Δπαγγεικαηηθή Ηθαλνπνίεζε, Παξαθίλεζε θαη ην ύλδξνκν Δπαγγεικαηηθήο Δμνπζέλσζεο εξγαδνκέλσλ ζε Διιεληθό Σξαπεδηθό νξγαληζκό. ηνπ ΚΧΝΣΑΝΣΙΝΟΤ Ν.

Transcript

1 ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΟ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΟ ΙΓΡΤΜΑ ( Σ.Δ.Ι.) ΓΤΣΙΚΗ ΜΑΚΔΓΟΝΙΑ ΣΜΗΜΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΔΠΙΥΔΙΡΗΔΧΝ Δπαγγεικαηηθή Ηθαλνπνίεζε, Παξαθίλεζε θαη ην ύλδξνκν Δπαγγεικαηηθήο Δμνπζέλσζεο εξγαδνκέλσλ ζε Διιεληθό Σξαπεδηθό νξγαληζκό ΠΣΤΥΗΑΚΖ ΔΡΓΑΗΑ ηνπ ΚΧΝΣΑΝΣΙΝΟΤ Ν. ΒΑΡΑΝΗ Δπηβιέπσλ: Παλαγηψηεο εξδάξεο Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο Κνδάλε, Απξίιηνο 2016

2 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΠΔΡΗΛΖΦΖ... 1 ΔΗΑΓΧΓΖ... 2 ΚΔΦΑΛΑΗO ΠΡΧΣΟ: ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ... 3 ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ ΣΖ ΔΠΑΓΓΔΛMΑΣΗΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ... 3 ΠΡΟΓΗΟΡΗΣΗΚΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ... 5 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ: ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΟ ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ - ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΚΟΗ ΟΡΗΜΟΗ... 7 ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΟ ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ... 7 Δζυηεπική παπακίνηζη για απόκηηζη γνώζευν... 8 Δζυηεπική παπακίνηζη για επίηεςξη... 8 Δζυηεπική παπακίνηζη για ζςναιζθημαηική διέγεπζη... 9 ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ... 9 Δζυηεπική πύθμιζη Δνζυμάηυζη Αναγνυπίζιμη πύθμιζη ΜΖ-ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΚΑΗ ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ Δ ΣΡΑΠΔΕΗΚΟΤ ΤΠΑΛΛΖΛΟΤ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ: ΔΝNΟΗΟΛΟΓΗΚΟ ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΔΞΟΤΘΔΝΧΖ ΜΟΝΣΔΛΑ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΔΞΟΤΘΔΝΧΖ Μονηέλο ηυν Edelwich και Brodsky (1980) Σο διαδπαζηικό μονηέλο ηος Cherniss (1980) Σο μονηέλο ηυν ηπιών διαζηάζευν ηυν Maslach και Jackson (1982) Σο μονηέλο ηυν Pines και Aronson (1988) Σο μονηέλο ηυν Shirom και Melamed (2003) Σο μονηέλο ηηρ Κοπεγσάγηρ (Kristensen et al, 2005) ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΔΞΟΤΘΔΝΧΖ ΣΡΑΠΔΕΗΚΧΝ ΤΠΑΛΛΖΛΧΝ Φύλο και Δπαγγελμαηική Δξοςθένυζη Ζλικία και Δπαγγελμαηική Δξοςθένυζη Υπόνια Πποϋπηπεζίαρ και Δπαγγελμαηική Δξοςθένυζη Δκπαίδεςζη και Δπαγγελμαηική Δξοςθένυζη Θέζη Δςθύνηρ και Δπαγγελμαηική Δξοςθένυζη ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΔΣΑΡΣΟ: ΔΡΔΤΝΑ ΠΡΧΣΟΓΔΝΧΝ ΣΟΗΥΔΗΧΝ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ κοπόρ ηηρ έπεςναρ ππυηογενών ζηοισείυν Δπεςνηηικέρ Τποθέζειρ Αξιοπιζηία και εγκςπόηηηα ηος επεςνηηικού επγαλείος Ο πληθςζμόρ και ηο δείγμα ηηρ έπεςναρ Σο επεςνηηικό επγαλείο ΓΗΔΞΑΓΧΓΖ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ Πιλοηική θάζη έπεςναρ Ζ Γιαδικαζία ηηρ έπεςναρ Ανάλςζη Γεδομένυν Αναλύζειρ ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΠΔΜΠΣΟ: ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΔΡΔΤΝΑ ΠΔΡΗΟΡΗΜΟΗ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ii

3 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ iii

4 ΠΔΡΗΛΖΦΖ θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα κειεηήζεη ηε ζρέζε αλάκεζα ζηελ παξαθίλεζε ηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε θαη ην ζχλδξνκν ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο ζε Έιιελεο ηξαπεδηθνχο ππαιιήινπο. πγθεθξηκέλα, ζα κειεηεζεί ε πηζαλή ζεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηηο απηφλνκεο, αλεμάξηεηεο κνξθέο παξαθίλεζεο θαη ηνπο παξάγνληεο ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο θαη ε πηζαλή αξλεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηηο κε απηφλνκεο κνξθέο παξαθίλεζεο θαη ηνπο παξάγνληεο ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο. Δπηπιένλ, ζα κειεηεζεί ε πηζαλή αξλεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηηο απηφλνκεο, αλεμάξηεηεο κνξθέο παξαθίλεζεο θαη ηνπο παξάγνληεο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο θαη ε πηζαλή ζεηηθή ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηηο κε απηφλνκεο κνξθέο παξαθίλεζεο θαη ηνπο παξάγνληεο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο. Σν δείγκα ηεο έξεπλαο απνηέιεζαλ 225 ηξαπεδηθνί ππάιιεινη. Γηα ηε ζπιινγή ησλ δεδνκέλσλ ρξεζηκνπνηήζεθε ην Work Motivation Inventory Διιεληθή Έθδνζε (WMI-G). Σν εξσηεκαηνιφγην απηφ δεκηνπξγήζεθε απφ ηνπο Υξηζηνδνπιίδε θαη Παπατσάλλνπ (2002), βαζηδφκελν ζην Work Motivation Inventory ησλ Blais, Briere, Lachance, Riddle θαη Vallerand (1993). Απνηειείηαη απφ 35 εξσηήζεηο πνπ απαληνχλ ζηε γεληθή εξψηεζε «Σί ζαο σζεί λα θάλεηε απηή ηε δνπιεηά;», νη νπνίεο αληηζηνηρνχλ ζε 5 παξάγνληεο: «Δζσηεξηθή Παξαθίλεζε» (12 ζέκαηα), «Αλαγλσξίζηκε Ρχζκηζε» (4 ζέκαηα), «Δζσηεξηθή ξχζκηζε», (3 ζέκαηα), «Δμσηεξηθή Ρχζκηζε» (6 ζέκαηα), «Με Παξαθίλεζε» (10 ζέκαηα). Οη απαληήζεηο δφζεθαλ ζε κία 7-βάζκηα θιίκαθα ηχπνπ Likert (1=δελ αληαπνθξίλεηαη θαζφινπ, 7=αληαπνθξίλεηαη αθξηβψο). Σν εξγαιείν πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηε κέηξεζε ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο ήηαλ ην Employee Satisfaction Inventory, ESI, ην νπνίν δεκηνπξγήζεθε απφ ηνλ Κνπζηέιην, ην 1991, Κνπζηέιην Α, Μπαγηάηε Κ, Πεξηιακβάλεη 24 εξσηήζεηο, νη νπνίεο κεηξνχλ έμη δηαζηάζεηο ηεο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο: 1. πλζήθεο εξγαζίαο (5 εξσηήζεηο), 2. Απνδνρέο (4 εξσηήζεηο), 3. Δπθαηξίεο πξναγσγήο (3 εξσηήζεηο), 4. Φχζε ηεο εξγαζίαο (4 εξσηήζεηο), 5. Άκεζνο αλψηεξνο (4 εξσηήζεηο) θαη 6. Σν ίδξπκα σο ζχλνιν (4 εξσηήζεηο). Γηα ηε κέηξεζε ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο ρξεζηκνπνηήζεθε ην Eξσηεκαηνιφγην Καηαγξαθήο ηεο Δπαγγεικαηηθήο Δμνπζέλσζεο (Μaslach Burnout Inventory, ΜΒΙ- Maslach & Jackson, 1986) θαη δηελεξγήζεθε πνζνηηθή έξεπλα. Σν εξσηεκαηνιφγην απηφ πεξηιακβάλεη 22 εξσηήζεηο πνπ κεηξνχλ ηνπο ηξεηο παξάγνληεο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο, ηελ ζπλαηζζεκαηηθή εμάληιεζε (9 εξσηήζεηο), ηελ απνπξνζσπνπνίεζε (5 εξσηήζεηο), θαη ηελ έιιεηςε πξνζσπηθψλ επηηεπγκάησλ (8 εξσηήζεηο). Οη απαληήζεηο δφζεθαλ απφ κηα επηάβαζκε θιίκαθα Likert: πνηέ (0), κεξηθέο θνξέο ην ρξφλν ή ιηγφηεξν (1), κία θνξά ην κήλα ή ιηγφηεξν (2), κεξηθέο θνξέο ην κήλα (3), κία θνξά ηε βδνκάδα (4), κεξηθέο θνξέο ηε βδνκάδα (5), θάζε κέξα (6). Τςειφ επίπεδν επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο παξνπζηάδεηαη φηαλ έρνπκε πςειέο ηηκέο ζηηο θιίκαθεο ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο εμάληιεζεο θαη απνπξνζσπνπνίεζεο θαη ρακειέο ηηκέο ζηελ θιίκαθα ηεο πξνζσπηθήο επίηεπμεο. Αληίζεηα ρακειφ επίπεδν επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο παξνπζηάδεηαη φηαλ έρνπκε ρακειέο ηηκέο ζηηο θιίκαθεο ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο εμάληιεζεο θαη απνπξνζσπνπνίεζεο θαη πςειέο ηηκέο ζηελ θιίκαθα ηεο πξνζσπηθήο επίηεπμεο. Σα θαηλφκελα ζα κειεηεζνχλ θαη ζε ζρέζε κε ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ην θχιν, ε ειηθία, ην κνξθσηηθφ επίπεδν, ε ζέζε εξγαζίαο θαη ηα ρξφληα εκπεηξίαο ζην ζπγθεθξηκέλν ίδξπκα θαη γεληθφηεξα. 1

