ΠΑΡΑΣΗΡΗΣΗΡΙΟ ΒΙΩΙΜΟΤ ΣΟΤΡΙΜΟΤ Η ΠΕΡΙΠΣΩΗ ΣΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΝΟΣΙΟΤ ΚΑΙ ΒΟΡΕΙΟΤ ΑΙΓΑΙΟΤ

Transcript

1 ΠΑΡΑΣΗΡΗΣΗΡΙΟ ΒΙΩΙΜΟΤ ΣΟΤΡΙΜΟΤ Η ΠΕΡΙΠΣΩΗ ΣΩΝ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΩΝ ΝΟΣΙΟΤ ΚΑΙ ΒΟΡΕΙΟΤ ΑΙΓΑΙΟΤ Γιάννθσ πιλάνθσ Αναπλθρωτισ Κακθγθτισ Πανεπιςτθμίου Αιγαίου Διευκυντισ Παρατθρθτθρίου Βιϊςιμου Σουριςμοφ Μυτιλινθ Φεβρουάριοσ 2016 Σελύδα: tourismobservatory.ba.aegean.gr

2 Πρόλογοσ Το πρϊτο Ραρατθρθτιριο Βιϊςιμου Τουριςμοφ του Ραγκόςμιου Οργανιςμοφ Τουριςμοφ (ΡOT-UNWTO) για τθν Ευρϊπθ ςτο πλαίςιο του Διεκνοφσ Δικτφου Ραρατθρθτθρίων Βιϊςιμου Τουριςμοφ (International Network of Sustainable Tourism Observatories- INSTO) δθμιουργικθκε ςτθν Ελλάδα για τα νθςιά του Αιγαίου ςτισ αρχζσ του Με βάςθ τισ ςυμφωνίεσ που υπογράφθκαν μεταξφ του ΡΟΤ, των Ρεριφερειϊν Βορείου και Νοτίου Αιγαίου και του Ρανεπιςτθμίου Αιγαίου θ λειτουργία του ανατζκθκε ςτο Ρανεπιςτιμιο Αιγαίου και λειτουργεί κάτω από τθν αιγίδα του Υπουργείου Τουριςμοφ και με τθ ςυνεργαςία των δφο Ρεριφερειϊν. Ακόμθ και αν μποροφμε να κεωριςουμε το Αιγαίο ωσ ζναν υπο-εκνικό προοριςμό ςε εκνικό και παγκόςμιο επίπεδο, κάκε νθςί κεωρεί τον εαυτό του ωσ ζναν ξεχωριςτό προοριςμό. Είναι βζβαιο ότι αν και υπάρχουν πολλά ςτοιχεία και πολιτικζσ για το ςφνολο του χϊρου (πχ. κοινό ακτοπλοϊκό δίκτυο, μετακινιςεισ από νθςί ςε νθςί, κοινά ευρωπαϊκά προγράμματα κλπ) υπάρχουν πολλζσ διαφορζσ μεταξφ τουσ που αφοροφν ςτα βαςικά ςτοιχεία του Ραρατθρθτθρίου όπωσ θ προςφορά και θ ηιτθςθ, τα οικονομικά αποτελζςματα, θ απαςχόλθςθ και θ περιβαλλοντικι πίεςθ και τζλοσ θ επίπτωςθ του τουριςμοφ ςε κάκε προοριςμό που επιβάλουν τθν ανάλυςθ ςτο κατϊτερο χωρικό επίπεδο του νθςιοφ, όπου βζβαια τα δεδομζνα υπάρχουν. Γιάννθσ Σπιλάνθσ Αναπλθρωτισ Κακθγθτισ Ρανεπιςτιμιο Αιγαίου Διευκυντισ του Ραρατθρθτθρίου 1

3 Contents Πρόλογοσ Ειςαγωγή. Ο λειτουργικόσ οριςμόσ τησ βιώςιμησ ανάπτυξησ για τη μέτρηςη τησ επίδοςησ και των επιπτώςεων του τουριςμού Η περιοχή μελέτησ και οι επί μέρουσ προοριςμοί Η τουριςτική δραςτηριότητα: Προςφορά και Ζήτηςη Προςφορϊ Ζότηςη Τα αποτελέςματα τησ τουριςτικήσ δραςτηριότητασ ςτα νηςιά του Αιγαίου Τα οικονομικϊ αποτελϋςματα: Η τουριςτικό δαπϊνη Συνολικό απαςχόληςη και επιδόςεισ Εκτύμηςη περιβαλλοντικών αποτελεςμϊτων και επιδόςεων Η επίπτωςη τησ τουριςτικήσ ανάπτυξησ ςτην βιωςιμότητα του προοριςμού Οι επιπτώςεισ τησ τουριςτικόσ ανϊπτυξησ ςτα Νηςιϊ του Αιγαύου ςε επύπεδο Περιφϋρειασ Η επύπτωςη του τουριςμού ςτα νηςιϊ του Αιγαύου ςε επύπεδο νηςιού Συμπεράςματα Προτάςεισ Βαςικϊ ςυμπερϊςματα και προτϊςεισ για ςυζότηςη με τουσ εμπλεκόμενουσ Επόμενα βόματα για να αντιμετωπιςτούν προβλόματα Δημιουργύα μόνιμών δομών και διαδικαςιών με ςτόχο την κϊλυψη τησ ϋλλειψησ τησ αναγκαύασ πληροφόρηςησ για τη ςτόριξη τησ διαδικαςύασ λόψησ αποφϊςεων Βελτύωςη τησ τουριςτικόσ διακυβϋρνηςησ με τη δημιουργύα μόνιμων δομών και διαδικαςιών για την υποςτόριξη λόψησ αποφϊςεων με την εμπλοκό των ενδιαφερόμενων μερών με τη δημιουργύα DMO Βελτύωςη του Σχεδιαςμού Τουριςτικόσ Πολιτικόσ...32 Παρϊρτημα 1: Χϊρτεσ & Διαγρϊμματα*... i Παρϊρτημα 2: Πύνακεσ...xiii 2

4 1. Ειςαγωγή. Ο λειτουργικόσ οριςμόσ τησ βιώςιμησ ανάπτυξησ για τη μέτρηςη τησ επίδοςησ και των επιπτώςεων του τουριςμού1 Θ τουριςτικι ανάπτυξθ δεν κα πρζπει να αποτελεί αυτοςκοπό για ζναν προοριςμό. Θ επιτυχία ςτθ τουριςτικι ανάπτυξθ δεν μπορεί να εξετάηεται μόνο με τον αρικμό των τουριςτϊν που τθν επιςκζπτεται, όςο και αν είναι ςθμαντικόσ δείκτθσ, αλλά με τθν εκτίμθςθ τθσ ευθμερίασ που προκαλεί ςτον τοπικό πλθκυςμό. Με βάςθ τα «ςυμβατικά οικονομικά» θ αφξθςθ του ΑΕΡ και τθσ απαςχόλθςθσ αποτελοφν τουσ κφριουσ δείκτεσ για τθν αξιολόγθςθ τθσ ςυμβολισ του τουριςμοφ ςε ζναν προοριςμό. Πμωσ θ ανάδυςθ τθσ ζννοιασ τθσ «βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ» ωσ πλαίςιο για τθν αξιολόγθςθ τθσ ανκρϊπινθσ ευθμερίασ, ζχει οδθγιςει ςε δφο ςθμαντικζσ αλλαγζσ ςτθν υπάρχουςα προςζγγιςθ: - Θ αξιολόγθςθ των επιπτϊςεων που οφείλονται ςτθ τουριςτικι δραςτθριότθτα δεν μπορεί να βαςίηεται απλά ςτθν εκτίμθςθ των οικονομικϊν αποτελεςμάτων, αλλά και ςτθν ςυμβολι τθσ ςτθ κοινωνικι δικαιοςφνθ και ςτθ περιβαλλοντικι διατιρθςθ. - Θ αξιολόγθςθ δεν μπορεί να λαμβάνει μόνο υπόψθ τα βραχυπρόκεςμα αποτελζςματα (πχ. τθν ετιςια αφξθςθ του προϊόντοσ και τθσ απαςχόλθςθσ), αλλά να ςτοχεφει και ςτθ βελτίωςθ των μακροχρόνιων αποτελεςμάτων, επιπτϊςεων και προοπτικϊν που κα ςυμβάλουν ςτθ βελτίωςθ των ςυνκθκϊν ανάπτυξθσ των μελλοντικϊν γενεϊν. Αυτό μπορεί να επιτευχκεί με τθ δθμιουργία τόςο οικονομικοφ όςο και ανκρϊπινου, κοινωνικοφ και φυςικοφ κεφαλαίου. Για τθν μζτρθςθ και τθν αξιολόγθςθ τθσ επίδοςθσ του τουριςμοφ και τθ ςφνδεςθ τθσ με τθ βιϊςιμθ ανάπτυξθ του προοριςμοφ προτείνεται θ προςζγγιςθ του Σχιματοσ 1 που είναι βαςιςμζνθ ςε διευρυμζνθ ζκδοςθ τθσ προςζγγιςθσ «Κινθτιριεσ Δυνάμεισ - Ριζςεισ Κατάςταςθ Επιπτϊςεισ - Απαντιςεισ» (DPSR) 2. Στο πρϊτο βιμα θ τουριςτικι δραςτθριότθτα κεωρείται ωσ μια κινθτιρια δφναμθ (D) που πρζπει να περιγραφεί ςε ότι αφορά τθ προςφορά και τθ ηιτθςθ ϊςτε να αποκτθκεί μια καλι εικόνα του τι ςυμβαίνει ςτον προοριςμό. Το δεφτερο βιμα ςυνίςταται ςτθν μζτρθςθ των αποτελεςμάτων και των επιδόςεων (P) του και ςτουσ τρεισ πυλϊνεσ τθσ βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ. Στο τρίτο βιμα γίνεται θ εκτίμθςθ τθσ επίδραςθσ του τουριςμοφ ςτθν κατάςταςθ (S) του προοριςμοφ. Τζλοσ, με βάςθ τα προβλιματα που ζχουν εντοπιςτεί προτείνονται μζτρα πολιτικισ (R) για να βελτιϊςουν τισ επιδόςεισ του τουριςμοφ και τισ επιπτϊςεισ του ςτθ βιωςιμότθτα του προοριςμοφ. 1 Βαςιςμζνο ςτθν ζκκεςθ I. Spilanis, J. Le Tellier Towards an observatory and a quality label of tourism sustainability in the Mediterranean, Plan Bleu, UNEP/MAP Regional Activity Center, June

5 χιμα 1. Η προςζγγιςθ Σουριςμόσ ωσ Κινθτιρια Δφναμθ Τουριςτικζσ Υποδομζσ Γενικζσ Υποδομζσ Τουριςτικοί πόροι Εκροζσ Σουριςμοφ Αποτελζςματα και Επιδόςεισ Σουριςμοφ (Αμεςη επίπτωςη) Διανυκτερεφςεισ Οικονομία: Τουριςτικι δαπάνθ Επίδραςθ Σουριςμοφ ςτθ κατάςταςθ βιωςιμότθτασ του προοριςμοφ (Συνολικζσ επιπτώςεισ) Οικονομία: Εξζλιξθ ΑΕΡ % ανταγωνιςτικϊν τομζων Μονοκαλλιζργεια Κοινωνία: Απαςχόλθςθ ςε τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ Κοινωνία: Εξζλιξθ και δομι πλθκυςμοφ Ρροςδόκιμο ηωισ Κατανομι ειςοδιματοσ Περιβάλλον: Αλλαγι χριςεων γθσ Κατανάλωςθ ενζργειασ Κατανάλωςθ νεροφ Ραραγωγι αποβλιτων Περιβάλλον: Επάρκεια και ποιότθτα πόςιμου νεροφ Ροιότθτα κάλαςςασ Ροιότθτα εδάφουσ Βιοποικιλότθτα Ροιότθτα Αζρα Ροιότθτα τοπίου Αςτικι ποιότθτα Στθ ςυνζχεια κα γίνει μια περιςςότερο αναλυτικι παρουςίαςθ τθσ προςζγγιςθσ. Σε πρϊτο επίπεδο, ο τουριςμόσ πρζπει να κεωρθκεί ςαν μία από τισ κινθτιριεσ δυνάμεισ οικονομικϊν, κοινωνικϊν και περιβαλλοντικϊν αλλαγϊν που επθρεάηουν τθ κατάςταςθ του προοριςμοφ 3. Οι αλλαγζσ αυτζσ εξαρτϊνται από τθν ζνταςθ τθσ δραςτθριότθτασ και το επίπεδο τθσ επίδοςθσ τθσ. Στθ περίπτωςθ του τουριςμοφ ι ζνταςθ μπορεί να μετρθκεί από: 3 Θ γεωργία, θ μεταποίθςθ και οι ανάγκεσ του πλθκυςμοφ είναι άλλεσ βαςικζσ κινθτιριεσ δυνάμεισ 4

6 - Τον αρικμό, τον τφπο και το μζγεκοσ των τουριςτικϊν υποδομϊν (ξενοδοχεία, εςτιατόρια, μαρίνεσ, γιπεδα γκολφ, ςυνεδριακά κζντρα, κζντρα ιαματικοφ τουριςμοφ κλπ.) και άλλεσ γενικζσ υποδομζσ (δρόμοι, λιμάνια, αεροδρόμια, παραγωγισ ενζργειασ, νεροφ, επικοινωνιϊν, κλπ.), που ικανοποιοφν τθν τουριςτικι ηιτθςθ και επθρεάηουν (μεταβάλλουν) τισ χριςεισ γθσ του προοριςμοφ (μετατροπι φυςικϊν εκτάςεων ςε δομθμζνεσ) από τθ περίοδο τθσ καταςκευισ τουσ 4. Θ καταςκευι των υποδομϊν αυτϊν δθμιουργεί παροδικι οικονομικι δραςτθριότθτα και απαςχόλθςθ. - Τον αρικμό των τουριςτϊν που επιςκζπτονται τον προοριςμό, που μετράται με τον αρικμό των διανυκτερεφςεων ςτα καταλφματα διαφόρων τφπων, επαγγελματικά και ιδιωτικά. Οι απόλυτοι αρικμοί δεν μποροφν να δϊςουν κακαρι εικόνα ςε ότι αφορά ςτθν ζνταςθ τθσ τουριςτικισ δραςτθριότθτασ ανεξάρτθτα από το μζγεκοσ τθσ περιοχισ και του πλθκυςμοφ τθσ. Κατά ςυνζπεια διάφοροι δείκτεσ πρζπει να υπολογιςτοφν (πχ. κλίνεσ ι διανυκτερεφςεισ ανά τ.χλ ι ανά κάτοικο) ϊςτε να είναι εφικτζσ διαχωρικζσ και διαχρονικζσ ςυγκρίςεισ. Οι τουρίςτεσ, για να ικανοποιιςουν τισ ανάγκεσ τουσ: Δαπανοφν χριματα για τθν αγορά αγακϊν και υπθρεςιϊν όπωσ είναι υπθρεςίεσ διανυκτζρευςθσ, εςτίαςθσ και αναψυχισ, μεταφορϊν, εμπορίου, τραπεηικζσ υπθρεςίεσ και όποιεσ άλλεσ δραςτθριότθτεσ εντάςςονται ςτο τουριςτικό «προϊόν», Χρθςιμοποιοφν ανκρϊπινουσ πόρουσ για να παρζχουν τισ υπθρεςίεσ αυτζσ δθμιουργϊντασ κζςεισ εργαςίασ. Οι κζςεισ αυτζσ ζχουν διαφορετικά χαρακτθριςτικά ςε ότι αφορά τθ διάρκεια τθσ απαςχόλθςθσ, το φφλο και τθν θλικία του απαςχολοφμενου, τθν απαραίτθτθ εκπαίδευςθ και κατάρτιςθ, τθ κζςθ ςτθν επιχείρθςθ κλπ, Χρθςιμοποιοφν φυςικοφσ πόρουσ (κυρίωσ ενζργεια και νερό) και άλλεσ ειςροζσ, ενϊ παράγουν διάφορα είδθ αποβλιτων (ςτερεϊν, υγρϊν, αζριων, κορφβου κλπ). Αυτζσ είναι οι άμεςεσ επιπτϊςεισ που κάκε τουρίςτασ δθμιουργεί ςτον προοριςμό. Ρροφανϊσ, όλοι οι τουρίςτεσ δεν ζχουν τισ ίδιεσ ανάγκεσ και τθν ίδια ςυμπεριφορά (καταναλωτικό πρότυπο - consumption pattern), ζτςι δεν παράγουν τα ίδια αποτελζςματα κατά κεφαλι (επιδόςεισ). Το άκροιςμα των επιδόςεων αυτϊν ςυνιςτά το ςυνολικό αποτζλεςμα, που δεν εξαρτάται μόνο από τον αρικμό των τουριςτϊν αλλά και από τθν θμεριςια τουσ ςυμπεριφορά. Η τελευταία (ανά κεφαλι και ανά διανυκτζρευςθ επίδοςθ) μπορεί να αποτελζςει τθ βαςικι μονάδα μζτρθςθσ των επιδόςεων βιωςιμότθτασ τθσ τουριςτικισ δραςτθριότθτασ, διευκολφνοντασ τισ διαχωρικζσ και διαχρονικζσ ςυγκρίςεισ. 4 Το «μοντζλο» ανάπτυξθσ ςυνδζεται άμεςα με το παραγωγικό πρότυπο (production pattern) και κατά ςυνζπεια επθρεάηει τα αποτελζςματα του τουριςμοφ που αφοροφν τθν διαφορετικι ανάλωςθ εδάφουσ, θλεκτρικοφ, νεροφ κλπ ανά κλίνθ. 5

