ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΚYΠΡΟY

Transcript

1 ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΚYΠΡΟY ΕYΡΩΣYΣΤΗΜΑ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΡΥΘΜΙΣΕΩΣ ΚΑΙ ΕΠΟΠΤΕΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΙΚΩΝ Ι ΡΥΜΑΤΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΤΡΑΠΕΖΕΣ ΑΝΑΦΟΡΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΙΟΥΛΙΟΣ 2008

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η αποτελεσµατική διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου αποτελεί αναπόσπαστο συστατικό µέρος µιας περιεκτικής προσέγγισης για τη συνολική διαχείριση των κινδύνων και είναι ουσιαστικής σηµασίας για τη µακροπρόθεσµη ευρωστία µιας τράπεζας. Ο όρος πίστη αναφέρεται σε µια νοµική σχέση που καταλήγει ή ενδέχεται να καταλήξει σε µια απαίτηση έναντι ενός αντισυµβαλλόµενου. Ο πιστωτικός κίνδυνος ορίζεται ως η δυνητική αποτυχία ενός οφειλέτη ή αντισυµβαλλόµενου µιας τράπεζας να εκπληρώσει τις συµβατικές του υποχρεώσεις. Ο στόχος της διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου είναι η µεγιστοποίηση της αναµενόµενης απόδοσης της τράπεζας σε σχέση µε τον αναλαµβανόµενο κίνδυνο (risk-adjusted rate of return), διατηρώντας παράλληλα τον πιστωτικό κίνδυνο εντός των αποδεκτών παραµέτρων. Οι τράπεζες πρέπει να διαχειρίζονται τον πιστωτικό κίνδυνο που ενέχεται τόσο στο σύνολο του χαρτοφυλακίου τους όσο και στις επιµέρους πιστοδοτήσεις ή συναλλαγές. Πρέπει επίσης να εξετάζουν τη σχέση µεταξύ του πιστωτικού κινδύνου και των άλλων κινδύνων στους οποίους εκτίθενται. Λαµβάνοντας υπόψη τα πιο πάνω, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναµένει από όλες τις εποπτευόµενες τράπεζες που έχουν άδεια λειτουργίας στην Κυπριακή ηµοκρατία όπως: Εφαρµόζουν επαρκή και αποτελεσµατικά συστήµατα και διαδικασίες, ανάλογα µε τη φύση, την κλίµακα και την πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων τους, για την αναγνώριση, µέτρηση, παρακολούθηση και µείωση/έλεγχο του πιστωτικού κινδύνου, ως µέρος µιας συνολικής προσέγγισης για τη διαχείριση του επιχειρηµατικού κινδύνου, ιατηρούν επαρκή κεφάλαια έναντι του πιστωτικού κινδύνου, και ιασφαλίζουν ότι η τιµολόγησή τους αντισταθµίζει επαρκώς τους κινδύνους που αναλαµβάνουν. 2

3 Όσον αφορά τα καταστήµατα των τραπεζών που έχουν συσταθεί εκτός της Κυπριακής ηµοκρατίας, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναµένει όπως αυτά λειτουργούν στα πλαίσια σχετικής πολιτικής και διαδικασιών που καθορίζονται από το διοικητικό συµβούλιο και την ανώτερη διεύθυνση της τράπεζάς τους και τηρούν τα σχετικά υπο-όρια που τους ανατίθενται. Σε περίπτωση που τέτοια όρια ή πολιτική και διαδικασίες δεν έχουν καθορισθεί, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναµένει ότι τα εν λόγω καταστήµατα θα καθορίσουν, σε συνεννόηση µε την ανώτερη διεύθυνση της τράπεζας του, κατάλληλα όρια, λειτουργίες, συστήµατα και διαδικασίες για την ανάλυση και την αξιολόγηση του «πιστωτικού κινδύνου», σύµφωνα µε τις πρόνοιες των παρούσων κατευθυντηρίων γραµµών. Μολονότι οι κατευθυντήριες γραµµές που περιέχονται στο παρόν έγγραφο ευκρινώς εφαρµόζονται στο τοµέα των δανειοδοτήσεων, αυτές θα πρέπει να εφαρµόζονται, επίσης, και σε όλες τις δραστηριότητες όπου ενέχεται πιστωτικός κίνδυνος. Εκτός από τις δανειοδοτήσεις, πηγές πιστωτικού κινδύνου υφίστανται σε όλες τις δραστηριότητες της τράπεζας, τόσο στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο όσον και στο χαρτοφυλάκιο συναλλαγών καθώς και στα εντός και εκτός ισολογισµού στοιχεία, όπως τα οµόλογα, τα βραχυπρόθεσµα χρεόγραφα, παράγωγα, µη χρησιµοποιηθείσες πιστωτικές ευχέρειες ή όρια, εγγυητικές επιστολές, ενέγγυες πιστώσεις κ.τ.λ. Ο κίνδυνος χώρας, ο κίνδυνος µεταφοράς και ο κίνδυνος διακανονισµού θεωρούνται, επίσης, µέρος του πιστωτικού κίνδυνου, υπό την ευρύτερη έννοια του όρου. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου έχει ήδη εκδώσει συγκεκριµένες κατευθυντήριες γραµµές για τη διαχείριση του κινδύνου χώρας και του κινδύνου µεταφοράς. Το παρόν έγγραφο εκδίδεται µε σκοπό την παροχή προς τις εποπτευόµενες τράπεζες των βασικών αρχών που διέπουν τη διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου, καθώς και τις παραµέτρους για τη σύσταση και διατήρηση της λειτουργίας διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου. Οι αρχές αυτές βασίζονται στις ακόλουθες συστάσεις που έχουν εκδοθεί από την Επιτροπή Τραπεζικής Εποπτείας της Βασιλείας: Core principles for effective banking supervision, έκδοσης Οκτωβρίου του 2006, 3

4 Sound credit risk assessment and valuation for loans, έκδοσης Ιουνίου του 2006, και Principles for the management of credit risk, έκδοσης Σεπτεµβρίου του Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να εφαρµόζουν τις παρούσες κατευθυντήριες γραµµές σε συνδυασµό µε την εφαρµογή άρτιων και συνετών πρακτικών σε σχέση µε την αξιολόγηση της ποιότητας των στοιχείων ενεργητικού, της επάρκειας των προβλέψεων και αποθεµατικών έναντι επισφαλών απαιτήσεων και τη συµµόρφωση µε τις προβλεπόµενες απαιτήσεις διαφάνειας για τον πιστωτικό κίνδυνο. 2. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ 2.1 Πιστωτική Στρατηγική, Πολιτική και ιαδικασίες Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναµένει από όλες τις εποπτευόµενες τράπεζες να διαµορφώνουν εγγράφως τεκµηριωµένη στρατηγική για τον πιστωτικό κίνδυνο και να καθορίζουν άρτια πολιτική και διαδικασίες για την αναγνώριση, µέτρηση, παρακολούθηση και έλεγχο του πιστωτικού κινδύνου ιαµόρφωση Πιστωτικής Στρατηγικής Η στρατηγική για τον πιστωτικό κίνδυνο, όπως διαµορφώνεται από το διοικητικό συµβούλιο, πρέπει να συνάδει µε το γενικό επιχειρηµατικό σχέδιο της εποπτευόµενης τράπεζας και να προσδιορίζει, τουλάχιστον, τα εξής: Την προτίµηση της τράπεζας όσον αφορά το προφίλ των πιστοδοτούµενων πελατών καθώς και την κατανοµή των πιστοδοτήσεων µε βάση τον τύπο χρηµατοδοτικού ανοίγµατος, τη βιοµηχανία ή τον οικονοµικό τοµέα, τη γεωγραφική περιοχή, το νόµισµα, τη ληκτότητα και την αναµενόµενη κερδοφορία, Τις αγορές τις οποίες στοχεύει η τράπεζα, Το βαθµό ανάληψης κινδύνων µε βάση τη δυνητική δυνατότητα της τράπεζας για ανάληψη κινδύνων καθώς και τις αρχές για τη διαφοροποίηση και την προστασία έναντι κινδύνων, 4

