Μελέτη της Μεσοπαθητικής Φωνής στο σώμα κειμένων του ΙΕΛ

Transcript

1 Μελέτη της Μεσοπαθητικής Φωνής στο σώμα του ΙΕΛ Όνομα φοιτητή: Ειρήνη Σταματίου Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Σπυριδούλα Βαρλοκώστα Τομέας Γλωσσολογίας, Τμήμα Φιλολογίας, Φιλοσοφική Σχολή Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1

2 Περιεχόμενα Εισαγωγή Κεφάλαιο Η μεσοπαθητική φωνή στα ελληνικά Οι ερμηνείες της μεσοπαθητικής φωνής Η κατάκτηση της παθητικής φωνής H Υπόθεση του Ελλείμματος της Αλυσίδας ορίσματος H Yπόθεση του Wexler (2004) Οι εκτενείς παθητικές δομές Η Υπόθεση του Ελλείμματος στην Εκχώρηση Θεματικού Ρόλου Η υπόθεση της Συντακτικής Εκκίνησης Ο ρόλος της Συχνότητας Έρευνες για τα ελληνικά Κεφάλαιο 2 Ερευνητικά ερωτήματα Κεφάλαιο 3 Μεθοδολογία Κεφάλαιο 4 Αποτελέσματα Κεφάλαιο 5 Συζήτηση Επίλογος Βιβλιογραφία 2

3 Εισαγωγή Το φαινόμενο της παθητικής φωνής έχει προσελκύσει από νωρίς το ενδιαφέρον των ερευνητών και έχει μελετηθεί διεξοδικά στην βιβλιογραφία της γλωσσικής κατάκτησης. Η κατάκτηση της παθητικής μορφολογίας στα αγγλικά ολοκληρώνεται σχετικά όψιμα, περίπου στα 5 έτη (Maratsos et al. 1985). Οι προτάσεις που έχουν διατυπωθεί προκειμένου να εξηγήσουν την αργοπορημένη κατάκτηση εστιάζουν κυρίως σε δύο παράγοντες: στην παιδική γραμματική και στην συχνότητα της παθητικής μορφολογίας. Έτσι, σύμφωνα με κάποιες προσεγγίσεις, η δυσκολία που αντιμετωπίζουν τα παιδιά αποδίδεται σε έλλειμμα στην παιδική γραμματική κατά τα πρώτα στάδια της κατάκτησης. Αντίθετα, υποστηρίζεται από άλλους ερευνητές ότι τα παιδιά δεν εκτίθενται αρκετά στις παθητικές δομές εξαιτίας της χαμηλής συχνότητας της παθητικής μορφολογίας στο γλωσσικό τους εισαγόμενο (input). Στο πλαίσιο των γενετικών προσεγγίσεων, υποστηρίζεται ότι τα παιδιά έχουν ατελή γνώση του μηχανισμού της παθητικοποίησης, ο οποίος αν και είναι έμφυτος, δεν είναι διαθέσιμος εξαρχής από την Καθολική Γραμματική (Universal Grammar), αλλά υποβάλλεται σε διαδικασία ωρίμασης. Η Υπόθεση του Ελλείμματος της Αλυσίδας ορίσματος (A-Chain Deficit Hypothesis) υποστηρίζει ότι οι αλυσίδες ορίσματος(αchains) που απαιτούνται για τον σχηματισμό της παθητικής δομής υπόκεινται σε ωρίμαση, η οποία ολοκληρώνεται μετά τα 4 ή 5 έτη, οπότε και καθίστανται προσβάσιμες από την παιδική γραμματική (Borer & Wexler 1987, 1992). Αργότερα, ακολουθώντας τις εξελίξεις που σημειώθηκαν στην σύνταξη στο πλαίσιο του μινιμαλιστικού προγράμματος (Chomsky 1995), ο Wexler (2004) διατύπωσε την υπόθεση ότι για τα παιδιά η παθητική δομή θεωρείται ότι αποτελεί φάση, δηλαδή μονάδα αδιαπέραστη από κάθε συντακτική διαδικασία που λαμβάνει χώρα εκτός των ορίων της (Universal Phase Requirement). Κατά συνέπεια, τα παιδιά αντιμετωπίζουν, σε αντίθεση με τους ενήλικες, τις παθητικές δομές ως φάσεις και, έτσι, αδυνατούν να ολοκληρώσουν την συντακτική τους παραγωγή. Μία άλλη πρόταση που διατυπώθηκε από τους Fox & Grodzinsky (1998) εντοπίζει το προβληματικό σημείο στην εκχώρηση του εξωτερικού θεματικού ρόλου (th-transmission). Τα παιδιά αδυνατούν να αποδώσουν θεματικό ρόλο στο εξωτερικό όρισμα, το οποίο κωδικοποιείται στην από-φράση (by-phrase) και, κατά συνέπεια, αντιμετωπίζουν δυσκολία στις εκτενείς παθητικές δομές (long passives) (Fox & Grodzinsky 1998). Ωστόσο, παρότι όλες οι παραπάνω προσεγγίσεις προβλέπουν ταυτόχρονη κατάκτηση της παθητικής σε όλες τις γλώσσες, στη βιβλιογραφία έχουν παρατηρηθεί διαγλωσσικές διαφορές. Η Demuth (1989) αναφέρει ότι στη γλώσσα Sesotho, που ανήκει στις γλώσσες Bantu, τα παιδιά κατακτούν την παθητική φωνή στην ηλικία των 2;8 ετών. Από την έρευνα αυτή αναδεικνύεται το γεγονός ότι οι ιδιαιτερότητες του κάθε γλωσσικού συστήματος διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην κατάκτηση της παθητικής μορφολογίας. Συγκεκριμένα, στην γλώσσα Sesotho η γραμματική δεν επιτρέπει ερωτηματικές αντωνυμίες στην αρχή της πρότασης. Επομένως, η πρόταση για παράδειγμα who bought the book? πρέπει να μετασχηματιστεί σε the book has been bought by whom?. Εξαιτίας αυτού του περιορισμού η παθητική μορφολογία εμφανίζεται με αυξημένη συχνότητα στο γλωσσικό εισαγόμενο των παιδιών και οδηγεί στην ταχύτερη κατάκτηση του φαινομένου (Demuth 1989). Και στην γλώσσα Ζulu, η οποία είναι συγγενής με την Sesotho και ανήκει στις γλώσσες Βantu, έχει διαπιστωθεί ταχεία κατάκτηση της παθητικής φωνής (πριν τα 3 έτη) (Sυzman 1987,1990). Αντίθετα, σε γλώσσες όπως τα αγγλικά, όπου η ενεργητική μορφολογία αποτελεί την αμαρκάριστη επιλογή, η κατάκτηση της παθητικής φωνής είναι μεταγενέστερη (Maratsos et al. 1985). Επιπλέον, σε πειράματα εκμαίευσης, όταν η 3

4 υπό εξέταση δομή εμφανίζεται με υψηλή συχνότητα στο γλωσσικό εισαγόμενο των παιδιών κατά την πειραματική διαδικασία, τα παιδιά έχουν πολύ καλές επιδόσεις ακόμη και από την ηλικία των 3-3;5 ετών (Tomasello et al.1998, Brooks & Τοmasello 1999). Τα ευρήματα αυτά αναδεικνύουν την συχνότητα σε κυρίαρχο παράγοντα που επηρεάζει την γλωσσική κατάκτηση. Mε βάση τα παραπάνω, η μελέτη της συχνότητας της μεσοπαθητικής στα ελληνικά μπορεί να διαλευκάνει το ζήτημα της κατάκτησης. Η παρούσα μελέτη έχει ως στόχο να εξετάσει την συχνότητα εμφάνισης της παθητικής μορφολογίας στον Εθνικό Θησαυρό Ελληνικής Γλώσσας (ΕΘΕΓ), το σώμα (corpus) της ελληνικής γλώσσας που δημιουργήθηκε από το Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου (ΙΕΛ). Πρόκειται για ένα μονόγλωσσο σώμα που περιλαμβάνει κείμενα γραπτού λόγου. Στα ελληνικά, η χρήση της παθητικής μορφολογίας αποτελεί μαρκαρισμένη επιλογή για τον φυσικό ομιλητή και απαντά συχνότερα σε περιστάσεις επίσημου λόγου. Η παθητική φωνή χαρακτηρίζεται από περιορισμούς τόσο στο συντακτικό όσο και στο πραγματολογικό/υφολογικό επίπεδο, καθώς κάποια ρήματα, τα οποία απαντούν στον καθημερινό, απροσχεδίαστο λόγο, αντιστέκονται στην παθητικοποίηση σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα (π.χ. Το παιδί προσέχεται από την μητέρα) (Τσιμπλή 2006). Για τους παραπάνω λόγους, αναμένεται ότι η συχνότητα εμφάνισης της παθητικής μορφολογίας στα σώματα θα είναι μικρότερη από εκείνη της ενεργητικής. Επιπλέον, στην περίπτωση των ελληνικών, η παθητική μορφολογία είναι αδιαφανής, καθώς επιτρέπει πολλαπλές ερμηνείες (πέραν της αμιγώς παθητικής). Η παθητική φωνή χαρακτηρίζεται, δηλαδή, από πολυλειτουργικότητα, αφού η σχέση ανάμεσα στην μορφή και την σημασία δεν είναι ένα προς ένα. Έχει, ωστόσο, υποστηριχθεί ότι ένα διαφανές μορφολογικό σύστημα επιταχύνει την διαδικασία της κατάκτησης (Slobin 1985). Επειδή τα ρήματα που φέρουν παθητική μορφολογία δεν αποτελούν ένα ενιαίο σώμα, αλλά χωρίζονται σε υποκατηγορίες με σημασιολογικά κριτήρια, θεωρήθηκε σκόπιμο να υπολογιστεί η συχνότητα εμφάνισης της κάθε κατηγορίας στα σώματα που μελετήθηκαν. Στην παρούσα εργασία εξετάστηκε η συχνότητα των ακόλουθων κατηγοριών στα σώματα του ΙΕΛ: α. παθητικά ρήματα (passives), β. αυτοπαθητικά (reflexives) και αλληλοπαθητικά ρήματα (reciprocals), γ. αναιτιατικά ρήματα (anticausatives) και δ. αποθετικά (deponents) και ημιαποθετικά (semi-deponents). Επιπλέον, υπολογίστηκε η συχνότητα εμφάνισης της φράσης του ποιητικού αιτίου (από-φράση). Η συχνότητα του ποιητικού αιτίου στο γλωσσικό εισαγόμενο των παιδιών θεωρείται ότι επηρεάζει την κατάκτηση. Η υψηλή συχνότητα της απόφράσης στη γλώσσα Sesotho θεωρείται ότι αποτελεί έναν από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ταχεία κατάκτηση της παθητικής φωνής. Ειδικότερα, έχει διαπιστωθεί ότι το 60% των παθητικών δομών που εμφανίζονται στο γλωσσικό εισαγόμενο των παιδιών στην Sesotho περιέχει φράση ποιητικού αιτίου, σε αντίθεση με τα αγγλικά όπου το αντίστοιχο ποσοστό είναι 4% (Gordon & Chafetz 1990). Αυτό θεωρείται ότι διευκολύνει τα παιδιά να εκχωρούν στα ορίσματα τους κατάλληλους θεματικούς ρόλους (Fox & Grodzinsky 1998) και, έτσι, καθιστά ευχερέστερη την κατάκτηση της παθητικής φωνής. Συνολικά, η μελέτη της συχνότητας της παθητικής φωνής, των κατηγοριών που την απαρτίζουν καθώς και των εκτενών παθητικών δομών (long passives) με βάση τα σώματα μπορεί να συνεισφέρει στην συζήτηση για την κατάκτηση της παθητικής μορφολογίας στα ελληνικά. 4