5 ΔΗΑΓΧΓΖ Η απαζρφιεζε είλαη κηα ζεκειηψδεο πηπρή ηεο ζχγρξνλεο δσήο, ε νπνία επεξεάδεη ηελ θαζεκεξηλή ξνπηίλα ελφο αηφκνπ, ηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπ ζρέζεηο θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Χο εθ ηνχηνπ, ηα δηάθνξα θαηλφκελα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία έρνπλ κειεηεζεί εθηελψο θαη έρνπλ δεκηνπξγεζεί πνηθίια εξγαιεία κέηξεζήο ηνπο, κε ζηφρνηελ παξνρή κηαο ζαθνχο εηθφλαο θαη ηελ πξνψζεζε ηεο ζπλνιηθήο ιεηηνπξγίαο ηνπ εθάζηνηε επαγγεικαηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο επεκεξίαο ηνπ θάζε εξγαδφκελνπ. Λακβάλνληαο ππφςε ηελ ηξέρνπζα νηθνλνκηθή θξίζε πνπ πιήηηεη ηηο πεξηζζφηεξεο νηθνλνκίεο ζε παγθφζκην επίπεδν, ε δηαρείξηζε φισλ ησλ αλζξψπηλσλ παξαγφλησλ πνπ ζπλππάξρνπλ θαη αιιειεπηδξνχλ ζην πιαίζην θάζε νξγαληζκνχ ζεσξείηαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηελ αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ νξγαληζκνχ. Οη πξαθηηθέο δηαρείξηζεο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ έρνπλ αλαπηπρζεί θαη εθαξκφδνληαη ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο, ηδίσο ζε κεγάιεο πνιπεζληθέο εηαηξείεο, ηξάπεδεο θαη πηζησηηθά ηδξχκαηα, ηα νπνία είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο ηφζν γηα ηελ εθάζηνηε εζληθή φζν θαη γηα ηε δηεζλή νηθνλνκία. Μεηαμχ άιισλ, ε δηαρείξηζε ησλ αλζξψπηλσλ πφξσλ πεξηιακβάλεη ηε κειέηε θαη ηε κέηξεζε ηεο εζσηεξηθήο θνπιηνχξαο ηνπ θάζε νξγαληζκνχ, ε νπνία απνηειείηαη απφ φιεο ηηο επαγγεικαηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ, κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ πξντζηακέλσλ θαη κεηαμχ ησλ ππαιιήισλ θαη ησλ πειαηψλ, νη νπνίεο βξίζθνληαη ζε κία δηαξθή δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ θαη πξνζαξκνγήο ζηνπο ζηφρνπο θαη ηηο ζηξαηεγηθέο ηνπ εθάζηνηε νξγαληζκνχ ή ηνπ ηδξχκαηνο. Η νξγαλσζηαθή θνπιηνχξα απνηειείηαη απφ ζπγθεθξηκέλεο αμίεο, θαλφλεο θαη παξαδνρέο ηηο νπνίεο κνηξάδνληαη νη εξγαδφκελνη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν πιαίζην εξγαζίαο, θαη νη νπνίεο κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ γηα ηελ πξνψζεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηνπ νξγαληζκνχ θαη ηελ επίιπζε ησλ δηαθφξσλ πξνβιεκάησλ πνπ είλαη πηζαλφλ λα πξνθχςνπλ θαηά ηε ιεηηνπξγία ηνπ (Schein, 1986). Πνιπάξηζκνη κειεηεηέο θαη εξεπλεηέο έρνπλ ζπζρεηίζεη ηελ νξγαλσζηαθή θνπιηνχξα κε δηάθνξα ζρεηηθά κε ηελ εξγαζία θαηλφκελα, φπσο ε παξαθίλεζε ζην ρψξν εξγαζίαο, ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, ε εγεζία, ε εξγαζηαθή δέζκεπζε, ην εξγαζηαθφ άγρνο θαη ε επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε. Όζνλ αθνξά ηνλ ηξαπεδηθφ ηνκέα, ε αλαγλψξηζε, κέηξεζε θαη εξκελεία ηεο νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο απνηειεί κέξνο ησλ ζηξαηεγηθψλ δηαρείξηζεο ησλ αλζξψπηλσλ πφξσλ. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, πξνζδηνξίδνληαη νη ζηάζεηο θαη αμίεο ησλ εξγαδνκέλσλ, κειεηψληαη νη ζρέζεηο κεηαμχ ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ησλ πξντζηακέλσλ θαη εθαξκφδνληαη απνηειεζκαηηθέο εγεηηθέο ζηξαηεγηθέο, έηζη ψζηε ε ζπλνιηθή ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνχ εληζρχεηαη θαη βειηηψλεηαη (Belias, Koustelios, Sdrolias & Koutiva, 2013). Αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο κειέηεο ηεο νξγαλσζηαθήο θνπιηνχξαο θαη ησλ θαηλνκέλσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ εξγαζία είλαη ε ζπκπεξηθνξά ησλ εξγαδνκέλσλ. Πνιιέο κειέηεο έρνπλ δηεμαρζεί κε ζηφρν ηε δηάθξηζε θαη πεξηγξαθή φισλ εθείλσλ ησλ παξαγφλησλ πνπ είλαη πηζαλφ λα επεξεάζνπλ ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπ εξγαδνκέλνπ, ηνλ ηξφπν ζθέςεο ηνπο, ηηο αμίεο, ηηο πεπνηζήζεηο, ηηο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο. Με άιια ιφγηα, έρνπλ γίλεη πνιιέο πξνζπάζεηεο γηα λα θαζνξηζηεί απηφ πνπ θάλεη ηνπο εξγαδνκέλνπο λα είλαη απνηειεζκαηηθνί ζην ρψξν εξγαζίαο ηνπο, λα αηζζάλνληαη ηθαλνπνηεκέλνη κε ηελ εξγαζία ηνπο θαη λα παξακέλνπλ ζε έλαλ ζπγθεθξηκέλν νξγαληζκφ γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Η παξνχζα κειέηε επηθεληξψλεηαη ζηε κέηξεζε θαη εξκελεία ησλ παξαγφλησλ πνπ είλαη πηζαλφλ λα παξαθηλήζνπλ ηνπο ππαιιήινπο ησλ ειιεληθψλ ηξαπεδψλ ψζηε λα είλαη παξαγσγηθνί θαη λα δεζκεχνληαη ζηε δνπιεηά ηνπο, θαη σο εθ ηνχηνπ λα βηψλνπλ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία ηνπο. 2

6 ΚΔΦΑΛΑΗO ΠΡΧΣΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ Η επαγγειµαηηθή ηθαλνπνίεζε ζεσξείηαη έλα απφ ηα πην ζεµαληηθά ζέκαηα ηεο νξγαλσηηθήο ςπρνινγίαο, θπξίσο γηαηί ζπλδέεηαη άξηηα ηφζν µε ηελ ςπρηθή πγεία ησλ εξγαδνκέλσλ, φζν θαη µε ην ελδηαθέξνλ ησλ νξγαληζµψλ λα έρνπλ πςειή απνδνηηθφηεηα θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο ηθαλνπνηεκέλν εξγαηηθφ πξνζσπηθφ. Έπεηηα, ε επαγγειµαηηθή ηθαλνπνίεζε είλαη βαζηθφο παξάγνληαο γηα ην απηφ-νινθιήξσζε ηνπ αηφµνπ, ηδηαίηεξα αλ ζθεθηεί θαλείο ην ρξφλν πνπ δηαζέηεη ζηελ εξγαζία θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δσήο ηνπ. Ο Haldane (1981) ππνζηεξίδεη φηη «γηα έλαλ πνιχ κεγάιν αξηζκφ αηφµσλ, ε εξγαζία είλαη έλαο ηξφπνο γηα λα δειψζνπλ ηελ χπαξμή ηνπο». Παξφιν πνπ νη έξεπλεο πξνζέγγηζαλ ην θαηλφκελν ηεο επαγγειηηθήο ηθαλνπνίεζεο µε δηαθνξεηηθφ ηξφπν φινη νη εξεπλεηέο ζπκθσλνχλ ζην φηη ε επαγγειηηθή ηθαλνπνίεζε είλαη µηα πνιπδηάζηαηε έλλνηα θαη ζπληάζζεηαη απφ πνιιά επηµέξνπο ζηνηρεία (Koystelios, 2001, Μαηζαγγνχξαο θαη Μαθξή- Μπφηζαξε, 2003, Μπξνχδνο 2004) ρσξίο φµσο λα αξλνχληαη θαη ηελ χπαξμε µηαο ζθαηξηθήο ηθαλνπνίεζεο γεληθά απφ ηελ εξγαζία (Perie, Baker & Whitener, 1997). Έλαο παξάγνληαο πνπ επεξεάδεη ζεηηθά ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία ζε αξθεηά ζεκαληηθφ βαζκφ είλαη ν κηζζφο. Η εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε ζχκθσλα κε ηελ νηθνλνκηθή ζεσξία, ζπλδέεηαη ζεηηθά κε ην εηζφδεκα θαη αξλεηηθά κε ηηο ψξεο πνπ αθηεξψλνληαη ζηελ εξγαζία απφ θάπνην άηνκν (Vila & García-Mora, 2005:411). Χζηφζν, ε Γεσξγηάδε (2008) ππνζηεξίδεη φηη ππάξρνπλ θαη άιινη παξάγνληεο εμίζνπ ζεκαληηθνί πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία. Όζν πςειφηεξν είλαη ην κνξθσηηθφ επίπεδν γηα παξάδεηγκα, ησλ εξγαδνκέλσλ ηφζν πςειφηεξα είλαη ηα επίπεδα ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία. Δπηπιένλ, ν Moradi θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (2012) ππνζηεξίδνπλ φηη ε απηνγλσζία, ε ελζπλαίζζεζε, ε ζπλαηζζεκαηηθή λνεκνζχλε θαη νη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο ζρεηίδνληαη ζε ζεηηθφ βαζκφ κε ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, ελψ ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία είλαη αξλεηηθά ζπλδεδεκέλε κε ηελ ηάζε παξαίηεζεο θαη ζεηηθά ζπλδεδεκέλε κε ηελ αχμεζε ηεο απφδνζεο ησλ εξγαδνκέλσλ (Dixon & Warner, 2010). Έλαο αθφκε παξάγνληαο απφ ηνλ νπνίν ελδερνκέλσο λα επεξεαζηεί ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία είλαη ε ηζνξξνπία κεηαμχ ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηεο επαγγεικαηηθήο δσήο, θαζψο ε ζχγθξνπζε ξφισλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε κείσζε ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία (Dixon & Sagas, 2007; Kalliath & Kalliath, 2013). Δπίζεο, ε νκάδα ζπλεξγαηψλ θαίλεηαη λα έρεη ζρέζε κε ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία. Γηα παξάδεηγκα, ν Williams (1998) ππνζηεξίδεη φηη ε νκάδα ζπλεξγαηψλ ζπλδέεηαη κε ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία, δεδνκέλνπ φηη κπνξεί λα θάλεη έλα έξγν πην νπζηαζηηθφ θαη ελδηαθέξνλ. ΘΔΧΡΖΣΗΚΔ ΠΡΟΔΓΓΗΔΗ ΣΖ ΔΠΑΓΓΔΛMΑΣΗΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ Η επαγγειµαηηθή ηθαλνπνίεζε επεξεάδεηαη απφ αηνµηθνχο, νξγαλσηηθνχο θνηλσληθνχο- δηαπξνζσπηθνχο θαη ζεζµηθνχο παξάγνληεο. Ο Abraham Maslow είλαη Κχξηνο εµπλεπζηήο ηεο «ζεσξίαο ησλ θηλήηξσλ» (hierarchy of needs theory) πνπ ζηεξίρζεθε ζηηο πξνηεξαηφηεηεο πνπ ζέηεη ε ςπρηθή, ζσκαηηθή θαη θνηλσληθή ππφζηαζε ηνπ αλζξψπνπ. Η ζεσξία ηνπ Maslow (1964), είρε ηδηαίηεξε απήρεζε ζηνλ εξγαζηαθφ ρψξν θαη κέζσ απηήο ζπλδέεηαη ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία µε ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ πέληε ηεξαξρηθψλ αλαγθψλ ηνπ αλζξψπνπ. 3