5 Το αναµενόµενο επίπεδο κερδοφορίας από την ανάληψη διαφόρων τύπων πιστωτικού κινδύνου, και Την πιστωτική ποιότητα και τους στόχους ανάπτυξης ανά προϊόν, τοµέα αγοράς και τµήµα χαρτοφυλακίου. Η στρατηγική για τον πιστωτικό κίνδυνο θα πρέπει να επανεξετάζεται σε τακτά χρονικά διαστήµατα (τουλάχιστον ετησίως) και να αναθεωρείται αναλόγως. Θα πρέπει, ωστόσο, να είναι βιώσιµη σε µακροπρόθεσµη βάση, διαµέσου όλων των οικονοµικών κύκλων ιαµόρφωση Άρτιας Πολιτικής και ιαδικασιών Η ανώτερη διεύθυνση των εποπτευόµενων τραπεζών πρέπει να σχεδιάζει και να εφαρµόζει σχετικές πολιτικές και διαδικασίες για όλες τις δραστηριότητες στις οποίες τα πιστωτικά ανοίγµατα εµπεριέχουν κινδύνους, τόσο σε ατοµικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο χαρτοφυλακίου, λαµβάνοντας υπόψη ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες, όπως τη θέση στην αγορά, τον τοµέα δραστηριότητας, τις δυνατότητες του προσωπικού και την τεχνολογία. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι σχετικές πολιτικές και διαδικασίες που εφαρµόζουν είναι: Σαφώς καθορισµένες και σύµφωνες µε τη στρατηγική τους για τον πιστωτικό κίνδυνο, Συνεπείς µε συνετές τραπεζικές πρακτικές καθώς και µε τις σχετικές εποπτικές απαιτήσεις, και Ανάλογες µε τη φύση, την κλίµακα και την πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων της τράπεζας. Οι σχετικές πολιτικές και διαδικασίες πρέπει να διασφαλίζουν ότι η εποπτευόµενη τράπεζα: ιατηρεί άρτια πρότυπα πιστωτικής χορήγησης, Παρακολουθεί και ελέγχει το πιστωτικό κίνδυνο, Αξιολογεί ορθά νέες επιχειρηµατικές ευκαιρίες, και Αναγνωρίζει και διαχειρίζεται προβληµατικές χορηγήσεις. 5

6 Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει επίσης να διασφαλίζουν ότι διαθέτουν επαρκείς διαδικασίες διαχείρισης κινδύνων και ελέγχου σε σχέση µε νέα προϊόντα και δραστηριότητες πριν αυτά εισαχθούν ή αναληφθούν. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίδεται σε προϊόντα που συνεπάγονται άγνωστες αγορές, τιµολόγηση, δίκαιο συµβάσεων, λογιστικές αρχές ή αρχές διαχείρισης κινδύνων. Η πιστωτική πολιτική πρέπει να γνωστοποιείται σε όλες τις σχετικές λειτουργίες του οργανισµού, να παρακολουθείται και περιοδικά να αναθεωρείται ούτως ώστε να λαµβάνει υπόψη τις µεταβαλλόµενες ενδογενείς και εξωγενείς συνθήκες. Θα πρέπει να εφαρµόζεται, κατά περίπτωση, σε ενοποιηµένη βάση, συµπεριλαµβανοµένων των ξένων υποκαταστηµάτων και θυγατρικών, καθώς και σε ατοµικό επίπεδο των χωριστών συνδεδεµένων οντοτήτων. Το προσωπικό θα πρέπει να λογοδοτεί σε περιπτώσεις µη συµµόρφωσης µε τις καθορισµένες πολιτικές και διαδικασίες. 2.2 Οργανόγραµµα και Οριοθέτηση των Αρµοδιοτήτων Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναµένει από τις εποπτευόµενες τράπεζες να διαµορφώνουν κατάλληλο οργανωτικό πλαίσιο χρηστής διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου και να διασφαλίζουν ότι οι ευθύνες και τα καθήκοντα του διοικητικού συµβουλίου, της διεύθυνσης και των σχετικών λειτουργιών και του προσωπικού που συµµετέχουν στη διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου, είναι σαφώς οριοθετηµένα ιοικητικό Συµβούλιο Το διοικητικό συµβούλιο έχει την ευθύνη για την έγκριση και την περιοδική επανεξέταση της στρατηγικής για τον πιστωτικό κίνδυνο, καθώς και των σηµαντικών πολιτικών και διαδικασιών της εποπτευόµενης τράπεζας αναφορικά µε τον πιστωτικό κίνδυνο. Επίσης, έχει ευθύνη για τον καθορισµό κατάλληλων ορίων και για την ανάθεση εγκριτικών ευχερειών. Στα πλαίσια αυτά, το διοικητικό συµβούλιο πρέπει να εγκρίνει σε τακτή βάση, είτε µέσω της στρατηγικής για τον πιστωτικό κίνδυνο ή µέσω δήλωσης πιστωτικής πολιτικής (credit policy statement), τα γενικά κριτήρια πιστοδότησης, περιλαµβανοµένων των γενικών όρων και προϋποθέσεων. Επιπλέον, θα πρέπει 6

7 να εγκρίνει τον τρόπο µε τον οποίο η τράπεζα θα οργανώνει τις λειτουργίες που σχετίζονται µε τη χορήγηση πίστης, συµπεριλαµβανοµένων της ανεξάρτητης µονάδας θεώρησης των λειτουργιών χορήγησης και διαχείρισης πίστης και του συνολικού χαρτοφυλακίου. Τέλος, το διοικητικό συµβούλιο έχει την ευθύνη έγκρισης, είτε άµεσα ή µέσω εξουσιοδοτηµένης επιτροπής, οποιασδήποτε νέας σηµαντικής πιστωτικής δραστηριότητας. Το διοικητικό συµβούλιο πρέπει επίσης να διασφαλίζει ότι: Όλο το σχετικό προσωπικό κατανοεί πλήρως τη στρατηγική και τις σηµαντικές πολιτικές αναφορικά µε τον πιστωτικό κίνδυνο που εγκρίνονται από το διοικητικό συµβούλιο. Η ανώτερη διεύθυνση έχει πλήρη ικανότητα διαχείρισης των πιστοδοτικών δραστηριοτήτων που διεξάγονται από την εποπτευόµενη τράπεζα και ότι οι δραστηριότητες αυτές πραγµατοποιούνται στο πλαίσιο της πιστωτικής στρατηγικής, πολιτικής και των ορίων που εγκρίνονται από το διοικητικό συµβούλιο. Η πολιτική ανταµοιβών της εποπτευόµενης τράπεζας δεν αντιστρατεύεται την πιστωτική στρατηγική της Ανώτερη ιεύθυνση Η ανώτερη διεύθυνση έχει την ευθύνη για την υλοποίηση της στρατηγικής για τον πιστωτικό κίνδυνο που εγκρίνεται από το διοικητικό συµβούλιο και για την διαµόρφωση πολιτικής και διαδικασιών για την αναγνώριση, τη µέτρηση, την παρακολούθηση και τον έλεγχο του πιστωτικού κινδύνου. Η ανώτερη διεύθυνση πρέπει να διασφαλίζει, τουλάχιστον, ότι: Οι πιστοδοτικές δραστηριότητες είναι σύµφωνες µε την υιοθετηµένη στρατηγική και πιστωτική πολιτική. Το προσωπικό διαθέτει επαρκή γνώση για την αποτελεσµατική εφαρµογή της πιστωτικής πολιτικής που εγκρίνεται στα πλαίσια της στρατηγικής της τράπεζας. Οι ευθύνες για την έγκριση και αναθεώρηση των δανείων ανατίθενται µε σαφή και κατάλληλο τρόπο. 7