5 Κεφάλαιο Η μεσοπαθητική φωνή στα ελληνικά. Αν θέλαμε να δώσουμε έναν ορισμό στην έννοια της φωνής θα λέγαμε ότι «ως φωνή ορίζεται η ρηματική μορφολογία που διακρίνει τα ρήματα σε ενεργητικά και μεσοπαθητικά και έχει επιπτώσεις στην ερμηνεία τους» (Τσιμπλή 2006).Στην περίπτωση της ελληνικής, το μορφολογικό σύστημα σχηματίζει δύο φωνές: την ενεργητική και την μεσοπαθητική. O όρος μεσοπαθητική χρησιμοποιείται επειδή η σχέση ανάμεσα στη μορφολογία και τη σημασιολογικό περιεχόμενο του εκάστοτε λεξήματος είναι πολύσημη. Με την παθητική μορφολογία στα ελληνικά, δηλαδή, δηλώνεται, εκτός της αμιγώς παθητικής, και η μέση ή αυτοπαθητική ερμηνεία: (1)Το κορίτσι χτενίζεται. (αυτοπαθητική ερμηνεία) Το κορίτσι χτενίζεται από την κομμώτρια. (παθητική ερμηνεία) Στην πραγματικότητα η παθητική μορφολογία επιτρέπει πολλαπλές ερμηνείες. Κάθε ρήμα που φέρει παθητική μορφολογία, δηλαδή, χαρακτηρίζεται από αμφισημία, την οποία καλείται να επιλύσει ο ομιλητής με βάση τη σημασιολογική και πραγματολογική του γνώση. Έτσι, το φαινόμενο της μεσοπαθητικής φωνής θεωρείται ότι βρίσκεται στο διεπίπεδο σύνταξης και σημασιολογίας(τσιμπλή 2006). Για αυτόν τον λόγο γίνεται και διάκριση ανάμεσα στους όρους φωνή και διάθεση: ενώ η φωνή περιλαμβάνει μόνο την μορφολογία του ρήματος, ο όρος διάθεση αναφέρεται στη σημασιολογική διάστασή του και συγκεκριμένα στη σχέση του ρήματος με το υποκείμενό του (Κλαίρης- Μπαμπινιώτης 1999,Ηοlton, Mackridge & Philippaki- Warburton 1997,Τσιμπλή 2006). Οι διαθέσεις που συναντούμε στα ελληνικά είναι η ενεργητική, η μέση, η παθητική και η ουδέτερη. Ειδικότερα, στην ενεργητική διάθεση απαντούν τόσο μεταβατικά όσο και αμετάβατα ρήματα και το υποκείμενο αναλαμβάνει τον ρόλο του δράστη (π.χ. Ο κηπουρός σκαλίζει τον κήπο ή Ο σεφ μαγειρεύει). Η μέση διάθεση αφορά σε ρήματα των οποίων το υποκείμενο έχει στοιχεία τόσο του δράστη όσο και του δέκτη, καθώς η ενέργεια έχει ως σημείο αφετηρίας το υποκείμενο και καταλήγει πάλι στο ίδιο (π.χ. Η Μαρία χτενίζεται ή Τα παιδιά αγκαλιάζονται). Στην περίπτωση της παθητικής διάθεσης, το υποκείμενο αποτελεί τον δέκτη κάποιας ενέργειας (π.χ. Η άσκηση λύθηκε από τους μαθητές). Τέλος, στην ουδέτερη διάθεση το υποκείμενο ούτε ενεργεί ούτε παθαίνει, αλλά βρίσκεται σε μία κατάσταση (π.χ. Η γιαγιά κοιμάται). Ωστόσο η παραδοσιακή διάκριση ανάμεσα στη φωνή και τη διάθεση καθίσταται προβληματική, καθώς δεν υπάρχει απόλυτη αντιστοιχία ανάμεσα στην μορφολογία και το σημασιολογικό περιεχόμενο του ρήματος. Η αναντιστοιχία αυτή έχει οδηγήσει τους γλωσσολόγους στην αναζήτηση νέων σχημάτων κατηγοριοποίησης των μεσοπαθητικών ρημάτων, που βασίζονται στην ερμηνεία που τους αποδίδεται από τον φυσικό ομιλητή, τα οποία θα παρουσιαστούν στην συνέχεια (βλ. 1.2) Επιπλέον, η πολυλειτουργικότητα αυτή της παθητικής φωνής έχει οδηγήσει στην διατύπωση διαφορετικών θεωριών για την μεσοπαθητική στα ελληνικά. Αρχικά, στο πλαίσιο της Γενετικής Γραμματικής επιχειρείται η εξής ανάλυση για την παθητική φωνή στα αγγλικά: (2) was stolen the necklace (by thieves). [The necklace]i was stolen ei (by thieves). Θεωρείται, δηλαδή, ότι ενεργητική και παθητική φωνή οδηγούνται μέσω μετασχηματισμών από την ίδια βαθεία σε διαφορετική επιφανειακή δομή. 5

6 Ειδικότερα, η παθητική μορφολογία του ρήματος απορροφά τον εξωτερικό θεματικό ρόλο, ο οποίος μπορεί να εκφραστεί προαιρετικά από την φράση του ποιητικού αιτίου(agentive phrase). Σύμφωνα με την γενίκευση του Burzio (Burzio s Generalization), ένα ρήμα που δεν μπορεί να αποδώσει εξωτερικό θεματικό ρόλο σε κάποιο όρισμα δεν μπορεί να αποδώσει και αιτιατική δομική πτώση (Burzio 1986). Επομένως, το εσωτερικό όρισμα δεν μπορεί να λάβει αιτιατική πτώση από το ρήμα, όπως συμβαίνει στα μεταβατικά ρήματα. Εξαιτίας του Πτωτικού Φίλτρου(Case Filter), που ορίζει ότι σε κάθε ονοματική φράση(οφ) πρέπει να αποδίδεται πτώση, το εσωτερικό όρισμα πρέπει να ανέλθει με τη διαδικασία της μετακίνησης ΟΦ (NP- Movement) στην θέση του Χαρ, ΦKλ για να λάβει ονομαστική πτώση από το ρήμα και να αποδώσει σε αυτό το χαρακτηριστικό της Συμφωνίας(Αgree). Έτσι η ΟΦ λαμβάνει την θέση του επιφανειακού υποκειμένου και σχηματίζει αλυσίδα ορίσματος(α-chain) με το ίχνος της στη θέση του συμπληρώματος του ρήματος, προκειμένου να διατηρήσει τον εσωτερικό θεματικό της ρόλο. Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο εξωτερικός θεματικός ρόλος κωδικοποιείται στην από-φράση(byphrase), της οποίας η παρουσία είναι προαιρετική. Στα ελληνικά επιχειρείται μία αντίστοιχη ανάλυση από την Tsimpli (1989),με την διαφορά ότι η παθητική φωνή δεν σχηματίζεται με τη χρήση κάποιου βοηθητικού ρήματος αλλά με την προσάρτηση συγκεκριμένων επιθημάτων στο θέμα του ρήματος, δηλώνεται δηλαδή μορφολογικά και όχι συντακτικά. (3) ΦΚλ Χαρ Κλ e Κλ ΡΦ -τη- -κε Ρ ΟΦ μεταφρασ- το κείμενο (Tsimpli 1989:239) Ωστόσο, η παραπάνω ανάλυση δεν μπορεί να προσφέρει μία ικανοποιητική εξήγηση για όλες τις ερμηνείες της μεσοπαθητικής. Εξηγεί μόνο την παθητική ερμηνεία καθώς προϋποθέτει ότι η ενεργητική και η παθητική δομή συνδέονται με γενετική σχέση. Δεν μπορεί να αναπαραστήσει, για παράδειγμα, την αυτοπαθητική ερμηνεία (π.χ. Η Μαρία ντύνεται), η οποία δεν διαθέτει ενεργητικό ανάλογο και παράγεται στο λεξικό (Tsimpli 1989). Επομένως, δημιουργείται ένα δυσλειτουργικό σχήμα αν σκεφτούμε ότι, με βάση αυτή την ανάλυση, πρέπει ο νους σχηματίζει κάποιες ερμηνείες της παθητικής φωνής στον συντακτικό τομέα και κάποιες άλλες στο λεξικό (Ζombolou 2004). Για τους λόγους αυτούς, μία μερίδα γλωσσολόγων θεωρεί ότι ισχύει για τα ελληνικά η Προσέγγιση της Μέσης Φωνής (Middle Voice Approach). Σύμφωνα με την θεωρία αυτή (Manney 1993,2000), οι γλώσσες χωρίζονται σε εκείνες που διαθέτουν ενεργητική και παθητική φωνή και σε εκείνες που σχηματίζουν ενεργητική και μέση.h ελληνική εμπίπτει στην δεύτερη κατηγορία. Η προσέγγιση αυτή, δηλαδή, αρνείται την ύπαρξη της παθητικής φωνής στα ελληνικά. Η Μanney (1993,2000) στο πλαίσιο της γνωσιακής γραμματικής (cognitive grammar) του Langacker (1987,1991) υποστηρίζει ότι η ενεργητική και η μέση φωνή αποτελούν δύο διακριτά και ανεξάρτητα μεταξύ τους συστήματα. Έρχεται σε αντίθεση, δηλαδή, με την ανάλυση 6

