ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΑΠΑΝΤΗΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

Transcript

1 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΑΠΑΝΤΗΜΕΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΡΩΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Η Γλώσσα Ως Αξία Μιλώντας για τη γλώσσα ως αξία πρέπει να το διασαφήσουμε δεν σημαίνει ότι παραβλέπουμε ή ότι μας διαφεύγει η λειτουργία της ως «οχήματος» πληροφοριών απλώς δεν σταματάμε σʹ αυτήν όμοια όπως, όταν μιλάμε για τη γλώσσα ως βιολογική καταβολή και ως καθολικό γνώρισμα του ανθρώπου, δεν παραβλέπουμε ούτε υποτιμάμε τον ρόλο που παίζει στην κατάκτηση της μητρικής γλώσσας ο κόσμος της εμπειρίας, τα εμπειρικά δεδομένα και η συνάρτηση προς τον χώρο της γλωσσικής συμπεριφοράς. Συλλαμβάνοντας τη γλώσσα ως αξία αφήνουμε πίσω μας τη στοιχειώδη λειτουργία της ως μέσου συνεννόησης και προχωράμε στη βαθύτερη υφή της ως αγαθού, ως πολύτιμης ηθικής οντότητας, ως αξίας όμοιας προς τις αξίες όπως λ.χ. η ελευθερία, η δημοκρατία, η μόρφωση, η ίδια η ζωή. Από τη στιγμή που από τη γλωσσική επικοινωνία μας εξαρτώνται, σε καθοριστική έκταση, η ποιότητα της συνάντησής μας με τους άλλους (κοινωνική λειτουργία), η ποιότητα της εξωτερίκευσης του είναι μας (υπαρξιακή λειτουργία), η δυνατότητα έκφρασης των πιο μύχιων σκέψεων και των πιο ακριβών μας βιωμάτων και συναισθημάτων (ατομική ελευθερία) και η διαφοροποίησή μας ως προσώπων και συγχρόνως ως πολιτών ενός έθνους (ατομική και εθνική ταυτότητα), για να μείνω σε μερικούς κύριους παράγοντες, η γλώσσα υπερβαίνει την τάξη του οργάνου, για να περάσει στο επίπεδο της αξίας ηθικής, ατομικής, κοινωνικής. Παράλληλα, όσο η γλώσσα ενός λαού εκφράζει μέσα από τις λέξεις αλλά και από την όλη οργάνωση της δομής της τις αντιλήψεις του λαού, την πολιτισμική (cultural) και πολιτιστική (civilizational) ιστορία του (πνευματική καλλιέργεια και υλικοτεχνικό πολιτισμό), τον τρόπο που συνέλαβε εννοιολογικά, οργάνωσε σημασιολογικά και δήλωσε σημειολογικά τον κόσμο σε διαχρονικό αλλά και συγχρονικό επίπεδο, όσο δηλαδή η γλώσσα είναι ο κόσμος και η σκέψη ενός λαού, ο ίδιος ο λαός δεν μπορεί να περιοριστεί στη διάσταση του εργαλείου, αλλά φυσικά, λογικά και λειτουργικά ανήκει στο χώρο των αξιών, και μάλιστα των καθολικών αξιών, αφού και η γλώσσα είναι καθολικό φαινόμενο. Πόσο συνειδητοποιημένη είναι σε κάθε λαό και κάθε κοινωνία η αναγνώριση της γλώσσας ως αξίας, με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από μία τέτοια αναγνώριση σε επίπεδο παιδείας, καλλιέργειας και γενικότερης στήριξης, είναι άλλο θέμαʹ είναι ζήτημα που συνδέεται άμεσα με τη γενικότερη υποβάθμιση της ποιότητας της γλώσσας που παρατηρείται διεθνώς. Ο σύγχρονος μαζάνθρωπος, ζώντας υπό την σπάθη των βιοτικών και καταναλωτικών μεριμνών που ο ίδιος έχει σωρεύσει στον εαυτό του και κατακλυζόμενος με τον υλικοτεχνικό πολιτισμό που εδημιούργησε από όγκους πληροφοριών, δεν έχει τον χρόνο, ούτε την όρεξη και ίσως ούτε την δυνατότητα, να επεξεργαστεί επαρκώs τον λόγο που παράγει ή προσλαμβάνει: μιλάει και ακούει «γλώσσα» βιαστικά και βεβιασμένα, πρόχειρα, αδιάφορα και απρόσεχτα. Δεν έχει την υπομονή, και την δυνατότητα ενδεχομένως, να αφιερώσει περισσότερο χρόνο και μεγαλύτερη προσπάθεια σε ποιοτική επεξεργασία και βελτίωση της γλώσσας που παράγει ως ομιλητής ή

2 που προσλαμβάνει ως ακροατής ή αναγνώστης. Και αυτό συμβαίνει γιατί στην ιεράρχηση των αξιών και των επιδιώξεων η γλώσσα δεν αντιμετωπίζεται συνειδητά ως αξία και ως μείζον μέλημα του πολίτη σε αντίθεση με την επιδίωξη άλλων αγαθών, κυρίως υλικών. Η ίδια χρησιμοθηρική αντίληψη έχει συχνά και στην περίπτωση της ελληνικής υποβαθμίσει αξιολογικά τη μητρική προς όφελος μιας ξένης γλώσσας. Στη συνείδηση, αλλά και στην πράξη σήμερα, για πολλούς Έλληνες, η προσπάθεια δεν είναι πώς θα μάθει ο ίδιος ή το παιδί του καλύτερα ελληνικά, αλλά πώς θα βελτιώσει τα αγγλικά του! Ούτε νιώθει υπερήφανος για τα καλά ελληνικά του που ευτυχώς υπάρχουν σε πολλούς όσο για τα καλά αγγλικά ή αγγλικά του! Όλα αυτά είναι ενδεικτικά μιας νοοτροπίας που ισχύει ευρύτερα στον κόσμο και μιας στάσεως έναντι της γλώσσας, που εξακολουθεί να τη βλέπει περισσότερο ως εργαλείο παρά ως αξία. Και συμβαίνει διεθνώς το οξύμωρο, σήμερα που η Εκπαίδευση και χρόνο πολύν αφιερώνει στη διδασκαλία της γλώσσας και τις μεθόδους διδασκαλίας έχει σημαντικά βελτιώσει και εκσυγχρονίσει, σήμερα η γλωσσική παιδεία των μαθητών σε όλο τον κόσμο να χωλαίνει. Γιατί το σημαντικό δεν είναι πόσο και πώς ασχολούμαστε με τη γλώσσα μας, όσο πώς τη βλέπουμε, τι θέση της δίνουμε μέσα στη συνείδησή μας και στους στόχους που επιδιώκουμε. Με δυο λόγια: πόσο η γλώσσα αποτελεί ή δεν αποτελεί αξία για μας αξία που πρέπει να κατακτηθεί με τον ίδιο αγώνα που απαιτεί η ελευθερία, η αξιοπρέπεια ή η δημοκρατία. Γ. Μπαμπινιώτης, Η Γλώσσα ως Αξία, εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 1999 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να γράψετε την περίληψη του κειμένου με λέξεις. 2. α. μύχιων, καθολικός, όφελος, χωλαίνω: Να γράψετε ένα συνώνυμο και ένα αντώνυμο για καθεμία από τις παραπάνω λέξεις. β. στοιχειώδης, διάσταση, σωρεύω, μέριμνα, εκσυγχρονίζω: Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις. 3. Να προσδιορίσετε την αναφορική ή ποιητική λειτουργία της γλώσσας. Πότε χρησιμοποιείται η καθεμιά και ποιος είναι ο αποδέκτης του μηνύματος. 4. «Ο σύγχρονος μαζάνθρωπος δεν έχει τον χρόνο, ούτε την όρεξη και ίσως την δυνατότητα, να επεξεργαστεί επαρκώς τον λόγο που παράγει ή προσλαμβάνει». Να αναπτύξετε την παραπάνω θέση σε μία παράγραφο λέξεων. 5. Να αναπτύξετε σε 400 με 500 λέξεις την άποψη: «Με δυο λόγια: πόσο η γλώσσα αποτελεί ή δεν αποτελεί αξία για μας αξία που πρέπει να κατακτηθεί με τον ίδιο αγώνα που απαιτεί η ελευθερία, η αξιοπρέπεια ή η δημοκρατία».