8 ιεξάγεται ανεξάρτητη εσωτερική θεώρηση και αξιολόγηση των πιστοδοτήσεων και της διαχείρισης των ενεχοµένων κινδύνων. Η πιστοδοτική πολιτική κοινοποιείται σε ολόκληρο τον τραπεζικό οργανισµό και υλοποιείται µέσω κατάλληλων διαδικασιών. Η σχετική πολιτική και οι διαδικασίες αναθεωρούνται έγκαιρα ούτως ώστε να λαµβάνονται υπόψη οι µεταβαλλόµενες ενδογενείς και εξωγενείς συνθήκες. Το χαρτοφυλάκιο πιστοδοτήσεων είναι επαρκώς διαφοροποιηµένο (diversified) σύµφωνα µε την πιστωτική στρατηγική που εγκρίνεται από το διοικητικό συµβούλιο. Η εποπτευόµενη τράπεζα έχει θέσει στόχους όσον αφορά τη σύνθεση του χαρτοφυλακίου της και έχει καθορίσει όρια αναφορικά µε το άνοιγµα της σε µεµονωµένους πελάτες και οµάδες συνδεδεµένων πελατών, σε συγκεκριµένες βιοµηχανίες ή τοµείς της οικονοµίας, σε γεωγραφικές περιοχές και σε συγκεκριµένα προϊόντα. ιατηρούνται άρτια πρότυπα χορήγησης και διαχείρισης χορηγήσεων Ανεξάρτητη Μονάδα Θεώρησης Πίστεως (Credit Review Function) Για να διασφαλίζεται η καταλληλότητα και η τήρηση των αρχών που υιοθετούνται για τη διαχείριση του πιστωτικού κίνδυνου, η εποπτευόµενη τράπεζα πρέπει να δηµιουργήσει ξεχωριστή, ανεξάρτητη µονάδα για τη θεώρηση και αξιολόγηση των διαδικασιών διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου. Η λειτουργία αυτή πρέπει να διενεργείται από άτοµα που είναι ανεξάρτητα από τις λειτουργίες επιχειρηµατικής ανάπτυξης και της έγκρισης χορηγήσεων. Η ανεξάρτητη µονάδα θεώρησης πίστεως πρέπει, µεταξύ άλλων, να διασφαλίζει ότι: Η διαδικασία της πιστοδότησης γίνεται µε ορθό τρόπο και τα πιστοδοτικά ανοίγµατα συνάδουν µε συνετές πρακτικές και είναι εντός των εσωτερικών ορίων της εποπτευόµενης τράπεζας. Τα συστήµατα διοικητικής πληροφόρησης (management information systems) παρέχουν αξιόπιστα και επαρκή στοιχεία για το σύνολο των 8

9 πιστωτικών ανοιγµάτων της εποπτευόµενης τράπεζας καθώς και των διαχρονικών µεταβολών τους. Παρεκκλίσεις από τη σχετική πολιτική, τις διαδικασίες και τα όρια αναφέρονται έγκαιρα στα αρµόδια επίπεδα της διεύθυνσης. Η εποπτευόµενη τράπεζα έχει υιοθετήσει διαδικασίες για στενότερη παρακολούθηση πελατών των οποίων η δυνατότητα αποπληρωµής έχει µειωθεί, καθώς και διαδικασίες για τη διαχείριση προβληµατικών πιστοδοτικών ανοιγµάτων. Οι εσωτερικές διαβαθµίσεις πιστωτικού κινδύνου που έχουν αποδοθεί στους επιµέρους οφειλέτες ή αντισυµβαλλοµένους είναι συνεπείς και αντικατοπτρίζουν επακριβώς την πιστωτική τους ποιότητα. Οι προβλέψεις και τα αποθεµατικά έναντι επισφαλών απαιτήσεων είναι επαρκή. Η ανεξάρτητη µονάδα θεώρησης πίστεως πρέπει να είναι απευθείας υπόλογη στο διοικητικό συµβούλιο ή / σε ανώτερη διεύθυνση που δεν έχει δικαίωµα έγκρισης χορηγήσεων. Όσον αφορά τα καταστήµατα των τραπεζών που έχουν συσταθεί εκτός της Κυπριακής ηµοκρατίας, οι ευθύνες και τα καθήκοντα της ανεξάρτητης µονάδας θεώρησης πίστεως δύναται να διενεργούνται από αντίστοιχη εσωτερική µονάδα θεώρησης πίστεως της τράπεζας. 3. ΠΙΣΤΟ ΟΤΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΠΙΣΤΟ ΟΤΗΣΗΣ 3.1 Κριτήρια Πιστοδότησης Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου αναµένει από τις εποπτευόµενες τράπεζες να διαµορφώνουν και να λειτουργούν στα πλαίσια σαφώς καθορισµένων πιστοδοτικών κριτηρίων ούτως ώστε να διασφαλίζεται ότι όλες οι εγκρίσεις πίστεως γίνονται µε άρτιο και ασφαλή τρόπο. Τα εν λόγω κριτήρια πρέπει να περιλαµβάνουν: Σαφή ένδειξη όσον αφορά την αγορά-στόχο, σύµφωνα µε τη στρατηγική για τον πιστωτικό κίνδυνο, 9

10 Σαφή ένδειξη της πιστοδοτικής απόφασης και των διαδικασιών που ακολουθούνται για τη χορήγηση πίστης, και Πλήρη γνώση του δανειολήπτη ή του αντισυµβαλλοµένου, καθώς και του σκοπού και της δοµής της πίστης, της πηγής αποπληρωµής και της διαχείρισης των εξασφαλίσεων ή εγγυήσεων Πιστωτική Ανάλυση και Αξιολόγηση Κάθε πιστοδοτική απόφαση πρέπει να βασίζεται σε ανάλυση της οικονοµικής κατάστασης και φερεγγυότητας του αιτητή πίστης. Η προσεκτική αξιολόγηση της ικανότητας του αιτητή να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του προϋποθέτει τη λήψη επαρκών πληροφοριών για τον ίδιο και το χρηµατοδοτούµενο έργο. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να ορίζουν µε σαφήνεια το είδος πληροφοριών και τα έγγραφα που απαιτούνται για την αξιολόγηση των αιτήσεων για νέες χορηγήσεις, καθώς και για την ανανέωση και την αναθεώρηση των υφιστάµενων χορηγήσεων. Για το σκοπό αυτό, αναµένεται από τις εποπτευόµενες τράπεζες να δηµιουργήσουν κατάλληλη υποδοµή πιστωτικής ανάλυσης και αξιολόγησης, ανάλογα µε το µέγεθός τους και τη φύση και την πολυπλοκότητα των πιστοδοτικών δραστηριοτήτων τους. Ανάλογα µε τον τύπο του πιστωτικού ανοίγµατος και τη φύση της υφιστάµενης σχέσης µε τον οφειλέτη ή αντισυµβαλλόµενο, οι παράγοντες που πρέπει να εξετάζονται και να τεκµηριώνονται κατά την έγκριση χορηγήσεων πρέπει, τουλάχιστον, να περιλαµβάνουν: Το ποσό, τους όρους και το σκοπό της πίστης, καθώς και την αναµενόµενη πηγή αποπληρωµής, Το υφιστάµενο προφίλ κινδύνου (περιλαµβανοµένων της φύσης και του ολικού κινδύνου) του δανειολήπτη ή αντισυµβαλλοµένου και της εξασφάλισης, καθώς και της ευαισθησίας τους στις εξελίξεις της οικονοµίας και της αγοράς, Την υφιστάµενη ικανότητα αποπληρωµής του δανειολήπτη, το ιστορικό αποπληρωµής και τη µελλοντική του ικανότητα αποπληρωµής, 10