7 της γενετικής γραμματικής, που υποστηρίζει ότι η παθητική δομή προέρχεται από την αντίστοιχη ενεργητική. Ως μέση ορίζεται η φωνή που έχει στοιχεία τόσο από την ενεργητική όσο και από την παθητική και θεωρείται ότι συνιστά μία ενδιάμεση κατάσταση. Η συγκεκριμένη προσέγγιση δεν δέχεται ότι η μέση φωνή παράγεται με συντακτικές διαδικασίες, αλλά υποστηρίζει ότι σχηματίζεται με την ενεργοποίηση ορισμένων γνωστικών σχημάτων στον νου του ομιλητή. Το υποκείμενο αντιμετωπίζεται κυρίως ως δέκτης και λιγότερο ως δράστης, ενώ η πηγή της δράσης βρίσκεται έξω από αυτό, κωδικοποιημένη στην από-φράση. Παρότι η ανάλυση αυτή περιγράφει αποτελεσματικά την παθητική ερμηνεία, όπου το υποκείμενο είναι κατεξοχήν δέκτης, αποδεικνύεται αναποτελεσματική σε ερμηνείες όπου το υποκείμενο λειτουργεί και ως δράστης, για παράδειγμα στην αυτοπαθητική (π.χ. η Μαρία πλένεται) και αλληλοπαθητική ερμηνεία(π.χ. τα παιδιά αγκαλιάζονται) (Zombolou 2004). 1.2 Οι ερμηνείες της μεσοπαθητικής φωνής. Η παθητική μορφολογία στα ελληνικά, όπως προαναφέρθηκε, επιτρέπει πολλαπλές ερμηνείες. Η κατηγοριοποίηση αυτών των ερμηνειών επιχειρεί να συνδυάσει τις μεταβλητές της μορφολογίας και της σημασίας, και να επιλύσει τα προβλήματα που ανακύπτουν από την παραδοσιακή διάκριση σε φωνή και διάθεση. Οι ερμηνείες της μεσοπαθητικής φωνής στα ελληνικά είναι οι ακόλουθες: α) Η αυτοπαθητική και αλληλοπαθητική ερμηνεία Στην περίπτωση των αυτοπαθητικών ρημάτων (reflexives), το υποκείμενο που συνιστά την πηγή της δράσης ταυτίζεται με τον δέκτη της ενέργειας (π.χ. Η Μαρία κοιτάζεται στον καθρέφτη). Η αυτοπαθητική ερμηνεία, ενώ στα αγγλικά δηλώνεται συντακτικά με την αυτοπαθή αντωνυμία, στα ελληνικά κωδικοποιείται στην παθητική μορφολογία του ρήματος. Ωστόσο, είναι δυνατόν και στα ελληνικά να δηλωθεί συντακτικά (π.χ. Η Μαρία κοιτάζει τον εαυτό της στον καθρέφτη). Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι δομές με αυτοπαθητική ερμηνεία δεν παράγονται από τις αντίστοιχες ενεργητικές, αλλά σχηματίζονται στο λεξικό (Tsimpli 1989). Διαφοροποιούνται από την παθητική ερμηνεία ως προς το ότι δεν επιτρέπουν την παρουσία της από-φράσης. Τα πρωτοτυπικά ρήματα αυτής της κατηγορίας είναι όσα σχετίζονται με την σωματική φροντίδα (π.χ. ντύνομαι, χτενίζομαι, ξυρίζομαι) και ονομάζονται εγγενώς αυτοπαθή, καθώς απαντούν σε όλες σχεδόν τις γλώσσες με αυτοπαθητική έννοια (Τσιμπλή 2006). Όσον αφορά στην αλληλοπαθητική (reciprocal) ερμηνεία, αυτή περιγράφει επίσης μία πράξη που ξεκινάει από το επιφανειακό υποκείμενο και καταλήγει σε αυτό, υπό τον περιορισμό ότι το υποκείμενο βρίσκεται σε πληθυντικό αριθμό (π.χ. Τα παιδιά αγκαλιάζονται). Και οι δύο ερμηνείες απαιτούν το υποκείμενο να είναι +έμψυχο. β) Η αμιγώς παθητική ερμηνεία Η ερμηνεία αυτή αποτελεί την πρωτοτυπική και πιο αμαρκάριστη ερμηνεία της παθητικής μορφολογίας. Παράγεται από την αντίστοιχη ενεργητική δομή μέσω συντακτικών μετασχηματισμών. Το υποκείμενο διατηρεί τον σημασιολογικό ρόλο του πάσχοντα (patient), ενώ ο δράστης εκφράζεται ρητά ή υπονοείται στην απόφράση, της οποίας η παρουσία δεν είναι υποχρεωτική στα ελληνικά (π.χ. Το κείμενο διορθώθηκε με προσοχή). Στις παθητικές δομές το υποκείμενο μπορεί να είναι +/- 7

8 έμψυχο. Η παθητική ερμηνεία έχει ωστόσο κάποιους περιορισμούς, καθώς ορισμένα ρήματα είναι ασύμβατα με την παθητική μορφολογία (π.χ. *το παιδί φροντίζεται από τους γονείς). Η Τσιμπλή (2006) επισημαίνει ότι οι περιορισμοί αυτοί αφορούν κυρίως στο υφολογικό και πραγματολογικό επίπεδο και δευτερευόντως στο συντακτικό. Ειδικότερα, η χρήση της παθητικής φωνής, αποτελεί στην πραγματικότητα μαρκαρισμένη επιλογή που υιοθετείται όταν οι περιστάσεις απαιτούν επίσημο και προσχεδιασμένο λόγο. Επιπλέον, μία σημαντική λειτουργία που επιτελείται με την παθητικοποίηση είναι η θεματοποίηση του αντικειμένου της ενεργητικής δομής. Όμως η ελεύθερη σειρά των όρων στην ελληνική επιτρέπει στον ομιλητή να μετακινήσει στην αρχή της πρότασης τον όρο που επιθυμεί να θεματοποιήσει χωρίς να καταφεύγει στην παθητικοποίηση. Με αυτόν τον τρόπο εξηγούνται οι περιορισμοί που υπάρχουν στην χρήση της παθητικής μορφολογίας, παρά την υψηλή παραγωγικότητά της, στα ελληνικά (Τσιμπλή 2006). γ) Η αναιτιατική ερμηνεία. Τα αναιτιατικά ρήματα (anticausatives) αποτελούν μία ιδιαίτερη κατηγορία ρημάτων της ελληνικής. Κατ αρχάς, η ερμηνεία αυτή μαρκάρεται τόσο στην παθητική και όσο και στην ενεργητική μορφολογία και δηλώνεται από ρήματα που χαρακτηρίζονται από εναλλαγές μεταβιβαστικότητας (alternating transitivity). Τα ρήματα αυτά ονομάζονται και εργαστικά (ergatives) και στα ελληνικά μπορούν να λάβουν τις εξής μορφές (Alexiadou & Anagnostopoulou 2004): α. ενεργητική μορφολογία στην μεταβατική και την αμετάβατη δομή. (4) Το παιδί φούσκωσε το μπαλόνι. Το ψωμί φούσκωσε. β. ενεργητική μορφολογία στην μεταβατική δομή και μη ενεργητική στην αμετάβατη δομή. (5) Ο σεισμός γκρέμισε το σπίτι. Το σπίτι γκρεμίστηκε. γ. ενεργητική μορφολογία στην μεταβατική δομή και ενεργητική/ μη ενεργητική στην αμετάβατη δομή. (6) Το πουκάμισο τσαλακώθηκε/τσαλάκωσε. Το παιδί τσαλάκωσε το πουκάμισο. Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι η ενεργητική μορφολογία στα αναιτιατικά ρήματα είναι συμβατή μόνο με -έμψυχο υποκείμενο (Alexiadou & Anagnostopoulou 2004). (7) Τα παιδιά λερώθηκαν/*λέρωσαν Επιπλέον, η δομή των αναιτιατικών ρημάτων παράγεται στον συντακτικό τομέα από την αντίστοιχη ενεργητική, όπως ακριβώς και η αμιγώς παθητική. Κατά συνέπεια, η από-φράση που μπορεί προαιρετικά να την συνοδεύει φέρει τα χαρακτηριστικά του εξωτερικού θεματικού ρόλου (8α). Στην περίπτωση, ωστόσο, που το ρήμα φέρει ενεργητική μορφολογία (8β) η από-φράση αναλύεται ως προσάρτημα (Tsimpli 2006, Lavidas 2009). (8) α. Το σπίτι γκρεμίστηκε από τον σεισμό. β. Το παλτό φούσκωσε από τον αέρα. Η σημασιολογική διαφορά ανάμεσα στην παθητική και την αναιτιατική ερμηνεία είναι ότι η πρώτη εμπεριέχει κάποιον δράστη, ενώ η δεύτερη εκφράζει κάποιο αίτιο. Τα διαγνωστικά κριτήρια που χρησιμοποιούνται διαγλωσσικά για τον καθορισμό των αναιτιατικών ρημάτων είναι τα ακόλουθα (Jaeggli 1986, Baker, Johnson & Roberts 1989,Chierchia 1989/2004 μεταξύ άλλων): 8