3 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 1. Η γλώσσα δεν αποτελεί απλώς και μόνο ένα εργαλείο επικοινωνίας, αλλά είναι καθοριστικό συστατικό της προσωπικότητας του ανθρώπου και της φυσιογνωμίας ενός λαού. Πρόκειται για μια αξία ηθική, ατομική, εθνική και κοινωνική. Μια αξία καθολική. Εντούτοις, το γενικότερο κλίμα της απομόνωσης και του ατομισμού που επικρατεί στη σύγχρονη τεχνοκρατική εποχή μας δεν ευνοεί την επικοινωνία των ανθρώπων, την ανταλλαγή απόψεων και το μεταξύ τους διάλογο. Τέλος, καταλυτικός, για την επιδείνωση του προβλήματος αυτού, είναι και ο ρόλος της γλωσσομάθειας. 2. α. μύχιος: (συνώνυμα) ενδόμυχος, εσώτατος, ενδότατος, βαθύς, κρύφιος. (αντώνυμα) εμφανής, εξωτερικός, εξόφθαλμος. καθολικός: (συνώνυμα) γενικός, (συν)ολικός (αντώνυμα) μερικός, ειδικός όφελος: (συνώνυμα) ωφέλεια, κέρδος (αντώνυμα) ζημία χωλαίνω: (συνώνυμα) καθυστερώ, βραδυπορώ, καρκινοβατώ, μειονεκτώ (αντώνυμα) προτρέχω, πλεονεκτώ β. στοιχειώδης: θεμελιώδης, βασικός, πρωταρχικός, ελάχιστος, μίνιμουμ. διάσταση: πτυχή, παράμετρος, άποψη. σωρεύω: συσσωρεύω, συναθροίζω μέριμνα: φροντίδα, ενδιαφέρον. εκσυγχρονίζω: μεταρρυθμίζω 3. Η αναφορική (ή κυριολεκτική ή δηλωτική ή λογική ή πληροφοριακή) λειτουργία. Στην περίπτωση αυτή η λέξη ως σημαίνον αποδίδει ακριβώς το σημαινόμενο, δηλαδή το πράγμα ή την έννοια στην οποία αναφέρεται. Στη λειτουργία αυτή είναι συχνή η ουδέτερη και αντικειμενική τριτοπρόσωπη έκφραση. Η ποιητική (ή αισθητική) λειτουργία είναι ανώτερη. Σ αυτήν ενυπάρχει και η συγκινησιακή λειτουργία της. Η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται κυρίως στον εαυτό της, στο ίδιο μήνυμα, και μάλιστα στη μορφή του. Χαρακτηριστικά του ποιητικού λόγου είναι τα σχήματα λόγου, ιδιαίτερα οι εικόνες, η μεταφορά, η παρομοίωση, η συνεκδοχή, η προσωποποίηση, η αντίθεση, η επανάληψη, η παρήχηση κλπ., και ο ρυθμός. 4. Μολονότι η αξία της ελληνικής γλώσσας είναι ανεκτίμητη, εντούτοις πολλοί Έλληνες την αγνοούν. Το νόημα της γλωσσικής ένδειας: α) άγνοια του λεξιλογικού της πλούτου, β) λεκτικά σφάλματα, γ) αδυναμία οργάνωσης και έκφρασης των σκέψεων.

4 Απόκτηση γνώσεων για την αντιμετώπιση πρακτικών και άμεσων προβλημάτων. Μη συστηματική και σε βάθος διδασκαλία της γλωσσικής μας παράδοσης. Ανεπαρκώς μορφωμένο και επιμορφωμένο διδακτικό προσωπικό. Έλλειψη κατάλληλων βιβλίων, μέσων και διδακτικών μεθόδων. Το γενικότερο κλίμα απομόνωσης και ατομισμού που επικρατεί στην εποχή μας, το οποίο δεν ευνοεί την επικοινωνία των ανθρώπων και, επομένως, την ανταλλαγή απόψεων και το μεταξύ τους διάλογο. Η κατάχρηση της γλώσσας όχι ως μέσου επικοινωνίας, αλλά ως μέσου παραπλάνησης και απόκρυψης της αλήθειας (αλλοίωση της γλώσσας). Παραφθορά των λέξεων Τυποποιημένη γλώσσα, η χωρίς φυσικότητα, η στερεότυπη γλώσσα. Γλωσσική ένδεια στην ουσία σημαίνει συνάμα πνευματική ένδεια, αφού κατά τον Βιτγκενστάιν: «Τα όρια της γλώσσας μου προσδιορίζουν τα όρια του κόσμου μου». 5. Ανάπτυξη θέματος: Πρόλογος Χωρίς τη γλώσσα δεν μπορεί να νοηθεί ζωή, επειδή οι σημαντικότερες εκφάνσεις της ζωής, είτε η θεωρήσουμε βιολογικό φαινόμενο είτε πνευματική και κοινωνική εκδήλωση, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη γλώσσα. Γι αυτό και η πρόοδος του ανθρώπου σε κάθε τομέα της ζωής του περνάει, χωρίς υπερβολή, μέσα από τη γλωσσική καλλιέργειά του. Γλώσσα είναι κώδικας σημείων ορισμένης μορφής (γλωσσικής) με τα οποία επιτυγχάνεται η επικοινωνία μεταξύ των μελών μιας γλωσσικής κοινότητας. Κύριο Μέρος Η σημασία της γλώσσας για τον άνθρωπο Η γλώσσα ως όργανο επικοινωνίας καθορίζει τη ζωή του ανθρώπου σε όλους τους τομείς. Στον κοινωνικό. Κοινωνικοποιεί τον άνθρωπο με την: Ανάπτυξη διαλόγου για την ειρηνική επίλυση των διαφορών ατόμων και λαών. Σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων και την εδραίωση δεσμών φιλίας και αγάπης των ανθρώπων. Στον πολιτικό. Αναπτύσσει την πολιτική συνείδηση, αφού: Είναι το όργανο για την ανάπτυξη του διαλόγου, της πεμπτουσίας της δημοκρατίας. Αναπτύσσεται η πολιτική σκέψη και περιορίζεται η αυθαιρεσία και ο πολιτικός αμοραλισμός. Στον πνευματικό. Η γλώσσα συμβάλλει στην πνευματική ανάπτυξη, γιατί: Διαφυλάσσει και μεταλαμπαδεύει την αποκτημένη γνώση στους μεταγενέστερους.

5 Η σκέψη βασίζεται στη λέξη, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη των Επιστημών, των Γραμμάτων και των Τεχνών. Είναι το βασικό μέσο διάδοσης πληροφοριών και γνώσεων αλλά και βουλεύει, να επαινεί και να ψέγει. Συντελεί στην κατανόηση και εσωτερίκευση του κόσμου από τον άνθρωπο. Στον ψυχολογικό. Αποτελεί μέσο έκφρασης των συναισθημάτων κι του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου. Η επικοινωνία καταπολεμά την εσωστρέφεια και τη μοναξιά και οδηγεί στον ψυχικό συμπλησιασμό των ανθρώπων. Με το διάλογο μετριάζονται τα συναισθήματα και αποφεύγονται ακραίες εκδηλώσεις. Στον ηθικό. Με το λόγο προσεγγίζονται, αναλύονται και διαμορφώνονται ηθικές αξίες, ιδανικά και πρότυπα. Η ηθική διαπαιδαγώγηση διαμορφώνει ολοκληρωμένους χαρακτήρες. Στον εθνικό. Η γλώσσα: Μεταδίδει και διατηρεί την εθνική κληρονομιά και συνείδηση. Προσδιορίζει την ταυτότητα ενός λαού. Επίλογος «Να πολεμά κανείς για την πατρίδα του ή για την εθνική του γλώσσα, ένας είναι ο αγώνας» Γ. Ψυχάρης. ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: ΧΑΣΜΑ ΓΕΝΕΩΝ [Αν ανοίξουμε στα παιδιά την καρδιά μας...] Τίποτα δε θα κερδίσουν αυτά τα παιδιά από τη δική μας εμπειρία μέσα στον κόσμο όπου θα ζήσουν; Προτού δώσω εγώ την απόκριση, την έχουν δώσει, τη δίνουν κάθε μέρα οι ίδιοι νέοι που διαβάζουν άπληστα, που πηγαίνουν στο θέατρο, που παρακολουθούν ομιλίες. Τι αναζητούν στα βιβλία και στα θεάματα και στα ακροάματα οι νέοι, αν όχι την εμπειρία των παλαιότερων, που τους αναγνωρίζουν τη σοφία και τη γνώση της πλουσιότερης εμπειρίας; Αυτή τη γνώση μπορούν να τους τη μεταδώσουν όχι μονάχα οι τεχνίτες και οι σοφοί, αλλά και ο καθένας από μας, ο πατέρας, ο φίλος, ο δάσκαλος, με μια προϋπόθεση, καίρια και αποφασιστική: την ειλικρίνεια. Αν ανοίξουμε στα παιδιά μας την καρδιά μας και τους αποκαλύψουμε γυμνή την αλήθεια για όσα γνωρίσαμε στη ζωή, τις χαρές και τις πίκρες μας, τις καταχτήσεις μας και τις απογοητεύσεις μας, τα όνειρά μας και τα επιτεύγματά μας, τα χτυπήματα και τις πληγές, αλλά και τις πονηριές μας και τις ατιμίες μας, τις αδυναμίες και τις μικρότητες έναν απολογισμό τίμιο και θαρραλέο, όπου χωρίς καμία λογοκρισία να έχουν αναγραφεί και οι αρετές και οι κακίες μας και τα φωτεινά και τα σκοτεινά σημεία της δράσης μας.[...] Η νηφαλιότητα και η σωφροσύνη των ώριμων ανθρώπων δεν πρέπει να τρομάξει από την ορμή των νέων αντίθετα οφείλει να τη χαρεί και να την

6 αξιοποιήσει. Οι νέοι ξέρουν να ορμούν, ξέρουν όμως και να στοχάζονται είναι αυτοί που γεμίζουν τα βιβλιοπωλεία και τα θέατρα και τους καλούς κινηματογράφους, την ώρα που εμείς οι «ώριμοι» βυθιζόμαστε στο σκοτάδι, για να ναρκωθούμε με τις απελπιστικές ηλιθιότητες των τηλεοράσεων. Και κατορθώνουν να βρουν αληθινή πνευματική τροφή, όταν εμείς τους προσφέρουμε αξιοθρήνητα σχολικά βιβλία. Αν αγαπούμε αληθινά αυτόν τον τόπο, είναι καιρός να δώσουμε όλες μας τις δυνάμεις, υλικές και πνευματικές, για την παιδεία των νέων. Στο μυαλό των παιδιών μας μπορούμε να στηρίξουμε το μέλλον και την προκοπή της Ελλάδας. Και τα παιδιά αυτά είναι έτοιμα να κάνουν κάθε θυσία όταν βεβαιωθούν πως αυτή γίνεται για το καλό όχι μονάχα το δικό τους, αλλά και το καλό του συνόλου. Αλλά, για να βεβαιωθούν, απαιτούν από μας πρώτα και κύρια τιμιότητα και ειλικρίνεια απαιτούν σοβαρότητα και προπάντων απαιτούν να σταματήσουμε τις υποκρισίες και τις δημαγωγίες. Είναι έτοιμα να ακούσουν και να συζητήσουν την κριτική, φτάνει να κάνουμε και εμείς το ίδιο. Δε θέλουν τη συγκατάβαση ούτε το χειροκρότημα δέχονται τη σκληρή διαλεκτική αντιμετώπιση και την ανταποδίδουν με ικανοποίηση. Πριν από κάθε άλλο είναι ανάγκη να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των νέων. πίστη. Από την πλευρά της Πολιτείας είναι απαραίτητο να δοθεί προτεραιότητα στην Παιδεία. Μανόλης Ανδρόνικος, Παιδεία ή Υπνοπαιδεία, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα, 1975 ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου ( λέξεις). 2. Πώς μπορεί να αποβεί επωφελής η επικοινωνία των νέων με τους μεγαλύτερους; 3. Να γράψετε τρία προσδιοριστικά επίθετα για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις: νέος, ενήλικος, διάσταση, στάση. 4. α. Να γράψετε τα συνώνυμα των παρακάτω λέξεων: καίρια, επιτεύγματα, νηφαλιότητα. β. Να γράψετε τα συνώνυμα και τα αντώνυμα των παρακάτω λέξεων: απληστία, ειλικρίνεια, σωφροσύνη, ναρκώνω. 5. «Οι νέοι ξέρουν να ορμούν... τις απελπιστικές ηλιθιότητες των τηλεοράσεων». Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της φράσης σε μία παράγραφο