7 Σε δεφτερο επίπεδο, τα οικονομικά, κοινωνικά (δθμογραφικά) και περιβαλλοντικά ςυνολικά αποτελζςματα του τουριςμοφ (τα άμεςα αποτελζςματα) επθρεάηουν τον προοριςμό κακϊσ: - Η ςυνολικι τουριςτικι δαπάνθ παράγει μια ςειρά από αλλαγζσ ςτθν τοπικι οικονομία, που μποροφν να μετρθκοφν: με τισ αλλαγζσ ςτο ΑΕΡ, ςτθ δομι τθσ τοπικισ οικονομίασ μζςα από τθν ζμμεςθ και παράγωγθ ηιτθςθ για αγακά και υπθρεςίεσ ςτουσ άλλουσ κλάδουσ, τθν εμφάνιςθ νζων δραςτθριοτιτων και τθν φφεςθ των υπαρχουςϊν, τθ διαφοροποίθςθ ιδιωτικϊν και δθμόςιων επενδφςεων, τον ρυκμό ειςαγωγισ καινοτομιϊν κλπ. Οι αλλαγζσ αυτζσ επθρεάηουν τθν οικονομικι αποτελεςματικότθτά και ανταγωνιςτικότθτα τθσ περιοχισ. - Η ςυνολικι άμεςθ απαςχόλθςθ επθρεάηει: τθ δομι του πλθκυςμοφ (πχ. το ποςοςτό του ενεργοφ και απαςχολοφμενου πλθκυςμοφ, το ποςοςτό τθσ γυναικείασ και νεανικισ απαςχόλθςθσ, τισ μεταναςτευτικζσ ροζσ, το ποςοςτό και τθ δομι τθσ ανεργίασ) και τθ διανομι των ωφελειϊν ςτθ τοπικι κοινωνία (πχ. ςυνολικό ειςόδθμα, κατανομι ειςοδιματοσ, προςδόκιμο ηωισ) επθρεάηοντασ κατά ςυνζπεια τθν κοινωνικι δικαιοςφνθ ςτθ περιοχι. - Τζλοσ, θ τουριςτικι ηιτθςθ πάνω ςτουσ περιβαλλοντικοφσ πόρουσ μπορεί να επθρεάςει τθ περιβαλλοντικι υγεία τθσ περιοχισ και ειδικότερα να μεταβάλει τθν ικανότθτα του οικοςυςτιματοσ τθσ να παράγει περιβαλλοντικά αγακά και υπθρεςίεσ ςτον πλθκυςμό. Τζτοια αγακά και υπθρεςίεσ αφοροφν ςυνολικά τθν ανκρϊπινθ αλλά και τθ περιβαλλοντικι ευθμερία (well-being) ςε ότι αφορά τθ προμικεια πόςιμου νεροφ και τροφισ (μεταβάλλοντασ τθν ποιότθτα εδάφουσ και του νεροφ, τθν αναπαραγωγι μζςω επικονίαςθσ κλπ), ρυκμίηουν το κλίμα, απορροφοφν τισ υπεριϊδεισ ακτίνεσ, αποτρζπουν τθν διάβρωςθ των εδαφϊν κλπ. Επίςθσ επθρεάηουν άμεςα το τουριςτικό προϊόν κακϊσ επιδροφν ςτθ παραγωγι υπθρεςιϊν όπωσ είναι θ αιςκθτικι ποιότθτα του τοπίου, θ δυνατότθτα αναψυχισ, ζμπνευςθσ για τον πολιτιςμό και τθν τζχνθ, πνευματικι εμπειρία κλπ. Θ επίδραςθ επί τθσ περιβαλλοντικισ υγείασ ςυμβαίνει μζςα από τθ μεταβολι των αποκεμάτων κεφαλαίου όπωσ τθ ποιότθτα του καλάςςιου νεροφ, τθν ποςότθτα και τθν ποιότθτα του πόςιμου νεροφ, τθν βιοποικιλότθτα, τθν ποιότθτα του εδάφουσ, του τοπίου και τθσ ατμόςφαιρασ, αλλά και τθσ ποιότθτασ του αςτικοφ περιβάλλοντοσ. Εντοφτοισ, ακόμθ και αν τα αποτελζςματα ςε δφο προοριςμοφσ είναι τα ίδια, οι ςυνζπειεσ μπορεί να είναι διαφορετικζσ ςτθν οικονομικι, τθν κοινωνικι και τθ περιβαλλοντικι δομι αφοφ επθρεάηονται από τθ φζρουςα ικανότθτα του. Για παράδειγμα, θ καταςκευι 1000 κλινϊν που δθμιουργοφν 500 νζεσ κζςεισ εργαςίασ ζχουν πολφ μεγαλφτερθ οικονομικο-κοινωνικι επίδραςθ ςε ζνα μικρό νθςί 5000 κατοίκων απ ότι ςε μια πόλθ κατοίκων. Το ίδιο κα ςυμβεί με μια θμεριςια κατανάλωςθ πχ λίτρων νεροφ. Θ επίπτωςθ κα είναι ανεπαίςκθτθ ςε ζναν προοριςμό που ζχει μεγάλα αποκζματα νεροφ και υψθλζσ βροχοπτϊςεισ ςε αντίκεςθ με ότι κα ςυμβεί ςε μα ερθμικι περιοχι. 6

8 Με βάςθ τθν προθγοφμενθ ανάλυςθ, όταν ο τουριςμόσ ζχει χαμθλζσ οικονομικζσ, κοινωνικζσ και περιβαλλοντικζσ επιδόςεισ 5, δεν είναι βιϊςιμοσ. Αντίκετα ο «βιϊςιμοσ τουριςμόσ» είναι αυτόσ που ζχοντασ υψθλζσ επιδόςεισ δθμιουργεί υψθλά οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφζλθ ςυμβάλλει ςτθν υψθλότερθ ευθμερία μζςα από τθ μείωςθ του άμεςου χρθματικοφ και μθ χρθματικοφ κόςτουσ και τθ μεγιςτοποίθςθ των μακροπρόκεςμων ωφελειϊν ςτον προοριςμό. Αν και αυτι είναι θ ιδανικι κατάςταςθ του τουριςμοφ, θ επίτευξθ υψθλϊν αποδόςεων αποτελεί κφριο διακφβευμα για τουσ επιμζρουσ προοριςμοφσ αλλά και ςυνολικά για τθν παγκόςμια κοινότθτα. Με βάςθ τθν τρζχουςα βιβλιογραφία, μπορεί να υποςτθριχκεί ότι ο μαηικόσ τουριςμόσ των 3S (ιλιοσκάλαςςα- παραλία) που αποτελεί το πιο ςυχνό μοντζλο ανάπτυξθσ ςτα νθςιά- δεν είναι βιϊςιμοσ επειδι τα οικονομικά οφζλθ ςτον προοριςμό τείνουν να είναι χαμθλά (υψθλζσ οικονομικζσ διαρροζσ) ενϊ οι αρνθτικζσ κοινωνικζσ και περιβαλλοντικζσ επιπτϊςεισ είναι ςυνικωσ υψθλζσ. Κάκε βελτίωςθ που αποτυπϊνεται ωσ ςθμείο ςτο ςφςτθμα των αξόνων (Διάγραμμα 1) που απομακρφνεται από τθν αρχι τουσ (είτε μζςα από βελτίωςθ των επιδόςεων του τουριςμοφ 3S είτε από τθν αντικατάςταςθ του από άλλο τουριςτικό προϊόν με καλφτερεσ αποδόςεισ), είναι προτιμότερθ κακϊσ βελτιϊνει τθν παροφςα κατάςταςθ κακϊσ μετακινείται προσ τθν επικυμθτι κατάςταςθ. 6 Στθν αρχι των αξόνων του διαγράμματοσ θ κατάςταςθ χαρακτθρίηεται από χαμθλό επίπεδο βιωςιμότθτασ του τουριςμοφ. Θ βελτίωςθ επιτυγχάνεται όςο ο τουριςμόσ τθσ ςυγκεκριμζνθσ περιοχισ απομακρφνεται από το ςθμείο αυτό βελτιϊνοντασ τισ αποδόςεισ του. Πταν θ βελτίωςθ αυτι επικεντρϊνεται αποκλειςτικά ςε οικονομικά ι/και κοινωνικά χαρακτθριςτικά τθσ (πχ. με τθν ανάπτυξθ υψθλισ απόδοςθσ τουριςμοφ όπωσ κεωρείται ο ςυνεδριακόσ) θ κίνθςθ είναι παράλλθλθ με τον οριηόντιο άξονα και θ περιοχι βελτιϊνει τθν κοινωνικο-οικονομικι τθσ ευθμερία, ενϊ μετακινείται ςε υψθλότερο επίπεδο βιωςιμότθτασ. Θ βελτίωςθ τθσ περιβαλλοντικισ απόδοςθσ που μπορεί να είναι αποτζλεςμα του «πραςινίςματοσ» τθσ δραςτθριότθτασ, αποτυπϊνεται ςτο διάγραμμα με τθν μετακίνθςθ παράλλθλα με τον κάκετο άξονα. Αν θ βελτίωςθ αφορά όλεσ τισ διαςτάςεισ τθσ ευθμερίασ, τότε θ κίνθςθ γίνεται διαγϊνια (από τθ καμπφλθ S1 προσ τθ καμπφλθ Sn) και καταγράφεται βελτίωςθ τθσ βιωςιμότθτασ του τουριςμοφ. Θ αξιολόγθςθ τθσ κατάςταςθσ βιωςιμότθτασ των προοριςμϊν από τθν επίδραςθ του τουριςμοφ είναι περιςςότερο δφςκολθ και δεν μπορεί παρά να γίνει ζμμεςα αξιολογϊντασ τθ βαρφτθτα του τουριςμοφ ςε μια περιοχι και τθ ςυμβολι του ςτθ 5 Ρχ. χαμθλι θμεριςια δαπάνθ, χαμθλι απαςχόλθςθ ανά κλίνθ και υψθλι κατανάλωςθ πόρων και παραγωγι αποβλιτων 6 Στθν αρχι των αξόνων θ κοινωνικο-οικονομικι επίδοςθ είναι χαμθλι (χαμθλι τουριςτικι δαπάνθ ανά διανυκτζρευςθ και χαμθλι απαςχόλθςθ ανά κλίνθ) όπωσ και θ περιβαλλοντικι (υψθλι κατανάλωςθ νεροφ, ενζργειασ και παραγωγισ αποβλιτων ανά διανυκτζρευςθ). Θ αξιολόγθςθ των επιδόςεων γίνεται ςε ςφγκριςθ με επιδόςεισ άλλων περιοχϊν, ενϊ ζχουν αναπτυχκεί και ςυςτιματα βζλτιςτων αποδόςεων. 7

9 λφςθ ι ςτθ δθμιουργία προβλθμάτων βιωςιμότθτασ ςε ότι αφορά τισ τρεισ διαςτάςεισ. Διάγραμμα 1: Βιϊςιμοσ και μθ τουριςμόσ Περιβαλλοντικό επύδοςη VSS Βιώςιμη κατάςταςη SS Sn WS VWS S1 S2 Μη βιώςιμη κατάςταςη Κοινωνικο-οικονομικό επύδοςη 8

10 2. Η περιοχή μελέτησ και οι επί μέρουσ προοριςμοί Τα Νθςιά του Αιγαίου (Χάρτθσ 1) αποτελοφνται από δφο ευρωπαϊκζσ περιοχζσ NUTS2 7 από τισ 13 που ζχει θ Ελλάδα: τθ Ρεριφζρεια Νοτίου Αιγαίου (ΡΝΑ) και τθ Ρεριφζρεια Βορείου Αιγαίου. Θ πρϊτθ ζχει πλθκυςμό κατοίκων και ζκταςθ 5.316,15 τ.χιλ και θ δεφτερθ κατοίκουσ που ηουν ςε 3.839,2 τ.χιλ. Θ ΡΝΑ αποτελείται από δφο νομοφσ (NUTS 3 περιοχζσ): τισ Κυκλάδεσ με 24 κατοικθμζνα νθςιά με διοικθτικι υπόςταςθ διμου ι δθμοτικισ κοινότθτασ 8 (LAU 1 or 2 με βάςθ τθν κοινοτικι ταξινόμθςθ), και τθ Δωδεκάνθςο με 15 νθςιά-διμουσ. Θ ΡΒΑ αποτελείται από 3 νομοφσ (NUTS3 areas): Λζςβοσ, Σάμοσ, Χίοσ που κακζνασ ζχει 3 νθςιά-διμουσ. Στον Ρίνακα 1 του Ραραρτιματοσ υπάρχει ο πλιρθσ κατάλογοσ των νθςιϊν που περιλαμβάνονται ςτθ μελζτθ, με τθν ζκταςθ και τον πλθκυςμό τουσ. Ππωσ φαίνεται ςτο Χάρτθ 1, ςτθν γεωγραφικι περιοχι του Αιγαίου υπάρχουν και άλλα νθςιά που όμωσ ανικουν διοικθτικά ςε περιφζρειεσ τθσ θπειρωτικισ χϊρασ και δεν περιλαμβάνονται ςτθ μελζτθ. Ραρ όλα αυτά για λόγουσ ςφγκριςθσ ςτουσ χάρτεσ υπάρχουν δεδομζνα και για τα νθςιά αυτά. 3. Η τουριςτική δραςτηριότητα: Προςφορά και Ζήτηςη 3.1. Προςφορά Αν και ο τουριςμόσ είναι ςιμερα μια από τισ ςθμαντικότερεσ οικονομικζσ δραςτθριότθτεσ παγκόςμια, ο οριςμόσ του όπωσ κι αυτόσ του τουρίςτα είναι ςυχνά προβλθματικόσ. Εδϊ, ωσ τουρίςτεσ αναφζρονται τόςο οι αλλοδαποί τουρίςτεσ (ειςερχόμενοσ τουριςμόσ), όςο και οι μόνιμοι κάτοικοι τθσ χϊρασ όταν αυτοί επιςκζπτονται μια περιοχι διαφορετικι από τον ςυνικθ τόπο κατοικίασ τουσ πραγματοποιϊντασ τουλάχιςτον μια διανυκτζρευςθ (εςωτερικόσ τουριςμόσ), ανεξάρτθτα του ςκοποφ ταξιδιοφ (αναψυχι, επίςκεψθ ςυγγενϊν και φίλων, εκπαίδευςθ, λόγοι υγείασ, αγορζσ ι επαγγελματικοί λόγοι). Με βάςθ τον οριςμό αυτό, ωσ τουρίςτεσ κεωροφνται όχι μόνο όςοι διαμζνουν ςε επαγγελματικά καταλφματα, αλλά και όςοι φιλοξενοφνται από φίλουσ ι ςυγγενείσ, διαμζνουν ςε ιδιόκτθτεσ εξοχικζσ κατοικίεσ ι ενοικιάηουν κατοικίεσ γεγονόσ που κάνει ιδιαίτερα δφςκολθ τθν καταμζτρθςθ τόςο των κλινϊν όςο και των τουριςτϊν και κατ επζκταςθ τθσ όλθσ τουριςτικισ δραςτθριότθτασ. Ο τουριςμόσ αποτελεί μια υπθρεςία που τζμνει πολλζσ δραςτθριότθτεσ: κάποιεσ από αυτζσ όπωσ οι 7 Στο ευρωπαϊκό ςτατιςτικό ςφςτθμα : NUTS= Nomenclature of Territorial Units for Statistics, NUTS2 για περιφζρειεσ και NUTS 3 για νομοφσ. LAU=Local administrative unit για διμουσ και δθμοτικζσ κοινότθτεσ 8 Τα υπόλοιπα κατοικθμζνα νθςιά δεν εντάςςονται ςτθν ανάλυςθ μασ γιατί, επειδι δεν ζχουν διοικθτικι υπόςταςθ, δεν υπάρχουν δεδομζνα για αυτά πζρα από τον πλθκυςμό τουσ. 9

11 δραςτθριότθτεσ παροχισ υπθρεςιϊν διανυκτζρευςθσ και εςτίαςθσ, οι δραςτθριότθτεσ μεταφορϊν και ενοικίαςθσ μζςων μεταφοράσ, οι δραςτθριότθτεσ οργάνωςθσ ταξιδιϊν, οριςμζνεσ πολιτιςτικζσ δραςτθριότθτεσ και δραςτθριότθτεσ αναψυχισ και οριςμζνεσ εμπορικζσ δραςτθριότθτεσ (όπωσ καταςτιματα αφορολογιτων ειδϊν, καταςτιματα πϊλθςθσ souvenirs και ειδϊν χειροτεχνίασ) ςυγκαταλζγονται, με βάςθ τουσ οριςμοφσ διεκνϊν οργανιςμϊν όπωσ ο Ραγκόςμιοσ Οργανιςμόσ Τουριςμοφ, ςτισ τουριςτικζσ χαρακτθριςτικζσ δραςτθριότθτεσ, δθλαδι εξαρτοφν τθν φπαρξθ τουσ από τθ τουριςτικι δαπάνθ. Σε περιοχζσ με ζντονο τουριςμό και άλλεσ υπθρεςίεσ όπωσ το εμπόριο (χονδρικό και λιανικό), ο κλάδοσ των καταςκευϊν αλλά και άλλεσ δραςτθριότθτεσ επθρεάηονται άμεςα και ζμμεςα από τθν πρόςκετθ δαπάνθ που προκαλεί ο τουριςμόσ και διαχζεται ςτθν οικονομία. Επομζνωσ, θ παρουςίαςθ τθσ εικόνασ των αποτελεςμάτων και των επιπτϊςεων του τουριςμοφ ςε μια περιοχι-προοριςμό, απαιτεί ςυνδυαςμό δεδομζνων πολλϊν κλάδων. Οι κλίνεσ αποτελοφν το βαςικό μζγεκοσ που κακορίηει τθν παραγωγικι δυναμικότθτα του τουριςμοφ ςε ζναν προοριςμό. Διακρίνονται ςε 3 κατθγορίεσ: τισ κλίνεσ ςε ξενοδοχειακά καταλφματα και τα campings, τισ κλίνεσ ςε μθ κφρια καταλφματα και τισ κλίνεσ ςε ιδιωτικζσ κατοικίεσ. Σε ότι αφορά ςτα ξενοδοχεία: Στα νθςιά όλθσ τθσ χϊρασ ςυγκεντρϊνεται το 66,5% των διακζςιμων κλινϊν ( ζναντι ςυνολικά για το 2012) ςε ςφγκριςθ με το 62,5% το 1999, ςθμειϊνοντασ μια αφξθςθ 36,9% μζςα ςε 13 χρόνια. Θ ΡΝΑ ζχει 2072 μονάδεσ με κρεβάτια, που αντιπροςωπεφουν το 40,9% των κλινϊν ςε νθςιωτικζσ περιφζρειεσ και 24,9% ςε εκνικό επίπεδο. Θ ΡΒΑ ζχει μόλισ 395 μονάδεσ με κρεβάτια ι το 2,9% του εκνικοφ ςυνόλου (Ρίνακασ 2). Θ πλειοψθφία των κλινϊν ςυγκεντρϊνεται ςε περιοριςμζνο αρικμό νθςιϊν: θ όδοσ με (16,6% του ςυνόλου τθσ χϊρασ ζναντι 17,5% το 1999), θ Κωσ με (8,8% ζναντι 8,1% αντίςτοιχα), θ Θιρα με και θ Μφκονοσ με κλίνεσ, είναι τα νθςιά με περιςςότερεσ από κλίνεσ και ποςοςτό υψθλότερο από το 2% του ςυνολικοφ αρικμοφ των κλινϊν ςε επίπεδο χϊρασ. Στθν ΡΒΑ το νθςί τθσ Σάμου ζχει τισ περιςςότερεσ ξενοδοχειακζσ κλίνεσ με Στον αντίποδα υπάρχουν 2 νθςιά με λιγότερεσ από 100 ξενοδοχειακζσ κλίνεσ και άλλα 6 νθςιά χωρίσ κανζνα ξενοδοχείο. Στθν πλειοψθφία των νθςιϊν καταγράφεται αφξθςθ των κλινϊν που είναι ιδιαίτερα μεγάλθ ςε μικρά νθςιά που γνϊριςαν τθν τουριςτικι ανάπτυξθ ςτθ δεκαετία του 2000 όπωσ είναι το Κουφονιςι, θ Αςτυπάλαια, θ Τιλοσ, οι Λειψοί και το Καςτελόριηο (πάνω από 200%). Στον αντίποδα υπάρχει ζνασ μικρόσ αρικμόσ νθςιϊν με μείωςθ των κλινϊν όπωσ οι Οινοφςςεσ, τα Ψαρά, θ Κφκνοσ, θ Νίςυροσ, αλλά και θ Σάμοσ, όπου οι μονάδεσ που ζπαψαν να λειτουργοφν είναι περιςςότερεσ από αυτζσ που δθμιουργικθκαν τθν ίδια περίοδο. 10

