις ποιότητας αποτελούν ένα µέτρο πρόληψης για την εξάλειψη προβληµάτων που έχουν σχέση µε την ποιότητα. Εστιάζονται όχι µόνο στον εντοπισµό των µη συµµορφώσεων αλλά και στη λήψη των απαιτούµενων διορθωτικών και προληπτικών ενεργειών. Η διευκόλυνση της επικοινωνίας. Η τεκµηρίωση των ευρηµάτων των επιθεωρήσεων ποιότητας βοηθάει στην ιχνηλασιµότητα και στην βελτιστοποίηση της διαχείρισης των πληροφοριών. Επίσης το ιστορικό των επιθεωρήσεων είναι δυνατό να χρησιµοποιηθεί και ως αποδεικτικό συµµόρφωσης καθώς και ως βοηθητικό στοιχείο για την πληρέστερη λήψη αποφάσεων. Για την ανάλυση των δεδοµένων και των πληροφοριών που συλλέγονται από τους εσωτερικούς και τους εξωτερικούς πελάτες ενός οργανισµού έχουν αναπτυχθεί τεχνικές, εργαλεία που περιγράφουν τυποποιηµένες διαδικασίες επεξεργασίες. Ανάλογα µε το στάδιο στην αντιµετώπιση ενός προβλήµατος χρησιµοποιούνται επτά εργαλεία που παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 17: Ταξινόµηση τεχνικών ΟΠ στα στάδια αντιµετώπισης ενός προβλήµατος στατιστικά Στάδιο στην αντιµετώπιση ενός προβλήµατος 1. Προσπάθεια κατανόηση προβλήµατος Κατάλληλες τεχνικές ΟΠ α) ιάγραµµα ροής διαδικασιών β) ιάγραµµα διαδοχικών τιµών κρίσιµου χαρακτηριστικού γ) Χάρτες ελέγχου 2. Καταγραφή γεγονότων α) Φύλλα (λίστες) ελέγχου Περιγραφή συµπεριφοράς συστήµατος β) ιάγραµµα διασποράς 3. Προσδιορισµός Προβλήµατος 4. Ανάπτυξη ιδεών για τη σύνδεση αιτιών αποτελεσµάτων α) Ανάλυση κατά Παρέτο β) Ιστόγραµµα α) ιάγραµµα ψαροκόκκαλο 5. Υλοποίηση Προτάσεων Τα επτά διοικητικά εργαλεία της ΟΠ Πηγή: ερβιτσιώτης,1993 Επίσης ένας σηµαντικός δείκτης για την βελτίωση της αποτελεσµατικότητας ενός οργανισµού προκύπτει από τον υπολογισµό του κόστους ποιότητας και συγκεκριµένα από τη σχέση µεταξύ του ρυθµού αύξησης του κόστους πρόληψης και ρυθµού µείωσης του κόστους των αστοχιών. 105

109 Σύµφωνα µε τον Burke, (2002) θα πρέπει η αύξηση του κόστους πρόληψης, που αφορά δαπάνες ώστε να εξασφαλιστεί ότι το προϊόν θα συµµορφώνεται, πληροί τις προδιαγραφές, να είναι µικρότερη από τη µείωση του κόστους των αστοχιών, που αφορά δαπάνες που οφείλονται σε αστοχίες τόσο κατά την παραγωγική διαδικασία όσο και µετά την πώληση του προϊόντος. 3.5 ΠΑΡΟΜΟΙΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΕ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΙΕΣ Αντικείµενο της έρευνας (Bubshait and T.Al-Atig, 1999) µε τίτλο ISO 9000 Quality Standards in Construction ήταν η αξιολόγηση των συστηµάτων ποιότητας τεχνικών εταιριών πιστοποιηµένων και µη σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του ISO 9001:1994. Για την συλλογή των δεδοµένων πραγµατοποιήθηκαν προσωπικές συνεντεύξεις µε εκπροσώπους των εταιριών χρονικής διάρκειας 2-4 ωρών. Για την αξιολόγηση χρησιµοποιήθηκε ως λίστα ελέγχου ένα ερωτηµατολόγιο που αποτελούνταν από δύο µέρη. Το πρώτο µέρος έχει ως στόχο τη συλλογή γενικών πληροφοριών σχετικών µε το ISO 9001 από τους αντιπροσώπους των εταιριών ενώ στο δεύτερο µέρος περιλαµβάνονταν συγκεκριµένες ερωτήσεις για κάθε µία από τις απαιτήσεις του προτύπου. Σε κάθε εταιρία διερευνήθηκε αν έχουν αναπτυχθεί διαδικασίες για την ικανοποίηση των απαιτήσεων του ISO 9001 και σε ποιο βαθµό οι διαδικασίες αυτές είναι τεκµηριωµένες και σε ποιο βαθµό οι διαδικασίες αυτές εφαρµόζονται. Σύµφωνα µε τα συµπεράσµατα της παραπάνω έρευνας σηµαντικότερος λόγος πιστοποίησης αποτελεί το ενδιαφέρον της ανώτατης διοίκησης για τη βελτίωση της ποιότητας των έργων και η ικανοποίηση των αναγκών των πελατών τους. Όσον αφορά τις απαιτήσεις του ISO 9000 µεγαλύτερος βαθµός συµµόρφωσης παρατηρήθηκε στις απαιτήσεις που αφορούν τις επιθεωρήσεις, τους ελέγχους ποιότητας, τον έλεγχο των µη συµµορφώσεων και την παράγραφο του προτύπου που αφορά την αποθήκευση και την διατήρηση των προϊόντων. Μια άλλη έρευνα (Yates and Aniftos, 1997) µε τίτλο International Standards and Construction. Στόχος της έρευνας ήταν η διερεύνηση της ανάπτυξης και της εφαρµογής των διεθνών προτύπων στο χώρο των τεχνικών εταιριών στις Η.Π.Α. Για την συλλογή των δεδοµένων σχεδιάστηκε ερωτηµατολόγιο µε τη συµµετοχή µελών του Ινστιτούτου Κατασκευών (Construction Industry Institute). Το ερωτηµατολόγιο που διαµορφώθηκε αποτελείται από τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα περιλαµβάνονται ερωτήσεις σχετικές µε τα χαρακτηριστικά των εταιριών, στην δεύτερη αναζητούνται πληροφορίες που αφορούν τα διεθνή πρότυπα και η τρίτη ενότητα επικεντρώνεται στην σειρά των προτύπων ISO 9000 µε τη συλλογή πληροφοριών αναφορικά µε τη διαδικασία πιστοποίησης και τα οφέλη, µειονεκτήµατα 106

110 που αντιµετωπίζουν οι πιστοποιηµένες κατά ISO 9000 εταιρίες. Οι ερωτήσεις που χρησιµοποιούνται είναι ανοικτού τύπου και διαβάθµισης πολλαπλών επιλογών. Στο δείγµα της έρευνας συµµετείχαν µέλη οργανισµών του ANSI, του ASQC, του ENR (top 150 international contractors), του ISO, του PMI (Project Management Institute) καθώς και πιστοποιηµένες κατά ISO εταιρίες. Το ερωτηµατολόγιο στάλθηκε σε 540 άτοµα και επιστράφηκαν συµπληρωµένα 138 διαµορφώνοντας το ποσοστό ανταπόκρισης στο 25%. Στα ευρήµατα της έρευνας αυτής που σχετίζονται µε την εφαρµογή του ISO 9000 αναδεικνύεται ότι οι εξεταζόµενες εταιρίες προτιµούν να είναι πιστοποιηµένες µε τα πρότυπα της σειράς ISO 9000 σε περισσότερους από έναν φορείς. Ακόµη στα ευρήµατα της έρευνας αναφέρεται ότι το κόστος της πιστοποίησης για το 50% των εταιριών είναι µεγαλύτερο από $ µε το χρονικό διάστηµα που απαιτείται για την πιστοποίηση να κυµαίνεται µεταξύ µηνών. Επίσης από την έρευνα αυτή προκύπτει ότι το προσωπικό που είχε άµεση συµβολή στην διαµόρφωση των διαδικασιών του συστήµατος ποιότητας ήταν µικρότερο των 20 ατόµων. Όσον αφορά τη σηµασία των προτύπων της σειράς ISO 9000, η πλειοψηφία 81% των εταιριών που συµµετείχαν στην έρευνα σχεδιάζουν να πιστοποιηθούν κατά ISO 9000 στο άµεσο µέλλον. Ποσοστό της τάξης του 92% αναφέρει ότι η εφαρµογή του ISO 9000 θα αυξήσει την ανταγωνιστικότητα τους. Επίσης το 49% των πιστοποιηµένων εταιριών αναφέρουν αύξηση του κύκλου των εργασιών τους λόγω της πιστοποίησης. Στα σηµαντικότερα οφέλη από την πιστοποίηση κατατάσσονται η διατήρηση του παγκόσµιου µεριδίου αγοράς, η διευκόλυνση της επιχειρηµατικότητας σε παγκόσµιο επίπεδο και η δηµιουργία ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος σε σχέση µε εταιρίες που δεν έχουν υιοθετήσει διεθνή πρότυπα. Το εύρος των εξεταζοµένων προς συµµόρφωση χαρακτηριστικών των συστηµάτων ποιότητας των τεχνικών εταιριών, στην έρευνα (Bubshait and Al-Atig, 1999) βασίστηκε στις απαιτήσεις του ISO 9001:

111 108

112 4. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ 108

113 4.1 ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ Β ΩΣ ΑΣΤΙΚΟ ΤΟΠΟΣΗΜΟ Το συγκρότηµα του ΟΜΜΘ, το οποίο απαρτίζεται από το Μέγαρο Μουσικής (κτίριο Α) και από το µελετώµενο Συνεδριακό και Πολιτιστικό Κέντρο (κτίριο Β) κατέχει επιτελική θέση εντός του αστικού ιστού: βρίσκεται στο γεωµετρικό σηµείο καµπής της µακράς παραλιακής γραµµής του ήµου Θεσσαλονίκης προς τον, παράλληλο προς την οδό Σοφούλη, φυσικό αιγιαλό του ήµου Καλαµαριάς. Το γήπεδο, επί του οποίου βρίσκεται το Συγκρότηµα του Μεγάρου, προκύπτει ως ευµεγέθης ορθογωνική προεκβολή του παραλιακού περιπάτου µέσα στη θάλασσα. Οι τρεις πλευρές του ορθογωνίου περιβρέχονται από τη θάλασσα και ανοίγονται κυκλικά στη θέα σε 270 µοίρες από Α προς : από το Μικρό Εµβολο προς την παραλία της Κατερίνης, τον Ολυµπο, το ραδιοφάρο του Αξιού, το Καλοχώρι, το Λιµάνι, την Παλιά παραλία. Επιπλέον, το γήπεδο γειτνιάζει και συσχετίζεται οπτικά µε ευανάγνωστες αστικές τυπολογίες, όπως το διατηρητέο, υπό ανάπλαση, εκτεταµένο βιοµηχανικό συγκρότηµα των Μύλων Αλατίνι, το πολυσύχναστο Ποσειδώνειο Αθλητικό Κέντρο µε το εντυπωσιακό µεταβιοµηχανικό στέγαστρο, τον ανεγειρόµενο ογκώδη ναό του ναού του αγίου Φωτίου, καθώς και µε τις γραµµικά ανεπτυγµένες στην περιοχή υποδοµές µαζικής νεανικής αναψυχής. Η επιτελική και πανεποπτική θέση του Μεγάρου, το γεγονός ότι το κτιριακό Συγκρότηµα του ΟΜΜΘ θα είναι ορατό από πάρα πολλές θέσεις του Πολεοδοµικού Συγκροτήµατος Θεσσαλονίκης, η εγγραφή του µέσα σε µια περιοχή µεγάλης πολεοδοµικής έντασης, µε αναγνωρίσιµες, ανεξάρτητα από την ποιότητά τους, αρχιτεκτονικές εξάρσεις, όπως και ο εγγενώς υψηλός συµβολισµός του, λόγω της λειτουργίας του ως πυκνωτή της µουσικής, της πολιτιστικής και γενικότερα της κοινωνικής ζωής της πόλης, υποχρεώνουν στην αρχιτεκτονική αντιµετώπιση των κτιρίων Α και Β ως κορυφαία αστικά τοπόσηµα (urban landmarks). 109

114 4.2 Η ΕΝΤΑΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΚΤΙΡΙΟ Α ΚΑΙ ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ Β Ο σχεδιασµός του στιβαρού κτιρίου Α ανταποκρίνεται στον προορισµό του ως αστικό τοπόσηµο, χαρακτηρίζοντας ήδη την ευρύτερη περιοχή του Συγκροτήµατος του ΟΜΜΘ ως περιοχή του Μεγάρου. Η υποβαλλόµενη Αρχιτεκτονική Προµελέτη του κτιρίου Β, το οποίο αποτελεί το λειτουργικό, κτιριοδοµικό, πολεοδοµικό και αισθητικό παραπλήρωµα του υφιστάµενου κτιρίου Α, ανταποκρίνεται στον ίδιο ενδιάθετο πολεοδοµικό καθορισµό και υπηρετεί τις ίδιες σηµασίες. Στην Αρχιτεκτονική Σύνθεση ο βασικός µηχανισµός εγκατάστασης σηµασιών είναι η εγκατάσταση διαφορών. Η ζητούµενη από τον αναθέτη σχέση θετικής αναφοράς του κτιρίου Β προς το κτίριο Α επιλύθηκε ως σχέση διαφοράς. Η σηµασιολογική ένταση που παράγεται από τους αντιστικτικούς αρχιτεκτονικούς χειρισµούς προσδίδει στο τοπίο του Μεγάρου θετική διάκριση, όπως προσήκει στα χαρακτηριστικά τόσο της γεωγραφικής θέσης όσο και της στεγαζόµενης λειτουργίας. Ειδικότερα: Ο συνεκτικός όγκος του κτιρίου Α προσλαµβάνεται ως µονόλιθος, σαν περίπου φυσική µορφή, η οποία αντιτίθεται στην υπολογισµένη γεωµετρική υπερδιαίρεση του κτιρίου Β, δραστηριοποιώντας το νοηµατικό ζεύγος φυσική µορφή / τεχνηµατική µορφή Απέναντι στη συµπαγή διαχείριση της κτιριακής µάζας του κτιρίου Α, το κτιριολογικό Πρόγραµµα του κτιρίου Β αναλύεται σε µικρότερους και µεγαλύτερους όγκους, οι οποίοι συντίθενται από αλληλεπιτιθέµενα επίπεδα, που δραστηριοποιούν το νοηµατικό ζεύγος αρχιτεκτονική των όγκων vs αρχιτεκτονική των επιπέδων Απέναντι στον ερµητισµό της κόκκινης τούβλινης επιδερµίδας του κτιρίου Α, οι µεγάλες γυάλινες επιφάνειες του κτιρίου Β το ανοίγουν στην πανοραµική θέα και εκθέτουν το εσωτερικό του ως θέαµα στην περιοχή, δραστηριοποιώντας το ζεύγος αδιαφάνεια vs διαφάνεια Απέναντι στον αρραγή και αδιαπέραστο όγκο του κτιρίου Α, τα επίπεδα που συνθέτουν το κτίριο Β ευνοούν τη διάσχισή του, δραστηριοποιώντας το ζεύγος οριοθετηµένος χώρος vs ροϊκός χώρος Απέναντι στην πρόσληψη του κτιρίου Α µε τρόπο ενιαίο, λόγω της πειθαρχίας του περιγράµµατός του, το περίγραµµα του κτιρίου Β, τόσο στην 110

115 κάτοψη όσο και στην τοµή του, εισέχει ή προέχει, προτείνοντας έναν εµβάτη ενδιάµεσου µεγέθους (7.5 µ x 7.5 µ.), ως µέτρο για το µεγάλο µέγεθος του κτιρίου (37.5 µ x 67.5 µ) 4.3 ΤΟ ΥΠΑΙΘΡΟ ΩΣ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΣΗΣ Η στρατηγική της αντίστιξης, µε την οποία, όπως εξηγήθηκε στην προηγούµενη παράγραφο, η Αρχιτεκτονική µελέτη αντιµετωπίζει τις διαφορές ανάµεσα στα Προγράµµατα και στα απόλυτα µεγέθη των δύο κτιρίων, αφενός προσδίδει στα κτίρια Α και Β διακριτές αρχιτεκτονικές ταυτότητες και αφετέρου σταθεροποιεί και εδραιώνει για το Συγκρότηµα του ΟΜΜΘ την ευανάγνωστη ταυτότητα ενός ενιαίου κτιριακού συνόλου. Στη διαχείριση της εντατικής σχέσης, που αναπτύσσεται ανάµεσα στους άνισους κτιριακούς όγκους των κτιρίων Α και Β, κρίσιµος είναι ο ρόλος που αναλαµβάνεται από τον µη κτισµένο χώρο του γηπέδου. Ο άκτιστος χώρος δεν έχει αντιµετωπισθεί από τη Μελέτη ως αδρανής υπολειµµατικός χώρος, ο οποίος επιβάλλεται από τον ισχύοντα συντελεστή κάλυψης. Αντίθετα αποτελεί στοιχείο το οποίο συµµετέχει ισότιµα στη περιγραφή της συνολικής αρχιτεκτονικής ταυτότητας του χώρου. Συγκεκριµένα: Στο επίπεδο του συντακτικού, µε την ευκρίνεια του περιγράµµατός του, το οριοθετεί την επικράτεια και το ζωτικό χώρο των κτιρίων Α και Β, σε συνέχεια, σε οπτική επικοινωνία αλλά και σε διάστιξη από τον παραλιακό περίπατο. Στο επίπεδο των λειτουργιών, περιγράφει ένα υπαίθριο φουαγιέ αναµονής και κοινωνικών συναντήσεων για τους επισκέπτες και τους χρήστες των δύο κτιρίων. Τέλος, στο επίπεδο της τυπολογίας, παραπέµποντας στην ισχυρή και δηµοφιλή τυπολογία της παραθαλάσσιας αστικής πλατείας, υποστηρίζει την ενιαία αρχιτεκτονική ταυτότητα του Συγκροτήµατος. Η οργάνωση µιας αστικής πλατείας, µέσα στην επικράτεια του Συνεδριακού και Πολιτιστικού Κέντρου, δραστηριοποιεί τις ποιότητες του αστικού υπαίθριου χώρου, καθιστά λειτουργικά δυνατή και αποτελεσµατική την επικοινωνία ανάµεσα στα κτίρια Α και Β, προσδιορίζει µε θετικό και εύληπτο τρόπο την εγγραφή των δύο κτιρίων εντός του συστήµατος των αστικών χρήσεων και συµβολισµών της άµεσης αλλά και της ευρύτερης περιοχής, αίρει τα ενδεχόµενα αποξενωτικά αποτελέσµατα που συχνά εγκαθιστά η 111

116 παρουσία κτιρίων ιδρυµατικού χαρακτήρα και περιγράφει το δηµόσιο και φιλικό χαρακτήρα του Συγκροτήµατος του ΟΜΜΘ. 4.4 Η ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΤΙΡΙΟΥ Β ΣΤΟ ΓΗΠΕ Ο ΚΑΙ Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΧΕΣΕΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Στην υποβαλλόµενη Μελέτη η επιλογή της θέσης του κτιρίου Β επί του διαθέσιµου γηπέδου του ΟΜΜΘ, όπως και η γενική του σύλληψη, η τυποµορφολογία του και η γενική διάταξη των όγκων του ικανοποιούν τα κριτήρια που προέκυψαν από την ανάλυση που έχει προηγηθεί. Συγκεκριµµένα: - η ενιαία αρχιτεκτονική σύνθεση στην οποία εγγράφονται το υφιστάµενο κτίριο Α και το προτεινόµενο νέο κτίριο Β, αναγνωρίζεται ως κτιριακό σύνολο δηµόσιου χαρακτήρα και περιγράφει ένα ισχυρό αστικό αρχιτεκτονικό τοπόσηµο. Αποκλείσθηκε τόσο η αποσυσχέτιση του νέου κτιρίου Β από το υφιστάµενο κτίριο Α, επιλογή που θα κατέστρεφε την ενιαία καταγραφή της παρουσίας του ΟΜΜΘ στη συγκεκριµένη θέση, όπως και η αντιγραφικότητα των αρχιτεκτονικών επιλογών του υφιστάµενου κτιρίου, που αντιστοιχεί σε άλλη χρονική περίοδο, στάση που θα εξουθένωνε το σηµασιολογικό πλούτο και τις εκφραστικές εντάσεις που γεννά η στρατηγική της αρχιτεκτονικής διαφοροποίησης. - η υποστήριξη του δηµόσιου χαρακτήρα του κτιρίου Β περιγράφεται από την εµφατική ανάδειξη της κλίµακάς του σε αντιστοιχία και σε διάλογο προς τα µεγέθη και προς τη σχεδιαστική στάση που έχει υιοθετηθεί στη σχεδίαση του υφιστάµενου κτιρίου Α. Αποκλείσθηκε τόσο η καθήλωση της κλίµακας του έργου, επιλογή που θα παραπληροφορούσε για το πραγµατικό µέγεθος του νέου κτιρίου, όπως και η καταφυγή σε εντυπωσιακούς αλλά αναλώσιµους κατασκευαστικούς ή µορφολογικούς εξτρεµισµούς και διαφηµιστικούς µορφολογικούς κώδικες, που θα υπονόµευαν τα διαρκέστερα χαρακτηριστικά του δηµόσιου στοιχείου και θα παραπληροφορούσαν για το εκφραστικό ήθος του ΟΜΜΘ - η επίλυση του νέου κτιρίου Β εν επαφή προς το σύνολο του µήκους της Νό-τιας πλευράς του γηπέδου, αφενός ανταποκρίνεται στη διάθεση του 112

117 Αναθέτη να εδραιώσει το Συγκρότηµα στο πλήρες του µέγεθος και αφετέρου, λόγω της συγκέντρωσης της κτιριακής µάζας σε ένα βασικό πρίσµα, απελευθερώνει το ζωτικό κενό χώρο, εντός του οποίου έχει επιλυθεί το ενιαίο υπαίθριο φουαγιέ του Συγκροτήµατος. Αποκλείσθηκε οποια-δήποτε άλλη διάταξη, η οποία είτε θα διασπάθιζε τον πολλαπλώς ευεργετικό άκτιστο χώρο µεταξύ των δύο κτιρίων, είτε θα παραπληροφορούσε για την πραγµατική έκταση της επικράτειας του ΟΜΜΘ - η διάταξη των δύο συνθετικά ισότιµων κτιρίων Α και Β εκατέρωθεν της προ-τεινόµενης πλατείας/φουαγιέ εκµηδενίζει την οπτική ενόχληση των περιοίκων από την ανέγερση του νέου κτιρίου Β, όπως έχει αποδειχθεί στην ειδική ανα-λυτική µελέτη που έχει υποβληθεί. Αποκλείσθηκε η διάταξη του νέου κτιρίου παράλληλα προς την Ανατολική πλευρά του γηπέδου, καθώς και κάθε µικρότερη ή µεγαλύτερη προσέγγισή του προς το υφιστάµενο κτίριο, διότι η οπτική συσσωµάτωση των όγκων των δύο κτιρίων θα δηµιουργούσε ένα αδιαπέραστο οπτικό ανάχωµα, το οποίο, για µεγάλο µήκος του παραλιακού µετώπου αλλά και για τους µετακινούµενους µε αυτοκίνητο επί της παραλιακής οδού, θα κατέστρεφε τη θέα προς τη θάλασσα. - η δηµιουργία ενός συνεχούς συστήµατος υπαίθριων και ηµιυπαίθριων χωρων (πλατεία, υπαίθρια κλιµακοστάσια, δώµατα) περιγράφουν συνθήκες ροϊκής αρχιτεκτονικής, ανεµπόδιστης προσπελασιµότητας και διάσχισης του κτιρίου, η οποία ανοίγει το κτίριο προς το άµεσο περιβάλλον του. Αποκλείσθηκαν αρχιτεκτονικοί χειρισµοί εσωστρέφειας και ερµητισµού που, αντίθετα προς το χαρακτήρα του κτιρίου Β ως κατ' εξοχήν δηµόσιο κτίριο Πολιτισµού, θα το διαχώριζαν από τη ζώνη ελεύθερου χρόνου της περιοχής του Ποσειδώνιου. 4.5 ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ Οι υποενότητες του κτιριολογικού Προγράµµατος (βλ Παράρτηµα 1) αφορούν στα παρακάτω: - οι αίθουσες (αίθουσα εκδηλώσεων, αίθουσα συνεδρίων) µε τους συναφείς χώρους στήριξης (σκηνή, υποσκήνιο, αποθήκη σκηνικών, καµαρίνια µουσικών) - οι κοινωνικοί χώροι κοινού (διάφορες στάθµες φουαγιέ) - η βιβλιοθήκη µουσικών πολυµέσων - το µουσείο µουσικών οργάνων - τα γραφεία διοικητικών υπηρεσιών 113

118 - το µεγάλο εστιατόριο µε τους βοηθητικούς χώρους του (κουζίνα, αποθήκες) - οι χώροι µηχανολογικών εγκαταστάσεων - οι χώροι στάθµευσης αυτοκινήτων - κινήσεις και προσπελάσεις Η Περιγραφή του κτιρίου η κεντρική συνθετική ιδέα Η γενική συνθετική ιδέα του κτιρίου Β περιγράφεται από µια ιεραρχία διαβαθµισµένων πρισµατικών όγκων, που προσαρτώνται στον, αναρτώνται από ή αλληλοτέµνονται µε τον κύριο πρισµατικό όγκο του κτιρίου (35.00 x x 20.10) Τα επιµέρους πρίσµατα περιγράφονται από µια συνεχή επιφάνεια µπετόν, η οποία δηµιουργεί τις τέσσερις έδρες τους, ενώ οι αποµένουσες έδρες ορίζονται µεγάλα υαλοστάσια. Με τον παραπάνω χειρισµό οι όγκοι του κτιρίου αποβάλλουν το βάρος τους, καθώς δηλώνονται µόνο από το γραµµικό περίγραµµα του µπετόν που περιβάλλει τα µεγάλα υαλοστάσια, ενώ η νυκτερινή όψη του κτιρίου, µε τις µεγάλες γυάλινες, σαν φωτεινές οθόνες, έδρες συστήνει το κτίριο σαν ένα υπερµέγεθες φωτιστικό, που κατοπτρίζεται στο νερό του κόλπου προπαγανδίζοντας το δηµόσιο χαρακτήρα του κτιρίου. Τα δώµατα των πρισµάτων είναι, δυνάµει, επισκέψιµα µέσω ενός συνεχούς συστήµατος ελεύθερων κλιµακοστασίων µε διαφοροποιηµένο πλάτος. Λόγω των κλιµακοστασίων του. Ετσι το κτίριο µπορεί να προσληφθεί σα µία συνεχής, παράλια, ανοδική διαδροµή (walk - up building), µε στάσεις σε επάλληλα, πολλαπλών µεγεθών υπαίθρια δωµάτια ρέµβης και µουσικών ή άλλων δηµόσιων εκδηλώσεων ή, όπως συµβαίνει µε την επιστέγαση των µεσαιωνικών καθεδρικών, σαν ένα κτισµένο τοπίο µε υπαίθρια belvedere προς επιλεγµένες θέες της πόλης ή του θαλάσσιου ορίζοντα. υπαίθριες διατάξεις Η προσέγγιση στο Κτίριο Β γίνεται είτε από τα Ανατολικά, από την πλευρά της πόλης, είτε από τα υτικά, από την πλευρά της θάλασσας. 114

119 Ο ανασχεδιασµός του υπαίθρου, που εφάπτεται στη Ανατολική παρειά του Κτιρίου Α, κρίθηκε σκόπιµος, ώστε να διασφαλισθούν τα αναγκαία στοιχεία αρχιτεκτονικής συνέχειας του Συγκροτήµατος, η ισοτιµία των προσπελάσεων και η επικοινωνία µεταξύ των δύο κτιρίων. Συγκεκριµένα, µελετήθηκε η παράλληλη µετάθεση της υφιστάµενης ζώνης στάθµευσης (18 θέσεις) από την Νότια παρειά του Κτιρίου Α στη Βόρεια παρειά του δρόµου προσέλευσης, ώστε η πλευρική θέα του κτιρίου να απελευθερωθεί από τα σταθµευµένα αυτοκίνητα και ο περιµετρικός ζωτικός χώρος του να διευρυνθεί. εκαοκτώ πρόσθετες θέσεις οχηµάτων έχουν προβλεφθεί εν επαφή προς το Ανατολικό όριο του γηπέδου του Κτιρίου Β. Η είσοδος στο Kτίριο Β γίνεται από την ορθογωνική πλατεία - υπαίθριο φουαγιέ (37.5 x 67.5 µ), που έχει επιλυθεί στο χώρο ανάµεσα στα δύο κτίρια του Συγκροτήµατος, στη στάθµη ±0.00. Η στάθµη αυτή συµπίπτει µε τη στάθµη της σκηνής του Kτιρίου Α, η οποία σχεδόν ταυτίζεται µε τη στάθµη του φουαγιέ εισόδου στο Kτίριο Α, και βρίσκεται 1.40 µ. υψηλότερα από τη στάθµη της παραλιακής πλακόστρωσης. Η στάθµη αυτή συνιστά το ενιαίο άνδηρο, επί του οποίου εδράζονται τα Kτίρια Α και Β. Η προσπέλαση της στάθµης της πλατείας από τους πεζούς γίνεται µέσω δύο παράλληλων µεταξύ τους ανεπτυγµένων κλιµάκων, πλάτους 15.0 µ, η µία από την πλευρά της πόλης και η άλλη από την πλευρά της θάλασσας, οι οποίες περιγράφουν και τα αντίστοιχα όρια της πλατείας προς τα Aνατολικά και τα υτικά. ύο ράµπες για τα τροχοκαθίσµατα των ΑΜΕΑ έχουν επιλυθεί σε σχέση µε τις αντίστοιχες κλίµακες πεζών. Η άνοδος από το πλακόστρωτο της παραλίας στο άνδηρο ±0.00, µέσω των γραµµικών, ανεπτυγµένων κλιµάκων, προτείνεται ως τύπος υπερυψωµένου πλατώ, το οποίο οριοθετείται προς την παραλία και προς τον Ανατολικό δρόµο µέσω της προτεινόµενης περίφραξης. Εν επαφή προς την Ανατολική κλίµακα έχουν µελετηθεί αφενός µία ειδική ράµπα για τα οχήµατα των επισήµων και αφετέρου ένας συµπαγής πυρήνας µε πυροπροστατευόµενο κλιµακοστάσιο και ανελκυστήρα επικοινωνίας µε τις δύο στάθµες του υπόγειου parking. Ο πυρήνας κατακόρυφης κίνησης επιλύθηκε στο Βόρειο-Ανατολικό άκρο της πλατείας, ώστε, αφ ενός να εξασφαλίζεται στα δύο υπόγεια επίπεδα του parking η απαιτούµενη οριζόντια όδευση διαφυγής και, αφ ετέρου, να εξυπηρετείται το Κτίριο Α, µέσω του ανασχεδιασµένου περιµετρικού εξώστη του, προς τον οποίο εκβάλλει µία τρίτη ανεπτυγµένη κλίµακα, ανάλογης µορφής. 115