7 λέξεων, αναφέροντας τι οφείλουν να κάνουν οι μεγαλύτεροι για να αξίζουν και να έχουν την αγάπη και το σεβασμό των νέων. 6. Όπως σε κάθε εξέλιξη, για να είναι ομαλή και σταθερή, απαιτείται να συντίθεται αρμονικά το παλιό με το νέο, έτσι ακριβώς και η εξέλιξη της ζωής επιβάλλει την αμοιβαία κατανόηση, τη συνεργασία και την ομαλή διαδοχή της μιας γενιάς από την άλλη. Με βάση το δεδομένο αυτό να απαντήσεις στα ερωτήματα: α. Ποια είναι τα κυριότερα αίτια που δημιουργούν τις συγκρούσεις μεταξύ νέων και ηλικιωμένων; β. Με ποιο τρόπο μπορεί να ξεπεραστεί η διάσταση μεταξύ νέων και μεγαλύτερων; ( λέξεις) ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 1. Ο Μανόλης Ανδρόνικος προτρέπει τους αναγνώστες να ανοίξουν στα παιδιά την καρδιά τους και να αποκαλύψουν γυμνή την αλήθεια για όσα γνώρισαν στη ζωή με ειλικρίνεια και τιμιότητα. Με αυτή την υπερενέργεια, την αγωνιστικότητα για βελτίωση του κόσμου, τη νεωτερικότητα και τη δίψα για γνώση, οι νέοι βρίσκουν το σωστό δρόμο ακόμη κι αν οι ώριμοι άνθρωποι τρομάζουν και υποχωρούν αφήνοντας όλα τα θετικά χαρακτηριστικά των εφήβων να μείνουν ανεκμετάλλευτα. Τα παιδιά είναι το μέλλον αυτού του τόπου και είναι έτοιμα να θυσιαστούν, αρκεί βέβαια να νιώσουν τη στοιχειώδη ασφάλεια. Γι αυτό ενήλικες και Πολιτεία οφείλουν να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των νέων και να στρέψουν τα βλέμματά τους στην Παιδεία. 2. Η επίτευξη, βέβαια της απρόσκοπτης επικοινωνίας και της συνεργασίας δεν είναι εύκολη υπόθεση. Οι νέοι είναι ορμητικοί, παρορμητικοί, επαναστατικοί, ρομαντικοί, αμφισβητίες και θέλουν αλλαγές χωρίς καθυστέρηση. Πολλοί, επίσης, από τους ηλικιωμένους διακρίνονται για μισονεϊσμό, αδιαλλαξία, υποκρισία και υπεροπτική συμπεριφορά προς τους νέους. Διαφορές, βέβαια, μεταξύ νέων και ηλικιωμένων θα υπάρχουν πάντα, αλλά, για να επιτευχθεί η αγαστή συνεργασία, χρειάζονται αμοιβαίες υποχωρήσεις. Όσον αφορά στους μεγαλύτερους θα πρέπει: να μην αντιμετωπίζουν τους νέους με υπεροψία, να αναγνωρίζουν την ιδιαιτερότητα της ηλικίας τους, να νοιάζονται για τα προβλήματά τους, να είναι ανυπόκριτοι, να έχουν καλοπροαίρετη διάθεση, να αποτελούν ορθά πρότυπα, να ταυτίζουν τη θεωρία με την πράξη και να συνειδητοποιήσουν ότι οι νέοι δεν έχουν ανάγκη από συμβουλές αλλά από παραδείγματα. Όταν διαθέτουν τις πιο πάνω αρετές θα γίνουν πιστευτοί από τους νέους και μπορούν να παίξουν ουσιαστικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα τους. 3. ανυστερόβουλος, ρηξικέλευθος, ενθουσιώδης νέος συντηρητικός, συγκαταβατικός, μετριοπαθής ενήλικας άψογη, τρίτη, πραγματική διάσταση

8 αδιάλλακτη, ενδοτική, ασυμβίβαστη στάση 4. α. καίρια συν: βασικά, κρίσιμα, αποφασιστικά επιτεύγματα συν: επιτυχίες νηφαλιότητα συν: ηρεμία, αταραξία β. απληστία συν: βουλιμία, λαιμαργία, λίμα, αχορτασιά αντ: κορεσμός, ικανοποίηση ειλικρίνεια συν: ευθύτητα, ανυποκρισία, φιλαλήθεια αντ: ανειλικρίνεια, ψέμα, προσποίηση σωφροσύνη συν: σύνεση, φρονιμάδα αντ: απερισκεψία ναρκώνω συν: υπνωτίζω, αποβλακώνω αντ: ξυπνώ, διεγείρω, αφυπνίζω 5. Οι μεγαλύτεροι για να αξίζουν και να έχουν την αγάπη και το σεβασμό των νέων, οφείλουν να συνειδητοποιήσουν ότι ο σεβασμός δεν επιβάλλεται, δεν υπαγορεύεται, αλλά κερδίζεται, και γι αυτό πρέπει να διαθέτουν αρετές και να συμπεριφέρονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να αποσπούν το σεβασμό των νέων. Ειδικότερα: o Να διαθέτουν ηθικές αρετές. Να είναι ειλικρινείς, συνεπείς, δίκαιοι και υπεύθυνοι. o Να αποφεύγουν την εκμετάλλευση, την ιδιοτέλεια, την υπέρβαση του μέτρου, την επιδίωξη του οικονομικού κέρδους και των καταναλωτικών αγαθών με κάθε τρόπο. o Να είναι απαλλαγμένοι από τα κατώτερα πάθη, τα ταπεινά ένστικτα και να αποφεύγουν τις νόθες μορφές ψυχαγωγίας. o Να μην αντιμετωπίζουν τους νέους με υπεροψία και να μην τους θεωρούν ανώριμους και ανίκανους να δημιουργήσουν. o Να επιδιώκουν τη συνεργασία, να καλλιεργούν το διάλογο με τους νέους. o Να δείχνουν έμπρακτο ενδιαφέρον για τα προβλήματα των νέων. o Να είναι επιεικείς απέναντι στους νέους. o Να είναι απαλλαγμένοι από το φθόνο, τη ζήλια, τη διάθεση αντιπαλότητας. o Να μην ωραιοποιούν το χθες. o Να αντιληφθούν ότι τα παιδιά τους είναι περισσότερο παιδιά της εποχής τους και όχι του πατέρα τους. o Να αποτελούν πρότυπα συμπεριφοράς. o Να μην αποστασιοποιούνται από το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι. o Να μην είναι αρχαιόπληκτοι, παραδοσιομανείς και να μη διακατέχονται ακραίο συντηρητισμό. o Να έχουν ενδιαφέρονται και πέρα από την επαγγελματική τους ενασχόληση. 6. Ανάπτυξη θέματος:

9 Πρόλογος Οι διαφορές στις αντιλήψεις και στη νοοτροπία, αλλά και η αδυναμία της απρόσκοπτης επικοινωνίας μεταξύ νέων και ηλικιωμένων δεν είναι φαινόμενο μόνο της σημερινής εποχής. Είναι χαρακτηριστικό όλων των εποχών από την αρχαιότητα ως σήμερα. Μπορούμε να ισχυριστούμε, επομένως ότι το φαινόμενο είναι διαχρονικό, γιατί κι τα περισσότερα αίτια είναι και αυτά διαχρονικά. Τα αίτια που δημιουργούν τις συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις είναι πολλά και, αν θελήσουμε να τα εντάξουμε σε κατηγορίες, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είναι κυρίως βιολογικά, κοινωνικά, ψυχολογικά και βιολογικά. Ειδικότερα: Κύριο μέρος Βιολογικά: οι έντονες βιολογικές αλλαγές των εφήβων επηρεάζουν ανάλογα και την ψυχολογία τους. Η φυσιολογική στροφή των μεγαλυτέρων στο παρελθόν και η εμμονή στο δικό τους παρόν, τους καθιστά συντηρητικούς στα μάτια των οραματιστών νέων, που αγωνίζονται για ένα διαφορετικό μέλλον. Ψυχολογικά: Η υλιστική εποχή δεν αφήνει στους μεγάλους περιθώρια για εκδηλώσεις αισθημάτων αγάπης, κατανόησης και αναγνώρισης των ιδιαίτερων ικανοτήτων των νέων. Οι νέοι ως ιδεαλιστές, ενθουσιώδεις και ορμητικοί συναντούν την αδιαφορία, την ιδιοτέλεια και την αντιπαλότητα των μεγάλων. Αντιδρούν στην προσποιητή και υποκριτική συμπεριφορά τους. Ως ριζοσπάστες, επιζητούν την ανανέωση, υιοθετούν διαφορετικούς τρόπους σκέψης και συγκρούονται με το συντηρητισμό των μεγάλων Κοινωνικά: Τα διαφορετικά βιώματα κάθε γενιάς διαμορφώνουν το ιδεολογικό της περίβλημα: οι μεγάλοι διατηρούν την εικόνα του κόσμου των παλαιότερων δεκαετιών, ενώ οι νέοι ζουν στην εποχή της Υψηλής Τεχνολογίας και των ιλιγγιωδών εξελίξεων. Οι νέοι αντιδρούν στο αυταρχικό, οικογενειακό και σχολικό, μοντέλο διαπαιδαγώγησης. Οι νέοι θεωρώντας υπεύθυνους τους μεγάλους, είναι απογοητευμένοι από τον κόσμο τους, οραματίζονται έναν κόσμο δικαιοσύνης, ανθρωπιάς, ειρήνης. Αισθάνονται έντονη την πίεση των υποχρεώσεών τους, το άγχος και τη στέρηση του ελεύθερου χρόνου. Αντιδρούν βίαια στην πιεστική παρέμβαση των μεγάλων σε θέματα εμφάνισης, συμπεριφοράς, και επαγγελματικής αποκατάστασης. Πολιτικά: Οι νέοι ανατρέφονται σε δημοκρατικό περιβάλλον, γίνονται περισσότερο αμφισβητίες και κατηγορούν τους μεγάλους. Οι μεγάλοι κατηγορούν τους νέους για πολιτική ανωριμότητα και παθητικότητα, για εγκλωβισμό και φανατική προσήλωση σε κόμματα και ιδέες. Πνευματικά:

10 Οι σημερινοί νέοι έχουν περισσότερες γνώσεις και αρτιότερη κατάρτιση, γεγονός που συντελεί στη γρήγορη ωρίμανση, στη διαμόρφωση προσωπικής και κριτικής άποψης. Σε αντίθεση με τη δυσκαμψία των μεγάλων, οι νέοι προσαρμόζονται σχετικά εύκολα στις αλλαγές των συνθηκών της ζωής, στο γρήγορο ρυθμό εξέλιξης, στα νέα τεχνολογικά δεδομένα και αναθεωρούν ιδέες, αξίες, γνώσεις. Η διαφορετικότητα των οικονομικών και πολιτικών αντιλήψεων διαφοροποιεί κι τη βιοθεωρία και κοσμοθεωρία των δύο γενιών. Οι νέοι ζητούν τις άμεσες και ριζοσπαστικές αλλαγές, ενώ οι μεγάλοι προτιμούν τις σταδιακές κι μικρής έκτασης μεταβολές. Διαφορές θα υπάρχουν πάντοτε μεταξύ νέων και ηλικιωμένων δεν είναι δυνατόν να συμπίπτουν απόλυτα οι απόψεις τους. Οι διαφορές, βέβαια, μπορούν να αμβλυνθούν και να επέλθει προσέγγιση σε τέτοιο βαθμό, ώστε να μην παρεμποδίζεται η επικοινωνία και η συνεργασία μεταξύ νέων και ηλικιωμένων. Για να περιοριστεί η αντιπαλότητα και να επιτευχθεί η αντιπαλότητα και να επιτευχθεί η προσέγγιση, απαιτείται και από τις δύο πλευρές να επιδειχθεί καλοπροαίρετη διάθεση και να αποβάλουν την εμπάθεια και τις προκαταλήψεις. Ειδικότερα: Οι μεγάλοι είναι αναγκαίο να: εγκαταλείψουν τον άκαμπτο συντηρητισμό, το στείρο διδακτισμό και την ηθικολογία διαλέγονται με τους νέους. κατανοήσουν πως ο υπερπροστατευτισμός αναστέλλει την υπευθυνότητα των νέων και προκαλεί συνήθως έντονες αντιδράσεις αποδεικνύουν έμπρακτα πως έχουν εμπιστοσύνη στους νέους και να τους παροτρύνουν να αναλάβουν ευθύνες και πρωτοβουλίες, ώστε να δοκιμαστούν σ όλους τους τομείς της ζωής. προγραμματίσουν την έγκαιρη αποχώρησή τους από την εργασία, ώστε να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας για τους νέους. κερδίσουν την εμπιστοσύνη των νέων με την ειλικρίνεια, την ευθύτητα και τη συνέπεια λόγων και έργων. κατανοήσουν τα προβλήματα των νέων και την ιδιαιτερότητα της ηλικίας τους, αποδεχόμενοι ότι κάθε εποχή έχει τη δική της κοσμοθεωρία και ηθική. αποβάλλουν τις προκαταλήψεις, το φανατισμό και το πείσμα να κάνουν την αυτοκριτική τους και να αναδειχθούν σε πρότυπα με τη ζωή και τα έργα τους. Οι νέοι οφείλουν να: σέβονται τους ώριμους, να αποδέχονται τα επιτεύγματα, τη πείρα και τη σοφία τους. να τιμούν τους αγώνες των μεγάλων και να κατανοούν την αδυναμία τους για γρήγορη προσαρμογή στην αλλαγή των καταστάσεων. μη διακρίνονται από άγονη αμφισβήτηση αλλά από καλόπιστη διάθεση και πνεύμα συνεργασίας. συνειδητοποιήσουν ότι κανείς δεν είναι τέλειος και ότι η πείρα και η συμπαράσταση των μεγάλων είναι απαραίτητη και ευεργετική

11 αποβάλλουν την παθητικότητα, την αδιαφορία και την τάση για καλοπέραση, γιατί η πρόοδος και η εξέλιξη επιτυγχάνονται με αγώνες και θυσίες μην είναι κυνικοί, μηδενιστές και εύπιστοι, αλλά ειλικρινείς, σοβαροί, υπεύθυνοι, εργατικοί, ανιδιοτελείς.και με μέτρο ορθολογιστές. κατανοήσουν ότι ο σεβασμός από τους άλλους και τα δικαιώματα δεν παρέχονται αλλά κατακτώνται με την προσωπική προσπάθεια και τη συνέπεια στις υποχρεώσεις. Επίλογος Νέοι και μεγαλύτεροι οφείλουν να εγκαταλείψουν την ανταγωνιστική νοοτροπία και να κατανοήσουν ότι ο καλύτερος τρόπος προσέγγισης και επίλυσης των διαφορών είναι ο διάλογος, η αλληλοκατανόηση, οι αμοιβαίες υποχωρήσεις και η αναγνώριση των δικαιωμάτων και των δύο πλευρών. Να κατανοήσουν, ότι για να επιλυθούν τα προβλήματα και να υπάρξει ατομική και κοινωνική πρόοδος, πρέπει να συνδυαστεί το παρελθόν με το παρόν. Απαιτείται η συνεργασία νέων και ηλικιωμένων, για να έχουμε ένα καλύτερο αύριο. Οι ώριμοι διαθέτουν τη πείρα και τη γνώση, οι νέοι το σφρίγος και τον ενθουσιασμό. ΤΡΙΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Η Παρακμή των Ιδανικών, των Προτύπων [...] Αν θα θελε κανείς να προσδιορίσει τα ιδανικά της νεότερης Ελλάδας, θα ήταν αρκετά δύσκολο να τα ξεκαθαρίσει απόλυτα. Το σίγουρο πάντως είναι ότι το εθνικιστικό ιδανικό καλλιεργήθηκε εντονότατα σε πολλές περιόδους σαν επίσημο ιδανικό, με επιπτώσεις τις περισσότερες φορές οδυνηρές, όχι τόσο λόγω πολεμικών απωλειών, αλλά και γιατί συνοδευόταν από πατριδοκαπηλεία, εμπάθεια, φανατισμό, σκόπιμη διάκριση σε Έλληνες και ανθέλληνες, πολίτες περιωπής και πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αλλά αν πάλι, όπως είναι αναγκαίο, σίγουρα θα συμφωνήσουμε με την άποψη του Έριχ Φρομ ότι τα ιδανικά σήμερα είναι: χρήμα, δύναμη, επιτυχία. Θα μπορούσε όμως να αναρωτηθεί κανείς με βάση αυτά που εκτέθηκαν: Βρίσκετε πως πίσω απ τα ιδανικά κρύβονται άνομα συμφέροντα και επιδιώξεις μόνο, και ότι τελικά δε χρειαζόμαστε ιδανικά; Ασφαλώς δε θα έφτανε κανείς σε μια τέτοια άρνηση των ιδανικών, και αυτό γιατί, όπως προείπαμε, δεν είναι τα ιδανικά αυτά που ξεπέφτουν αλλά οι άνθρωποι που τα ξεφτίζουν. (Φανταστείτε πόσο άσχημα ηχεί το σύνθημα των ελληνοχριστιανικών ιδανικών ύστερα απ την καταρράκωση που αυτά υπέστησαν). Πρέπει ακόμα να πούμε πως η ουσία και το βαθύτερο νόημα των ιδανικών παραμένει αναλλοίωτο, έστω κι αν αυτά αποτέλεσαν τυμπανοκρουσίες ή συνθήματα, έστω κι αν εν ονόματί τους έγιναν ενέργειες που σκοπούσαν σε εντελώς αντίθετες κατευθύνσεις. (Σίγουρα αυτοί που επιδιώκουν να ασκήσουν επιρροή γνωρίζουν άριστα ότι τα ιδανικά στις πλατιές μάζες δημιουργούν μια πολύ ισχυρή έλξη, γι αυτό και προβάλλουν είτε άμεσα είτε έμμεσα τα πιο ισχυρά από τα ιδανικά). Δεν μπορεί ακόμα να αρνηθεί

