ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΤΗΤΑ. Π Φερενηίνος. Λέθηνξαο Ψπρηαηξηθήο

Transcript

1 ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΤΗΤΑ Π Φερενηίνος Λέθηνξαο Ψπρηαηξηθήο

2 Επιδημιολογία ζάλαηνη/έηνο απφ απηνθηνλία παγθνζκίσο (εηήζηα ζλεηφηεηα 14,5/ )- 1 ζάλαηνο αλά 40 1,5% φισλ ησλ ζαλάησλ 10 ε αηηία ζαλάηνπ παγθνζκίσο, 3 ε αηηία ζαλάηνπ ζηηο ειηθίεο εηψλ. 2010: Ζ 5 ε ζπλερφκελε ρξνληά απμαλφκελεο επίπησζεο απηνθηνληψλ. Απφπεηξεο απηνθηνλίαο: 5% θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο (ΖΠΑ), θνξέο πην ζπρλέο απφ ηηο απηνθηνλίεο ζε θάπνηεο ειηθηαθέο νκάδεο Απηνθηνληθφο ηδεαζκφο: 14% θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο (ΖΠΑ)

3 Επιδημιολογία Δχξνο:<10 έσο >25/ απφ ρψξα ζε ρψξα Ληζνπαλία: πξψηε ζηελ Δπξψπε Διιάδα: 2,8/ Γεδνκέλα γηα ηηο απφπεηξεο ιηγφηεξν αμηφπηζηα (20 απφπεηξεο/ 1 απηνθηνλία)

4 Παράγονηες κινδύνοσ για ασηοκηονία Κνηλσληθνδεκνγξαθηθνί παξάγνληεο Φπρηαηξηθνί παξάγνληεο σκαηηθή λνζεξφηεηα Πξνεγνχκελε απφπεηξα απηνθηνλίαο

5 Παράγονηες κινδύνοσ για ασηοκηονία Κνηλσληθνδεκνγξαθηθνί παξάγνληεο: Άλδξαο (4:1, ζηηο απφπεηξεο νη γπλαίθεο ππεξηεξνχλ 4:1) Πξνρσξεκέλε ειηθία (άλδξεο >45 εηψλ, ζηηο απφπεηξεο ππεξηεξνχλ λεαξέο γπλαίθεο εηψλ) Λεπθή θπιή (2/3) Μεηαλάζηεπζε Γηαδεπγκέλνη, ρσξηζκέλνη, άγακνη, ρήξνη, ρσξίο παηδηά Κνηλσληθή κφλσζε Αλεξγία, θνηλσληθννηθνλνκηθή ππνβάζκηζε, χθεζε Τςειφ θνηλσληθννηθνλνκηθφ επίπεδν Αξλεηηθά γεγνλφηα δσήο Πξψηκε γνλετθή ζηέξεζε Θξεζθεία (θαζνιηθνί κηθξφηεξα πνζνζηά) Δπνρηαθφηεηα (άλνημε- θζηλφπσξν)

6 Παράγονηες κινδύνοσ για ασηοκηονία Ψπρηαηξηθνί παξάγνληεο: Κάπνηα ςπρηθή δηαηαξαρή (90-95% απη., x5-10 vs γελ.πι.) Καηάζιηςε (50-80% απη., 5-10% αζζ. απηνθη., 30% αζζ. απφπεηξεο lifetime)- ηδίσο κε κηθηά ζηνηρεία Γηπνιηθή δ/ρή (15-20% αζζ. απηνθη., 25-55% αζζ. απφπεηξεο lifetime)- ηδίσο κηθηά επεηζφδηα, rapid cycling πλνιηθά: ζπλαηζζ. δ/ρέο x20 vs γελ.πιεζ. γηα απη. ρηδνθξέληα (10-15% απη., 5% αζζ. απηνθη, 25-30% αζζ. απφπεηξεο lifetime, ηδίσο ηα πξψηα έηε κεηά ηε δηάγλσζε, x10 vs γελ.πι. γηα απη.)- ζπρλά κε βίαηεο κεζφδνπο, ηδίσο φηαλ ζπλππάξρεη θαηάζιηςε, ρξ.νπζηψλ, πησρή ζπκκφξθσζε, αλζεθηηθφηεηα, επίγλσζε ηεο έθπησζεο Καηάρξεζε νπζηψλ ή νηλνπλεπκαησδψλ (15-25% απη., 15% αζζ. απηνθη., x20 vs γελ.πιεζ. γηα απη.) Πνιπζπλλνζεξφηεηα (π.ρ. κε αγρψδεηο δ/ρεο, ηδίσο παληθφ)