9 α. τα παθητικά ρήματα, σε αντίθεση με τα αναιτιατικά, επιτρέπουν την ύπαρξη της από-φράσης, καθώς και των επιρρημάτων που δηλώνουν δράστη (π.χ. επίτηδες). β. τα παθητικά ρήματα, σε αντίθεση με τα αναιτιατικά, ελέγχουν τις προτάσεις που δηλώνουν σκοπό. γ. τα αναιτιατικά ρήματα αποτελούν ένα συγκεκριμένο σύνολο ρημάτων, ενώ αντίθετα κάθε ρήμα μπορεί να παθητικοποιηθεί. Όσον αφορά στο συντακτικό επίπεδο, τα παθητικά και τα εργαστικά που φέρουν παθητική μορφολογία έχουν διακριτές συντακτικές αναπαραστάσεις (Alexiadou et al. 2006). Όπως έχει ήδη αναφερθεί, ενώ και τα δύο διαθέτουν εξωτερικό όρισμα που μπορεί να δηλώνεται ρητά στην από-φράση, η διαφορά τους συνίσταται στο ότι η από-φράση στην περίπτωση των παθητικών εκφράζει τον δράστη. Αυτή η διαφορά ανακλάται και στην σύνταξη, όπου, στα παθητικά ρήματα η κεφαλή της Φωνής περιλαμβάνει μία επιπλέον συντακτική κατηγορία, τα χαρακτηριστικά της δραστικότητας (agentivity features). Αντίθετα, στα εργαστικά τσεκάρεται η κεφαλή της Φωνής αλλά όχι τα χαρακτηριστικά της δραστικότητας. Υπάρχουν κατ ουσίαν δύο είδη φωνής: η δραστική (agentive) που δηλώνει την παρουσία κάποιου δράστη και συνάπτεται με τα παθητικά ρήματα και η μη δραστική (non-agentive) που δηλώνει κάποιο αίτιο και συνάπτεται με τα εργαστικά ρήματα(alexiadou et al.2006 ). Επομένως οι συντακτικές αναπαραστάσεις για την κάθε ρηματική κατηγορία είναι οι ακόλουθες: (9) Α.[Φωνή [ ρ [Ρίζα]]] Εργαστικά Β.[Φωνή + Δράστης [ ρ [Ρίζα]]] Παθητικά ( Stavrakaki et al. 2011) δ) Τα αποθετικά και ημιαποθετικά ρήματα Τα αποθετικά ρήματα (deponents) συνιστούν μία ειδική κατηγορία της παθητικής φωνής. Πρόκειται για ρήματα τα οποία σχηματίζουν μόνο μεσοπαθητικούς τύπους, έχουν, όμως, ενεργητική σημασία και είναι είτε μεταβατικά είτε αμετάβατα (π.χ. φοβάμαι, εργάζομαι). Τα ημιαποθετικά (semi-deponents) ρήματα διαθέτουν αντίστοιχο τύπο στην ενεργητική φωνή, ο οποίος ωστόσο δεν φέρει την ίδια σημασία. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ρήμα βρίσκομαι, του οποίου το ενεργητικό ανάλογο είναι το ρήμα βρίσκω. Το ρήμα βρίσκομαι έχει δύο σημασίες: α) ανακαλύπτομαι β) εντοπίζομαι σε συγκεκριμένο τόπο. Όταν χρησιμοποιείται με την δεύτερη σημασία είναι ημιαποθετικό. (10) Βρήκα το βάζο που έψαχνα. Ο πύργος του Άιφελ βρίσκεται στο Παρίσι. Τα αποθετικά δεν προκύπτουν από κάποια συντακτική διαδικασία, αλλά σχηματίζονται στο λεξικό (Μπαμπινιώτης & Κοντός 1967, Θεοφανοπούλου-Κοντού 1982 και πολλοί άλλοι). Το ίδιο ισχύει και για τα ημιαποθετικά, για τα οποία θεωρείται ότι υπάρχουν δύο διακριτές λεξικές καταχωρήσεις (Philippaki-Warburton 1970, για μία διαφορετική ανάλυση βλ. Ζombolou 2004). Πρέπει να επισημάνουμε ότι το ζήτημα της ταξινόμησης των ρημάτων σε λεξιλογικά καθορισμένες ρηματικές τάξεις (verb classes) έχει απασχολήσει πολύ τους ερευνητές. Είναι γενικά παραδεκτό ότι κάθε ρήμα που φέρει παθητική μορφολογία είναι δυνητικά αμφίσημο, ακόμα κι αν λεξιλογικά ανήκει σε κάποια από τις προαναφερθείσες κατηγορίες. Για παράδειγμα, το ρήμα ντύνομαι αν το εξετάσουμε εκτός περικειμένου αποτελεί εγγενώς αυτοπαθητικό ρήμα (11α). Ωστόσο, θα μπορούσε να έχει και παθητική σημασία, όπως στο παράδειγμα (11β). (11) α. Το κορίτσι ντύθηκε. 9

10 β. Το κορίτσι ντύθηκε από την μητέρα του. Γενικά ισχύει ότι γίνεται κατ αρχάς διαχωρισμός μεταξύ της αυτοπαθητικής και της μη αυτοπαθητικής ερμηνείας με συντακτικά κριτήρια, καθώς στις αυτοπαθητικές δομές το υποκείμενο αποτελεί το εξωτερικό όρισμα, ενώ στις παθητικές και αναιτιατικές το εσωτερικό όρισμα. Το υποκείμενο επίσης διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο για τον καθορισμό της ερμηνείας του ρήματος, καθώς τα αυτοπαθητικά συνάπτονται μόνο με +έμψυχο υποκείμενο. Μετά τον πρώτο αυτό διαχωρισμό, εξακολουθεί να υπάρχει αμφισημία μεταξύ της παθητικής και αναιτιατικής ερμηνείας, η οποία επιλύεται με βάση το αν η από-φράση δηλώνει τον δράστη ή το αίτιο. Με βάση αυτά, προκύπτει ότι οι ρηματικές τάξεις δεν είναι δεσμευτικές για τον ομιλητή, αλλά αντίθετα συνιστούν ευέλικτες κατηγορίες. Ο ομιλητής, δηλαδή, προκειμένου να αποδώσει την κατάλληλη ερμηνεία σε μία δομή που μαρκάρεται από παθητική μορφολογία, δεν ανακαλεί την ρηματική τάξη όπου έχει κατατάξει το συγκεκριμένο ρήμα. Αντίθετα, εξετάζει τον παράγοντα του περικειμένου και ανατρέχει στην γνώση του για τον κόσμο (Tsimpli 2006) Η κατάκτηση της παθητικής φωνής Η παθητική φωνή αποτελεί φαινόμενο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τον κλάδο της γλωσσικής κατάκτησης, όπως πιστοποιείται από την πλούσια βιβλιογραφία. Γενικά, έχει παρατηρηθεί ότι η παθητική μορφολογία κατακτάται όψιμα. Οι Maratsos et al. (1985) υποστηρίζουν ότι αγγλόφωνα τετράχρονα παιδιά είναι σε θέση να κατανοούν και να παράγουν δραστικά (actional) παθητικά ρήματα, πολύ πιο αποτελεσματικά απ ό,τι μη δραστικά (non-actional) ρήματα. Στην κατηγορία των δραστικών ρημάτων ανήκουν ρήματα όπως: χτενίζω (comb), σπρώχνω (push), βρίσκω (find), ενώ στα μη δραστικά περιλαμβάνονται ρήματα όπως: βλέπω (see), ακούω (hear),φοβάμαι (fear). Επιπλέον, τα παιδιά κατακτούν νωρίτερα τις σύντομες παθητικές δομές (short / truncated passives), δηλαδή όσες σχηματίζονται χωρίς την από-φράση (by-phrase) σε σχέση με τις εκτενείς παθητικές δομές (long passives), που σχηματίζονται με την από-φράση (Horgan 1978) Η Υπόθεση του Ελλείμματος της Αλυσίδας ορίσματος (A-Chain Deficit Hypothesis) Οι Borer και Wexler (1987) σε μία προσπάθεια να ερμηνεύσουν αυτά τα δεδομένα, διατύπωσαν μία υπόθεση στο πλαίσιο της Ωρίμασης. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, υπάρχουν ορισμένοι γλωσσικοί μηχανισμοί, στους οποίους συγκαταλέγεται και η παθητικοποίηση, που δεν είναι διαθέσιμοι από την Καθολική Γραμματική στον ανθρώπινο νου κατά τα πρώιμα στάδια της γλωσσικής κατάκτησης. Αντίθετα, υπόκεινται σε διαδικασία ωρίμασης και καθίστανται διαθέσιμοι αργότερα. Υπό αυτό το πρίσμα, η κακή επίδοση των μικρότερων παιδιών στην παθητική φωνή εξηγείται με βάση την αργοπορημένη ωρίμαση του μηχανισμού της παθητικοποίησης. Συγκεκριμένα, τα παιδιά είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν την μετακίνηση του συμπληρώματος του ρήματος στην θέση Χαρ,ΦΚλ που απαιτείται για τον σχηματισμό της παθητικής δομής. Δεν έχουν, όμως, την δυνατότητα να σχηματίσουν αλυσίδες ορίσματος (A-chains) και, έτσι, αδυνατούν να συνδέσουν το όρισμα που έχει μετακινηθεί στην θέση Χαρ,ΦΚλ με το ίχνος του στην θέση Συμπλ,ΟΦ και κατά συνέπεια να του αποδώσουν θεματικό ρόλο. Ωστόσο, με αυτόν τον τρόπο παραβιάζεται το θ-κριτήριο (θ-criterion), το οποίο ορίζει ότι σε κάθε όρισμα αποδίδεται ένας και μόνο ένας θεματικός ρόλος και κάθε θεματικός ρόλος 10