12 κανείς ότι τα ιδανικά, πολλά απ τα ιδανικά, υλοποιήθηκαν μέσα από σκληρούς αγώνες, αποτελούν απόκτημα συνεχών διεργασιών και καταστάλαγμα εμπειριών, και ότι αποτελούν αρχές, όπως προείπαμε, υπαρκτή πραγματικότητα που διέπει τη ζωή μας και χαρακτηρίζει τον πολιτισμό μας. Έτσι θα φανεί κανείς υπερβολικός ή παράλογος αν υποστηρίξει ότι οι νέοι, η σύγχρονη κοινωνία, δεν έχουν ιδανικά. Αλλά αν απ τη μια μεριά μπορεί να θεωρηθεί αυτή η άποψη σαν αντίληψη παρακμασμένης ηθικολογίας, σίγουρα για την άρνηση των ιδανικών, όταν υπάρχει, δε φταίει η ίδια νεολαία, αλλά αυτοί που πρόδωσαν ή καπηλεύτηκαν τα ιδανικά, αυτοί που τα κατάντησαν θλιβερό, κενό κέλυφος, χαωτική προσωπίδα σαν κι αυτή που παρουσιάζει ο Γ. Σεφέρης στο Βασιλιά της Ασίνης. Ας μην ξεχνάμε ακόμα πως όταν μιλάμε για απομυθοποίηση των ιδανικών δεν εννοούμε τίποτε άλλο, παρά την αποκάλυψη της καπήλευσης και της εκμετάλλευσης. Και όταν αυτό δεν έχει την έννοια του συρμού, σίγουρα αποτελεί κατάκτηση, σημείο ωριμότητας. Αλλά αν υπάρχει απογοήτευση και άρνηση από μια πρόωρα κουρασμένη μειοψηφία της νεολαίας, που για την τραγικότητά της δε φταίει απόλυτα η ίδια, αλλά περισσότερο και κατεξοχήν η «παιδαγωγήσασα» περασμένη γενιά (είναι στ αλήθεια ανευθυνότητα ο παιδαγωγός να ρίχνει την ευθύνη στον παιδαγωγούμενο), υπάρχει σήμερα αρκετός δυναμισμός που επικεντρώνεται, και σε εθνικό και σε παγκόσμιο επίπεδο, σε ιδανικά ουσίας και ζωής, όπως είναι η δημοκρατία, η κοινωνική δικαιοσύνη, η ειρήνη, έστω κι αν η Κίρκη του καταναλωτισμού με πρότυπα ζωής απατηλά και επίπλαστα προσπαθεί να αποπροσανατολίσει και να προκαλέσει τη σύγχυση. Κι αν ο αγώνας φαίνεται ανίσχυρος να πραγματώσει αυτά τα ιδανικά σημασία έχει ότι συνέχεια κατακτούν και περισσότερες συνειδήσεις. Σημασία έχει ότι η ανθρωπότητα σήμερα, στο μεγαλύτερο ποσοστό της, ξέρει ότι από μερικές σπαραξικάρδιες διακηρύξεις για τα ανθρώπινα ιδανικά και τη δημοκρατία ή τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν απομένει παρά η υποκρισία και ο κίνδυνος του αφανισμού της ανθρωπότητας. Α. Κιτσάκης ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου ( λέξεις). 2. Να σχηματίσετε τρία ονοματικά σύνολα και τρία ρηματικά με τη λέξη ιδανικό. 3. Να βρείτε στο κείμενο τέσσερις σύνθετες λέξεις, να γράψετε τα συνθετικά τους και στη συνέχεια με το ένα συνθετικό κάθε λέξης να γράψετε μια πρόταση στην οποία να αποδεικνύεται το περιεχόμενό του.

13 4. Ποια είναι η σημασιολογική διαφορά των λέξεων πρότυπο, είδωλο και ιδανικό; 5. Να γράψετε τα δομικά στοιχεία των παρακάτω παραγράφων: o «Αν θα θελε κανείς...χρήμα, δύναμη, επιτυχία» o «Θα μπορούσε όμως να αναρωτηθεί...τον πολιτισμό μας». 6. «Δεν είναι τα ιδανικά αυτά που ξεπέφτουν αλλά οι άνθρωποι που τα ξεφτίζουν». Να αναπτύξετε το νόημα της φράσης του κειμένου σε μια παράγραφο λέξεων, αναλογιζόμενοι τα αρνητικά πρότυπα της εποχής μας. 7. Ποιος είναι ο ρόλος των αρνητικών προτύπων σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο; Ποιο πρότυπο έχει ανάγκη η εποχή μας; Να απαντήσεις τεκμηριωμένα στα ερωτήματα αυτά σε ένα κείμενο με 500 λέξεις. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 1. Ο συγγραφές του κειμένου προβληματίζεται σχετικά με το κατά πόσο φέρει η νεολαία ευθύνες για την παρακμή των ιδανικών, των προτύπων. Αρχικά, διατυπώνει τη γνώμη πως είναι αρκετά δύσκολο να ορίσει κανείς επακριβώς την έννοια των ιδανικών. Πολλές φορές, μάλιστα, τα ιδανικά έχουν συνδεθεί με τους εκάστοτε κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες με αποτέλεσμα να παρακμάσουν. Όμως, δεν είναι τα ιδανικά αυτά που παρακμάζουν αλλά οι ίδιοι οι άνθρωποι που τα οδηγούν σε αυτή τη παρακμή. Τελικά, προσδιορίζει τα ιδανικά, τονίζοντας πως αυτά αποτελούν τους κανόνες που διέπουν τη στάση ζωής των ατόμων, είναι οι αξίες και τα πιστεύω που υπαγορεύονται από την ηθική. Συνεχίζει λέγοντας πως αν κάποιος θεωρεί υπαίτιους τους νέους για την άρνηση των ιδανικών, στερείται λογικής, καθώς για την απομυθοποίηση αυτών ένοχοι είναι αυτοί που τα καταχράστηκαν. Ο συγγραφέας καταλήγοντας, υποστηρίζει πως υπάρχει ελπίδα αφού διακρίνονται σήμερα ιδανικά ουσίας και ζωής που προσελκύουν όλο και περισσότερους νέους. 2. Ο.Σ.: απόλυτο ιδανικό, υπέρτατο ιδανικό, υψηλό ιδανικό Ρ.Σ.: αγωνίζεται για το υπέρτατο ιδανικό, προδίδω τα ιδανικά, αρνούμαι τα ιδανικά 3. Πατριδοκαπηλία: πατρίδα + κάπηλος Είχε πεθυμήσει την πατρίδα και πιο πολύ τον ήλιο και τους απλούς ανθρώπους. Ανθέλληνες: αντί + Έλληνες

14 Έλληνες ονομάζονταν αρχικά μόνο οι κάτοικοι μιας μικρής περιοχής της Κ. Ελλάδας, της Θεσσαλικής Φθίας. Τυμπανοκρουσίες: τύμπανο + κρούση ( < κροῦσις < κρούω) Ο ήχος παράγεται με κρούση της μεμβράνης, με πλήκτρο ή με τα χέρια. Κοινωνικοοικονομικές: κοινωνικές + οικονομικές Οι πολύτεκνοι, οι συνταξιούχοι και οι εργαζόμενες μητέρες αποτελούν κοινωνικές ομάδες. 4. Πρότυπο θεωρείται το πρόσωπο, η κατάσταση ή ο θεσμός, που είναι άξιο προς μίμηση, εξαιτίας των διαχρονικά θετικών του χαρακτηριστικών. Είδωλο θεωρείται το πρόσωπο που μυθοποιείται και προβάλλεται έντεχνα και συστηματικά, κυρίως από τα ΜΜΕ, και γίνεται, πρόσκαιρα, αντικείμενο υπερβολικής αγάπης και εκδηλώσεων λατρείας. Ιδανικό είναι ο υψηλός πνευματικός ή ηθικός σκοπός, στόχος και επιδίωξη, το κίνητρο του αγώνα ενός ατόμου ή μιας ομάδας. 5. «Αν θα θελε κανείς...χρήμα, δύναμη, επιτυχία» Δομή: «Αν θα θελε κανείς... απόλυτα»: Θεματική περίοδος «Το σίγουρο πάντως... δεύτερης κατηγορίας»: Λεπτομέρειες «Αλλά αν πάλι, όπως είναι... δύναμη, επιτυχία»: Πρόταση κατακλείδα «Θα μπορούσε όμως να αναρωτηθεί... τον πολιτισμό μας». Δομή: «Θα μπορούσε όμως... δε χρειαζόμαστε ιδανικά;»: Θεματική περίοδος «Ασφαλώς δε θα έφτανε... από τα ιδανικά)»: Λεπτομέρειες «Δεν μπορεί ακόμα να... χαρακτηρίζει τον πολιτισμό μας»: Πρόταση κατακλείδα 6. Δεν είναι τα ιδανικά αυτά που ξεπέφτουν αλλά οι άνθρωποι που τα ξεφτίζουν. Πίσω από κάθε πρότυπο κρύβεται κάποια καταπιεστική ιδεολογία, η οποία έχει οριοθετήσει και προσδιορίσει τους θεμιτούς σκοπούς και τις επιτρεπτές ενέργειες του πολίτη με τους δικούς της προκαθορισμένους σκοπούς. Τα αρνητικά πρότυπα της εποχής μας: Ο οικονομικά επιτυχημένος άνθρωπος. Πρότυπο της σύγχρονης οικονομικής και υλιστικής εποχής, που έχει ως μέτρο αξιολόγησης το χρήμα. Καλλιτεχνικοί και αθλητικοί αστέρες, που με τον σκανδαλώδη τρόπο ζωής, γνωρίζουν καθημερινά τα φώτα της δημοσιότητας, εξασφαλίζουν μια εφήμερη δόξα, υψηλές οικονομικές αποδοχές, χωρίς πνευματική καλλιέργεια και ολοκλήρωση. Δημαγωγοί πολιτικοί, που ως χαρισματικοί ηγέτες, με το λόγο και την προβολή από τα ελεγχόμενα μέσα ενημέρωσης, μαγνητίζουν τα πλήθη και περιχαρακώνουν τους νέους σε κομματικές παρατάξεις.