11 Το ποσοστό της συνεισφοράς του δανειολήπτη από ιδίους πόρους για το χρηµατοδοτούµενο έργο, Για τις επιχειρηµατικές πιστοδοτήσεις, την κατάσταση της βιοµηχανίας ή του οικονοµικού τοµέα που δραστηριοποιείται ο δανειολήπτης, τη θέση του δανειολήπτη στον τοµέα αυτό καθώς και την επιχειρηµατική του πείρα, Τις υποχρεώσεις έναντι ατόµων που συνδέονται µε τον δανειολήπτη, Τους προτεινόµενους όρους και προϋποθέσεις της πίστης, περιλαµβανοµένων προστατευτικών ρητρών (covenants) για τον περιορισµό µελλοντικών αρνητικών µεταβολών στο προφίλ κινδύνου του δανειολήπτη, και Όπου ισχύει, την επάρκεια και την δυνατότητα εκτέλεσης των εξασφαλίσεων ή εγγυήσεων, σύµφωνα και µε διάφορα σενάρια. Κατά την αξιολόγηση κατά πόσο και µε ποιους όρους θα παραχωρηθεί πίστη, οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να εκτιµούν τους κινδύνους σε σχέση µε την αναµενόµενη απόδοση, τόσο από την τιµολόγηση των συγκεκριµένων χορηγήσεων, όσο και τη συνολική κερδοφορία από τη σχέση τους µε τον πελάτη. Κατά την αξιολόγηση του κινδύνου, οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να λαµβάνουν, επίσης, υπόψη ενδεχόµενες µελλοντικές µακροοικονοµικές αλλαγές και τις πιθανές επιπτώσεις τους στους δανειολήπτες ή αντισυµβαλλόµενους. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να έχουν πλήρη αντίληψη της ταυτότητας των προσώπων στα οποία παραχωρούν πίστη. Θα πρέπει να λαµβάνεται υπόψη η ακεραιότητα και η φήµη του δανειολήπτη ή του αντισυµβαλλοµένου καθώς και η νοµική του ικανότητα να αναλάβει την υποχρέωση. Θα πρέπει να εφαρµόζεται αυστηρή πολιτική ούτως ώστε να αποφεύγεται η επιχειρηµατική σχέση µε άτοµα που εµπλέκονται σε υποθέσεις απάτης και άλλα εγκλήµατα. Η φήµη ή η εξοικείωση του πελάτη µε την τράπεζα δεν πρέπει, ωστόσο, να χρησιµοποιούνται αποκλειστικά για τη χορήγηση πίστης. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στις διαδικασίες που χρησιµοποιούνται για την ταυτοποίηση των νέων πελατών. Η εξακρίβωση της ταυτότητας του πελάτη πρέπει να τεκµηριώνεται µε έγγραφα που λαµβάνονται από ανεξάρτητες και αξιόπιστες πηγές τα οποία να αρχειοθετούνται ούτως ώστε να καθίσταται δυνατή η εκ των υστέρων διαπίστωση του τρόπου µε τον οποίο η πελατειακή σχέση έχει δηµιουργηθεί και τα στοιχεία στα οποία έχει 11

12 βασισθεί. Σε γενικές γραµµές, οι εποπτευόµενες τράπεζες είναι υποχρεωµένες να συµµορφώνονται πλήρως µε την Οδηγία της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου για την Παρεµπόδιση Ξεπλύµατος Παράνοµου Χρήµατος και την Χρηµατοδότηση της Τροµοκρατίας. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να εφαρµόζουν συστήµατα πληροφορικής για τη συλλογή και ενηµέρωση των δεδοµένων πελατών και να καθιερώνουν διαδικασίες για την αναγνώριση συνδέσεων µεταξύ µεµονωµένων πελατών, αντισυµβαλλοµένων και οντοτήτων που συνδέονται µε αυτούς, για τον υπολογισµό του κινδύνου που προκύπτει από τη συγκέντρωση χορηγήσεων. Σε περίπτωση που εντός της εποπτευόµενης τράπεζας υπάρχουν πραγµατικές ή δυνητικές συγκρούσεις συµφερόντων, θα πρέπει να διευθετούνται εσωτερικές ρυθµίσεις εµπιστευτικότητας προκειµένου να διασφαλίζεται ότι η εποπτευόµενη τράπεζα δεν εµποδίζεται από την απόκτηση όλων των σχετικών πληροφοριών από το δανειολήπτη. Οι ρυθµίσεις αυτές δεν πρέπει, ωστόσο, να εµποδίζουν τη λήψη των αναγκαίων στοιχείων από τις µονάδες ή τα πρόσωπα που ασχολούνται µε τον εσωτερικό έλεγχο και τη διαχείριση των κινδύνων Μέσα Μείωσης του Πιστωτικού Κινδύνου Η πιστοδοτική απόφαση πρέπει πρωτίστως να βασίζεται στην πιστοληπτική ικανότητα και την ικανότητα αποπληρωµής του δανειολήπτη. Εντούτοις, οι εξασφαλίσεις και οι εγγυήσεις που παρέχονται για µείωση του πιστωτικού κινδύνου είναι, επίσης, σηµαντικές. Τονίζεται, ωστόσο, ότι η εξασφάλιση δεν µπορεί να αποτελεί υποκατάστατο µιας περιεκτικής αξιολόγησης του δανειολήπτη ή του αντισυµβαλλοµένου, ούτε µπορεί να αντισταθµίσει την έλλειψη επαρκών πληροφοριών. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να αναγνωρίζουν ότι η λήψη αναγκαστικών µέτρων κατά του πελάτη ενδέχεται να εκµηδενίζει το περιθώριο κέρδους τους, καθώς, επίσης, ότι η αξία της εξασφάλισης µπορεί κάλλιστα να µειωθεί από τους ίδιους παράγοντες που οδήγησαν στη µειωµένη δυνατότητα ανάκτησης της πίστης. 12

13 Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διαθέτουν πολιτική και διαδικασίες αναφορικά µε: Την αποδοχή διαφόρων τύπων εξασφαλίσεων, Την ταξινόµηση των εξασφαλίσεων, Την τακτική παρακολούθηση και εκτίµηση της αξίας των εξασφαλίσεων, Τη διασφάλιση ότι οι εξασφαλίσεις είναι νοµικά εκτελεστέες, επαρκείς και ρευστοποιήσιµες, και Την αναγνώριση και διαχείριση τυχόν συγκεντρώσεων που προκύπτουν από εξασφαλίσεις. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να αξιολογούν το βαθµό κάλυψης που παρέχεται από τις εγγυήσεις σε συσχετισµό µε τη πιστοληπτική ποιότητα και τη νοµική ικανότητα του εγγυητή, και να είναι ιδιαίτερα προσεκτικές όταν κάνουν υποθέσεις σχετικά µε έµµεση (implied) στήριξη από τρίτους. Όσον αφορά τις συµφωνίες συµψηφισµού που χρησιµοποιούνται για τη µείωση του πιστωτικού κινδύνου, ιδίως στις διατραπεζικές συναλλαγές, οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διασφαλίζουν ότι οι συµφωνίες αυτές είναι βάσιµες και νοµικά εκτελεστές. 3.2 Όρια Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διατηρούν σύστηµα ορίων ούτως ώστε να διασφαλίζεται ότι τα πιστοδοτικά τους ανοίγµατα περιορίζονται εντός των ορίων που καθορίζονται σύµφωνα µε τη πιστωτική τους στρατηγική, σε επίπεδο: Μεµονωµένων οφειλετών και αντισυµβαλλοµένων, Οµάδων συνδεδεµένων αντισυµβαλλοµένων, και Οµάδων προϊόντων ή / και αντισυµβαλλοµένων που συγκεντρώνουν συγκριτικά παρόµοια χαρακτηριστικά που στην ουσία δηµιουργούν ξεχωριστή κατηγορία ανοίγµατος. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να καθορίζουν όρια για όλες τις δραστηριότητες που τις εκθέτουν σε πιστωτικό κίνδυνο, τόσο στο τραπεζικό χαρτοφυλάκιο όσο και στο χαρτοφυλάκιο συναλλαγών, καθώς και για τα εντός και 13