12 Μεγάλθ διαφοροποίθςθ μεταξφ των νθςιϊν υπάρχει και ςε άλλα δφο ςθμαντικά ποιοτικά ςτοιχεία, το μζγεκοσ και θ κατθγορία των μονάδων. Μεταξφ αυτϊν των δφο παραμζτρων υπάρχει υψθλι ςυςχζτιςθ: δθλαδι ςτα νθςιά όπου καταγράφεται το μεγαλφτερο μζγεκοσ μονάδων ζχουμε και τισ μονάδεσ υψθλότερων κατθγοριϊν. Ρράγματι τα νθςιά αυτά είναι θ όδοσ με 173 κλίνεσ ανά μονάδα, θ Κωσ με 169, όταν το μζςο μζγεκοσ ςε επίπεδο χϊρασ είναι 79,5 κλίνεσ. Σε ότι αφορά τισ κλίνεσ υψθλϊν κατθγοριϊν (δθλαδι ςε ξενοδοχεία 5 και 4*), ςτο ςφνολο τθσ χϊρασ είναι κλίνεσ ι 39,8%. Σε επίπεδο νθςιοφ οι υψθλότερεσ ςυγκεντρϊςεισ εμφανίηονται: ςτα Δωδεκάνθςα με κλίνεσ (ι 57,7% του ςυνόλου των κλινϊν) με τθ όδο και τθν Κω να ζχουν τα υψθλότερα ποςοςτά (63% και 60% αντίςτοιχα). Στισ Κυκλάδεσ με (ι 29,8%) με τθ Μφκονο και τθ Θιρα να καταγράφουν 51,6% και 39% αντίςτοιχα ςε κλίνεσ υψθλϊν κατθγοριϊν. Σε ότι αφορά τα campings δεν αποτελοφν ςτθν Ελλάδα μεγάλο τμιμα του ςυνολικοφ δυναμικοφ με 297 μονάδεσ και κζςεισ, δθλαδι περίπου 10% των ξενοδοχειακϊν κλινϊν, ενϊ καταγράφουν διαρκι μείωςθ εδϊ και 15 χρόνια. Από αυτζσ 85 μονάδεσ με κζςεισ (το 26,6% και το 28,6% αντίςτοιχα του ςυνόλου τθσ χϊρασ) βρίςκονται ςε 28 από τα 80 νθςιά τθσ χϊρασ. Θ ΡΝΑ ζχει 33 μονάδεσ, 30 ςτισ Κυκλάδεσ και 3 ςτα Δωδεκάνθςα. Οι Κυκλάδεσ παραδοςιακόσ τόποσ ελεφκερου camping κατά τθν πρϊτθ φάςθ ανάπτυξθσ του τουριςμοφ ςτθν Ελλάδα ςυγκεντρϊνουν ζνα ςθμαντικό αρικμό μονάδων (30 μονάδεσ με κζςεισ) με τθν Ράρο να ξεχωρίηει με 7 μονάδεσ και κζςεισ. Στθν ΡΒΑ δεν υπάρχει οργανωμζνο camping. Σε ότι αφορά ςτα ςυμπλθρωματικά καταλφματα (ενοικιαηόμενα δωμάτια και διαμερίςματα), θ εικόνα που υπάρχει είναι λιγότερο ξεκάκαρθ παρά το γεγονόσ ότι αποτελοφν μεγάλο τμιμα του ςυνολικοφ διακζςιμου αρικμοφ επαγγελματικϊν κλινϊν που διακζτει θ χϊρα. Με βάςθ τα ςτοιχεία τθσ Συνομοςπονδίασ Επιχειρθματιϊν Ενοικιαηόμενων Δωματίων Διαμεριςμάτων Ελλάδασ (ΣΕΕΔΔΕ) ο επίςθμοσ αρικμόσ των διακζςιμων κλινϊν για το 2013 ιταν που προφανϊσ υπολείπεται του πραγματικοφ αρικμοφ εξαιτίασ τθσ αδυναμίασ καταγραφισ και του τρόπου αδειοδότθςθσ τουσ. Από αυτζσ οι ι το 68,9% βρίςκεται ςε νθςιά: Θ ΡΝΑ ζχει μονάδεσ με κρεβάτια ι περίπου 27% του ςυνόλου ( ςτα Δωδεκάνθςα και ςτισ Κυκλάδεσ), ενϊ ι ΡΒΑ ζχει μόλισ κρεβάτια. Σε επίπεδο νθςιοφ θ Θιρα με , θ όδοσ με , και θ Ράροσ με ζχουν τα περιςςότερα κρεβάτια ςτθν ΡΝΑ και θ Λζςβοσ με ςτθν ΡΒΑ. Με βάςθ τθν παραπάνω ανάλυςθ προκφπτει προςεγγιςτικά ο ςυνολικόσ αρικμόσ επαγγελματικϊν τουριςτικϊν κλινϊν ςτθ χϊρα και ειδικά ςτα νθςιά. Σε αυτζσ κα πρζπει να προςτεκοφν και οι ιδιωτικζσ κλίνεσ (παρακεριςτικζσ κατοικίεσ, ενοικιαηόμενεσ κατοικίεσ αλλά και ςπίτια ςυγγενϊν και φίλων) που χρθςιμοποιοφνται παραδοςιακά από τουσ θμεδαποφσ τουρίςτεσ και όλο και περιςςότερο από τουσ αλλοδαποφσ. Θ εκτίμθςθ των κλινϊν αυτϊν γίνεται με βάςθ ςτοιχεία τθσ απογραφισ κατοικιϊν και ςυγκεκριμζνα τθσ κατθγορίασ «κενζσ κατοικίεσ» ςτισ οποίεσ υπάγονται τόςο οι παρακεριςτικζσ όςο και υπό ενοικίαςθ. 11

13 Με βάςθ τα ςτοιχεία τθσ απογραφισ κατοικιϊν 2010 υπάρχει ςθμαντικι αφξθςθ τόςο των ςυνολικϊν όςο και των κενϊν κατοικιϊν ςτα νθςιά, δθμιουργϊντασ ζνα απόκεμα κατοικιϊν για τουριςτικι χριςθ τθσ τάξεωσ των ζναντι το Με βάςθ τθν υπόκεςθ εργαςίασ ότι κάκε κενι κατοικία διακζτει 3 κλίνεσ κατά μζςο όρο προκφπτει ότι οι ςυνολικζσ κλίνεσ ςε ιδιωτικζσ κατοικίεσ εκτιμϊνται ςε 1,5 εκατομμφρια περίπου πρόςκετεσ κλίνεσ. Ζνα μικρό τμιμα από τισ κατοικίεσ αυτζσ (περίπου ) ζχουν πλζον από το 2014 αποκτιςει άδεια λειτουργίασ ωσ τουριςτικζσ επαφλεισ ι κατοικίεσ και λειτουργοφν ωσ νόμιμεσ επιχειριςεισ. Από αυτζσ περίπου του 1/3 είναι χωροκετθμζνο ςτα νθςιά του Αιγαίου: ςτισ Κυκλάδεσ και ςτα Δωδεκάνθςα και ςτθν ΡΒΑ. Σε επίπεδο νθςιοφ τισ περιςςότερεσ κενζσ κατοικίεσ ςε ςχζςθ με το μόνιμο πλθκυςμό διακζτουν θ Νίςυροσ (1,52 κατοικίεσ ανά κάτοικο), θ Σζριφοσ (1,47), θ Κφκνοσ (1,43), θ Ανάφθ (1,24) και θ Κζα (1,12). Με βάςθ το ςφνολο των διακζςιμων κλινϊν μποροφμε να διακρίνουμε τα νθςιά ςε τρεισ κατθγορίεσ: Τα «ξενοδοχειακά» νθςιά, δθλαδι αυτά που διακζτουν μεγαλφτερο αρικμό ξενοδοχειακϊν κλινϊν ςτο ςφνολο των τουριςτικϊν κλινϊν που είναι τα κφρια νθςιά οργανωμζνου τουριςμοφ όπωσ πχ. θ Κωσ, θ όδοσ, θ Κάρπακοσ, και θ Σάμοσ, Τα νθςιά «rooms to let», δθλαδι αυτά που διακζτουν μεγάλο αρικμό ενοικιαηόμενων δωματίων και κατοικιϊν ςε ςχζςθ με το ςφνολο των ξενοδοχειακϊν κλινϊν που είναι μεςαία και μικρά νθςιά είτε μθ τουριςτικά (π.χ. Κίμωλοσ, Θρακλειά, Σίκινοσ, Κφκνοσ, Ανάφθ), είτε τουριςτικά όπωσ θ Ράροσ και θ Θιρα, Τα «παρακεριςτικά» νθςιά δθλαδι αυτά που διακζτουν μεγαλφτερο αρικμό ιδιωτικϊν-παρακεριςτικϊν κατοικιϊν παρά τουριςτικϊν. Αφορά πολλζσ κατθγορίεσ νθςιϊν: αυτά που βρίςκονται κοντά ςτθν πρωτεφουςα (π.χ. Ν. Αργοςαρωνικοφ, Β. και Δ. Κυκλάδεσ), νθςιά με υψθλι μετανάςτευςθ τισ προθγοφμενεσ δεκαετίεσ με αποτζλεςμα να υπάρχουν πολλζσ κενζσ κατοικίεσ που χρθςιμοποιοφνται ωσ παρακεριςτικζσ και άλλα νθςιά που κεωρικθκαν ωσ «ιδανικά» για τθν ανάπτυξθ τθσ 2θσ κατοικίασ. Θ ςυνεχισ αφξθςθ τθσ προςφοράσ, αυξάνει όπωσ είναι φυςικό τθν πίεςθ ςτισ εφκραυςτεσ τοπικζσ οικονομίεσ και κοινωνίεσ, και ιδιαίτερα ςτο περιβάλλον τουσ, φυςικό και πολιτιςτικό (ςυμπεριλαμβανόμενου και του τοπίου -το οποίο ςυνδζει το φυςικό με το ανκρωπογενζσ- και βρίςκεται υπό πίεςθ εξαιτίασ τθσ εκτόσ οικιςμοφ δόμθςθσ), που αποτελεί κατά γενικι ομολογία το ςθμαντικότερο πλεονζκτθμα ωσ κοινό περιουςιακό ςτοιχείο. Οι κίνδυνοι που απορρζουν από τθν αυξανόμενθ πίεςθ είναι από τθ μια πλευρά θ υποβάκμιςθ τθσ εμπειρίασ του επιςκζπτθ και θ ίδια θ βιωςιμότθτα των προοριςμϊν εξαιτίασ ζντονων ανιςορροπιϊν και υποβάκμιςθσ που μπορεί να δθμιουργθκοφν. Θ αφξθςθ τθσ προςφοράσ αποτυπϊνεται με: Τον δείκτθ τουριςτικζσ κλίνεσ/κάτοικο που υποδθλϊνει τθ μζγιςτθ πίεςθ που αςκείται ςτο μόνιμο πλθκυςμό από τουσ «ξζνουσ», αλλοδαποφσ και Ζλλθνεσ που επιςκζπτονται το νθςί για λίγεσ θμζρεσ, εφόςον όλεσ οι κλίνεσ είναι πλιρεισ, δθλαδι ςτθν υψθλι περίοδο. Σε 20 από τα 48 νθςιά θ αναλογία αυτι ζχει 12

14 ξεπεράςει το 1:1, (αφορά όλα τα νθςιά ςτθν ΡΝΑ) με τθ μεγαλφτερθ πίεςθ να αςκείται ςτο Κουφονιςι (2,65) και ακολουκοφν τουριςτικά νθςιά μεςαίου και μικροφ μεγζκουσ όπωσ θ Κοσ (2,65), θ Θιρα (2,39) θ Φολζγανδροσ (2,30), θ Θρακλειά (2,26), θ Μφκονοσ (2,22) και θ Αντίπαροσ (2,11) που ξεπερνοφν τθ ςχζςθ 2:1. Το όριο 1:1 υπερβαίνουν και όλα τα μεγάλα τουριςτικά νθςιά πλθν τθσ Σάμου. Αν ςτισ τουριςτικζσ κλίνεσ προςτεκοφν και οι παρακεριςτικζσ τότε μόνο 2 νθςιά μζνουν κάτω από τθ ςχζςθ 1:1, ενϊ ςε 4 νθςιά (Σζριφοσ, Κφκνοσ, Αντίπαροσ και Νίςυροσ) καταγράφεται ςχζςθ μεγαλφτερθ από 5:1. Τον δείκτθ τουριςτικζσ κλίνεσ/ζκταςθ που υποδθλϊνει τθ μζγιςτθ πίεςθ που αςκείται ςτο περιβάλλον τόςο από τισ μόνιμεσ καταςκευζσ-υποδομζσ που δθμιουργοφνται για να ικανοποιιςουν τισ ανάγκεσ των τουριςτϊν, αλλά και τθν κατανάλωςθ πόρων ςε ςυνδυαςμό με τθ παραγωγι αποβλιτων που προκφπτουν από τθν τουριςτικι κατανάλωςθ. Βζβαια κα πρζπει να υπογραμμιςτεί ότι θ περιβαλλοντικι αυτι πίεςθ ζρχεται να προςτεκεί ςε εκείνθ των μονίμων κατοίκων και δίνουν τα εξισ ςτοιχεία Θ «τουριςτικι πυκνότθτα» είναι ιδιαίτερα υψθλι ςε 3 νθςιά όπου ξεπερνά τισ 200 κλίνεσ/τ.χ. με τθ Θιρα να αγγίηει τισ 480, θ Μφκονοσ τισ 262 και το Κουφονιςι τισ 251, ενϊ άλλα 2 τουριςτικά νθςιά, θ Κωσ και θ Ράροσ ξεπερνοφν τισ 100 κλίνεσ/τ.χ. Στθ ΡΒΑ το νθςί με τθν υψθλότερθ τουριςτικι πυκνότθτα είναι θ Σάμοσ με 29,9. Πταν ςτθν τουριςτικι πυκνότθτα προςτεκεί και εκείνθ των παρακεριςτικϊν κατοικιϊν ζχουμε πλζον 19 νθςιά με πυκνότθτα πάνω από 100 κλίνεσ /τ.χλμ. με τθ Θιρα να φτάνει ςτο επίπεδο των 790 κλινϊν / τ.χ και άλλα 3 νθςιά να ξεπερνοφν τισ 300. Τζλοσ αν ςτθν παραπάνω πίεςθ ακροιςτεί και αυτι των μονίμων κατοίκων, θ Θιρα μετατρζπεται ςε. Αττικι με 991 άτομα ανά τ.χ., ενϊ θ μθ τουριςτικι Σαλαμίνα ξεπερνά τα Ακολουκοφν θ Σφροσ με 598, θ Μφκονοσ με 583, το Κουφονιςι με 395, θ Κωσ με 353 και θ Λζροσ με 319, όλα ςτθν ΡΝΑ ενϊ ςτθν ΡΒΑ θ Σάμοσ είναι με 181 κλίνεσ / τχ, ενϊ μόλισ 18 νθςιά ζχουν ςυνολικι πυκνότθτα κάτω από 100 άτομα ανά τ.χ. Βζβαια θ πυκνότθτα αυτι αυξάνεται περιςταςιακά από εκείνουσ που δεν διαμζνουν ςε ζνα νθςί αλλά το επιςκζπτονται είτε μζςω του καλάςςιου τουριςμοφ (κρουαηιζρα, γιϊτιγνκ) είτε μζςα από θμεριςιεσ εκδρομζσ. Θ Σαντορίνθ αποτελεί ζνα ακραίο παράδειγμα κακϊσ ςυχνά ςυμβαίνει να υποδζχεται περιςςότερουσ από επιςκζπτεσ τθσ θμζρα, ενϊ ςυνολικά για το 2014 υποδζχκθκε άτομα. Θ Μφκονοσ και θ όδοσ είναι επίςθσ ςθμαντικοί προοριςμοί κρουαηιζρασ με και άτομα αντίςτοιχα, ενϊ άλλοι 8 προοριςμοί ςτθν ΡΝΑ και 4 ςτθν ΡΒΑ καταγράφονται μεταξφ των 40 προοριςμϊν τθσ χϊρασ ςτουσ οποίουσ προςζγγιςαν κρουαηιερόπλοια το τθν ίδια χρονιά. Θ Νίςυροσ, θ Σφμθ και θ Αντίπαροσ που βρίςκονται κοντά ςτα τουριςτικά αναπτυγμζνα νθςιά τθσ Κω, τθσ όδου και τθσ Ράρου δζχονται μεγάλο αρικμό επιςκεπτϊν. Οι δφο αυτζσ κατθγορίεσ τουριςτϊν-επιςκεπτϊν δθμιουργοφν πρόςκετθ δαπάνθ τοπικά (ζχει υπολογιςτεί ότι για τουσ επιςκζπτεσ κρουαηιζρασ είναι περίπου 40 ευρϊ ανά άτομο), αλλά και μια αυξθμζνθ πίεςθ κακϊσ κα πρζπει να ακροιςτοφν ςτουσ 13