15 Ψευτοδιανοούμενοι που αντί για έργο, επιδίδονται στο σπορ των σκανδάλων, της αρνητικής κριτικής σε καθιερωμένες προσωπικότητες και γενικότερα σε μια άγονη αμφισβήτηση. Πρόσωπα που ενσαρκώνουν τη φυγή, εγκλωβίζουν τους νέους ηθικά και πνευματικά και τους περιθωριοποιούν (χουλιγκανισμός, νεοφασισμός, αναρχισμός κλπ.) Άτομα με υψηλή κοινωνική θέση, που είναι όμως αφερέγγυα, ασυνείδητα και ασυνεπή, χωρίς ηθικές αναστολές. 7. Ανάπτυξη θέματος: Πρόλογος Πρότυπο είναι πρόσωπο, αξία ή τρόπος ζωής που μπορεί να χρησιμεύσει ως παράδειγμα προς μίμηση ή αποφυγή. Η προβολή των προτύπων γίνεται με τους μηχανισμούς που διαθέτει μια κοινωνία. Τα πρότυπα έχουν ιδιαίτερη απήχηση στους νέους, οι οποίοι σπεύδουν να μιμηθούν και να αντιγράψουν την εμφάνισή τους, τον τρόπο σκέψης τους και έκφρασής τους. Κύριο μέρος Ο ρόλος των αρνητικών προτύπων: Α. στο άτομο Στον οικονομικό τομέα. Προωθούν το πνεύμα: του καταναλωτισμού του υλικού ευδαιμονισμού Στον πνευματικό τομέα: δημιουργούν αντιπνευματικό κλίμα περιορίζουν την κριτική σκέψη και τον προσωπικό τρόπο έκφρασης ταυτίζουν την όποια επιστημονική με την επαγγελματική και οικονομική αποκατάσταση ακολουθούν αντιγραφική πολιτισμική παραγωγή, που αποφέρει χρήματα και δεν καλλιεργεί το πνεύμα και την αισθητική ενισχύουν το δογματισμό, το φανατισμό, την «ειδωλολατρία». Στον κοινωνικό τομέα: καλλιεργούν τον ατομισμό, την ιδιοτέλεια, τη γενικότερη σύγχυση, με αποτέλεσμα μια διαλυτική τάση στην κοινωνία αποκοινωνικοποιούν τα άτομα, καθώς τα προσανατολίζουν σε ψεύτικους ορίζοντες και σκηνοθετημένα προβλήματα. Εκτρέφουν φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας, βία, εγκληματικότητα, ναρκωτικά Στερούν την ελευθερία και την αυτενέργεια από τους νέους ανθρώπους. Στον ηθικό τομέα: Η εφαρμογή του δόγματος «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»αμβλύνει την ηθική συνείδηση

16 Επιβραβεύουν το ψεύδος, την υποκρισία, την ανεντιμότητα, εφόσον αυτά βοηθούν στην προβολή Εκμηδενίζουν τη λογική και ενισχύουν τα πάθη. Στον ψυχολογικό τομέα: Καλλιεργούν τον μιμητισμό και την ολοκληρωτική εξάρτηση του ατόμου Περιορίζουν τις ελεύθερες επιλογές Οδηγούν στη Νόθη ψυχαγωγία Αυξάνουν το άγχος και την αγωνία στους νέους, προκειμένου να εναρμονιστούν στα εκάστοτε προβαλλόμενα είδωλα. Β. Στην κοινωνία Στον οικονομικό τομέα: Οικονομική ανισότητα, εκμετάλλευση των κατώτερων κοινωνικά στρωμάτων Καλλιέργεια του καταναλωτικού πνεύματος Μείωση της παραγωγικότητας, αφού το κέρδος προσδιορίζεται με ανέντιμο τρόπο. Στον κοινωνικό τομέα: Κρίση των κοινωνικών θεσμών Αντικοινωνικές εκδηλώσεις από άτομα με εξτρεμιστικές αντιλήψεις Διεύρυνση του χάσματος των γενεών Στον πολιτικό τομέα: Δυσλειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος Αποπολιτικοποίηση και χειραγώγηση των νέων από επιτήδειους δημαγωγούς Επικράτηση πνεύματος μεσσιανισμού το είδωλο είναι ένας άλλος «θεός». Ποιο πρότυπο έχει ανάγκη η εποχή μας Το υγιές πρότυπο πρέπει να διακρίνεται για την πολυμέρεια των χαρακτηριστικών του, ιδιαίτερα στους παρακάτω τομείς: Στο πνευματικό: α) ολοκληρωμένη πνευματική καλλιέργεια β) κριτική σκέψη, διαλλακτικότητα, μεθοδικότητα και συνεχή επιστημονική κατάρτιση γ) ανθρωπιά δ) αυτογνωσία, αισθητική αγωγή, επαφή με τα Γράμματα και τις Τέχνες, ενημέρωση Στον κοινωνικό: α)κοινωνικοποίηση, έμπρακτο ενδιαφέρον για τα κοινωνικά προβλήματα β) αλτρουισμό, ανάπτυξη φιλικών σχέσεων Στον οικονομικό: α) οριοθέτηση της αξίας του χρήματος χρήμα ως μέσο για την πραγματική ευδαιμονία του ανθρώπου β) το επάγγελμα να αποτελεί αιτία δημιουργίας, και όχι αιτία άκριτου πλουτισμού.

17 Στον ηθικό: α) ηθική συνείδηση, ειλικρίνειας, εντιμότητα, ανιδιοτέλεια β) αγώνα όχι για το «έχειν» αλλά για το «είναι» Στον ψυχολογικό: α) απαλλαγή από το άγχος, ψυχική δύναμη και αισιοδοξία για την αντιμετώπιση των δυσκολιών β) ψυχικό εξευγενισμό και ελευθερία Στον πολιτικό: α) πολιτικοποίηση και ενεργό συμμετοχή β) δημοκρατικό φρόνημα, ενδιαφέρον για τα παγκόσμια πολιτικά πράγματα γ) συστράτευση σε ομάδες πίεσης για τον περιορισμό της αυθαιρεσίας των πολιτικών ηγετών δ)αποφυγή ρατσιστικών και εθνικιστικών αντιλήψεων ε) αγώνα για την επικράτηση της παγκόσμιας ειρήνης και δικαιοσύνης στ)οικολογική συνείδηση Επίλογος Σήμερα η κοινωνία μας διακατέχεται σε μεγάλο βαθμό από τη συνήθεια της θεωρητικής ηθικολογίας και της επίπλαστης ειλικρίνειας. Λείπουν τα πνευματικά εκείνα αναστήματα που θα δώσουν το παράδειγμα. Μιλούμε για ανθρωπιά και είμαστε απάνθρωποι εκθειάζουμε την αγάπη και είμαστε ανάλγητοι απαιτούμε την αλήθεια και καταφεύγουμε στο ψέμα υμνούμε τη δικαιοσύνη, αλλά εκμεταλλευόμαστε τους συνανθρώπους μας απαιτούμε αξιοκρατία, αλλά την καταστρατηγούμε. Αν θέλουμε, λοιπόν, να συγκροτήσουμε μια κοινωνία ευνομούμενη, στην οποία τα άτομα θα συμβιώνουν αρμονικά, χωρίς υποκρισία, τότε πρέπει οι μεγαλύτεροι να απορρίψουν τις θεωρητικές διδασκαλίες και με τον τρόπο της ζωής τους να δώσουν έμπρακτα παραδείγματα ηθικής ζωής. Μόνο τότε θα πείσουμε και θα παραδειγματίσουμε τους νέους. ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ: Δημιουργικός Χρόνος Χωρίς καμιά διάθεση παραδοξολογίας, έχω να πω ότι για πολλούς νέους η κύρια ενασχόλησή τους, αυτή με την οποία θα αποζήσουν, θα προκύψει από τις ασχολίες του Σαββατοκύριακου, πράγμα άλλωστε που στο εξωτερικό, όπου το σύστημα αυτό από χρόνια εφαρμόζεται, σε άπειρες περιπτώσεις, έχει γίνει. Υπάρχουν συγγραφείς, υπάρχουν ζωγράφοι, υπάρχει πλήθος άλλων δημιουργικών ανθρώπων που χρεωστούν το έργο, τη φήμη, ακόμη και τα ανθηρά, οικονομικά τους, σ αυτήν ακριβώς τη συστηματική και αδιάλειπτη εκμετάλλευση του Σαββατοκύριακου. Είχαν μάθει από μαθητές να το αφιερώνουν στα μεράκια τους, ώσπου αυτό απέδωσε και σε πολλές περιπτώσεις εκπληκτικά. Βέβαια, το παραπάνω παράδειγμα επεκτάθηκε και στους επαγγελματίες πια και όχι μόνο στους μαθητές, αλλά το ίδιο κάνει. Πρόκειται