120 Το Βόρειο όριο της πλατείας σχηµατίζεται από την Νότια όψη του Κτιρίου Α, επί της οποίας βρίσκονται αφενός η θύρα γενικής τροφοδοσίας του Κτιρίου Α και αφετέρου οι δύο µεγάλες θύρες εισόδου/εξόδου των µουσικών οργάνων και των σκηνικών. Παράλληλα και εν επαφή προς τον Νότιο τοίχο του Κτιρίου Α, έχει κρατηθεί µια ζώνη 7.5 µ., ως ζώνη τροφοδοσίας και εξυπηρέτησης. Περί το µέσον της, η ζώνη αυτή διαχωρίζεται από το κύριο σώµα της πλατείας, µέσω µιας ρηχής σκάφης νερού διαστάσεων 12.0 x 22.5µ. Τα οχήµατα µεταφοράς των σκηνικών σταµατούν στην ειδική πλατφόρµα εκφόρτωσης, η οποία έχει επιλυθεί στο υτικό άκρο της ζώνης τροφοδοσίας, αλλά δεν ανέρχονται στη στάθµη της πλατείας. Για την τροφοδοσία του Κτιρίου Α από την υφιστάµενη πλευρική θύρα έχει µελετηθεί ειδική βυθιζόµενη πλατφόρµα δύο στάσεων, εξυπηρετούµενη και από την πρώτη στάθµη του υπόγειου χώρου στάθµευσης (επίπεδο 2, ). Στο ΝοτιοΑνατολικό άκρο της πλατείας, στη στάθµη έχει επιλυθεί ένας εξώστης σε σχήµα Γ, µε κεραία 15.0 µ., προσπελάσιµος από µια ανεπτυγµένη κλίµακα πλάτους 7.50 µ. Ο γωνιακός εξώστης διαθέτει καλή θέα προς την πλατεία και διαµορφώνει το ασφαλές Ανατολικό της όριο προς την πλευρά της πόλης. Από τον ίδιο εξώστη, στον οποίο εκβάλλει µία από τις εξόδους κινδύνου του Κτιρίου Β, εκκινούν κλίµακες ανόδου προς τα ανώτερα, επάλληλα δώµατά του. 4.6 ΤΟ ΚΤΙΡΙΟ η στάθµη της εισόδου (±0.00) το φουαγιέ Το Κτίριο Β έχει επιλυθεί στη Ν πλευρά του γηπέδου µε κάτοψη συµπαγούς ορθογώνιου παραλληλόγραµµου, στη Βόρεια και Νότια πλευρά του οποίου έχουν προσαρτηθεί διαφανείς κυβόσχηµοι όγκοι, προφανώς µικρότερου µεγεθους. Ένα µεγάλο υαλοστάσιο δηµιουργεί τη υτική έδρα του πρίσµατος, η οποία οργανώνει το µέτωπο του κτιρίου Β πάνω στον παραλιακό περίπατο. Η µεγάλη διάσταση του ορθογωνικού πρίσµατος, συνολικού µήκους 67.5 µ., εξαντλεί το διαθέσιµο βάθος του γηπέδου, ενώ το 116

121 πλάτος του είναι ίσο προς το πλάτος του Κτιρίου Α (45.0 µ.). Έτσι, αφενός εγκαθίσταται µια σχέση ισοτιµίας των δύο κτιρίων επί του παραλιακού µετώπου και επί της πλατείας και, αφετέρου, η εγγύτητα µε το νερό αξιοποιείται στο µέγιστο δυνατό βαθµό. πρίσµα εισόδου Η είσοδος στο Κτίριο Β γίνεται από τη Νοτιο υτική γωνία ενός επιµήκους, χαµηλού πρίσµατος (7.5 x 45.0 µ.), το οποίο, µε τη µεγάλη του διάσταση, εφάπτεται στην Βόρεια παρειά του κύριου όγκου του κτιρίου. Το πρίσµα εισόδου έχει επιλυθεί ως γυάλινος, διαφανής όγκος, σε διάστιξη προς την τυφλή έδρα του µεγάλου παραλληλεπίπεδου, εντός του οποίου οργανώνεται το κτίριο Β. Η κίνηση στην περιοχή της εισόδου προβάλλεται ως θέαµα τόσο προς την πλευρά του παραλιακού περιπάτου, όσο και προς το εσωτερικό της πλατείας. Στην πλευρά του πρίσµατος εισόδου προς την πλατεία έχει επιλυθεί ένας επιµήκης ανεµοφράκτης 2.85 x 15.0 µ. (3.Α1.3.1., 3.Α1.3.2.). Εντός του πρίσµατος της εισόδου, παράλληλα προς τον ανεµοφράκτη, έχουν επιλυθεί οι εξυπηρετήσεις υποδοχής (πληροφορίες, εισιτήρια, έντυπα εκδηλώσεων, καθιστικά αναµονής, ATM κα) (3.Α.1.3.), καθώς και η περιοχή µε τους τρεις ανελκυστήρες ανόδου (3.Α.2.1., 3.Α.2.2., 3.Α.2.3.) προς τη Συνεδριακή Αίθουσα (7.Ε2.1.) και το Εστιατόριο (3.Α3.3.). Σε αφανή κλειστό όγκο, στη Νοτιο υτική γωνία της περιοχής Εισόδου, έχει επιλυθεί το Control Room (3.Α1.3.3.) µε τις προβλεπόµενες τεχνικές εγκαταστάσεις επόπτευσης της χρήσης του κτιρίου Β. ανελκυστήρες Η επίλυση του κατακόρυφου πρίσµατος των τριών ανελκυστήρων (3.Α.2.1., 3.Α.2.2., 3.Α.2.3.) εγκαθιστά πάνω στην οργάνωση της Βόρειας όψης µία ισχυρή κατακόρυφη διαίρεση. Οι τρεις θάλαµοι είναι ανηρτηµένοι από την εξωτερική πλευρά του φέροντος πρίσµατος, ώστε η κίνησή τους να µετασχηµατίζεται προς την πλευρά της πλατείας σε επεισόδιο εικαστικού χαρακτήρα. Αφετέρου, τα γυάλινα τοιχώµατα, που έχουν µελετηθεί για τους θαλάµους, θα επιτρέπουν, κατά την κίνηση των ανελκυστήρων, θέες προς τον Όλυµπο και προς την πόλη. κλιµακοστάσιο Το κλιµακοστάσιο επικοινωνίας µε όλες τις υπερκείµενες στάθµες (3.Α1.2.4.), έχει επιλυθεί, σύµφωνα µε τον κανονισµό πυρασφάλειας, εντός κλειστού διαµερίσµατος. Το κλειστό πρίσµα του κλιµακοστασίου εξελίσσεται καθ' ύψος, µέχρι τη στάθµη του δώµατος, ως αυτοτελής όγκος, 117

122 εγκαθιστώντας πάνω στην τυφλή υτική παρειά του κύριου πρίσµατος του κτιρίου Β µια ενδιαφέρουσα διαίρεση. φουαγιέ εισόδου Στη στάθµη εισόδου το κλειστό κουτί του κλιµακοστασίου διατάσσεται µε τη µεγάλη του πλευρά παράλληλη προς τη ζώνη των ανεµοφρακτών, δηµιουργώντας εκατέρωθέν του δύο ανισοµεγέθη ανοίγµατα, τα οποία διαβαθµίζουν την επικοινωνία ανάµεσα στην περιοχή Εισόδου (3.Α1.3) και στο χώρο του κύριου Φουαγιέ του κτιρίου (3. 1.1). Το Φουαγιέ του κτιρίου εξυπηρετεί τόσο τους προοριζόµενους για την Αίθουσα Εκδηλώσεων (3. 2.2), όσο και τους επισκέπτες του Μουσείου Μουσικών Οργάνων (3.Γ1.1) και της Μουσικής Βιβλιοθήκης (4.Β1.1). Εναλλακτικός προορισµός των επισκεπτών είναι το Αναψυκτήριο (4.Α2.1) που έχει επιλυθεί στον µεσόροφο του Φουαγιέ. Στη στάθµη ±0.00 το Φουαγιέ Εισόδου επικοινωνεί µε τον κύριο εκθεσιακό χώρο του Μουσείου (3.Γ2.1), το οποίο έχει επιλυθεί εν επαφή προς τη Νότια παρειά του κτιρίου Β, ώστε οι µεγάλες εκθεσιακές διοργανώσεις του Μουσείου να διαχέονται εντός του χώρου του Φουαγιέ. Η αναλυτική περιγραφή της κτιριακής υποενότητας του Μουσείου γίνεται στην οικεία παράγραφο ( ). φουαγιέ εκδηλώσεων Με ευρύχωρη κάτοψη (22.5 x 22.5), µε εσωτερικό ύψος 14.0 µ. και τρία µεσεπίπεδα σε επάλληλη εσοχή, στις στάθµες +3.00, +4.50, το Φουαγιέ Εισόδου (3. 1.1) περιγράφει έναν εξαιρετικά ενδιαφέροντα εσωτερικό χώρο αναµονής, διαλειµµάτων και κοινωνικών συναντήσεων. Εχει επιλυθεί στη στάθµη της Πλατείας, σε ύψος 1,40 µ. υψηλότερα από τη στάθµη της παραλίας, µε θέα προς τον παραλιακό περίπατο και το θαλάσσιο ορίζοντα. Αντίστοιχα, η κοινωνική ζωή του Φουαγιέ προβαλλόµενη πάνω στο µεγάλο υαλοστάσιο της υτικής όψης, προσλαµβάνεται από το κοινό της παραλίας, ως θέαµα οικείο και σε εγγύτητα, αλλά ταυτοχρόνως εξέχον και αποσπασµένο από τις ρουτίνες της παραλιακής ζώνης. Η ειδική σχεδίαση των υαλοπετασµάτων αντιµετωπίζει τα προβλήµατα, κυρίως κλιµατισµού, ακτινοβολίας και θάµβωσης από το υτικό ήλιο, που το µεγάλο τους µέγεθος (14.0 x 35.0) θα µπορούσε να δηµιουργήσει στο Φουαγιέ των Εκδηλώσεων. Συγκεκριµένα, δύο βελτιωµένης αντοχής και παράλληλοι µεταξύ τους σε απόσταση 65 εκατοστών υαλοπίνακες αναρτώνται από ένα ικρίωµα από µεταλλικές λάµες, συνδέσµους και συρµατόσχοινα. Ο εξωτερικός από το ζεύγος των δύο παράλληλων 118

123 υαλοπινάκων έχει µελετηθεί ως σάντουιτς, εντός του οποίου έχει παγιδευθεί ειδικό φιλµ, το οποίο φιλτράρει τις υπεριώδεις ακτινοβολίες. Στο µεταξύ των υαλοπινάκων κενό συµπιεστές εκτοξεύουν κλιµατιζόµενο αέρα, δηµιουργώντας ένα θερµικό φράγµα ανάµεσα στο εσωτερικό της Αίθουσας και στις εξωτερικές συνθήκες. βεστιάριο, χώροι υγιεινής Στο µέσον της Ανατολικής παρειάς της κατώτερης στάθµης (±0.00) του Φουαγιέ έχει επιλυθεί το βεστιάριο των επισκεπτών (3. 1.2), πίσω από το οποίο και σε όλο το µήκος του έχουν επιλυθεί δύο κατοπτρικές οµάδες χώρων υγιεινής ( ). προσπελάσεις στην αίθουσα Η είσοδος προς διαφορετικές περιοχές της Αίθουσας Εκδηλώσεων γίνεται από τη στάθµη 0.00 και από τα διαφορετικά µεσεπίπεδα του Φουαγιέ. Μία γραµµική σταθερή κλίµακα µε πλατύσκαλο ( ) και µία παράλληλη, εν επαφή κυλιόµενη κλίµακα ( ), τοποθετηµένες στον άξονα του χώρου του Φουαγιέ, οδηγούν στη στάθµη του Φουαγιέ, µε ενδιαφέρουσα θέα στη στάθµη ±0.00 του Φουαγιέ και έµµεση θέα προς τη θάλασσα. Μια γραµµική κλίµακα οδηγεί από τη στάθµη στη στάθµη ( ), επί της οποίας έχει επιλυθεί η πτέρυγα της Μουσικής Βιβλιοθήκης (4.Β1.1), ακριβώς πάνω από την πτέρυγα του Μουσείου. Η αναλυτική περιγραφή της Βιβλιοθήκης γίνεται στην οικεία παράγραφο ( ). Στην Ανατολική παρειά της στάθµης εφάπτονται δύο συµµετρικές γραµµικές κλίµακες ( , ) που εκβάλλουν στη στάθµη του Φουαγιέ, µε θέα προς τις υποκείµενες στάθµες του Φουαγιέ και µε έµµεση θέα προς τη θάλασσα. Με τη στάθµη επικοινωνεί επίσης η στάθµη µέσω µιας κυλιόµενης σκάλας ανόδου ( ). (αναψυκτήριο) Στη Νοτιο υτική περιοχή της στάθµης του Φουαγιέ, έχει επιλυθεί το Αναψυκτήριο, µε θέα προς τη στάθµη ±0.00 και άµεση θέα της παραλίας και της θάλασσας. Το Αναψυκτήριο του Φουαγιέ (4.Α2.1), µε ωράρια λειτουργίας δυνάµει αποσυσχετισµένα από τα ωράρια λειτουργίας του Κτιρίου Β, είναι ανοικτό και προς τους επισκέπτες του Μουσείου, αλλά και 119

124 προς τους περιστασιακούς περιπατητές της παραλίας. Πλην των µέσω κλιµακοστασίων, σταθερών ή κυλιόµενων, επικοινωνιών, οι οποίες έχουν ήδη περιγραφεί, οι τέσσερις διακεκριµµένες στάθµες του φουαγιέ (±0.00, +3.00, ), οι οποίες αντιστοιχούν σε αντίστοιχες υποπεριοχές καθηµένων στο εσωτερικό της Αίθουσας Εκδηλώσεων, επικοινωνούν κατακόρυφα µέσω ενός ανελκυστήρα τεσσάρων στάσεων, εγκιβωτισµένου σε πρίσµα από µπετόν (3.Α1.2.6., 3.Α1.2.5.). Στη στάθµη το πρίσµα του ανελκυστήρα είναι περίοπτο, συσχετίζεται µε το βεστιάριο ( ) και γίνεται αµέσως αντιληπτό από τους/τις εισερχόµενες στο Κτίριο Β. (ρεζί, catwalks) Πάνω από τη στάθµη +6.00, στις στάθµες και έχουν επιλυθεί οι στάθµες εξυπηρέτησης βασικών λειτουργιών της αίθουσας (τα ρεζί των τεχνικών και της διερµηνείας και τα catwalks των τεχνικών φωτισµού από την οροφή). Η αναλυτική περιγραφή αυτών των λειτουργιών γίνεται στην οικεία παράγραφο ( ). Τέλος, όλες οι στάθµες του Φουαγιέ, όπως και τα επίπεδα κίνησης των τεχνικών των ρεζί και των catwalks επικοινωνούν και µέσω της σκάλας πυρασφάλειας (3.Α1.1.1., 3.Α1.1.2.), η οποία, όπως έχει ήδη περιγραφεί, διατρέχει το σύνολο του ύψους του κτιρίου H Αίθουσα κατηγορίες φιλοξενούµενων εκδηλώσεων Η Αίθουσα ( ) µε χωρητικότητα 516 θέσεων, θα αρχήν: εξυπηρετεί, κατ' - µουσικές Εκδηλώσεις ( ιδιαίτερα: µικρά µουσικά σύνολα) - παραστάσεις µικρών σκηνικών απαιτήσεων - πρόβες µουσικών εκδηλώσεων και παραστάσεων λυρικού θεάτρου που θα φιλοξενούνται στην Αίθουσα του Κτιρίου Α και δευτερευόντως: - εκδηλώσεις λόγου (συνέδρια, τελετές, ) 120

125 µορφη, µεγεθη Η Αίθουσα µελετήθηκε ως ορθογώνιο πρίσµα µε κεκλιµένο δάπεδο και µεγάλο εσωτερικό ύψος (12.0 µ.). Στις µακρές πλευρές της Αίθουσας έχουν µελετηθεί κλιµακωτά ρηχά γραµµικά θεωρεία ( , ). Στη στενή πλευρά της Αίθουσας έχει µελετηθεί γραµµικός εξώστης ( ) µε έξι σειρές θέσεων. Οι θέσεις των θεωρείων και των εξωστών, συνολικά 139, µετέχουν µε διακεκριµµένο τρόπο στην ατµόσφαιρα των παραστάσεων και στο ύφος του χώρου. Οι διαστάσεις της σκηνής είναι ίδιες µε τα µεγέθη της σκηνής στην Αίθουσα του Κτιρίου Α, χαρακτηριστικό που επιτρέπει στη µελετώµενη Αίθουσα να χρησιµοποιείται για πρόβες µουσικών σχηµάτων, που θα να παρουσιασθούν στο Κτίριο Α. Το plenum ( ) έχει επιλυθεί κάτω από το κεκλιµένο επίπεδο έδρασης των θέσεων της Αίθουσας. εξοπλισµός, χαρακτηριστικά σκηνής Η σκηνή δε διαθέτει πύργο. Στην πίσω πλευρά της σκηνής υπάρχει κινητό πέτασµα, που επιτρέπει την προσαρµογή της προς τα µεγέθη που απαιτούνται από τα αντίστοιχα σκηνικά γεγονότα. Στη θέση της ακραίας οπισθοχώρησής του κινητού πετάσµατος, η σκηνή αποκτά µεγάλες διαστάσεις, ώστε µε χρήση πρόχειρων σκηνικών, η σκηνή να µπορεί να εξυπηρετήσει απαιτητικές πρόβες, ακόµη δοκιµές παραστάσεων λυρικού θεάτρου. Το τµήµα της Αίθουσας που εφάπτεται στη σκηνή, στο οποίο εδράζονται οι δύο πρώτες σειρές των καθισµάτων, έχει µελετηθεί ως βυθιζόµενο pit µουσικών, ώστε η Αίθουσα να µπορεί µε επάρκεια και αξιοπιστία να φιλοξενήσει παραστάσεις, στις οποίες απαιτείται παρουσία µεγάλου ορχηστρικού σχήµατος. Στις περιπτώσεις χρησιµοποίησης του pit µουσικών, τα καθίσµατα των δύο πρώτων σειρών αφαιρούνται και αποθηκεύονται µε µηχανικό τρόπο σε ειδικό χώρο, ο οποίος έχει µελετηθεί κάτω από το δάπεδο της Αίθουσας και πάνω από το µηχανοστάσιο του pit. Η σκηνή διαθέτει χώρο αποθήκευσης σκηνικών ( ), και υποσκήνιο 121

126 (1.Ζ.3.) στις στάθµες και αντίστοιχα, οι οποίες τροφοδοτούνται από τις αντίστοιχες στάθµες του χώρου στάθµευσης. Η µεταφορά των σκηνικών αντικειµένων ή µεγάλων µουσικών οργάνων προς και από την σκηνή από τη στάθµη εξυπηρετείται από µεγάλη µηχανική πλατφόρµα µεταφοράς (3.Ζ.3.1). καµαρίνια, χώροι αναµονής, κυκλοφορία καλλιτεχνών,τεχνικών Η σκηνή εξυπηρετείται από ευρύχωρα καµαρίνια των µουσικών, δύο ατοµικά και δύο οµαδικά, (3. 4.1, , , , ) τα οποία έχουν επιλυθεί πίσω από τη Βόρεια παρειά της σκηνής, προς την πλευρά της πλατείας του συγκροτήµατος, καθώς και από µεγάλους πλευρικούς χώρους αναµονής των µουσικών, εκατέρωθέν της ( , ). Η κυκλοφορία, κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων, ηθοποιών, τεχνικών, εξοπλισµού και σκηνικών πέριξ της σκηνής εξασφαλίζεται µέσω του ειδικού διαδρόµου κίνησης ( ), ο οποίος έχει µελετηθεί και ως χώρος ηχητικής προστασίας. οπτική ακουστική χάραξη αίθουσας Η οπτική και η ακουστική χάραξη της Αίθουσας της προσφέρουν τη δυνατότητα για φιλοξενία µεγάλης γκάµας εκδηλώσεων (µικρά µουσικά σχήµατα, παραστάσεις χορού, θεάτρου αυξηµένων ακουστικών απαιτήσεων, εκδηλώσεις λόγου κτλ). Για λόγους ακουστικής προστασίας και καλύτερης ακουστικής συµπεριφοράς η Αίθουσα περιβάλλεται από ένα οµόλογο κέλυφος, που δηµιουργεί τις διαδροµές προσπέλασης των θεατών προς την Αίθουσα, καθώς και τον διάδροµο περιµετρικής κίνησης γύρω από την αίθουσα. κυκλοφορία κοινού, τεχνικών Η προσπέλαση στο διάζωµα της στάθµης ±0.00 της Αίθουσας και στις κατώτερες σειρές καθισµάτων γίνεται από την αντίστοιχη στάθµη του Φουαγιέ µέσω πλευρικών, επιµήκων προθαλάµων( , ). Από το άκρο αυτών των προθαλάµων, µέσω µικρών γραµµικών κλιµακοστασίων (3.Α1.4.1., 3.Α1.4.2), γίνεται η άνοδος προς τα επάλληλα θεωρεία επί των πλευρικών τοίχων της Αίθουσας. Η προσπέλαση στο διάζωµα της στάθµης της Αίθουσας και στις ανώτερες σειρές καθισµάτων γίνεται από τη αντίστοιχη στάθµη του Φουαγιέ, στην οποία έχουν επίσης επιλυθεί 6 καµπίνες διερµηνείας ( , , , , , ), το ηλεκτρολογείο ( ), µικρή τεχνική αποθήκη ( ), και δύο µικρά καθιστικά για τους/τις διερµηνείς ( ),. 122

127 Η προσπέλαση στο διάζωµα της στάθµης του Εξώστη ( ) γίνεται από πλευρικούς διαδρόµους της αντίστοιχης στάθµης του φουαγιέ. Από τους ίδιους διαδρόµους και µέσω µικρών γραµµικών κλιµάκων εξασφαλίζεται η κάθοδος προς τα υπάλληλα θεωρεία των πλευρικών τοίχων της Αίθουσας ( , ) Το ύψος της Αίθουσας µεταξύ και µ διατίθεται για την ανάρτηση των διαδρόµων κίνησης των τεχνικών φωτισµού ( , , ), την ανάρτηση και το σταµπιλάρισµα του θεατρικού φωτισµού καθώς και των ανακλαστήρων ήχου στην ειδική τοµή που προδιαγράφεται από την ακουστική µελέτη της Αίθουσας (ακουστικό κέλυφος) το Μουσείο και η Βιβλιοθήκη Η λειτουργική ενότητα ''Μουσείο και Μουσική Βιβλιοθήκη'' έχει επιλυθεί σε έναν επιµήκη διώροφο πρισµατικό όγκο µε πολλά ανοίγµατα και µε τη µεγάλη του διάσταση εν επαφή προς την εξωτερική Νότια παρειά του βασικού πρίσµατος του Κτιρίου Β. Η διαφάνεια της προτεινόµενης διώροφης οριζόντιας ζώνης στη βάση του κτιρίου Β αντιτίθεται προς την τυφλή παρειά του µεγάλου δοµικού πρίσµατος, και επιπλέον εισάγει έναν στοιχείο κλίµακας, που που µετρά το µεγάλο µέγεθος του κτιρίου. Αφετέρου η δυναµική τεθλασµένη γραµµή των ελεύθερων κλιµακοστασίων, που ενώνουν τα επάλληλα δώµατα της Νότιας όψης, ισχυροποιεί τις εντάσεις και υπογραµµίζει τα µεγάλα µεγέθη, εδραιώνοντας το δηµόσιο χαρακτήρα του κτιρίου. Εκτιµήθηκε ότι η επίλυση της λειτουργικής ενότητας ''Μουσείο και Μουσική Βιβλιοθήκη'' σε έναν ενιαίο όγκο εξυπηρετεί τόσο την οικονοµία λειτουργιών των δύο υποενοτήτων (κοινή είσοδος: 3.Γ1.1.), ενιαία φύλαξη, γραµµατεία, κίνηση ΑΜΕΑ κα), όσο και την κτιριολογική οικονοµία της επίλυσης. Το Μουσείο και η Μουσική Βιβλιοθήκη στις στάθµες και +4.50, αντίστοιχα, εξυπηρετούνται από τα Φουαγιέ της αντίστοιχης στάθµης µε µεγαλύτερη άνεση και µικρότερο κατασκευαστικό και λειτουργικό κόστος. µουσείο µουσικών οργάνων Η επίλυση του Μουσείου Μουσικών Οργάνων καθώς στη στάθµη της εισόδου και σε άµεση σχέση προς το Φουαγιέ Εκδηλώσεων ( ) και το 123

128 Αναψυκτήριο του Φουαγιέ Εκδηλώσεων (4.Α2.1.) θεωρήθηκε σκόπιµη, διότι το Μουσείο αφορά και σε απολύτως περιστασιακούς επισκέπτες, καθώς και σε επισκέψεις και ξεναγήσεις οµάδων (σχολείων, ωδείων κτλ). Η παρουσία επισκεπτών του Μουσείου εντός των χώρων του Φουαγιέ και, γενικότερα, η ξενάγησή τους στους χώρους του Κτιρίου Β, αφενός ευνοεί τη διεύρυνση του παιδαγωγικού αποτελέσµατος του Μουσείου προς ευρύτερες κοινωνικές οµάδες και, αφετέρου, προµηθεύει το Κτίριο µε ζωντανές δραστηριότητες χρηστών ακόµη και στο νεκρό χρόνο λειτουργίας του Κτιρίου. Το Μουσείο περιλαµβάνει σε διάταξη ροϊκού χώρου, που ευνοεί αναδιευθετήσεις και θεµατικές οµαδοποιήσεις εκθεµάτων, µία µεγάλη εκθεσιακή αίθουσα µε προθήκες (7.5 x 15.0), σε απόλυτη συνέχεια της µεγάλης Αίθουσας του Φουαγιέ (22.50 x ) στη στάθµη , καθώς και πλήρως διαρθρωµένους εργαστηριακούς και γραµµατειακούς χώρους, µε όψη προς το Νότο, καθώς και τους αναγκαίους βοηθητικούς χώρους εν επαφή προς την τυφλή Νότια παρειά του Κτιρίου Β. Το Μουσείο που έχει επιλυθεί εξυπηρετεί τα παρακάτω: - την παρουσίαση µικρής µόνιµης συλλογής εκθεµάτων σχετικών µε τη µουσική - την παρουσίαση των µεγάλων περιοδικών εκθέσεων του Μεγάρου, για τις ανάγκες των οποίων µπορεί, κατά περίπτωση, να διατίθεται και µέρος των φουαγιέ ή άλλων περιοχών του κτιρίου Β - τη φιλοξενία µικρών σεµιναρίων ή ξεναγήσεων µε θέµα τις εκθέσεις του Μουσείου - τη ανάδειξή του σε πόλο αναφοράς για το κοινό του ΜΜΘ, αλλά και για τους συγκυριακούς επισκέπτες του Συγκροτήµατος, σε συσχετισµό µε το Αναψυκτήριο της στάθµης +4.50, το οποίο θα µπορεί να εξυπηρετεί και τις ανάγκες του Φουαγιέ της Αίθουσας µουσική βιβλιοθήκη Η Μουσική Βιβλιοθήκη έχει επιλυθεί στην υπερκείµενη στάθµη του Μουσείου (+ 4.50). Η προσπέλαση στη Βιβλιοθήκη γίνεται από την αντίστοιχη στάθµη του Φουαγιέ. Η προσπέλαση εξυπηρετείται συµπληρωµατικά και από τον ανελκυστήρα τροφοδοσίας (3.Α1.2.7.), ο οποίος συνδέει και τις δύο υπόγειες στάθµες του χώρου στάθµευσης τόσο µε το Μουσείο, όσο και της Βιβλιοθήκη. Τέλος, και οι δύο κτιριακές υποενότητες, όπως όλες οι στάθµες 124