15 «κανονικοφσ» τουρίςτεσ των νθςιϊν και ςυχνά δθμιουργοφν ςυνωςτιςμό και αρνθτικι εμπειρία Ζήτηςη Θ καταμζτρθςθ των αφίξεων και διανυκτερεφςεων των τουριςτϊν γίνεται μόνο ςε ξενοδοχεία και campings και επομζνωσ τα ςχετικά μεγζκθ αφοροφν αποκλειςτικά μόνο αυτό το τμιμα τθσ τουριςτικισ κίνθςθσ (και αυτό με ελλείψεισ αφοφ δεν κατακζτουν όλα τα ξενοδοχεία τα απαραίτθτα ςτοιχεία), ενϊ για ζνα μικρό αρικμό νθςιϊν που δεν ζχουν ξενοδοχεία υπάρχει πλιρθσ ζλλειψθ δεδομζνων. Μερικζσ επιςθμάνςεισ ςε ςυνζχεια αυτϊν που ζγιναν κατά τθν ανάλυςθ των διακζςιμων καταλυμάτων, επαγγελματικϊν και ιδιωτικϊν: Θ άνιςθ κατανομι των διανυκτερεφςεων που ακολουκεί ςε ςθμαντικό βακμό τθν κατανομι των κλινϊν, Θ υψθλι εποχικότθτα αφοφ ςτθ ςυντριπτικι πλειοψθφία των νθςιϊν ςτο τετράμθνο Ιουνίου - Σεπτεμβρίου ςυγκεντρϊνεται πάνω από το 75% των διανυκτερεφςεων, ςε πολλζσ περιπτϊςεισ πάνω και από 90%, Θ «επικράτθςθ» των αλλοδαπϊν είναι ςυντριπτικι ςυνολικά αφοφ οι διανυκτερεφςεισ των θμεδαπϊν είναι περίπου 10% των διανυκτερεφςεων των αλλοδαπϊν, Θ διάκριςθ των νθςιϊν ςε εκείνα των «αλλοδαπϊν» και ςε εκείνα των Ελλινων: με ελάχιςτεσ εξαιρζςεισ τα μεγάλα τουριςτικά νθςιά (όδοσ, Κωσ, Σάμοσ, Μφκονοσ, Θιρα) κυριαρχοφνται από τουσ αλλοδαποφσ. Βζβαια ςτθν πραγματικότθτα θ «κυριαρχία» αυτι είναι λιγότερο απόλυτθ αν ςυνυπολογιςτοφν οι διανυκτερεφςεισ ςτα μθ κφρια καταλφματα και ςτισ παρακεριςτικζσ κατοικίεσ. Θ Μζςθ Διάρκεια Παραμονισ (ΜΔΡ): - είναι πολφ υψθλότερθ για τουσ αλλοδαποφσ (6,7 θμζρεσ κατά μζςο όρο) απ ότι για τουσ Ζλλθνεσ (3,2), - είναι μεγαλφτερθ, τόςο ςε όςο αφορά τουσ αλλοδαποφσ όςο και τουσ Ελλθνεσ, κατά τθν υψθλι τουριςτικι περίοδο παρά τουσ εκτόσ εποχισ μινεσ, - είναι υψθλι ςτα νθςιά που χαρακτθρίηονται από μαηικό τουριςμό παραλίασ και οι αλλοδαποί τουρίςτεσ διακινοφνται με οργανωμζνεσ πτιςεισ και παραμζνουν για πχ. μια εβδομάδα ςτο ίδιο κατάλυμα (και βζβαια ςτο ίδιο νθςί). Χαρακτθριςτικά παραδείγματα θ όδοσ, θ Κωσ, θ Κζρκυρα, θ Σάμοσ, θ Κάρπακοσ κλπ, ενϊ δεν ςυμβαίνει το ίδιο ςε νθςιά όπωσ θ Μφκονοσ, θ Ράροσ, θ Θιρα και γενικότερα ςτα νθςιά των Κυκλάδων όπου οι επιςκζπτεσ μζνουν ςε ζνα νθςί κατά μζςο όρο 3 θμζρεσ και ςτθ ςυνζχεια επιςκζπτονται ζνα ι και δφο ακόμθ νθςιά με μζςθ διάρκεια ταξιδιοφ 8-10 θμζρεσ. Θ «διαρροι» αλλοδαπϊν τουριςτϊν ςε καταλφματα εκτόσ των ξενοδοχειακϊν είναι ςθμαντικι και άνιςθ μεταξφ των νθςιϊν: είναι μικρότερθ ςε νθςιά όπωσ θ όδοσ και ςε μικρότερο βακμό θ Κωσ, και θ Σάμοσ και ιδιαίτερα υψθλι ςτα 9 Cappato A., 2001, Cruises and Recreational Boating in the Mediterranean, Plan Bleu UNEP/MAP Regional Activity Centre 14

16 νθςιά που ζχουν μικρότερθ εμπλοκι των Tour operators και των πτιςεων charter ςτθ ςυνολικι διακίνθςθ. Σε ότι αφορά ςτουσ Ελλθνεσ, πραγματοποιοφν μόνο το 10% των διανυκτερεφςεων τουσ ςε ξενοδοχεία. 4. Τα αποτελέςματα τησ τουριςτικήσ δραςτηριότητασ ςτα νηςιά του Αιγαίου 4.1 Τα οικονομικϊ αποτελϋςματα: Η τουριςτικό δαπϊνη Στοιχεία για τθν απόδοςθ του τουριςμοφ, ξεπερνϊντασ τθν απλι αναφορά ςε αρικμοφσ αφίξεων και διανυκτερεφςεων, προζρχονται κυρίωσ από τθν ζρευνα ςυνόρων τθσ Τράπεηασ τθσ Ελλάδασ που όμωσ αφορά μόνο τουσ αλλοδαποφσ τουρίςτεσ. Με βάςθ τθν ζρευνα για το 2013 για τθν οποία ζχουν δθμοςιευκεί ςτοιχεία ςε επίπεδο περιφερειϊν (ΣΕΤΕ 2014) προκφπτει: Οι αφίξεισ για τθν Ρεριφζρεια Ν. Αιγαίου ιταν 4,1 εκ. (ι 23,1% του εκνικοφ ςυνόλου) που τθν ζφεραν ςτθν 2θ κζςθ πίςω από τθν Ρ. Κεντρικισ Μακεδονίασ, 3,6 εκ. για τθν Ρ. Κριτθσ (ι 20,1%) ςτθν 3θ κζςθ, 1,8 εκ. για τθν Ρ. Ιονίου (10%) ςτθν 5 θ κζςθ και 0,1 εκ. για τθν Ρ. Β.Αιγαίου (0,6%) ςτθν 13θ και τελευταία κζςθ μεταξφ των ελλθνικϊν περιφερειϊν. Οι τζςςερεισ νθςιωτικζσ περιφζρειασ ςυγκζντρωςαν το 53,8% του εκνικοφ ςυνόλου των αφίξεων. Οι διανυκτερεφςεισ ιταν 24,7%, 22,3%, 10,7% και 0,8% για τισ Ρεριφζρειασ Ν.Αιγαίου, Κριτθσ, Ιονίου και Β.Αιγαίου αντίςτοιχα - δθλαδι 58,5% του ςυνόλου- φζρνοντασ τθν ΡΝΑ ςτθ 1 θ κζςθ και τθ Ρ.Κριτθσ ςτθ 2 θ. Οι δαπάνεσ ιταν 29,8%, 24,7%, 10,1% και 0,6% αντίςτοιχα -δθλαδι 65,2% επί του ςυνόλου- με τθν ίδια κατάταξθ. Θ ςχζςθ μεταξφ του μεριδίου διανυκτερεφςεων και δαπανϊν υπογραμμίηει το πρόβλθμα που υπάρχει ειδικά ςτισ Ρεριφζρειεσ Ιονίων και Β.Αιγαίου όπωσ φαίνεται και από τθν ανάλυςθ δαπανϊν που ακολουκεί. Θ μζςθ δαπάνθ ανά ταξίδι των αλλοδαπϊν τουριςτϊν ςτθν Ελλάδα ιταν 653,3 όταν το 2008 ιταν 730 και 639,5 το Μεταξφ των περιφερειϊν υπάρχουν ςθμαντικζσ διαφορζσ με τθν Ρεριφζρεια Ν. Αιγαίου να ζχει τθν υψθλότερθ απόδοςθ ανά ταξίδι (842,9 ) πανελλινια, τθν Ρ. Κριτθσ να ακολουκεί με 801,9 ςτθ 2θ κζςθ, τθν Ρ. Β.Αιγαίου με 671,9 ςτθν 3θ και τθν Ρ. Ιονίων με 659,8 ςτθν 4θ. Θ δαπάνθ ανά διανυκτζρευςθ ιταν ςε επίπεδο χϊρασ 73,1 ςθμειϊνοντασ αφξθςθ ςε ςχζςθ με το 2010 (68,6 ), αλλά χαμθλότερθ από τα 76,3 το Θ Ρ. Ν. Αιγαίου κατζχει και πάλι τα ςκιπτρα με 88,2, θ Κριτθ με 81,0 βρίςκεται ςτθν 3θ κζςθ, τα Ιόνια με 69,0 ςτθν 6θ κζςθ και το Β.Αιγαίο με 52,6 ςτθν 10θ. Θ μζςθ διάρκεια παραμονισ ςτθ χϊρα μασ ιταν 8,9 θμζρεσ ςε ςφγκριςθ με 9,6 το Στο Β.Αιγαίο ζχουμε τθ μεγαλφτερθ διάρκεια παραμονισ ςε εκνικό επίπεδο με 12,8 θμζρεσ, θ Κριτθ με 9,9 θμζρεσ βρίςκεται ςτθν 3θ κζςθ και Ν.Αιγαίο και Ιόνια με 9,6 ςτθν 4θ. 15

17 Θ εποχικότθτα που όπωσ ζχουμε αναφζρει είναι υψθλι ςτθν Ελλάδα με το 73,96% των διανυκτερεφςεων να γίνεται ςτο τετράμθνο Ιουνίου-Σεπτεμβρίου, με το Ιόνιο να ςυγκεντρϊνει ςτθν περίοδο αυτι το 85,1% των διανυκτερεφςεων, το Ν. Αιγαίο το 78,8%, θ Κριτθ το 76,2% και μόνο το Β. Αιγαίο να βρίςκεται κάτω από το μζςο όρο με 65,9%. Θ υψθλι εποχικότθτα επθρεάηει και το μζςο ζςοδο ανά δωμάτιο με τθν Αττικι (όπου οι μονάδεσ λειτουργοφν όλο τον χρόνο) να ζχει επίδοςθ μζχρι και διπλάςια του μζςου όρου (22.134,8 ζναντι ,8 ) και τισ νθςιωτικζσ περιφζρειεσ να ζχουν επιδόςεισ ,3 για τθ Κριτθ, ,7 για το Ν.Αιγαίο, 9.838,8 για το Ιόνιο και για το Β. Αιγαίο. Θ πλθρότθτα των ξενοδοχειακϊν μονάδων που βριςκόταν ςε ελεφκερθ πτϊςθ από το 2008 (56,7%) μζχρι το 2012 (43,2%) φαίνεται να βελτιϊνεται ζςτω οριακά το 2013 (45,2%). Σε ότι αφορά τθν πλθρότθτα ςε επίπεδο νομϊν, ο Ν.Θρακλείου με 64,2% (ζναντι 72,6% το 2008) ζχει το υψθλότερο ποςοςτό πανελλινια και ακολουκείται από τον Ν. Ηακφνκου (61,9% και 73,3% αντίςτοιχα), τον Ν. εκφμνθσ (60,2% και 72,6%), τον Ν. Κερκφρασ (59,6% και 71,8%) και τον Ν. Χανίων (59,0% και 66,4%) ςε ότι αφορά τουσ νθςιωτικοφσ νομοφσ. Στον αντίποδα βρίςκονται ο Ν. Χίου με 24,8% το 2012 και 43,2% το 2008, ο Ν. Κυκλάδων με 38,5% και 50,1% αντίςτοιχα και ο Ν. Λευκάδασ με 39,9% και 51,1%. Στα ςτοιχεία που αφοροφν ςτον ειςερχόμενο τουριςμό κα πρζπει να προςτεκοφν και εκείνα που αφοροφν ςτον θμεδαπό τουριςμό που όμωσ δεν ζχουν περιφερειακι ανάλυςθ: Σφμφωνα με τον World Travel and Tourism Council (WTTC) θ τουριςτικι δαπάνθ των θμεδαπϊν τουριςτϊν ιταν για το 2014 το 43% τθσ ςυνολικισ τουριςτικισ δαπάνθσ ι 7,9 δισ ευρϊ, ενϊ πριν τθν κρίςθ ξεπερνοφςε το 50% τθσ ςυνολικισ τουριςτικισ δαπάνθσ (π.χ. το 2009 ιταν 10,8 δισ ζναντι 10,2 δισ τθσ δαπάνθσ των αλλοδαπϊν) Ο ςυνολικόσ αρικμόσ των διανυκτερεφςεων των θμεδαπϊν για διακοπζσ με περιςςότερεσ από 4 θμζρεσ κατά μζςο όρο ςτθν Ελλάδα είναι 45 εκ. διανυκτερεφςεισ περίπου με το 35% να γίνεται με ταξίδι καλάςςιο ι αεροπορικό και το 90% ςε ιδιωτικό κατάλυμα (που ςθμαίνει ότι δεν καταγράφεται ςτον προοριςμό). Ιδιαίτερθ ςθμαςία ςχετικά τα οικονομικά αποτελζςματα και τισ αποδόςεισ του τουριςμοφ, αφορά ςτθν απόδοςθ των τουριςτικϊν επιχειριςεων και ςυγκεκριμζνα των ξενοδοχείων για τα οποία υπάρχει πλθροφορία από τθν ζρευνα που διεξάγει το ΙΤΕΡ. Θ ΡΝΑ ζχει ςτθν αρχι τθσ τουριςτικισ περιόδου(μάιο) μζςθ θμεριςια τιμι δωματίου ςτα 60,27 χαμθλότερθ το μ.ο. τθσ χϊρασ και υςτερϊντασ άλλων 4 Ρεριφερειϊν, ενϊ ςτθν υψθλι περίοδο κατζχει τθν 3 θ κζςθ με 111,86 με μζςο εκνικό όρο τα 102,16. Για τθ ΡΒ οι τιμζσ Μάϊο και Αφγουςτο ιταν 51,54 και 77,36 αντίςτοιχα. Θ ςθμαντικι αφξθςθ των τιμϊν μεταξφ Μάϊου και Αυγοφςτου ςε 16

18 όλθ τθ χϊρα και ειδικά ςτισ νθςιωτικζσ περιφζρειεσ πλθν Β.Αιγαίου επιβεβαιϊνει τθν υψθλι εποχικότθτα του τουριςμοφ ςτθ χϊρα και ειδικά ςτισ νθςιωτικζσ περιοχζσ. Αντίκετα οι τιμζσ ςτθν Ακινα ςθμειϊνουν μικρι μείωςθ το καλοκαίρι. Σε ότι αφορά ςτο μζςο ετιςιο ζςοδο ανά δωμάτιο -όπωσ ιδθ αναφζρκθκε- θ ΡΝΑ βρίςκεται με ςτθ 3 θ κζςθ και υςτερεί τθσ Αττικισ που ζχει ιδιαίτερα υψθλά ζςοδα ( ) και τθσ Κριτθσ καταγράφοντασ ζναν ςχετικά καλό ςυνδυαςμό θμεριςιων εςόδων και πλθρότθτασ ςε επίπεδο χϊρασ. Οι άλλεσ δφο νθςιωτικζσ περιφζρειεσ Ιόνια και Β.Αιγαίο βρίςκονται ςτθ 5 θ και 9 θ κζςθ αντίςτοιχα (ςε 9 γεωγραφικζσ περιφζρειεσ ςτισ οποίεσ γίνεται θ ανάλυςθ) με και Σα αποτελζςματα ανά κατθγορία ξενοδοχείου καταγράφουν το αναμενόμενο: τα καταλφματα 5* ζχουν μζςα ζςοδα πολφ υψθλά ςε ςχζςθ με τισ υπόλοιπεσ κατθγορίεσ. Εντυπωςιάηει θ διαφορά τιμϊν μεταξφ ξενοδοχείων 5* και 4* ςε όλθ τθ χϊρα που αποτυπϊνει ςε ςθμαντικό βακμό τθν επίπτωςθ των ΤΟ και των διαφόρων τφπων ςυμβολαίων (όπωσ All Inclusive που ςυχνά αφορά ξενοδοχεία 4*) ςτα ζςοδα και επομζνωσ ςτθ βιωςιμότθτα τουσ. Λιγότερο ζντονεσ και γενικευμζνεσ είναι οι διαφορζσ μεταξφ καταλυμάτων διαφορετικϊν μεγεκϊν. Οι μεγάλεσ μονάδεσ (άνω των 100 δωματίων που είναι 4 και 5* ςυνικωσ) δεν ζχουν παντοφ μεγάλεσ διαφορζσ τιμϊν από τισ μεςαίεσ ( δωματίων) εκτόσ Αττικισ. Αντίςτοιχα οι οικογενειακζσ μονάδεσ με λιγότερα από 20 δωμάτια δεν ζχουν χειρότερεσ επιδόςεισ από τισ μικρζσ μονάδεσ (21-50 δωματίων) και ειδικά ςτθν ΡΝΑ. Από τα ςτοιχεία που παρουςιάςτθκαν και αφοροφν τθ ςυνεχι μείωςθ τθσ θμεριςιασ δαπάνθσ ςε επίπεδο χϊρασ (ζςτω και αν θ ΡΝΑ ζχει τθν υψθλότερθ που όμωσ κα πρζπει να βρίςκεται ςε μείωςθ) ςε ςυνδυαςμό με τθν μείωςθ τθσ πλθρότθτασ των μονάδων, δίνει μια εικόνα μθ κετικι. Δυςτυχϊσ θ ζλλειψθ μεγαλφτερων χρονολογικϊν ςειρϊν ανά περιφζρεια δεν επιτρζπει ςωςτι απεικόνιςθ των εξελίξεων. Ραρ όλα αυτά θ μείωςθ των εςόδων ανά κλίνθ που καταγράφεται τόςο ςυνολικά όςο και για τθν ΡΝΑ μεταξφ 2010 και 2012 δίνει μια ζνδειξθ Συνολικό απαςχόληςη και επιδόςεισ Θ απαςχόλθςθ ςτον τουριςμό προςεγγίηεται ακόμθ δυςκολότερα απ ότι θ δαπάνθ λόγω τθσ πολυπλοκότθτασ τθσ τουριςτικισ δραςτθριότθτασ, τθν υψθλισ εποχικότθτασ και τθσ υψθλισ οικογενειακισ και αδιλωτθσ εργαςίασ, ενϊ θ απαςχόλθςθ αλλοδαπϊν μθ μονίμων κατοίκων τθσ χϊρασ περιπλζκει ακόμθ περιςςότερο τθν κατάςταςθ. 17