7 Παράγονηες κινδύνοσ για ασηοκηονία Ψπρηαηξηθνί παξάγνληεο: Γηαηαξαρή πξνζσπηθφηεηαο (30-40% απη., 10% αζζ. απηνθη.), ηδίσο αληηθνηλσληθή, κεζνξηαθή, εμαξηεηηθήπαξνξκεηηθφηεηα, επηζεηηθφηεηα Αυπλία, βξαρεία δηάξθεηα χπλνπ Οηθνγελεηαθφ ηζηνξηθφ απηνθηνλίαο Αηζζήκαηα απειπηζίαο θαη αβνεζεηφηεηαο Απηνθηνληθέο ζθέςεηο θαη ζρέδηα Αλαθνίλσζε ηεο πξφζεζεο απηνθηνλίαο πρλή αιιαγή ηαηξηθνχ ή λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ Δπηζεηηθφηεηα λνζειεπηηθνχ πξνζσπηθνχ πξνο αζζελείο Αιιαγή ςπρηαηξηθήο δνκήο παξνρήο ππεξεζηψλ Πξφζθαηε (πξν 3-6 κελψλ) έμνδνο απφ ην λνζνθνκείν

8 Παράγονηες κινδύνοσ για ασηοκηονία Σσκαηηθά λνζήκαηα: Καξθίλνο Καξδηναγγεηαθέο παζήζεηο Παζήζεηο ηνπ Κεληξηθνχ Νεπξηθνχ πζηήκαηνο Δλδνθξηληθέο παζήζεηο Παζήζεηο ηνπ νπξνγελλεηηθνχ ζπζηήκαηνο Υξφληα αλαπεξία, παξακφξθσζε, ρξφληνο πφλνο

9 Παράγονηες κινδύνοσ για ασηοκηονία Πξνεγνύκελε απόπεηξα απηνθηνλίαο (40% απη.): Βίαηε απφπεηξα απηνθηνλίαο νβαξή απφπεηξα απηνθηνλίαο Δλέξγεηεο πξνθχιαμεο ζε ζρέζε κε απνθάιπςε Πξνπαξαζθεπαζηηθέο ελέξγεηεο

10 Προστατευτικοί παράγοντες Παηδηά ζην ζπίηη Εγθπκνζύλε Απνηξεπηηθέο ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο Λήςε ηθαλνπνηήζεσλ από ηελ δσή Ιθαλόηεηα ειέγρνπ ηεο πξαγκαηηθόηεηαο Θεηηθέο δεμηόηεηεο επίιπζεο πξνβιεκάησλ Θεηηθή θνηλσληθή ζηήξημε Θεξαπεπηηθή ζπκκαρία

11 Μονηέλο stress-diathesis για ηην ασηοκηονικόηηηα ηρες Προδιάθεζη Ασηοκηονικόηηηα Εγγύς State- dependent Απώηεροι Trait- dependent

12 Το μονηέλο υστοπιεζηικών γεγονόηφν πσροδόηηζης & προδιάθεζης για ηην ερμηνεία ηης ασηοκαηαζηροθικής ζσμπεριθοράς ΑΤΣΟΚΣΟΝΙΚΟ ΙΔΕΑΜΟ ΥΕΔΙΟ ΑΤΣΟΚΣΟΝΙΑ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΑΤΣΟΚΣΟΝΙΑ Η ΑΤΣΟΚΣΟΝΙΑ ΦΤΥΟΠΙΕΣΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟ ΠΤΡΟΔΟΣΗΗ ΚΑΣΑΘΛΙΠΣΙΚΟ Η ΜΕΙΚΣΟ ΕΠΕΙΟΔΙΟ ΔΙΑΘΕΗ ΠΡΟΔΙΑΘΕΗ ΠΑΡΟΡΜΗΣΙΚΟΣΗΣΑ ΕΠΙΘΕΣΙΚΟΣΗΣΑ ΥΑΜΗΛΗ ΕΡΟΣΟΝΙΝΕΡΓΙΚΗ ΔΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΑ

13 Η προδιάθεζη ηοσ αηόμοσ για ασηοκαηαζηροθική ζσμπεριθορά Ζ πξνδηάζεζε (diathesis - vulnerability) ηνπ αηφκνπ πξνζδηνξίδεη ηνλ ηξφπν πνπ έλα άηνκν ζα αληηδξάζεη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ςπρνπηεζηηθφ γεγνλφο ππξνδφηεζεο (stressor) Ζ πξνδηάζεζε ηνπ αηφκνπ (απώηεξα αίηηα/trait-dependent) επεξεάδεηαη απφ: γελεηηθνχο παξάγνληεο γνλετθή ζηέξεζε ζσκαηηθή ή/θαη ζεμνπαιηθή θαθνπνίεζε ηνπ παηδηνχ δηαηαξαρή πξνζσπηθφηεηαο (Cluster B) παξνξκεηηθφηεηα - επηζεηηθφηεηα ρακειή απηνεθηίκεζε αιθννιηζκφο θαηάρξεζε νπζηψλ ζσκαηηθή λφζνο ρακειά επίπεδα ρνιεζηεξφιεο πιάζκαηνο

14 Ψστοπιεζηικά γεγονόηα πσροδόηηζης ηης ασηοκαηαζηροθικής ζσμπεριθοράς Σα ςπρνπηεζηηθά γεγνλφηα ππξνδφηεζεο (εγγύο αίηηα/ statedependent) ζρεηίδνληαη κε απηνθαηαζηξνθηθέο πξάμεηο θαη πξνζδηνξίδνπλ ηνλ ρξφλν (timing) ηεο πξάμεο: Έλαξμε ή επηδείλσζε θαηαζιηπηηθνχ επεηζνδίνπ Ομεία ζσκαηηθή λφζνο ή επηδείλσζε ρξφληαο ζσκαηηθήο λφζνπ Αξλεηηθά γεγνλφηα δσήο (ζάλαηνο, δηαδχγην, απψιεηα εξγαζίαο, θ.ά.) Αηζζήκαηα απαηζηνδνμίαο ή απειπηζίαο Γηαζεζηκφηεηα ησλ κέζσλ γηα απηνθηνλία Έθζεζε ζε πξφηππα πνπ ηελ εληζρχνπλ

15 Νεσροβιολογία ηης ασηοκηονικόηηηας εξνηνληλεξγηθφ ζχζηεκα (trait?): 5-ΖΗΑΑ ζην ΔΝΤ θαη ζε λεθξνηνκεζέληεο (ζηέιερνο, κεησπ.θινηφο) απηνθηνληθνχο αλεμαξηήησο δηάγλσζεο, πξνγλσζηηθή αμία Μεησκέλε ζχλδεζε πξν- θαη κεηαζπλαπηηθψλ 5- ΖΣ ππνδνρέσλ ζε λεθξνηνκ. απηνθη. θαη ζε λεπξναπεηθνληζηηθέο κειέηεο πξφζθαηα απνπεηξαζέλησλ.

16 Νεσροβιολογία ηης ασηοκηονικόηηηας Άμνλαο ΤΤΔ: ππεξιεηηνπξγία (θνξηηδφιε νχξσλ 24ψξνπ, CRH, DST test) θαη ζπαληφηεξα ππνιεηηνπξγία Ννξαδξελεξγηθφ ζχζηεκα (MHPG νχξσλ ) Νηνπακηλεξγηθφ ζχζηεκα (HVA νχξσλ ) Νεπξνηξνθίλεο (BDNF ) Πνιχ ρακειά επίπεδα ρνιεζηεξφιεο πιάζκαηνο ( κείσζε 5-ΖΣ παξνξκεηηθφηεηα, επηζεηηθφηεηα, κείσζε πιαζηηθφηεηαο εγθεθάινπ)- αληηθξνπφκελα απνηειέζκαηα

17 Γενεηική ηης ασηοκηονικόηηηας Α. Κιηληθέο γελεηηθέο κειέηεο: Μειέηεο νηθνγελεηψλ (ζπγγελείο x2-5 θνξέο) Μειέηεο πηνζεζίαο (βηνι. ζπγγελείο x4-6, ηδίσο γηα παξνξκεηηθφηεηα) Μειέηεο δηδχκσλ (απηνθη. ΜΕ 15% ΓΕ 1%, απφπεηξα ΜΕ 24% ΓΕ 3%) Κιεξνλνκεζηκφηεηα: 30-50%