129 του κτιρίου, επικοινωνούν µε το Νότιο κλιµακοστάσιο πυρασφαλείας (3.Α1.1.2.). Η Βιβλιοθήκη που έχει µελετηθεί διαθέτει: - γραφείο εξυπηρέτησης (4.Β.12.) - αναγνωστήριο 25 θέσεων (4.Β.13.) µε 8 θαλάµους ακρόασης (4. Β.14) και 3 αίθουσες ατοµικών ασκήσεων πιάνου και ασκήσεων σε φορητά όργανα (4.Β.15, 4.Β.1, 4. Β.17) - βιβλιοστάσιο (4.Β.27.) - χώροι εισερχόµενου υλικού (4.Β.26.), καταλογογράφησης (4.Β.25.) και αποθή-κευσης (4.Β2.11.) και χώρος για τις υπηρεσίες ψηφιοποίησης - χώροι διεύθυνσης (4.Β.21), συσκέψεων (4.Β.22.), γραµµατειακής και διοικη-τικής στήριξης (4.Β.23) - βοηθητικοί χώρροι και χώροι υγιεινής (4.Β.29.1, 4.Β.29.2.) Οι Βιβλιοθήκη εξυπηρετεί τις παρακάτω λειτουργίες: - τη µελέτη µουσικών έργων και µουσικολογικού υλικού - τη συλλογή πρωτότυπου υλικού και την πραγµατοποίηση πρωτότυπης έρευνας - την ηλεκτρονική πρόσβαση σε άλλες Μουσικές Βιβλιοθήκες και την προνο- µιακή σχέση µε τη βιβλιοθήκη του ΜΜΑ, της οποίας αποτελεί Παράρτηµα Το Αναψυκτήριο Η επίλυση ενός Αναψυκτηρίου µικρού µεγέθους (7.50 x 10.00) στην προνοµιακή στάθµη του Φουαγιέ Εισόδου, µε θέα προς τη θάλασσα και τη ύση, εκτιµήθηκε ως αναγκαία για τη λειτουργία του Κτιρίου Β, τόσο για την άνεση του κοινού του Μεγάρου, αλλά, επιπλέον, ως αποδοτική αξιοποίηση της ελκυστικής θέσης του Κτιρίου Β (4.Α2.1.) Η Αίθουσα Πολιτιστικών Εκδηλώσεων µορφή, µεγέθη Η Αίθουσα Συνεδρίων (15 x 22.5) έχει επιλυθεί στη στάθµη Κατά προτεραιότητα επιλύθηκε ως Αίθουσα Συνεδρίων, αλλά µπορεί να εξυπηρετήσει εκδηλώσεις λόγου, επίσηµες εκδηλώσεις ή δεξιώσεις. 125

130 Εχει δυναµικότητα 400 θέσεων (8.Ε2.1.). Εχει διαταχθεί µε τη µεγάλη πλευρά της παράλληλη προς το µέτωπο του κτιρίου Β προς τη θάλασσα. Μέσω συρόµενων πανώ είναι δυνατόν, να υποδιαιρεθεί σε τρεις αίθουσες των θέσεων (15 x 7.5). Η µεγάλη διάσταση των τριών µικρών αιθουσών είναι κάθετη προς τη µεγάλη διάσταση της Αίθουσας Συνεδρίων. φωτισµός, κλιµατισµός Τα υαλοπετάσµατα που έχουν προβλεφθεί στις τρεις πλευρές της Αίθουσας (Ανατολικός, Βόρειος και Νότιος τοίχος) εξασφαλίζουν εξαιρετικές συνθήκες φωτισµού και θέας, σπάνιες για περιπτώσεις Συνεδριακών Αιθουσών. Η ειδική επίλυση των υαλοπετασµάτων, ανάλογη προς τα υαλοστάσια του κεντρικού Φουαγιέ του Κτιρίου Β, αντιµετωπίζει τις ειδικές απαιτήσεις που δηµιουργούνται στην Αίθουσα κατά τη φιλοξενία των διαφορετικών λειτουργιών, κυρίως τα προβλήµατα κλιµατισµού και συσκότισης. Ειδικότερα, έχει µελετηθεί η τοποθέτηση δύο βελτιωµένης αντοχής και παράλληλων µεταξύ τους υαλοπινάκων, σε απόσταση 40 εκατοστών. Ο εξωτερικός υαλοπίνακας από το ζεύγος των δύο παράλληλων υαλοπινάκων έχει µελετηθεί ως σάντουιτς, εντός του οποίου έχει παγιδευθεί ειδικό φιλµ, το οποίο φιλτράρει τις υπεριώδεις ακτινοβολίες. Στο µεταξύ των υαλοπινάκων κενό συµπιεστές εκτοξεύουν κλιµατιζόµενο αέρα, δηµιουργώντας ένα θερµικό φράγµα ανάµεσα στο εσωτερικό της Αίθουσας και στις εξωτερικές συνθήκες. εξώστης (αύλειος χώρος) Η Ανατολική παρειά της Αίθουσας έχει έξοδο σε έναν ευµεγέθη τετράγωνο υπαίθριο εξώστη (25.0 x 25.0), περικλειόµενο από τοίχο ύψους 5.10 µ., µε στενά ανοίγµατα θέας προς το Κέντρο και την Ανατολική πόλη (8.Ε2.2.). Ο χώρος είναι κατάλληλος ως χώρος διαλειµµάτων των Συνεδρίων αλλά και ως χώρος δηµόσιων εκδηλώσεων. εξοπλισµός Η µεγάλη Αίθουσα εξυπηρετείται από τρία ρεζί διερµηνείας και οπτικοακουαστικών, καθένα από τα οποία αντιστοιχεί στις προκύπτουσες τρεις µικρότερες Αίθουσες. Συγκεκριµένα, κατά µήκος της µεγάλης υτικής πλευράς της Αίθουσας, στη στάθµη +19.0, έχουν επιλυθεί τέσσερις θάλαµοι µετάφρασης ( , , , ), προβολής ( ), εγγραφής ήχου ( ) και control room ( ). 126

131 προσπέλαση Η προσπέλαση στην Αίθουσα γίνεται µέσω ενός επιµήκους ευρύχωρου Φουαγιέ (7.5 x 30), το οποίο εφάπτεται κατά το µήκος του στη µεγάλη διάσταση της Αίθουσας (8.Ε1.1.). Η άφιξη στο Φουαγιέ γίνεται µέσω τριών ανελκυστήρων, των οποίων οι θάλαµοι, όπως έχει ήδη περιγραφεί, είναι γυάλινοι και αναρτώνται στο εξωτερικό της Βόρειας όψης (8.Α1.2.1., 8.Α1.2.2., 8.Α1.2.3.). Το Φουαγιέ επικοινωνεί µε το Βόρειο κλιµακοστάσιο πυρασφάλειας (8.Α1.11.). Η Αίθουσα έχει δυνατότητα ανεξάρτητης προσπέλασης από τον πυρήνα κατακόρυφων κινήσεων της κύριας εισόδου, ρύθµιση που της επιτρέπει να λειτουργεί ανεξάρτητα από τη λειτουργία του υπόλοιπου Κτιρίου Β Το εστιατόριο Στο υτικό, προς τη θάλασσα, άκρο της στάθµης έχει επιλυθεί ένα εστιατόριο (8.Ε3.1.) µεγάλης χωρητικότητος (15.0 x 25.0), µε πανοραµική θέα στη θάλασσα. Μέσω συστήµατος συρόµενων πανώ, η εξωτερική ζώνη του εστιατορίου είναι δυνατόν να λειτουργήσει ως ηµιυπαίθρος εξώστης (8.Α3.1.1.). Το εστιατόριο λειτουργεί σε προφανή σχέση εξυπηρέτησης της Αίθουσας Συνεδρίων (8.Ε2.2.). εδοµένου, όµως, ότι έχουν µελετηθεί ανεξάρτητες προσπελάσεις, το εστιατόριο µπορεί να λειτουργεί και ανεξάρτητα από τις εκδηλώσεις των Αιθουσών και ανεξάρτητα από τα ωράρια λειτουργίας του Κτιρίου Β. Στο ώµα του εστιατορίου, στη στάθµη έχει επιλυθεί ο υπαίθριος εξώστης του εστιατορίου, µε χρήση ευρύχωρου (325.0 τµ) roof garden (9.Α3.2.) Οι δύο στάθµες του εστιατορίου εξυπηρετούνται από µεγάλη κουζίνα (9.Α.3.3.). Η τροφοδοσία της κουζίνας γίνεται από ειδικό ανελυστήρα τροφοδοσίας και αποκοµιδής απορριµµάτων (9.Α1.2.6.). Η στάθµη του εστιατορίου, µε ανεξάρτητη είσοδο (9.Α3.1.), υποδοχή (9.Α3.1.1.), χώρους υγιεινής (9.Α3.1.2., 9.Α3.1.3) και βοηθητικούς χώρους, µπορεί να αναπτύσσει ανεξάρτητη θερινή λειτουργία. εδοµένου ότι το Φουαγιέ της στάθµης επικοινωνεί, µέσω των κλιµακοστασίων κοινού, µε όλες τις στάθµες του κτιρίου, η Αίθουσα Συνεδρίων, όπως και οι δύο στάθµες των εστιατορίων, µπορεί να 127

132 λειτουργούν ως συµπληρωµατικές Αίθουσες Εκδηλώσεων σε διοργανώσεις µε απαιτήσεις πολύ µεγάλης χωρητικότητας Οι υπόγειες στάθµες ( και ) Τα επίπεδα 1 και 2 αντιστοιχούν στο σύνολο της επιφάνειας του διαθέσιµου γηπέδου. Η περιοχή που αντιστοιχεί στην υπερκείµενη κάλυψη του κτιρίου Β αφορά τις υποστηρικτικές λειτουργίες της Αίθουσας. Ειδικότερα, στο επίπεδο 2 έχουν επιλυθεί το υποσκήνιο (1.Ζ.3.), χώροι προετοιµασίας παραστάσεων, χώροι εκφόρτωσης και αποθήκευσης σκηνικών ( , ) και οι γενικές αποθήκες του Συνεδριακού Κέντρου (1. ΣΤ.1., , ). Οι υπόλοιποι χώροι, και στις δύο στάθµες, καταλαµβάνονται από τις µηχανολογικές εγκαταστάσεις (στο επίπεδο 2 από τον Υποσταθµό, το Ηλεκτροπαραγωγό Ζεύγος και τους Ψύκτες (2.Ζ.7.), και στο επίπεδο 1 από το διόροφο µηχανοστάσιο κλιµατισµού (1.Ζ.4., 1.Ζ.4.1.), τη δεξαµενή νερού (1.Ζ.6., 1.Ζ.7) και το υδροστάσιο). Επιπλέον, και στις δύο στάθµες έχει προβλεφθεί ένας διάδροµος πρόσβασης στις αντίστοιχες Ηλεκτροµηχανολογικές στάθµες του Κτιρίου Α. Η µεγαλύτερη επιφάνεια, τόσο του επιπέδου 2 όσο και του 1, διατίθεται, µε την διάταξη που περιγράφεται στα σχέδια, για την επίλυση 229 θέσεων στάθµευσης αυτοκινήτων, οι οποίες, µαζί µε τις προβλεπόµενες υπαίθριες θέσεις, υπερκαλύπτουν τον αριθµό των 243, που απαιτείται από τις Πολεοδοµικές ιατάξεις. Η κάθοδος γίνεται από διπλή ράµπα, η οποία έχει επιλυθεί εν επαφή προς την Νότια παρειά του Κτιρίου Β (2.Η.2., 2.Η.3.). Ο στατικός κάνναβος επίλυσης του χώρου στάθµευσης (7.5 x 7.5µ.) είναι αφενός λειτουργικός, διότι επιτρέπει τους ελιγµούς, και αφετέρου οικονοµικός, διότι εξασφαλίζει το απαραίτητο λειτουργικό ύψος, χωρίς να απαιτεί µεγάλη κρέµαση δοκών και, κατά συνέπεια, µεγάλο βάθος εκσκαφής. Η προτεινόµενη λύση δύο επιπέδων στάθµευσης προτιµήθηκε, διότι µόνη 128

133 αυτή εξασφαλίζει τον προβλεπόµενο αριθµό θέσεων στάθµευσης και, µάλιστα, µε σχετικά µικρή οικονοµική κατασκευαστική επιβάρυνση. Πράγµατι, η πρόσθετη εκσκαφή που απαιτείται για τη δηµιουργία της δεύτερης στάθµης, σε σχέση µε την πιθανότητα µελέτης ενός µόνο επιπέδου στάθµευσης, µε µειωµένη, µάλιστα, χωρητικότητα, είναι η γενική εκσκαφή κατά 1.20µ. χαµηλότερα, διότι το πρόσθετο απαιτούµενο ύψος αναπληρώνεται από τη δηµιουργία της Κεντρικής Πλατείας, η οποία έχει επιλυθεί στη στάθµη ±0.00 (δηλαδή 1.50µ. υψηλότερα από τη στάθµη της παραλίας). 4.7 ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ Aκολουθεί Τεχνική Περιγραφή των οικοδοµικών εργασιών που εκτελούνται κατά τις δύο Φάσεις Κατασκευής του έργου ΜΜΘ κτίριο B, που αφορούν στο σύνολο του παραπάνω έργου. Ο διαχωρισµός της κατασκευής του έργου σε δυο φάσεις (Φάση Α και Φάση Β), για το σύνολο των Οικοδοµικών και Η/Μ εργασιών, κρίθηκε απαραίτητος προκειµένου να διευκολυνθεί η Χρηµατοδότηση του έργου. Η Φάση Α αφορά στην κατασκευή του πλείστου των εργασιών του Κτιρίου ώς τη στάθµη , καθώς και ενός τµήµατος των αντιστοίχων εργασιών του Περιβάλλοντος Χώρου. Η Φάση Β αφορά στην κατασκευή των οικοδοµικών και ηλεκτροµηχανολογικών εργασιών του υπολοίπου Κτιρίου καθώς και στην ολοκλήρωση των εργασιών του Περιβάλλοντος Χώρου. Τα ακριβή όρια των δύο φάσεων κατασκευής του Έργου περιγράφονται στους επισυναπτόµενους πίνακες. Στη συνέχεια γίνεται αναλυτικότερη αναφορά στις οικοδοµικές εργασίες που εκτελούνται σε κάθε φάση κατασκευής, στα δε Τεύχη ηµοπράτησης του Έργου και ειδικότερα στους Ενδεικτικούς Προϋπολογισµούς Μελέτης των δύο Φάσεων κατασκευής γίνεται εκτίµηση των αντιστοίχων εργασιών και ποσοτήτων κάθε Φάσης. 129

134 Σηµειώνουµε πως ορισµένες εργασίες µελετήθηκαν αλλά δεν περιλαµβάνονται κατ αρχάς στο αντικείµενο της παρούσας Εργολαβίας.και ως εκ τούτου αναφέρονται στα επισυναπτόµενα στην παρούσα Τεύχη ηµοπράτησης (και ειδικότερα στο Τιµολόγιο Βοηθητικών Η/Μ Εργασιών και στον Ενδεικτικό Προϋπολογισµό οικοδοµικών Εργασιών) ως εργασίες µε µηδενικές ποσότητες..η προσθήκη αυτών των εργασιών θα αποφασισθεί στο µέλλον, αναλόγως των δυνατοτήτων χρηµατοδότησής τους. Προκειµένου δε να διευκολυνθεί το.σ. του ΟΜΜΘ στη λήψη αυτής της απόφασης, καλούνται οι Προσφέροντες να δηλώσουν τις τιµές µονάδος γι αυτές τις εργασίες, αν τελικώς αποφασισθεί η εκτέλεσή τους στα πλαίσια της παρούσας Εργολαβίας. Η Μελέτη Εφαρµογής που θα εκπονηθεί από τον Ανάδοχο θα εκπονηθεί επίσης σε δύο φάσεις και, θα πρέπει να λαµβάνει υπόψη τον διαχωρισµό του Έργου σε δύο φάσεις κατασκευής, µε πρόβλεψη όλων των απαραίτητων µελετητικών Εργασιών, κατά τρόπο ώστε η Μελέτη Εφαρµογής της Β Φάσης να αποτελεί συνέχεια και να είναι πλήρως συµβατή µε αυτήν της Α Φάσης. Οι µελέτες και στη συνέχεια οι εργασίες κατασκευής της Αν Φάσης πρέπει να εκτελεσθούν µε τέτοιο τρόπο ώστε να µην θίγεται η οικοδοµική και λειτουργική συνέχεια του Κτιρίου και των Εγκαταστάσεων κατά την ολοκλήρωσή του - µε την κατασκευή της Βν Φάσης - και να επιτρέπεται η απρόσκοπτη και µε τις λιγότερες δυνατές συνέπειες ( µερεµέτια κλπ.) η συνέχιση των εργασιών της Βν Φάσης. Ολοκληρούµενης δε της Αν Φάσης κατασκευής, το Κτίριο και οι αντίστοιχες Εγκαταστάσεις του, θα πρέπει να συνιστούν ένα ενιαίο οικοδοµικό και λειτουργικό σύνολο, σύµφωνα µε την Οριστική Μελέτη και τα Τεύχη ηµοπράτησης του Εργου. Αναλόγως των παραπάνω, τόσον η Μελέτη Εφαρµογής όσο και η κατασκευή της Β Φάσης του Έργου, θα πρέπει να αποτελούν συνέχεια των αντιστοίχων εργασιών της Αν Φάσης, η δε Μελέτη Εφαρµογής θα πρέπει να έχει λάβει υπόψη και ενσωµατώσει και τυχόν αλλαγές που πιθανόν θα έχουν αποφασισθεί κατά την κατασκευή της Αν Φάσης. Ολοκληρούµενης δε και της Β Φάσης κατασκευής το Έργο (Κτίριο και Περιβάλλον Χώρος) θα πρέπει να συνιστούν ενιαίο οικοδοµικό και λειτουργικό σύνολο, απολύτως σύµφωνο προς την Οριστική Μελέτη και τα τεύχη ηµοπράτησης του Έργου. 130

135 Ακολουθεί περιγραφή των οικοδοµικών εργασιών που περιλαµβάνονται ανά Φάση Κατασκευής του Έργου. Α Φάση ΕΠΙΠΕ Ο 1 (-6,45) Β Υπόγειο Περιλαµβάνει: Χώρο στάθµευσης 120 αυτοκινήτων Χώρους Η/Μ εγκαταστάσεων Αποθηκευτικούς χώρους Στην Α φάση παραλείπεται η εφαρµογή της τελικής εποξειδικής βαφής στο δάπεδο του χώρου στάθµευσης και δεν ολοκληρώνεται η βαφή µε τσιµεντόχρωµα των κατακόρυφων επιφανειών από σκυρόδεµα στις οποίες γίνεται µόνον η επιµέλεια και η προετοιµασία. Οι υπόλοιπες οικοδοµικές εργασίες εκτελούνται σύµφωνα µε την µελέτη και τα τεύχη δηµοπράτησης. ΕΠΙΠΕ Ο 2 (-3,75) Α Υπόγειο Περιλαµβάνει: Χώρο στάθµευσης 107 αυτοκινήτων Χώρους Η/Μ εγκαταστάσεων Χώρους προσωπικού Αποθηκευτικούς χώρους Στην Α φάση παραλείπεται η εφαρµογή της τελικής εποξειδικής βαφής στο δάπεδο του χώρου στάθµευσης και δεν ολοκληρώνεται η βαφή µε τσιµεντόχρωµα των κατακόρυφων επιφανειών από σκυρόδεµα στις οποίες γίνεται µόνον η ειµέλεια και η προετοιµασία. Οι υπόλοιπες οικοδοµικές εργασίες εκτελούνται σύµφωνα µε την µελέτη και τα τεύχη δηµοπράτησης. ΕΠΙΠΕ Ο 3 (±0,00) Περιλαµβάνει: Κεντρική είσοδο - Πληροφορίες Ενότητα της µεγάλης κεκλιµένης Αίθουσας 500 ατόµων Foyer της µεγάλης Αίθουσας, Βοηθητικούς χώρους Αίθουσας, Ενότητα του Μουσείου Μουσικών Οργάνων Ενότητα της µικρής επίπεδης Αίθουσας Συνεδρίων 300 ατόµων Στην Α φάση παραλείπεται η κατασκευή της ψευδοροφής από πλάκες προκατασκευασµένου σκυροδέµατος της µεγάλης Αίθουσας και των µεταλλικών ζευκτών από τα οποία αυτή αναρτάται. Στη θέση της κατασκευάζεται σύνθετη ψευδοροφή αποτελούµενη από 131

136 πλάκες γυψοσανίδας και ξύλινα ηχοαπορροφητικά, ραβδωτά, διάτρητα πετάσµατα. Η µεγάλη Αίθουσα στη φάση αυτή λειτουργεί σαν Αίθουσα Συνεδρίων και οκιµών. Παραλείπεται ακόµη η κατασκευή του µεταλλικού πλέγµατος τύπου GKD (σύννεφο) που προβλέπεται στην οροφή του foyer µπροστά από το µεγάλο υαλοπέτασµα. Οι υπόλοιπες οικοδοµικές εργασίες εκτελούνται σύµφωνα µε την µελέτη και τα τεύχη δηµοπράτησης. ΕΠΙΠΕ Ο 4 (+3,00/+4,50) Περιλαµβάνει: Χώρους τεχνικών εξυπηρετήσεων της µεγάλης Αίθουσας, Εστιατόριο ρ καφετέρια, Ενότητα Μουσικής Βιβλιοθήκης Γραφεία συνέδρων και µικρούς χώρους συνεδριάσεων Στα βατά δώµατα του επιπέδου εφαρµόζεται χυτό επί τόπου σκυρόδεµα. Ολες οι υπόλοιπες οικοδοµικές εργασίες εκτελούνται σύµφωνα µε την µελέτη και τα τεύχη δηµοπράτησης. ΕΠΙΠΕ Ο 5 (+6,00) Περιλαµβάνει: Εξώστη και θεωρεία µεγάλης Αίθουσας Foyer εξώστη µεγάλης Αίθουσας Ολες οι οικοδοµικές εργασίες εκτελούνται σύµφωνα µε την µελέτη και τα τεύχη δηµοπράτησης. ΕΠΙΠΕ Ο 6 (+8,90) Περιλαµβάνει: Χώρους τεχνικών εξυπηρετήσεων της µεγάλης Αίθουσας Στα βατά δώµατα του επιπέδου +8,00 εφαρµόζεται χυτό επί τόπου σκυρόδεµα. Όλες οι υπόλοιπες οικοδοµικές εργασίες εκτελούνται σύµφωνα µε την µελέτη και τα τεύχη δηµοπράτησης. ΕΠΙΠΕ Ο 7 (+11,80) Περιλαµβάνει: Χώρους τεχνικών εξυπηρετήσεων της µεγάλης Αίθουσας Στην Α φάση δεν κατασκευάζονται οι γέφυρες τεχνικών (Catwalks) της µεγάλης Αίθουσας. Ολες οι υπόλοιπες οικοδοµικές εργασίες εκτελούνται σύµφωνα µε την µελέτη και τα τεύχη δηµοπράτησης. ΕΠΙΠΕ Ο 8 (+15,30) 132

137 εν κατασκευάζεται. Το δώµα διαµορφώνεται σαν µη βατό. ΕΠΙΠΕ Ο 9 (+20,25) εν κατασκευάζεται. ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ Στον περιβάλλοντα χώρο δεν πραγµατοποιείται η διαµόρφωση της σκάφης νερού. Στο δάπεδο της πλατείας εφαρµόζεται έγχρωµο βιοµηχανικό δάπεδο ελαφρού τύπου πάνω σε στεγανωτική µεµβράνη και γαρµπιλόδεµα. Ολες οι υπόλοιπες οικοδοµικές εργασίες εκτελούνται σύµφωνα µε την µελέτη και τα τεύχη δηµοπράτησης. Β Φάση ΕΠΙΠΕ Ο 1 (-6,45) Β Υπόγειο Στην Β φάση γίνεται εφαρµογή της τελικής εποξειδικής βαφής στο δάπεδο του χώρου στάθµευσης και ολοκληρώνεται η βαφή µε τσιµεντόχρωµα των κατακόρυφων επιφανειών από σκυρόδεµα. ΕΠΙΠΕ Ο 2 (-3,75) Α Υπόγειο Στην Β φάση γίνεται εφαρµογή της τελικής εποξειδικής βαφής στο δάπεδο του χώρου στάθµευσης και ολοκληρώνεται η βαφή µε τσιµεντόχρωµα των κατακόρυφων επιφανειών από σκυρόδεµα. ΕΠΙΠΕ Ο 3 (±0,00) Στην Β φάση κατασκευάζεται ψευδοροφή από πλάκες προκατασκευασµένου σκυροδέµατος της µεγάλης Αίθουσας και µεταλλικά ζευκτά (σύµφωνα µε τη στατική µελέτη) από τα οποία αναρτάται η ψευδοροφή. Η µεγάλη Αίθουσα έχει τη δυνατότητα να λειτουργήσει και σαν Αίθουσα µουσικών εκδηλώσεων. Γίνεται η κατασκευή του µεταλλικού πλέγµατος τύπου GKD (σύννεφο) που προβλέπεται στην οροφή του foyer µπροστά από το µεγάλο υαλοπέτασµα. ΕΠΙΠΕ Ο 4 (+3,00/+4,50) Τα βατά δώµατα επενδύονται µε πλάκες µαρµάρου. 133

138 ΕΠΙΠΕ Ο 5 (+6,00) εν γίνεται καµία συµπληρωµατική εργασία. ΕΠΙΠΕ Ο 6 (+8,90) Τα βατά δώµατα του επιπέδου +8,00 επενδύονται µε πλάκες µαρµάρου. ΕΠΙΠΕ Ο 7 (+11,80) Κατασκευάζονται οι γέφυρες τεχνικών (Catwalks) της µεγάλης Αίθουσας. ΕΠΙΠΕ Ο 8 (+15,30) Περιλαµβάνει: Ενότητα επίπεδης Αίθουσας συνεδρίων 300 ατόµων Foyer της Αίθουσας συνεδρίων Εστιατόριο Εκτελούνται όλες οι οικοδοµικές εργασίες σύµφωνα µε την µελέτη και τα τεύχη δηµοπράτησης. ΕΠΙΠΕ Ο 9 (+20,25) Περιλαµβάνει: Χώρους τεχνικών εξυπηρετήσεων Αίθουσας Συνεδρίων Υπαίθριο Εστιατόριο ρ Κουζίνα εστιατορίου Εκτελούνται όλες οι οικοδοµικές εργασίες σύµφωνα µε την µελέτη και τα τεύχη δηµοπράτησης. ΠΕΡΙΒΑΛΛΩΝ ΧΩΡΟΣ ιαµορφώνεται η σκάφη νερού στην πλατεία. 4.8 ΤΟ ΝΕΟ ΚΤΙΡΙΟ-ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Τεχνική Έκθεση Αντικείµενο αυτής της Τεχνικής Έκθεσης είναι να περιγράψει την κατασκευαστική λογική, δηλαδή τη σκοπιµότητα επιλογής των συγκεκριµένων κατασκευαστικών υλικών και µεθόδων, οι οποίες υλοποιούν µε τον προσήκοντα τρόπο την κεντρική ιδέα, τις συνθετικές αρχές, τις λειτουργικές κτιριολογικές επιλύσεις και, γενικότερα, τη στρατηγική σχεδιασµού του Κτιρίου Β του Συγκροτήµατος του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης, τις υποδείξειςτου αναθέτη. 134

139 Όπως έχει περιγραφεί, το νέο Κτίριο Β, παρά τη µεγάλη διαφορά των µεγεθών µεταξύ των δύο κτιρίων, αντιµετωπίσθηκε µαζί µε το υφιστάµενο κτίριο Α, ως µία ενιαία αρχιτεκτονική ενότητα. Εκτιµήθηκε ότι η στρατηγική του αντιστικτικού σχεδιασµού, η οποία ακολουθήθηκε στη µελέτη του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα του Κτιρίου Β, ανακαλώντας ισχυρά νοηµατικά ζεύγη: διαφάνεια / συµπαγής όγκος, ροϊκότητα, συνέχεια του χώρου, /ερµητικότητα, εσωστρέφεια του χώρου, στροφή προς τη θάλασσα/στροφή προς την πόλη, µπετόν, µέταλλο, γυαλί/τοιχοποιία ανεπίχριστου τούβλου, ψυχροί χρωµατικοί τόνοι του γκρί/θερµοί χρωµατισµοί,κεραµιδί εγκατέστησε ανάµεσα στα στα δύο κτίρια Α και Β µια εντατική σχέση αµοιβαίου καθορισµού και ισοτιµίας, καθιστώντας αυτονόητη την από κοινού πρόσληψή τους σε ένα ενιαίο κτιριακό συγκρότηµα. Τα δύο κτίρια, Α και Β, τοποθετηµένα, αντίστοιχα, εν επαφή προς τη Νοτιότερη και τη Βορειότερη ίνα του Γηπέδου του Μεγάρου Μουσικής, οριοθετούν µία ευµεγέθη παραθαλάσσια Πλατεία και εισάγουν στην υφιστάµενη αποδιάρθρωση της παραλιακής ζώνης: - συντακτικά στοιχεία πολεοδοµικής τάξης καθώς και - ποιοτικά χαρακτηριστικά και µεγέθη αστικότητας, τα οποία µάλιστα λείπουν από τον ιστό της πόλης της Θεσσαλονίκης συνολικά. Η δηµιουργία της πλατείας πάνω σε µια διακριτή στάθµη αναφοράς (+0.00), εξηρµένης υψηλότερα από τη στάθµη του παραλιακού περιπάτου, ανακαλεί το συντακτικό προορισµό της δόκιµης τυπολογίας του ανδήρου: πρόκειται για αρχιτεκτονικό στρατήγηµα που ορίζει και υποστηρίζει το δηµόσιο χαρακτήρα των κτιρίων που εκβάλλουν σ αυτό και αποσκοπεί στην επισήµανση αυτής ακριβώς της αναγκαίας πολεοδοµικής και αρχιτεκτονικής εξαιρετικότητας, την οποία διεκδικεί το Μέγαρο ως διακριτός δηµόσιος θεσµός οργάνωσης της πολιτιστικής ζωής της πόλης. 4.9 ΒΑΣΙΚΕΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΕΣ ΚΑΤΑΝΟΜΕΣ, Η ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΗ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ Η σύνθεση του κτιρίου Β και του άµεσου αστικού τοπίου του οργανώθηκε ως ένα σύστηµα αρχιτεκτονικών όγκων και επιφανειών, που ανάγονται σε ευανάγνωστα γεωµετρικά στερεά. 135