19 Με βάςθ τθν ζρευνα του ΙΤΕΡ θ απαςχόλθςθ ςτισ ξενοδοχειακζσ μονάδεσ ( ) βρίςκεται ςε αναλογία με τισ υπάρχουςεσ κλίνεσ ενϊ επθρεάηεται και από τθν κατθγορία τθσ μονάδασ. Ετςι θ ΡΝΑ μαηί με τθ Κριτθ καταγράφουν τθν υψθλότερθ απαςχόλθςθ και οι υψθλισ κατθγορίασ μονάδεσ μζχρι και 5πλάςια απαςχόλθςθ ανά κλίνθ από ότι οι χαμθλισ κατθγορίασ (0,62 και 0,12 απαςχολοφμενοι ανά κλίνθ αντίςτοιχα), ενϊ καταγράφεται διακφμανςθ μζςα ςτθ τουριςτικι περίοδο από τθν εποχι που ουςιαςτικά ανοίγουν οι μονάδεσ (Μαϊο) μζχρι τθ κορφφωςθ τθσ περιόδου (Αφγουςτοσ). Θ ζρευνα του ΙΤΕΡ για τον Αφγουςτο του 2013 δίνει ςτο ςφνολο τθσ χϊρασ (0,16 απαςχολοφμενοι ανά κλίνθ), ςτθν ΡΝΑ (0,18) και 3012 για τθν ΡΒΑ ( 0,13). Θ μζςθ απαςχόλθςθ ανά κλίνθ ςφμφωνα με το ΙΤΕΡ για όλα τα ξενοδοχεία τθσ χϊρασ ανεξάρτθτα κατθγορίασ εκτιμάται ότι είναι 0,28 εργαηόμενοι τον Μάιο και 0,36 τον Αφγουςτο. Με βάςθ τουσ δικοφσ μασ υπολογιςμοφσ τόςο για το ςφνολο τθσ χϊρασ όςο και για τθν ΡΝΑ που βαςίηονται ςτα ίδια τα ςτοιχεία του ΙΤΕΡ ςε ότι αφορά τισ ξενοδοχειακζσ κλίνεσ και τουσ απαςχολοφμενουσ προκφπτουν δείκτεσ ςαφϊσ μικρότεροι: 0,11 για τον Μάιο και 0,15 για τον Αφγουςτο. Θ παρουςία των γυναικϊν απαςχολοφμενων είναι υψθλι ςτα ξενοδοχεία και μάλιςτα είναι υψθλότερθ όταν θ μονάδα είναι χαμθλισ κατθγορίασ ι / και μικροφ μεγζκουσ ξεπερνϊντασ και το 70% τθσ ςυνολικισ απαςχόλθςθσ. Αυτό είναι φυςιολογικό γιατί τότε θ κφρια απαςχόλθςθ είναι ο κακαριςμόσ που αποτελεί πρακτικά 100% γυναικεία απαςχόλθςθ, ενϊ όςο αυξάνουν οι υπθρεςίεσ των ξενοδοχείων τόςο περιςςότεροι άνδρεσ εργάηονται. Στθν ΡΝΑ οι γυναίκεσ καταλαμβάνουν περίπου το 58% των κζςεων εργαςίασ με διακφμανςθ που ξεκινά από το 51% μζχρι το 80% ςτισ μονάδεσ 1* και από 70% ςτισ οικογενειακζσ μονάδεσ (1-20 δωμάτια) μζχρι 52,5% ςτα ξενοδοχεία με περιςςότερα από 100 δωμάτια. Στθ ΡΒΑ, θ μζςθ γυναικεία απαςχόλθςθ ιταν 61,1% - κυμαινόμενθ μεταξφ 58% και 81,5% ανάλογα με τθ κατθγορία του ξενοδοχείου και από 53,5% για οικογενειακζσ μονάδεσ μζχρι 67% ςτισ μικρζσ μονάδεσ (21-50 δωμάτια). Θ απαςχόλθςθ αλλοδαπϊν ςτα ξενοδοχεία τθσ χϊρασ ζχοντασ φτάςει ςτο 20% του ςυνολικοφ αρικμοφ απαςχολουμζνων, χωρίσ να διευκρινίηεται αν αφορά μόνο ςτουσ μόνιμουσ κάτοικουσ τθσ χϊρασ ι και εποχικοφσ που ζρχονται με διαφορετικά κακεςτϊτα και κυρίωσ ωσ χαμθλόμιςκοι εκπαιδευόμενοι. Θ κατανομι τουσ με βάςθ τθν κατθγορία ακολουκεί αυτι των γυναικϊν, επιβεβαιϊνοντασ τθν αντίλθψθ ότι κυρίωσ απαςχολοφνται ςτθν κακαριότθτα των μονάδων. Σε ότι αφορά ςτθ ΡΝΑ θ απαςχόλθςθ των αλλοδαπϊν είναι πολφ υψθλότερθ από τον μ.ο. τθσ χϊρασ (32,16% ζναντι 20,76%) και κυμαίνεται από 27,64% ςτα ξενοδοχεία 5* μζχρι 54,47% ςτα ξενοδοχεία 1*. Στθ ΡΒΑ, θ απαςχόλθςθ αλλοδαπϊν είναι πολφ χαμθλότερθ (15,92%), μικρότερθ κατά 50% ςυγκρινόμενθ με τθν αντίςτοιχθ τθσ ΡΝΑ. 18

20 Με βάςθ τα ςτοιχεία του WTTC θ ςυνολικι απαςχόλθςθ ςτθ τουριςτικι δραςτθριότθτα ιταν για το άμεςα απαςχολοφμενοι δθλαδι τριπλάςιοι περίπου από τθν εκτίμθςθ του ΙΤΕΡ για τουσ απαςχολοφμενουσ ςτα ξενοδοχεία. Από τον ςυνολικό αρικμό εργαηόμενων ςτον τουριςμό και τον αρικμό των τουριςτικϊν κλινϊν τθσ χϊρασ ( ) προκφπτει ότι θ μζςθ ςυνολικι απαςχόλθςθ ανά επαγγελματικι τουριςτικι κλίνθ είναι 0,28 εργαηόμενοι. Δθλαδι κάκε φορά που δθμιουργοφνται 3,5 τουριςτικζσ κλίνεσ δθμιουργείται ςχεδόν και μία νζα κζςθ εργαςίασ που κατανζμεται ςε όλεσ τισ ςχετικζσ με τον τουριςμό δραςτθριότθτεσ (διαμονι, εςτίαςθ, αναψυχι, μεταφορζσ κλπ) 10. Αν ο δείκτθσ αυτόσ ιςχφει και για τθν ΡΝΑ ο ςυνολικόσ αρικμόσ εργαηόμενων ςτον τουριςμόσ κα ζπρεπε να ανζρχεται ςε εργαηόμενοι 11. Θ εξζλιξθ τθσ απαςχόλθςθσ ςτον τουριςμό εμφανίηει διακυμάνςεισ από το 2004 και μετά και το ξαναφτάνει ςτθ απαςχόλθςθ του 2004, ενϊ ωσ ποςοςτό επί τθσ ςυνολικισ απαςχόλθςθσ βρίςκεται για τα ίδια ζτθ περιςςότερο από μία ποςοςτιαία μονάδα υψθλότερα (8,9% ζναντι 7,6%) λόγω τθσ υψθλισ μείωςθσ τθσ ςυνολικισ απαςχόλθςθσ ςτθ χϊρα λόγω τθσ κρίςθσ. 4.3 Εκτύμηςη περιβαλλοντικών αποτελεςμϊτων και επιδόςεων Τα περιβαλλοντικά αποτελζςματα του τουριςμοφ είναι δφο ειδϊν: - Τα μόνιμα που αφοροφν τισ αλλαγζσ χριςεων γθσ ωσ αποτζλεςμα τθσ δόμθςθσ που προκαλεί ο τουριςμόσ για τθν καταςκευι κάκε είδουσ εγκαταςτάςεων αλλά και υποδομϊν για τουριςτικι χριςθ όπωσ καταλφματα, μαρίνεσ, ςυνεδριακά κζντρα, ςυγκοινωνιακά δίκτυα κλπ Είναι αλλαγζσ που αλλοιϊνουν οριςτικά το περιβάλλον χωρίσ τθ δυνατότθτα να υπάρξει επιςτροφι ςτθ προθγοφμενθ κατάςταςθ ακόμθ και ςε περίπτωςθ κατεδάφιςθσ τθσ καταςκευισ. - Τα περιοδικά που ζχουν να κάνουν με τθν λειτουργία των τουριςτικϊν εγκαταςτάςεων και είναι ανάλογα πχ με τθ χριςθ που γίνεται νεροφ ι ενζργειασ και τθ παραγωγι ςτερεϊν, υγρϊν και αζριων αποβλιτων, ι ακόμθ και κορφβου. Στοιχεία ςχετικά με τθν αφξθςθ τθσ δόμθςθσ από τον τουριςμό δεν είναι άμεςα διακζςιμα. Εμμεςα όμωσ μποροφμε να υποκζςουμε βάςιμα ότι νθςιά με μεγάλο αρικμό τουριςτικϊν κλινϊν και παρακεριςτικϊν οικιϊν και ειδικά με υψθλό 10 Ρροφανϊσ αυτι θ αναλογία ιςχφει όταν οι νζεσ κλίνεσ που δθμιουργοφνται αντιςτοιχοφν ςτισ υπάρχουςεσ αναλογίεσ μεταξφ των διαφορετικϊν κατθγοριϊν και τάξεων μονάδων. 11 Οι διαφοροποιιςεισ που υπάρχουν ςτισ εκτιμιςεισ από διαφορετικζσ πθγζσ καταδεικνφει τθν ανάγκθ για βελτίωςθ των ςτατιςτικϊν του τουριςμοφ 19

21 ςυντελεςτι ςυνολικϊν κλινϊν ανά τχ, κα ζχουν υψθλό ποςοςτό δομθμζνθσ ζκταςθσ που οφείλεται ςτον τουριςμό 12. Αυτό είναι απόλυτα αλθκζσ για καταςκευζσ και ιδιαίτερα κατοικίεσ που ζγιναν μετά το 1970 ςε νθςιά όπου ο τουριςμόσ αποτελεί μονοκαλλιζργεια 13. Με βάςθ τα ςτοιχεία τθσ European Environmental Agency θ Μφκονοσ εμφανίηεται με το υψθλότερο ποςοςτό δομθμζνθσ ζκταςθσ που καλφπτει το 11,25% τθσ ςυνολικισ τθσ επιφάνειασ και ακολουκοφν θ Σαντορίνθ με 6,15%, θ Κωσ με 2,3%, θ Σφροσ με 2,25%, θ Ράροσ με 1,47%, θ όδοσ με 1,27%, θ Ράτμοσ με 1,13% και θ Σάμοσ με 1,12%. 14 Θ πλειοψθφία των νθςιϊν ζχουν δομθμζνθ επιφάνεια μικρότερθ του 1%. Ο ρόλοσ τθσ δεφτερθσ κατοικίασ ςτθν εξζλιξθ αυτι είναι ιδιαίτερα ςθμαντικι, κακϊσ κάκε κρεβάτι ςε ιδιωτικι κατοικία καταλαμβάνει περιςςότερο χϊρο (του αντιςτοιχεί μεγαλφτερθ επιφάνεια εδάφουσ) απ ότι ζνα αντίςτοιχο ςε ξενοδοχείο ι ςε ςυμπλθρωματικό κατάλυμα, ενϊ χρθςιμοποιείται πολφ λιγότερο ςτθ διάρκεια του χρόνου (το ποςοςτό πλθρότθτασ εκτιμάται ςε 8% ι 30 θμζρεσ το χρόνο). Κατά ςυνζπεια το οικονομικό και το κοινωνικό αποτζλεςμα τουσ είναι πολφ χαμθλό. 15 Σε ότι αφορά ςτθν κατανάλωςθ πόρων όπωσ νερό και ενζργεια και παραγωγι ςτερεϊν και υγρϊν αποβλιτων δεν υπάρχουν δεδομζνα. Επομζνωσ καμία άμεςθ εκτίμθςθ τθσ περιβαλλοντικισ πίεςθσ δεν μπορεί να προκφψει με βάςθ πραγματικά δεδομζνα και κα περιοριςτοφμε ςτθν ζμμεςθ εκτίμθςθ τθσ με βάςθ τουσ δείκτεσ κλίνεσ/κάτοικο και κλίνεσ/τχ που ζχει ιδθ παρουςιαςτεί (Ρίνακασ 2, Χάρτεσ 3&4). Από τον πρϊτο δείκτθ μποροφμε να εκτιμιςουμε τθν μζγιςτθ θμεριςια πίεςθ (θ οποία ςυμβαίνει όταν όλεσ οι κλίνεσ είναι πλιρεισ ςτθν κορφφωςθ τθσ τουριςτικισ περιόδου) κακϊσ και τον ιςοδφναμο πλθκυςμό ςε ετιςια βάςθ ϊςτε να υπολογίςουμε τθν πρόςκετθ αφξθςθ για πόρουσ και παραγωγι αποβλιτων. Για παράδειγμα θ Σαντορίνθ που ζχει επαγγελματικζσ κλίνεσ, μποροφμε να εκτιμιςουμε πρόςκετα κρεβάτια ςτισ παρακεριςτικζσ και προσ ενοικίαςθ κατοικίεσ. Κατά ςυνζπεια ζνασ πρόςκετοσ πλθκυςμόσ από άτομα μπορεί να προςτεκεί ςτουσ μόνιμουσ κατοίκουσ (οι εποχικά εργαηόμενοι, οι φιλοξενοφμενοι ςε ςπίτια ςυγγενϊν και φίλων και οι θμεριςιοι επιςκζπτεσ δεν περιλαμβάνονται), δίνοντασ μια εκτίμθςθ ότι θ περιβαλλοντικι πίεςθ μπορεί να πολλαπλαςιάηεται μζχρι και επί 4 όταν τα καταλφματα κάκε είδουσ είναι πλιρθ ςτθν υψθλι τουριςτικι περίοδο. Ο δεφτεροσ δείκτθσ μπορεί να δϊςει μια εκτίμθςθ 12 Θ αναφορά γίνεται ςε δομθμζνο ζδαφοσ, δθλαδι για ζδαφοσ του οποίου ζχει αλλάξει θ κάλυψθ και ζχει μετατραπεί από φυςικι ςε δομθμζνθ και όχι ςτθ ςυνολικι επιφάνεια που ζχει χριςτεί πχ. ςε ορόφουσ. 13 Μποροφμε να υποκζςουμε ότι ςτα νθςιά αυτά, όπου δεν υπάρχει ανάπτυξθ άλλων δραςτθριοτιτων, όλεσ οι νζεσ καταςκευζσ ςυνδζονται άμεςα ι ζμμεςα με τον τουριςμό. Αυτό αφορά ιδιαίτερα τα νθςιά τθσ ΡΝΑ και τθ Σάμο. 14 Τα αντίςτοιχα ςτοιχεία που προζρχονται από τον υπολογιςμό των χριςεων γθσ τθσ απογραφισ 2001, δίνουν τθ Σαντορίνθ με 9,8% τθσ ζκταςθσ του νθςιοφ ωσ δομθμζνθ, τθ Κω με 4,2%, τθ Σφρο με 2,7% και Μφκονο, Νάξο και Ράρο με 2,2% 15 Θ θμεριςια δαπάνθ χρθςτϊν παρακεριςτικισ κατοικίασ εκτιμάται από τθν ΕΛΣΤΑΤ ότι είναι περίπου το 1/3 εκείνων που χρθςιμοποιοφν επαγγελματικό κατάλυμα, ενϊ ςυμβάλλουν πολφ λιγότερο ςτθ δθμιουργία απαςχόλθςθσ (απαςχόλθςθ ςε άλλεσ τουριςτικζσ δραςτθριότθτεσ πλθν καταλυμάτων) 20

22 πίεςθσ ςτουσ περιβαλλοντικοφσ πόρουσ, λαμβάνοντασ υπόψθ ότι θ επιφάνεια ενόσ προοριςμοφ δίνει μια προςζγγιςθ τθσ φζρουςασ ικανότθτασ του. Σε ότι αφορά τα περιβαλλοντικά standards υπάρχουν δφο ειδϊν τουλάχιςτον: - Τα «κεςμικά» standards: δθλαδι αυτά που προβλζπει θ νομοκεςία ωσ ανϊτατα για κάκε τφπου τουριςτικι επιχείρθςθ με βάςθ τα χαρακτθριςτικά τθσ και οφείλουν να αποτυπϊνονται ςτα ζγγραφα που κατακζτει θ κάκε επιχείρθςθ κατά τα τθ διάρκεια τθσ αδειοδότθςθσ τθσ και οφείλουν να τθροφνται κατά τθ λειτουργία τθσ. Σθμαντικό ςτοιχείο τθσ διαδικαςίασ αδειοδότθςθσ αποτελεί και θ ζγκριςθ χωροκζτθςθσ γιατί αφορά ςτισ αλλαγζσ των χριςεων γθσ που είναι μόνιμεσ και επθρεάηουν κυρίωσ τθν βιοποικιλότθτα τθσ περιοχισ και τα υπόγεια φδατα. Ετςι, ςφμφωνα με τθν ελλθνικι νομοκεςία 16, θ θμεριςια κατανάλωςθ νεροφ ανά διανυκτζρευςθ κυμαίνεται από 150 λίτρα για ζνα ξενοδοχείο 1* μζχρι 450 λίτρα για ζνα ξενοδοχείο 5* ενϊ αντίςτοιχα θ κατανάλωςθ ςε ζνα ξενοδοχείο 50 κλινϊν είναι 0,8 κιλοβατϊρεσ/άτομο ςε ξενοδοχεία 1 και 2* αλλά 2,8 κιλοβατϊρεσ για ζνα ξενοδοχείο 5*. - Τα «ιδανικά» standards (benchmarking): υπάρχουν πολλζσ επιςτθμονικζσ προςεγγίςεισ για το ποιεσ κεωροφνται οι «ιδανικζσ» καταναλϊςεισ πόρων και παραγωγισ αποβλιτων ειδικά ενζργειασ, νεροφ, υγρϊν και ςτερεϊν αποβλιτων. Για τα ςτερεά απόβλθτα παραγωγι χαμθλότερθ από 0,6 κιλά/άτομο κεωρείται εξαιρετικι επίδοςθ, ενϊ ικανοποιθτικι επίδοςθ κεωρείται θ παραγωγι λιγότερο από 1,2 κιλά για ξενοδοχεία πολυτελείασ, από 1 κιλό για ξενοδοχεία μζςων κατθγοριϊν και 0,8 κιλά για ξενοδοχεία χαμθλοφ προχπολογιςμοφ Η επίπτωςη τησ τουριςτικήσ ανάπτυξησ ςτην βιωςιμότητα του προοριςμού Με βάςθ τα όςα αναφζρκθκαν προθγοφμενα ςε ςχζςθ με τον διαφορετικό βακμό ανάπτυξθσ του τουριςμοφ μεταξφ των δφο Ρεριφερειϊν και μεταξφ των νθςιϊν ςτο εςωτερικό τθσ κάκε Ρεριφζρειασ, θ αξιολόγθςθ των επιπτϊςεων του τουριςμοφ κα πρζπει να γίνει ςε δφο επίπεδα: - ςε επίπεδο Περιφερειϊν: αφορά κυρίωσ τθν οικονομικι και κοινωνικι επίπτωςθ τθσ τουριςτικισ δραςτθριότθτασ. Θ περιβαλλοντικι επίπτωςθ ςυνδζεται περιςςότερο με τα χαρακτθριςτικά του κάκε νθςιοφ. 16 ΦΕΚ 43/ Οι προδιαγραφζσ αυτζσ καλφπτουν τισ επιχειριςεισ διαμονισ και τισ άλλεσ τουριςτικζσ επενδφςεισ (πχ. ςυνεδριακά κζντρα, τουριςτικοί λιμζνεσ και μαρίνεσ, κζντρα καλαςςοκεραπείασ) και ελάχιςτεσ φορζσ τισ άλλεσ τυπικζσ τουριςτικζσ επιχειριςεισ όπωσ εςτιατόρια, μπαρ κλπ 17 Hamele H., Eckardt, S., (2006), Environmental initiatives by European tourism business, ECOTRANS, Saarbrucken 21