7 χκθσλα κε ηνλ Maslow ν άλζξσπνο ζε φιε ηνπ ηε δσή ελεξγεί µε ηξφπν έηζη, ψζηε λα ηθαλνπνηεί φζν ην δπλαηφ πεξηζζφηεξεο απφ ηηο αλάγθεο ηνπ µε ηνλ πην απνηειεζκαηηθφ θαη νηθνλνµηθφ ηξφπν. Μφιηο ηθαλνπνηεζεί µία αλάγθε, παξνπζηάδεηαη ε επηζπµία ηθαλνπνίεζεο κηαο λέαο ζε έλα αλψηεξν επίπεδν θαη ε θιηκάθσζε είλαη απζηεξά ηεξαξρηθή (Παπάλεο & Ρφληνο, 2005). Ο Maslow ππνζηεξίδεη φηη νη αλάγθεο πςειφηεξνπ επηπέδνπ ηθαλνπνηνχληαη δχζθνια θαη ζε µηθξφ βαζµφ απφ ηηο νξγαλψζεηο. Με απηά ηα δεδνκέλα, ην ελδηαθέξνλ µηα επηρείξεζε πξέπεη λα ζηξέθεηαη ζηελ ηθαλνπνίεζε απηψλ ησλ αλαγθψλ, αλ ζέιεη λα δεκηνπξγήζεη θίλεηξα ζηνπο εξγαδνκέλνπο παξέρνληάο ηνπο δηαθξίζεηο, επθαηξίεο γηα κεηεθπαίδεπζε θαη πξννπηηθέο εμέιημεο (Κάληαο, 1998). Οη παξάγνληεο νη νπνίνη ζπκβάιινπλ ζηελ επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε φπνπ απνδίδνληαη θαη µε ηνλ φξν «πεγέο ηθαλνπνίεζεο» (Evans, 1999), ζρεηίδνληαη είηε µε ην πεξηερφκελν ηεο εξγαζίαο είηε µε ην πιαίζην µέζα ζην νπνίν παξέρεηαη ε εξγαζία. Οη παξάγνληεο απηνί δηαρσξίδνληαη ζε «ελδνγελείο» θαη ζε «εμσγελείο» ζε ζρέζε µε ηελ εξγαζία. Ο Herzberg (1987), απνδίδεη ηνπο ελδνγελείο παξάγνληεο θαη µε ηνλ φξν «θίλεηξα». Ο Herzberg, εθθξαζηήο ηεο ζεσξίαο ησλ δχν παξαγφλησλ (two factor theory) εληφπηζε πέληε παξάγνληεο πνπ απνηεινχλ πεγέο θηλήηξσλ ή επαγγειµαηηθήο ηθαλνπνίεζεο. Οη παξάγνληεο απηνί είλαη ε επίηεπμε, ε αλαγλψξηζε ηνπ έξγνπ, ε ππεπζπλφηεηα, ε ίδηα ε εξγαζία θαη ε δπλαηφηεηα αλέιημεο. Οη εμσγελείο παξάγνληεο νη νπνίνη, φηαλ απνπζηάδνπλ, απνηεινχλ πηζαλέο πεγέο δπζαξέζθεηαο, είλαη νη απνδνρέο, νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο, ε πνιηηηθή ηνπ νξγαληζκνχ θαη ν ηξφπνο δηνίθεζεο, ε επνπηεία θαη νη ζπλζήθεο εξγαζίαο. χµθσλα µε ηνλ Herzberg, ε επαγγειµαηηθή ηθαλνπνίεζε ηνπ αηφµνπ δελ εμαζθαιίδεηαη απφ ηελ εμάιεηςε ησλ εμσγελψλ παξαγφλησλ. Απηφ είλαη ζε ζέζε λα ην επηηχρνπλ µφλν νη ελδνγελείο παξάγνληεο, δειαδή νη πέληε παξάγνληεο θηλήηξσλ Kαηά ηνλ Herzberg (1987), νη εξγαδφκελνη αθνινπζνχλ ζηελ εξγαζία ηνπο λφκνπο ηεο ηζφηεηαο θαη ηεο δηθαηνζχλεο. Οη εξγαδφκελνη ζπγθξίλνπλ φια φζα επελδχνπλ γηα ηελ επηρείξεζε µε ηα απνηειέζµαηα πνπ ιαµβάλνπλ απφ απηήλ θαη ηαπηφρξνλα µε ηα απνηειέζµαηα ελφο άιινπ αηφµνπ ή νµάδαο πνπ πξνζθέξεη εμίζνπ µε ηνπο ίδηνπο. Δάλ ν εξγαδφκελνο αληηκεησπίζεη µηα αδηθία, γηα παξάδεηγκα φηη εξγάδεηαη θάησ απφ έλα πιαίζην αληζνηήησλ, µπνξεί λα δπζαξεζηεζεί θαη λα µεηψζεη ηελ απφδνζή ηνπ. Σα άηνµα πνπ αηζζάλνληαη αδηθεµέλα αιιά δελ πξνζπαζνχλ λα αιιάμνπλ ηε ζηάζε ηνπο νδεγνχληαη ζε ιαλζάλνπζεο πξαθηηθέο είηε επαλαπξνζδηνξίδνληαο ηηο παξαδεηγκαηηθέο ζρέζεηο ηνπο ζην ρψξν ηεο εξγαζίαο είηε αιιάδνληαο ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο απέλαληη ζηε ζεκαληηθφηεηα ησλ παξαγφλησλ ηεο αληζφηεηαο (Κάληαο, 1998). Ο Aldefer βαζίδεη ηε ζεσξία ηνπ ζε απηή ησλ αλζξσπίλσλ αλαγθψλ ηνπ Maslow, µε βαζηθέο δηαθνξέο φηη ε ζεσξία απηή αλαθέξεηαη ζε ηξεηο θαηεγνξίεο αλαγθψλ θαη φηη απηέο νη αλάγθεο δελ αθνινπζνχλ ηελ απζηεξή ζεηξά αθνινπζίαο πνπ ππνζηεξίδεη ν Maslow. Δπηπιένλ, ζχµθσλα µε ηνλ Alderfer (1972), Η επαγγειηηθή ηθαλνπνίεζε εμαξηάηαη απφ ηελ εθπιήξσζε ηξηψλ εηδψλ αλαγθψλ: α) ησλ αλαγθψλ χπαξμεο (existence), πνπ ππάγνληαη νη θπζηνινγηθέο αλάγθεο θαη νη αλάγθεο αζθάιεηαο, β) ησλ αλαγθψλ αλάπηπμεο (growth) πνπ ππάγνληαη νη δπν αλψηεξεο θαηεγνξίεο αλαγθψλ ηνπ Maslow (Κάληαο, 1998, Παπάλεο & Ρφληνο, 2005) θαη γ) ησλ αλαγθψλ ζρέζεο (relatedness) µε ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ, πνπ ππάγνληαη νη θνηλσληθέο αλάγθεο Ο Douglas McGregor (1960) αλέπηπμε ηε δηπνιηθή ζεσξία Υ θαη Φ (Employee motivation theory X and theory Y) ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο ζηελ εξγαζία. ελ ππνζηεξίδεη φηη νη εξγαδφκελνη αλήθνπλ νπσζδήπνηε ζηνλ έλα ηχπν ή ζηνλ άιιν. Καηά θχξην ιφγν έβιεπε φηη νη δχν απηέο ζεσξίεο είλαη εθ δηακέηξνπ αληίζεηεο έρνληαο κάιηζηα µεηαμχ ηνπο έλα επξχ θάζµα πηζαλψλ δηαθνξεηηθψλ εξγαζηαθψλ ζπκπεξηθνξψλ. Οη εξγαδφκελνη ζχµθσλα µε ηε ζεσξία X µπνξνχλ λα πεξηγξαθνχλ 4

8 ζαλ άηνµα πνπ δελ ηνπο αξέζεη ε εξγαζία θαη πξνζπαζνχλ µε θάζε επθαηξία λα απνθχγνπλ λα αλαιάβνπλ επζχλεο θαη πξσηνβνπιίεο. Πξφθεηηαη γηα άηνµα, πνπ επηζπµνχλ λα εξγάδνληαη εθ ηνπ αζθαινχο θαη είλαη θπγφπνλα. Αληίζεηα, φζνη πεξηγξάθνληαη απφ ηε ζεσξία Y ηνπ McGregor ζεσξνχλ φηη ε εξγαζία είλαη θάηη θπζηνινγηθφ, φπσο θαη ε μεθνχξαζε, δελ αληηπαζνχλ ηελ εξγαζία θαη επηδηψθνπλ λα απνθηήζνπλ ππεπζπλφηεηεο εθφζνλ έρνπλ θάπνηα ππνθίλεζε (Vaske, J.J. & Grantham, C.E., 1990). Σε ζχλδεζε θηλήηξσλ θαη επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο ηε ζπλαληάµε ζηε «ζεσξία ηεο πξνζδνθίαο» (expectancy theory), πνπ δηαηχπσζε ν Vroom (1964), ν νπνίνο αζρνιείηαη µε ην ηη θαζνξίδεη ηελ πξφζεζε ηνπ αηφµνπ λα θαηαβάιεη πξνζσπηθή πξνζπάζεηα ζηε δνπιεηά. Απηή ε πξνζπάζεηα ζπλεηζθέξεη ζηελ απφδνζε ηνπ ηµήµαηνο ή νιφθιεξνπ ηνπ νξγαληζκνχ πνπ εξγάδεηαη. Τπνζηεξίδεη φηη ε επαγγειµαηηθή παξαθίλεζε ελφο αηφµνπ πξνζδηνξίδεηαη απφ: α) ηη πηζηεχεη γηα ηεο ζρέζεηο πξνζπάζεηαο- απφδνζεο (expectancy), β) απφ ην πφζν επηζπµεί ηα απνηειέζµαηα απφ ηελ εξγαζία (valence). θαη γ) ηη πηζηεχεη γηα ηηο ζρέζεηο δνπιεηάο θαη απνηειεζκάησλ (instrumentality) Σέινο, νξηζκέλνη εξεπλεηέο πηζηεχνπλ πσο ε επαγγειµαηηθή ηθαλνπνίεζε ζπλδέεηαη µε ηελ αθνζίσζε πνπ δείρλεη έλα άηνµν ζηνλ νξγαληζµφ πνπ εξγάδεηαη, αιιά θαη µε ηελ απφδνζε ηνπ ίδηνπ ηνπ νξγαληζµνχ (Mathieu, 1991, Ostroff, 1992). Η αθνζίσζε ζηνλ νξγαληζµφ, ζηνλ νπνίν θάπνηνο εξγάδεηαη είλαη ν βαζµφο ζηνλ νπνίν ν εξγαδφκελνο ζπκκεηέρεη θαη ηαπηίδεηαη µε ηνλ νξγαληζµφ απηφ. Η ηθαλνπνίεζε πνπ θεξδίδεη ην άηνµν απφ ηελ εξγαζία ηνπ ζρεηίδεηαη επίζεο θαη µε ηελ παξαγσγηθφηεηα ηνπ (Rice et al, 1991). ΠΡΟΓΗΟΡΗΣΗΚΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ Γελ ππάξρεη ζπκθσλία κεηαμχ ησλ ζεσξεηηθψλ ζ φηη αθνξά ζην ηη αθξηβψο ζεκαίλεη «επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε». Ο Ginzberg (1951), φπσο παξαηίζεηαη ζην Γεκεηξφπνπινο (1998), δηαηππψλεη ηελ άπνςε φηη ππάξρνπλ ηξεηο κνξθέο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο: I. Οη εζσηεξηθέο ηθαλνπνηήζεηο Οη εζσηεξηθέο ηθαλνπνηήζεηο ελδέρεηαη λα είλαη απνηέιεζκα ηνπ αηζζήκαηνο ηεο «δεκηνπξγίαο» πνπ δνθηκάδεη ην άηνκν φηαλ επηηπγράλεη απηφ-έθθξαζε κέζσ ηεο επίδνζεο, ε επραξίζηεζε απφ κηα ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα θαη ε επίηεπμε ζπγθεθξηκέλσλ ζηφρσλ ή ηεο «ιεηηνπξγηθήο ηθαλνπνίεζεο», ηνπ επράξηζηνπ δειαδή ζπλαηζζήκαηνο πνπ απνξξέεη απφ ηε ζπκκεηνρή ηνπ αηφκνπ ζε παξαγσγηθέο δξαζηεξηφηεηεο. II. Οη ζπλαθφινπζεο ηθαλνπνηήζεηο, Απνηεινχλ ζπλάξηεζε ησλ θπζηθψλ, θνηλσληθψλ θαη ςπρνινγηθψλ θαηαζηάζεσλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ην πεξηβάιινλ ηεο εξγαζίαο. Γηα παξάδεηγκα, ηέηνηεο ηθαλνπνηήζεηο κπνξεί λα πξνέξρνληαη απφ ηελ θαζαξηφηεηα θαη ηάμε ζην πεξηβάιινλ, ηελ εξγαηνθεληξηθή Γηνίθεζε, ηνλ θαιφ θσηηζκφ, απφ ηνλ θιηκαηηζκφ, ην θνηλσληθφ θιίκα, ηελ θαιή ζπκπεξηθνξά ησλ αλσηέξσλ, ηε ελεξγεηηθφηεηα ησλ ζπλαδέιθσλ. Χο απνηέιεζκα απηφο ν ηχπνο, αλαθέξεηαη ζε απφξξνηεο απφ ηελ εξγαζία, φπσο είλαη ηα επαθφινπζα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε δνπιεηά ζε έλα ζπγθεθξηκέλν εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ ή κε ηδηαίηεξνπο ζπλεξγάηεο θαη δηεπζπληέο. III. Οη εμσηεξηθέο ηθαλνπνηήζεηο, Απνηεινχληαη θπξίσο απφ ηηο απιέο απνιαβέο απφ ηελ εξγαζία θαη πνπ κπνξεί λα είλαη θάζε πιηθήο κνξθήο. Οη ηξεηο απηέο κνξθέο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο ζα κπνξνχζαλ λα ζπλδπαζηνχλ θαη κε ηηο νκάδεο παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ επαγγεικαηηθή 5