140 Η αρχιτεκτονική σύνθεση συγκροτείται πέριξ ενός κύριου ορθογώνιου πρίσµατος µεγάλου ύψους, µε τη µεγάλη του διάσταση κάθετη προς την γραµµή της νέας παραλίας. Οι µακρές τυφλές έδρες του πρίσµατος είναι επενδεδυµένες µε λευκό µάρµαρο (προελεύσεως Καβάλας). Το µέτωπο του πρίσµατος προς την παραλία έχει επιλυθεί ως ενιαίο υαλοστάσιο, το οποίο ανοίγεται προς τη θέα του Ολύµπου, ενώ το βράδυ λειτουργεί ως υπερµεγέθης οθόνη, που επιδεικνύει προς την πλευρά της θάλασσας την εσωτερική ζωή του κτιρίου. Η εσοχή που έχει µελετηθεί στην ανώτερη ζώνη της υτικής, προς τη θάλασσα, όψης δηµιουργεί µια επιµήκη, οριζόντια, βαθειά σκοτία η οποία εµφαίνει το άνω όριο του υαλοστασίου και το πλαίσιο του µείζονος πρίσµατος. Η τυφλή Ανατολική έδρα του πρίσµατος, η οποία στρέφεται προς την πόλη, είναι διαµορφωµένη από γυµνό µπετόν, διάστικτο από τα έκτυπα των µεταλλικών σφικτήρων, που χρησιµοποιούνται για την προσαρµογή των ξυλοτύπων κατά την έγχυση του µπετόν. Η τάξη των σφικτήρων προσφέρεται ως εµβάτης, που µετρά τη µεγάλη επιφάνεια της όψης και εισάγει στοιχεία κλίµακας. Η ακριβής θέση του Μείζονος Πρίσµατος εντός του Γηπέδου του Μεγάρου Μουσικής "σταθεροποιείται" από την ένθεσή του µεταξύ δύο χαµηλού ύψους Επιµήκων Πρισµάτων, τα οποία αναπτύσσονται παράλληλα προς την κατώτατη ζώνη του και εφάπτονται εκατέρωθεν των µακρών παρειών του. Το Νότιο πρίσµα είναι στραµµένο προς τη θέα της Καλαµαριάς, ενώ το Βόρειο προς το εσωτερικό της υπερυψωµένης Πλατείας, η οποία δηµιουργείται µεταξύ του υφιστάµενου Κτιρίου Α και του Κτιρίου Β. Τα χαµηλά πρίσµατα έχουν µελετηθεί ως κατασκευές από ανεπίχριστο µπετόν. Ο ορθογώνιος κάννάβος των υποστυλωµάτων προβάλλει πίσω από συνεχή υαλοστάσια, υποστηρίζοντας τη διαφάνεια της κατασκευής. Στο Ανατολικό όριο της Πλατείας, η επιδερµίδα αµµοβοληµένου γυαλιού το οποίο περιβάλλει τους µικρούς διακεκριµένους, συµπαγείς, πρισµατικούς όγκους, συνιστά µια ακραία διατύπωση της αρχής της διαφάνειας. Ενα, χαµηλού ύψους, ορθογώνιο πρίσµα υπερτίθεται στο Μείζον Πρίσµα. Η επικάλυψη αυτού του πρίσµατος, από σύνθετα µεταλλικά panel αλουµινίου, επεκτείνεται, σαν κάλυµµα, επί των τυφλών πλευρικών όψεων του Μείζονος Πρίσµατος. Η επέκταση της επικάλυψης και σε επιµέρους γεωµετρικά χαρακτηριστικά της σύνθεσης, όπως ο κατακόρυφος όγκος του κλιµακοστασίου στη Βόρεια όψη, αποσκοπεί στην υποδήλωση της παρουσίας του Υπερκείµενου Πρίσµατος, ως το προς τα άνω πέρας του κτιρίου. 136

141 Χαρακτηριστικό και δυναµικό στοιχείο της Βόρειας όψης και οριακή δήλωση της αρχής της διαφάνειας, εκτεινόµενος σε όλο το ύψος του Κτιρίου Β, είναι ο γυάλινος κατακόρυφος πρισµατικός όγκος, εντός του οποίου διαγράφεται η κίνηση των επίσης γυάλινων θαλαµίσκων των τριών ανελκυστήρων. Η αρχιτεκτονική σύνθεση ολοκληρώνεται από τις µεγάλες διαγώνιες γραµµές των ελεύθερων και µεταβλητού πλάτους κλιµακοστασίων, που είναι κατασκευασµένες από εµφανές µπετόν και έχουν γυάλινα στηθαία µε συνεχή, στίλβοντα, µεταλλικό χειρολισθήρα. Η φορά των κλιµακοστασίων αναστρέφεται στις βαθµιδωτές αφίξεις σε ενδιάµεσες στάθµες ή πλατύσκαλα, αλλά η γραµµή αναβάσεως παραµένει διαρκώς παράλληλη προς τις µακρές πλευρές του Μείζονος Πρίσµατος, και οδηγεί στην τελευταία στάθµη του, οργανώνοντας την καθ ύψος διάρθρωση των επάλληλων πρισµατικών όγκων ΒΑΣΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΕΣ ΚΑΤΑΝΟΜΕΣ Όπως έχει αναλυτικά περιγραφεί στις µελέτες που έχουν παραδοθεί στις προηγούµενες φάσεις: - από το υτικό Τµήµα του Μείζονος Πρίσµατος παραλαµβάνονται οι κοινωνικές λειτουργίες του Κτιρίου Β (λειτουργίες υποδοχής, διαλειµµάτων, αναψυκτηρίου κτλ) - εντός του Ανατολικού Τµήµατος του Μείζονος Πρίσµατος έχει επιλυθεί η κύρια Αίθουσα µε όλες τις λειτουργίες υποστήριξης των Σκηνικών ή συνεδριακών δράσεων (Σκηνή, κινητό ακουστικό πέτασµα, αφαιρούµενο προσκήνιο, ρεζί διερµηνέων, ρεζί προβολών, ρεζί ελέγχου ήχου, διάδροµοι ρύθµισης φωτισµού κτλ) - εντός του Επιµήκους χαµηλού Πρίσµατος της Νότιας όψης έχουν επιλυθεί, κυρίως, οι λειτουργίες της Μουσικής Βιβλιοθήκης και του Μουσείου Μουσικών Οργάνων - εντός του Επιµήκους χαµηλού Πρίσµατος της Βόρειας όψης έχουν επιλυθεί, κυρίως, τα καµαρίνια καθώς και γραφειακοί χώροι εξυπηρέτησης των συνέδρων - εντός του Ανατολικού Τµήµατος του Υπερκείµενου Πρίσµατος έχει επιλυθεί η διαιρούµενη Αίθουσα Συνεδρίων µε έξοδο στην περίκλειστη AULA του δώµατος - εντός του υτικού Τµήµατος του Υπερκείµενου Πρίσµατος έχουν επιλυθεί, σε δύο στάθµες, και µε λειτουργική αυτονοµία, το Εστιατόριο και η Κουζίνα του καθώς και η ηµιυπαίθρια εξυπηρέτησή του. - το άνδηρο, επί του οποίου έχει επιλυθεί η Πλατεία, προσφέρεται ως υποδοχέας άτυπων δηµόσιων συναναστροφών (υπαίθρια αναµονή, κτλ) ή και προγραµµατισµένων εκδηλώσεων (υπαίθρια κονσέρτα, περφόρµανς, κτλ) µε αναφορά το κτιριακό Συγκρότηµα του Μεγάρου. Επιµέρους κτιριακοί 137

142 όγκοι διατεταγµένοι στην περίµετρο του ανδήρου παραλαµβάνουν ειδικές συµπληρωµατικές λειτουργίες (πρόστεγο εισόδου, κερκιδωτή διάταξη κοινού στα ελεύθερα κλιµακοστάσια, εξώστης θέας στο δώµα αποθήκης Σκηνικών κτλ) - τα δύο υπόγεια επίπεδα υποδέχονται τον κύριο όγκο του µηχανολογικού εξοπλισµού και εξυπηρετούν τη στάθµευση των αυτοκινήτων. Η κατακόρυφη κίνηση από τις υπόγειες στάθµες στη στάθµη της πλατείας, γίνεται µε δύο πυρήνες κλιµακοστασίων, ο ένας εκ των οποίων αποτελεί διακριτό όγκο στο ΒΑ άκρο της πλατείας Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥ ΥΦΟΥΣ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΥΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΩΝ Βασική συνθετική αρχή της σύνθεσης είναι η επίλυση του κτιριολογικού προγράµµατος µέσα σε ένα ενιαίο ύφος αρχιτεκτονικής της συνέχειας: - στο επίπεδο του συντακτικού της κάτοψης και της τοµής, επιδιώκεται η αποδυνάµωση των ορίων µεταξύ των κτιριακών υποενοτήτων, ώστε να δηµιουργείται η εντύπωση επάλληλων χώρων σε συνεχή αλληλοδιείσδυση: ο χώρος διαιρείται υπαινικτικά από ελεύθερους τοίχους - πετάσµατα, το µεγάλο ύψος διαιρείται από "αιωρούµενες" οριζόντιες πλάκες, τα δάπεδα συνεχίζονται από τον ένα χώρο στον άλλο κτλ - στο επίπεδο της κατασκευής επιδιώχθηκε η ευκρίνεια περιγραφής των γεωµετρικών όγκων: οι δοκοί απορροφώνται µέσα στα µεγάλα πάχη των πλακών, τα δίκτυα οργανώνονται κάτω από υπερυψωµένα δάπεδα ή πίσω από ψευδοροφές ή ψευδότοιχους κτλ - στο επίπεδο της επιλογής υλικών προτιµήθηκαν υλικά που ευνοούν την ανάδειξη της διαφάνειας και της συνέχειας και του δηµόσιου στοιχείου Αναλυτικά το Κτίριο Β συγκροτείται από τις παρακάτω υποπεριοχές: α. το Μείζον Πρίσµα α.1. Foyer Αναµονής α.2. η Αίθουσα α.3. βοηθητικοί χώροι Αίθουσας β. τα χαµηλά επιµήκη πρίσµατα β.1. το Νότιο Επίµηκες Πρίσµα: η Μουσική Βιβλιοθήκη και το Μουσείο Μουσικών Οργάνων β.2. το Βόρειο Επίµηκες Πρίσµα: καµαρίνια, χώροι συνέδρων, βοηθητικοί χώροι γ. το Υπερκείµενο Πρίσµα γ.1. το Ανατολικό τµήµα του Υπερκείµενου Πρίσµατος: η διαιρούµενη Αίθουσα γ.2. το υτικό τµήµα του Υπερκείµενου Πρίσµατος: το εστιατόριο 138

143 δ. οι Υπόγειες Στάθµες ε. το Κέλυφος στ. υπαίθριες διατάξεις ζ.1. το άνδηρο ζ.2. η ανατολική περίµετρος α. το Μείζον Πρίσµα α.1. Foyer αναµονής Ο γεωµετρικός µινιµαλισµός και η επιλογή των υλικών στο κύριο Foyer του Κτιρίου αποσκοπεί στην περιγραφή ενός δηµόσιου χώρου, ο οποίος εγγυάται στους επισκέπτες του την παρουσία σε µια ατµόσφαιρα ήρεµων συναντήσεων και την ισότιµη µέθεξή τους στο προνόµιο ενός πλεονασµατικού χώρου υποδοχής όσο και της προνοµιακής θέας προς τη ύση και τον Όλυµπο. Η επιλογή του σχήµατος (:ένας κυβόσχηµος χώρος µε µεγάλο εσωτερικό ύψος µέτρα) και του συντακτικού του (:αρχιτεκτονική της συνέχειας µε απουσία κρυµµένων ή δυσπροσπέλαστων υποπεριοχών µεγαλύτερης ιδιωτικότητας) υπαγορεύει συµπεριφορές δηµόσιου τόπου. Στο ίδιο αποτέλεσµα κατατείνει και η µορφολογική αυτοσυγκράτηση στην επίλυση των επιµέρους στοιχείων (: µεσοστάθµη του Αναψυκτηρίου, πρισµατικός πύργος Ανελκυστήρων, κατακόρυφοι ανοξείδωτοι αγωγοί εξαερισµού). Στην ατµόσφαιρα δηµόσιου χώρου συνεισφέρουν επιπλέον η γλυπτική παρουσία της κυλιόµενης κλίµακας στο µέσον του χώρου, όσο και οι γραµµικοί εξώστες και οι αντίστοιχες θύρες διανοµής της κίνησης στις επάλληλες στάθµες της κύριας Αίθουσας, αναγόµενες στην εντύπωση εξωστών που βλέπουν στο εσωτερικό δηµόσιας πλατείας. Το Αναψυκτήριο του Foyer έχει επιλυθεί στη στάθµη +4.50, και φέρεται από ελεύθερες κολόνες τετράγωνης διατοµής, ώστε η εντύπωση αιώρησής του σε µια ενδιάµεση στάθµη να υποστηρίζει τη συνέχεια του µεγάλου ύψους εσωτερικού χώρου εντός του οποίου εγγράφεται. Η ίδια στρατηγική του συνεχούς χώρου έχει υπαγορεύσει την επίλυση του πυρήνα των Ανελκυστήρων ως ελεύθερου πύργου, των ώµων του Βεστιάριου ως ελεύθερων πεσσών, της Σκάλας και της Κυλιόµενης Κλίµακας ως ελεύθερων διαγώνιων στοιχείων στο χώρο, κτλ Η οροφή, όπως και οι δύο παράλληλοι τοίχοι του Foyer στο βόρειο και νότιο όριο του χώρου, έχουν επιλυθεί από εµφανές σκυρόδεµα. Οµοίως από εµφανές σκυρόδεµα προτείνονεται το στοιχείο των δίδυµων ανελκυστήρων που εµβολίζει το Foyer καθώς και το πυροπροστατευόµενο κλιµακοστάσιο στο νότιο άκρου του χώρου. Το ανατολικό όριο του Foyer, προς την Αίθουσα Εκδηλώσεων, επενδύεται, για λόγους βελτίωσης της ακουστικής συµπεριφοράς του χώρου, µε µεταλλικό πλέγµα από ανοξείδωτο χάλυβα (τύπου G.K.D.) σε µεταλλική υποκατασκευή. Πίσω από το ανοξείδωτο µεταλλικό πλέγµα εφαρµόζεται ηχοαποροφητικό υλικό (πετροβάµβακας). 139

144 Το δάπεδο στο Επίπεδο 3 (±0,00) είναι υπερυψωµένο τύπου Gasparini System. type GI µε στοιχεία στήριξης ST/1 µε τελική επίστρωση από πλάκες µαρµάρου πάχους 20mm. Οι πλάκες µαρµάρου, τόσο στο Foyer όσο και στους παρακείµενους χώρους της κεντρικής εισόδου και του Μουσείου Μουσικών Οργάνων, οργανώνονται κατά τον ίδιο τρόπο µε αυτόν της πλατείας προκειµένου να ενισχυθεί η αίσθηση της συνέχειας (υπαίθριος χώρος. εσωτερικός χώρος). Οργανώνονται έτσι σε επιφάνειες σκούρου µαρµάρου (προέλευσης Αλιβερίου) διακοπτόµενες από ζώνες πλάτους 50cm λευκού µαρµάρου (προέλευσης Καβάλας). Στο ίχνος της κλίµακας που οδηγεί στο επίπεδο +3,00 και της παράπλευρης αυτής κυλιόµενης σκάλας διακόπτεται η κατασκευή του υπερυψωµένου δαπέδου και διαµορφώνεται σκάφη που συµπληρώνεται µε βότσαλα ποταµού λευκά. Στα δάπεδα των υπερκείµενων επιπέδων του Foyer (+3,00/4,50, +6,00, +8,90 και +11,80) ακολουθείται ο ίδιος τρόπος κατασκευής µε τελική επιφάνεια κάλυψης από µοκέτα και υπερυψωµένο δάπεδο τύπου Gasparini System. type GI µε στοιχεία στήριξης ST/3. Τα στηθαία των κλιµάκων και των υπερκύµενων, του ισογείου, εξωστών απότελούνται από κρύσταλλο ενδεικτικού πάχους 15mm και φέρουν κουπαστή κυκλικής διατοµής από ανοξείδωτο χάλυβα. Η στήριξη των κρυστάλλων επιτυγχάνεται µε σύστηµα µεταλλικών στοιχείων που αναπτύσσονται κάτω από την τελική διαµόρφωση του δαπέδου. Η στήριξη του χειρολισθήρα γίνεται σε διαµορφωµένες οπές στην επιφάνεια των κρυστάλλων και είναι τύπου PLANAR. Ως δεσπόζον στοιχείο στη δηµιουργία της ατµόσφαιρας του Foyer έχει µελετηθεί το µεγάλο υτικό υαλοστάσιο, το οποίο εκτείνεται µεταξύ των δύο πλευρικών τοίχων, από τη στάθµη του δαπέδου µέχρι τη στάθµη της οροφής. Με δεδοµένη την ισχυρή παρουσία των υπόλοιπων πέντε εδρών του κύβου (τοίχοι, δάπεδο, οροφή), η απουσία πλαισίων στους υαλοπίνακες δηµιουργεί την αίσθηση κατάργησης κάθε φυσικού ορίου του χώρου του Foyer προς την πλευρά της θάλασσας και απόλυτης συνέχειας του εσωτερικού του µε τον εξωτερικό χώρο. Η ανεµοπίεση παραλαµβάνεται από δύο ευθύγραµµες ανοξείδωτες µεταλλικές λάµες πάχους 32 mm, µε τη µεγάλη τους διάσταση κάθετη προς το επίπεδο του υαλοστασίου και παράλληλη προς το δάπεδο. Κυκλικές οπές διαµέτρου 25cm αφαιρούν περιττή µάζα µειώνοντας το ίδιον βάρος αλλά ελαφρύνουν και την οπτική εντύπωση, εισάγοντας ένα ελάχιστο στοιχείο µορφής. Η ανώτερη λάµα, εκτεινόµενη σε όλο το µήκος του υαλοστασίου αναρτάται από την οροφή, µέσω µιας συστοιχίας 11 µεταλλικών στοιχείων αποτελούµενων από µια κατακόρυφη και µια κεκλιµένη µεταλλική ράβδο διαµέτρου 80mm. Εκατέρωθεν των µεταλλικών λαµών στεραιώνονται σύνδεσµοι ανάρτησης, αποτελούµενοι από ειδικά τεµάχια, οι οποίοι και φέρουν τους υαλοπίνακες στηρίζοντάς τους στις τέσσερις γωνίες. Η απόσταση µεταξύ των δύο υαλοπετασµάτων είναι 70cm. Το εξωτερικό υαλοπέτασµα αποτελείται από δύο κρύσταλα πάχους 10mm µε ενδιάµεση 140

145 συγκολλητική µεµβράνη, ενώ το εσωτερικό από ένα κρύσταλλο πάχους 15mm (η τελική σύνθεση των υαλοπινάκων θα προσδιορισθεί από την στατική µελέτη). Στο διάκενο µεταξύ των δύο υαλοπετασµάτων, από στόµια που βρίσκονται στην βάση του, προσάγεται προκλιµατισµένος αέρας µε σκοπό την βελτίωση κλιµατισµού του Foyer. Για την εξασφάλιση της απαιτούµενης ακαµψίας του υαλοπετάσµατος προβλέπονται τρεις σειρές από µεταλλικούς κατακόρυφους εντατήρες πάχους. Η µία σειρά τοποθετείται αξονικά στις οριζόντιες λάµες, ενώ στα διάκενα, πάχους 15mm, µεταξύ των υαλοπινάκων τοποθετούνται οι άλλες δύο. Τα κενά µεταξύ των υαλοπινάκων σφραγίζονται µε διαφανή σιλικόνη. Η ελεύθερη ανάρτηση, από τους κεκλιµένους ελκυστήρες, µιας ζώνης µεταλλικού υφάσµατος, δηµιουργεί παράλληλα προς το άνω έσω πέρας της οθόνης ένα οιονεί σύννεφο µε µορφή παραβολικής επιφάνειας. Η γεωµετρία και η υφή του µεταλλικού υφάσµατος ρυθµίζουν την ακουστική συµπεριφορά του χώρου, ενώ η πυκνότητα της ύφανσης έχει λειτουργία φίλτρου απέναντι στο υτικό ήλιο. Τέλος, η στραµµένη προς τους υαλοπίνακες, άνω πλευρά των ελκυστήρων φέρει φωτιστικά σώµατα δέσµης, το φως των οποίων διαχέεται προς την αίθουσα µέσω της οροφής και οργανώνει τη νυκτερινή εικόνα της υτικής, προς τη θάλασσα, όψης. 141

146 5. H ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΟΥ KAI ΑΡΜΟ ΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΟΜΑ ΑΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΠΙΒΛΕΨΗΣ ΕΡΓΟΥ 5.1. ΓΕΝΙΚΑ Αντικείµενο Πεδίο Εφαρµογής Το αντικείµενο του παρόντος κεφαλαίου είναι η παρουσίαση και επεξήγηση όλων των φάσεων και ενεργειών της διοικητικής και οικονοµικής διαχείρισης ενός έργου από τη σύναψη της σύµβασης µέχρι την αποπληρωµή του Θεσµικό πλαίσιο Τα θέµατα που σχετίζονται µε τη διοίκηση και τη διαχείριση των δηµοσίων έργων καθορίζονται κυρίως από το Ν.1418/84 και το Π 609/85, όπως τροποποιήθηκαν και ισχύουν σήµερα. Επίσης, για έργα αρµοδιότητας των Περιφερειών, της Νο- µαρχιακής Αυτοδιοίκησης και των ΟΤΑ έχουν εφαρµογή και τα Π 131/98, Π 186/96, Π 171/87 αντίστοιχα. Τα θέµατα εκπόνησης µελετών των εκτελούµενων δηµόσιων έργων ρυθµίζονται κυρίως µε το Ν 716/77, το Π 696/74, την Εγκύκλιο 37/95 και την Εγκύκλιο 27/97. Τα θέµατα διαχείρισης και διασφάλισης της ποιότητας και των ποιοτικών ελέγχων στα δηµόσια έργα καλύπτονται κυρίως από το Άρθρο 12 του Π 334/00, το Π 428/95, όπως τροποποιήθηκε µε το Π 81/99, ΑΥΕθν.ΟικΠΕΧΩ Ε 17Α/10/16/Φ.Ν. 380/1998, ΑΥΠΕΧΩ Ε ΕΕΠΠ/οικ. 502/ , ΑΥΠΕΧΩ- Ε ΙΠΑ /οικ/611/ , ΑΥΠΕΧΩ Ε 14/43309/2001, Αποφ. ΕΕΠΠ 4/ Αρµόδιες Υπηρεσίες και Όργανα Στη διαχείριση των δηµοσίων έργων εµπλέκονται, µε διαφορετικούς ρόλους οι α- κόλουθες Υπηρεσίες/Όργανα: (α) Η ιευθύνουσα ή Επιβλέπουσα Υπηρεσία, δηλαδή η αρµόδια τεχνική Υπηρεσία του φορέα κατασκευής του έργου που ευθύνεται για την παρακολούθηση, τον έλεγχο και τη διοίκηση του έργου (βλ. Άρθρο 3 και Άρθρο 6 του Ν 1418/84 και Άρθρο 28 του Π 609/85), δεδοµένου ότι και η σύµβαση κατασκευής υπογράφεται από τον Προϊστάµενο της εν λόγω Υπηρεσίας (βλ. Άρθρο 5 του Ν. 1418/84). Για την υλοποίηση των καθηκόντων της, η ιευθύνουσα Υπηρεσία ορίζει την οµάδα επίβλεψης του έργου, ανάλογα µε το µέγεθος και την πολυπλοκότητά του, καθώς και τα καθήκοντα των µελών της οµάδας. Η σχετική απόφαση υπογράφεται από τον Προϊστάµενο της ιευθύνουσας Υπηρεσίας (βλ. Τεύχος «Βασικές ιοικητικές Πράξεις» - Τεύχος Β Π, Β Π-Β-6). Στη περίπτωση σηµαντικών ή τεχνικά πολύπλοκων ή εξειδικευµένης τεχνολογίας έργων ή εν γένει σε οποιαδήποτε περίπτωση υπάρχει αδυναµία εκ µέρους της ιευθύνουσας Υπηρεσίας να αντεπεξέλθει αυτοδύναµα στις απαιτήσεις διαχείρισης και επίβλεψης του έργου, τότε µπορεί να υποβοηθείται στο έργο της από ιδιώτες τεχνικούς συµβούλους (φυσικά πρόσωπα, αλλοδαπούς ή ηµεδαπούς οίκους), οι 142

147 οποίοι προσλαµβάνονται για το σκοπό αυτό (βλ. Άρθρο 6, παρ. 5 του Ν.1418/84). Επίσης, για έργα συνολικού κόστους άνω των 10 δισ. δρχ. ( ,61 EURO), είναι δυνατή η πρόσληψη συµβούλου οποιασδήποτε ειδικότητας (τεχνικού, οικονοµικού, συµβούλου οργάνωσης κτλ), που θα υποβοηθήσει τη ιευθύνουσα Υπηρεσία στην άρτια εκτέλεση των καθηκόντων της (βλ. Άρθρο 6, παρ. 8 του Ν 1418/84). Η ιευθύνουσα Υπηρεσία, κατά τη διάρκεια κατασκευής του έργου, συντάσσει και αποστέλλει στην Προϊσταµένη Αρχή συνοπτικές διµηνιαίες εκθέσεις σχετικά µε την πορεία του έργου και τα τυχόν σηµαντικά προβλήµατα που σχετίζονται µε την κατασκευή του. (β) Η Προϊσταµένη Αρχή ή Εποπτεύουσα Αρχή, δηλαδή η Αρχή ή Υπηρεσία ή Όργανο του φορέα κατασκευής του έργου που εποπτεύει την κατασκευή του έργου και κυρίως αποφασίζει για κάθε µεταβολή στοιχείων ή όρων της σύµβασης κατασκευής, σύµφωνα µε το οικείο θεσµικό πλαίσιο (βλ. Άρθρο 3 του Ν 1418/84). (γ) Το Τεχνικό Συµβούλιο, δηλαδή το συλλογικό όργανο του φορέα κατασκευής του έργου, το οποίο γνωµοδοτεί στα θέµατα που ορίζει το οικείο θεσµικό πλαίσιο (βλ. βλ. Άρθρο 3 του Ν 1418/84) Σε περίπτωση κατασκευής σηµαντικών έργων συγκροτείται Επιτροπή Παρακολούθησης του Έργου. Ο χαρακτηρισµός του έργου ως σηµαντικού γίνεται από τον Κύριο του Έργου, αλλά ο Υπουργός ηµοσίων Έργων µπορεί να προβεί αυτοβούλως στο χαρακτηρισµό αυτό και παρά την αντίθετη γνώµη του Κυρίου του Έργου. Η Επιτροπή έχει αποκλειστικά συµβουλευτικό χαρακτήρα και παρακολουθεί την εφαρµογή των µελετών του έργου ή την αιτιολογηµένη αποδοχή των τυχόν προτεινόµενων τροποποιήσεων, την τήρηση του χρονοδιαγράµµατος κατασκευής, τη διαµόρφωση του κόστους, την τήρηση των κανόνων ασφάλειας και υγιεινής στο εργοτάξιο, την τήρηση των µέτρων προστασίας του περιβάλλοντος και γενικά την πορεία του έργου. Στην περίπτωση που το έργο είναι ενταγµένο σε επιχειρησιακό πρόγραµµα (εθνικό ή περιφερειακό) του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, η φυσική και οικονοµική του πρόοδος, καθώς και όλες οι εξελίξεις που αφορούν το συµβατικό του αντικεί- µενο, ελέγχονται από τη ιαχειριστική Αρχή του αντίστοιχου Επιχειρησιακού Προγράµµατος. Το είδος και η έκταση των ελέγχων που πραγµατοποιούνται από τις ιαχειριστικές Αρχές περιγράφονται στο Ν 2860/2000. Ειδικότερα, σε θέµατα διαχείρισης ποιότητας και ποιοτικών ελέγχων εµπλέκονται και οι ακόλουθοι φορείς: (α) Η Γενική ιεύθυνση Ποιότητας ηµοσίων Έργων του ΥΠΕΧΩ Ε, ως κεντρικό υποστηρικτικό και συµβουλευτικό όργανο για όλα τα θέµατα που σχετίζονται µε την ποιότητα των δηµοσίων έργων (π.χ. διαδικασίες διαπίστευσης εργαστηρίων, εκπαίδευση αξιολογητών ποιότητας, συλλογή στοιχείων ποιότητας των δηµοσίων έργων, υποστήριξη των φορέων υλοποίησης δηµοσίων έργων σε θέµατα ποιότητας κτλ.) (β) Η Γενική Γραµµατεία ηµοσίων Έργων, η οποία έχει τη γενική αρµοδιότητα για τον έλεγχο υλικών και έργων σε όλη τη χώρα 143