23 - ομαδοποιϊντασ τα νθςιά με βάςθ το επίπεδο τουριςτικισ τουσ ανάπτυξθσ. 5.1 Οι επιπτώςεισ τησ τουριςτικήσ ανάπτυξησ ςτα Νηςιά του Αιγαίου ςε επίπεδο Περιφέρειασ Σε ότι αφορά ςτθν οικονομία τθσ ΡΝΑ ςυνολικά και τθν εξζλιξθ τθσ ςε ολόκλθρθ τθ μεταπολεμικι περίοδο είναι προφανζσ ότι ζχει επθρεαςτεί κακ ολοκλθρία από τθν τουριςτικι ανάπτυξθ. Δεν ςυμβαίνει το ίδιο ςτθν ΡΒΑ όπου ο τουριςμόσ ζχει επθρεάςει ςθμαντικά τισ εξελίξεισ μόνο ςτθ Σάμο. Με βάςθ τα ςτοιχεία τθσ ΕΛΣΤΑΤ για τθν προςτικζμενθ αξία ανά κλάδο του όπου ο κλάδοσ των «Δραςτθριότθτεσ υπθρεςιϊν παροχισ καταλφματοσ και υπθρεςιϊν εςτίαςθσ» είναι διακριτόσ- αποτυπϊνεται κακαρά ο ρόλοσ του ςτθ ΡΝΑ αφοφ από αυτόν προζρχεται το 27,4% τθσ Ακακάριςτθσ Ρροςτικζμενθσ Αξίασ (27,1% ςτα Δωδεκάνθςα και 27,7% ςτισ Κυκλάδεσ), Αντίκετα ςτο Β.Αιγαίο ιταν 11,7% (10,3% ςτθ Λζςβο, 8,3% ςτθ Χίο και 18,4% ςτθ Σάμο). Αν ςυνυπολογίςουμε τισ Ρεριφζρειεσ Ιονίων με 24,8% και Κριτθσ 16,3% και το ςυγκρίνουμε με το ςφνολο τθσ χϊρασ όπου το ποςοςτό είναι μόλισ 6,8%, αντιλαμβανόμαςτε γενικά τθ ςθμαςία του τουριςμοφ ςτον νθςιωτικό χϊρο. Αν ςτον παραπάνω κλάδο προςκζςουμε τουσ κλάδουσ των μεταφορϊν (15,2% ςτθν ΡΝΑ, 7,6% ςτθν ΡΒΑ ζναντι 6,6% ςτο ςφνολο χϊρασ), του χονδρικοφ και λιανικοφ εμπορίου (10,1%, 10,3% και 12,2% αντίςτοιχα), τθσ διαχείριςθσ ακινιτων (10,3%, 12,7% και 14,0% αντίςτοιχα) και των καταςκευϊν (4,3%, 4,3% και 3,4% αντίςτοιχα), αντιλαμβανόμαςτε ότι ο τουριςμόσ κυριαρχεί ςτθν οικονομία τθσ ΡΝΑ και ζχει επθρεάςει κακοριςτικά ςτθν αφξθςθ του ςυνολικοφ και του κατά κεφαλι ΑΕΡ 18 ςε υψθλά για τθ χϊρα επίπεδα (103 το 2012, ζναντι 112 το 2000). Από τθν άλλθ πλευρά το κκ ΑΕΡ τθσ ΡΒΑ είναι ςτο 77% τθσ χϊρασ. Στθν Ρεριφζρεια αυτι θ οικονομία βαςίηεται περιςςότερο ςτον δθμόςιο τομζα από τον οποίο παράγεται το 29,7% τθσ ακακάριςτθσ προςτικζμενθσ αξίασ ςε ςφγκριςθ με το 15,3% ςτθν ΡΝΑ και το 20,3% για το ςφνολο τθσ χϊρασ. Θ υψθλι αυτι εξειδίκευςθ, ενϊ ζχει αποδϊςει ςθμαντικά οικονομικά οφζλθ ςτθν ΡΝΑ, δθμιουργεί ιςχυρι ευκραυςτότθτα ςτθν οικονομία τθσ που εξαρτάται από ζναν και μόνο κλάδο που είναι ευαίςκθτοσ ςε εξωγενείσ παράγοντεσ όπωσ πχ κζματα αςφάλειασ. Ζνα δεφτερο αρνθτικό ςτοιχείο είναι ότι μεγάλο τμιμα τθσ τουριςτικισ δαπάνθσ διαρρζει εκτόσ των νθςιϊν (α) για προμικειεσ αγακϊν και υπθρεςιϊν που δεν παράγονται ςτα νθςιά λόγω αυτισ τθσ μονοκαλλιζργειασ και (β) εξ αιτίασ ειςοδθματικϊν διαρροϊν μθ μονίμων κατοίκων, ελλινων και αλλοδαπϊν. Ζνα κετικό ςτοιχείο που παρατθρείται με τθν αλλαγι των προτιμιςεων των τουριςτϊν-καταναλωτϊν είναι θ αυξθμζνθ ηιτθςθ για τοπικά προϊόντα που αντανακλάται κυρίωσ ςτθν αφξθςθ τθσ αγροτικισ παραγωγισ και τθσ παραγωγισ 18 Το ιδιαίτερα υψθλό κατά κεφαλι ΑΕΡ τθσ ΡΝΑ οφείλεται ςε μεγάλο βακμό και ςτο γεγονόσ ότι θ δθμιουργία του οφείλεται ςε επιχειριςεισ που δραςτθριοποιοφνται ςτα νθςιά και επομζνωσ καταγράφονται ςε αυτά, ενϊ ζνα ςθμαντικό τμιμα των ιδιοκτθτϊν και των εργαηόμενων ς αυτζσ δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι των νθςιϊν και (α) δεν απογράφονται ςε αυτά με αποτζλεςμα να μεγαλϊνει το κκ ΑΕΡ και (β) μεταφζρουν το ειςόδθμα τουσ εκτόσ των νθςιϊν 22

24 ςτον κλάδο τροφίμων και ποτϊν (πχ. τυριά, μζλι, κραςί, αρωματικά φυτά, κάπαρι κλπ), ζςτω και αν αυτι θ παραγωγι δεν είναι πάντα νόμιμθ με βάςθ τθν ιςχφουςα αυςτθρι διαδικαςία ςε ότι αφορά ςτθ παραγωγι τροφίμων. Από τθν άλλθ πλευρά θ αυξθμζνθ ηιτθςθ οδθγεί ςε ειςαγωγζσ των αντίςτοιχων προϊόντων από τθν υπόλοιπθ χϊρα (που δεν αποτελεί ιδιαίτερο πρόβλθμα αφοφ ωφελείται θ ςυνολικι οικονομία τθσ χϊρασ και διατθρείται ςε ςθμαντικό θ ιδιαιτερότθτα (ελλθνικότθτα) του τουριςτικοφ προϊόντοσ) ι από τρίτεσ χϊρεσ που ςυχνά είναι χαμθλότερθσ ποιότθτασ που «βαφτίηονται» ωσ τοπικά με μακροχρόνιεσ ςυνζπειεσ. Ρράγματι θ κάλυψθ των αναγκϊν τοπικά φαίνεται να είναι δφςκολθ εξ αιτίασ τθσ υψθλισ εποχικότθτασ τθσ ηιτθςθσ, ενϊ θ αγροτικι παραγωγι δεν φαίνεται να προςελκφει νζουσ ςτο επάγγελμα παρά τθν κρίςθ. Αυτό ιςχφει περιςςότερο ςτθν ΡΝΑ όπου ο αγροτικόσ τομζασ ζχει ςχεδόν εγκαταλειφκεί εξ αιτίασ του γεγονότοσ ότι κατά τθ περίοδο κεωρικθκε ωσ μθ ανταγωνιςτικόσ κυρίωσ εξ αιτίασ των φυςικϊν χαρακτθριςτικϊν τθσ περιοχισ. Θ εξζλιξθ των δθμογραφικϊν μεγεκϊν ςυνολικά ςτθν Ελλάδα και ειδικά ςτθν νθςιωτικι χϊρα από το 1951 και μετά καταγράφει μια εντελϊσ διαφορετικι εξζλιξθ μεταξφ τουριςτικϊν και μθ τουριςτικϊν νθςιϊν και γενικότερα μεταξφ μιασ περιφζρειασ με ειδικά χαρακτθριςτικά όπωσ θ ΡΝΑ και όποιασ άλλθσ Ρεριφζρειασ τθσ Χϊρασ: θ όδοσ και γενικότερα ο νομόσ Δωδεκανιςου ζχει τα καλφτερα δθμογραφικά χαρακτθριςτικά από όλεσ τισ περιοχζσ τθσ χϊρασ ςε ότι αφορά τθ μεταβολι πλθκυςμοφ (διπλαςίαςε τον πλθκυςμό τθσ από ςε ςτο διάςτθμα ), τθν γεννθτικότθτα, τθ μζςθ θλικία των κατοίκων, τθ φυςικι κίνθςθ. Ανάλογθ εξζλιξθ καταγράφεται και ςτα άλλα τουριςτικά νθςιά (Κϊσ, Μφκονοσ, Σαντορίνθ, Ράροσ). Μια προςεκτικι ανάλυςθ δείχνει ότι θ αναςτροφι τθσ πλθκυςμιακισ εξζλιξθσ ςτα νθςιά ξεκίνθςε χρονικά από τθ όδο (ιδθ από τθ δεκαετία 1950), και επεκτάκθκε ςτα άλλα νθςιά ςτθ δεκαετία του 80 όταν άρχιςαν να ζχουν ςθμαντικι τουριςτικι δραςτθριότθτα και επομζνωσ κζςεισ εργαςίασ και ειςοδιματα που μποροφςαν πρϊτα να ςταματιςουν τθ μετανάςτευςθ και ςτθ ςυνζχεια να προςελκφςουν νζουσ κατοίκουσ, ελλθνεσ και ξζνουσ. Θ κατάςταςθ είναι εντελϊσ διαφορετικι ςτθν ΡΒΑ όπου κατά τθ διάρκεια τθσ ίδιασ περιόδου τα νθςιά ζχαςαν μεταξφ 20 και 40% του πλθκυςμοφ τουσ, κυρίωσ του ενεργοφ. Μοναδικι εξαίρεςθ το μικρό νθςί των Φοφρνων όπου θ αλιευτικι δραςτθριότθτα ζχει κετικι επίπτωςθ ςτα δθμογραφικά μεγζκθ. Το μόνο αρνθτικό δθμογραφικό ςτοιχείο που καταγράφεται ςτθν ΡΝΑ είναι το χαμθλό επίπεδο εκπαίδευςθσ του ανκρϊπινου δυναμικοφ: μόλισ το 10,99% των κατοίκων ζχει δίπλωμα τριτοβάκμιασ εκπαίδευςθσ όταν το ποςοςτό τθσ χϊρασ είναι 15,89% κατατάςςοντασ τθν ςτθν τελευταία κζςθ μεταξφ των 13 περιφερειϊν τθσ χϊρασ. Ανάλογα χαμθλό ποςοςτό ζχουν και θ Ρ. Ιονίων Νιςων (αλλά και οι Βαλεαρίδεσ όπωσ προκφπτει από ςχετικι ανάλυςθ ςτοιχείων 19 ) γεγονόσ που επιβεβαιϊνει τθν «μομφι» που ςυνικωσ αποδίδεται ςτον τουριςμό για χαμθλό 19 Για ευρφτερθ ςτατιςτικι τεκμθρίωςθ και ανάλυςθ τθσ κατάςταςθσ των νθςιϊν βλ. Σπιλάνθσ Γ. (2102), Ευρωπαϊκά Νθςιά και Ρολιτικι Συνοχισ και Σπιλάνθσ Γ. Κίηοσ Θ (2015), Ο Ατλαντασ των Νθςιϊν 23

25 επίπεδο εκπαίδευςθσ εργαηόμενων όπωσ άλλωςτε ζχουμε ιδθ επιςθμάνει. Το ςτοιχείο αυτό είναι ιδιαίτερα αρνθτικό γιατί το χαμθλό επίπεδο εκπαίδευςθσ δρα αναςταλτικά ςτθν ειςαγωγι καινοτομιϊν ςε μια δραςτθριότθτα που βρίςκεται ςε πλιρθ μετεξζλιξθ όπωσ ο τουριςμόσ γεγονόσ απαιτϊντασ ςθμαντικζσ αλλαγζσ ςε όλεσ τισ φάςεισ τθσ παραγωγικισ διαδικαςίασ (από τθν επζνδυςθ μζχρι τθ προϊκθςθ του προϊόντοσ), τθ χριςθ νζων τεχνολογιϊν, αντιμετϊπιςθ ανταγωνιςμοφ, ςε εφαρμογι δράςεων για το περιβάλλον και γενικότερα των αρχϊν τθσ βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ κλπ. Επιπλζον δθμιουργεί δυςκολίεσ επαγγελματικισ κινθτικότθτασ: άτομα που πζραςαν από τον αγροτικό τομζα ςτον τουριςμό χωρίσ να ζχουν εκπαιδευτεί γενικά ι ειδικά ςτον κλάδο, επωφελοφμενοι τθσ ραγδαίασ αφξθςθσ τθσ ηιτθςθσ, δεν μποροφν να βρουν άλλθ δουλειά όταν υπάρχει πρόβλθμα ςτον τουριςμό. Αυτό παρατθρείται ειδικά ςε νθςιά όπωσ θ όδοσ όπου θ κρίςθ ςτον τουριςμό και θ μείωςθ τθσ απαςχόλθςθσ που περιγράψαμε νωρίτερα «μεταφράηεται» ςε ανεργία και χαμθλά μεροκάματα, αφοφ δεν υπάρχουν προςόντα για κάποια άλλθ απαςχόλθςθ. Θ ΡΒΑ διατθρεί ζνα καλφτερο ποςοςτό πλθκυςμοφ με υψθλό επίπεδο εκπαίδευςθσ ( 12,4%) πλθςιζςτερα του εκνικοφ μζςου όρου. Οι ςπουδζσ λειτοφργθςαν ωσ «αντίδοτο» ςτθν ζλλειψθ απαςχόλθςθσ τοπικά, ενϊ ςυχνά, τα εκπαιδευμζνα άτομα δεν γφριηαν ςτο νθςί καταγωγισ Η επίπτωςη του τουριςμού ςτα νηςιά του Αιγαίου ςε επίπεδο νηςιού Θ διαφοροποιθμζνθ τουριςτικι ανάπτυξθ μεταξφ των νθςιϊν, που ζχει ιδθ παρουςιαςτεί, ζχει διαφορετικζσ επιπτϊςεισ ςε ότι αφορά τθν οικονομικοκοινωνικι και περιβαλλοντικι τουσ κατάςταςθ. Ρλθροφορίεσ ςε επίπεδο νθςιοφ ςε ότι αφορά τθν οικονομία τουσ μπορεί να δοκεί μόνο από τθν απαςχόλθςθ ανά κλάδο κακϊσ τα δεδομζνα για το ΑΕΡ δεν είναι διακζςιμα ςε επίπεδο κατϊτερο του Νομοφ. Θ απαςχόλθςθ ςυνολικά ςε όλα τα νθςιά είναι, με βάςθ τθν απογραφι πλθκυςμοφ του 2011, 8,3% για τον πρωτογενι τομζα, 16,1 για τον δευτερογενι και 75,6% για τον τριτογενι με μεγάλεσ διαφοροποιιςεισ μεταξφ των νθςιϊν (Ρίνακασ 5): 32 μικρά και μθ τουριςτικά νθςιά ζχουν ζνα επίπεδο απαςχόλθςθσ ςτον πρωτογενι τομζα υψθλότερο από τον εκνικό μζςο όρο. Θ Λζςβοσ είναι το μεγαλφτερο από τα νθςιά με υψθλι απαςχόλθςθ ςτον πρωτογενι τομζα: 18,1%. Πλα τα τουριςτικά νθςιά ζχουν χαμθλότερο ποςοςτό, με τθ Μφκονο να ζχει τθ χαμθλότερθ (2,7%). 33 νθςιά ζχουν ζνα δευτερογενι τομζα υψθλότερο από τον μζςο όρο εξ αιτίασ τθσ ςθμαντικισ παρουςίασ του καταςκευαςτικοφ κλάδου. Σε ότι αφορά ςτον τριτογενι τομζα, τα νθςιά μποροφν να καταταχκοφν ςε 3 υπο-κατθγορίεσ: o Τα νθςιά που ζχουν ζναν ςθμαντικό κλάδο «καταλυμάτων και εςτίαςθσ». Μόλισ 3 από τα 48 νθςιά ζχουν παρουςία του κλάδου 24

26 χαμθλότερθ από τον εκνικό μζςο όρο (7,8%), ενϊ τα 14 από αυτά (τα πλζον τουριςτικά), ζχουν ποςοςτό υψθλότερο από 20% με τθν Κω να ζχει το υψθλότερο (36%). o Τα νθςιά που ζχουν ςθμαντικι παρουςία του εμπορίου που ςυνδζεται άμεςα με τον τουριςμό, αλλά εξαρτάται παράλλθλα και από το ςυνολικό μζγεκοσ του πλθκυςμοφ. o Τα νθςιά που ζχουν ζναν ςθμαντικό δθμόςιο τομζα, ταυτόχρονα με τουσ κλάδουσ τθσ εκπαίδευςθσ, τθσ υγείασ, άλλεσ ιδιωτικζσ υπθρεςίεσ αλλά και τθν παρουςία του ςτρατοφ. Ακόμθ και αν τα παραπάνω ςτοιχεία δίνουν πλθροφορίεσ μόνο για τον μόνιμο πλθκυςμό και υποεκτιμά τθ ςυνολικι απαςχόλθςθ ςτον τουριςμοφ, που, επειδι είναι εποχιακι παρζχεται και από ανκρϊπουσ που δεν ηουν μόνιμα ςτα νθςιά, αυτά αντανακλοφν τισ ςθμαντικζσ διαφορζσ τουριςτικισ ανάπτυξθσ μεταξφ των νθςιϊν όπωσ αναφζρκθκε προθγοφμενα. Θ κατάςταςθ τθσ αγοράσ εργαςίασ (ποςοςτό του ενεργοφ πλθκυςμοφ και τθσ ανεργίασ) παρουςιάηει καλά αποτελζςματα ςε δφο κατθγορίεσ νθςιϊν: - Τα τουριςτικά νθςιά και οριςμζνα λιγότερο τουριςτικά. Εάν για τα πρϊτα ςτα οποία περιλαμβάνονται θ Μφκονοσ, θ Κωσ, θ Σαντορίνθ, θ Ιοσ, θ όδοσ και θ Ράροσ κεωρείται φυςιολογικό ζνα υψθλό ποςοςτό ενεργοφ πλθκυςμοφ (απαςχολοφμενων και ανζργων), είναι λιγότερο φυςιολογικό για μικρά νθςιά όπωσ το Κουφονιςι, θ Σχοινοφςα, θ Θρακλειά, θ Χάλκθ κλπ. Το γεγονόσ είναι ότι οι νζοι και οι άνεργοι δεν παραμζνουν ςτα μικρά νθςιά. Μεταξφ των νθςιϊν με υψθλά ποςοςτά κατοίκων με θλικία χαμθλότερθ από τα 15 χρόνια, ςυναντάμε όλα τα τουριςτικά νθςιά γεγονόσ που δείχνει ζναν πλθκυςμιακό δυναμιςμό. Σε ότι αφορά ςτο περιβάλλον, οι ςθμαντικζσ αλλαγζσ ςτθν οικονομία των νθςιϊν (από τθ γεωργία χαμθλϊν ειςροϊν ςτθν τουριςτικι οικονομία), ζχει οδθγιςει ςε μια κατάςταςθ που μπορεί να περιγραφεί ωσ εξισ: - Εδαφοσ, τοπίο και βιοποικιλότητα: αφορά ςτισ επιπτϊςεισ από τισ αλλαγζσ ςτισ χριςεισ γθσ κυρίωσ εξ αιτίασ τθσ αφξθςθσ τθσ δόμθςθσ και των άλλων ανκρϊπινων παρεμβάςεων ζχει μειϊςει τισ διακζςιμεσ φυςικζσ εκτάςεισ των νθςιϊν, ενϊ ταυτόχρονα ζχει αυξιςει κατακόρυφα τθν κατάτμθςθ τουσ. Αυτι θ εξζλιξθ οδθγεί ςτθν οριςτικι απϊλεια εδάφουσ, ςτθ μείωςθ τθσ βιοποικιλότθτασ, ςε απϊλεια ενδιαιτθμάτων και ςτθν υποβάκμιςθ του τοπίου. Εχουμε ιδθ παρουςιάςει τα νθςιά που ζχουν τισ υψθλότερεσ πιζςεισ από τθν αςτικι ανάπτυξθ, αλλά το επίπεδο βιοποικιλότθτασ δεν μπορεί να προςεγγιςκεί παρά ζμμεςα μζςα από τισ «διαταραχζσ» που επιφζρει ο άνκρωποσ με τισ παρεμβάςεισ του. Ωσ αλλοίωςθ του τοπίου αναφερόμαςτε ςτα ςτοιχεία του φυςικοφ εξωαςτικοφ περιβάλλοντοσ που αλλοιϊνονται από τθ διάςπαρτθ δόμθςθ, τισ οχλοφςεσ δραςτθριότθτεσ, τα εμπορικά κζντρα, τθν κατάρρευςθ των αναβακμίδων, τθν υποβάκμιςθ παραλιϊν και τθν καταςτροφι μονοπατιϊν 25