14 εκτός ισολογισµού στοιχεία. Γενικά τα όρια πρέπει να είναι δεσµευτικά και να µην υπαγορεύονται από τη ζήτηση των πελατών. Τα όρια για µεµονωµένους αντισυµβαλλόµενους και οµάδες συνδεδεµένων αντισυµβαλλοµένων πρέπει να βασίζονται πρωτίστως στην εσωτερική διαβάθµιση κινδύνου που αποδίδεται στον οφειλέτη ή αντισυµβαλλόµενο και το δυνητικό άνοιγµα προς το συγκεκριµένο αντισυµβαλλόµενο. Ο υπολογισµός του δυνητικού ανοίγµατος πρέπει να αναγνωρίζει και να αντικατοπτρίζει τους κινδύνους που συνδέονται µε τη βραχυπρόθεσµη ρευστοποίηση των θέσεων στη περίπτωση αθέτησης του αντισυµβαλλοµένου, και να λαµβάνει υπόψη οποιοδήποτε µη εξασφαλισµένο άνοιγµα. Όταν οι περιστάσεις το απαιτούν, τα ενδεχόµενα µελλοντικά ανοίγµατα θα πρέπει να υπολογίζονται για πολλαπλούς χρονικούς ορίζοντες. Οι εποπτευόµενες τράπεζες θα πρέπει να λαµβάνουν επίσης υπόψη τα αποτελέσµατα των προσοµοιώσεων ακραίων καταστάσεων (stress testing results). Η χρήση των καθορισµένων ορίων πρέπει να παρακολουθείται σε συνεχή βάση. Όλα τα πιστοδοτικά ανοίγµατα πέραν των προκαθορισµένων ορίων πρέπει να τεκµηριώνονται, να αναλύονται και να αναφέρονται σύµφωνα µε καθορισµένες διαδικασίες. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει, επίσης, να καθορίζουν διαδικασίες για την παρακολούθηση των ανοιγµάτων που προσεγγίζουν τα όρια κινδύνου καθώς και αυτά που τυγχάνουν εξαίρεσης των καθορισµένων πιστωτικών ορίων. Η υπέρβαση ή τροποποίηση των καθορισµένων ορίων κινδύνου πρέπει να απαιτεί τη ρητή έγκριση από την ανώτερη διεύθυνση ή το διοικητικό συµβούλιο. 3.3 ιαδικασία Πιστοδότησης Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διαθέτουν σαφώς καθορισµένη διαδικασία για την έγκριση νέων χορηγήσεων, καθώς και για την τροποποίηση, την ανανέωση και την αναχρηµατοδότηση (re-financing) των υφισταµένων χορηγήσεων. Για τη διασφάλιση λήψης ορθών πιστοδοτικών αποφάσεων, η εν λόγω διαδικασία πρέπει να συντονίζει τις προσπάθειες όλων των εµπλεκοµένων ατόµων και υπηρεσιών της τράπεζας, όπως της µονάδας ανάπτυξης και προώθησης υπηρεσιών, της µονάδας ανάλυσης και αξιολόγησης πίστεως καθώς και της εγκριτικής αρχής των χορηγήσεων. 14

15 Οι πιστοδοτικές αποφάσεις πρέπει να λαµβάνονται σύµφωνα µε γραπτές οδηγίες που έχουν εγκριθεί από την ανώτερη διεύθυνση. Πρέπει, επίσης, να υπάρχει σαφής τεκµηρίωση του ιστορικού της όλης διαδικασίας, από την υποβολή αίτησης για πιστοδότηση µέχρι τη πιστοδοτική απόφαση, η οποία λαµβάνεται από την αρµόδια εγκριτική αρχή. Η πιστοδοτική απόφαση ή/και τα έγγραφα που προσαρτώνται σε αυτή πρέπει να στοιχειοθετούν λεπτοµερώς το περιεχόµενο της απόφασης και να παρέχουν τους λόγους για την έγκριση ή την απόρριψη της αίτησης καθώς και ένδειξη όσον αφορά τα άτοµα ή την αρχή που έχει λάβει την απόφαση. Τέλος πρέπει να διασφαλίζεται η δυνατότητα επαλήθευσης της όλης πιστοδοτικής διαδικασίας µετά το συµβάν. Οι γραπτές οδηγίες αναφορικά µε την πιστοδότηση πρέπει να ορίζουν µε σαφήνεια τα καθήκοντα και τις ευθύνες εκείνων που έχουν ευχέρεια έγκρισης χορηγήσεων. Οι οδηγίες πρέπει να προσδιορίζουν τις εγκριτικές αρχές καθώς και τις ευχέρειες κάθε εγκριτικής αρχής. Μόνο δεόντως εξουσιοδοτηµένα άτοµα και επιτροπές δύνανται να λαµβάνουν πιστοδοτικές αποφάσεις. Τα όρια των εγκριτικών ευχερειών πρέπει να είναι ανάλογα µε το µέγεθος και την πολυπλοκότητα της συναλλαγής, καθώς και την εµπειρία, τις γνώσεις και τη κατάρτιση των ατόµων που εµπλέκονται. Η διεκπεραίωση των πιστοδοτικών αιτήσεων και η λήψη πιστοδοτικών αποφάσεων πρέπει να διαχωρίζονται κατά τρόπο ώστε το άτοµο που διεκπεραιώνει την αίτηση να µην µπορεί να παίρνει από µόνο του πιστοδοτικές αποφάσεις. Η πίστη δεν πρέπει να εκταµιεύεται στον πελάτη προτού η εποπτευόµενη τράπεζα λάβει όλα τα απαραίτητα έγγραφα. Τα πιστοδοτικά έγγραφα και οι εξασφαλίσεις πρέπει να τηρούνται, τουλάχιστον, µέχρι τη πλήρη αποπληρωµή της πίστης. Η παραχώρηση όλων των νέων χορηγήσεων και οι µεταβολές στους όρους και προϋποθέσεις σε υφιστάµενες χορηγήσεις, πρέπει να γίνονται υπό συνήθεις εµπορικούς όρους (arm s-length basis). Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διασφαλίζουν ότι δεν χορηγείται πίστη σε συνδεδεµένα µε αυτές πρόσωπα υπό όρους και προϋποθέσεις που θα µπορούσαν να υπονοµεύσουν την οικονοµική τους κατάσταση ή την εµπιστοσύνη στις δραστηριότητές τους. 15

16 Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να εφαρµόζουν σύστηµα ελέγχου που να διασφαλίζει ότι: Οι όροι και προϋποθέσεις των χορηγήσεων που παρέχονται σε συνδεδεµένες µε αυτές εταιρείες και ιδιώτες δεν είναι ευνοϊκότεροι από αυτούς των χορηγήσεων που παρέχονται σε µη συνδεδεµένους δανειολήπτες, και Το ποσό των χορηγήσεων που παραχωρούνται σε συνδεδεµένα µέρη τυγχάνουν κατάλληλης παρακολούθησης και υπόκεινται σε αυστηρά αδιαµφισβήτητα όρια. Όλες οι χορηγήσεις σε συνδεδεµένα πρόσωπα εγκρίνονται από το διοικητικό συµβούλιο και παρέχονται σύµφωνα µε τις σχετικές πρόνοιες του περί Τραπεζικών Εργασιών Νόµου του 1997, όπως έχει µεταγενέστερα τροποποιηθεί. 4. ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΟΙΚΗΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να είναι σε θέση να µετρούν τον πιστωτικό κίνδυνο που εµπεριέχεται σε όλα τα στοιχεία του ισολογισµού και τις εκτός ισολογισµού υποχρεώσεις χρησιµοποιώντας άρτια συστήµατα διοικητικής πληροφόρησης και κατάλληλες τεχνικές µέτρησης των κινδύνων. 4.1 Συστήµατα ιοικητικής Πληροφόρησης Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να καθιερώσουν άρτια συστήµατα διοικητικής πληροφόρησης τα οποία να παράγουν επαρκείς, ακριβείς και κατάλληλες πληροφορίες αναφορικά µε τη σύνθεση του χαρτοφυλακίου πιστοδοτήσεων, περιλαµβανοµένου του προσδιορισµού οποιωνδήποτε συγκεντρώσεων κινδύνου, ούτως ώστε να επιτρέπουν στο διοικητικό συµβούλιο και στη διεύθυνση: Να αξιολογούν, άµεσα και αξιόπιστα, τον πιστωτικό κίνδυνο που ενέχεται στις διάφορες δραστηριότητες της εποπτευόµενης τράπεζας, Να διαπιστώνουν κατά πόσο οι δραστηριότητες της εποπτευόµενης τράπεζας συµµορφώνονται µε τη στρατηγική για τον πιστωτικό κίνδυνο, και 16