18 και στις δυο περιπτώσεις για ανθρώπους που είναι αναγκασμένοι τις εργάσιμες μέρες της εβδομάδας να ασχολούνται με μια μάθηση ή με κάτι το βιοποριστικό. Η προσκόλληση και η προκοπή σε οτιδήποτε χρειάζεται, αυτό που λέμε μεράκι αυτή η ψυχική δίψα, η άφατη ικανοποίηση που νιώθει ο άνθρωπος όταν καταγίνεται με τα δικά του, αυτή είναι που δίνει όχι μονάχα την προκοπή, αλλά τη δύναμη να θυσιάζεις χίλιες δυο εύκολες χαρές για να βρεθείς μες στο δικό σου κόσμο, είτε υλικός είναι αυτός, είτε πνευματικός. Η καθιέρωση του Σαββατοκύριακου θα επηρεάσει προς το καλύτερο τρόπο ζωής του λαού μας και μεθαύριο θα είναι πολλοί αυτοί που θα χρωστούν σ αυτό την ανώτερη ποιότητα του βίου τους. Ας δούμε λοιπόν στη συνέχεια συγκεκριμένα μερικά από αυτά τα ειδικά ενδιαφέροντα που θα μπορούσαν να γεμίσουν τη ζωή μας. Και δεν το κάνουμε αυτό για να υποδείξουμε στα παιδιά με τι θα ασχολούνται, αλλά για να δώσουμε μερικά από τα παραδείγματα. Τα παιδιά θα βρουν μόνα το δρόμο τους προς τα ενδιαφέροντά τους, χωρίς τις παρεμβάσεις των μεγαλυτέρων είτε διδάσκοντες είναι αυτοί είτε γονείς. Αυτούς όλους μπορεί να τους συμβουλεύονται. Μια γενική κατηγορία ενδιαφερόντων μπορεί να είναι οι διάφορες συλλογές. Τα παιδιά συλλέγουν διάφορα υλικά είδη είτε απευθείας από τη φύση είτε επεξεργασμένα από τον άνθρωπο και τις μηχανές. Από τη φύση π.χ. μπορούν να είναι τα λουλούδια και γενικώς τα φυτά, οπότε έχουμε τα λεγόμενα «φυτολόγια». Μπορούν να είναι τα πετρώματα, τα ορυκτά, τα με περίεργο σχήμα ξύλα, τα λουλούδια στις γλάστρες, τα κακτοειδή. Αυτά, αν γίνονται με προσοχή και κάποια ειδικά βοηθήματα, αφήνουν σπουδαίες εμπειρίες και γνώσεις. Άλλη κατηγορία και η μία κατηγορία δεν αποκλείει την άλλη, μπορεί δηλαδή κανείς να έχει περισσότερες από μια ειδικές ασχολίες άλλη κατηγορία είναι η ασχολία με πτηνά, με ψάρια, με ζώα, με έντομα. Δίνουν πολλή γνώση και χαρά αυτά τα πράγματα. Απαραίτητα όμως πρέπει να συμβουλεύεται κανείς και ορισμένα βιβλία για να τελειοποιείται και να του μένει μια γνώση ανώτερη. Άλλη σπουδαία ασχολία είναι η φωτογραφία. Η φωτογραφία φαίνεται εύκολη, αλλά για να είναι καλή απαιτεί μεγάλη τέχνη. Κι εδώ βοηθήματα, πολλά και καλά. Η συλλογή δίσκων, επίσης. Φαίνεται ιδιαίτερα εύκολη και η ασχολία αυτή, αλλά για να γίνει μια σωστή συλλογή θέλει πολλές γνώσεις. Οι δίσκοι πρέπει να φυλάσσονται, γιατί έρχεται στιγμή που δεν υπάρχουν πια στο εμπόριο και η συλλογή μας παίρνει αξία. Αφήνω τη συναισθηματική αξία για μας. Περιττό να μιλήσω για τον καταρτισμό βιβλιοθήκης. Επειδή όμως είναι κάτι που κοστίζει πολύ και οπωσδήποτε είναι μελλοντικό θέμα, καλό είναι να γίνεται, αλλά να περιορίζεται σε πράγματα στοιχειώδη. Τα σχολικά βιβλία και τετράδια μπορούν να αποτελέσουν μια πρώτης τάξεως έναρξη για βιβλιοθήκη. Αυτά που σήμερα βαριόμαστε, αύριο θα είναι πολύτιμα συναισθηματικά για μας και τους δικούς μας. Επίσης, οποιοδήποτε έντυπο παρακολουθούμε, καλό είναι, εφόσον μας αρέσει, να το συλλέγουμε. Αλλά μόνο οι συλλογές δεν μπορούν να γεμίσουν το χρόνο μας. Ο χρόνος μας θα γεμίσει με διάφορες παρακολουθήσεις, ακροάσεις, μεταβάσεις, και γενικά συμμετοχές. Εννοώ την παρακολούθηση ταινιών, θεατρικών έργων, ομιλιών και διαλέξεων, συναυλιών και συμμετοχή στην οικογενειακή και

19 κοινωνική ζωή, που μέχρι προ ολίγου, ο ελάχιστος ελεύθερος χρόνος δεν επέτρεπε να την πολυχαρούμε. Ξέχασα να γράψω την ασχολία με τον αθλητισμό, το ποδόσφαιρο, το κολύμπι, τις εκδρομές και τις ορειβασίες, που αποτελούν και δικαίως για πολλούς τις πιο αγαπημένες τους ενασχολήσεις. Γι αυτό θα δοθεί αρκετός καιρός και για επίδοση και για ξεκούραση. Γιώργος Ιωάννου ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: 1. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο του κειμένου ( λέξεις). 2. Να αντικαταστήσετε τις παρακάτω λέξεις με άλλες συνώνυμες: αδιάλειπτη, παραδοξολογία, ενασχόληση, καθιέρωση. 3. Ποια είναι η σημασία των παρακάτω λέξεων που συμβάλλουν στη συνοχή του κειμένου: αλλά, λοιπόν, π.χ., επειδή, επίσης. 4. «Ας δούμε λοιπόν στη συνέχεια... να του μένει μια γνώση ανώτερη». Ποια είναι η δομή και ο τρόπος / μέθοδος ανάπτυξης της παραγράφου; 5. «Περιττό να μιλήσω... να το συλλέγουμε». Με ποιο τρόπο επιτυγχάνεται η συνοχή των περιόδων της παραγράφου; 6. Πιστεύετε πως ο τρόπος που ψυχαγωγείται κάποιος φανερώνει και την ποιότητα του χαρακτήρα του; 7. Πιστεύετε πως ο σύγχρονος άνθρωπος απολαμβάνει περισσότερο ελεύθερο χρόνο από άλλες εποχές ή μήπως παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας και την εκβιομηχάνιση αντιμετωπίζει πρόβλημα ελεύθερου χρόνου; Να αιτιολογήσετε την άποψή σας σε ένα κείμενο έκτασης λέξεων. ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: 1. Ο συγγραφέας του κειμένου τονίζει τη σημασία του ελεύθερου χρόνου, του δημιουργικού χρόνου και πόσο ευεργετική μπορεί να αποβεί για τον άνθρωπο η αξιοποίηση του Σαββατοκύριακου. Παραδείγματα δημιουργικών ανθρώπων που χρωστούν το έργο τους στη συστηματική εκμετάλλευση του Σαββατοκύριακου

20 επιβεβαιώνουν την άποψη πως η καθιέρωσή του θα εξασφαλίσει την πρόοδο ενός λαού. Βέβαια, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να βάζει κανείς την ψυχή του σε αυτό που κάνει, με διάθεση καλλιτέχνη. Στη συνέχεια, αναφέρει κάποιες προοπτικές αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου για τους νέους. Συγκεκριμένα, προτείνει διάφορες συλλογές υλικών ειδών, πτηνών, ζώων, φυτών, ψαριών, εντόμων, δίσκων και εντύπων. Προσθέτει την ενασχόληση με την φωτογραφία, τον αθλητισμό, τις εκδρομές και τις ορειβασίες. Τέλος, τονίζει πως ο δημιουργικός χρόνος συμπληρώνεται με τις παρακολουθήσεις ταινιών, θεατρικών έργων, ομιλιών, διαλέξεων, συναυλιών, με συμμετοχή στα κοινά και τις διαπροσωπικές σχέσεις. 2. αδιάλειπτη = ακατάπαυστη, αδιάκοπη παραδοξολογία = τερατολογία ενασχόληση = απασχόληση, ασχολία καθιέρωση = θέσπιση 3. αλλά: αντίθεση, εναντίωση, λοιπόν: αποτέλεσμα, π.χ.: παράδειγμα, διευκρίνιση, επειδή: αιτιολόγηση, επίσης: προσθήκη. 4. Δομή: «Ας δούμε... τη ζωή μας»: Θεματική περίοδος. «Και δεν το κάνουμε... αυτά τα πράγματα»: Λεπτομέρειες. «Απαραίτητα όμως... γνώση ανώτερη»: Πρόταση κατακλείδα. Τρόπος / μέθοδος ανάπτυξης: Με παραδείγματα. 5. Οι περίοδοι συνδέονται μεταξύ τους ως εξής: o Η πρώτη με τη δεύτερη, με τις διαρθρωτικές λέξεις «επειδή» και «όμως», που δηλώνουν αιτιολόγηση και αντίθεση αντίστοιχα. o Η δεύτερη με την τρίτη, με νοηματική συγγένεια. o Η τρίτη με την τέταρτη με νοηματική συγγένεια. o Η τέταρτη με την Πέμπτη με τη διαρθρωτική λέξη «επίσης», που δηλώνει προσθήκη. 6. Αν ο ελεύθερος χρόνος διατεθεί κατάλληλα, θα συντελέσει ουσιαστικά στη διαμόρφωση ολοκληρωμένης προσωπικότητας, γιατί και ο σημερινός τρόπος εργασίας με την εξειδίκευση, την τεχνολογία, τη στέρηση της χαράς της ατομικής δημιουργίας, το άγχος του ανταγωνισμού και τη μανία της μεγιστοποίησης του κέρδους δημιουργεί ψυχικά προβλήματα στον άνθρωπο και αναστέλλει τις δυνατότητες ολοκλήρωσής του. Μόνο με τον εξανθρωπισμό της εργασίας και κυρίως με την εκμετάλλευση του ελεύθερου χρόνου μπορεί ο