18 Γενεηική ηης ασηοκηονικόηηηας Β. Μνξηαθέο γελεηηθέο κειέηεο: Μειέηεο χλδεζεο (2p11, 2p12, 2p, 5q, 6q, 8p, 11q, Xq) Μειέηεο ζπζρέηηζεο: ΣΡΖ 1 & 2 (πδξνμπιάζε Trp, L αιιήιην παξνξκεηηθφηεηα, 5-ΖΗΑΑ ), ΣΖ (πδξνμπιάζε Tyr)(?), MAO-A, COMT 5-HTTLPR (promoter 5-HT transporter) Τπνδνρείο 5-HT1A, 5-HT1B, 5-HT2A Γνλίδηα γηα άμνλα ΤΤΔ, λεπξνηξνθηθέο δξάζεηο (BDNF)

19 Καθορίζοντας τον κίνδυνο της αυτοκτονικότητας SAD PERSONS SCALE (Quick and Easy Assessment) Sex 1 = male, 0 = female Age 1 = 25-34, 35-44, 65+ Depression Previous attempt 1 Ethanol abuse 1 Rational thinking loss 1 = psychotic for any reason (schizophrenia, affective illness, organic brain syndrome) Social support lacking Organized Plan No spouse Sickness 1 especially with recent loss of a significant other 1 = plan made and method lethal 1 = divorced, widowed, separated, or single (for males) 1 especially if chronic, debilitating, severe (e.g. nonlocalized cancer, epilepsy, gastrointestinal disorders) Patterson WM, Dohn HH, et al: Evaluation of suicidal patients, THE SAD PERSONS Scale, Psychosomatics, 1983

20 SAD PERSON : Οδηγίες για την εκτίμηση Σπζηήλνπκε παξαθνινύζεζε θαη νίθνλ Σηελή παξαθνινύζεζε Σπζηήλνπκε ελδνλνζνθνκεηαθή λνζειεία Κάλνπκε έθηαθηε εηζαγσγή ή πξόηαζε γηα εηζαγγειηθή εληνιή πξνο αληηκεηώπηζε ηεο θαηάζηαζεο Patterson WM, Dohn HH, et al: Evaluation of suicidal patients, THE SAD PERSONS Scale, Psychosomatics, 1983

21 Βιολογικές θεραπευτικές παρεμβάσεις ECT Βξαρχρξνλε αιιά ηαρεία κείσζε ηεο απηνθηνληθφηεηαο θαη ηνπ θαηαζιηπηηθνχ ηδεαζκνχ Βελδνδηαδεπίλεο Αληηθαηαζηπηηθά Μεηψλνπλ ηνλ θίλδπλν θαηαζηέιινληαο ην άγρνο Κχξηα ζεξαπεία ηνπ απηνθηνληθνχ αζζελνχο κε θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή / ζπκπηψκαηα (αλ θαη κπνξεί λα απμήζνπλ πξνζσξηλά ηνλ θίλδπλν). Λίζην θαη αληηζπαζκηθά Αληηςπρσζηθά Σν ιίζην έρεη απνδεηρζεί φηη κεηψλεη ηελ απηνθηνληθφηεηα (θαηά 80%). Γηα ηα αληηζπαζκηθά δελ ππάξρνπλ επαξθείο ελδείμεηο Ζ θινδαπίλε κεηψλεη ηελ απηνθηνληθφηεηα, θπξίσο, ζηελ ζρηδνθξέλεηα θαη ηελ ζρηδνζπλαηζζεκαηηθή δηαηαξαρή. ε κηθξφηεξν βαζκν θαη ηα άηππα ΑΦ.

22 Ψυχοθεραπευτικές παραμβάσεις Τν θπξηόηεξν πνπ πξέπεη λα επηηεπρζεί είλαη ε δηαηήξεζε κηαο ζεηηθήο ζεξαπεπηηθήο ζρέζεο Υεηξηζκφο ησλ ζπκπησκάησλ πςεινχ θηλδχλνπ Απειπηζία - αβνεζεζία Άγρνο Καηάζιηςε Δπίιπζε πξνβιεκάησλ Δθπαίδεπζε θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ Δρεη απνδεηρζεί απνηειεζκαηηθή ζηελ θαηάζιηςε ή / θαη ζηηο δηαηαξαρέο πξνζσπηθφηεηαο (π.ρ. δηαιεθηηθή ζπκπεξηθνξηθή ζεξαπεία)