17 Να εκπληρώνουν τους ρόλους επιτήρησης που τους αντιστοιχούν, περιλαµβανοµένου του καθορισµού των απαιτούµενων κεφαλαιακών απαιτήσεων για τον πιστωτικό κίνδυνο. Η επάρκεια του φάσµατος των πληροφοριών που παράγονται πρέπει να επανεξετάζεται σε τακτά διαστήµατα από τις διευθύνσεις των επιχειρηµατικών τοµέων και την ανώτερη διεύθυνση ούτως ώστε να διασφαλίζεται ότι οι πληροφορίες είναι επαρκείς λαµβανοµένης υπόψη της πολυπλοκότητας των δραστηριοτήτων της εποπτευόµενης τράπεζας. 4.2 Τεχνικές Μέτρησης Κινδύνων Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να χρησιµοποιούν τεχνικές για τη µέτρηση των κινδύνων οι οποίες να είναι κατάλληλες για τη φύση, το µέγεθος και την πολυπλοκότητα των κινδύνων που ενέχονται στις δραστηριότητές τους και να καθιερώνουν διαδικασίες για τον καθορισµό και παρακολούθηση κατάλληλων ορίων. Η µέτρηση του πιστωτικού κινδύνου θα πρέπει, τουλάχιστον, να λαµβάνει υπόψη: Τη φύση της συγκεκριµένης πίστης, Τους συµβατικούς και οικονοµικούς της όρους., Την ύπαρξη εξασφαλίσεων και / ή εγγυήσεων, Την πιθανότητα αθέτησης, και Πιθανές διακυµάνσεις της αγοράς µε επίδραση στην αξία του ανοίγµατος. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να καθιερώνουν αποτελεσµατικές διαδικασίες επικύρωσης, όταν για την αξιολόγηση του πιστωτικού κινδύνου χρησιµοποιούνται µοντέλα µέτρησης κινδύνων και εκτιµήσεις βάσει υποθέσεων. Πρέπει, επίσης, να καθορίζουν όρια ανοχής όσον αφορά τις διαφορές µεταξύ των αναµενόµενων και των πραγµατικών αποτελεσµάτων καθώς και διαδικασίες για τη διόρθωση αποκλίσεων από την καθορισµένη πολιτική ανοχής. Η διαδικασία επικύρωσης και τα αποτελέσµατα πρέπει να τεκµηριώνονται εγγράφως και να υπόκεινται σε περιοδική επανεξέταση από ανεξάρτητα, προσοντούχα άτοµα. 17

18 5. ΙΕΚΠΕΡΑΙΩΣΗ ΕΓΓΡΑΦΩΝ KAI ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΙΣΤΗΣ (CREDIT ADMINISTRATION) Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διαθέτουν διαδικασίες για τη διεκπεραίωση εγγράφων και τη διαχείριση, σε συνεχή βάση, των διαφόρων χαρτοφυλακίων που ενέχουν πιστωτικό κίνδυνο. Η καθοδήγηση και υποστήριξη του διοικητικού συµβουλίου και της ανώτερης διεύθυνσης αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την καθιέρωση της εν λόγω λειτουργίας ως σηµαντικού στοιχείου της όλης διαδικασίας διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου. Η εποπτευόµενη τράπεζα πρέπει να διαθέτει ανεξάρτητη υπηρεσία, η οποία να µην αποτελεί µέρος της διαδικασίας πιστοδότησης, προκειµένου να διασφαλίζει ότι η ετοιµασία των σχετικών εγγράφων γίνεται µε το δέοντα τρόπο και οι χορηγήσεις παραχωρούνται σύµφωνα µε τους όρους έγκρισης. Τα έγγραφα της πιστοδότησης πρέπει να παρέχουν πληροφορίες για το ιστορικό της πίστης καθώς και πληροφορίες σχετικά µε τη διαδικασία λήψης της πιστοδοτικής απόφασης, το προσωπικό που αναµίχθηκε στην πιστοδοτική διαδικασία και τη λήψη της πιστοδοτικής απόφασης και πληροφορίες σχετικά µε τη παρούσα οικονοµική κατάσταση του οφειλέτη ή του αντισυµβαλλοµένου. Η σύσταση της υπηρεσίας διεκπεραίωσης εγγράφων και διαχείρισης πίστης πρέπει να διασφαλίζει: Την αποδοτική και αποτελεσµατική λειτουργία της υπηρεσίας, Την ακρίβεια και αµεσότητα των πληροφοριών που παρέχονται στα συστήµατα διοικητικής πληροφόρησης, Τον επαρκή διαχωρισµό καθηκόντων, και Τη συµµόρφωση µε τις οριζόµενες από την διεύθυνση πολιτικές και διαδικασίες καθώς και µε τους ισχύοντες νόµους και κανονισµούς. 18

19 6. ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΠΙΣΤΗΣ 6.1 Παρακολούθηση των Επιµέρους Χορηγήσεων Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διαθέτουν σύστηµα για την παρακολούθηση της κατάστασης των επιµέρους χορηγήσεων και δανειοληπτών στα διάφορα χαρτοφυλάκια πίστης περιλαµβανοµένου και της διαπίστωσης της επάρκειας των προβλέψεων και των αποθεµατικών έναντι αυτών. Πρέπει, επίσης, να υπάρχουν διαδικασίες οι οποίες να διασφαλίζουν: Την επαρκή παρακολούθηση των πελατών, των συµφωνηµένων όρων των εξασφαλίσεων και των εγγυήσεων, Την έγκαιρη αναφορά προς την ανώτερη διεύθυνση και, όπου ενδείκνυται, το διοικητικό συµβούλιο, των ανοιγµάτων που υπερβαίνουν τα καθορισµένα όρια ανάληψης κινδύνου, και Τον έγκαιρο εντοπισµό και την αναφορά δυνητικά προβληµατικών χορηγήσεων ή άλλων επιδεινούµενων επιχειρηµατικών δραστηριοτήτων, ούτως ώστε να υπόκεινται σε πιο συχνή παρακολούθηση, για το ενδεχόµενο διορθωτικών ενεργειών, ταξινοµήσεων και / ή προβλέψεων. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διασφαλίζουν ότι η υπηρεσία παρακολούθησης εφοδιάζει τα άτοµα που είναι υπεύθυνα για την αξιολόγηση του πιστωτικού κινδύνου µε έγκαιρα στοιχεία. Κατά την ανάθεση των αρµοδιοτήτων παρακολούθησης, η διεύθυνση πρέπει να αναγνωρίζει το ενδεχόµενο σύγκρουσης συµφερόντων, ιδίως αναφορικά µε τα άτοµα που αξιολογούνται και επιβραβεύονται βάσει δεικτών, όπως τον όγκο δανείων, την ποιότητα του χαρτοφυλακίου ή τη βραχυπρόθεσµη κερδοφορία. 6.2 Παρακολούθηση της Ολικής Σύνθεσης και Ποιότητας του Χαρτοφυλακίου Χορηγήσεων Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διαθέτουν σύστηµα για την παρακολούθηση της ολικής σύνθεσης και ποιότητας των διαφόρων χαρτοφυλακίων χορηγήσεων. Το σύστηµα αυτό πρέπει να είναι ανάλογο της φύσης, του µεγέθους και της πολυπλοκότητας των χαρτοφυλακίων χορηγήσεων των εποπτευόµενων τραπεζών. 19

20 Καθώς ένα υψηλό επίπεδο συγκέντρωσης δύναται να εκθέσει τις εποπτευόµενες τράπεζες σε δυσµενείς εξελίξεις στους τοµείς στους οποίους οι χορηγήσεις είναι συγκεντρωµένες, οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να διαθέτουν σύστηµα για την παρακολούθηση των συνολικών χορηγήσεων κατά: Μεµονωµένους οφειλέτες ή αντισυµβαλλόµενους, Οµάδες συνδεδεµένων οφειλετών και αντισυµβαλλόµενων, Συγκεκριµένες βιοµηχανίες ή τοµείς της οικονοµίας Γεωγραφικές περιφέρειες ή οµάδες χωρών των οποίων οι οικονοµίες αλληλοεξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό, Ορισµένα είδη εξασφαλίσεων, Ανοίγµατα µε την ίδια ληκτότητα, και Ανοίγµατα σε συγκεκριµένα προϊόντα ή χρηµατοοικονοµικά µέσα. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει, επίσης, να εντοπίζουν συγκεντρώσεις κινδύνου που προκύπτουν βάσει λεπτών σχέσεων µεταξύ των χορηγήσεων που περιλαµβάνονται στο χαρτοφυλάκιο καθώς και σχέσεων που δηµιουργούνται ως αποτέλεσµα συγκεκριµένων καταστάσεων. Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να ορίζουν όρια συγκέντρωσης τα οποία να συνάδουν µε τη στρατηγική τους για τον πιστωτικό κίνδυνο. Εάν η αποφυγή ορισµένων συγκεντρώσεων κινδύνου είναι δύσκολη ή οι συγκεντρώσεις δικαιολογούνται από επιχειρησιακής άποψης, ο αυξηµένος πιστωτικός κίνδυνος που προκύπτει πρέπει να λαµβάνεται υπόψη κατά την τιµολόγηση των χορηγήσεων και τον υπολογισµό των εσωτερικών ιδίων κεφαλαίων. Σε καµία περίπτωση, όµως, δεν πρέπει να υπερβαίνονται τα εποπτικά όρια για τα µεγάλα χρηµατοδοτικά ανοίγµατα ή άλλα όρια που ορίζονται στις οδηγίες της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου σε σχέση µε τη συγκέντρωση κινδύνων. Στα πλαίσια διαχείρισης των συγκεντρώσεων κινδύνου ή του µετριασµού των επιπτώσεών τους, οι εποπτευόµενες τράπεζες δύναται να χρησιµοποιούν διάφορους µηχανισµούς όπως πωλήσεις δανείων, πιστωτικά παράγωγα και άλλες διευθετήσεις δευτερογενούς αγοράς δανείων. Εάν και εφόσον οι εποπτευόµενες τράπεζες αποφασίσουν να χρησιµοποιούν τέτοιους µηχανισµούς, 20