9 επηινγή. Σν άηνκν αλάινγα κε ηα ζηνηρεία ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ, ηα ζπλαηζζεκαηηθά ηνπ ζηνηρεία θαη ηνλ θφζκν ησλ αμηψλ πνπ ην δηαπλέεη ζα βηψλεη θαη ηηο αληίζηνηρεο κνξθέο επαγγεικαηηθήο ηθαλνπνίεζεο. Δπηπιένλ, ν παξάγνληαο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ηνπ θφζκνπ εξγαζίαο ζα ηνπ επηηξέςεη ή φρη λα βηψζεη ηηο ζπλαθφινπζεο θαη ηηο εμσηεξηθέο ηθαλνπνηήζεηο. χκθσλα κε ηνπο Lofquist & Dawis (1991, φπσο παξαηίζεηαη ζην Γεκεηξφπνπινο, 1998), ε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε απνηειεί κηα ζπλάξηεζε ηεο αληηζηνίρεζεο αλάκεζα ζηηο αλάγθεο ηνπ εξγαδνκέλνπ θαη ζηα εληζρπηηθά ζηνηρεία πνπ πεξηέρεη ην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ. Με ηελ χπαξμε ηεο ζσζηήο αληηζηνηρίαο κεηαμχ ησλ ηθαλνηήησλ ηνπ αηφκνπ θαη ησλ απαηηήζεσλ ηνπ πεξηβάιινληνο, ππάξρεη θαη επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε. χκθσλα κε έξεπλα (Schneider & Snyder 1975), ε επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε απνηειεί κηα έλλνηα πνπ εθθξάδεη ηα ζεηηθά ή αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα ηνπ αηφκνπ πξνο ηελ εξγαζία ηνπ. Τπάξρνπλ εξγαδφκελνη πνπ είλαη γεληθά επραξηζηεκέλνη απφ ηε δσή ηνπο ηφζν ζε πξνζσπηθφ φζν θαη ζε επαγγεικαηηθφ επίπεδν. Απηνί έρνπλ ηηο πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα κείλνπλ ζηελ εξγαζία ηνπο. Άιινη φκσο εθθξάδνπλ δπζαξέζθεηα γηα ηελ εξγαζία ηνπο αιιά ηθαλνπνίεζε γηα ηε πξνζσπηθή ηνπο δσή ή θαη ην αληίζεην. Σέινο, ππάξρνπλ άηνκα, ηα νπνία δειψλνπλ δπζαξεζηεκέλα θαη ζε πξνζσπηθφ θαη ζε επαγγεικαηηθφ επίπεδν, ηδηαίηεξα απφ ην κηζζφ ηνπο, ηα νπνία ζχκθσλα κε ηελ έξεπλα είλαη πνιχ πηζαλφ λα αιιάμνπλ εξγαζία. Δίλαη ζεκαληηθφ λα ηνληζηεί φηη πνιινί εξγαδφκελνη φηαλ δειψλνπλ ηθαλνπνηεκέλνη απφ ηελ εξγαζία ηνπο, νπζηαζηηθά ελλννχλ φηη ν κηζζφο θαη νη ζπλζήθεο ζηηο νπνίεο εξγάδνληαη είλαη ηθαλνπνηεηηθέο. Γηα κεγάιν αξηζκφ εξγαδνκέλσλ, σζηφζν απηφ δε ζεκαίλεη φηη αληηκεησπίδνπλ ηελ εξγαζία ηνπο σο πξφθιεζε ή φηη ηνπο νινθιεξψλεη ζπλαηζζεκαηηθά. Δλ γέλεη πξνζδηνξίδεηαη ε εξγαζηαθή ηθαλνπνίεζε σο απνπζία αξλεηηθψλ παξαγφλησλ παξά σο παξνπζία ζεηηθψλ ζηνηρείσλ ζηελ εξγαζία Ο Locke (1976), ρσξίο λα πξνηείλεη έλα ζπγθεθξηκέλν φξγαλν κέηξεζεο ηεο επαγγειηηθήο ηθαλνπνίεζεο, ζεσξεί πσο νη παξαθάησ παξάγνληεο παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηεο: 1. Η εξγαζία λα απνηειεί πξφθιεζε γηα ηνλ εξγαδφκελν θαη λα µελ είλαη βαξεηή θαη θνπξαζηηθή. 2 Να ππάξρεη δπλαηφηεηα ζπκκεηνρήο ησλ εξγαδνκέλσλ ζηε ιήςε απνθάζεσλ, ηδηαίηεξα ζε ηνµείο πνπ νη ίδηνη θαηέρνπλ αξθεηέο γλψζεηο ζε απηνχο. 3. Να δίλεηαη ζηνλ εξγαδφκελν ζεηηθή ελίζρπζε γηα ην επηηπρέο έξγν- δειαδή ιεθηηθή αλαγλψξηζε, έπαηλνο θαη άιιεο επηπξφζζεηεο µε ρξεκαηηθέο ακνηβέο. 4 Να ππάξρνπλ ζεηηθέο δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ζην ρψξν εξγαζίαο κεηαμχ ζπλαδέιθσλ θαη κεηαμχ επνπηψλ θαη εξγαδνκέλσλ. 5. Να ππάξρεη ζσζηή επνπηεία, πνπ λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ελδηαθέξνλ γηα ηνπο εξγαδφκελνπο θαη βνήζεηα πξνο απηνχο θαηά ηελ επηηέιεζε ηνπ έξγνπ ηνπο. 6. Να ππάξρεη απνηειεζκαηηθή πνιηηηθή απφ ηελ πιεπξά ηεο επηρείξεζεο πνπ λα επηδηψθεη ηελ ππνβνήζεζε ησλ εξγαδνκέλσλ ζην έξγν ηνπο 7. Να ππάξρνπλ θαιέο ζπλζήθεο εξγαζίαο σο πξνο ην πεξηβάιινλ θαη ηε δηακφξθσζε ηνπ ρψξνπ. 8. Να ππάξρεη δηαζθάιηζε ηεο εξγαζίαο θαη λα θαιιηεξγείηαη ζηνπο εξγαδφκελνπο ην αίζζεµα φηη δελ θηλδπλεχνπλ λα ράζνπλ ηε δνπιεηά ηνπο. 9. Να θαιιηεξγείηαη ην αίζζεµα φηη νη ρξεκαηηθέο αµνηβέο κνηξάδνληαη δίθαηα. 10. Η θαιή απφδνζε λα αµείβεηαη θαη λα ππάξρεη ζαθήο ζρέζε κεηαμχ ηεο απφδνζεο θαη ηεο αµεηβήο. Ωο αµνηβή πξέπεη λα ζεσξείηαη θάζε είδνπο παξνρή πξνο ηνλ εξγαδφκελν. 6

10 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΓΔΤΣΔΡΟ ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΟ ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ - ΛΔΗΣΟΤΡΓΗΚΟΗ ΟΡΗΜΟΗ ΔΝΝΟΗΟΛΟΓΗΚΟ ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ Με ηνλ φξν «παξαθίλεζε» αλαθέξεηαη θάπνηνο ζε φιεο ηηο βηνινγηθέο, θπζηνινγηθέο, θνηλσληθέο θαη γλσζηηθέο δπλάκεηο πνπ θαηεπζχλνπλ έλαλ άλζξσπν θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Η παξαθίλεζε απνηειεί αληηθείκελν έξεπλαο γηα πνιιέο δεθαεηίεο ζηνπο ηνκείο ηεο ςπρνινγίαο, ηεο βηνινγίαο ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο θνηλσληνινγίαο θαηπξφζθαηα- ηεο δηνίθεζεο επηρεηξήζεσλ. Οη ζεσξίεο παξαθίλεζεο, ζην παξειζφλ έρνπλ επηθεληξσζεί ηε θπζηνινγηθή δηέγεξζε θαη ζηα βηνινγηθά έλζηηθηα. Οη πην πξφζθαηεο ζεσξίεο, φκσο, εζηηάδνπλ ζηα θίλεηξα επίηεπμεο θαη πεξηιακβάλνπλ ηε κειέηε ησλ γλσζηηθψλ θαη θνηλσληθψλ δηεξγαζηψλ, πνπ επεξεάδνπλ ηα θίλεηξα ελφο αηφκνπ λα εκπιαθεί ζε κηα ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα (Fulmer & Frijters, 2009).Έηζη, αλάινγα κε ηνλ θάζε ηνκέα κειέηεο,έρνπλ δνζεί θαη νη αλάινγνη νξηζκνί γηα ηελ παξαθίλεζε. Οη Θενδσξάθε θαη Υαζζάλδξα (2004), θαζνξίδνπλ πσο ε παξαθίλεζε απνηειείηαη απφ εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο δπλάκεηο πνπ ελεξγνπνηνχλ ηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά.ο Ormrod (2008), νξίδεη ηελ παξαθίλεζε σο κηα εζσηεξηθή θαηάζηαζε πνπ θηλεηνπνηεί ηνπο καζεηέο, ηνπο παξέρεη ζπγθεθξηκέλεο θαηεπζχλζεηο θαη ηνπο θάλεη λα δεζκεπηνχλ ζε νξηζκέλεο δξαζηεξηφηεηεο. χκθσλα κε ηνλ Allen (1998), ε παξαθίλεζε απνηειεί έλα ζχλνιν δηαδηθαζηψλ πνπ θηλεηνπνηνχλ ηνλ άλζξσπν πξνο έλα ζηφρν. Δπνκέλσο, νη ζπκπεξηθνξέο ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ έρνπλ πςειή παξαθίλεζε ζην πιαίζην ηεο εξγαζίαο, είλαη επηινγέο πνπ ειέγρνληαη απφ ίδην ηνλ εξγαδφκελν. Απφ ηελ νπηηθή γσλία ηνπ πξντζηάκελνπ, ε παξαθίλεζε απνηειεί ηε δηαδηθαζία ηνπ λα επηηπγράλεη ην επηζπκεηφ απνηέιεζκα απφ ηνπο ππαιιήινπο θαη λα ηνπο βνεζά λα επηηχρνπλ ηνπο ζηφρνπο ηνπο (Gordon, 2002).Δπίζεο ζχκθσλα κε ηνπο Whetten θαη Cameron (2002), ε παξαθίλεζε ζην επαγγεικαηηθφ πιαίζην πεξηγξάθεηαη σο κηα εμίζσζε, πνπ απνηειείηαη απφ ηηο επηζπκίεο ηνπ ππαιιήινπ πνιιαπιαζηαδφκελεο κε ηε δέζκεπζε δνπιεηά ηνπ.η παξαθίλεζε, πηζηεχεηαη πσο απνηειεί κηα δηαδηθαζία πεξίπινθε, θαζψο δηάθνξνπο παξάγνληεο, φπσο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ επαγγέικαηνο, νη εθάζηνηε νξγαλσζηαθέο πξαθηηθέο θαη νη αηνκηθέο δηαθνξέο ηελ επεξεάδνπλ (Allen, 1998). πγθεθξηκέλα, νη νξγαλσζηαθέο πξαθηηθέο πεξηιακβάλνπλ ηηο δηνηθεηηθέο πξαθηηθέο, ηνπο θαλφλεο, ηηο πνιηηηθέο δηαρείξηζεο αλζξψπηλσλ πφξσλ ηνπ νξγαληζκνχ θαη ηα ζπζηήκαηα αληακνηβψλ. Σα επαγγεικαηηθά ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξνληαη ζηηο πηπρέο κηαο ζπγθεθξηκέλεο ζέζεο εξγαζίαο πνπ θαζνξίδνπλ ηηο πξνθιήζεηο θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο. Οη αηνκηθέο δηαθνξέο πεξηιακβάλνπλ ηα ελδηαθέξνληα, ηηο πξνζσπηθέο αλάγθεο θαη ηηο ηθαλφηεηεο, φπσο θαη ηηο αμίεο, ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο. Δπηπιένλ, ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ε ειηθία, ην θχιν, ε επαγγεικαηηθή εκπεηξία, ην κνξθσηηθφ επίπεδν θαη ε ζέζε πνπ θαηέρεη ν εξγαδφκελνο. είλαη πηζαλφ λα επεξεάδνπλ ηελ παξαθίλεζε. Γηα ην ιφγν απηφ, ε παξαθίλεζε ζηνλ ηνκέα ηεο εξγαζίαο έρεη κειεηεζεί εθηελψο θαη έρεη κεηξεζεί κε δηάθνξνπο ηξφπνπο. ΔΧΣΔΡΗΚΖ ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ χκθσλα κε ηνλ Shedivy (2004) ν πξνζαλαηνιηζκφο ηεο παξαθίλεζεο πεξηγξάθεηαη σο έλα κέζν απηφ-νξγάλσζεο, πνπ ιεηηνπξγεί είηε ζε έλα ελδνγελέο είηε ζε έλα εμσγελέο κνηίβν. Χο εζσηεξηθή παξαθίλεζε νξίδεηαη ε θηλεηνπνίεζε ελφο αλζξψπνπ λα δξάζεη πξνο κηα θαηεχζπλζε, φπνπ απηή πεγάδεη απνθιεηζηηθά απφ ηηο 7