27 για να ανοιχτοφν δρόμοι ι να γίνουν άλλεσ εγκαταςτάςεισ, τθν καταςτροφι ι αλλοίωςθ των γεωργικϊν κτιςμάτων και άλλων των άλλων ςτοιχείων που αποτελοφν τμιμα του προϊόντοσ που ζρχονται να καταναλϊςουν οι τουρίςτεσ ςτα νθςιά του Αιγαίου. Σε ότι αφορά ςτο ζδαφοσ, θ απϊλεια φυςικϊν ςυςτθμάτων, οι κακζσ αγροτικζσ και κτθνοτροφικζσ πρακτικζσ οδθγοφν ςε απϊλεια γόνιμου εδάφουσ λόγω τθσ διάβρωςθσ που οδθγεί ςε ερθμοποίθςθ, ενϊ ρφπανςθ του μπορεί να προκλθκεί από τθν ακατάλλθλθ διαχείριςθ ςτερεϊν και υγρϊν αποβλιτων. Το κφριο εργαλείο πολιτικισ για τθ βιϊςιμθ διαχείριςθ τθσ ανάπτυξθσ είναι ο χωρικόσ ςχεδιαςμόσ. Το Υπουργείο Ρεριβάλλοντοσ, Ενζργειασ και Κλιματικισ Αλλαγισ (ΥΡΕΚΑ) είναι αρμόδιο για τον φυςικό ςχεδιαςμό ςε εκνικό και περιφερειακό επίπεδο (νόμοσ 2742/99 αναφορικά με τον φυςικό-χωροταξικό ςχεδιαςμό και τθ βιϊςιμθ ανάπτυξθ). Τα ςχζδια αυτά παρζχουν κατευκυντιριεσ γραμμζσ, ενϊ οι Διμοι, υπεφκυνοι για τον αςτικό και χωρικό ςχεδιαςμό ςε τοπικό επίπεδο, είναι υποχρεωμζνοι να «μεταφράςουν» τισ γραμμζσ αυτζσ ςε ςχζδιο δράςθσ. Από τθν υιοκζτθςθ του νόμου, ςε εκνικό επίπεδο ζχουν εγκρικεί το εκνικό master plan και τα τομεακά ςχζδια για τθ βιομθχανία, τισ υδατοκαλλιζργειεσ, τισ ΑΡΕ και τον τουριςμό (που ακυρϊκθκε πρόςφατα για διαδικαςτικοφσ λόγουσ) κακϊσ και τα ςχζδια για τθ βιοποικιλότθτα και το τοπίο. Τα πρϊτα περιφερειακά χωροταξικά ςχζδια εγκρίκθκαν το 2003 και βρίςκονται ςε ανακεϊρθςθ ςτθ περίοδο που διανφουμε ( ). Το ςθμαντικότερο πρόβλθμα εφαρμογισ τθσ όποιασ πολιτικισ είναι θ υπερβολικά μεγάλθ κακυςτζρθςθ ςτθν εκπόνθςθ των ςχεδίων εφαρμογισ ςε τοπικό επίπεδο με αποτζλεςμα να μθν υπάρχει ςτθν ουςία προςταςία των πόρων. Ενασ από τουσ βαςικοφσ λόγουσ που τα τοπικά ςχζδια κακυςτεροφν να υιοκετθκοφν, πζρα από τισ γραφειοκρατικζσ διαδικαςίεσ, είναι θ απροκυμία των τοπικϊν πλθκυςμϊν να αποδεχτοφν τον όποιο περιοριςμό ςτθν «ανάπτυξθ» που ςυνδζεται άμεςα με τθν δυνατότθτα δόμθςθσ (κυρίωσ τουριςτικϊν κτιςμάτων και ιδιωτικϊν κατοικιϊν) ςτθ γθ που διακζτουν, όπου και αν βρίςκεται αυτι. Ριζςεισ από τον τουριςμό και άλλεσ δραςτθριότθτεσ επθρεάηουν περιοχζσ που βρίςκονται κάτω από διαφορετικά κακεςτϊτα προςταςίασ όπωσ είναι οι περιοχζσ που ζχουν ενταχκεί ςτο δίκτυο NATURA, οι μικροί και μεγάλοι υδροβιότοποι, οι αμμοκφνεσ, τα δάςθ κλπ που μποροφν με τισ κατάλλθλεσ παρεμβάςεισ όχι απλά να διατθρθκοφν αλλά να αποτελζςουν και πόλο ζλξθσ για διαφορετικισ μορφισ τουριςμό (πχ. αλυκζσ Κω). Οριςμζνεσ περιοχζσ από αυτζσ διακζτουν ειδικά ςχζδια διαχείριςθσ, αλλά δεν διακζτουν τα μζςα για τθν ςωςτι εφαρμογι τουσ (φορείσ, πόρουσ, κατάλλθλο ςφςτθμα καταςτολισ). - Ενεργειακή διαχείριςη και ποιότητα αζρα: ο τουριςμόσ απαιτεί ςθμαντικζσ ποςότθτεσ κατανάλωςθσ ενζργειασ, τόςο θλεκτρικισ (που ςτα περιςςότερα νθςιά παράγεται από πετρζλαιο ςε τοπικζσ μονάδεσ) και άλλα ορυκτά 26

28 καφςιμα για μεταφορζσ, κζρμανςθ και αγροτικι παραγωγι. Υπάρχουν διάφορεσ πολιτικζσ για τθν αφξθςθ τθσ ενεργειακισ απόδοςθσ ςτα κτίρια (ζλεγχοι και πιςτοποιθτικά ςε παλαιά ιδιωτικά και δθμόςια κτίρια, νζοι κανονιςμοί ενεργειακισ απόδοςθσ ςε καινοφρια κτιρια), για τθ προϊκθςθ τθσ παραγωγισ και τθσ κατανάλωςθσ ΑΡΕ, για τθ προϊκθςθ πράςινων αυτοκινιτων και θλεκτρικϊν ςυςκευϊν όπωσ ψυγεία, πλυντιρια, κλιματιςτικά κλπ Αν και ο τουριςμόσ αυξάνει τθν κατανάλωςθ ενζργειασ δεν υπάρχουν επιπτϊςεισ ςτθ κατανάλωςθ αζρα κακϊσ θ ςυγκζντρωςθ πλθκυςμοφ ςτα νθςιά είναι χαμθλι, ενϊ ταυτόχρονα οι κλιματικζσ ςυνκικεσ που επικρατοφν (άνεμοι) δεν οδθγοφν ςτθ δθμιουργία προβλθμάτων. Ραρά το γεγονόσ ότι τα νθςιά ςυμβάλλουν ελάχιςτα ςτθν κλιματικι αλλαγι μζςω των εκπομπϊν αερίων κερμοκθπίου, υπάρχει ςθμαντικό περικϊριο για βελτίωςθ ςτθν ενεργειακι απόδοςθ. Σε ότι αφορά ςτισ μεταφορζσ, ειδικά τισ αεροπορικζσ, που αυξάνονται ταχφτατα, θ επιβάρυνςθ του περιβάλλοντοσ είναι ιδιαίτερα υψθλι. - Διαθεςιμότητα και ποιότητα πόςιμου νεροφ: οι αλλαγζσ ςτο οικονομικό ςφςτθμα ςε ςυνδυαςμό με τισ αλλαγζσ (μείωςθ και αφξθςθ ζνταςθσ) ςτισ βροχοπτϊςεισ και τισ υψθλζσ απϊλειεσ ςτο ςφςτθμα διανομισ ςυμβάλλουν ϊςτε το κζμα τθσ ποιότθτασ και τθσ διακεςιμότθτασ νεροφ να αποτελεί και το ςθμαντικότερο περιβαλλοντικό πρόβλθμα με δεδομζνθ τθν ζλλειψθ νεροφ και τθν υφαλμφρινςθ του υδροφόρου ορίηοντα ςε πολλά νθςιά. Ο τουριςμόσ δεν αποτελεί τον μόνο καταναλωτι νεροφ, αλλά θ τουριςτικι κατανάλωςθ προςτίκεται ςτθν αγροτικι κατανάλωςθ (που είναι ςυνικωσ υψθλι ζςτω και αν θ γεωργία-κτθνοτροφία ςτα νθςιά ζχει ςαφϊσ υποχωριςει) και ςτθν κατανάλωςθ των μονίμων κατοίκων. Θ πρόςκετθ πίεςθ που αςκεί ο τουριςμόσ φαίνεται από τον δείκτθ των κλινϊν/κάτοικο. Οι παραδοςιακοί τρόποι προμικειασ νεροφ (πθγάδια και ςτζρνεσ) δεν επαρκοφν για να καλφψουν τισ ςφγχρονεσ ανάγκεσ οφτε του μόνιμου πλθκυςμοφ. Αποτζλεςμα αυτισ τθσ πίεςθσ είναι θ καταςκευι φραγμάτων και λιμνοδεξαμενϊν ςε 10 νθςιά, θ καταςκευι αφαλατϊςεων ςε 16 νθςιά και ο προγραμματιςμόσ για καταςκευι άλλων 10 εγκαταςτάςεων και θ μεταφορά νεροφ ςε μεγάλο αρικμό νθςιϊν τθσ ΡΝΑ που αυξάνει ςε υψθλό βακμό το κόςτοσ που καλείται να πλθρϊςει το κοινωνικό ςφνολο (ςυνικωσ ο εκνικόσ προχπολογιςμόσ ι οι προχπολογιςμοί διμων και Ρεριφζρειασ). Τζλοσ δεν είναι χωρίσ κόςτοσ οικονομικό και περιβαλλοντικό το γεγονόσ ότι το μεγαλφτερο μζροσ των τουριςτϊν και των επιςκεπτϊν καταναλϊνει μόνο εμφιαλωμζνο νερό για τθν αςφάλεια του. Θ ποιότθτα του νεροφ επθρεάηεται επίςθσ από τα προβλιματα ςτθ διαχείριςθ αποβλιτων από τισ μονάδεσ μεταποίθςθσ (κυρίωσ του αγροδιατροφικοφ τομζα όπωσ τα ελαιουργία, τα τυροκομία, τα ςφαγεία, τα οινοποιία), από τισ κτθνοτροφικζσ μονάδεσ και τθ γεωργικι δραςτθριότθτα. Θ εξζλιξθ αυτι είναι ςυνζπεια προφανϊσ τθσ αυξθμζνθσ άντλθςθσ νεροφ, 27

29 αλλά και τθσ μείωςθσ τθσ κατείςδυςθσ νεροφ ςτον περιοριςμζνο υδροφόρο ορίηοντα των νθςιϊν από τθν μείωςθ των φυςικϊν εκτάςεων, τθ καταςτροφι των αναβακμίδων, τθν ερθμοποίθςθ, τθν υποβάκμιςθ των υδροβιοτόπων και όλα τα φαινόμενα εκείνα που από τθ μία μειϊνουν τισ βροχζσ και από τθν άλλθ επιταχφνουν τθν απορροι των επιφανειακϊν νερϊν ςτθ κάλαςςα. Ραρά το γεγονόσ ότι τα προβλιματα που ςυνδζονται με τθ διακζςιμθ ποςότθτα και ποιότθτα πόςιμου νεροφ είναι ςθμαντικά και ζχουν άμεςθ επίπτωςθ ςτθ ποιότθτα των τουριςτικϊν υπθρεςιϊν, δεν υπάρχει οφτε ςφςτθμα διαχείριςθσ οφτε ςφςτθμα παρακολοφκθςθσ για να τα αντιμετωπίςει. Θ προςπάκεια εντοπίηεται ςτθν ςυμμόρφωςθ με τθ κοινοτικι οδθγία 2000/60 που αφορά τθ προςταςία και τθ διαχείριςθ των υδατικϊν πόρων και τθν αφξθςθ τθσ παραγωγισ νεροφ, αντί για τθ προςπάκεια μείωςθ τθσ κατανάλωςθσ. - Διαχείριςη υγρών αποβλήτων: Υπάρχουν εγκαταςτάςεισ ςε 19 νθςιά καλφπτοντασ τμιμα του μόνιμου και του εποχικοφ πλθκυςμοφ, ενϊ 6 άλλεσ βρίςκονται υπό καταςκευι. Ρροβλιματα λειτουργίασ υπάρχουν ςε πολλζσ από τισ μονάδεσ ειδικά ςτθν ΡΒΑ. - Διαχείριςη ςτερών αποβλήτων: κάκε περιφζρεια ζχει ςχζδιο διαχείριςθσ αποβλιτων που ζχει εκπονθκεί από τθν Ρεριφερειακι Αρχι ςε ςυνεργαςία με τουσ διμουσ που αντανακλά τισ αρχζσ και τουσ ςτόχουσ του εκνικοφ ςχεδίου διαχείριςθσ. Το παρόν ςχζδιο, που εκπονικθκε το 2008, είναι υπό ανακεϊρθςθ για να εναρμονιςτεί με το νζο εκνικό ςχζδιο που εκπονικθκε τον Ιοφλιο 2015 αλλά και τθν αναβάκμιςθ τθσ ευρωπαϊκισ πολιτικισ που βάηει υψθλότερα όρια για τθν ανακφκλωςθ και χαμθλότερα για τα απόβλθτα που οδθγοφνται ςε ταφι. Το ςχζδιο του 2008 περιλάμβανε ςτόχουσ που αφοροφν τα βιοαποδομιςιμα αςτικά απόβλθτα, ανακφκλωςθ (υλικά ςυςκευαςίασ, ρόδεσ, αυτοκίνθτα, υλικά οικοδομϊν, ορυκτζλαια, χρθςιμοποιθμζνα λάδια, μπαταρίεσ, θλεκτρονικό υλικό κλπ), νοςοκομειακά απόβλθτα αλλά και τθν αποκατάςταςθ των παλαιϊν χωματερϊν. Αν και ζχει ςθμειωκεί πρόοδοσ ςτο κλείςιμο και ςτθν αποκατάςταςθ παλαιϊν χωματερϊν (ςε λίγα νθςιά λειτουργοφν ακόμθ οι παλαιζσ εγκαταςτάςεισ), μικρότερθ πρόοδοσ ζχει ςθμειωκεί ςτθν απόκεςθ αποβλιτων ςε παλαιζσ και νζεσ εγκαταςτάςεισ. Αυτό ςυμβαίνει γιατί απουςιάηουν δράςεισ που αφοροφν ανακφκλωςθ και κομποςτοποίθςθ κυρίωσ εξ αιτίασ τθσ αδυναμίασ των τοπικϊν αρχϊν να οργανϊςουν τζτοιεσ δραςτθριότθτεσ ενεργοποιϊντασ τουσ τοπικοφσ πλθκυςμοφσ. Ταυτόχρονα, οι εκνικοί δρϊντεσ που είναι αρμόδιοι για τθ ςυλλογι και μεταφορά των ανακυκλϊςιμων υλικϊν δεν είναι ιδιαίτερα ενεργοί ςτα νθςιά εξ αιτίασ του πρόςκετου κόςτουσ που απαιτεί θ διαχείριςθ τουσ εξ αιτίασ των μικρϊν όγκων και του υψθλοφ μεταφορικοφ κόςτουσ. Τζλοσ ςτα περιςςότερα δεν ζχουν καταςκευαςτεί χϊροι υποδοχισ και ανακφκλωςθσ υλικϊν που προζρχονται από τον καταςκευαςτικό τομζα. 28

30 Θ κακυςτζρθςθ αυτι ςτθν υλοποίθςθ των ςτόχων κινδυνεφει να δθμιουργιςει ζνα διπλό πρόβλθμα: (α) τθν πλιρωςθ των νζων εγκαταςτάςεων πιο γριγορα από το τον προβλεπόμενο χρόνο γεγονόσ που κα απαιτιςει πρόςκετουσ πόρουσ για να καταςκευαςτοφν νζεσ εγκαταςτάςεισ και (β) τθν επιβολι προςτίμων από τθν ΕΕ λόγω των κακυςτεριςεων. - Ποιότητα παράκτιων υδάτων: Υπάρχουν 542 ςθμεία ελζγχου τθσ ποιότθτασ νεροφ ςε όλα τα νθςιά. Ραρά τα προβλιματα που αναφζρκθκαν προθγοφμενα ςε ότι αφορά ςτθ διαχείριςθ υγρϊν αποβλιτων από οικιςμοφσ και δραςτθριότθτεσ, δεν ζχουν αναφερκεί ςοβαρά προβλιματα. Αντίκετα θ ποιότθτα των παράκτιων υδάτων κεωρείται αρκετά καλι, όπωσ φαίνεται από τον αρικμό των «γαλάηιων ςθμαιϊν» που απονζμονται κάκε χρόνο ςτθ χϊρα. Ππωσ περιγράφθκε παραπάνω υπάρχουν διάφορεσ πολιτικζσ για να αντιμετωπίςουν τισ πιζςεισ που προζρχονται από τισ οικονομικζσ δραςτθριότθτεσ και τον πλθκυςμό. Σ αυτζσ τισ πολιτικζσ ο τουριςμόσ ςυνικωσ περιλαμβάνεται ωσ μια πρόςκετθ ανκρωπογενισ πίεςθ με βάςθ τθ προςζγγιςθ του πρόςκετου πλθκυςμοφ που διαβιεί ςτα νθςιά για ζνα ςφντομο διάςτθμα. Δεν υπάρχει ειδικι περιβαλλοντικι πολιτικι για τον τουριςμό και ςχζδια διαχείριςθσ προοριςμϊν (τοπικά ςχζδια 21, προοριςμοί 21 κλπ), εκελοντικά ςχιματα περιβαλλοντικισ ποιότθτασ (ISO 14001, EMAS, eco-label) και άλλεσ εκελοντικζσ πολιτικζσ ςε επίπεδο επιχειριςεων ζχουν πολφ χαμθλι διείςδυςθ ςτισ τοπικζσ πρακτικζσ. Σε οριςμζνεσ περιπτϊςεισ, θ πίεςθ από ΤΟ για πραςίνιςμα των δραςτθριοτιτων και το προςωπικό κίνθτρο οριςμζνων ιδιοκτθτϊν ζχουν δϊςει περιοριςμζνα αποτελζςματα. Θ ζλλειψθ πολιτικισ για βιϊςιμο τουριςμό ςε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο επιβεβαιϊκθκε από τθν ανάλυςθ τθσ δθμοςιευμζνθσ τουριςτικισ πολιτικισ (όπου υπάρχει) και των επιχειρθςιακϊν ςχεδίων διμων και Ρεριφερειϊν, κακϊσ και από τισ απαντιςεισ που δόκθκαν από 18 διμουσ ςτο ερωτθματολόγιο του UNWTO για τουσ τουριςτικοφσ προοριςμοφσ. Ρεριφζρειεσ και Διμοι εςτιάηουν τισ προςπάκειεσ τουσ ςτθ προϊκθςθ των προοριςμϊν μζςα από ςυμβατικζσ δράςεισ με τθν εκτφπωςθ υλικοφ προβολισ, ςυμμετοχι ςε εκκζςεισ, οργάνωςθ ταξιδιϊν με δθμοςιογράφουσ κλπ. Αντίκετα δεν αναφζρονται δράςεισ διαχείριςθσ με βάςθ τισ αρχζσ του UNWTO που να αφοροφν ςτθν εφαρμογι ςτρατθγικϊν διαχείριςθσ προοριςμοφ, τθ δθμιουργία οργανιςμϊν διαχείριςθσ προοριςμϊν (DMO), τθν παρακολοφκθςθ τθσ τουριςτικισ δραςτθριότθτασ με τθ δθμιουργία τουριςτικϊν Ραρατθρθτθρίων (βλζπε δράςθ ETIS τθσ ΕΕ), τθν ανάπτυξθ ςχεδίου για τθν αντιμετϊπιςθ κεμάτων όπωσ τθσ εποχικότθτασ, τθσ κλιματικισ αλλαγισ, των standards αειφορίασ και αςφάλειασ, μθχανιςμϊν αντιμετϊπιςθσ κρίςεων, τθσ ικανοποίθςθσ επιςκεπτϊν, επιχειρθματιϊν και κατοίκων, τθν εφαρμογι πρακτικϊν πράςινθσ παραγωγισ και κατανάλωςθσ, τθ μείωςθ των ςτερεϊν αποβλιτων, τθσ ρφπανςθσ από κόρυβο και φωτιςμό, 29