21 θα πρέπει πρώτα να διαµορφώνουν χωριστές πολιτικές και διαδικασίες, καθώς και επαρκείς ελέγχους, για τον εντοπισµό και τη διαχείριση των κινδύνων που συνεπάγονται οι εν λόγω µηχανισµοί. 7. ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΙΑΒΑΘΜΙΣΗΣ ΤΩΝ ΚΙΝ ΥΝΩΝ Στα πλαίσια της διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου, αναµένεται από τις εποπτευόµενες τράπεζες να αναπτύξουν και να χρησιµοποιούν, µε την έγκριση και την υποστήριξη της ανώτερης διεύθυνσης, σύστηµα εσωτερικής διαβάθµισης κινδύνου, το οποίο να είναι ανάλογο της φύσης, του µεγέθους και της πολυπλοκότητας των δραστηριοτήτων τους. Τα συστήµατα εσωτερικής διαβάθµισης πρέπει να κατατάσσουν τις χορηγήσεις σε διάφορες κατηγορίες οι οποίες αντικατοπτρίζουν το βαθµό κινδύνου που ενέχεται σε αυτές. Οι διαβαθµίσεις κινδύνου θα πρέπει να αντανακλούν την τρέχουσα οικονοµική κατάσταση και ικανότητα αποπληρωµής του οφειλέτη, την τρέχουσα αξία και ευκολία εκποίησης των εξασφαλίσεων και άλλων χαρακτηριστικών του αντισυµβαλλοµένου και της πιστωτικής διευκόλυνσης. Ένα καλά δοµηµένο σύστηµα ταξινόµησης του πιστωτικού κινδύνου προϋποθέτει τη λεπτοµερή ανάλυση των χαρακτηριστικών, των συγκεντρώσεων, των προβληµατικών χορηγήσεων και της επάρκειας των προβλέψεων για επισφαλείς απαιτήσεις που αφορούν το χαρτοφυλάκιο χορηγήσεων. Η διαβάθµιση κινδύνου µπορεί επίσης να χρησιµοποιηθεί για την κατανοµή κεφαλαίων, την πιστωτική τιµολόγηση και την αποδοτικότητα των συναλλαγών και των πελατειακών σχέσεων. Για την ανάπτυξη ενός συστήµατος ταξινόµησης του πιστωτικού κινδύνου, οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να προσδιορίζουν τα χαρακτηριστικά της κάθε βαθµίδας πιστωτικού κινδύνου και να οριοθετούν τις ευθύνες για το σχεδιασµό, την υλοποίηση, τη λειτουργία και την παρακολούθηση της αποδοτικότητας του συστήµατος. Η µονάδα θεώρησης πίστεως πρέπει να έχει την ευθύνη για την επικύρωση ή, όπου απαιτείται από τις περιστάσεις, τον καθορισµό των εσωτερικών διαβαθµίσεων ούτως ώστε να διασφαλίζεται η συνέπεια και η ακρίβειά τους. Οι 21

22 διαβαθµίσεις που αποδίδονται σε µεµονωµένους οφειλέτες ή αντισυµβαλλόµενους κατά τη στιγµή της χορήγησης της πίστης πρέπει να επανεξετάζονται σε τακτά διαστήµατα, τουλάχιστον ετησίως, από τη µονάδα θεώρησης πίστεως και να αποδίδονται νέες διαβαθµίσεις όταν οι συνθήκες βελτιωθούν ή επιδεινωθούν. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου δύναται να επιτρέψει στις εποπτευόµενες τράπεζες να υπολογίζουν το σταθµισµένα ποσά των χρηµατοδοτικών ανοιγµάτων τους, για σκοπούς υπολογισµού των εποπτικών κεφαλαιακών απαιτήσεων, χρησιµοποιώντας ένα σύστηµα εσωτερικών διαβαθµίσεων κινδύνου. Για το σκοπό αυτό απαιτείται η ρητή έγκριση της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου, η οποία παρέχεται δεδοµένου ότι ικανοποιούνται οι ελάχιστες απαιτήσεις όπως αυτές ορίζονται στην Ενότητα Α, Παράρτηµα VII, Μέρος 4 της Οδηγίας προς τις τράπεζες για τον Υπολογισµό των Κεφαλαιακών Απαιτήσεων και των Μεγάλων Χρηµατοδοτικών Ανοιγµάτων που εκδόθηκε το 2006, όπως έχει µεταγενέστερα τροποποιηθεί. 8. ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΕΙΣ ΑΚΡΑΙΩΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να εντοπίζουν, ως µέρος της διαδικασίας διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου, δυνητικά γεγονότα ή µελλοντικές µεταβολές των οικονοµικών συνθηκών που δύναται να έχουν δυσµενείς επιπτώσεις για τα πιστοδοτικά τους ανοίγµατα και να αξιολογούν την ικανότητά τους να ανταπεξέλθουν τέτοιων µεταβολών. Τέτοιες προσοµοιώσεις ακραίων καταστάσεων θα πρέπει να λαµβάνουν υπόψη γενικές οικονοµικές υφέσεις ή υφέσεις σε συγκεκριµένους οικονοµικούς τοµείς, διακυµάνσεις επιτοκίων και άλλων διακυµάνσεων στην αγορά, συνθήκες ρευστότητας και υψηλότερα, από τα αναµενόµενα, επίπεδα καθυστερήσεων και αθετήσεων αποπληρωµών. Επιπλέον, οι εποπτευόµενες τράπεζες θα πρέπει να αντιλαµβάνονται πλήρως τις συσχετίσεις µεταξύ των διαφόρων κατηγοριών κινδύνου που ενδέχεται να προκύψουν σε περιόδους κρίσεων. Η ανώτερη διεύθυνση πρέπει να εξετάζει τα αποτελέσµατα των προσοµοιώσεων ακραίων καταστάσεων σε τακτά χρονικά διαστήµατα και να λαµβάνει τα 22