148 (γ) Τα Περιφερειακά και Νοµαρχιακά Εργαστήρια ηµοσίων Έργων, τα οποία έ- χουν την αρµοδιότητα για τον έλεγχο των υλικών σε επίπεδο Περιφέρειας και Νο- µαρχίας αντίστοιχα (δ) Ο Ειδικός Σύµβουλος Ποιοτικού Ελέγχου (ΕΣΠΕΛ), ο οποίος είναι ιδιωτικός φορέας µε αρµοδιότητα διενέργειας ποιοτικών και ποσοτικών ελέγχων σε δηµόσια έργα που εκτελέστηκαν, εκτελούνται ή θα εκτελεσθούν στα πλαίσια του Γ ΚΠΣ. Έργα που υπόκεινται σε έλεγχο από τον ΕΣΠΕΛ είναι περιφερειακά, διαπεριφερειακά ή εθνικά και µεγάλα έργα, τα οποία είναι εγγεγραµµένα σε αντίστοιχα Επιχειρησιακά Προγράµµατα ΜΕΛΕΤΕΣ, ΕΓΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ Α ΕΙΕΣ Αρχικές µελέτες, εγκρίσεις και άδειες Ως αρχικές µελέτες, εγκρίσεις και άδειες νοούνται εκείνες οι οποίες είναι απαραίτητες και πρέπει να υπάρχουν πριν από την δηµοπράτηση του έργου. Τα στάδια και είδη των παραπάνω εξαρτώνται από το είδος του έργου (οδοποιία, υδραυλικά, κτιριακά κτλ.) και το σύστηµα δηµοπράτησης (συµπλήρωση τιµολογίου ή µελέτη κατασκευή) και αναπτύσσονται αναλυτικά στο Τεύχος «Ωρίµανση προς ηµοπράτηση» - Τεύχος Ω. Αµέσως µετά τον ορισµό της οµάδας επίβλεψης του έργου (βλ. παρ. 1.3) και σε εύλογο χρονικό διάστηµα (π.χ. ένα µήνα από την υπογραφή της σύµβασης), ο ε- πικεφαλής της οµάδας (εφεξής Επιβλέπων) φροντίζει για τη συγκέντρωση και αρχειοθέτηση όλων των εγκεκριµένων µελετών και των λοιπών εγκρίσεων και αδειών του έργου, τουλάχιστον σε ένα επίσηµα επικυρωµένο αντίγραφο. Ο Επιβλέπων συντάσσει κατάλογο των παραπάνω στοιχείων, σηµειώνοντας το τίτλο, την ηµεροµηνία έγκρισης και την Αρχή έγκρισης. Στη συνέχεια ο κατάλογος ελέγχεται ως προς την πληρότητά του σε σχέση µε τα αναγραφόµενα στο Τεύχος Ω και επισηµαίνονται τυχόν ελλείψεις, για τις οποίες ενηµερώνεται άµεσα ο Προϊστάµενος της ιευθύνουσας Υπηρεσίας, ώστε να γίνουν οι αναγκαίες διορθωτικές ενέργειες Μελέτες, εγκρίσεις και άδειες κατά τη φάση κατασκευής Οι µελέτες, εγκρίσεις και άδειες κατά τη φάση της κατασκευής του έργου είναι οι ακόλουθες: (1) Μελέτες και άδειες που αφορούν τις εργοταξιακές εγκαταστάσεις (οικήµατα, δίκτυα κτλ.) (2) Υπολειπόµενα στάδια τεχνικών και/ή λοιπών µελετών του έργου που υποχρεούται να εκπονήσει ο Ανάδοχος σύµφωνα µε τη ΓΣΥ, την ΕΣΥ και τα λοιπά συµβατικά τεύχη του έργου (3) Μελέτες εφαρµογής και κατασκευαστικά σχέδια, τα οποία είναι αναγκαία για την ορθή και πλήρη υλοποίηση των εργασιών κατασκευής και δεν οδηγούν σε τροποποιήσεις του φυσικού και οικονοµικού αντικειµένου της σύµβασης 144

149 (4) Τροποποιήσεις των αρχικών εγκεκριµένων µελετών, οι οποίες προτείνονται από τον Ανάδοχο και τροποποιούν το φυσικό και οικονοµικό αντικείµενο του έργου (5) Μελέτες, εγκρίσεις και άδειες που απαιτούνται για λατοµεία, δανειοθαλάµους και χώρους απόθεσης υλικών Όλες οι παραπάνω µελέτες υποβάλλονται από τον Ανάδοχο και οι απαιτούµενοι χρόνοι εκπόνησης και έγκρισής τους, πρέπει να περιλαµβάνονται στο εγκεκριµένο χρονοδιάγραµµα του έργου. Οι µελέτες του εδαφίου (1) ελέγχονται και εγκρίνονται από τη ιευθύνουσα Υπηρεσία. Οι µελέτες του εδαφίου (2) ελέγχονται από τη ιευθύνουσα Υπηρεσία και εγκρίνονται από την Προϊσταµένη Αρχή, µετά από θετική εισήγηση της ιευθύνουσας Υπηρεσίας. Οι µελέτες του εδαφίου (3) ελέγχονται και εγκρίνονται από τη ιευθύνουσα Υπηρεσία. Οι µελέτες του εδαφίου (4) ελέγχονται από τη ιευθύνουσα Υπηρεσία και εγκρίνονται από την Προϊσταµένη Αρχή, µετά από θετική εισήγηση της ιευθύνουσας Υπηρεσίας και θετική γνωµοδότηση του αρµόδιου Τεχνικού Συµβουλίου (βλ. Άρθρο 4, παρ. 10 του Ν 1418/84). Εφόσον οι αρχικές µελέτες έχουν εκπονηθεί από ιδιωτικό γραφείο µελετών, απαιτείται η σύµπραξή του στη διαδικασία τροποποίησης (βλ. Άρθρο 4, παρ. 10 του Ν 1418/84 και Άρθρο 30 του Π 609/85). Οι υποχρεώσεις του Αναδόχου σχετικά µε τις κάθε φύσης µελέτες του έργου α- ναπτύσσονται αναλυτικά στην παρ. 1.9 της ΓΣΥ. Επίσης, εκτενής αναφορά για τις µελέτες, άδειες και εγκρίσεις του εδαφίου (5), γίνεται στην παρ της ΓΣΥ ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΕΡΓΟΥ Γενικά Το χρονοδιάγραµµα του έργου αποτελεί τη βάση για τη µέτρηση της χρονικής προόδου του έργου και την παρακολούθηση της υλοποίησης του φυσικού και οικονοµικού αντικειµένου του. Το χρονοδιάγραµµα συντάσσεται από τον Ανάδοχο και υποβάλλεται στη ιευθύνουσα Υπηρεσία εντός 15 ηµερών από την υπογραφή της σύµβασης. Η Υπηρεσία υποχρεούται να εγκρίνει το χρονοδιάγραµµα εντός 10 ηµερών από την υποβολή του, µε τυχόν τροποποιήσεις ή συµπληρώσεις. Εάν η παραπάνω προθεσµία περάσει άπρακτη, θεωρείται ότι το χρονοδιάγραµµα του Αναδόχου εγκρίνεται ως έχει (βλ. Άρθρο 5, παρ. 4 του Ν.1418/84 και Άρθρο 32 του Π 609/85). Το χρονοδιάγραµµα εκπονείται σε επίπεδο µελέτης εφαρµογής, σύµφωνα µε το Άρθρο 8 της Αποφ. 17/01/117/ΦΝ 332/89 - «Έγκριση προδιαγραφών µελέτης και εφαρµογής χρονικού προγραµµατισµού και διοίκησης έργων» Το εγκεκριµένο χρονοδιάγραµµα αποτελεί συµβατικό στοιχείο του έργου, σε συνδυασµό µε τα συµβατικά τεύχη (βλ. παρ. 1.6 της ΓΣΥ) και περιέχει, µε ρητή αναφορά, τη συνολική προθεσµία του έργου, τις αποκλειστικές τµηµατικές προθεσµίες και τις ενδεικτικές τµηµατικές προθεσµίες (βλ. Άρθρο 5, παρ. 4 του Ν.1418/84, Άρθρο 32 του Π 609/85 και Άρθρο 36 του Π 609/85). 145

150 Το χρονοδιάγραµµα σχεδιάζεται υπό µορφή γραµµικού διαγράµµατος (διάγραµµα GANTT) και συνοδεύεται απαραίτητα από πίνακα µηνιαίας κατανοµής ποσοτήτων και εκταµιεύσεων (απορροφήσεων) ανά εργασία ή κατηγορία και οµάδα οµοειδών εργασιών, καθώς και από αιτιολογική (τεχνική) έκθεση, στην οποία τεκµηριώνεται πλήρως η σύνταξη του χρονοδιαγράµµατος (λογισµικό, δοµή και κωδικοποίηση, αριθµός, χρονική διάρκεια και αλληλουχία δραστηριοτήτων, κρίσιµη διαδροµή κτλ.). Η εν λόγω τεκµηρίωση πρέπει να συµφωνεί µε το οργανόγραµµα του εργοταξίου (ανθρώπινοι πόροι, µηχανήµατα κτλ.), το οποίο υποβάλλεται από τον Ανάδοχο εντός µηνός από την υπογραφή της σύµβασης. Το χρονοδιάγραµµα περιλαµβάνει όλες τις αναγκαίες πληροφορίες, έτσι ώστε να απεικονίζει µε ακρίβεια την πραγµατική διαδικασία κατασκευής του έργου. Το ε- γκεκριµένο χρονοδιάγραµµα χρησιµοποιείται για τον προσδιορισµό της προόδου του έργου, για την αξιολόγηση των χρονικών παρατάσεων και των επιπτώσεών τους και αποτελεί τη βάση για τους λογαριασµούς και τις πιστοποιήσεις, συµπεριλαµβανοµένης και της αναθεώρησης Τροποποίηση χρονοδιαγράµµατος Η τροποποίηση του χρονοδιαγράµµατος του έργου διακρίνεται σε (βλ. και παρ της ΓΣΥ): Συµπλήρωση ή/και τροποποίηση του ισχύοντος χρονοδιαγράµµατος µε στοιχεία νέων προβλέψεων ή/και µε στοιχεία προόδου, χωρίς να µεταβάλλονται η συνολική προθεσµία, οι αποκλειστικές τµηµατικές προθεσµίες και το φυσικό και οικονοµικό αντικείµενο της Σύµβασης. Στην περίπτωση αυτή το νέο χρονοδιάγραµµα, µαζί µε τα συνοδευτικά του στοιχεία (βλ. παρ. 3.1) εγκρίνεται από τη ιευθύνουσα Υπηρεσία. Αναθεώρηση ή αναπροσαρµογή του χρονοδιαγράµµατος, που είναι υποχρεωτική, όταν προκύπτει ανάγκη µεταβολής της συνολικής προθεσµίας του έργου ή/και των αποκλειστικών τµηµατικών προθεσµιών ή/και του φυσικού και οικονοµικού αντικειµένου της σύµβασης (βλ. Άρθρο 5, παρ. 4 του Ν.1418/84). Στη περίπτωση αυτή, η έγκριση παράτασης προθεσµιών και αναπροσαρµογής του χρονοδιαγράµµατος γίνεται από την Προϊσταµένη Αρχή µετά από κατάθεση σχετικής αίτησης του Αναδόχου στη ιευθύνουσα Υπηρεσία, η οποία διατυπώνει πάντοτε τη γνώµη της προς την Προϊσταµένη Αρχή (βλ. Άρθρο 36, παρ. 8 του Π 609/85) Έλεγχος χρονοδιαγράµµατος Συµµόρφωση µε τα συµβατικά τεύχη Οι ελάχιστες απαιτήσεις σχετικά µε την εκπόνηση, την τεκµηρίωση και ενηµέρωση του χρονοδιαγράµµατος περιγράφονται στην παρ. 8.3 της ΓΣΥ και στην παρ. 3.1 του παρόντος. Τυχόν πρόσθετες απαιτήσεις, εφόσον υπάρχουν, πρέπει να ορίζονται στην ΕΣΥ κάθε έργου, ανάλογα µε τη φύση του έργου, τη χωρική του εξάπλωση, την πολυπλοκότητά του και τα λοιπά ειδικότερα χαρακτηριστικά του. Με βάση τα παραπάνω, η οµάδα επίβλεψης του έργου πρέπει να προβεί, σε ένα πρώτο έλεγχο (έλεγχος πληρότητας) της συµµόρφωσης του Αναδόχου µε τα συµ- 146

151 βατικά τεύχη κατά τον οποίο ελέγχεται ότι: Το χρονοδιάγραµµα συνοδεύεται από αιτιολογική (τεχνική έκθεση) Το χρονοδιάγραµµα απεικονίζεται κατάλληλα υπό µορφή ραβδωτού διαγράµ- µατος (GANTT), περιλαµβάνει όλο το συµβατικό αντικείµενο του έργου και οµαδοποιείται σύµφωνα µε τις κατηγορίες και οµάδες οµοειδών εργασιών του προϋπολογισµού Η τεχνική έκθεση περιλαµβάνει πίνακα εξοπλισµού και διάγραµµα κινητοποίησής του στο εργοτάξιο Η τεχνική έκθεση περιλαµβάνει πλήρη αιτιολόγηση της χρονικής διάρκειας και της χρονικής αλληλουχίας κάθε δραστηριότητας, ανά οµάδα εργασιών, σε συµφωνία µε τον πίνακα εξοπλισµού και το διάγραµµα κινητοποίησής του Η τεχνική έκθεση συνοδεύεται από κατάλληλα διαµορφωµένο πίνακα µηνιαίας παρακολούθησης εργασιών (ποσότητες και εκταµιεύσεις) Οδηγίες για την εξειδίκευση των παραπάνω ελέγχων δίνονται στις παραγράφους που ακολουθούν. Τονίζεται ότι, σε κάθε περίπτωση, ο Ανάδοχος είναι υπεύθυνος εξ ολοκλήρου για τη σύνταξη, αιτιολόγηση και παρακολούθηση του χρονοδιαγράµµατος, σύµφωνα µε τα συµβατικά τεύχη Λογισµικό Η σύνταξη, η παρακολούθηση και οι τυχόν τροποποιήσεις του χρονοδιαγράµµατος από τον Ανάδοχο θα γίνονται µε τη χρήση κατάλληλου λογισµικού, το οποίο πρέπει να παρέχει όλες τις απαιτούµενες πληροφορίες που περιγράφονται στο παρόν. Σε αντίθετη περίπτωση, τα υποβληθέντα χρονοδιαγράµµατα απορρίπτονται από τη ιευθύνουσα Υπηρεσία ( Υ) ως ελλιπή. Απαιτείται ειδική έγκριση από τη Υ για την περίπτωση που η σύνταξη χρονοδιαγράµµατος γίνεται µε το χέρι, χωρίς τη χρήση κατάλληλου λογισµικού. Η εν λόγω έγκριση θα παρέχεται µε φειδώ και µόνο για µικρά έργα, των οποίων ο συνολικός αριθµός δραστηριοτήτων δεν υπερβαίνει τις πενήντα (50) οµή Ανάλυση Κωδικοποίηση Επίλυση χρονοδιαγράµµατος Η δοµή και κωδικοποίηση του χρονοδιαγράµµατος πρέπει να είναι επαρκής και ευέλικτη, ώστε να παρέχονται τουλάχιστον όλες οι πληροφορίες που απαιτούνται για τη σύνταξη και/ή τροποποίησή του, καθώς και για την παρακολούθηση της προόδου των εργασιών, σύµφωνα µε τα αναγραφόµενα στην παρ , εδάφια (7) και (8) της ΓΣΥ. Η δοµή εργασιών του χρονοδιαγράµµατος (δενδροειδής ανάλυση / κατάτµηση εργασιών ΚΕ, work breakdown structure WBS) θα τµηµατοποιεί τις εργασίες σε κατηγορίες και οµάδες οµοειδών εργασιών, σε απόλυτη αντιστοιχία µε αυτές του προϋπολογισµού του έργου. Στην περίπτωση που ο προϋπολογισµός του έργου είναι ενιαίος, ο Ανάδοχος προβαίνει στη δηµιουργία κατηγοριών και οµάδων οµοειδών εργασιών, σύµφωνα µε την τρέχουσα εµπειρία και πρακτική που ακολουθείται για παρόµοιου είδους έργα. Η δοµή εργασιών και κάθε τροποποίησή της εγκρίνονται από την Υπηρεσία, στα πλαίσια των σχετικών υποβολών του χρονο- 147

152 διαγράµµατος. Εξυπακούεται ότι περαιτέρω ανάλυση και κωδικοποίηση των εργασιών (δραστηριοτήτων), όπως περιγράφεται και κατωτέρω, είναι κατά περίπτωση αναγκαία, ανάλογα µε το µέγεθος και τα χαρακτηριστικά του έργου. Ο καθορισµός του αριθµού και της διάρκειας των δραστηριοτήτων, που είναι αναγκαίες για την ανάλυση της κατασκευής του έργου, απαιτεί ολοκληρωµένη γνώση των µεθόδων µελέτης και κατασκευής του. Κατά τον καθορισµό αυτό λαµβάνονται υπόψη οι ακόλουθες παράµετροι: Φύση του έργου Γεωγραφική θέση Χρόνος κατασκευής Πολυπλοκότητα του έργου σε σχέση µε τη χωρική του εξάπλωση, τις τυχόν εξειδικευµένες κατασκευαστικές µεθόδους που εφαρµόζονται και τις αντίστοιχες προδιαγραφές και ποιοτικούς ελέγχους Οι παραπάνω δραστηριότητες περιλαµβάνουν: Τις προεργασίες για την εγκατάσταση του εργοταξίου και την προετοιµασία των χώρων. Τις απαιτούµενες αποτυπώσεις, έρευνες, µελέτες, εγκρίσεις και άδειες. Τις εργασίες κατασκευής προσωρινών και µονίµων έργων σε συνδυασµό µε τις διάφορες φάσεις και τα τµήµατα του έργου. Τους ελέγχους και δοκιµές κάθε φύσης. Τις εργασίες λοιπών εµπλεκόµενων φορέων (ΟΚΩ, αρχαιολογία, κτλ.). Τις απαλλοτριώσεις. Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζεται µια εµπειρική εκτίµηση του απαιτού- µενου αριθµού δραστηριοτήτων του χρονοδιαγράµµατος σε σχέση µε το κόστος κατασκευής του έργου. Πίνακας 18: Προτεινόµενος αριθµός δραστηριοτήτων µε βάση το κόστος κατασκευής Προτεινόµενος Αριθµός # Κόστος Κατασκευής Έργου ( ) ραστηριοτήτων Κατασκευής έως Ο αριθµός των δραστηριοτήτων θα είναι τουλάχιστον ίσος µε τον αριθµό των άρ- 148

153 θρων του προϋπολογισµού και θα υπάρχει µονοσήµαντη αντιστοίχηση. Η διάρκεια κάθε δραστηριότητας και η αλληλουχία της σε σχέση µε άλλες δραστηριότητες θα καθορίζεται σύµφωνα µε τους κανόνες της τέχνης και της επιστήµης, τις κατασκευαστικές πρακτικές του έργου και το διάγραµµα κινητοποίησης του ε- ξοπλισµού και θα τεκµηριώνεται µε σαφήνεια στην αιτιολογική έκθεση. Η εν λόγω διάρκεια θα εκφράζεται σε ηµερολογιακές ηµέρες, ώστε να είναι ευχερέστερη η ηµερήσια παρακολούθηση της υλοποίησης του έργου. Οι διάρκειες δραστηριοτήτων, που επηρεάζονται από τις συνήθεις δυσµενείς καιρικές συνθήκες, προσαρ- µόζονται ώστε να περιλαµβάνουν και την αναµενόµενη καθυστέρηση. Ο επιµερισµός των αναµενόµενων καθυστερήσεων λόγω καιρικών συνθηκών ανά δραστηριότητα απεικονίζεται στο ηµερολόγιο της δραστηριότητας. Επίσης οι καθυστερήσεις σηµειώνονται στο ηµερολόγιο του έργου. Οι δραστηριότητες που σχετίζονται µε την προµήθεια υλικών ή εξοπλισµού µε µεγάλο χρόνο παράδοσης, πρέπει να περιλαµβάνονται στο χρονοδιάγραµµα σαν ξεχωριστές δραστηριότητες. Ως τέτοιες χαρακτηρίζονται αυτές µε κύκλο ολοκλήρωσης µεγαλύτερο από 90 ηµέρες. Οι χρονικές υστερήσεις και οι χρόνοι αναµονής (leads and lags) δεν θα εισάγονται στο χρονοδιάγραµµα, στην περίπτωση που η φύση της δραστηριότητας είναι η ί- δια η αναµονή ή η υστέρηση (π.χ. ο χρόνος συντήρησης του σκυροδέµατος δεν αποτελεί καθυστέρηση εφόσον υπάρχει δραστηριότητα «συντήρηση σκυροδέµατος»). Οι διάρκειες των χρονικών υστερήσεων του χρονοδιαγράµµατος δεν πρέπει να είναι αρνητικές. Η χρήση οποιουδήποτε χρόνου αναµονής ή υστέρησης θα τεκ- µηριώνεται στην αιτιολογική έκθεση. Το χρονοδιάγραµµα εκτείνεται από την ηµεροµηνία υπογραφής της σύµβασης του έργου µέχρι τη συµβατική προθεσµία περάτωσης του. Οι ηµεροµηνίες αυτές, µαζί µε τις τυχόν αποκλειστικές τµηµατικές προθεσµίες, αποτελούν τους χρονικούς περιορισµούς του έργου (constraints) και πρέπει να τίθενται στο χρονοδιάγραµµα ως δραστηριότητες «ορόσηµα» (milestones). H έναρξη του έργου τίθεται ως µια δραστηριότητα µε µηδενική διάρκεια (ορόσηµο) και µε περιορισµό νωρίτερης δυνατής έναρξης (Early Start - ES) την ηµεροµηνία υπογραφής της σύµβασης του έργου. Η λήξη του έργου τίθεται ως µια δραστηριότητα µε µηδενική διάρκεια (ορόσηµο) και περιορισµό δυνατού βραδύτερου πέρατος (Late Finish - LF) τη συµβατική προθεσµία περάτωσης του έργου. Οι αναπροσαρµογές του χρονοδιαγράµµατος γίνονται κατά τέτοιον τρόπο, ώστε, στην περίπτωση που το βραδύτερο πέρας της δραστηριότητας λήξης εκτιµάται µετά τη συµβατική προθεσµία περάτωσης, το αποτέλεσµα των σχετικών υπολογισµών να είναι η εµφάνιση αρνητικού περιθωρίου στην κρίσιµη διαδροµή. Οι αποκλειστικές τµηµατικές προθεσµίες που ορίζονται στα συµβατικά τεύχη, έ- χουν επίσης τους κατάλληλους περιορισµούς, ώστε να φαίνεται το αρνητικό περιθώριο στην περίπτωση που το βραδύτερο πέρας (LF) της δραστηριότητας λήξης κάθε φάσης εκτιµάται µετά την αποκλειστική τµηµατική προθεσµία. 149

154 Για την καλύτερη κατανόηση των αλληλουχιών των δραστηριοτήτων, την αποτελεσµατική παρακολούθηση του έργου και την αξιολόγηση εναλλακτικών σεναρίων (what-if analysis), οι δραστηριότητες πρέπει να κωδικοποιούνται στο χρονοδιάγραµµα µε βάση τις ακόλουθες κατ ελάχιστον παραµέτρους: Την υπεύθυνη οµάδα για κάθε δραστηριότητα, δηλαδή, ενδεικτικά και όχι περιοριστικά, το προσωπικό του Αναδόχου, τους τυχόν ονοµατισµένους υπεργολάβους, τις Υπηρεσίες που εκτελούν τη δραστηριότητα (π.χ. σε δραστηριότητες ε- γκρίσεων και αδειών) κτλ.. Η υπεύθυνη οµάδα για κάθε δραστηριότητα καθορίζεται από τον κωδικό ευθύνης. Την περιοχή εργασίας (µέτωπο κατασκευής), στην οποία λαµβάνουν χώρα. Κάθε δραστηριότητα δεν επιτρέπεται να καλύπτει περισσότερες από µια περιοχές εργασίας, που καθορίζονται από τον κωδικό περιοχής εργασίας. Η περιοχή εργασίας αποτελεί ένα διακριτό τµήµα στην κατασκευή του έργου (π.χ. τµήµα δρόµου που καθορίζεται από τις χιλιοµετρικές θέσεις, αριθµός κτιρίου σε κτιριακό συγκρότηµα, αριθµός ορόφου σε κτίριο κτλ.). Το άρθρο προϋπολογισµού στο οποίο ανήκουν. Μια δραστηριότητα δεν πρέπει να ανήκει σε περισσότερα από ένα άρθρα προϋπολογισµού, που καθορίζεται από τον κωδικό του άρθρου προϋπολογισµού. Τη φάση του έργου κατά την οποία λαµβάνει χώρα η δραστηριότητα. Οι δραστηριότητες δεν πρέπει να ανήκουν σε περισσότερες από µια φάσεις του έργου, που καθορίζονται από τον κωδικό φάσεων έργου. Επισηµαίνεται ότι η κωδικοποίηση κατά φάσεις του έργου έχει νόηµα µόνο εφόσον προβλέπονται διακριτές φάσεις υλοποίησης µέσω ενδεικτικών και αποκλειστικών τµηµατικών προθεσµιών. Την κατηγορία εργασίας που περιγράφει ακριβέστερα τη δραστηριότητα. Η κατηγορία εργασίας αφορά, ενδεικτικά και όχι περιοριστικά σε µελέτες, εγκρίσεις, άδειες, ποιοτικούς ελέγχους, κατασκευή κτλ. Η κατηγορία εργασίας κάθε δραστηριότητας καθορίζεται από τον κωδικό κατηγορίας εργασίας. Τη φύση της εργασίας που χαρακτηρίζει τη δραστηριότητα (π.χ. χωµατουργικά, σκυροδέµατα κτλ.) Η φύση της εργασίας αναφέρεται στο οργανόγραµµα εργασιών (βλ. σχετικό εδάφιο στην αρχή της παρούσας παραγράφου) του έργου και καθορίζεται από τον κωδικό φύσης εργασίας. Επί πλέον των ανωτέρω, κάθε δραστηριότητα που προστίθεται ή αναπροσαρµόζεται λόγω τροποποιήσεων της Σύµβασης ή χρησιµοποιείται για την αιτιολόγηση διεκδικούµενων παρατάσεων, προσδιορίζεται από έναν αριθµό (κωδικό) τροποποίησης. Οι δραστηριότητες δεν µπορούν να ανήκουν σε παραπάνω από µία τροποποίηση ή διεκδίκηση. Ενδείκνυται η εισαγωγή τροποποιήσεων στο χρονοδιάγραµµα να γίνεται µε την προσθήκη νέων δραστηριοτήτων και όχι µε την αναπροσαρµογή υφιστάµενων, ώστε να είναι ευκολότερος και ο υπολογισµός των σχετικών επιµετρήσεων και πληρωµών. Για τον υπολογισµό του δικτύου χρησιµοποιείται η µέθοδος της κρίσιµης διαδρο- µής (critical path method CPM). Κατά τον υπολογισµό του δικτύου, οι ηµεροµηνίες (γεγονότα) πραγµατικής έναρξης και πέρατος των δραστηριοτήτων δεν θα αναπροσαρµόζονται αυτόµατα µε τους προεπιλεγµένους µηχανισµούς των σχετικών λογισµικών. Τα γεγονότα αυτά θα προσδιορίζονται από το ηµερολόγιο του έργου και θα τεκµηριώνονται στη µη- 150

155 νιαία έκθεση προόδου του Αναδόχου. Ελλιπής αιτιολόγηση των γεγονότων πραγ- µατικής έναρξης και πέρατος των δραστηριοτήτων για κάθε δραστηριότητα που είτε βρίσκεται σε εξέλιξη είτε έχει περατωθεί, οδηγεί στην απόρριψη του χρονοδιαγράµµατος και στην ανεπαρκή αξιολόγηση της προόδου καθώς και των σχετικών λογαριασµών. Η αναπροσαρµογή του ποσοστού αποπεράτωσης και της αποµένουσας διάρκειας των δραστηριοτήτων υπολογίζονται ανεξάρτητα. Οι σχετικές επιλογές του λογισµικού που υπολογίζουν την µια παράµετρο µε βάση την άλλη πρέπει να απενεργοποιούνται. Η χρήση τεχνικών εξάντλησης του περιθωρίου όπως η προσαρµογή της αλληλουχίας δραστηριοτήτων µε ρύθµιση της κρίσιµης διαδροµής, έτσι ώστε να αποτελείται από δραστηριότητες που υπόκεινται σε ευθύνη των Υπηρεσιών, ειδικοί χρονικοί περιορισµοί και υστερήσεις, περιορισµοί µηδενικού συνολικού ή ελεύθερου περιθωρίου, παρατάσεις χρονικής διάρκειας δραστηριοτήτων ή τοποθέτηση χρονικών περιορισµών άλλων από τους οριζόµενους στη σύµβαση, αποτελούν αιτίες απόρριψης του υποβληθέντος χρονοδιαγράµµατος Παρουσίαση χρονοδιαγράµµατος Το χρονοδιάγραµµα (διάγραµµα δικτύου) πρέπει να παρουσιάζεται σε µορφή ραβδωτού διαγράµµατος (GANTT). Το εν λόγω διάγραµµα συνοδεύει την αρχική υποβολή του χρονοδιαγράµµατος καθώς και τις υποβολές των µηνιαίων αναπροσαρµογών µε κάθε µηνιαία έκθεση προόδου (βλ. παρ. 3.5). Η οµάδα επίβλεψης του έργου ελέγχει για λογαριασµό της Υ κυρίως τα ακόλουθα: Τη χρονική διάρκεια, αλληλουχία και αλληλεξάρτηση των προγραµµατισµένων δραστηριοτήτων, έτσι ώστε να απεικονίζεται ο τρόπος εξάρτησης της έναρξης µιας συγκεκριµένης δραστηριότητας από την ολοκλήρωση των προαπαιτούµενων δραστηριοτήτων, καθώς και ο τρόπος επιρροής της δραστηριότητας στην έναρξη των διαδεχόµενων της δραστηριοτήτων. Με την εξαίρεση των δραστηριοτήτων έναρξης και λήξης του έργου, όλες οι υπόλοιπες δραστηριότητες θα έχουν εξαρτηµένη έναρξη και πέρας. Τη συνεχή ροή των διαγραµµάτων από τα αριστερά προς τα δεξιά. εν θα υπάρχουν βέλη από τα δεξιά προς τα αριστερά. Την εισαγωγή τουλάχιστον των ακόλουθων σηµαντικών ηµεροµηνιών (ορόσηµων) του έργου: ηµεροµηνία έναρξης, συµβατική ηµεροµηνία λήξης και αποκλειστικές τµηµατικές προθεσµίες. Την ευκρινή απεικόνιση των κρίσιµων δρόµων. Την οµαδοποίηση των δραστηριοτήτων, µε σκοπό τη διευκόλυνση της κατανόησης της αλληλουχίας, σύµφωνα µε την κωδικοποίηση της παρ Οι δραστηριότητες οµαδοποιούνται τουλάχιστον κατά κατηγορία εργασίας, περιοχή εργασίας και υπεύθυνη οµάδα εκτέλεσης. Μια δραστηριότητα εφόσον εισαχθεί στο δίκτυο δεν θα σβήνεται και θα παρα- µένει σε αυτό, µε εξαίρεση την περίπτωση κατά την οποία η δραστηριότητα καταργείται, λόγω µεταβολών στο έργο, πριν ξεκινήσει. Οι κρίσιµες δραστηριότητες ή σχεδόν κρίσιµες δραστηριότητες δεν θα αποτελούν παραπάνω από το 20% του συνόλου των δραστηριοτήτων. Οι κρίσιµες δρα- 151