11 εζσηεξηθέο ηνπ αλάγθεο. Απηέο νη αλάγθεο απηέο ελδέρεηαη λα είλαη ε επηηπρία,ε ραξά θαη ε επραξίζηεζε ηεο ζπκκεηνρήο ζε κηα δξαζηεξηφηεηα θαη ε αίζζεζε επάξθεηαο ζε κία δξαζηεξηφηεηα (Ryan & Deci, 2004). Πεξηιακβάλεη ηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά κε έλαλ ηξφπν ζπγθεθξηκέλν, επεηδή ε ίδηα ε δξαζηεξηφηεηα είλαη ελδηαθέξνπζα θαη ηαπηφρξνλα ηθαλνπνηεηηθή. Όηαλ έλα άηνκν ραξαθηεξίδεηαη απφ εζσηεξηθή παξαθίλεζε εκπιέθεηαη ζε ζπγθεθξηκέλεο δξαζηεξηφηεηεο ράξε ζησλ ζεηηθψλ ζπλαηζζεκάησλ πνπ πξνθχπηνπλ απφ απηέο ηηο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο εμεγνχλ νη Deci θαη Ryan (2008). Σα άηνκα ελδηαθέξνληαη γηα απηφ πνπ θάλνπλ θαη σο απνηέιεζκα απηνχ έρνπλ πεξηέξγεηα λα εμεξεπλήζνπλ λέα εξεζίζκαηα θαη λα εξγαζηνχλ έηζη ψζηε λα επηηχρνπλ ζε λέεο πξνθιήζεηο.οη Wigfield, Eccles, Τνν θαη ζπλ. (1997), ζπκπεξαίλνπλ πσο ε εζσηεξηθή παξαθίλεζε κπνξεί λα νξηζηεί ζε επίπεδν ζηάζεσλ, ζεκαζίαο/ αμίαο, απφιαπζεο θαη ελδηαθέξνληνο γηα έλα ζπγθεθξηκέλν ηνκέα ελδηαθέξνληνο ή δξαζηεξηφηεηα. Η εζσηεξηθή παξαθίλεζε κπνξεί λα κεηξεζεί θαιχηεξα κε απηφ-πεξηγξαθηθέο δειψζεηο ζρεηηθά κε ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ζε κηα δξαζηεξηφηεηα ή έλα ζχλνιν δξαζηεξηνηήησλ. Αξθεηέο κειέηεο έρνπλ δηεμαρζεί πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρηεί ε δηάθξηζε ησλ επηκέξνπο παξαγφλησλ πνπ κπνξεί λα επεξεάζνπλ ηελ εζσηεξηθή παξαθίλεζε ελφο αλζξψπνπ. Σα επξήκαηα ησλ κειεηψλ, έδεημαλ πψο ηα κέζα εμσηεξηθήο παξαθίλεζεο, φπσο νη πιηθέο επηβξαβεχζεηο, ηείλνπλ λα αιιειεπηδξνχλ αξλεηηθά κε ηελ εζσηεξηθή παξαθίλεζε. Δπηπιένλ, έρεη δηαπηζησζεί φηη ε ηηκσξία, νη πξνζεζκίεο, νη απεηιέο, θαη ε απζηεξή επηηήξεζε ελδέρεηαη λα απνδπλακψζνπλ ηα εζσηεξηθά θίλεηξα (Deci & Ryan, 2008). Αληίζεηα, ε ζεηηθή αλαηξνθνδφηεζε ησλ επηδφζεσλ είλαη πηζαλφ λα εληζρχζεη, παξά λα ππνλνκεχζεη ηελ εζσηεξηθή παξαθίλεζε. Σα επξήκαηα απηά απνδεηθλχνπλ φηη φηαλ έλα άηνκν βηψλεη κηα αίζζεζε απηνλνκίαο, είλαη εζσηεξηθά θηλεηνπνηεκέλν, ηθαλνπνηψληαο ηελ εζσηεξηθή αλάγθε ηνπ γηα απηνλνκία. Όηαλ έλαο άλζξσπνο, παξαθνινπζείηαη, αληακείβεηαη, αμηνινγείηαη, ή απεηιείηαη, έρεη ηελ ηάζε λα αηζζάλεηαη πεξηζζφηεξν πηεζκέλν, πξάγκα πνπ πξνθαιεί ηε κείσζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ηεο αλάγθεο ηνπ γηα απηνλνκία, ελψ ζεκεηψλεηαη κεγαιχηεξε ηθαλνπνίεζε φηαλ ηνπ παξέρνληαη ελαιιαθηηθέο επηινγέο (Deci & Ryan, 2000). Χο εθ ηνχηνπ, πνιιά είδε εζσηεξηθήο παξαθίλεζεο έρνπλ πεξηγξαθεί, αλάινγα κε ηνπο εηδηθνχο ζηφρνπο ηνπ αηφκνπ πνπ θαζνδεγνχλ ηηο πξάμεηο ηνπ. Δζσηεξηθή παξαθίλεζε γηα απόθηεζε γλώζεσλ Πξφθεηηαη γηα ηελ εζσηεξηθή αλάγθε, πνπ θάλεη έλα άηνκν λα ζπκκεηάζρεη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα, ψζηε λα βηψζεη ην επράξηζην ζπλαίζζεκα ηεο απφθηεζεο λέσλ γλψζεσλ θαη ηεο δηεξεχλεζεο ηνπ θαηλνχξγηνπ (Vallerand, Pelletier, Blais, Briere θαη ζπλ., 1993). Η εζσηεξηθή παξαθίλεζε γηα γλψζε ζηα ζχγρξνλα πιαίζηα εξγαζίαο, ζηνρεχεη λα απνθηήζεη θαη λα αμηνπνηήζεη γλψζεηο, λα αλαπηχμεη ησλ επαγγεικαηηθέο δεμηφηεηεο θαη ηθαλφηεηεο θαη λα ηξνπνπνηήζεη ηηο ζηάζεηο θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ εξγαδνκέλσλ. Χο εθ ηνχηνπ, νδεγεί ζε πςειά θίλεηξα κεηαβίβαζεο, ηα νπνία αλαθέξνληαη ζηελ εθαξκνγή ηεο γλψζεο πνπ έρεη απνθηεζεί ζε ζπγθεθξηκέλεο πηπρέο ηεο εξγαζίαο. Δπηπιένλ, πνιιέο κεηαβιεηέο ηεο πξνζσπηθφηεηαο, φπσο ε εμσζηξέθεηα, ε ζπλαηζζεκαηηθή ζηαζεξφηεηα θαη ε πξνζπκία, ζεσξείηαη φηη επεξεάδνπλ ηα εζσηεξηθά θίλεηξα γηα γλψζε. Έηζη, νη πξντζηάκελνη ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ φια απηά ηα ζηνηρεία ππφςε, πξνθεηκέλνπ λα αμηνινγήζνπλ ηηο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ γηα γλψζε θαη λα ζρεδηάζνπλ θαη λα πινπνηήζνπλ αλάινγα εθπαηδεπηηθά θαη επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα (Rowold, 2007). Δζσηεξηθή παξαθίλεζε γηα επίηεπμε Η εζσηεξηθή παξαθίλεζε γηα επίηεπμε αλαθέξεηαη ζηε ζπκκεηνρή ελφο αηφκνπ ζε κηα δξαζηεξηφηεηα έηζη ψζηε λα βηψζεη ην αίζζεκα ηεο επραξίζηεζεο κέζα απφ ηελ 8