11 αποδίδεται σε ένα και μόνον ένα όρισμα (Chomsky 1986). Γι αυτόν τον λόγο, τα παιδιά δεν είναι σε θέση να παράγουν παθητικές δομές πριν την ωρίμαση του αντίστοιχου μηχανισμού. Σύμφωνα με τους Borer & Wexler (1987), η λύση στην οποία καταφεύγουν τα παιδιά είναι να ερμηνεύουν τις παθητικές προτάσεις ως επιθετικές. Πρέπει να διευκρινίσουμε ότι κάθε σύντομη παθητική φράση στα αγγλικά είναι δυνητικά αμφίσημη ανάμεσα στην επιθετική και την ρηματική ερμηνεία. Για παράδειγμα η πρόταση Τhe door was closed μπορεί είτε να ερμηνευθεί ως η πόρτα ήταν κλειστή (επιθετική ερμηνεία) είτε ως η πόρτα έκλεισε (ρηματική ερμηνεία). Η αμφισημία παύει να υπάρχει όταν προστίθεται η φράση του ποιητικού αιτίου, οπότε η επιθετική ερμηνεία αποκλείεται. Πρέπει να επισημανθεί ότι, ενώ η ρηματική ερμηνεία σχηματίζεται στον συντακτικό τομέα, η επιθετική σχηματίζεται στο λεξικό (Wasow 1977). Επομένως, δεν υπόκειται σε διαδικασία ωρίμασης και είναι προσβάσιμη στα παιδιά από τα πρώιμα στάδια της γλωσσικής κατάκτησης. Ωστόσο, η προσέγγιση αυτή έχει εγείρει ενστάσεις για τόσο σε θεωρητική όσο και σε εμπειρική βάση. Η Υπόθεση του Υποκειμένου Εντός της Ρηματικής Φράσης (VP-Internal Subject Hypothesis) Οι εξελίξεις που σημειώθηκαν τα επόμενα χρόνια στην συντακτική θεωρία με την διατύπωση της Υπόθεσης του Υποκειμένου Εντός της Ρηματικής Φράσης κατέστησαν την προσέγγιση των Borer &Wexler (1987) προβληματική. Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή, το υποκείμενο πλέον γεννάται στην θέση του Χαρ,PΦ και μετακινείται στην θέση του Χαρ,ΦΚλ αφήνοντας ένα ίχνος (trace) στην αρχική του θέση. Έτσι σχηματίζεται μία αλυσίδα ορίσματος που ενώνει το υποκείμενο στην θέση Χαρ,ΦΚλ με το ίχνος του στην θέση Χαρ,ΡΦ και με αυτόν τον τρόπο του εκχωρείται θεματικός ρόλος. Καθώς η Υπόθεση της Ωρίμασης υποστηρίζει ότι το προβληματικό στοιχείο είναι η δημιουργία αλυσίδων ορίσματος, θα περίμενε κανείς ότι τα παιδιά δεν θα μπορούσαν να σχηματίσουν φράσεις με προρρηματικά υποκείμενα. Τα εμπειρικά δεδομένα, όμως, διαψεύδουν αυτήν την πρόβλεψη. Ο Friedemann (1993) μελέτησε δύο γαλλόφωνα παιδιά και βρήκε ότι σε πρώιμο στάδιο τα 49 από το σύνολο 160 παραγόμενων λεξικών υπο, δηλαδή το 35%, ήταν προρρηματικά. Oι Borer &Wexler (1992) προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα που ανέκυψαν τροποποίησαν την θεωρία τους. Αρχικά, διέκριναν ανάμεσα σε δύο είδη αλυσίδων ορίσματος (A-chains): σε αυτές που συνδέουν δύο πιθανές θεματικές θέσεις (nontrivial chains) και σε αυτές που δεν συνδέουν δύο πιθανές θεματικές θέσεις (trivial chains). Ισχυρίστηκαν, λοιπόν, ότι τα παιδιά δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα με κάθε αλυσίδα, αλλά μόνο με τις αλυσίδες που συνδέουν δύο πιθανές θεματικές θέσεις (theta positions), δηλαδή με δύο θέσεις όπου αποδίδεται θεματικός ρόλος στα ορίσματα του ρήματος. Έτσι, η αλυσίδα ορίσματος που σχηματίζεται κατά την μετακίνηση του εξωτερικού ορίσματος μεταβατικού ρήματος συνδέει την θέση Χαρ,ΡΦ, στην οποία μπορεί να εκχωρηθεί θεματικός ρόλος, με την θέση Χαρ,ΦΚλ που δεν αποτελεί πιθανή θεματική θέση. Επομένως, αυτή η αλυσίδα δεν είναι προβληματική. Από την άλλη πλευρά, οι Fox και Grodzinsky (1998) δείχνουν ότι η αλυσίδα ορίσματος που σχηματίζεται κατά την παθητικοποίηση συνδέει δύο πιθανές θεματικές θέσεις. Με βάση την τροποποιημένη θεωρία, η μετακινούμενη ΟΦ γεννάται ως συμπλήρωμα του ρήματος σε θέση που αποδίδει θεματικό ρόλο, στη συνέχεια μετακινείται στην θέση Χαρ,ΡΦ, μία επίσης θεματική θέση και, τελικά, μετακινείται περαιτέρω στην θέση Χαρ,ΦΚλ, μία μη θεματική θέση. 11

12 (12) ΦΚλ ΦΠρ Κλ The piek Κλ ΡΦ was ΦΠρ P t k P ΦΠρ baked t k Επομένως, η αλυσίδα καθίσταται προβληματική στο τμήμα από την θέση του συμπληρώματος του ρήματος ως την θέση Χαρ,ΡΦ, εφόσον συνδέει δύο πιθανές θεματικές θέσεις. Με αυτόν τον τρόπο επιχειρείται να εξηγηθεί αφενός η δυσκολία που επιδεικνύουν τα παιδιά κατά τα πρώιμα στάδια της κατάκτησης στις παθητικές δομές και αφετέρου η ικανότητά τους να σχηματίζουν δομές με προρρηματικά υποκείμενα. Τα αναιτιατικά ρήματα Ωστόσο, μετά την τροποποίηση της θεωρίας εκφράστηκαν περαιτέρω ενστάσεις που εδράζονται στην συντακτική συμπεριφορά των αναιτιατικών ρημάτων (unaccusatives). Στην κατηγορία των αναιτιατικών εμπίπτουν ρήματα που διαθέτουν μόνο ένα εσωτερικό όρισμα και δεν αποδίδουν αιτιατική πτώση στο συμπλήρωμά τους, σύμφωνα με την Γενίκευση του Βurzio (Burzio s Generalization) (Βurzio 1986). Ως παραδείγματα αναιτιατικών ρημάτων μπορούν να αναφερθούν ενδεικτικά τα ακόλουθα ρήματα: κοιµάµαι, στέκοµαι, έρχοµαι, φτάνω, επιστρέφω, πεθαίνω. To υποκείμενο των αναιτιατικών ρημάτων γεννάται ως συμπλήρωμα του ρήματος και μετακινείται αρχικά στη θέση Χαρ,ΡΦ. Στην συνέχεια, μετακινείται ξανά στην θέση Χαρ,ΦΚλ, όπου λαμβάνει πτώση και ενεργοποιεί την διαδικασία της Συμφωνίας με το ρήμα. Επομένως, και στην περίπτωση των αναιτιατικών ρημάτων σχηματίζεται μία αλυσίδα ορίσματος που συνδέει δύο πιθανές θεματικές θέσεις, αυτή του συμπληρώματος του ρήματος και εκείνη του Χαρ,ΡΦ. (13) ΦΚλ ΦΠρ Κλ Johnk Κλ ΡΦ has ΦΠρ Ρ tk P ΦΠρ arrived tk Θα περίμενε λοιπόν κανείς ότι είτε θα απουσίαζαν εντελώς οι αναιτιατικές δομές από τη γλωσσική παραγωγή παιδιών μικρής ηλικίας είτε θα εμφανίζονταν χωρίς 12