156 στηριότητες είναι αυτές που έχουν συνολικό περιθώριο 0 και σχεδόν κρίσιµες είναι αυτές που έχουν συνολικό περιθώριο από 1 ως 14 ηµέρες. Το διάγραµµα δικτύου θα περιέχει τις ακόλουθες πληροφορίες: - αριθµό δραστηριότητας - περιγραφή δραστηριότητας - κανονική διάρκεια σε ηµερολογιακές ηµέρες - πραγµατική διάρκεια σε ηµερολογιακές ηµέρες - ηµεροµηνία νωρίτερης έναρξης - ηµεροµηνία πραγµατικής έναρξης - ηµεροµηνία νωρίτερου πέρατος - ηµεροµηνία πραγµατικού πέρατος - συνολικό περιθώριο - κωδικό ευθύνης Η αρίθµηση των δραστηριοτήτων γίνεται κατά τέτοιο τρόπο, ώστε γενικά οι προαπαιτούµενες δραστηριότητες να έχουν µικρότερο αριθµό από τις διαδεχόµενες. Είναι σκόπιµο να υπάρχουν κενά στην αρίθµηση των δραστηριοτήτων, έτσι ώστε να επιτρέπεται η προσθήκη δραστηριοτήτων στις αναπροσαρµογές των χρονοδιαγραµµάτων Παρακολούθηση φυσικού και οικονοµικού αντικειµένου Γενικά Η συστηµατική παρακολούθηση του φυσικού (ποσότητες) και οικονοµικού (κόστος) αντικειµένου του έργου, σε συνδυασµό µε την παρακολούθηση της χρονικής εξέλιξης του έργου διασφαλίζουν τον πλήρη έλεγχο της πορείας του, τον έγκαιρο εντοπισµό τυχόν προβληµάτων και τη λήψη των αναγκαίων διορθωτικών ενεργειών. Ο έγκαιρος εντοπισµός των προβληµάτων θα γίνεται µε τη βοήθεια έγκαιρων και έγκυρων προβλέψεων σε τριµηνιαία βάση (βλ. παρ ), συνεκτιµώντας τη µέχρι τούδε πορεία του έργου και τις τρέχουσες συνθήκες κατασκευής. Η παραπάνω διαδικασία είναι ιδιαίτερα σηµαντική για τα έργα που χρηµατοδοτούνται από το Γ ΚΠΣ, διότι δίνει τη δυνατότητα στις αρµόδιες Υπηρεσίες να αντεπεξέλθουν µε επιτυχία τις αυστηρές και χρονοβόρες διαχειριστικές απαιτήσεις του Γ ΚΠΣ µε έγκαιρη αναπροσαρµογή προϋπολογισµών, δηµοπράτηση νέων συµβάσεων κτλ. Τα στοιχεία ποσοτήτων και κόστους αντλούνται από τις επιµετρήσεις, τους λογαριασµούς και τις πιστοποιήσεις (βλ. παρ ). Στα στοιχεία αυτά λαµβάνονται υπόψη οι αυξοµειώσεις των εργασιών, καθώς και η ύπαρξη νέων εργασιών (βλ. παρ ) Επιµετρήσεις Πρωτόκολλα Παραλαβής Αφανών Εργασιών (ΠΠΑΕ) Οι επιµετρήσεις αποτελούν την καταµέτρηση των εργασιών που έχουν εκτελεσθεί κατά τη διάρκεια ορισµένης χρονικής περιόδου. Η περίοδος αυτή ορίζεται συνήθως σε ένα µήνα (βλ. Άρθρο 5, παρ. 7 του Ν 1418/84 και Άρθρο 40, παρ.1 και 2 152

157 του Π 609/85). Στο τέλος του µηνός ο Ανάδοχος συντάσσει τις επιµετρήσεις για τις εργασίες που εκτελέσθηκαν κατά τη διάρκεια αυτού του µήνα. Οι επιµετρήσεις συντάσσονται κατά διακριτά µέρη του έργου και περιλαµβάνουν για κάθε εργασία συνοπτική περιγραφή της, µε ένδειξη του αντιστοίχου άρθρου του Τιµολογίου ή των πρωτοκόλλων κανονισµού τιµών µονάδας νέων εργασιών (ΠΚΤΜΝΕ) εφόσον υπάρχουν, τους αναλυτικούς υπολογισµούς για τον προσδιορισµό της ποσότητας των εργασιών που εκτελέσθηκαν και τα αναγκαία γι αυτό επιµετρητικά σχέδια και διαγράµµατα, µε βάση τα στοιχεία απευθείας καταµέτρησης των εργασιών ή των πρωτοκόλλων παραλαβής αφανών εργασιών, χαρακτηρισµού εκσκαφών ή/και ζυγίσεως. Ειδικά για τις νέες εργασίες, για να είναι δυνατόν να περιληφθούν στις ε- πιµετρήσεις, πρέπει τα ΠΚΤΜΝΕ και ο σχετικός ανακεφαλαιωτικός πίνακας εργασιών να έχουν εγκριθεί από τη Υ ή να έχει παρέλθει άπρακτο τρίµηνο από την υποβολή τους προς έγκριση, οπότε τα στοιχεία αυτά θεωρούνται αυτοδικαίως ε- γκεκριµένα. Οι επιµετρήσεις, συνοδευόµενες από τα αναγκαία επιµετρητικά σχέδια, υποβάλλονται από τον Ανάδοχο στη ιευθύνουσα Υπηρεσία για έλεγχο, αφού υπογραφούν από αυτόν µε την ένδειξη «όπως συντάχθηκαν από τον Ανάδοχο». Η Υ, µετά την παραβολή προς τα επιµετρητικά στοιχεία, τον έλεγχο και τυχόν διόρθωση των υπολογισµών εγκρίνει τις επιµετρήσεις και τις κοινοποιεί στον Ανάδοχο. Η κοινοποίηση αυτή θεωρείται πράξη της Υ κατά την έννοια της παρ. 1 του Άρθρου 12 του Ν 1418/84 και ο Ανάδοχος, αν δεν αποδέχεται τις διορθώσεις, µπορεί να ασκήσει το προβλεπόµενο από το νόµο δικαίωµα της ένστασης ενώπιον της Προϊσταµένης Αρχής εντός προθεσµίας 15 ηµερών από την παραπάνω κοινοποίηση (βλ. Άρθρο 38, παρ. 1 και 2 του Π 609/85). Όταν πρόκειται για εργασίες που η ποσοτική τους επαλήθευση δεν θα είναι δυνατή στην τελική µορφή του έργου, όπως εργασίες που πρόκειται να επικαλυφθούν από άλλες και να µην είναι τελικά εµφανείς (αφανείς εργασίες), ο χαρακτηρισµός της σκληρότητας των εδαφών, ποσότητες που παραλαµβάνονται µε ζύγιση ή άλλα παρόµοια, ο Ανάδοχος υποχρεούται να καλέσει τον Επιβλέποντα να προβούν από κοινού στην καταµέτρηση, χαρακτηρισµό ή ζύγιση και να συντάξουν πρωτόκολλο παραλαβής αφανών εργασιών, πρωτόκολλο χαρακτηρισµού εκσκαφών ή πρωτόκολλο ζυγίσεως αντίστοιχα. Σε σοβαρές περιπτώσεις, Υ µπορεί να ορίσει επιτροπή για την παραλαβή των εργασιών και τη σύνταξη των παραπάνω πρωτοκόλλων. Σε εξαιρετικές περιπτώσεις µπορεί επίσης η Προϊσταµένη Αρχή να παραγγείλει τη συγκρότηση τέτοιων επιτροπών (βλ. Άρθρο 38, παρ.3 του Π 609/85) Λογαριασµοί Οι λογαριασµοί συντάσσονται από τον Ανάδοχο βάσει των επιµετρήσεων. Στους λογαριασµούς µπορούν να περιληφθούν µόνο οι εργασίες εκείνες που έ- χουν εκτελεσθεί µέσα στα όρια του εγκεκριµένου χρονοδιαγράµµατος εργασιών. Έτσι, αν κατασκευασθούν εργασίες πέρα και πριν από τον προβλεπόµενο στο χρονοδιάγραµµα χρόνο, ο Ανάδοχος κατ αρχήν δεν έχει δικαίωµα να τις περιλάβει 153

158 στο λογαριασµό και η πληρωµή των επί πλέον αυτών εργασιών µπορεί να αναβληθεί από τον Κύριο του Έργου µέχρι του χρονικού σηµείου κατά το οποίο θα έπρεπε να εκτελεσθούν οι εργασίες αυτές σύµφωνα µε το χρονοδιάγραµµα. Κατ εξαίρεση, τα ανωτέρω δεν εφαρµόζονται, όταν στη σύµβαση προβλέπεται πρόσθετη καταβολή (πριµ) στον Ανάδοχο για τη γρηγορότερη περάτωση του έργου, οπότε, στην περίπτωση αυτή, ο Ανάδοχος δικαιούται να περιλάβει στο λογαριασµό τις ταχύτερα από το βάσει του χρονοδιαγράµµατος προβλεπόµενο χρόνο ε- κτελεσµένες εργασίες, ώστε να λάβει, πέραν από το αναλογούν γι αυτές εργολαβικό αντάλλαγµα, και το πριµ που βάσει της συµβάσεως δικαιούται (βλ. Άρθρο 40, παρ. 2 του Π 609/85 και Άρθρο 5, παρ. 7 του Ν 1418/84). Πάντως, σε κάθε περίπτωση, ο Ανάδοχος πρέπει να υποβάλλει προς έγκριση την αιτιολόγηση της νέας αλληλουχίας δραστηριοτήτων πριν από την υποβολή του αναπροσαρµοσµένου χρονοδιαγράµµατος. Στους λογαριασµούς µπορούν να περιληφθούν και υλικά που εισκοµίσθηκαν µε έγκριση της Υ στο εργοτάξιο ή σε αποθήκες που δηλώθηκαν και εγκρίθηκαν. Οι ποσότητες των υλικών αυτών δεν µπορεί να υπερβαίνουν αυτές που απαιτούνται για την εκτέλεση των εργασιών του εγκεκριµένου προγράµµατος, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά στη σύµβαση. Οι ποσότητες των υλικών περιλαµβάνονται χωριστά στο συνοπτικό πίνακα εργασιών που συνοδεύει το λογαριασµό, στον οποίο επίσης αναφέρονται και οι θέσεις αποθήκευσης των υλικών. Για τα περιλαµβανόµενα στους λογαριασµούς υλικά ο Ανάδοχος έχει ακεραία την ευθύνη µέχρι την ενσω- µάτωσή τους και την παραλαβή του έργου (βλ. Άρθρο 40, παρ. 4 του Π 609/85). Στους λογαριασµούς περιλαµβάνονται επίσης η αναθεώρηση τιµών, αποζηµιώσεις κάθε είδους που έχουν εγκριθεί, αντίτιµο απολογιστικών εργασιών που εκτελέστηκαν µέσω της εργολαβίας και κάθε άλλη εγκεκριµένη δαπάνη που καταβάλλεται στον Ανάδοχο. Στους λογαριασµούς περιλαµβάνονται ακόµη και το ποσοστό γενικών εξόδων και οφέλους του Αναδόχου, όταν αυτό δεν περιλαµβάνεται στις συµβατικές τιµές, και το επιµέρους σύνολο µειώνεται κατά το ποσοστό έκπτωσης της δηµοπρασίας. Από τους λογαριασµούς αφαιρούνται όλες οι εκκαθαρισµένες απαιτήσεις του Κυρίου του Έργου και ιδίως ποινικές ρήτρες, περικοπές τιµών για πληµµελώς εκτελεσµένες ή ελαττωµατικές εργασίες κατά τα Άρθρα 46 και 53 του Π 609/85, συµπληρωµατική κράτηση εγγύησης, αν γι αυτή δεν έχουν κατατεθεί εγγυητικές επιστολές οπότε γίνεται σχετική µνεία, απόσβεση προκαταβολών, παρακράτηση αξίας τυχόν χορηγούµενων υλικών, πληρωµές που έγιναν σε βάρος και για λογαριασµό του Αναδόχου και γενικά κάθε απαίτηση του Εργοδότη που δεν έχει ικανοποιηθεί µε άλλο τρόπο (βλ. Άρθρο 40, παρ. 5 του Π 609/85). Οι λογαριασµοί συντάσσονται πάντα ανακεφαλαιωτικοί, δηλαδή περιλαµβάνουν συνοπτικό πίνακα όλων των εργασιών που έχουν εκτελεσθεί από την αρχή του έργου, τα παραστατικά στοιχεία των τυχόν απολογιστικών εργασιών, το συνοπτικό πίνακα του υπολογισµού της αναθεώρησης, καθώς και τις αποφάσεις εκείνες που αναγνωρίζουν αποζηµιώσεις ή επιβάλλουν ποινικές ρήτρες ή περικοπές ή άλλες απαιτήσεις του Εργοδότη και από το σύνολο που προκύπτει αφαιρούνται τα ποσά που έχουν πληρωθεί µε τους προηγούµενους λογαριασµούς. Με τον τρόπο αυτό 154

159 αποφεύγονται τυχόν συγχύσεις που είναι δυνατόν να οδηγήσουν στην εµφάνιση σφαλµάτων κατά τις πληρωµές (βλ. Άρθρο 40, παρ. 6 του Π 609/85). Οι λογαριασµοί υποβάλλονται στη Υ, που τους ελέγχει και τους διορθώνει, αν είναι ανάγκη, µέσα σε ένα µήνα από την υποβολή τους. Αν ο λογαριασµός που έχει υποβληθεί έχει ασάφειες ή ανακρίβειες, σε βαθµό που να είναι δυσχερής η διόρθωσή του, η Υ, µε διαταγή της προς τον Ανάδοχο, επισηµαίνει τις ανακρίβειες ή ασάφειες που διαπιστώθηκαν από τον έλεγχο και παραγγέλλει την ανασύνταξη και επανυποβολή του (βλ. Άρθρο 5, παρ. 8 του Ν 1418/84 και Άρθρο 40, παρ. 7 του Π 609/85). Η παραγγελία αυτή προς διόρθωση και επανυποβολή του λογαριασµού πρέπει να γίνει µέσα στην ίδια προθεσµία του ενός µηνός από την υποβολή του λογαριασµού που επιστρέφεται για διόρθωση. Στην περίπτωση αυτή η οριζό- µενη µηνιαία προθεσµία για τον έλεγχο του λογαριασµού αρχίζει από την επανυποβολή, ύστερα από την ανασύνταξη από τον Ανάδοχο. Ο έλεγχος του λογαριασµού γίνεται από συνεργείο της Υ στο οποίο συµµετέχει και ο Επιβλέπων του έργου. Ο Επιβλέπων ελέγχει και βεβαιώνει µε την υπογραφή του, κατά πόσο οι ποσότητες είναι σύµφωνες µε τις επιµετρήσεις και τα επιµετρητικά στοιχεία, οι τι- µές σύµφωνες µε τη σύµβαση και τις σχετικές διατάξεις και γενικά κατά πόσο έ- χουν διενεργηθεί στο λογαριασµό όλες οι περικοπές ή εκπτώσεις ποσών τις ο- ποίες όφειλε να διενεργήσει ο Ανάδοχος βάσει της συµβάσεως και του νόµου. Πάντως η υπογραφή του Επιβλέποντα δεν είναι απαραίτητη για την έγκριση του λογαριασµού από τη Υ (βλ. Άρθρο 40, παρ. 7 του Π 609/85) Πιστοποιήσεις Μετά τον έλεγχο του λογαριασµού (βλ. παρ ) και εφόσον διαπιστωθεί ότι δεν υπάρχουν σ αυτόν σφάλµατα, ανακρίβειες κτλ., ο λογαριασµός εγκρίνεται από τη Υ. Ο εγκεκριµένος λογαριασµός συνιστά την πιστοποίηση βάσει της οποίας εκδίδεται η εντολή πληρωµής προς τον Ανάδοχο. Σε εκτέλεση της εντολής πληρωµής εκδίδεται στη συνέχεια σχετικό χρηµατικό ένταλµα στο όνοµα του Αναδόχου Αυξοµειώσεις εργασιών, νέες εργασίες Κατά την εκτέλεση των εργασιών κατασκευής είναι δυνατόν να εµφανισθούν οι ακόλουθες περιπτώσεις: Αυξήσεις ποσοτήτων ή/και κόστους εργασιών (π.χ., δυσµενέστερος χαρακτηρισµός εδαφών) που περιλαµβάνονται στο αρχικό συµβατικό αντικείµενο του έργου Μείωση ποσοτήτων ή/και κόστους εργασιών (π.χ., ευµενέστερος χαρακτηρισµός εδαφών) που περιλαµβάνονται στο αρχικό συµβατικό αντικείµενο του έργου («επί έλαττον» δαπάνες). Επισηµαίνεται ότι οι επί έλαττον δαπάνες αναφέρονται σε εργασίες που η εκτέλεσή τους ολοκληρώθηκε και έχει εγκριθεί η επιµέτρησή τους (βλ. Άρθρο 43, παρ. 2 του Π 609/85) Νέες εργασίες που δεν περιλαµβάνονται στο έργο που ανατέθηκε αρχικά και προέκυψαν κατά τη διάρκεια υλοποίησης του έργου Οι αυξήσεις του κόστους εργασιών της πρώτης περίπτωσης µπορούν να καλυφθούν στο σύνολό τους ή µερικά από τα απρόβλεπτα του αρχικού προϋπολογι- 155

160 σµού, εφόσον αυτά επαρκούν, µόνο υπό την προϋπόθεση ότι οι εν λόγω αυξήσεις οφείλονται σε δαπάνες που προκύπτουν από εφαρµογή νέων κανονισµών ή κανόνων που καθιερώθηκαν ως υποχρεωτικοί µετά την ανάθεση του έργου, καθώς και από προφανείς παραλείψεις ή σφάλµατα της προµέτρησης της µελέτης και όχι από τροποποίηση των σχεδίων και της µορφής του έργου (βλ. Άρθρο 8, παρ.2 του Ν 1418/84). Οι «επί έλαττον» δαπάνες µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την κάλυψη δαπανών αναθεώρησης και ΦΠΑ (βλ. Άρθρο 8, παρ. 3 του Ν 1418/84 και Άρθρο 43, παρ. 2 του Π 609/85). Επίσης µπορούν να χρησιµοποιηθούν για την εκτέλεση άλλων εργασιών που υπάγονται είτε στο αρχικά ανατεθέν συµβατικό αντικείµενο είτε στην πρώτη περίπτωση ανωτέρω. Επισηµαίνεται ότι οι εν λόγω δαπάνες δεν µπορούν να µεταφερθούν στα απρόβλεπτα. Οι τυχόν υπόλοιπες εργασίες της πρώτης περίπτωσης και οι νέες εργασίες της τρίτης περίπτωσης µπορούν να αντιµετωπιστούν µε τις ακόλουθες εναλλακτικές λύσεις: Εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του Άρθρου 8 παρ. 1 του Ν 1418/84, συνάπτεται συµπληρωµατική σύµβαση µε τον Ανάδοχο του έργου, που υποχρεούται να εκτελέσει τις παραπάνω συµπληρωµατικές εργασίες Εφόσον δεν συντρέχουν οι παραπάνω προϋποθέσεις, συντάσσεται τελικός ανακεφαλαιωτικός πίνακας της σύµβασης σε ισοζύγιο, µε τέτοιο τρόπο ώστε να προκύψει από την υλοποίηση της σύµβασης αυτοτελές και κατά το δυνατόν λειτουργικό τµήµα έργου. Οι υπόλοιπες εργασίες που απαιτούνται για την ολοκλήρωση του έργου επαναδηµοπρατούνται. Αναφορικά µε τα ανωτέρω, αξίζει να σηµειωθεί ότι η παρ. 6 του Άρθρου 8 του Ν 1418/84, µε την οποία επιτρέπεται η σύνταξη συγκριτικών πινάκων που δεν υ- περβαίνουν το 20% της συνολικής συµβατικής δαπάνης, είναι πρακτικά ανεφάρµοστη ως προς την αντιµετώπιση υπερβάσεων που εµφανίζονται κατά τη διάρκεια της εκτέλεσης των έργων. Και τούτο, διότι η συγκεκριµένη διάταξη που εισήχθη µε το Ν 2229/94, υπερκαλύφθηκε από αυστηρότερες διατάξεις που εισήχθησαν µεταγενέστερα µε το Ν 2372/96 (παρ. 1 και 2 του Άρθρου 8 του Ν 1418/84, όπως ισχύει) και εξειδικεύτηκαν µε το Π 402/96 (παρ. 1 και 2 του Άρθρου 43 του Π 609/85, όπως ισχύει). Για τη διάθεση των απροβλέπτων απαιτούνται: Σύνταξη ανακεφαλαιωτικού πίνακα εργασιών από τη Υ, συνοδευόµενου από αιτιολογική έκθεση Απόφαση Προϊσταµένης Αρχής Για τη διάθεση των επί έλαττον δαπανών απαιτούνται: Σύνταξη ανακεφαλαιωτικού πίνακα εργασιών από τη Υ, συνοδευόµενου από αιτιολογική έκθεση Σύνταξη ΠΚΤΝΜΕ (εφόσον απαιτείται) Θετική γνωµοδότηση του αρµόδιου Τεχνικού Συµβουλίου Απόφαση Προϊσταµένης Αρχής Για τη σύνταξη των συµπληρωµατικών συµβάσεων απαιτούνται: 156

161 Σύνταξη ανακεφαλαιωτικού πίνακα εργασιών από τη Υ, συνοδευόµενου από αιτιολογική έκθεση Σύνταξη ΠΚΤΝΜΕ (εφόσον απαιτείται) Θετική γνωµοδότηση του αρµόδιου Τεχνικού Συµβουλίου Απόφαση Προϊσταµένης Αρχής Τα ανωτέρω συνοψίζονται στα διαγράµµατα που παρατίθενται στο τέλος του Κεφαλαίου 3 του παρόντος Πίνακας µηνιαίας κατανοµής και παρακολούθησης ποσοτήτων και δαπανών Αθροιστικές καµπύλες κόστους Τα βασικά εργαλεία, πέραν του χρονοδιαγράµµατος, για την παρακολούθηση του φυσικού και οικονοµικού αντικειµένου είναι ο πίνακας µηνιαίων κατανοµών ποσοτήτων και δαπανών (κόστους) και οι αθροιστικές καµπύλες κόστους - χρόνου. Με κάθε υποβολή του χρονοδιαγράµµατος συνυποβάλλεται και ο παραπάνω πίνακας, που περιλαµβάνει όλα τα άρθρα του αρχικού προϋπολογισµού και τα ακόλουθα στοιχεία ανά άρθρο: Αρχική προϋπολογισθείσα ποσότητα προς εκτέλεση (budgeted quantity) Αρχικό κόστος (budgeted cost) Εκτιµώµενη προς εκτέλεση συνολική ποσότητα κατά την ολοκλήρωση της εργασίας (estimated quantity at completion) Εκτιµώµενο κόστος κατά την ολοκλήρωση της εργασίας (estimated cost at completion) Εκτίµηση της µηνιαία εκτελούµενης ποσότητας της εργασίας για το διάστηµα που διαρκεί η εργασία σύµφωνα µε το χρονοδιάγραµµα Πραγµατικά εκτελούµενη ποσότητα για τον αντίστοιχο µήνα, όπως αυτή προκύπτει από τις σχετικές επιµετρήσεις, κατά τη διάρκεια εκτέλεσης του έργου Εκτίµηση του µηνιαίου κόστους (απορρόφηση) της παραπάνω εκτελούµενης ποσότητας της εργασίας για το διάστηµα που διαρκεί η εργασία σύµφωνα µε το χρονοδιάγραµµα Πραγµατικό κόστος (απορρόφηση) για τον αντίστοιχο µήνα, όπως προκύπτει από τις σχετικές πιστοποιήσεις και πληρωµές, κατά τη διάρκεια εκτέλεσης του έργου Με βάση τις αρχικά εκτιµώµενες µηνιαίες απορροφήσεις παράγεται, για το σύνολο του έργου, η εκτιµώµενη αθροιστική καµπύλη κόστους σε συνάρτηση µε τη χρονική εξέλιξη του έργου. Αντίστοιχα, µε βάση τις πραγµατικές απορροφήσεις του Α- ναδόχου, προκύπτει η πραγµατική αθροιστική καµπύλη κόστους / χρόνου για το σύνολο του έργου. Ο λόγος της συνολικής πραγµατικής δεδουλευµένης απορρόφησης προς το εγκεκριµένο συµβατικό οικονοµικό αντικείµενο του έργου (συµβατικό τίµηµα) εκφράζει το βαθµό φυσικής προόδου του έργου (σε όρους κόστους). Ως συνολική πραγµατική δεδουλευµένη απορρόφηση ορίζεται εκείνη που αναφέρεται σε πραγµατικά εκτελεσθείσες εργασίες και σε υλικά επί τόπου που πιστοποιούνται. Αντίστοιχα, για την εξεταζόµενη χρονική στιγµή, ο λόγος της διαφοράς της πραγ- µατικής δεδουλευµένης τρέχουσας απορρόφησης µείον την αρχικά εκτιµηθείσα 157

162 δεδουλευµένη τρέχουσα απορρόφηση προς την αρχικά εκτιµηθείσα δεδουλευµένη τρέχουσα απορρόφηση, εκφράζει την τυχόν απόκλιση της πραγµατικής φυσικής προόδου του έργου (υστέρηση ή προώθηση) και υποδεικνύει την αναγκαιότητα ή µη της εφαρµογής διορθωτικών µέτρων. Ανάλογα, ο λόγος της συνολικής πραγµατικής απορρόφησης προς το εγκεκριµένο συµβατικό οικονοµικό αντικείµενο του έργου (συµβατικό τίµηµα) εκφράζει το βαθ- µό οικονοµικής προόδου του έργου. Ως συνολική πραγµατική απορρόφηση ορίζεται εκείνη που αναφέρεται σε πραγµατικά εκτελεσθείσες εργασίες και σε υλικά επί τόπου που πιστοποιούνται, καθώς και στην τυχόν καταβληθείσα αναπόσβεστη προκαταβολή κατά την υπόψη χρονική στιγµή. Κατά τον υπολογισµό των ανωτέρω επιµέρους απορροφήσεων, γενικά, δεν συ- µπεριλαµβάνεται η αναθεώρηση και ο ΦΠΑ, καθόσον αυτά δεν συµπεριλαµβάνονται στο συµβατικό τίµηµα. Εφόσον είναι επιθυµητό να συµπεριλαµβάνονται στις ανωτέρω εκτιµήσεις η αναθεώρηση και ο ΦΠΑ, θα πρέπει να λαµβάνονται αυτά υπόψη και στους δύο όρους των κλασµάτων (λόγων) και να δηλώνεται το γεγονός αυτό σαφώς. Για τη λήψη των αναγκαίων διορθωτικών µέτρων και την έγκαιρη αναπροσαρµογή της σύµβασης, θα γίνεται σε τριµηνιαία βάση από τον Ανάδοχο και θα ελέγχεται από τη Υ, πρόβλεψη της συνολικής ποσότητας κατά την ολοκλήρωση της εργασίας και του αντίστοιχου συνολικού κόστους, καθώς και του συνολικού κόστους για την ολοκλήρωση του έργου. Με τον τρόπο αυτό θα επισηµαίνονται έγκαιρα υπερσυµβατικές και νέες εργασίες και θα λαµβάνονται τα διορθωτικά µέτρα που αναπτύχθηκαν στην παρ Αξίζει να σηµειωθεί ότι εφόσον οι δραστηριότητες του χρονοδιαγράµµατος είναι κωδικοποιηµένες και ανά άρθρο προϋπολογισµού, ο παραπάνω πίνακας µπορεί να παράγεται αυτόµατα σαν αναφορά του λογισµικού του χρονικού προγραµµατισµού. Επίσης τονίζεται ότι η αποµένουσα διάρκεια κάθε δραστηριότητας υπολογίζεται µε βάση την ποσότητα που εκτελέσθηκε µέχρι την εξεταζόµενη χρονική στιγµή, σε σχέση µε την συνολική απαιτούµενη ποσότητα για την ολοκλήρωσή της Εκθέσεις προόδου Μηνιαία και Τριµηνιαία ελτία Έργου Η έκθεση προόδου του έργου υποβάλλεται, σε µηνιαία βάση, από τον Ανάδοχο στη Υ και περιλαµβάνει: Ραβδωτό διάγραµµα (GANTT) του χρονοδιαγράµµατος του έργου (βλ. παρ ) Πίνακα µηνιαίας κατανοµής ποσοτήτων και δαπανών ως ανωτέρω (βλ. παρ ) Πίνακα εξοπλισµού ανά δραστηριότητα και σχετικό διάγραµµα κινητοποίησης Αιτιολογική έκθεση Επεξηγηµατικές αναφορές που παρουσιάζουν και αναλύουν τα συµπεράσµατα του χρονοδιαγράµµατος Η αιτιολογική έκθεση επικεντρώνεται στα ακόλουθα θέµατα: 158