12 επίηεπμε ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ζηφρνπ (Vallerand et al., 1993). Σν επίπεδν εζσηεξηθήο παξαθίλεζεο γηα επίηεπμεο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ ζηφρνπ πνηθίιιεη, ζχκθσλα κε ηε ζεσξία ηεο γλσζηηθήο αμηνιφγεζεο (Deci & Ryan, 1985; Ryan & Deci, 2000), θαζψο είλαη απνηέιεζκα ηεο αληίιεςεο ηνπ θάζε αηφκνπ γηα ηελ επηηπρία ή ηελ απνηπρία ζε κηα δξαζηεξηφηεηα θαη εμαξηάηαη απφ ην αλ ην άηνκν ζεσξεί ηνλ εαπηφ ηνπ επαξθή ψζηε λα επηηχρεη ζηε ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα. Απφ ηα απνηειέζκαηα δηαθφξσλ εξεπλψλ θαίλεηαη πσο ε εζσηεξηθή παξαθίλεζε γηα επίηεπμε έρεη κηα ηζρπξή επίδξαζε ζηελ εκπεηξία ηεο ηθαλνπνίεζεο θαη ζηηο επηδφζεηο απφ ηελ εξγαζία (Johns, 1992) ηνπ εθάζηνηε εξγαδνκέλνπ. Δζσηεξηθή παξαθίλεζε γηα ζπλαηζζεκαηηθή δηέγεξζε χκθσλα κε ηνπο (Vallerand et al., 1993), ε εζσηεξηθή παξαθίλεζε γηα ζπλαηζζεκαηηθή δηέγεξζε αλαθέξεηαη ζηελ εζσηεξηθή αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ λα ζπκκεηέρεη ζε κηα ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα, ψζηε λα αηζζαλζεί επραξίζηεζε απφ ηελ ίδηα ηε δξαζηεξηφηεηα, αλεμάξηεηα απφ ην αλ ζα επηηχρεη θάπνην ζπγθεθξηκέλν ζηφρν. Οη δηεπζπληέο θαη νη πξντζηάκελνη πνπ ελδηαθέξνληαη λα εληζρχζνπλ, ζην επαγγεικαηηθφ πιαίζην, ηε ζπκκεηνρή θαη ην ελδηαθέξνλ ησλ εξγαδνκέλσλ ζε δηάθνξεο δξαζηεξηφηεηεο ζα πξέπεη λα παξέρνπλ θάπνηα θίλεηξα θαηάιιεια ζε απηνχο. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, εληζρχεηαη παξάιιεια θαη ε παξαθίλεζε γηα γλψζε, εηδηθά αλ ζηνπο εξγαδφκελνπο παξέρνληαη ξεαιηζηηθέο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηα νθέιε ηεο εθάζηνηε δξαζηεξηφηεηαο (Hicks & Klimoski, 1987). ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ Μέζα απφ ηελ εμσηεξηθή παξαθίλεζε θαίλεηαη ε ελέξγεηα ελφο αηφκνπ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε δξαζηεξηφηεηα δηφηη αλακέλεηαη λα νδεγήζεη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν απνηέιεζκα. Η εμσηεξηθή παξαθίλεζε θάλεη ην άηνκν λα δξα, λα ζπκπεξηθέξεηαη ή λα εξγάδεηαη θαηά βάζε σο απάληεζε ζε θάηη δηαθνξεηηθφ απφ ηελ εξγαζία ή ηελ ίδηα ηε δξαζηεξηφηεηα, φπσο ε αληακνηβή ή ε αλαγλψξηζε ηεο θπξηαξρίαο ησλ άιισλ αλζξψπσλ (Amabile, Hill, Hennessey & Tighe, 1994). Οη Deci θαη Ryan (2008),ζπκπέξαλαλ πσο ην πην ζαθέο παξάδεηγκα εμσηεξηθήο παξαθίλεζεο είλαη ε εθδήισζε ζπκπεξηθνξψλ πνπ ζθνπεχνπλ ζε θάπνηα πιηθή αληακνηβή ή ζηελ απνθπγή κηαο ηηκσξίαο. Καηά ησλ (Meyer, Becker & Vanderberghe, 2004) ε ρξήζε ηεο αληακνηβήο θαη ηεο ηηκσξίαο κπνξεί λα έρεη ηζρπξφ αληίθηππν ζηε ζπκπεξηθνξά ελφο αηφκνπ θαη κπνξεί αθφκε θαη λα ην νδεγήζεη ζε κία εμσηεξηθά ξπζκηδφκελε πνξεία δξάζεο. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ έλα εξγαδφκελν άηνκν, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ην ζηνηρείν ηεο εμσηεξηθήο παξαθίλεζεο είλαη πην πηζαλφ λα αληηιακβάλεηαη ην εξγαζηαθφ ηνπ πεξηβάιινλ σο θαζνδεγνχκελν απφ εμσγελείο ειέγρνπο, θαη σο απνηέιεζκα λα επηδηψθεη επαγγέικαηα, φπνπ ηα εμσγελή θίλεηξα θπξηαξρνχλ (Amabile et al., 1994).Μεηαμχ ησλ δηαθφξσλ εξεπλεηψλ ππάξρεη ε θνηλή αληίιεςε πσο ζηηο πεξηπηψζεηο, φπνπ ην άηνκν θαζνδεγείηαη απφ εμσγελείο αληακνηβέο, φπσο ηα ρξήκαηα, πξνθεηκέλνπ λα νινθιεξψζεη κηα δξαζηεξηφηεηα πνπ ην ελδηαθέξεη, ηα εζσηεξηθά ηνπ θίλεηξα γηα ηε δξαζηεξηφηεηα ππνλνκεχνληαη, θαζψο ηα νθέιε είλαη πηζαλφ λα ην νδεγήζνπλ ζην λα ράζεη ην ελδηαθέξνλ ηνπ (Deci, Koestner, & Ryan, 1999). φκσο, ζχκθσλα κε πξφζθαηεο κειέηεο πνπ έρνπλ δηεμαρζεί θαίλεηαη φηη νη άλζξσπνη είλαη πηζαλφ λα βηψλνπλ ην αίζζεκα ηεο απηνλνκίαο αθφκα θη φηαλ θαζνδεγνχληαη απφ εμσηεξηθά θίλεηξα. Πην αλαιπηηθά, νη εμσηεξηθέο κνξθέο παξαθίλεζεο πνπ έρνπλ εζσηεξηθεπζεί, πηζηεχεηαη πσο ζπκβάιινπλ ζηελ απφθηεζε ζεηηθήο εκπεηξία, ζηελ επαξθή επίδνζε ζε κηα δξαζηεξηφηεηα, θαζψο θαη ζηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία θαη ηε γεληθή επεκεξία.χκθσλα κε ηνπο (Deci & Ryan, 1985), ζην πιαίζην ηεο Θεσξίαο ηεο απηφ-απνηειεζκαηηθφηεηαο ζεκεηψλνληαη ηξεηο κνξθέο εζσηεξίθεπζεο ησλ εμσγελψλ θηλήηξσλ, ζηνπο νπνίνπο παξαηεξνχληαη δηαθνξέο σο πξνο ην βαζκφ 9

13 ζηνλ νπνίν νη εμσηεξηθνί θαλνληζκνί ελαξκνλίδνληαη κε ηελ αίζζεζε ηνπ αηφκνπ γηα ηνλ εαπηφ ηνπ. Οη κνξθέο απηέο είλαη: ε εζσηεξηθή ξχζκηζε, ε ελζσκάησζε θαη ε αλαγλσξίζηκε ξχζκηζε. Δζσηεξηθή ξύζκηζε Μέζα απφ ηελ εζσηεξηθή ξχζκηζε πεξηγξάθνληαη, ζχκθσλα κε ηνλ (Ryan, 1982), ζπκπεξηθνξέο πνπ ζπκβαίλνπλ φηαλ νη άλζξσπνη ζεσξνχλ ηε ζπκκεηνρή ηνπο ζε θάπνηα δξαζηεξηφηεηα σο απαξαίηεηε ιφγσ θάπνηαο εμσηεξηθήο πίεζεο (θαλφλεο, ζπλζήθεο, θιπ.). Θεσξείηαη σο ε κνξθή κε ην ιηγφηεξν βαζκφ απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο εζσηεξίθεπζεο, θαζψο θάλεη ηνλ άλζξσπν λα αηζζάλεηαη φηη ειέγρεηαη, θαη ν έιεγρνο απηφο εληζρχεη ην αίζζεκα ππεξεθάλεηαο θαη απηφ-επηβεβαίσζεο κεηά απφ κία πηζαλή επηηπρία, αιιά θαη ην αίζζεκα ληξνπήο, ελνρήο, θαη απηφ-αλαίξεζεο κεηά απφ κία πηζαλή απνηπρία. Με απηφλ ηνλ ηξφπν, ε έδξα ειέγρνπ βξίζθεηαη απφ ηε κία πιεπξά ζην ίδην ην άηνκν, αιιά απφ ηελ άιιε, είλαη κηα ειεγρφκελε κνξθή εζσηεξηθεπκέλσλ εμσγελψλ θηλήηξσλ (π.ρ., «δνπιεχσ, γηαηί κε θάλεη λα ληψζσ πσο είκαη έλα άμην άηνκν»). Δλζσκάησζε Η κνξθή απηή ραξαθηεξίδεηαη σο ε πην απνηειεζκαηηθή κνξθή εζσηεξίθεπζεο, φπνπ πεξηγξάθεη ηα άηνκα πνπ έρνπλ πεηχρεη λα ελζσκαηψζνπλ κηα εμσηεξηθή επηηαγή ζηηο δηάθνξεο πηπρέο ηνπ εαπηνχ ηνπο (Deci & Ryan, 2008). Η ελζσκάησζε είλαη ην κέζν κε ην νπνίν νη ζπκπεξηθνξέο πνπ θαζνδεγνχληαη απφ εμσγελή θίλεηξα γίλνληαη πξαγκαηηθά απηφλνκεο. εκαληηθφ είλαη λα ηνληζηεί φηη ε ελζσκάησζε εμαθνινπζεί λα ζεσξείηαη εμσγελέο θίλεηξν (έζησ θαη αλ έρεη πάξεη απηφλνκε κνξθή), θαζψο δελ θαζνδεγείηαη απφ ην ελδηαθέξνλ ηνπ αλζξψπνπ γηα ηε δξαζηεξηφηεηα, αιιά απφ ην γεγνλφο φηη ε δξαζηεξηφηεηα απηή είλαη ζεκαληηθή γηα ηελ επίηεπμε ησλ πξνζσπηθψλ ηνπ ζηφρσλ. Χο απνηέιεζκα απηνχ, ζα κπνξνχζε θάπνηνο λα ππνζηεξίμεη πσο ε εζσηεξηθή παξαθίλεζε θαη ε ελζσκαησκέλε εμσηεξηθή παξαθίλεζε απνηεινχλ δχν δηαθνξεηηθέο κνξθέο απηφλνκεο παξαθίλεζεο. Αλαγλσξίζηκε ξύζκηζε Η αλαγλσξίζηκε ξχζκηζε πεξηγξάθεη ζπκπεξηθνξέο πνπ ζπκβαίλνπλ φηαλ ην άηνκν έρεη απνθαζίζεη λα ζπκκεηάζρεη ζε θάπνηα δξαζηεξηφηεηα φρη γηα λα βηψζεη επράξηζηα ζπλαηζζήκαηα απαξαίηεηα, αιιά γηα λα επηηεπρζεί έλαο ζπγθεθξηκέλνο ζηφρνο (Baard, Deci & Ryan, 2004). Έηζη, λνηψζεη κεγαιχηεξε ειεπζεξία θαη βνχιεζε, θαζψο ε ζπκπεξηθνξά ηνπ αηφκνπ αληαπνθξίλεηαη ζηνπο πξνζσπηθνχο ηνπ ζηφρνπο θαη πεπνηζήζεηο. Βηψλεη δειαδή ζε κεγαιχηεξν βαζκφ ηελ αίζζεζε απηνλνκίαο θαη δελ αηζζάλεηαη φηη πηέδεηαη λα πηνζεηήζεη ηε ζπγθεθξηκέλε ζπκπεξηθνξά. Σα άηνκα ζπλεπψο, πνπ βηψλνπλ ηελ αλαγλσξίζηκε ξχζκηζε ζεσξνχλ φηη ε ζπκπεξηθνξά ηνπο αληηθαηνπηξίδεη κηα πηπρή ηνπ εαπηνχ ηνπο. ΜΖ-ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ Με ηνλ φξν κε-παξαθίλεζε ραξαθηεξίδεηαη θάπνηνο πνπ δελ βξίζθεη θαλέλα ιφγν λα αλαπηχμεη ζπγθεθξηκέλεο ζπκπεξηθνξέο (Deci & Ryan, 1985). Υαξαθηεξίδεη ηελ έιιεηςε πξφζεζεο ησλ αηφκσλ λα δξάζνπλ θαη ζπλνδεχεηαη απφ ηελ απνπζία ζεηηθήο εθηίκεζεο γηα κηα ζπκπεξηθνξά ή απνηέιεζκα θαη ηελ απνπζία αηζζήκαηνο απηφαπνηειεζκαηηθφηεηαο γηα ηελ επίηεπμε ελφο ζηφρνπ. Οη άλζξσπνη πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ έιιεηςε παξαθίλεζεο ζχκθσλα κε ηνλ Vallerand (1997), ζπκκεηέρνπλ ζε δξαζηεξηφηεηεο θαη εξγαζίεο ρσξίο ζθνπφ θαη σο 10