13 προρρηματικά υποκείμενα. Τα δεδομένα του CHILDES, ωστόσο, δεν επιβεβαιώνουν την υπόθεση αυτή. Αντίθετα, υπάρχουν δεδομένα αυθόρμητου λόγου στα οποία το υποκείμενο προηγείται του αναιτιατικού ρήματος (π.χ.i fall down (Sarah, 2;6)). Επομένως, η Υπόθεση των Βorer & Wexler (1987,1992) χρήζει νέας τροποποίησης, προκειμένου να απαντήσει και σε αυτήν την ένσταση. Οι Babyonyshev et al. (2001) υποστηρίζουν ότι η δυνατότητα των παιδιών να σχηματίζουν αναιτιατικές δομές εξηγείται από το γεγονός ότι ο παιδικός νους πραγματοποιεί διαφορετική ανάλυση των αναιτιατικών ρημάτων από αυτήν των ενηλίκων. Τα παιδιά ερμηνεύουν λανθασμένα τα αναιτιατικά ρήματα ως ανεργαστικά (unergatiνes), ως ρήματα, δηλαδή, που διαθέτουν ένα εξωτερικό όρισμα (π.χ. τρέχω, γελάω, δακρύζω) (Unergative Misanalysis Hypothesis). Επομένως, στην ανάλυση που πραγματοποιούν το υποκείμενο γεννάται απευθείας στην θέση Χαρ,ΡΦ και μετακινείται στην θέση Χαρ, ΦΚλ σχηματίζοντας μία αλυσίδα ορίσματος που το συνδέει με το ίχνος του. Η αλυσίδα αυτή δεν συνδέει δύο θεματικές θέσεις, καθώς μόνο η θέση Χαρ,ΡΦ μπορεί να εκχωρήσει θεματικό ρόλο και για αυτόν τον λόγο δεν είναι προβληματική για τα παιδιά. Ωστόσο και η προσέγγιση αυτή γεννά δύο σοβαρά προβλήματα. Αρχικά, στα ιταλικά ο αόριστος των αναιτιατικών και των ανεργαστικών ρημάτων σχηματίζεται με την βοήθεια διαφορετικών βοηθητικών ρημάτων. Συγκεκριμένα, τα αναιτιατικά επιλέγουν το βοηθητικό essere («είμαι») και τα ανεργαστικά το avere («έχω») : (14) α.gianni è andato. Γιάννης είναι φύγει.μτχ «ο Γιάννης έφυγε» β.gianni ha telefonato. Γιάννης έχει τηλεφωνησει.μτχ. «Ο Γιάννης τηλεφώνησε». Η πρόβλεψη που θα έκανε κανείς είναι ότι τα παιδιά μικρής ηλικίας θα επέλεγαν το λανθασμένο βοηθητικό ρήμα, εφόσον αναλύουν τα αναιτιατικά ως ανεργαστικά. Ωστόσο, τα δεδομένα δείχνουν ότι ιταλόφωνα παιδιά μικρότερα των 3 ετών παράγουν γραμματικές δομές με αναιτιατικά ρήματα. Το δεύτερο πρόβλημα αφορά στην μαθησιμότητα (learnability) της ορθής δομής. Αν δεχτούμε, δηλαδή, ότι τα παιδιά καταφεύγουν σε λανθασμένη ανάλυση, δεν εξηγείται πώς καταλήγουν στην σωστή ανάλυση, αφού δεν λαμβάνουν αρνητικές ενδείξεις (negative evidence). Πρόκειται για ένα θεωρητικό πρόβλημα στο οποίο δεν έχει καταστεί δυνατό να βρεθεί λύση. Επιπλέον, η Βirger (2008) αμφισβητεί τα συμπεράσματα που εξήγαγαν οι Babyonyshev et al. (2001) με βάση την έρευνά τους στη ρωσική γλώσσα και προτείνει μία διαφορετική ερμηνεία των δεδομένων που συνέλεξαν. Ειδικότερα, οι Babyonyshev et al. (2001) κατέληξαν στην διατύπωση της υπόθεσης αυτής αφού εξέτασαν την κατανομή των πτώσεων στα ρωσικά. Πρέπει να σημειωθεί ότι στα ρωσικά υπάρχει η γενική της άρνησης (genitive of negation). Μία ΟΦ μπορεί να λάβει την συγκεκριμένη πτώση αν αποτελεί εσωτερικό όρισμα που απαντά σε αρνητική πρόταση (Pesetsky 1982). Όπως εξηγεί η Βirger (2008), ένα μεταβατικό ρήμα μπορεί να λάβει αντικείμενο είτε σε ονομαστική είτε σε γενική πτώση με σημασιολογική διαφοροποίηση κάθε φορά. Το αντικείμενο σε αιτιατική εκφράζει κάτι το προσδιορισμένο (specific), ενώ το αντικείμενο σε γενική κάτι το μη προσδιορισμένο(non-specific). 13

14 (15) α. Ja ne poluchil pis ma. Εγώ δεν έλαβα γράμματα-αιτ «Δεν έλαβα τα γράμματα» β. Ja ne poluchil pisem. Εγώ δεν έλαβα γράμματα-γεν «Δεν έλαβα (καθόλου) γράμματα» (Babyonyshev et al. 2001: (8a-b)) Όσον αφορά στα αναιτιατικά ρήματα σε αρνητικές προτάσεις, που αποτελούν και το αντικείμενο της έρευνας των Babyonyshev et al. (2001), αυτά δέχονται υποκείμενο είτε σε ονομαστική είτε σε γενική πτώση. Αντίθετα, τα ανεργαστικά ρήματα λαμβάνουν υποκείμενο αποκλειστικά σε ονομαστική πτώση. Οι Babyonyshev et al. (2001) θεώρησαν ότι η σημασιολογική διαφορά που εντοπίζεται ανάμεσα στις πτώσεις (γενική και αιτιατική) του άμεσου αντικειμένου, στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως, ισχύει και για το υποκείμενο. Το υποκείμενο σε μη γενική (ονομαστική) πτώση, δηλαδή, δηλώνει κάτι το προσδιορισμένο, ενώ το υποκείμενο σε γενική κάτι το μη προσδιορισμένο. Με αυτό το σκεπτικό, διεξήγαγαν ένα πείραμα κατά το οποίο παιδιά ηλικίας 3;0-6;6 ετών κλήθηκαν να συμπληρώνουν τις προτάσεις που εκφωνούνταν από τους ερευνητές με βάση μια ιστορία που είχαν μόλις ακούσει. Οι δομές που επεδίωκαν να εκμαιεύσουν οι ερευνητές ήταν μεταξύ άλλων: α. υποκείμενο ανεργαστικού ρήματος (σε ονομαστική πτώση) και β. μη προσδιορισμένο υποκείμενο αναιτιατικού ρήματος (σε γενική πτώση). Ζητώντας από τα παιδιά ένα μη προσδιορισμένο υποκείμενο επεδίωξαν να αποκλείσουν το ενδεχόμενο να παραγάγουν τα παιδιά αναιτιατικό ρήμα με υποκείμενο σε ονομαστική, η οποία θα έπρεπε να συνοδεύει μόνο τα ανεργαστικά ρήματα. Επομένως, η πτώση που τελικά επέλεξαν τα παιδιά στην παραγωγή τους αναδεικνύεται σε διαγνωστικό κριτήριο για την ανάλυση που επιτελούν στα ρήματα (αναιτιατική ή ανεργαστική). Με βάση τα αποτελέσματα, τα παιδιά παρήγαγαν υποκείμενο σε ονομαστική κατά 100 % στις ανεργαστικές δομές, ενώ, όσον αφορά στα αναιτιατικά ρήματα, τα υποκείμενα που παρήγαγαν ήταν κατά 53.1% σε ονομαστική και κατά 46.9% σε γενική. Οι Babyonyshev et al. (2001) βασίστηκαν σε αυτή την υπεροχή της συχνότητας της ονομαστικής για να υποστηρίξουν ότι τα παιδιά αναλύουν τα αναιτιατικά ρήματα ως ανεργαστικά, αφού η ονομαστική πτώση που επέλεξαν σε ποσοστό 53.1% είναι συμβατή μόνο με τα ανεργαστικά ρήματα. Τα παιδιά έχουν αυτή την γνώση, καθώς κατά 100% επέλεξαν υποκείμενο σε ονομαστική για τα ανεργαστικά ρήματα. Η Birger (2008) εγείρει ενστάσεις σε αυτήν την ερμηνεία των δεδομένων που συλλέχθηκαν κατά την πειραματική διαδικασία. Η ίδια επισημαίνει ότι είναι άστοχο να μεταφέρεται η σημασιολογική διαφορά ανάμεσα στις πτώσεις του άμεσου αντικειμένου (γενική και αιτιατική) στις πτώσεις που μπορεί να λάβει το υποκείμενο των αναιτιατικών ρημάτων (γενική και ονομαστική). Υποστηρίζει ότι το υποκείμενο αναιτιατικού ρήματος που βρίσκεται σε ονομαστική δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως προσδιορισμένο (specific). Αντίθετα, χαρακτηρίζεται από αμφισημία ανάμεσα στην προσδιορισμένη ερμηνεία (specific reading) και την μη προσδιορισμένη ερμηνεία (non-specific reading), όπως φαίνεται στο (16). (16) V klasse ne poyavilis studenty Σε τάξη δεν εμφανίστηκαν μαθητές-ονομ α) «Οι μαθητές δεν εμφανίστηκαν στην τάξη» 14

15 β) «Κανένας μαθητής δεν εμφανίστηκε στην τάξη». (Babyonyshev 1996: (77a,b)) Εφόσον αυτό είναι αληθές, μπορεί να υποστηριχθεί, κατά την Βirger (2008), ότι η επιλογή των παιδιών να χρησιμοποιήσουν ονομαστική για το μη προσδιορισμένο υποκείμενο είναι αποδεκτή στην γραμματική των ενηλίκων. Κατά συνέπεια, η χρήση της ονομαστικής δεν οφείλεται σε λανθασμένη ανάλυση των αναιτιατικών ρημάτων αλλά στην αμφισημία που χαρακτηρίζει την ονομαστική που συνοδεύει αναιτιατικά ρήματα, η οποία αντικατοπτρίζεται και στην μικρή απόκλιση των ποσοστών υπέρ της μίας και της άλλης επιλογής (53.1% για την ονομαστική και 46.9% για την γενική). Αντίθετα, το γεγονός ότι τα παιδιά αποδίδουν αποκλειστικά ονομαστική πτώση στο υποκείμενο των ανεργαστικών ρημάτων δείχνει ότι γνωρίζουν ότι πρόκειται για διακριτές ομάδες ρημάτων και ότι αποδίδουν στα αναιτιατικά την κατάλληλη συντακτική αναπαράσταση από τα πρώιμα στάδια της γλωσσικής κατάκτησης. H υπόθεση ότι τα παιδιά αναλύουν τα αναιτιατικά ως ανεργαστικά υποστηρίζεται και από τους Machida et al. (2004), oι οποίοι εξέτασαν τα δεδομένα που συνέλεξαν οι Ito & Wexler (2002), σε μία μελέτη περίπτωσης (case study) που διεξήγαγαν οι τελευταίοι για την κατάκτηση της ιαπωνικής. Συγκεκριμένα, στην ιαπωνική οι πτώσεις δηλώνονται με στοιχεία που προσαρτώνται στα ονόματα (case markers). Η ονομαστική πτώση, ειδικότερα, μαρκάρεται με την προσάρτηση του στοιχείου -ga. (17) Mary-ga John-o butta. Μαίρη-ΟΝΟΜ Τζον-ΑΙΤ χτυπάω «Η Μαίρη χτύπησε τον Τζον». Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να παραλειφθεί το στοιχείο που δηλώνει την πτώση χωρίς η πρόταση να είναι αντιγραμματική (Ono 2001). H περίπτωση, όμως, του στοιχείου που μαρκάρει την ονομαστική χαρακτηρίζεται από αμφισημία. Οι Μachida et al. (2004) θεωρούν την παράλειψή του αντιγραμματική (18α). Ωστόσο, οι Miyamoto et al. (1999) υποστηρίζουν ότι η παράλειψη του -ga είναι λιγότερο αντιγραμματική όταν συμβαίνει σε προτάσεις με αναιτιατικά ρήματα απ ό,τι σε προτάσεις μεταβατικών ή ανεργαστικών ρημάτων (18β,γ). (18) α.dare-*(ga) sono hon-o katta no? ποιος-ονομ εκείνο βιβλίο-αιτ αγόρασε ΕΡ «Ποιος αγόρασε εκείνο το βιβλίο;» (Ono 2001: (2)-(4)) β.dare-ga kita no? ποιος-ονομ ήρθε ΕΡ «Ποιος ήρθε;» γ.?dare kita no??? ποιος ήρθε ΕΡ? (Miyamoto et al. 1999: (3)) Όσον αφορά στην γλωσσική κατάκτηση, οι Ito & Wexler (2002) περιέγραψαν την εξελικτική πορεία του φαινομένου της παράλειψης του -ga στην γλωσσική παραγωγή του παιδιού που μελέτησαν με ένα σχήμα τριών σταδίων: (19) Στάδιο 1 (1;11-2;1): Η ονομαστική παραλείπεται σε κάθε είδος ρήματος. 15