163 περιγραφή των δραστηριοτήτων των κρίσιµων διαδροµών περιγραφή των τρεχουσών και αναµενόµενων προβληµατικών περιοχών και παραγόντων που αποτελούν πιθανές αιτίες καθυστέρησης καθώς και την επίδρασή τους στο χρονοδιάγραµµα του έργου αιτιολόγηση των απαιτούµενων διορθωτικών ενεργειών Στις υποβολές των χρονοδιαγραµµάτων περιλαµβάνονται µόνο οι αναπροσαρµογές που έχουν προηγουµένως εγκριθεί από τη Υ. Στην αιτιολογική έκθεση αναφέρονται όλες οι τροποποιήσεις για κάθε δραστηριότητα, οι οποίες έλαβαν χώρα µετά την τελευταία υποβολή και κάθε αναφερθείσα τροποποίηση συσχετίζεται µε τις αιτιολογηµένες εγκεκριµένες τροποποιήσεις. Κάθε χρονοδιάγραµµα που υποβάλλεται στη Υ συνοδεύεται από τις αντίστοιχες αναφορές, που περιέχουν τις ακόλουθες πληροφορίες: αρίθµηση και περιγραφή δραστηριοτήτων, κανονική διάρκεια, αποµένουσα διάρκεια, νωρίτερη έναρξη (ES), νωρίτερο πέρας (EF), βραδύτερη έναρξη (LS), βραδύτερο πέρας (LF), συνολικό χρονικό περιθώριο (TF). Η πραγµατική έναρξη και πέρας αναφέρονται για τις δραστηριότητες που βρίσκονται σε εξέλιξη ή έχουν ήδη περατωθεί. Τέτοιες αναφορές είναι ενδεικτικά οι ακόλουθες: Αναφορά όλων των δραστηριοτήτων κατά αύξοντα αριθµό νωρίτερης ή πραγ- µατικής έναρξης και κατόπιν κατά αύξοντα αριθµό δραστηριότητας, που απεικονίζει την τρέχουσα κατάσταση κάθε δραστηριότητας. Στην αναφορά αυτή επισηµαίνονται ιδιαίτερα: - Οι δραστηριότητες που δεν έχουν ξεκινήσει ακόµα - Οι δραστηριότητες προς εκτέλεση τον τρέχοντα µήνα - Οι δραστηριότητες που περαιώθηκαν τον προηγούµενο µήνα - Οι δραστηριότητες που περαιώθηκαν πριν από τον προηγούµενο µήνα Αναφορά των προαπαιτούµενων και διαδεχόµενων δραστηριοτήτων για κάθε δραστηριότητα κατά αύξοντα αριθµό δραστηριότητας. Οι προαπαιτούµενες και οι διαδεχόµενες δραστηριότητες περιλαµβάνουν όλες τις προαναφερθείσες πληροφορίες. Αναφορά των ηµιτελών δραστηριοτήτων κατά αύξον συνολικό περιθώριο. Οι δραστηριότητες που έχουν ίδιο συνολικό περιθώριο διατάσσονται κατά αύξουσες ηµεροµηνίες νωρίτερης ή πραγµατικής έναρξης. Οι περατωθείσες δραστηριότητες δεν περιέχονται στην αναφορά αυτή. Με βάση τα στοιχεία των απορροφήσεων των αντίστοιχων λογαριασµών, συ- µπληρώνονται τα µηνιαία δελτία προόδου, που αποστέλλονται στη ιαχειριστική Αρχή του οικείου Επιχειρησιακού Προγράµµατος του Γ ΚΠΣ και καταχωρούνται στο ολοκληρωµένο πληροφορικό σύστηµα (ΟΠΣ), έτσι ώστε να ενηµερώνεται η Κοινότητα για την οικονοµική πρόοδο των συγχρηµατοδοτούµενων έργων. Επίσης, µε βάση την πραγµατική δεδουλευµένη απορρόφηση (βλ. παρ α- νωτέρω) των µηνιαίων εκθέσεων προόδου, συνιστάται / προτείνεται να συµπληρώνονται τα αντίστοιχα τριµηνιαία δελτία έργου, στα οποία περιέχονται επί πλέον 159

164 πληροφορίες σχετικά µε τη φυσική πρόοδο του έργου και εκτιµήσεις σχετικά µε το απαιτούµενο κόστος ολοκλήρωσής του. 160

165 Ν 1418/84, Άρθρο 8 και Π 609/85, Άρθρο 43 Αυξοµειώσεις εργασιών, νέες εργασίες Όλα τα όρια ή ποσοστά που ορίζονται κατωτέρω, αναφέρονται στα αρχικά ποσά και τιµές της σύµβασης µαζί µε τα απρόβλεπτα και δεν περιλαµβάνονται σε αυτά αναθεώρηση τιµών, ΦΠΑ, µεταγενέστερη τροποποίησή τους ή οποιαδήποτε αποζηµίωση (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 4). Περίπτωση 1 Ανάγκη εκτέλεσης συµπληρωµατικών εργασιών: που δεν περιλαµβάνονται στο αρχικά ανατεθέν έργο και που δεν περιλαµβάνονται στην πρώτη συναφθείσα σύµβαση και που κατέστησαν, κατά την εκτέλεση του έργου, αναγκαίες λόγω απροβλέπτων περιστάσεων µε τις προϋποθέσεις που αναφέρονται στις περιπτώσεις του εδαφίου δ της παρ. 3 του άρθ. 8 του Π 334/2000 (που αντικαθιστά το Π 23/93 στο οποίο παραπέµπει ο Νόµος) Χειρισµός 1 Συνάπτεται σύµβαση κατόπιν διαπραγµατεύσεων µε τον ανάδοχο του έργου (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 1), µέσω της οποίας ο φορέας κατασκευής του έργου έχει το δικαίωµα να αναθέσει την εκτέλεση των συµπληρωµατικών εργασιών µόνο σύµφωνα µε τις διατάξεις της παρ. 1 του αρθ. 8 του Ν 1418/84. (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 1) Το συνολικό ποσό των συµβάσεων συµπληρω- µατικών εργασιών, συµπεριλαµβανοµένης και της αµοιβής σύνταξης τυχόν µελετών για τις υπόψη εργασίες, δεν µπορεί να υπερβαίνει το ποσοστό 50% του ποσού της αρχικής σύµβασης (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 1) Για τον κανονισµό τιµών µονάδας των συµπληρω- µατικών εργασιών και τη δυνατότητα άσκησης των σχετικών ένδικών µέσων εφαρµόζονται οι διατάξεις της παρ. 3 του αρθ. έκατου τρίτου του Ν 2338/95 (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 1) Προϋποθέσεις περιορισµοί 1 Προκειµένου να υπογραφεί η σύµβαση ανάθεσης των συµπληρωµατικών εργασιών, απαιτείται γνώµη του οικείου τεχνικού συµβουλίου (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 1) Η εκτέλεση των συµπληρωµατικών εργασιών είναι υποχρεωτική για τον ανάδοχο του έργου. Οι συ- µπληρωµατικές εργασίες παραλαµβάνονται µαζί µε τις εργασίες της αρχικής σύµβασης (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 1) Για την τροποποίηση µελέτης, µετά την υπογραφή της σύµβασης κατασκευής του έργου, απαιτείται απόφαση της προϊσταµένης αρχής, που εκδίδεται ύστερα από γνώµη του αρµόδιου τεχνικού συµβουλίου κατασκευών µετά από συζήτηση µε την παρουσία του µελετητή και του αναδόχου και την υποβολή εκ µέρους τους γραπτού υπο- µνήµατος. Η απόφαση τροποποίησης της µελέτης κοινοποιείται στην υπηρεσία του ΜΕΕΠ (Ν 1418/84, αρθ. 4, παρ. 10) Προϋποθέσεις περιορισµοί 1 Κάθε σύµβαση επόµενη της αρχικής συνοδεύεται από Ανακεφαλαιωτικό Πίνακα Εργασιών (ΑΠΕ) (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2), που συντάσσεται από τη Υ, υπογράφεται από τον ανάδοχο και διαβιβάζεται στην ΠΑ µαζί µε αιτιολογική έκθεση για την ανάγκη των τροποποιήσεων (κυρίως αιτιολόγηση της µη προβλέψιµης φύσης) και µε τυχόν ένσταση του αναδόχου για έγκριση (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 5) Σχήµα 55: Αυξοµειώσεις εργασιών νέες εργασίες - Περίπτωση 1 161

166 Περίπτωση 2 ιάθεση ποσού απροβλέπτων δαπανών (απρόβλεπτα) που περιλαµβάνονται στην αρχική σύµβαση. Χ Επιτρέπεται ιδίως για κάλυψη δαπανών που προκύπτουν από εφαρµογή νέων κανονισµών ή κανόνων που καθιερώθηκαν ως υποχρεωτικοί µετά την ανάθεση του έργου (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 2) Χειρισµός 2 Επιτρέπεται ιδίως για κάλυψη δαπανών που προκύπτουν από προφανείς παραλείψεις ή σφάλ- µατα της προµέτρησης της µελέτης (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 2) ΕΝ επιτρέπεται για κάλυψη δαπανών που προκύπτουν από τροποποίηση των σχεδίων και της µορφής του έργου (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 2) ΕΝ επιτρέπεται για κάλυψη δαπανών συµπληρωµατικών εργασιών που κατέστησαν αναγκαίες λόγω απροβλέπτων περιστάσεων (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2) Προϋποθέσεις περιορισµοί 2 Για τη διάθεση απροβλέπτων δαπανών κάθε σύµβασης συντάσσεται ΑΠΕ (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2) Σχήµα 56 Αυξοµειώσεις τεχνικού αντικειµένου 162

167 Περίπτωση 3 ιάθεση ποσού εξοικονοµούµενων δαπανών που, κατά την εκτέλεση των εργασιών, προκύπτει λόγω µείωσης των συµβατικών ποσοτήτων των εργασιών αυτών ή ορισµένων από αυτές (δαπάνες «επί έλαττον»). Χ Επιτρέπεται για κάλυψη δαπανών άλλων εργασιών του ιδίου έργου, που είναι αναγκαίες για την αρτιότητα ή τη λειτουργικότητά του (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 3), πάντοτε όµως εντός των ορίων του αρχικού συµβατικού αντικειµένου και ύστερα από γνώµη του οικείου τεχνικού συµβουλίου (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2) Επιτρέπεται για συ- µπλήρωση δαπανών αναθεώρησης (Ν 1418/84, αρθ. 8, παρ. 3). [Το αντίστροφο ΕΝ ε- πιτρέπεται (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2)] Χειρισµός 3 Επιτρέπεται για συ- µπλήρωση δαπανών ΦΠΑ (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2) [Το αντίστροφο ΕΝ ε- πιτρέπεται (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2)] ΕΝ επιτρέπεται η προσθήκη των εξοικονοµούµενων δαπανών στα απρόβλεπτα του έργου (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2) Προϋποθέσεις περιορισµοί 3 Η µείωση των συµβατικών ποσοτήτων πρέπει να αφορά σε εργασίες που η εκτέλεσή τους ολοκληρώθηκε και που η επιµέτρησή τους εγκρίθηκε (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2). Για τη διάθεση «επί έλαττον» δαπανών κάθε σύµβασης συντάσσεται ΑΠΕ (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2). Σχήµα 57: ιάθεση ποσού εξοικονοµούµενων δαπανών Περίπτωση 4 Μεταφορά ποσών από την αναθεώρηση ή το ΦΠΑ για την αντιµετώπιση οποιασδήποτε άλλης δαπάνης ΕΝ επιτρέπεται (Π 609/85, αρθ. 43, παρ. 2) Σχήµα 58: Μεταφορά ποσών από την αναθεώρηση ή το ΦΠΑ Χ 163

168 Σχήµα 59: Ανακεφαλαίωση διαχείρισης πόρων έργου και αντιµετώπισης περιπτώσεων αυξοµείωσης εργασιών και νέων εργασιών απάνες εργασιών αρχικού συµβατικού αντικειµένου απάνες εργασιών αρχικού συµβατικού αντικειµένου Απρόβλεπτα Απρόβλεπτα Αναθεώρηση Αναθεώρηση ΦΠΑ ΦΠΑ Επί έλαττον δαπάνες εργασιών απάνες από εφαρµογή νέων κανονισµών ή κανόνων απάνες από παραλείψεις ή σφάλµατα προµέτρησης εν επιτρέπεται διάθεση πόρων από το έργο απάνες από τροποποίηση των σχεδίων ή της µορφής του έργου Συµπληρωµατική σύµβαση απάνες συµπληρωµατικών εργασιών λόγω απροβλέπτων περιστάσεων Σηµείωση: το διάγραµµα εφαρµόζεται υπό τις προϋποθέσεις που αναπτύσσονται στις περιπτώσεις 1 έως 4 ανωτέρω. 164

169 5.4 ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Γενικά Η διαχείριση ποιότητας περιλαµβάνει το σύνολο των ενεργειών που απαιτούνται από τα εµπλεκόµενα στα δηµόσια έργα µέρη, βάσει των διακριτών τους ρόλων, για την πιστή εφαρµογή των όρων της σύµβασης και των συµβατικών τευχών. Στις παραγράφους που ακολουθούν περιγράφονται οι βασικές δραστηριότητες της διαχείρισης ποιότητας για τα κυρίως εµπλεκόµενα µέρη, δηλαδή τον Ανάδοχο και τη Υ ιαχείριση ποιότητας από τον Ανάδοχο Ο Ανάδοχος έχει την κύρια ευθύνη για την πιστή εφαρµογή των όρων της σύµβασης και των συµβατικών τευχών. Για δηµόσια έργα των οποίων ο προϋπολογισµός υπερβαίνει το ανώτατο όριο κατά το οποίο γίνονται δεκτές εργοληπτικές επιχειρήσεις τάξης, ο Ανάδοχος υποχρεούται να συντάξει και να υποβάλλει προς έγκριση στη Υ, Πρόγραµµα Ποιότητας Έργου (ΠΠΕ, βλ. παρ. 1 της ΑΥΠΕΧΩ Ε ΕΕΠΠ/οικ. 502/ ). Το ΠΠΕ συντάσσεται από τον Ανάδοχο σύµφωνα µε τις υποχρεωτικές οδηγίες της ΑΥΠΕΧΩ Ε ΙΠΑ /οικ/611/ και εγκρίνεται κατ αρχήν απ αυτόν, στα πλαίσια των εσωτερικών του διαδικασιών (βλ. παρ. 3 της ΑΥΠΕΧΩ Ε Ι- ΠΑ /οικ/611/ ). Στη συνέχεια υποβάλλεται προς έλεγχο και έγκριση στη Υ εντός δύο µηνών από την υπογραφή της σύµβασης του έργου (βλ. παρ. 1 της ΑΥΠΕΧΩ Ε ΙΠΑ /οικ/611/ ). Μετά την έγκρισή του, το ΠΠΕ αποτελεί συµβατικό στοιχείο του έργου, σύµφωνα µε τα οριζόµενα στην παρ. 1.6 της ΓΣΥ. Σε περίπτωση σηµαντικών αλλαγών κατά τη διάρκεια εκτέλεσης του έργου, το ΠΠΕ αναθεωρείται και επανεγκρίνεται σύµφωνα µε τα παραπάνω. Αν και δεν προβλέπεται η υποχρεωτική σύνταξη ΠΠΕ για έργα προϋπολογισµού µικρότερου του ορίου της τάξης, κρίνεται σκόπιµο να επιβάλλεται η σύνταξη ΠΠΕ στον Ανάδοχο και σε αυτές τις περιπτώσεις. Οι απαιτήσεις του εν λόγω ΠΠΕ θα καθορίζονται στην οικεία ΕΣΥ του έργου και θα αποτελούν υποσύνολο του γενικού ΠΠΕ, προσαρµοσµένο ώστε να καλύπτει τις ελάχιστες απαιτήσεις εκτέλεσης και τεκµηρίωσης των ποιοτικών ελέγχων, πάντοτε σε συµφωνία µε τα συµβατικά τεύχη του έργου. Με βάση τα παραπάνω, στα πλαίσια διαχείρισης της ποιότητας του έργου, ο Ανάδοχος υποχρεούται: Να εφαρµόζει απαρέγκλιτα το εγκεκριµένο ΠΠΕ Να ελέγχει και τεκµηριώνει την τήρηση του ΠΠΕ Να παρέχει πρόσβαση στη Υ στα έντυπα και αρχεία του ΠΠΕ και να διευκολύνει το έργο της Υ κατά τη διάρκεια των τακτικών και εκτάκτων επιθεωρήσεων του ΠΠΕ 165

170 Να παρέχει την ίδια µε παραπάνω πρόσβαση και εξυπηρέτηση στο προσωπικό του ΠΕ Ε, του Νοµαρχιακού Εργαστηρίου ηµοσίων Έργων και του ΕΣΠΕΛ, στα πλαίσια των ελέγχων που υπάγονται στη δικαιοδοσία τους Να διευκολύνει και να συνεργάζεται µε τη Υ κατά την πραγµατοποίηση των επαληθευτικών ποιοτικών ελέγχων Να φροντίζει για την έγκαιρη αναθεώρηση και επανυποβολή προς έγκριση του ΠΠΕ σε περίπτωση σηµαντικών και/ή εκτεταµένων αλλαγών ιαχείριση ποιότητας από τη Υ Σχετικά µε τη διαχείριση της ποιότητας του έργου, οι αρµοδιότητες της Υ περιλαµβάνουν τον έλεγχο, την έγκριση, την παρακολούθηση και επαλήθευση της ε- φαρµογής του ΠΠΕ από τον Ανάδοχο. Στα πλαίσια των εν λόγω αρµοδιοτήτων, είναι σκόπιµο η Υ να αναπτύσσει και εφαρµόζει τις δικές της εσωτερικές διαδικασίες διασφάλισης ποιότητας, ζητώντας, κατά περίπτωση τη βοήθεια της Γενικής ιεύθυνσης Ποιότητας του ΥΠΕΧΩ Ε και/ή των αντίστοιχων περιφερειακών υπηρεσιών και/ή εξειδικευµένων συµβούλων. Για την παρακολούθηση και τον έλεγχο του ΠΠΕ του Αναδόχου αλλά και για τη διασφάλιση της ποιότητας στην εσωτερική λειτουργία της Υ, η Υ: Ελέγχει και εγκρίνει το αρχικό ΠΠΕ και κάθε αναθεώρησή του, σύµφωνα µε το έντυπο ελέγχου και έγκρισης και τις σχετικές οδηγίες που περιέχονται στην ΑΥ- ΠΕΧΩ Ε ΙΠΑ /οικ/611/ και την ΕΣΥ του έργου, ιενεργεί επαληθευτικούς δειγµατοληπτικούς ποιοτικούς ελέγχους υλικών και εργασιών για να εξακριβώσει την συµµόρφωση του Αναδόχου µε τις τεχνικές προδιαγραφές. Οι έλεγχοι αυτοί πρέπει να είναι κατ ελάχιστον το 10% των αντιστοίχων ελέγχων που υποχρεούται να διενεργεί ο Ανάδοχος και να καλύπτουν όλες τις φάσεις, τα υλικά και τις εργασίες κατασκευής του έργου, Προγραµµατίζει και εκτελεί σε τακτά χρονικά διαστήµατα αλλά και κατά περίπτωση επιθεωρήσεις (audits) του ΠΠΕ, καταγράφει τις τυχόν µη συµµορφώσεις του Αναδόχου και παρακολουθεί την εφαρµογή των διορθωτικών ενεργειών. Οι επιθεωρήσεις αυτές προτείνεται να διεξάγονται τουλάχιστον ανά εξάµηνο ή τουλάχιστον µία φορά κατά τη διάρκεια κατασκευής του έργου σε περίπτωση µικρών έργων. Για την αποφυγή διεξαγωγής αλλεπάλληλων ελέγχων σε µικρό χρονικό διάστηµα η Υ πρέπει να συντονίζει το πρόγραµµα της µε αυτό του ΕΣΠΕΛ ή/και άλλων οργάνων ελέγχου ποιότητας, ιατηρεί εσωτερικό σύστηµα αρχειοθέτησης και διαχείρισης των συµβατικών στοιχείων του έργου (τεύχη, µελέτες, σχέδια, άδειες και εγκρίσεις, χρονοδιαγράµ- µατα, προγράµµατα ελέγχων, επιµετρήσεις, λογαριασµοί, πιστοποιήσεις κτλ.) και της επίσηµης αλληλογραφίας, που επιτρέπει την ταυτοποίηση και ιχνηλασιµότητά τους, ιατηρεί αντίγραφα ασφαλείας των ηλεκτρονικών αρχείων και λαµβάνει µέτρα προστασίας έναντι µη εξουσιοδοτηµένης πρόσβασης στα αρχεία αυτά. 5.5 ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΕΡΓΟΥ 166

171 Σύµφωνα µε τη ΓΕΝΙΚΗ /ΝΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ.Ε. και την /ΝΣΗ ΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΑΡΧΩΝ & ΚΑΝΟΝΩΝ ΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Η- ΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ & ΕΞΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ ΥΝΑΜΙΚΟΥ ( ΙΠΑ ) του Υ.ΠΕ.ΧΩ..Ε./Γ.Γ..Ε. έχουν εκδοθεί οδηγίες σχετικά µε το περιεχόµενο, τον έλεγχο και την έγκριση προγράµµατος ποιότητας έργου(ππε), σύµφωνα µε τις οποίες η Ανάδοχος του έργου συνέταξε το ΠΠΕ του έργου «Κατασκευή Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης Κτίριο Β» και η εταιρεία συµβούλων µηχανικών «ΕΛΙΞ ΑΤΕ» που έχει αναλάβει την διαχείριση του Έργου για λογαριασµό του ΜΜΘ, ε- λέγχει την κατασκευή του έργου.. Το "Έντυπο ελέγχου και έγκρισης από την Υπηρεσία του Προγράµµατος Ποιότητας Έργου (ΠΠΕ)" έχει σκοπό να υποβοηθήσει τα αρµόδια στελέχη των υπηρεσιών, στις οποίες υποβάλλονται Προγράµµατα Ποιότητας Έργου από αναδόχους ή υποψηφίους αναδόχους έργων, ώστε να είναι σε θέση να ελέγξουν και να εγκρίνουν ή να απορρίψουν ή να ζητήσουν συµπληρωµατικά στοιχεία για τα Προγράµ- µατα Ποιότητας Έργων. Το Έντυπο και οι περιεχόµενες ερωτήσεις έχουν σχεδιαστεί έτσι ώστε να ακολουθείται "θετική λογική", το οποίο σηµαίνει ότι οι επιθυµητές απαντήσεις, οι οποίες θα επιτρέψουν την έγκριση του Προγράµµατος Ποιότητας Έργου που εξετάζεται, πρέπει να είναι πάντα "ΝΑΙ". Με τον τρόπο αυτό ο χρήστης του Εντύπου είναι σε θέση να διαπιστώσει πολύ εύκολα τη συµµόρφωση του εξεταζόµενου Προγράµ- µατος Ποιότητας Έργου µε τις απαιτήσεις Γενικά Tα Προγράµµατα Ποιότητας στα τεχνικά έργα αφορούν στην έγκαιρη και προληπτικού χαρακτήρα παρακολούθηση της ποιότητας των έργων. Οι φορείς που είναι δυνατό να εµπλέκονται σε ένα τεχνικό έργο είναι, ανάλογα µε την περίπτωση: - Κύριος του Έργου - Φορέας Ανάθεσης - ιευθύνουσα Υπηρεσία/Eπιβλέπων - Σύµβουλος (-οι) Tεχνικής Υποστήριξης - Μελετητής (ές) - Κατασκευαστής (Εταιρεία ή Κοινοπραξία) - Υπεργολάβος (-οι) - Προµηθευτής (ές) Υλικών Όλοι οι εµπλεκόµενοι φορείς σε ένα τεχνικό έργο θα πρέπει να διαθέτουν την τεχνογνωσία που θα τους δίνει τη δυνατότητα να εκπονούν, να αξιολογούν και να ελέγχουν τα προγράµµατα ποιότητας, ο καθένας από τη δική του πλευρά. Κρίνεται στο σηµείο αυτό απαραίτητο να παρατεθεί ο ορισµός για το πρόγραµµα ποιότητας (quality plan) από το πρότυπο ISO 8402:1994: Έγγραφο, στο οποίο διατυπώνονται οι ειδικές πρακτικές και τα µέσα για την ποιότητα καθώς και η αλληλουχία των 167

172 δραστηριοτήτων που έχουν σχέση µε ένα συγκεκριµένο προϊόν, έργο ή σύµβαση (παρ του προτύπου)". Τo Πρόγραµµα Ποιότητας Έργου (ΠΠΕ) είναι ένα έγγραφο που οριστικοποιείται και συγκεκριµενοποιείται κατά την περίοδο προπαρασκευής των εργασιών. Συντάσσεται από τον ανάδοχο και υποβάλλεται στον Κύριο του Έργου εντός δύο (2) µηνών από την υπογραφή της Σύµβασης. H σύνταξη ενός κατάλληλου Προγράµ- µατος Ποιότητας για κάθε έργο που εκτελείται και η παρακολούθηση της εφαρµογής του είναι ο καλύτερος δυνατός τρόπος για την εκτέλεση του έργου σύµφωνα µε τις συµβατικές απαιτήσεις. Κύριος στόχος ενός Προγράµµατος Ποιότητας είναι η σωστή οργάνωση του έργου και η κάλυψη των απαιτήσεων που θέτει ο Κύριος του Έργου µέσω της σύµβασης. Τo Πρόγραµµα Ποιότητας θα ενσωµατώνει και θα κωδικοποιεί όλες τις απαιτήσεις των συµβατικών τευχών και: 1. θα περιγράφει τις φάσεις ανάπτυξης του έργου και τις αντίστοιχες δραστηριότητες 2. θα είναι σε πλήρη συµφωνία και θα περιλαµβάνει το χρονοδιάγραµµα του έργου 3. θα καθορίζει τον τρόπο οργάνωσης και διοίκησης του έργου 4. θα καθορίζει τον τρόπο και τις λεπτοµέρειες συγκέντρωσης και αρχειοθέτησης των στοιχείων κατά την κατασκευή ώστε να ικανοποιούνται οι απαιτήσεις ιχνηλασιµότητας (δηλαδή να είναι δυνατή η εκ των υστέρων αναζήτηση όλων των στοιχείων για ένα συγκεκριµένο τµήµα του έργου και η συγκρότηση του µητρώου του έργου). Κατά τη φάση σύνταξης του ΠΠΕ πρέπει να γίνει συστηµατική, σχολαστική και ολοκληρωµένη µελέτη των απαιτήσεων των συµβατικών τευχών, να εντοπιστούν έγκαιρα οι τυχόν ασάφειες στα συµβατικά τεύχη καθώς και πιθανές αντιφάσεις µεταξύ τους, να συζητηθούν µεταξύ του Κυρίου του Έργου και του Αναδόχου και να ληφθούν οριστικές αποφάσεις για τις λεπτοµέρειες κατασκευής του έργου, οι οποίες θα αποτυπωθούν επίσης στο ΠΠΕ. Το ΠΠΕ ενός έργου πρέπει να αναθεωρείται όταν προκύπτουν σηµαντικές αλλαγές, ώστε να ανταποκρίνεται στην πραγµατική κατάσταση του έργου (π.χ. τροποποίηση της µελέτης) Περιεχόµενα Του ΠΠΕ Μία ενδεικτική διάρθρωση των περιεχοµένων του ΠΠΕ είναι η ακόλουθη: ΤΜΗΜΑ Ι 1. Εισαγωγή 1.1 Αντικείµενο του Προγράµµατος Ποιότητας 1.2 Πολιτική Ποιότητας για το έργο 1.3 οµή Προγράµµατος Ποιότητας 2. Περιγραφή έργου 2.1 Μέθοδοι κατασκευής 168

173 2.2 Έλεγχοι και οκιµές 2.3 Χρονοδιάγραµµα εργασιών 3. Χρησιµοποιούµενοι πόροι 3.1 Ανθρώπινο υναµικό Οργανόγραµµα έργου Αρµοδιότητες κυρίων στελεχών Στελέχωση του έργου 3.2 Υλικά και υπηρεσίες Υλικά Υπηρεσίες 3.3 Εξοπλισµός Μηχανολογικός εξοπλισµός (µηχανήµατα) Μετρητικός εξοπλισµός 4. ιαχείριση 4.1 ιαχείριση εγγράφων ιαχείριση του Προγράµµατος Ποιότητας Κωδικοποίηση εγγράφων - εντύπων ελτία ελέγχου και λοιπά έντυπα Αρχειοθέτηση 4.2 Μη συµµορφώσεις - ιορθωτικές/προληπτικές ενέργειες 4.3 Επιθεωρήσεις 4.4 Ανασκοπήσεις 5. Άλλα θέµατα 5.1 Αντιµετώπιση εκτάκτων καταστάσεων 5.2 Ασφάλεια και Υγεία 5.3 Προστασία περιβάλλοντος 6. Παραποµπές- Αναφορές 6.1 Σχέδια 6.2 Πρότυπα - Κανονισµοί - Τεχνικές Προδιαγραφές 6.3 Σύνδεση µε Σύστηµα Ποιότητας αναδόχου ΤΜΗΜΑ ΙΙ 7. Προγράµµατα Ενεργειών Το λειτουργικό τµήµα του ΠΠΕ αποτελούν τα προγράµµατα ενεργειών, κάθε ένα από τα οποία αναφέρεται σε συγκεκριµένο τµήµα ή σε συγκεκριµένη ενότητα του έργου και περιγράφει τις διαδοχικές ενέργειες που απαιτούνται για την κατασκευή του. Τα προγράµµατα ενεργειών περιλαµβάνουν οπωσδήποτε όλους τους ελέγχους και δοκιµές του έργου. Στα προγράµµατα ε- νεργειών: - αναλύονται οι φάσεις και οι δραστηριότητες για την κατασκευή κάθε τµήµατος (π.χ. εκσκαφή βάθρων) ή λειτουργικής ενότητας (π.χ. κατασκευή άνω 169