31 ςυςτιματα μεταφορϊν χαμθλϊν επιπτϊςεων κλπ 6. Συμπεράςματα Προτάςεισ 6.1. Βαςικά ςυμπεράςματα και προτάςεισ για ςυζήτηςη με τουσ εμπλεκόμενουσ Οι δφο περιφζρειεσ ζχουν ςθμαντικζσ ομοιότθτεσ, κακϊσ είναι και οι δφο νθςιωτικζσ, αλλά ζχουν και πολλζσ διαφορζσ. Κατά ςυνζπεια ζπρεπε να εξεταςτοφν χωριςτά κακϊσ οι δφο Ρεριφζρειεσ είναι νθςιωτικζσ με τθν ΡΝΑ να ζχει 46 κατοικθμζνα νθςιά και 39 διοικθτικζσ μονάδεσ και θ ΡΒΑ ζχει 10 κατοικθμζνα νθςιά και 9 διοικθτικζσ μονάδεσ, είναι ιδιαίτερα δφςκολο να υπάρξει διαχείριςθ ωσ μιασ ενότθτασ (ενόσ προοριςμοφ) κακϊσ κάκε νθςί κεωρεί τον εαυτό του ωσ ζναν ξεχωριςτό προοριςμό. Δεδομζνου ότι υπάρχουν ςθμαντικζσ ενδο-περιφερειακζσ ανιςότθτεσ 20, ζγινε θ προςπάκεια να υπάρξει ανάλυςθ ςε επίπεδο νθςιοφ όπου υπιρχαν διακζςιμα ςτοιχεία ϊςτε να δοκεί θ καλφτερθ δυνατι εικόνα: - Η ΠΝΑ ζχει, ωσ ςφνολο, πολφ ιςχυρι τουριςτικι ανάπτυξθ (υψθλό αρικμό κλινϊν, υψθλό αρικμό αφίξεων τουριςτϊν, διανυκτερεφςεων και ειςπράξεων, υψθλό ποςοςτό ςτο ΑΕΡ και ςτθν απαςχόλθςθ από τον τουριςμό) αν και υπάρχει ιδιαίτερα άνιςθ διανομι μεταξφ των νθςιϊν. ε αντίκεςθ ςτθν ΠΒΑ θ τουριςτικι δραςτθριότθτα είναι χαμθλι και μόνο θ Σάμοσ ζχει μια αξιόλογθ ανάπτυξθ. - Σο τουριςτικό προϊόν των νθςιϊν (και ολόκλθρθσ τθσ χϊρασ) είναι κυρίωσ βαςιςμζνο ςτο προϊόν 3S (ιλιοσ, άμμοσ και κάλαςςα) που οργανϊνεται ςυχνά ωσ μαηικό προϊόν ςτουσ κυριότερουσ προοριςμοφσ, το οποίο βρίςκεται ςε πίεςθ από άλλουσ ανταγωνιςτικοφσ προοριςμοφσ με χαμθλότερο παραγωγικό κόςτοσ (νότια και ανατολικι Μεςόγειοσ, μακρινοί προοριςμοί). Αυτοί είναι οι κφριοι λόγοι για τθ ςυνεχιηόμενοι μείωςθ των τουριςτικϊν ειςπράξεων όπωσ καταγράφονται τα τελευταία χρόνια ςε εκνικό επίπεδο (δεν υπάρχουν ςειρζσ με δεδομζνα για το περιφερειακό επίπεδο). - Η αυξανόμενθ εποχικότθτα του τουριςμοφ οφείλεται ςτα χαρακτθριςτικά του τουριςτικοφ προϊόντοσ που ςυνδζεται με τισ καιρικζσ ςυνκικεσ και τον αυξανόμενο ανταγωνιςμό οδθγοφν ςε χαμθλότερα ζςοδα ανά κλίνθ ςτα ξενοδοχεία που ζχουν ςοβαρά οικονομικά προβλιματα γεγονόσ που οδθγεί ςε χαμθλότερθ ποιότθτα ςτισ υπθρεςίεσ που αυτά προςφζρουν. - Ο αυξανόμενοσ ρόλοσ των ΣΟ και των ςυμβολαίων All Inclusive που ενκαρρφνουν τουσ τουρίςτεσ να παραμείνουν ςτα ξενοδοχεία δεν επιτρζπουν τθ διάχυςθ των ωφελειϊν τθσ τουριςτικισ ανάπτυξθσ ςτθν 20 Θ ανιςότθτα αφίξεων μεταξφ των νθςιϊν μπορεί να αποτυπωκεί και με τισ αφίξεισ με πλοίο και αεροπλάνο ςτα επιμζρουσ νθςιά (Χάρτεσ 6 και 7) 30

32 τοπικι οικονομία. - Η αςιμαντθ ςυμμετοχι των τουριςτικϊν επιχειριςεων ςτθν εφαρμογι των διάφορων ςχθμάτων διαχείριςθσ ποιότθτασ ςτα οποία ςυμπεριλαμβάνονται και ςχζδια περιβαλλοντικισ διαχείριςθσ. Τα τελευταία είναι περιςςότερο ςθμαντικά για τθ βιϊςιμθ ανάπτυξθ των νθςιωτικϊν προοριςμϊν απ ότι των θπειρωτικϊν κακϊσ οι διακζςιμοι πόροι ςτα νθςιά είναι περιοριςμζνοι και τα νθςιά χαρακτθρίηονται ωσ εφκραυςτεσ περιοχζσ. - Η ανυπαρξία ςχεδίων ολοκλθρωμζνθσ διαχείριςθσ ςτα νθςιά με ςτόχο τθν εφαρμογι ςχεδίων βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ όπωσ είναι τα ςχζδια Local Agenda Επόμενα βήματα για να αντιμετωπιςτούν προβλήματα Ζνα ςθμαντικό πρόβλθμα που επθρεάηει ιδθ τον τουριςμό οριςμζνων νθςιϊν (κυρίωσ τθσ Λζςβου, τθσ Χίου, τθσ Σάμου, τθσ Κϊ και τθσ Λζρου), είναι το προςφυγικό-μεταναςτευτικό πρόβλθμα που πιρε το 2015 τεράςτιεσ διαςτάςεισ. Ππωσ φαίνεται κα δθμιουργιςει πρόβλθμα και το 2016 κακϊσ αρκετζσ αεροπορικζσ εταιρίεσ ζχουν περικόψει τισ πτιςεισ τουσ ς αυτά τα νθςιά, ενϊ ταυτόχρονα εμφανίηεται να υπάρχει ςθμαντικι μείωςθ ζγκαιρων κρατιςεων από τουσ τουρίςτεσ Δημιουργύα μόνιμών δομών και διαδικαςιών με ςτόχο την κϊλυψη τησ ϋλλειψησ τησ αναγκαύασ πληροφόρηςησ για τη ςτόριξη τησ διαδικαςύασ λόψησ αποφϊςεων. Θ ανάλυςθ μζχρι τϊρα βαςίηεται ςε δευτερογενι δεδομζνα που προζρχονται κυρίωσ από τθν ΕΛΣΤΑΤ, τθν Τράπεηα τθσ Ελλάδασ και άλλεσ πθγζσ: - Θ ανάλυςθ τθσ τουριςτικισ δραςτθριότθτασ ςυνδζεται με τθν ιδιαιτερότθτα τθσ κζςθσ του τουριςμοφ ςτο ςφςτθμα των εκνικϊν λογαριαςμϊν και κυρίωσ με τθν ζλλειψθ πλθροφοριϊν ςε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Κάποιεσ πλθροφορίεσ που παρζχονται από ζρευνα που διεξάγει το Ινςτιτοφτο Τουριςτικϊν Ερευνϊν και Ρροβλζψεων (ΙΤΕΡ) για λογαριαςμό του ΞΕΕ δεν μπορεί να καλφψει πλιρωσ το κενό αυτό (ειδικά ςε επίπεδο νθςιοφ). - Το γεγονόσ ότι οι εκνικζσ ζρευνεσ για τον ειςερχόμενο και τον εγχϊριο τουριςμό δεν παράγουν οφτε βαςικά δεδομζνα με πλθροφορίεσ ςε κακϊσ δεν ζχουν ςχεδιαςτεί για να παράγουν τζτοια δεδομζνα. - Δεν διεξάγονται περιφερειακζσ και τοπικζσ ζρευνεσ είτε ςε τουρίςτεσ είτε ςε εμπλεκόμενουσ που κα μποροφςαν να ςυμπλθρϊςουν τα κενά που αφοροφν κυρίωσ τα ςυμπλθρωματικά και μθ εμπορικά (επαγγελματικά) καταλφματα τα χαρακτθριςτικά, το καταναλωτικό πρότυπο και το επίπεδο ικανοποίθςθσ των τουριςτϊν, το παραγωγικό πρότυπο (ςυμπεριλαμβάνοντασ τθ περιβαλλοντικι πλθροφορία) και το επίπεδο ικανοποίθςθσ των τοπικϊν παραγωγϊν. 31

33 Τα παραπάνω προβλιματα ςυνδζονται με το γεγονόσ ότι δεν υπάρχει Εκνικό Τουριςτικό Ραρατθρθτιριο και Τουριςτικόσ Δορυφόροσ Λογαριαςμόσ που κα μποροφςε να βοθκιςει ςτθν ςυμπλιρωςθ του κενοφ (α) ςυγκεντρϊνοντασ δεδομζνα για δικό τουσ ςκοπό (ΕΛΣΤΑΤ, ΤτΕ, Επιμελθτιρια) με ςτόχο να παράγουν τθν ελλείπουςα πλθροφορία ςε τα διαφορετικά χωρικά επίπεδα και (β) διεξάγοντασ ζρευνεσ ςε τουρίςτεσ και επιχειρθματίεσ ςε τακτικι βάςθ με ςτόχο τθ ςυλλογι δεδομζνων που δεν μποροφν να ςυγκεντρωκοφν από άλλεσ πθγζσ ςε ςυνεργαςία με περιφερειακζσ και τοπικζσ δομζσ Βελτύωςη τησ τουριςτικόσ διακυβϋρνηςησ με τη δημιουργύα μόνιμων δομών και διαδικαςιών για την υποςτόριξη λόψησ αποφϊςεων με την εμπλοκό των ενδιαφερόμενων μερών με τη δημιουργύα DMO. Ακόμθ και αν θ υπάρχουςα πλθροφορία είναι ελλιπισ, υπάρχει αρκετό ζδαφοσ για τθ βελτίωςθ των διαδικαςιϊν διακυβζρνθςθσ με ςτόχο τθν επίτευξθ των ςτόχων τθσ βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ όπωσ περιγράφεται από τον UNWTO. Οι απαντιςεισ που ζδωςαν οι υπεφκυνοι τουριςμοφ από διαφορετικοφσ προοριςμοφσ ςτο ερωτθματολόγιο του UNWTO ςχετικά με τθ διαχείριςθ των προοριςμϊν, ζδειξε ότι υπάρχει ζλλειψθ διαχείριςθσ ςε τοπικό επίπεδο με ςτόχο να καταςτοφν αυτοί βιϊςιμοι. Στισ περιςςότερεσ περιπτϊςεισ υπάρχει Επιτροπι Τουριςμοφ που αςχολείται ςχεδόν αποκλειςτικά για τθ προβολι του προοριςμοφ χωρίσ τθν αξιολόγθςθ των προθγοφμενων ενεργειϊν, χωρίσ να υπάρχει καλά προςδιοριςμζνο «τουριςτικό προϊόν» και με δράςεισ βαςιςμζνεσ ςε «ιδζεσ» από τουσ ςυμμετζχοντεσ και τουσ «εμπειρογνϊμονεσ». Θ δθμιουργία ενόσ DMO που κα χρθςιμοποιθκεί ωσ βάςθ για τθν αξιολόγθςθ τθσ κατάςταςθσ του προοριςμοφ και για το ςχεδιαςμό των επόμενων δράςεων αφορϊντασ όλεσ τισ φάςεισ τθσ παραγωγισ και τθσ προϊκθςθσ του τουριςτικοφ προϊόντοσ, φαίνεται να είναι θ καλφτερθ λφςθ όπωσ δείχνει θ διεκνισ εμπειρία και προτείνει ο UNWTO Βελτύωςη του Σχεδιαςμού Τουριςτικόσ Πολιτικόσ Ππωσ ζχει ιδθ αναφερκεί, θ πολιτικι που αςκείται μζχρι τϊρα από περιφερειακζσ και τοπικζσ αρχζσ εςτιάηεται κυρίωσ ςτθ προϊκθςθ των προοριςμϊν και ςχεδόν ποτζ ςτθ διαχείριςθ τουσ. Με ςτόχο να αντιμετωπιςτοφν τα προβλιματα που αναλφκθκαν προθγοφμενα, οι προτάςεισ μασ εςτιάηονται κφρια: Στθ προϊκθςθ ζνασ ςιματοσ ποιότθτασ πχ «Αιγαιακι Ροιότθτα» με ςτόχο τθ βελτίωςθ των υπθρεςιϊν που προςφζρονται από τον ιδιωτικό και τον δθμόςιο τομζα. Στόχοσ ενόσ «ειδικοφ» (τοπικοφ) ςιματοσ γίνεται με ςτόχο να ςυνδυάςει τοπικά πολιτιςτικά, περιβαλλοντικά και παραγωγικά χαρακτθριςτικά με γενικζσ αρχζσ ποιότθτασ και βιωςιμότθτασ για επιχειριςεισ και προοριςμοφσ Στθν αλλαγι από τον μαηικό, γενικό και χαμθλισ αξίασ τουριςμό ςε μια ποιοτικι, επιλεκτικι και υψθλισ προςτικζμενθσ αξίασ εμπειρία. 32

34 Παράρτημα 1: Χάρτεσ & Διαγράμματα* Χάρτεσ Χϊρτησ 1: Τα Νηςιϊ του Αιγαύου Χϊρτησ 2: Σύνολο επαγγελματικών κλινών (2013) Χϊρτησ 3: Σύνολο τουριςτικών κλινών ανϊ κϊτοικο (2013) Χϊρτησ 4: Σύνολο τουριςτικών κλινών ανϊ ϋκταςη (2013) Χϊρτησ 5: Μϋςη Διϊρκεια Παραμονόσ ςε ξενοδοχεύα για αλλοδαπούσ τουρύςτεσ (2012) Χϊρτησ 6: Αριθμόσ διανυκτερεύςεων αλλοδαπών τουριςτών / Ελλόνων τουριςτών ςε ξενοδοχεύα (2012) Χϊρτησ 7 : Εξϋλιξη πληθυςμού Χϊρτησ 8: Δεύκτησ Γόρανςησ ςτα ελληνικϊ νηςιϊ (2011) Χϊρτησ 9: Αφύξεισ με αεροπορικϋσ πτόςεισ εςωτερικού και εξωτερικού ςτα νηςιϊ (2013) Χϊρτησ 10: Αφύξεισ με πλούο (2013) Διαγράμματα Διϊγραμμα 1: Η εποχικότητα του τουριςμού με βϊςη τισ αφύξεισ ςτα νηςιϊ (2013) Διϊγραμμα 2: Τζύροσ τουριςτικών επιχειρόςεων ωσ ποςοςτό του ςυνόλου των επιχειρόςεων ςε επύπεδο νομού (2010) *Οι χϊρτεσ και τα διαγρϊμματα προϋρχονται από την ϋκδοςη: Σπιλϊνησ Γ. Κύζοσ Θ, 2015, Ατλαντασ των Νηςιών, Πανεπιςτόμιο Αιγαύου Τα δεδομϋνα των χαρτών και των διαγραμμϊτων προϋρχονται από την Ελληνικό Στατιςτικό Αρχό i

35 Χάρτησ 1: Τα Νηςιά του Αιγαίου ii

36 Χάρτησ 2: Σύνολο επαγγελματικών κλινών (2013) iii

37 Χάρτησ 3: Σύνολο τουριςτικών κλινών ανά κάτοικο (2013) iv

38 Χάρτησ 4: Σύνολο τουριςτικών κλινών ανά έκταςη (2013) v

39 Χάρτησ 5: Μέςη Διάρκεια Παραμονήσ ςε ξενοδοχεία για αλλοδαπούσ τουρίςτεσ (2012) vi

40 Χάρτησ 6: αριθμόσ διανυκτερεύςεων αλλοδαπών τουριςτών / Ελλήνων τουριςτών ςε ξενοδοχεία (2012) vii

41 Χάρτησ 7 : Εξέλιξη πληθυςμού viii

42 Χάρτησ 8: Δείκτησ Γήρανςησ ςτα ελληνικά νηςιά (2011) ix

43 Χάρτησ 9: Αφίξεισ με αεροπορικέσ πτήςεισ εςωτερικού και εξωτερικού ςτα νηςιά (2013) x

44 Χάρτησ 10: Αφίξεισ με πλοίο (2013) xi

45 Διάγραμμα 1: Η εποχικότητα του τουριςμού με βάςη τισ αφίξεισ ςτα νηςιά (2013) Διάγραμμα 2: Τζίροσ τουριςτικών επιχειρήςεων ωσ ποςοςτό του ςυνόλου των επιχειρήςεων ςε επίπεδο νομού (2010) xii