16 Στάδιο 2 (2;2-3;0): Η ονομαστική παραλείπεται πιο συχνά στα αναιτιατικά απ ό,τι στα ανεργαστικά (και η διαφορά είναι στατιστικά σημαντική). Στάδιο 3 (3;1-3;7): Η ονομαστική δεν παραλείπεται ποτέ και σε κανένα είδος ρήματος. (Machida et al.2004:(5)) Όσον αφορά στο πρώτο στάδιο, έχει υποστηριχθεί ότι το παιδί δεν έχει κατακτήσει τον μηχανισμό με βάση τον οποίο χρησιμοποιούνται τα στοιχεία που μαρκάρουν την πτώση (Βirger 2008). Το δεύτερο στάδιο, κατά τους Μachida et al. (2004), αποτελεί απόδειξη της Υπόθεσης της Ωρίμασης (Borer & Wexler 1987, 1992). Στο στάδιο αυτό, πραγματοποιείται διακριτή ανάλυση για τα αναιτιατικά και τα ανεργαστικά ρήματα. Το εσωτερικό όρισμα των αναιτιατικών ρημάτων δεν μπορεί να μετακινηθεί στη θέση Χαρ,ΦΚλ, καθώς τα παιδιά αδυνατούν να σχηματίσουν αλυσίδες ορίσματος (A-chains) που να συνδέουν δύο πιθανές θεματικές θέσεις. Ωστόσο, η ονομαστική πτώση μπορεί να αποδοθεί στο υποκείμενο μόνο με την μετακίνησή του (Α-movement) και την ενεργοποίηση της διαδικασίας της Συμφωνίας. Επομένως, σε αυτή την περίπτωση, το υποκείμενο παραμένει στην θέση στην οποία γεννήθηκε (in situ) και εμφανίζεται αμαρκάριστο ως προς την πτώση στην επιφανειακή δομή (Ito&Wexler 2002). Αυτό δεν συμβαίνει με τα ανεργαστικά ρήματα, καθώς τα παιδιά έχουν την δυνατότητα να σχηματίζουν αλυσίδες που δεν συνδέουν δύο θεματικές θέσεις (trivial chains). Στο τρίτο στάδιο, ωστόσο, φαίνεται ότι το παιδί δεν είναι σε θέση να διακρίνει ανάμεσα στα αναιτιατικά και τα ανεργαστικά ρήματα και πραγματοποιεί κοινή ανάλυση και για τις δύο κατηγορίες. Το τρίτο στάδιο θεωρείται ότι επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι τα παιδιά αναλύουν τα αναιτιατικά ρήματα ως ανεργαστικά (Unergative Misanalysis Hypothesis) (Μachida et al. 2004). Ωστόσο, η Birger (2008) επισημαίνει ότι δεν προτείνεται κάποια εξήγηση για το κίνητρο που ωθεί τα παιδιά να αντικαταστήσουν την ορθή ανάλυση των αναιτιατικών που παρατηρείται στο δεύτερο στάδιο με την λανθασμένη ανάλυση του τρίτου σταδίου. Ιδιαίτερα αν αναλογιστούμε ότι η ανάλυση των αναιτιατικών στο δεύτερο στάδιο ήταν προβληματική ως προς το ότι παραβιάζει την Αρχή της Διευρυμένης Προβολής (Extended Projection Principle), η οποία ορίζει ότι κάθε πρόταση πρέπει να έχει υποκείμενο (Chomsky 1981), θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς γιατί η ανάλυση όλων των δομών ως ανεργαστικών δεν ήταν προτιμητέα ήδη από το δεύτερο στάδιο, από την στιγμή που δεν παραβιάζει την ΑΔΠ (Birger 2008). Η εναλλακτική ανάλυση που προτείνει βασίζεται αρχικά στην διαπίστωση ότι η παράλειψη της ονομαστικής στα αναιτιατικά ρήματα δεν θεωρείται αντιγραμματική από κάποιους ερευνητές (π.χ. Κageyama 1993). Επομένως, οι επιλογές του παιδιού είναι αποδεκτές και η παιδική γραμματική ήδη από το δεύτερο στάδιο συγκλίνει με την ενήλικη. Σε κάθε περίπτωση, είναι αναγκαία η περαιτέρω διερεύνηση του φαινομένου της παράλειψης της ονομαστικής στην γλωσσική συμπεριφορά των ενηλίκων προκειμένου να διαλευκανθούν και τα ζητήματα της κατάκτησης Η Υπόθεση του Wexler (2004) 16

17 O Wexler (2004) εισηγείται μία νέα προσέγγιση στην κατάκτηση της παθητικής φωνής, στο πλαίσιο της Θεωρίας των Φάσεων (Phase Theory), όπως διατυπώθηκε από τον Chomsky (2000, 2001). Σύμφωνα με την Θεωρία των Φάσεων, που αποτελεί μέρος του Μινιμαλιστικού Προγράμματος (Minimalist Program), η συντακτική παραγωγή διεξάγεται κατά τμήματα, τα οποία ονομάζονται φάσεις. Οι φάσεις αποτελούν σημασιολογικά ολοκληρωμένες συντακτικές μονάδες, οι οποίες θεωρούνται «τα πλησιέστερα συντακτικά ανάλογα των προτάσεων» (Chomsky 2000). Στην κατηγορία των φάσεων μπορεί να ανήκουν οι ρηματικές Φράσεις (ρφ), οι Φράσεις Συμπληρωματικού Δείκτη (ΦΣΔ) και οι Φράσεις Προσδιοριστή (ΦΠρ). Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της φάσης είναι ότι είναι αδιαπέραστη από συντακτικές διαδικασίες που εδράζονται εκτός των ορίων της, όπως ορίζει η Συνθήκη μη διείσδυσης Φάσης (Phase Impenetrability Condition) (Chomsky 2000). Όσον αφορά στις ρφ, φάσεις θεωρούνται μόνον όσες διαθέτουν εξωτερικό όρισμα, δηλαδή εκείνες που σχηματίζονται με την βοήθεια ανεργαστικών και μεταβατικών ρημάτων. Αντίθετα, οι παθητικές δομές αποδίδουν μόνο εσωτερικό θεματικό ρόλο, θεωρούνται ελλειμματικές (defective) και επομένως δεν αποτελούν φάσεις. Όσον αφορά στην κατάκτηση, ο Wexler (2004) υποθέτει ότι το κριτήριο στο οποίο ανατρέχουν τα παιδιά για να καθορίσουν αν μία συντακτική μονάδα αποτελεί φάση διαφέρει από αυτό των ενηλίκων. Ειδικότερα, προτείνει ότι στην παιδική γραμματική κάθε ρήμα, είτε είναι ελλειμματικό (defective) είτε όχι, προσδιορίζει μία φάση(universal Phase Requirement). Υπό αυτήν την έννοια, τα παιδιά, σε αντίθεση με τους ενήλικες, αντιμετωπίζουν τις παθητικές δομές σαν να συνιστούν μία φάση. Επομένως, το εσωτερικό όρισμα μπορεί να ανέλθει μόνο μέχρι τον Χαρ,ρΦ, το όριο της φάσης και όχι μέχρι τον Χαρ,ΧΡ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, τα φ- χαρακτηριστικά και τα χαρακτηριστικά της Αρχής της Διευρυμένης Προβολής που βρίσκονται στον κόμβο του Χρόνου να μην τσεκάρονται και η παραγωγή να μην μπορεί να ολοκληρωθεί Οι εκτενείς παθητικές δομές (long passives) Οι Borer & Wexler (1987) υποστήριξαν ότι τα παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις εκτενείς παθητικές δομές (αυτές που περιέχουν την από-φράση), καθώς δεν είναι συμβατές με την επιθετική ερμηνεία που αποδίδουν σε κάθε παθητική δομή. (20) the closed door(*by Peter). «η κλεισμένη πόρτα (* από τον Πέτρο)» Οι Armon-Lotem et al. (2016) εξέτασαν την κατανόηση των εκτενών και σύντομων παθητικών δομών σε 11 γλώσσες. Από την έρευνα τους προέκυψε ότι τα παιδιά σε όλες τις γλώσσες έχουν κατακτήσει τις σύντομες παθητικές δομές ως την ηλικία των 5 ετών. Στις επιδόσεις των παιδιών παρατηρήθηκαν κάποιες διαγλωσσικές διαφοροποιήσεις. Οι σωστές απαντήσεις τους κυμάνθηκαν στο 82% 85% κατά μέσο όρο στα καταλανικά, κυπριακά ελληνικά, στα αγγλικά και στα λιθουανικά, ενώ στο 93% 98% κατά μέσο όρο στις υπόλοιπες γλώσσες. Από την άλλη πλευρά, οι επιδόσεις των παιδιών στις εκτενείς παθητικές δομές ήταν σημαντικά χαμηλότερες σε έξι γλώσσες. Στις περιπτώσεις που τα παιδιά δεν μπορούν να κατανοήσουν τις πλήρεις παθητικές δομές, πραγματοποιούν αντιστροφή των θεματικών ρόλων (thetarole reversal). Η τακτική που ακολουθούν φαίνεται ότι είναι η ακόλουθη: τα παιδιά αγνοούν τόσο την πρόθεση της φράσης του ποιητικού αιτίου όσο και την παθητική μορφολογία. Επομένως, ερμηνεύουν τις παθητικές προτάσεις ως ενεργητικές και 17