174 διάβασης) - καθορίζονται τα σηµεία στα οποία απαιτείται έγκριση πριν από τη συνέχιση των εργασιών (Σηµεία Στάσης για Έγκριση, ΣΣΕ) - καθορίζονται τα έγγραφα αναφοράς που εφαρµόζονται (π.χ. οδηγίες, προδιαγραφές, πρότυπα, συµβατικές απαιτήσεις) - περιγράφονται συνοπτικά οι ενέργειες για κάθε φάση και δραστηριότητα (π.χ. οι έλεγχοι που θα γίνουν) - καθορίζονται τα έντυπα που θα χρησιµοποιηθούν για την καταγραφή των αποτελεσµάτων (π.χ. έντυπα εργαστηριακών δοκιµών, δελτία ελέγχου εργασιών κ.τ.λ.) - καθορίζονται οι εµπλεκόµενοι σε κάθε φάση και δραστηριότητα φορείς (π.χ. Ανάδοχος, Υπεργολάβος, Κύριος του Έργου, Τρίτος) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Τα θέµατα που περιλαµβάνονται στο ΠΠΕ, ανάλογα µε την έκταση και το περιεχόµενο τους, είναι δυνατό είτε να περιέχονται στο ΠΠΕ είτε να επισυνάπτονται σε Παραρτήµατα που το συνοδεύουν Έλεγχος και Έγκριση Του ΠΠΕ Η σύνταξη και η κατ" αρχήν έγκριση του ΠΠΕ γίνεται από τον ανάδοχο µέσω των εσωτερικών του διαδικασιών. Στη συνέχεια το ΠΠΕ υποβάλλεται στην Υπηρεσία για έλεγχο και έγκριση. Ο έλεγχος και η έγκριση από τις υπηρεσίες του Κυρίου του Έργου πρέπει να καλύψουν µε λεπτοµέρειες όλα τα θέµατα που, σύµφωνα µε τον παραπάνω πίνακα περιεχοµένων, περιλαµβάνονται στο ΠΠΕ. Για τη διευκόλυνση και την υποβοήθηση των υπηρεσιών που θα ελέγχουν και θα εγκρίνουν τα ΠΠΕ επισυνάπτεται στις παρούσες οδηγίες ένα υπόδειγµα "Εντύπου ελέγχου και έ- γκρισης από την Υπηρεσία του Προγράµµατος Ποιότητας Έργου (ΠΠΕ)", το οποίο θα συµπληρώνεται από τις υπηρεσίες κατά την εξέταση των ΠΠΕ και θα παραµένει στα αρχεία τους, ενώ παράλληλα θα εγκρίνεται το ΠΠΕ και θα επιστρέφεται στον ανάδοχο για να εφαρµοστεί κατά την εκτέλεση του έργου. Παραδείγµατα εντύπων ελέγχων και δοκιµών, ποιοτικής παραλαβής αφανών εργασιών, ελέγχου εργασιών αλλά και εκθέσεις προόδου εργασιών µε βάση το εγκεκριµένο χρονοδιάγραµµα του έργου για το έργο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης Κτίριο, παρατίθενται στο Παράρτηµα 3 του παρόντος 170

175

176 6. ΤΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΤΗΣ.Ο.Π ΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΑΜΕ ΣΤΟ ΕΡΓΟ 6.1. ΓΕΝΙΚΑ Κάνοντας µια γενικότερη αποτίµηση των διεργασιών που πραγµατοποιούνται στο εργοτάξιο και περιγράφηκαν στο προηγούµενο κεφάλαιο, θα προχωρήσουµε σε µια απόπειρα εύρεσης συστατικών της ολικής ποιότητας, τόσο στην διοίκηση του έργου, όσο και στις εκτελούµενες εργασίες κατασκευής αυτού. Στο πρώτο µέρος του παρόντος έγινε εκτενής αναφορά στα συστατικά της.ο.π τα οποία συνοψίζονται στο παρακάτω σχήµα. Ακολουθεί σχετική ανάλυση που θα αναζητήσει ποια στοιχεία του έργου ακολουθούν τις αρχές τις ολικής ποιότητας, ποιες αρχές εφαρ- µόζονται και µέχρι ποιο βαθµό. Τα Συστατικά της.ο.π που βρίσκουµε στο έργο.ο.π ιοικητικές Πρακτικές Ποιότητα καθοδηγούµενη από το πελάτη έσµευση και ηγετικές ικανότητες ανώτατης διοίκησης Συνεχής βελτίωση Ανάπτυξη και εµπλοκή προσωπικού Άµεση αντίδραση Σχεδιασµός για ποιότητα και πρόληψη ιοίκηση διαδικασιών Μέτρηση απόδοσης Πρακτικές Εφαρµογής Τα 7 νέα εργαλεία ποιότητας Στατιστικός Έλεγχος διαδικασιών Λειτουργική Ανάπτυξη Ποιότητας Benchmarking Ανασχεδιασµός λειτουργικών διαδικασιών Ανάλυση διαδικασιών Όραµα, στόχοι και στρατηγικές του οργανισµού Σχ. 60 Τα συστατικά της.ο.π που βρίσκουµε στο έργο 171

177 6.1.1 Ποιότητα καθοδηγούµενη από τον Πελάτη Η «καρδιά» της ιοίκησης Ολικής Ποιότητας είναι η «Ποιότητα Καθοδηγούµενη από τον Πελάτη», γεγονός που µέχρι ενός σηµείου συµβαίνει και στο εν λόγω έργο. Οι Τεχνικές προδιαγραφές του έργου καταρτίζονται κατά την φάση δηµοπράτησης του έργου από τον Τεχνικό Υπεύθυνο Έργου σύµφωνα µε τις επιταγές του Κυρίου Του Έργου, δηλαδή του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης. Στο σηµείο αυτό θα πρέπει να σηµειωθεί ότι ο τόσο ο Κ.Τ.Ε όσο και ο Τ.Υ.Ε, έχουν την εµπειρία από την κατασκευή του κτιρίου Α, γεγονός που βοηθά στην βελτίωση κάποιων παραµέτρων που είτε δεν είχαν ληφθεί επαρκώς υπόψη κατά την κατασκευή του πρώτου κτιρίου, είτε δεν υπήρξε καµία σχετική πρόβλεψη. Συγκεκριµένα η εµπειρία αυτή είναι εµπλουτισµένη τόσο «τεχνικά» όσο και «ποιοτικά» δεδοµένης της τεχνολογικής βελτίωση τόσο των υλικών όσο και των οπτικοακουστικών µέσων, παρέχοντας δυνατότητες αισθητικής και ποιοτικής βελτίωσης στο έργο κατασκευής του Β κτιρίου. Μετά την έναρξη λειτουργίας του πρώτου κτιρίου πραγµατοποιήθηκε, συλλογή στοιχείων από τον Οργανισµό Μεγάρου Μουσικής µε ερωτηµατολόγια που συ- µπληρωθήκαν από τους θεατές κατά την προέλευσή και αποχώρησή τους από τις παραστάσεις του Μ.Μ.Θ προκειµένου να εξασφαλίσει ο Οργανισµός ότι ικανοποιούνται οι απαιτήσεις των χρηστών του έργου. Τα στοιχεία που συλλέχτηκαν αξιολογήθηκαν και χρησιµοποιήθηκαν επίσης από τον Τ.Υ.Ε κατά την σύνταξη των τεχνικών προδιαγραφών του έργου προκειµένου να εξασφαλιστεί ποιότητα καθοδηγού- µενη από τον τελικό αποδέκτη, δηλαδή τον απώτερο «πελάτη» που είναι οι θεατές των παραστάσεων του Μ.Μ.Θ. Εµβαθύνοντας όµως κανείς στην έννοια «ποιότητα καθοδηγούµενη από τον πελάτη» και όπως αυτή ορίστηκε στο θεωρητικό υπόβαθρο της παρούσας εργασίας, κατανοεί πως η εν λόγω έκφραση υποδηλώνει πως ο ίδιος ο κατασκευαστής του έργου «δουλεύει» - έχει ως µόνη µέριµνα - την ικανοποίηση του πελάτη και όχι την ικανοποίηση των ελάχιστων συµβατικών απαιτήσεων που καθορίζονται από τις προδιαγραφές του έργου, γεγονός που δεν ισχύει. Οπότε έχουµε µεν ποιότητα καθοδηγούµενη από τον πελάτη αλλά µέχρι ένα βαθµό και συγκεκριµένα ως το επίπεδο διασφάλισης ποιότητας, µακριά ακόµη από την ευρύτερη φιλοσοφία της.ο.π. Όσον αφορά την συνεχή βελτίωση τόσο της διοίκηση του έργου (από την πλευρά του Τ.Υ.Ε και του Κ.Τ.Ε) αλλά και του κατασκευαστή (Ανάδοχος του έργου) µπορεί κανείς να διαπιστώσει κάποια πρόοδο. Το ιδιόµορφο όµως αντικείµενο της κατασκευής και οι πραγµατοποιούµενες ταχύτητες στο εργοτάξιο, δεν επιτρέπουν την πρόοδο αυτή να εφαρµοστεί και να ωφελήσει το ίδιο το έργο. Η γνώση που αποκτάται µεταφράζεται ως εµπειρία για ένα επόµενο έργο και αυτό αφορά όλους του εµπλεκόµενους στο έργο φορείς. Στο συγκεκριµένο έργο, λόγω του προηγούµενου της κατασκευής του Α κτιρίου, υπάρχει εµπειρία που αποκτήθηκε στο παρελθόν και εφαρµόστηκε στην κατασκευή του κτιρίου Β υλοποιώντας τον κύκλο συνεχούς βελτίωσης του Deming. 172

178 6.1.2 Ανάπτυξη και εµπλοκή προσωπικού Το εµπλεκόµενο στο έργο προσωπικό του Αναδόχου, είναι κατάλληλα εκπαιδευµένο στην εφαρµογή και διακίνηση των εγγράφων που επιτάσσει το πρόγραµµα ποιότητας του έργου. Επιπρόσθετα έχει εξοικειωθεί και µε τις διάφορες διεργασίες του έργου στα πλαίσια εφαρµογής του προγράµµατος διαχείρισης ποιότητας ISO 9001 που ο εργολάβος του έργου εφαρµόζει ως εταιρεία όχι µόνο στο έργο «Κατασκευή Μ.Μ.Θ κτίριο Β» αλλά και σε προηγούµενα κτιριακά έργα που έχει κατασκευάσει η εταιρεία «Παντεχνική. Α. Ε». Η ύπαρξη εξειδικευµένου προσωπικού στις διεργασίες ποιότητας του έργου εξασφαλίζει ένα µέρος της παραµέτρου αυτής της.ο.π. Υπάρχει όµως ο εξίσου ση- µαντικός παράγοντας της εµπλοκής του προσωπικού στις διεργασίες, ο βαθµός εµπλοκής του στην επισήµανση σφαλµάτων στο έργο στους ελέγχους του έργου καθώς και την δυνατότητα άµεσης παρέµβασής του. Ο αυτοέλεγχος παρουσιάζει πλεονεκτήµατα όπως η οικονοµία χρόνου κόστους και η ταχύτητα παρέµβασης σε περίπτωση ελαττωµάτων σε κάποια εργασία, αλλά και η υπευθυνότητα του εργαζοµένου. Στην πράξη αποδείχτηκε ότι για να βελτιώσουµε την ποιότητα, αλλά και για να την διατηρήσουµε σε ένα καλό επίπεδο, δεν θα πρέπει να ενισχύσουµε τόσο τον έλεγχο, ο οποίος είναι δαπανηρός, όσο την πρόληψη. Θα πρέπει δηλαδή να δίνεται ιδιαίτερη έµφαση στον έλεγχο της όλης παραγωγικής διαδικασίας των φορέων του έργου και να αναπτυχθεί µηχανισµός που να µειώνει στο µηδέν εάν είναι δυνατό- το κόστος διόρθωση του κατασκευαστικού σφάλµατος ή της παρεχόµενης υπηρεσίας. Στο παρόν έργο υπάρχει εξειδικευµένο προσωπικό από την πλευρά του κατασκευαστή το οποίο είναι σε θέση να επισηµάνει ένα σφάλµα και απλά να το αναφέρει στην διοίκηση του εργοταξίου. εν µπορεί το ίδιο το άτοµο να προβεί στην διόρθωση τυχόν λάθους και να παρέµβει αυτόβουλα στην όλη διεργασία χωρίς προηγούµενη έγκριση από τον εργοταξιάρχη ή τον επιβλέποντα µηχανικό. Εκτελεί µόνο κατόπιν ρητών εντολών γεγονός που δεν συνάδει µε την γενικότερη φιλοσοφία της.ο.π. Σε όλους τους εµπλεκόµενους στο έργο φορείς, παρατηρείται το ίδιο ανθρωποκεντρικό σύστηµα εξουσίας µε κάθε στέλεχος να αναφέρει στην κεφαλή του αρµόδιου οργάνου, είτε πρόκειται για τον εργοταξιάρχη και τον πρόεδρο της εταιρείας, είτε για το ιοικητικό συµβούλιο του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης είτε για το ιοικητικό συµβούλιο της εταιρείας επίβλεψης του έργου. Εποµένως µόνο ορισµένα θέµατα µπορεί να διαχειριστεί το εργοταξιακό κλιµάκιο και αφορούν κυρίως τεχνικά ζητήµατα που δεν συνδέονται µε το οικονοµικό αντικείµενο του έργου, τροποποιήσεις µελέτης αλλά και τις διοικητικές αποφάσεις. Μέσω των οµάδων εργασίας, σε όλα τα επίπεδα ιεραρχίας, θα πρέπει να καλλιεργείται ένα κλίµα επικοινωνίας έτσι ώστε οι εργαζόµενοι να µπορούν να επισηµαίνουν τα προβλήµατα του συστήµατος. Από την πλευρά του Τ.Υ.Ε ο έλεγχος των υλικών και εργασιών που πραγµατοποιείται στο εργοτάξιο γίνεται σε σχέση µε τις ελάχιστες συµβατικές απαιτήσεις του έργου προκειµένου να καλύπτονται οι προδιαγραφές. Το έργο αυτό συνδράµει η ύ- παρξη εξειδικευµένων συνεργείων από την πλευρά του εργολάβου και η χρήση κατά το δυνατό υπεργολάβων και υλικών που έχουν πιστοποιηθεί κατά ISO ή άλλο φορέα πιστοποίησης. Με τον τρόπο αυτό µειώνεται ο χρόνος ελέγχου στο εργοτά- 173

179 ξιο, εξασφαλίζεται καλύτερη ποιότητα στην τελική εργασία και µειώνεται ο χρόνος που απαιτείται για υποβολή έλεγχο και έγκριση ενός υλικού ή υπεργολάβου. Αποφάσεις που αφορούν αυξοµειώσεις οικονοµικού αντικειµένου, διακοπή εργασιών τροποποιήσεις µελέτης κ.λ.π λαµβάνονται σε υψηλότερο κλιµάκιο του Τ.Υ.Ε από αυτό του εργοταξίου γεγονός που προκαλεί καθυστερήσεις και αντιτίθεται στις πρακτικές της.ο.π. Ένα ακόµη συστατικό ολικής ποιότητας που αφορά στο προσωπικό και δεν εφαρµόζεται πλήρως είναι η συνεχής εκπαίδευση. Τα «σφιχτά» χρονοδιαγράµµατα του έργου δεν επιτρέπουν την απασχόληση του τακτικού προσωπικού του έργου σε προγράµµατα εκπαίδευσης και βελτίωση των πρακτικών που εφαρ- µόζονται στην κατασκευή παρά ελάχιστες φορές όταν κριθεί αναγκαίο για την συνέχιση του έργου. Ο έλεγχος είναι βασική προϋπόθεση της Ολικής Ποιότητας και θα πρέπει να γίνεται σε κάθε φάση της παραγωγικής διαδικασίας. Στόχος είναι να διορθωθούν τυχόν ανωµαλίες κατά την κατασκευή του έργου. Στην περίπτωση µη έγκαιρου εντοπισµού, το κόστος της διόρθωσης θα είναι µεγάλο. Σκοπός του εργολάβου αλλά και του Τ.Υ.Ε είναι το κάθε σφάλµα στην κατασκευή να εντοπίζεται πριν την παράδοση του προϊόντος για κάθε µια από τις δραστηριότητες του έργου, οπότε είναι δυνατή η επισκευή του. Η µη ποιότητα να είναι εσωτερική και όχι εξωτερική, όταν δηλαδή το προϊόν έχει φύγει προς τον πελάτη γιατί στην περίπτωση αυτή στο κόστος εξυπηρέτησης του Κ.Τ.Ε προστίθεται και η δυσαρέσκεια του χρήστη του έργου οπότε υπάρχει ο κίνδυνος δηµιουργίας «κακού» ονόµατος στην αγορά. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι στο έργο δεν υπάρχει δυνατότητα «άµεσης» α- ντίδρασης αφού οι περισσότερες αποφάσεις διέρχονται από διαδικασίες υποβολής και έγγραφων εντολών που ανεξάρτητα από την ταχύτητα των εµπλεκοµένων διεργασιών χάνει την αµεσότητά της ως εργαλείο δράσης Μέτρηση Απόδοσης Εργαλεία µέτρησης απόδοση µε την έννοια της ποσοτικοποίησης της απόδοσης του προσωπικού του Αναδόχου αλλά και της απόδοσης του Τ.Υ.Ε, δεν εφαρµόζονται στο παρόν έργο. Τα συλλεγόµενα στοιχεία αναφορικά µε την απόδοση είναι από τις καθηµερινές λίστες προσωπικού που υποβάλλονται στον Τ.Υ.Ε και αναφέρουν το προσωπικό που απασχολείται καθηµερινά στο έργο και τους υπεργολάβους του έργου ανά ειδικότητα. Τα συλλεγόµενα από τον Τ.Υ.Ε στοιχεία αξιολογούνται και χρησιµοποιούνται ώστε να κάνουµε τις µηνιαίες εκθέσει προόδου του έργου στις οποίες γίνεται σύγκριση των «πραγµατικών» ηµεροµισθίων που έλαβαν χώρα στο έργο µε αυτά του αρχικά υποβληθέντος χρονοδιαγράµµατος, ώστε να διαπιστωθεί αν το έργο βαίνει καλώς ή υπάρχουν καθυστερήσεις. Σε περίπτωση που το χρησιµοποιούµενο εργατοτεχνικό προσωπικό δεν είναι επαρκές σύµφωνα µε την έκθεση προόδου (επισυνάπτεται στο παράρτηµα Γ), προβλέπεται ποιες εργασίες θα παρουσιάσουν καθυστέρηση και πόση. Επίσης προτείνεται ενίσχυση της δυνα- µικότητας των συνεργείων κατά βούληση προκειµένου να επιταχυνθούν οι εργασίες κατασκευής και να πιάσουµε τους χρόνους του αρχικού Χ/. Επιπρόσθετα κάθε εξάµηνο και στα πλαίσια διασφάλισης ποιότητας του εργολάβου, ο Τ.Υ.Ε καλείται να συµπληρώσει αξιολογήσεις απόδοσης του εργολάβου του έργου και του προσωπικού του, µε έµφαση στην απόδοση του γραφείου ποιοτικού ελέγχου της Αναδόχου. 174

180 Με τον τρόπο αυτό πραγµατοποιείται κάποιος έλεγχος στην απόδοση του κατασκευαστή διασφαλίζοντας το έργο από πιθανή παραβίαση του αρχικού χρονοδιαγράµµατος και χρονική καθυστέρηση. Η αποφυγή καθυστερήσεων στο παρόν έργο είναι κρίσιµη λόγω της χρηµατοδότησής του από Ευρωπαϊκό πλαίσιο στήριξης και την ύπαρξη καταληκτικής ηµεροµηνίας πέρατος της χρηµατοδότησής του. Σε περίπτωση έλευσης της συµβατικής ηµεροµηνίας πέρατος του έργου σταµατά η χρη- µατοδότηση και γίνεται απαιτητό όλο το ποσό της σύµβασης από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αναγνωρίζοντας την κρισιµότητα της µέτρησης της απόδοση όλων των φορέων του έργου, κατά την προσωπική µας πάντα άποψη, θα έπρεπε αυτό να γίνεται πιο συστηµατικά και ποσοτικοποιηµένα µε την χρήση των ανάλογων εργαλείων που παρέχει η.ο.π Όραµα στόχοι και στρατηγικές του Οργανισµού Σε ένα έργο όπως το Μ.Μ.Θ, θα έπρεπε όλοι οι φορείς του έργου να έχουν ένα κοινό τόπο, το βέλτιστο δυνατό αποτέλεσµα, το καλύτερο δυνατό προϊόν που είναι το κτίριο Β, προς ικανοποίηση του απώτερου πελάτη που θα είναι ο «Χρήστης του Έργου». Αυτό αποτελεί το ΟΡΑΜΑ σύµφωνα µε τις αρχές τις ολικής ποιότητας και σε θεωρητικό επίπεδο το συναντάµε σε όλες τις εκφάνσεις του έργου. Η διαφορά είναι ότι ό κάθε ένας από του εµπλεκόµενους φορείς βλέπει το ίδιο όραµα µέσα από ένα διαφορετικό πρίσµα. Ειδικότερα ο Ανάδοχος του έργου θέλει να κατασκευάσει ένα άρτιο τεχνικά και ποιοτικά έργο µε το µεγαλύτερο δυνατό οικονοµικό όφελος για εκείνον. Στο συγκεκριµένο έργο που είναι µε κατ αποκοπή αντάλλαγµα, η εξοικονόµηση οποιουδήποτε κονδυλίου είναι προς όφελος του εργολάβου, που ανεξάρτητα από οποιαδήποτε στρατηγική ποιότητας και αν ακολουθεί, κοντόφθαλµα προσβλέπει στο εφήµερο κέρδος από το οποίο θα µπορέσει να επωφεληθεί, σε αντίθεση µε τον Κ.Τ.Ε που ενδιαφέρεται για το µακροπρόθεσµο κέρδος που είναι η µεγαλύτερη δυνατή προσέλευση του κόσµου και το χαµηλό δυνατό κόστος συντήρησης του έργου. Όσον αφορά τον Τ.Υ.Ε το κέρδος στο οποίο προσβλέπει είναι το µέγιστο κέρδος για τον πελάτη (Κ.Τ.Ε) και η προστασία αυτού από τυχόν «κακοτοπιές» στις οποίες ενδέχεται να τον υποβάλει ο Ανάδοχος του έργου. Στο γενικότερο αυτό ανταγωνιστικό κλίµα µε τις αντικρουόµενες στρατηγικές, χάνεται ο κοινός στόχος και το κοινό όρα- µα, λόγω έλλειψης εµπιστοσύνης µεταξύ των φορέων του έργου, η κάθε κίνηση των οποίων, γίνεται µε προτεραιότητα την περιφρούρηση των συµφερόντων τους. Η Ολική ποιότητα είναι κυρίως η ποιότητα του ανθρώπου, είτε αυτός είναι εργάτης, υπάλληλος, είτε είναι στέλεχος ή επιχειρηµατίας. Είναι η ποιότητα της αντίληψης και συµπεριφοράς του. Πρόκειται για µια νέα στρατηγική οργάνωσης και διαχείρισης, η οποία υλοποιείται µέσω των αντιλήψεων και των καθηµερινών αποφάσεων. Η στρατηγική της Ολικής Ποιότητας δεν µπορεί να υλοποιηθεί παρά µόνο µε την αλλαγή νοοτροπίας, έτσι ώστε να ενθαρρύνεται η συλλογική εργασία. Πέρα από την κοινή προσπάθεια όλων η Ολική Ποιότητα προϋποθέτει τη διάθεση για ποιοτική εργασία, το αποτέλεσµα της οποίας θα είναι µια πηγή κέρδους. 175

181 Σε γενικές γραµµές αρκετά από τα εργαλεία της.ο.π χρησιµοποιούνται στο έργο ιαγράµµατα Παρέτο ιαγράµµατα αιτίου αποτελέσµατος ιαγράµµατα ροής Χάρτες ελέγχου Καταιγισµός ιδεών Κατηγοριοποίηση δεδοµένων Γραµµική συσχέτιση αιτίου αποτελέσµατος Ως επί το πλείστον χρησιµοποιούνται στοιχεία συλλογής δεδοµένων για το έργο µε τα ανάλογα φύλλα του προγράµµατος ποιότητας, που αφορούν σε εργασίες (φύλλα παραλαβής αφανών εργασιών, φύλλα ελέγχου εργασιών, φύλλα καταγραφής µηχανηµάτων, υλικών σχεδίων κ.λ.π ), τα οποία αξιοποιούνται από τον Τ.Υ.Ε για να βγουν συµπεράσµατα σχετικά µε την πορεία του έργου και προς ενηµέρωση του Κ.Τ.Ε και της διαχειριστικής αρχής του έργου. Επί τόπου του έργου πραγµατοποιούνται εβδοµαδιαίες συναντήσεις µε εκπροσώπους του Τ.Υ.Ε, του εργολάβου και του Κ.Τ.Ε (brainstorming), στα γραφεία του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης όπου αναλύονται οι δράσει όλης της εβδοµάδας και συζητιούνται τα εργοταξιακά προβλήµατα, τεχνικά ζητήµατα και προβλήµατα εφαρµογής της µελέτης, προκειµένου να καταλήξουµε από κοινού σε αποφάσεις σχετικά µε την πορεία που έργου και τυχόν διορθωτικές δράσεις προς τον κοινό στόχο που είναι η έγκαιρη και έντεχνη κατασκευή του έργου. Στις συνεδριάσεις αυτές κρατούνται πρακτικά τα οποία στη συνέχεια προσυπογράφονται από όλους τους συµµετέχοντες και διανέµονται προς ενηµέρωση σε ανώτερα διοικητικά κλι- µάκια όλων των φορέων του έργου. Γραµµική συσχέτιση αιτίου αποτελέσµατος για τα προβλήµατα του έργου γίνεται µόνο σε θεωρητικό επίπεδο χωρις την χρήση των κατάλληλων εργαλείων τα οποία δεν θα µπορούσαν να αξιολογηθούν προς όφελος του έργου λόγω της φύσης της κατασκευής. Αξιοποιούνται όµως σε µεταγενέστερο έργο µε εµπειρία που αποκτάται από το προσωπικό που πιθανόν να επαναχρησιµοποιηθεί από τους οργανισµούς τόσο του Τ.Υ.Ε όσο και του Αναδόχου ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ.Ο.Π 176

182 Θέση της κατασκευής του έργου σε σχέση µετην.ο.π TQM Θέση της κατασκευής του έργου TQM ( ΟΠ) Επιθεώρηση QC QA Ε Π Π ΟΠ Quality Assurance (QA) ιασφάλ. Ποιότητας ( Π) Quality Control (QC) Έλεγχος Ποιότητας (ΕΠ) Θέση της κατασκευής του έργου Inspection (Επιθεώρηση) Σχ. 61 Θεση της ιοικησης κατασκευής του έργου σε σχέση µε την.ο.π Ανακεφαλαιώνοντας παρατηρούµε ότι αρκετά συστατικά της Ολικής Ποιότητας υ- πεισέρχονται στην διοίκηση και κατασκευή του έργου «Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης Κτίριο Β», ο σχεδιασµός όµως των διεργασιών και η στρατηγική των ε- µπλεκοµένων φορέων είναι µακριά από την όλη φιλοσοφία της ιοίκηση Ολικής Ποιότητας. Σε µια προσπάθεια να τοποθετηθεί η διοίκηση και κατασκευή του έργου στην κλίµακα που περιλαµβάνει τα στάδια εξέλιξης της.ο.π, κατά την προσωπική µας πάντα εκτίµηση, µπορεί να καταταγεί κάπου ανάµεσα στο επίπεδο της διασφάλισης ποιότητας και την αρχή του ευρύτερου συνόλου της.ο.π. Υπάρχει το όραµα της.ο.π από τους οργανισµούς, γίνονται προσπάθειες εφαρ- µογής των εργαλείων και συστατικών της και µένει απλά η υλοποίηση του. Γενικότερα το τεχνικό αντικείµενο εµφανίζει µια δυσκολία στην µετάβαση από την ιασφάλιση ποιότητας, επίπεδο στο οποίο θεωρούµε ότι βρίσκεται και το παρόν έργο, στην.ο.π. Το «εφήµερο» του αντικειµένου που περιλαµβάνει την συγκέντρωση πολλών ετερόκλιτων παραγόντων (Μελετητών, Κατασκευαστών, Επιβλεπόντων, Υπεργολάβων, Προµηθευτών) για την κατασκευή ενός και µόνο προϊόντος, χωρίς να υπάρχει συνέχεια τις περισσότερες φορές στην σχηµατιζόµενη οµάδα έργου, ωθεί του εµπλεκοµένους στην δηµιουργία χαλαρών δεσµών συνεργασίας. 177

183 εν υπάρχει συχνά κοινό όραµα και στρατηγική, ούτε δέσµευση για συνεχή βελτίωση και επένδυση στην εκπαίδευση πάνω σε θέµατα εφαρµογή Ολικής Ποιότητας. Ακόµη και η ίδια η εταιρεία κατασκευής πολλές φορές δεν χρησιµοποιεί τα ίδια εκπαιδευµένα άτοµα σε µελλοντικά έργα, όχι τουλάχιστον µε την µορφή της σχηµατισµένης οµάδας έργου που είχε δουλέψει µαζί στο παρελθόν. Λόγω των µετακινήσεων που απαιτούνται, αφού η θέση του επόµενου έργου θα είναι διαφορετική, παρεισφρέουνε κοινωνικοί λόγοι που εµποδίζουν του εργαζόµενους να µετακινηθούν µακριά από την έδρα τους. Με δεδοµένα όλα τα παραπάνω συµπεραίνουµε ότι η εφαρµογή συστηµάτων διαχείρισης ποιότητας στο έργο καλύπτει σε ένα ευρύ φάσµα την ποιότητα στο έργο και προστατεύει το προϊόν και την παραγωγική διεργασία από τα ενδεχόµενα προβλήµατα. Θα µπορούσε κανείς να πει ότι οι Τεχνικές εταιρείες, µε την εφαρµογή συστηµάτων διαχείρισης ποιότητας, δηλώνουν την πρόθεσή τους για ένα καλό και ποιοτικό τελικό προϊόν που θα ικανοποιεί τον «Πελάτη» σε λογικά πλαίσια κόστους και βρίσκονται στον σωστό δρόµο για την.ο.π που όµως προς το παρόν αποτελεί µακρινό όνειρο. Σχ. 62 Η προστατευτική Οµπρέλα της εξασφάλισης ποιότητας 178