21 άνθρωπος να ολοκληρωθεί. Ειδικότερα με την αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου: o Θα μπορέσει να επιδιώξει και να επιτύχει την πνευματική του αναθβάθμιση. o Το άτομο κοινωνικοποιείται, γιατί καλλιεργεί τους αναγκαίους όρους της κοινωνικής ζωής. o Η ανάπτυξη ορθών διαπροσωπικών σχέσεων με τους συνανθρώπους του είναι δυνατόν να οδηγήσουν στην ηθικοποίησή του. o Θα αποκτήσει ψυχολογική ισορροπία. o Εκπολιτίζεται το άτομο, γιατί μπορεί να παρακολουθεί πολιτιστικές εκδηλώσεις και, ακόμη, να συμμετέχει σ αυτές. o Η ορθή αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου θα δώσει νόημα στη ζωή του ατόμου και θα το στρέψει σε μορφές ενασχόλησης και ιεραρχήσεις που το καταξιώνουν. Με τον τρόπο αυτό θα αποφύγει τις ψυχοφθόρες νόθες μορφές ψυχαγωγίας, όπως είναι το χαρτοπαίγνιο, η φιληδονία και τα ναρκωτικά. o Η ενασχόληση με μορφές ατομικής έκφρασης θα συντελέσει στην εκτόνωση του ατόμου από την καθημερινή μονότονη κι μονότροπη εργασία, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται τα φαινόμενα του φανατισμού, της βίας και των άλλων αρνητικών κοινωνικών συνδρόμων. o Μπορεί να γίνει πολίτης του κόσμου, να αποβάλει τις ρατσιστικές αντιλήψεις, να δημιουργήσει ή να ενταχθεί σε φιλανθρωπικούς, οικολογικούς, ειρηνικούς ή άλλους συλλόγους και να συμβάλει στην καταπολέμηση των παγκόσμιων προβλημάτων. o Με την ασχολία του με τον αθλητισμό και την επαφή του με τη φύση είναι δυνατόν να εκτονώνεται και να διατηρεί τη σωματική του ευρωστία και ευεξία. o Με όλες τις πιο πάνω δραστηριότητες, που μπορούν να υλοποιηθούν κατά τον ελεύθερο χρόνο, και τις επιδράσεις που προέρχονται από αυτές το άτομο πραγματώνεται, γιατί δομεί μια ολοκληρωμένη προσωπικότητα. 7. Ανάπτυξη θέματος Πρόλογος Ελεύθερος ονομάζεται ο χρόνος τον οποίο ο άνθρωπος, απαλλαγμένος από επαγγελματικές ή άλλου είδους υποχρεώσεις, μπορεί να αξιοποιήσει, σε επιλεγμένες από αυτόν απασχολήσεις ή δραστηριότητες. Κύριο μέρος Ο ελεύθερος χρόνος αυξήθηκε, γιατί: 1. με την τεχνολογική πρόοδο αυξήθηκε η παραγωγή, ενώ μειώθηκε ο χρόνος απασχόλησης. 2. κατακτήθηκαν με τους συνδικαλιστικούς αγώνες: το οκτάωρο η πενθήμερη εβδομάδα εργασίας ο θεσμός της ετήσιας άδειας η αργία πολλών εορτών

22 3. αυξήθηκε το εργατικό δυναμικό με την πληθυσμιακή έκρηξη του 20 ου αιώνα. 4. καταπολεμείται η ανεργία ε τη μείωση του ωραρίου εργασίας. Ο ελεύθερος χρόνος μειώθηκε για να: 1. καλυφθούν με την υπερεργασία οι αυξημένες πλασματικές ανάγκες 2. ικανοποιηθούν τα αυξημένα ενδιαφέροντα και οι υποχρεώσεις του σύγχρονου ανθρώπου. 3. διεκπεραιώθηκαν γραφειοκρατικές υπηρεσιακές υποθέσεις. 4. αποκτηθούν από τους νέους τα απαραίτητα για το μέλλον τους γνωστικά εφόδια. Η έλλειψη ελεύθερου χρόνου Α. επηρεάζει τις ανθρώπινες σχέσεις Οδηγεί στην αποξένωση και αποκοινωνικοποίηση. Αμβλύνει τα κοινωνικά και πολιτικά ενδιαφέροντα, παθητικοποιεί και ουδετεροποιεί. Εκλείπουν ο διάλογος και οι ανθρωπιστικές αξίες, με κατάληξη την αλλοτρίωση του ανθρώπου. Β. υποβαθμίζει την ποιότητα ζωής Μετατρέπει τον άνθρωπο σε μια ασταμάτητα εργαζόμενη μηχανή. Διαμορφώνει μια νέα πλαστική ζωή «σε πακέτο» Κυριαρχεί η τηλοψία, ψευδαίσθηση της ψυχαγωγίας ή η νόθη ψυχαγωγία. Πως διαθέτει ο σύγχρονος άνθρωπος τον ελεύθερο χρόνο 1. Επιδίδεται στη μανιώδη αναζήτηση του χρήματος, για την ικανοποίηση των πλασματικών αναγκών, που του υπαγορεύουν τα πρότυπα της κυρίαρχης ιδεολογίας. 2. Αναζητά την εκτόνωση από την πίεση των καθημερινών προβλημάτων σε τυποποιημένους και βιομηχανοποιημένους τρόπους διασκέδασης: Το εσωτερικό του κενό βομβαρδίζεται από υποκατάστατα ονείρων Πλήττει στις σύγχρονες τεχνοκρατικές κοινωνίες και αισθάνεται την ανάγκη απόδρασης. 3. Μένει αδρανής και παθητικός, θύμα της νοοτροπίας της ανάλαφρης αντιμετώπισης της ζωής. 4. Προτιμά να είναι θεατής παρά δημιουργός και ενεργό μέλος ποικίλων εκδηλώσεων. Η πολιτεία ευθύνεται γι αυτό, λόγω της αδιαφορίας της να δημιουργήσει την κατάλληλη υλικοτεχνική υποδομή (βιβλιοθήκες, πολυχώρους εκδηλώσεων, γυμναστήρια κλπ.). 5. Πλήττει, γιατί ασχολείται με αδιάφορα γι αυτόν πράγματα, όταν η οικογένεια και η παιδεία δεν τον βοηθούν να εντοπίσει τις κλίσεις και τα ταλέντα του. 6. Τον σπαταλά σε τρόπους νόθης ψυχαγωγίας (άσκοπα ξενύχτια, ποτό, χαρτοπαιξία, κτλ.) και παρακολούθηση θεαμάτων μαζικής υποκουλτούρας (κακός κινηματογράφος, κίτρινος τύπος κτλ.). Προοπτικές αξιοποίησης ελεύθερου χρόνου 1. Πρακτικοί τρόποι ανατροφής των παιδιών και εκπαιδευτικά προγράμματα για ανηλίκους και ενηλίκους, για να τους καταστήσουν ικανούς να οργανώνουν δημιουργικά τον ελεύθερο χρόνο.

23 2. Αναζήτηση και αναβίωση του λιτού, ουσιώδους και ανθρωποκεντρικού τρόπου ζωής. 3. Αναθέρμανση της ψυχικής επικοινωνίας των ανθρώπων, με βάση τον ειλικρινή διάλογο, την αμεσότητα και την προσέγγιση του ψυχισμού των άλλων. 4. Διερεύνηση κλίσεων, ενδιαφερόντων, ώστε οι άνθρωποι να στραφούν σε ανάλογες δραστηριότητες. 5. Απόκτηση καλλιτεχνικής παιδείας (σχολείο) παρακολούθηση ποιοτικού θεάτρου, κινηματογράφου, μουσικής, καλών τεχνών. Διάβασμα λογοτεχνίας, φιλοσοφίας, ψυχολογίας. Παρακολούθηση διαλέξεων. Επισκέψεις σε μουσεία, αρχαιολογικούς χώρους. 6. Τουρισμός στο εσωτερικό της χώρας και το εξωτερικό για γνωριμία με άλλους πολιτισμούς, τρόπους ζωής, έργα τέχνης, μνημεία. 7. Γνωριμία με τη φύση, ζωή στο ύπαιθρο. 8. Αθλητισμός χωρίς ανταγωνιστικό πνεύμα. 9. Στροφή στην παράδοση για άντληση ανθρωπιστικών αξιών. Η πίεση του χρόνου στην εργασία Περιορίζει τον ελεύθερο χρόνο, λόγω των αυξημένων απαιτήσεων για ενημέρωση και εξειδικευμένη κατάρτιση. Γεννά νέα είδη εργασίας (χειριστές ηλεκτρονικών υπολογιστών, ταχυμεταφορείς προϊόντων κ.α.) Πολλαπλασιάζει τους εργασιακούς κινδύνους (τροχαία ατυχήματα, άγχος) και επιβαρύνει τη γενικότερη ψυχολογική κατάσταση του εργαζομένου. Αλλάζει γενικότερα τη φιλοσοφία και τον τρόπο ζωής του ανθρώπου. Επίλογος Ποια πρέπει να είναι η στάση της πολιτείας στο ζήτημα της αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου; 1. να πολλαπλασιάσει τις ευκαιρίες και τις δυνατότητες, ακόμη και με τη δημιουργία κινήτρων, για μόρφωση και επιμόρφωση σε κατάλληλα για το σκοπό αυτό ιδρύματα. 2. να ενισχύσει, με τα απαραίτητα μέσα, τους ήδη υπάρχοντες μορφωτικούς και πολιτιστικούς συλλόγους, ώστε να αυξήσουν τον αριθμό των μελών τους, να διοργανώνουν πιο συχνές εκδηλώσεις, να βελτιώσουν και να κάνουν πιο ελκυστικό το περιεχόμενό τους. 3. να κατασκευάσει και να επεκτείνει τα αθλητικά κέντρα, για να μπορούν να αθλούνται σ αυτά περισσότεροι άνθρωποι κάθε ηλικίας και στο άθλημα που αγαπούν. 4. για να περιορίσει τα αντικοινωνικά και παθολογικά φαινόμενα, είναι απαραίτητο να ελέγχει αυστηρά τις αιτίες και τις εστίες που τα εκκολάπτουν, βία στα γήπεδα, προβαλλόμενα θεάματα, ύποπτα κέντρα ψυχαγωγίας.