18 εκχωρούν θεματικούς ρόλους ακολουθώντας την σειρά των όρων. Αποδίδουν στην πρώτη ΟΦ τον εξωτερικό θεματικό ρόλο και στην δεύτερη τον εσωτερικό, καταλήγοντας στην αντιστροφή των ρόλων. Στην περίπτωση των εκτενών παθητικών δομών παρατηρούνται μεγαλύτερες διαγλωσσικές διαφορές. Συγκεκριμένα, το ποσοστό των σωστών απαντήσεων στα καταλανικά, τα λιθουανικά και τα εβραϊκά κυμαίνεται στο 34% 63% κατά μέσο όρο, ενώ το ποσοστό αυτό φτάνει το 82% 89% για τις υπόλοιπες γλώσσες. Τα ευρήματα αυτά καταδεικνύουν αφενός ότι οι εκτενείς παθητικές δομές δημιουργούν μεγαλύτερη δυσκολία στα παιδιά και αφετέρου ότι η κατάκτηση δεν αποτελεί μία καθολική διαδικασία, όπως υποστηρίζεται από τους Borer & Wexler (1987,1992). Αντίθετα, επηρεάζεται από τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν την εκάστοτε γλώσσα-στόχο. Με αυτόν τον τρόπο εξηγείται η διαγλωσσική ποικιλία που παρατηρήθηκε σε μεγαλύτερο βαθμό στις πλήρεις και σε μικρότερο στις σύντομες παθητικές δομές. Οι Fox & Grodzinsky (1998) ερεύνησαν την ικανότητα αγγλόφωνων παιδιών ηλικίας 3;6 5;5 να κατανοούν παθητικές προτάσεις που περιέχουν την από-φράση (by-phrase). Ειδικότερα, εξέτασαν σε ποιο βαθμό τα παιδιά κατανοούν: α. τις εκτενείς παθητικές δομές που σχηματίζουν τα δραστικά ρήματα με το βοηθητικό ρήμα be. β. τις εκτενείς παθητικές δομές που σχηματίζονται με το βοηθητικό get. γ. τις εκτενείς παθητικές δομές που σχηματίζουν τα μη δραστικά ρήματα. δ. τις σύντομες παθητικές δομές που σχηματίζουν τα μη δραστικά ρήματα. Τα αποτελέσματα περιελάμβαναν 100% ορθές απαντήσεις στις περιπτώσεις (α) και (β), δηλαδή στις εκτενείς παθητικές δομές των δραστικών ρημάτων και στις δομές που σχηματίζονται με το get. Επιπλέον, το 46.1% των απαντήσεων ήταν ορθό στα μη δραστικά ρήματα όταν συνοδεύονταν από την από-φράση (γ) και το 86.5% στα μη δραστικά ρήματα όταν απουσίαζε η από-φράση (δ). Καθίσταται, επομένως, φανερό ότι τα παιδιά δεν αντιμετωπίζουν δυσκολία με όλες τις εκτενείς παθητικές δομές. Αυτό σημαίνει ότι δεν αναλύουν τις παθητικές δομές ως επιθετικές, όπως ισχυρίστηκαν οι Borer & Wexler (1987), αλλά ως ρηματικές, όπως και οι ενήλικες. Αντίθετα, η δυσκολία εντοπίζεται στην από-φράση που συνοδεύει τα μη δραστικά ρήματα. Οι Fox and Grodzinsky (1998) επιχείρησαν να παράσχουν μία εξήγηση για την δυσκολία αυτή, η οποία βασίζεται στον μηχανισμό της εκχώρησης θεματικού ρόλου(th-transmission) Έλλειμμα στην εκχώρηση θεματικού ρόλου (Deficit in the transmission of a thematic role). Η υπόθεση αυτή, που διατυπώθηκε από τους Fox & Grodzinsky (1998), έχει ως στόχο να αιτιολογήσει την χαμηλή επίδοση των παιδιών στις εκτενείς παθητικές δομές των μη δραστικών ρημάτων (non-actional verbs). Πρέπει να σημειώσουμε ότι η εκχώρηση του εξωτερικού θεματικού ρόλου στην φράση του ποιητικού αιτίου μπορεί να γίνει με δύο τρόπους. Με βάση τον πρώτο, η παθητική μορφολογία απορροφά τον εξωτερικό θεματικό ρόλο και στην συνέχεια τον εκχωρεί στην από-φράση. Ο θεματικός ρόλος αποδίδεται, δηλαδή, από το ρήμα, καθώς καθορίζεται από την ρηματική σημασία. Αυτή η διαδικασία ακολουθείται κανονικά στην παθητική φωνή. Κατά τον δεύτερο τρόπο, ο θεματικός ρόλος εκχωρείται στην ονοματική φράση απευθείας από την πρόθεση από. Η διαδικασία αυτή ακολουθείται όταν υπάρχει από- 18

19 φράση, ανεξάρτητα από την ύπαρξη παθητικής μορφολογίας στην πρόταση. Στην περίπτωση αυτή, ο θ-ρόλος καταπιέζεται στο λεξικό, ενώ δεν μπορεί να εκχωρηθεί στην ΟΦ κάθε θεματικός ρόλος, αλλά μόνο εκείνος του δράστη (agent) ή του οργάνου (instrument). Σύμφωνα με τους Fox and Grodzinsky (1998), η διαδικασία της εκχώρησης του θ-ρόλου σε συνδυασμό με τον σχηματισμό των αλυσίδων ορίσματος (Α-chains) είναι πολύ βαριά επεξεργαστικά ώστε να την διεκπεραιώσουν τα παιδιά σε μικρή ηλικία. Επομένως, τα παιδιά στα πρώτα στάδια της κατάκτησης καταφεύγουν στον δεύτερο τρόπο και αποδίδουν στην ΟΦ θεματικό ρόλο απευθείας μέσω της πρόθεσης. Η διαδικασία αυτή είναι επιτυχής στα δραστικά (actional) ρήματα, καθώς αυτά συνήθως εκχωρούν στην ΟΦ τον θεματικό ρόλο του δράστη. Αποδεικνύεται, ωστόσο, προβληματική στα μη δραστικά (non-actional) ρήματα καθώς αυτά συνήθως επιλέγουν τον θεματικό ρόλο της βιωματικής οντότητας (experiencer), ο οποίος δεν μπορεί να εκχωρηθεί μέσω της πρόθεσης από. Με αυτόν τον τρόπο επιχειρείται να εξηγηθεί η δυσκολία που αντιμετωπίζουν τα παιδιά στις παθητικές δομές των μη δραστικών ρημάτων. Πρέπει να σημειωθεί ότι, όταν τα μη δραστικά ρήματα δεν συνοδεύονται από την φράση του ποιητικού αιτίου, οι επιδόσεις των παιδιών είναι υψηλές Η Υπόθεση της Συντακτικής Εκκίνησης (Syntax Bootstrapping Hypothesis) Ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την βιβλιογραφία της κατάκτησης της πρώτης γλώσσας είναι το πώς τα παιδιά αποκτούν την γνώση της ορισματικής δομής ενός ρήματος. Από την μία πλευρά, η Υπόθεση της Σημασιολογικής Εκκίνησης (Semantic Bootstrapping Hypothesis) υποστηρίζει ότι η κατανόηση της σημασιολογίας ενός ρήματος διευκολύνει την κατάκτηση των συντακτικών μηχανισμών και καθορίζει την συντακτική του αναπαράσταση. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, ο ομιλητής αφού καταχωρήσει κάθε λέξημα στο νοητικό λεξικό προβάλλει τα χαρακτηριστικά του στην σύνταξη (Grimshaw 1981, Pinker 1984, Randall et al.2004). Η σύνταξη, δηλαδή, δεν λειτουργεί ως αυτόνομος μηχανισμός, αλλά καθορίζεται από το κάθε λέξημα ξεχωριστά. Αντίθετα, η Υπόθεση της Συντακτικής Εκκίνησης (Syntax Bootstrapping Hypothesis) υποστηρίζει ότι οι συντακτικές δομές υπάρχουν ανεξάρτητα από το λεξιλόγιο και ότι η γνώση της ορισματικής δομής ενός ρήματος οδηγεί τον ομιλητή στην κατανόηση της σημασίας του. Στην κατάκτηση, προηγείται η ικανότητα σχηματισμού της ορισματικής δομής ενός ρήματος και έπεται η κατάκτηση της σημασίας του ρήματος που ενσαρκώνει την δομή αυτή. Η Borer (2004) συντάσσεται απολύτως με την δεύτερη υπόθεση. Σε μία μελέτη περίπτωσης (case study) που διεξήγαγε, το παιδί που μελέτησε παρήγε μία άρτια συντακτική αναπαράσταση η οποία, ωστόσο, δεν αντιστοιχούσε στο ρήμα που χρησιμοποιούσε (για παράδειγμα το παιδί παρήγαγε μία δομή με δύο ορίσματα για ένα αμετάβατο ρήμα). Αυτή η αναντιστοιχία ανάμεσα στο σημασιολογικό περιεχόμενο του ρήματος και την συντακτική του αναπαράσταση αποδεικνύει, κατά την Borer (2004), ότι οι συντακτικοί μηχανισμοί είναι προσβάσιμοι από τα πρώτα στάδια της κατάκτησης και λειτουργούν ανεξάρτητα από την κατάκτηση του λεξιλογίου. Η Tsimpli (2006) διεξήγαγε έρευνα για τα ρήματα με εναλλαγές μεταβιβαστικότητας στα ελληνικά. Τα αποτελέσματα κατέδειξαν ότι τα παιδιά ήδη από την ηλικία των 3 ετών επιδεικνύουν ευαισθησία στην αλλαγή της φωνής. Το συμπέρασμα αυτό συνάδει με την πρόταση της Borer (2004) ότι η γραμματική είναι 19