14 απνηέιεζκα παξαηεξνχληαη αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα (απάζεηα, θαηαπίεζε, αδηαθνξία), κε απνηέιεζκα λα κελ επηηπγράλνπλ θνηλσληθνχο,ζπλαηζζεκαηηθνχο ή πιηθνχο ζηφρνπο. Ο ίδηνο αξηζκεί ηέζζεξηο δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο κε παξαθίλεζεο: α) κε παξαθίλεζε ράξε ζηελ αληηιακβαλφκελε έιιεηςε ηθαλφηεηαο, β) κε παξαθίλεζε πνπ νθείιεηαη ζηελ πεπνίζεζε φηη ε ζπκπεξηθνξά απηή είλαη πνιχ απαηηεηηθή θαη ην άηνκν δελ ζέιεη λα θαηαβάιεη ηελ πξνζπάζεηα πνπ απαηηείηαη γηα λα ηελ επίηεπμή ηεο, γ) κε παξαθίλεζε ιφγσ ηεο εληχπσζεο πσο ε πξνηεηλφκελε ζηξαηεγηθή δελ ζα έρεη ηα απνηειέζκαηα επηζπκεί θαη δ) κε παξαθίλεζε δηφηη ην άηνκν θαηαβάιιεηαη απφ ηελ πεπνίζεζε φηη δελ είλαη ηθαλφ λα επηηχρεη θαη αληηιακβάλεηαη ηελ πξνζπάζεηά ηνπ σο δπζαλάινγε ηνπ κεγέζνπο ηνπ έξγνπ πνπ θαιείηαη λα νινθιεξσζεί. Σέινο, ε απνπζία παξαθίλεζεο ελφο αηφκνπ είλαη πηζαλφ λα πξνβιεθζεί απφ ην εθάζηνηε πιαίζην εξγαζίαο θαη ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ αηφκνπ.η παξαθίλεζε ησλ εξγαδνκέλσλ είλαη έλα απφ ηα βαζηθφηεξα δεηήκαηα ηεο Γηνίθεζεο αλζξσπίλσλ πφξσλ, θαζψο ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά θαη ηελ απφδνζε ζην ρψξν ηεο νξγάλσζεο. Πξνζδηνξίδεη ηηο πην θξίζηκεο ζηάζεηο ησλ εξγαδνκέλσλ σο πξνο ηελ εξγαζία θαη ηε δέζκεπζε ζηνλ νξγαληζκφ. Οη ζεσξίεο πνπ έρνπλ αλαηερζεί γχξσ απφ ηελ εχλνηα ηεο παξαθίλεζεο έρνπλ σο ζηφρν λα δψζνπλ απαληήζεηο ζε δεηήκαηα γχξσ απφ ηα θίλεηξα πνπ θάλνπλ ηνλ ηνλ άλζξσπν λα ζέιεη λα εξγάδεηαη πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν, ηί πξνζδηνξίδεη ηε ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηελ εξγαζία θαη ηελ νξγάλσζε θαη πνηεο κεηαβιεηέο πξέπεη λα επεξεαζζνχλ θαη πξνο πνηα θαηεχζπλζε ψζηε ν εξγαδφκελνο λα παξαθηλεζεί θαη λα απνδψζεη πεξηζζφηεξν.πλνςίδνληαο, νη άλζξσπνη φηαλ, αηζζάλνληαη ελδηαθέξνλ γηα ηελ εξγαζία ηνπο θαη ηελ ζεσξνχλ ζεκαληηθή, φηαλ επηδηψθνπλ θαη ειπίδνπλ λα θζάζνπλ ζ έλα θαιχηεξν κέιινλ, φηαλ ζπκκεηέρνπλ ζηε δηακφξθσζε ηνπ νξάκαηνο θαη ησλ εηαηξηθψλ αμηψλ θαη κέζσ ηεο δέζκεπζεο πνπ ληψζνπλ πξνο ηελ επηρείξεζε, θηλεηνπνηνχληαη, θαη ηφηε δίλνπλ ηνλ θαιχηεξν ηνπο εαπηφ ζε απηή. Δπηπιένλ, νη εξγαδφκελνη θηλεηνπνηνχληαη φηαλ δηαπηζηψλεηαη επραξίζηεζε απφ ηελ εξγαζία θαη αλαγλσξίδεηαη ε ζπκκεηνρή ηνπο ζηα επηηεχγκαηα ηεο επηρείξεζεο, θπξηαξρνχλ θαιέο αλζξψπηλεο ζρέζεηο θαη αίζζεκα εκπηζηνζχλεο ζην εξγαζηαθφ πεξηβάιινλ, ππάξρεη αμηνπξεπήο έληηκε θαη δίθαηε κεηαρείξηζε, έλα κφληκα παγησκέλν αίζζεκα δηθαηνζχλεο ζε ζρέζε κε ηελ αμηνιφγεζε ηεο απφδνζεο, ηηο ακνηβέο θαη ηελ εμέιημε ηνπο, λνηψζνπλ απηνεθηίκεζε θαη είλαη πεξήθαλνη γη απηά πνπ πεηπραίλνπλ ηφζν νη ίδηνη φζν θαη ε επηρείξεζε ζηελ νπνία αλήθνπλ, ιφγσ ηεο επαηζζεηνπνίεζεο θαη ζπλεηζθνξάο ηεο ζην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΗΚΑΝΟΠΟΗΖΖ ΚΑΗ ΠΑΡΑΚΗΝΖΖ Δ ΣΡΑΠΔΕΗΚΟΤ ΤΠΑΛΛΖΛΟΤ Η παξαθίλεζε ζηελ εξγαζία είλαη έλα ζέκα πνπ έρεη δηεξεπλεζεί εθηελψοζην πιαίζην ηεο δηαρείξηζεο αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ηα ηειεπηαία ρξφληα. Κάζε νξγαληζκφο αληηκεησπίδεη ηελ πξφθιεζε λα εθπιεξψζεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ θαη παξάιιεια λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ησλ εξγαδνκέλσλ ηνπ γηα παξνρή θηλήηξσλ θαη επαγγεικαηηθή ηθαλνπνίεζε (Μαλσιφπνπινο, 2008). Οη Ayub θαη Rafif (2011) θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ππάξρεη ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία θαη ηεο παξαθίλεζεο. Μηα ζεηξά απφ παξάγνληεο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία θαη ζχκθσλα κε ηνπο Schultzθαη Schultz(1998, φπσο αλαθέξεηαη ζηνayubθαη Rafif, (2011), ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία απεηθνλίδεη θάζε ζεηηθφ θαη αξλεηηθψλ αηζζεκάησλ εξγαδνκέλσλ γηα ηελ εξγαζία ηνπο, ελψ ε παξαθίλεζε παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε απηψλ ησλ ζπλαηζζεκάησλ. ηνλ ηξαπεδηθφ ηνκέα, νη Singh θαη Kaur (2009) ππνζηήξημαλ φηη ην επίπεδν ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία επεξεάδεηαη απφ παξάγνληεο, φπσο ε επηηήξεζε, ε ζπλεξγαζία κε ηνπο ζπλαδέιθνπο, ν κηζζφο θαη ε εγεζία. ηελ έξεπλά 11

15 ηνπ ζε 300 ηξαπεδηθά ζηειέρε θαη ππαιιήινπο, ν Allam (2007) θαηέιεμε ζην ζπκπέξαζκα φηη ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία θαη ε εξγαζηαθή δέζκεπζε επεξεάδεηαη, θπξίσο απφ ην αίζζεκα πξνζσπηθήο νινθιήξσζεο. Oη Malllik θαη Mallik (1998) δηαπίζησζαλ φηη ππάξρνπλ δηαθνξέο ζηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία ησλ ηξαπεδηθψλ ππαιιήισλ ζε ζρέζε κε ηε ζέζε ηνπο ζηελ ηξάπεδα. Δηδηθφηεξα, νη δηεπζπληέο ησλ ηξαπεδψλ αλέθεξαλ ρακειφηεξα επίπεδα ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία ζε ζρέζε κε ηνπο ππαιιήινπο θαη ην ππφινηπν πξνζσπηθφ. Δπηπιένλ, ν Shaw θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ (2000) θαηέιεμαλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ε ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία ησλ ππαιιήισλ ησλ ηξαπεδψλ ήηαλ έληνλα θαη αξλεηηθά ζπζρεηηζκέλε κε ηελ απνγνήηεπζε θαη ηελ πξφζεζε λα εγθαηαιείςνπλ ηε δνπιεηά ηνπο. Δπηπιένλ, ν Walther (1988) αλαθέξεη φηη ε αληηιακβαλφκελε επάξθεηα επηθνηλσλίαο ζε ηξαπεδηθνχο νξγαληζκνχο κε πνιιά παξαξηήκαηα επεξεάδεη ηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ εξγαδνκέλσλ θαη ηελ ηθαλνπνίεζή ηνπο. Oη Clinebell θαη Shadwick (2005) ππνζηήξημαλ φηη νη ππάιιεινη ησλ ηξαπεδηθψλ ππνθαηαζηεκάησλ αλέθεξαλ ρακειφηεξα επίπεδα ηθαλνπνίεζεο απφ ηελ εξγαζία, ζπλεξγαζίαο θαη εξγαζηαθήο δέζκεπζεο, θαη πςειφηεξα επίπεδα αζάθεηαο ξφισλ θαη ζχγθξνπζεο ξφισλ, ζε ζρέζε κε ηνπο εξγαδφκελνπο ζηα θεληξηθά γξαθεία ησλ ηξαπεδψλ. Σέινο, νη Sowmya θαη Panchanatham(2011) θαηέιεμαλζην ζπκπέξαζκα φηη ν κηζζφο θαη νη επθαηξίεο πξναγσγήο ήηαλ νη παξάγνλεο, πνπ επεξεάδνπλ πεξηζζφηεξν ηελ ηθαλνπνίεζε απφ ηελ εξγαζία ζηνλ ηξαπεδηθφ ηνκέα ηεο Ιλδίαο, αθνινπζνχκελνη απφ ηηο πηπρέο νξγάλσζεο θαη ηε δπζαξέζθεηα κε ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ επφπηε. 12

16 ΚΔΦΑΛΑΗΟ ΣΡΗΣΟ ΔΝNΟΗΟΛΟΓΗΚΟ ΠΡΟΓΗΟΡΗΜΟ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΔΞΟΤΘΔΝΧΖ Χο επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε νξίδεηαη ην ζχλδξνκν πνπ κέζσ απηήο, εθθξάδεηαη ηελ ςπρνζσκαηηθή θαηαπφλεζε ηνπ εξγαδνκέλνπ θαη ε εμάληιεζε φισλ ησλ πξνζσπηθψλ ηνπ ςπρηθψλ απνζεκάησλ ηνπ, ζηελ πξνζπάζεηα πξνζαξκνγήο ζηηο θαζεκεξηλέο δπζθνιίεο, πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ επαγγεικαηηθή δξαζηεξηφηεηά ηνπ. Σν ζχλδξνκν απηφ γίλεηαη πεξηζζφηεξν θαηαλνεηφ φηαλ αλαθέξνληαη θάπνηα απφ ηα πξνβιήκαηα πγείαο πνπ ζπρλά ζπλδένπλ ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε, φπσο θαξδηαγγεηαθέο παζήζεηο, έιθνο ζηνκάρνπ, ζσκαηηθέο παζήζεηο θαη θαηαζιηπηηθή δηάζεζε (Guglielmi & Tatrrow, 1998). Ο φξνο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο ρξεζηκνπνηή8εθε γηα πξψηε θνξά ην 1960, πξνθεηκέλνπ νη εηδηθνί λα πεξηγξάςνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο ρξφληαο ρξήζεο εμαξηεζηνγφλσλ νπζηψλ. Απηφο, φκσο, πνπ αλαθέξζεθε γηα πξψηε θνξά ζε απηφ ην ζχλδξνκν ήηαλ ν θιηληθφο ςπρνιφγνο Herbert Freudenberger, φηαλ εξγαδφηαλ ζε θιηληθή απεμάξηεζεο ηνμηθφηαησλ. Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1980 θαη έπεηηα ε εκπεηξηθή έξεπλα πάλσ ζηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε άξρηζε λα παίξλεη ζπζηεκαηηθή κνξθή θπξίσο κεηά ηελ θαηαζθεπή έγθπξσλ εξγαιείσλ κέηξεζεο ηνπ θαηλνκέλνπ. Έηζη, εκθαλίζηεθαλ δηάθνξα κνληέια θαη ζεσξίεο, πνπ επηρείξεζαλ λα αλαιχζνπλ ην ζχλδξνκν ηνπ burn out θαη λα δψζνπλ κηα πην ζθαηξηθή θαη νινθιεξσκέλε εηθφλα ηνπ θαηλφκελνπ απηνχ. ΟΡΗΜΟΗ ΣΖ ΔΠΑΓΓΔΛΜΑΣΗΚΖ ΔΞΟΤΘΔΝΧΖ Ο φξνο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο ρξεζηκνπνηείηαη γηα έλα επξχηεξν θάζκα επαγγεικάησλ. Οη απαηηεηηθνί ξπζκνί εξγαζίαο ησλ ηειεπηαίσλ ρξφλσλ έρνπλ αλαδείμεη ηε ζεκαληηθφηεηα κειέηεο ηνπ ζπλδξφκνπ. Πνιινί εξεπλεηέο πξνζπάζεζαλ λα αλαιχζνπλ ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε δίλνληαο δηάθνξνπο νξηζκνχο. Οη νξηζκνί απηνί ζεσξνχλ ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε σο κηα αξλεηηθή ςπρνινγηθή εκπεηξία ηνπ αηφκνπ πνπ απνηειεί απφθξηζε ζην εξγαζηαθφ ζηξεο. Οη νξηζκνί πνπ έρνπλ δνζεί γηα ηελ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε απνζθνπνχλ θπξίσο ζην λα ηε δηαρσξίζνπλ απφ ην επαγγεικαηηθφ άγρνο ηνπ νπνίνπ ζεσξείηαη ηδηάδνπζα κνξθή (Κάληαο, 1993). Ο φξνο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο δελ είλαη ζε θακία πεξίπησζε ζπλψλπκνο ηνπ φξνπ ηεο θφπσζεο (fatigue), απνμέλσζεο (alienation), εξγαζηαθήο πίεζεο (job stress) ή θαηάζιηςεο (depration), παξφιν πνπ ε θαηάρξεζε ηνπ φξνπ ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο νδήγεζε ζε ζχγρπζε ησλ φξσλ θαη νξηζκψλ. Η επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε θαίλεηαη φηη πξνθαιείηαη απφ δπζαλάινγα πςειή πξνζπάζεηα θαη ρακειή ηθαλνπνίεζε, θαζψο ζπλδπάδνληαη κε πηεζηηθέο εξγαζηαθέο ζπλζήθεο. Δπεξεάδεη θπξίσο ηνπο επαγγεικαηίεο, πνπ ζπλαλαζηξέθνληαη κε αλζξψπνπο. Όπσο έγηλε αλαθνξά θαη παξαπάλσ, ν Cherniss (1980) φξηζε σο επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ηελ αδπλακία γηα επίδνζε ή εμνπζέλσζε ιφγσ ππεξβνιηθψλ απαηηήζεσλ πνπ αθνξνχλ ηελ ελέξγεηα, ηε δχλακε ή ηηο δπλαηφηεηεο. Σν άηνκν γίλεηαη αλειαζηηθφ θαη άθακπην θαη εκπνδίδεη ηελ πξφνδν θαη ηηο δνκηθέο αιιαγέο, επεηδή νη αιιαγέο απηέο απαηηνχλ πξνζπάζεηα γηα πξνζαξκνγή. Παξάιιεια, ππνζηήξημε φηη νη αθνζησκέλνη θαη νη απνξξνθεκέλνη απφ ηελ εξγαζία ηνπο, εθείλνη δειαδή πνπ αηζζάλνληαη ηφζν κηα εζσηεξηθνί πίεζε λα πξνζθέξνπλ φζν θαη κηα εμσηεξηθή λα απνδψζνπλ, είλαη πεξηζζφηεξν επάισηνη λα αλαπηχμνπλ επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε. Πεξηέγξαςε ηνλ αθνζησκέλν εξγαδφκελν, ν νπνίνο αλαιακβάλεη ππεξβνιηθά πνιχ δνπιεία, ηνλ ππέξ- 13