23 κατάλληλα µέτρα σε περιπτώσεις όπου τα αποτελέσµατα υπερβαίνουν τα καθορισµένα όρια ανοχής,περιλαµβανοµένης της χρήσης τεχνικών όπως την αντιστάθµιση του κινδύνου που προκύπτει ή τη µείωση του µεγέθους του ανοίγµατος. Τα αποτελέσµατα των προσοµοιώσεων ακραίων καταστάσεων πρέπει, επίσης, να περιλαµβάνονται στη διαδικασία για την επικαιροποίηση των σχετικών πολιτικών και την ανάθεση των ορίων. 9. ΕΛΕΓΧΟΣ ΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΚΙΝ ΥΝΟΥ Οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να καθιερώσουν επαρκές σύστηµα εσωτερικού ελέγχου το οποίο να διασφαλίζει ότι η έκθεση σε πιστωτικό κίνδυνο διατηρείται εντός των παραµέτρων που έχουν καθοριστεί από το διοικητικό συµβούλιο και την ανώτερη διεύθυνση. Το εν λόγω σύστηµα πρέπει να περιλαµβάνει σύστηµα εσωτερικής επιθεώρησης και αναφοράς το οποίο να επιτρέπει στη διεύθυνση της τράπεζας να παρακολουθεί την πιστή τήρηση των καθορισµένων στόχων για τον πιστωτικό κίνδυνο. Στο πλαίσιο αυτό, οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει: Να διαθέτουν κατάλληλο σύστηµα ορίων το οποίο να διασφαλίζει ότι: - Τα πιστοδοτικά ανοίγµατα προς µεµονωµένους οφειλέτες / αντισυµβαλλόµενους παρέχονται εντός των ορίων ανοίγµατος που καθορίζονται σύµφωνα µε τη πιστωτική στρατηγική, - Οι δραστηριότητες που εµπεριέχουν πιστωτικό κίνδυνο είναι επαρκώς διασπαρµένες, και - Η διεύθυνση ασκεί αποτελεσµατική παρακολούθηση της πραγµατικής ανάληψης κινδύνου έναντι των προκαθορισµένων ορίων ανοχής πιστωτικού κινδύνου και ελέγχει αποτελεσµατικά τον κίνδυνο των πιστοδοτικών ανοιγµάτων. Να διαθέτουν σαφείς πολιτικές και διαδικασίες για την λήψη έγκαιρων διορθωτικών µέτρων για τα επιδεινούµενα πιστοδοτικά ανοίγµατα καθώς και τη διαχείριση των προβληµατικών ανοιγµάτων. Η ευθύνη για τη διαχείριση των προβληµατικών πιστοδοτικών ανοιγµάτων µπορεί να ανατεθεί στην επιχειρηµατική µονάδα που παρέχει την πίστη, σε 23

24 εξειδικευµένο τµήµα ή σε συνδυασµό των δύο, ανάλογα µε το µέγεθος και τη φύση της πίστης και τις αιτίες των προβληµάτων που αντιµετωπίζει. Να εφαρµόζουν κατάλληλες τεχνικές για τη µείωση του πιστωτικού κινδύνου σε αποδεκτά επίπεδα. Οι τεχνικές αυτές δύναται να περιλαµβάνουν εξασφαλίσεις, εγγυήσεις, συµφωνίες συµψηφισµού, αντισταθµίσεις κινδύνου µέσω πιστωτικών παραγώγων, πωλήσεις δανείων, κλπ. Για το σκοπό αυτό, οι εποπτευόµενες τράπεζες πρέπει να ορίζουν, εγγράφως, την πολιτική και τις διαδικασίες για την µείωση του πιστωτικού κινδύνου καθώς και να διασφαλίζουν την επάρκεια των ελέγχων για την αναγνώριση και τη διαχείριση των κινδύνων που ενδέχεται να προκύψουν από τους µηχανισµούς αυτούς. Οι µηχανισµοί µείωσης του πιστωτικού κινδύνου πρέπει να αποτελούν µέρος και όχι υποκατάστατο µιας ολοκληρωµένης διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου. Να διασφαλίζουν ότι πραγµατοποιούνται εσωτερικοί έλεγχοι για τον εντοπισµό αδυναµιών στη διαχείριση του πιστωτικού κινδύνου, στις πολιτικές και διαδικασίες, καθώς και τυχόν εξαιρέσεις από τις πολιτικές, τις διαδικασίες και τα όρια. Οι εσωτερικοί έλεγχοι των διαδικασιών πιστωτικού κινδύνου πρέπει να διενεργούνται σε τακτά διαστήµατα για να διασφαλίζεται ότι: - Οι πιστοδοτικές δραστηριότητες είναι συµβατές µε την πολιτική και τις διαδικασίες της εποπτευόµενης τράπεζας, - Τα πιστοδοτικά ανοίγµατα εγκρίνονται βάσει των κατευθυντήριων γραµµών που καθορίζονται από το διοικητικό συµβούλιο της εποπτευόµενης τράπεζας, και - Η ανώτερη διεύθυνση ενηµερώνεται µε ακρίβεια για την ύπαρξη, ποιότητα και αξία των επιµέρους πιστοδοτήσεων. 24

25 10. ΕΠΟΠΤΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου απαιτεί από όλες τις εποπτευόµενες τράπεζες την υιοθέτηση και εφαρµογή των πιο πάνω κατευθυντήριων γραµµών στα πλαίσια εφαρµογής του συστήµατος διαχείρισης του πιστωτικού τους κινδύνου. Αναµένει, επίσης, όπως το σύστηµα διαχείρισης πιστωτικού κινδύνου κάθε εποπτευόµενης τράπεζας είναι ανάλογο µε το µέγεθος, την πολυπλοκότητα και το προφίλ κινδύνου της και αποτελεί αναπόσπαστο µέρος της συνολικής προσέγγισης της τράπεζας για τη διαχείριση κινδύνων. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου θα επιθεωρεί και θα αξιολογεί το περιβάλλον πιστωτικού κινδύνου των εποπτευόµενων τραπεζών καθώς και την καταλληλότητα και επάρκεια των µέσων µέτρησης του πιστωτικού κινδύνου, στα πλαίσια της ιαδικασίας Εποπτικής Εξέτασης και Αξιολόγησης (Supervisory Review and Evaluation Process) του Πυλώνα 2 της Οδηγίας για τις κεφαλαιακές απαιτήσεις. Η επιθεώρηση και η αξιολόγηση από την Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, µεταξύ άλλων, περιλαµβάνει: Την πληρότητα της διαδικασίας διαχείρισης του κινδύνου της τράπεζας και του συνολικού περιβάλλοντος ελέγχου σε σχέση µε τον πιστωτικό κίνδυνο, Την εσωτερική ανάλυση των δεδοµένων για την αξιολόγηση της ποιότητας των επιµέρους πιστοδοτήσεων, Την εσωτερική επιθεώρηση για την αξιολόγηση της συνολικής ποιότητας του χαρτοφυλακίου πιστοδοτήσεων, Την επάρκεια των προβλέψεων και των αποθεµατικών, Την αποτελεσµατικότητα της διαδικασίας θεώρησης πίστεως για έγκαιρη αναγνώριση επιδεινούµενων πιστοδοτήσεων, Την ποιότητα της διαδικασίας εσωτερικής επικύρωσης στις περιπτώσεις όπου χρησιµοποιούνται εσωτερικές διαβαθµίσεις κινδύνου ή / και µοντέλα πιστωτικού κινδύνου, και Την επάρκεια των εσωτερικών ιδίων κεφαλαίων λαµβανοµένου υπόψη του βαθµού του πιστωτικού κινδύνου που ενέχεται στις διάφορες εντός και εκτός ισολογισµού δραστηριότητες της τράπεζας. 25

26 Όταν η εποπτευόµενη τράπεζα αποτελεί µέρος τραπεζικού ή χρηµατοοικονοµικού οµίλου, η διαχείριση του πιστωτικού κίνδυνου πρέπει να αποτελεί αναπόσπαστο µέρος της συνολικής διαχείρισης του πιστωτικού κινδύνου του οµίλου στον οποίο ανήκει. Στις περιπτώσεις αυτές, στα πλαίσια της εκ µέρους της αξιολόγησης, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου θα συνεργάζεται και θα ανταλλάσσει πληροφορίες µε τις εποπτικές αρχές που εµπλέκονται στην εποπτεία άλλων οντοτήτων του οµίλου. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου απαιτεί από τις εποπτευόµενες τράπεζες να προβαίνουν έγκαιρα στις απαραίτητες ενέργειες και διορθωτικά µέτρα για την αντιµετώπιση τυχόν αδυναµιών ή / και ελλείψεων που εντοπίζονται στα πλαίσια αξιολόγησης της διαχείρισης του πιστωτικού τους κινδύνου. Η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου δύναται, εφόσον κρίνει σκόπιµο, να προβαίνει στη λήψη πρόσθετων εποπτικών µέτρων σύµφωνα µε τις πρόνοιες της Ενότητας Α, κεφάλαιο 4, τµήµα 2 της Οδηγίας προς τις τράπεζες για τον Υπολογισµό των Κεφαλαιακών Απαιτήσεων και των Μεγάλων Χρηµατοδοτικών Ανοιγµάτων που εκδόθηκε το εκέµβριο του 2006 ως έχει µεταγενέστερα τροποποιηθεί. ΑΚ/ΠΒ 26