17 δεζκεπκέλν εξγαδφκελν (overcommitted), ηνπ νπνίνπ ε δσή έμσ απφ ηελ εξγαζία δελ δίλεη ηθαλνπνίεζε θαη ηνλ απηαξρηθφ εξγαδφκελν (authoritarian), ν νπνίνο ληψζεη φηη θάλεη άιινο εθηφο απ απηφλ δε κπνξεί λα θάλεη ηελ δνπιεία κε ηελ ίδηα απνηειεζκαηηθφηεηα. O Maslach (2003) έρεη ζπλδέζεη ην φλνκά ηεο κε ηε κειέηε ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο, εμαηηίαο ηνπ πνχ γλσζηνχ κνληέινπ θαη εξγαιείνπ κέηξεζεο ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο πνπ πξφηεηλε. Έδσζε ηνλ πην πεξηεθηηθφ ίζσο νξηζκφ πεξηιακβάλνληαο ηφζν ηε ζσκαηηθή, φζν θαη ηελ ςπρηθή θαη λνεηηθή εμνπζέλσζε, ε νπνία παξαηεξείηαη ζε θάζε επαγγεικαηία πνπ ε δνπιεηά ηνπ απαηηεί ηελ ζπλερή επαθή κε άιινπο. Τπνζηήξημε φηη ε απψιεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηνπο αλζξψπνπο κε ηνπο νπνίνπο θάπνηνο εξγάδεηαη, ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπλαηζζεκαηηθή εμάληιεζε, φπνπ ν επαγγεικαηίαο δελ έρεη πιένλ θαζφινπ ζεηηθά αηζζήκαηα ζπκπάζεηαο ή ζεβαζκνχ γηα ηνπο πειάηεο. H Pines (1981), ηεο νπνίαο ε ζεσξία κειεηάηαη ιεπηνκεξψο παξά θάησ, ππνζηεξίδεη φηη ε επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε ζπλδέεηαη κε ηελ αλάγθε ηνπ αηφκνπ λα πηζηεχεη φηη ε δσή ηνπ έρεη θάπνην λφεκα θαη πσο φηη θάλεη είλαη ρξήζηκν θαη έρεη θάπνηα ζεκαζία. Η αλάγθε απηή απνηειεί βαζηθφ θίλεηξν ζηε δσή ηνπ αηφκνπ, ην νπνίν ςάρλεη λα βξεη λφεκα ζηε δσή ηνπ θαη κέζα απφ ηελ εξγαζία ηνπ. Αλ απνηχρεη ηφηε έρεη πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα βηψζεη επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε. Η Pines ζεσξεί φηη νη άλζξσπνη πνπ είλαη αθνζησκέλνη θαη έρνπλ επελδχζεη ζηελ εξγαζία ηνπο έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα εκθαλίζνπλ ην ζχλδξνκν. Η επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε έρεη πξνζδηνξηζηεί σο έλα ζπγθεθξηκέλν είδνο επαγγεικαηηθνχ ζηξεο ην νπνίν βηψλνπλ θπξίσο άηνκα πνπ έξρνληαη ζε επαθή κε άιινπο αλζξψπνπο θαηά ηελ εξγαζία ηνπο, γηα ηελ παξνρή ππεξεζηψλ, θαη ην νπνίν πξνθχπηεη απφ ηηο απαηηεηηθέο θαη ζπλαηζζεκαηηθά θνξηηζκέλεο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ ππαιιήισλ θαη ησλ πειαηψλ (Gemlik, Sisman, & Sigri, 2010; Maslach & Jackson, 1986). Γεληθά ε επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε κπνξεί ζην ζχλνιφ ηεο λα νξηζηεί σο ηελ κείσζε ηφζν ηεο ςπρνινγηθήο φζν θαη ηεο ζσκαηηθήο ελέξγεηαο θάπνηνπ (Maslach, 2003), θαη επεξεάδεηαη άκεζα ηφζν απφ ηνπο πξνζσπηθνχο παξάγνληεο φπσο ην ζηξεο φζν θαη απφ ηνπο επαγγεικαηηθνχο θαη νξγαλσζηαθνχο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζεσξείηαη φηη είλαη έλα αξλεηηθφ απνηέιεζκα ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κεηαμχ ηνπ αηφκνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο εξγαζίαο ηνπ (Ashforth & Lee, 1997; Budak & Sürgevil, 2005; Cavous & Demir, 2010; Özdemir et al., 2003; Singh, Goolsby & Rhoads, 1994;). χκθσλα κε ηα παξαπάλσ ην ζηξεο απηφ ην βηψλνπλ θπξίσο ηα άηνκα πνπ έρνπλ θαζεκεξηλή ηξηβή ζηνλ ρψξν εξγαζίαο ηνπ κε άιινπο αλζξψπνπο (Ahghar 2006; Zamini, Zaminib, & Barzegaryc, 2011), φπσο νη γηαηξνί θαη νη λνζνθφκεο (Cavous & Demir, 2010; Maslach et al., 2001; Shimizu et al., 2003), νη ηξαπεδηθνί ππάιιεινη, νη θαζεγεηέο θ.ά. (Hoops, 1999; Leiter & Maslach, 2001; Schaufeli & Enzmann, 1998; Schaufeli, Leiter & Kalimo, 1995; Van Tonder & Williams, 2009). Πην ζπγθεθξηκέλα, έρεη παξαηεξεζεί φηη ηα άηνκα απηά είλαη πην επηξξεπή ζην λα βηψζνπλ ην ζχλδξνκν ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο, ην νπνίν ηνπο πξνθαιεί ζπλαηζζεκαηηθή εμάληιεζε, απνπξνζσπνπνίεζε θαη κείσζε ηνπ αηζζήκαηνο ηεο πξνζσπηθήο νινθιήξσζεο. (Maslach & Jackson, 1986; 1984). Καη επέθηαζε, κπνξεί λα ιερζεί φηη ην ζχλδξνκν ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο πεξηιακβάλεη ηξεηο δηαθνξεηηθνχο άμνλεο κε βάζε ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα αλαιπζεί. Ο πξψηνο άμνλαο, δειαδή ε ζπλαηζζεκαηηθή εμάληιεζε, αλαθέξεηαη ζην θαηλφκελν θάπνηνο λα ληψζεη ζπλζεκαηηθά εμαληιεκέλνο θαη «ζηξαγγηζκέλνο» ιφγσ ηεο ζπλερνχο επαθήο θαη ηξηβήο ηνπ κε άιινπο αλζξψπνπο (Cavous & Demir, 2010; Kacmaz, 2005; Maslach and Jackson, 1986). Η ζπλαηζζεκαηηθή εμνπζέλσζε σο επί ην πιείζηνλ ζρεηίδεηαη κε ηελ εξγαζία θαη ην άγρνο ησλ εξγαδνκέλσλ πνπ επηθνηλσλνχλ ζε κεγάιν βαζκφ θαηά πξφζσπν κε άιινπο αλζξψπνπο (Akcamete et al., 2001; Cavous & Demir, 2010; Yıldırım, 1996). Χο απνηέιεζκα ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο εμάληιεζεο ην 14

18 άηνκν πνπ ηε βηψλεη ζθέθηεηαη πσο δελ είλαη αξθεηά απνηειεζκαηηθφ θαη δελ κπνξεί λα αληαπνθξηζεί ζηηο αλάγθεο ησλ αλζξψπσλ φπσο ζην παξειζφλ, θαη βιέπεη ηελ εξγαζία ηνπ σο έλα βαζαληζηήξην ην νπνίν ηνλ θάλεη λα δπζθνιεχεηαη θαη λα αδπλαηεί λα ππνκέλεη άιιε κηα ηεηακέλε εκέξα εξγαζίαο (Cavous & Demir, 2010; Leiter & Maslach, 1988; Maslach, Schaufeli & Leiter, 2001).Η απνπξνζσπνπνίεζε, ε νπνία απνηειεί θαη ηνλ δεχηεξν άμνλα, αλαθέξεηαη ζηνλ ζηπγλφ, απνζηαζηνπνηεκέλν θαη αλάιγεην ηξφπν ζπκπεξηθνξάο ηνπ εξγαδνκέλνπ απέλαληη ζηνλ ιήπηε ηεο παξερφκελεο ππεξεζίαο (Maslach and Jackson, 1986). Αλαιπηηθφηεξα, ε απνπξνζσπνπνίεζε πεξηιακβάλεη ηε ζθιεξή, αξλεηηθή θαη αδηάθνξε ζπκπεξηθνξά πξνο ηνπο άιινπο αλζξψπνπο (Cavous & Demir, 2010). πλήζσο ηα άηνκα πνπ βηψλνπλ ηελ απνπξνζσπνπνίεζε έρνπλ ράζεη ηνπο επηρεηξεκαηηθνχο ηνπο ζηφρνπο θαη ηνλ ελζνπζηαζκφ ηνπο κε απνηέιεζκα λα απνκαθξχλνληαη απφ ηα ζπλαηζζήκαηα ηνπο θαη ηελ δνπιεηά ηνπο, δείρλνληαο αδηαθνξία γηα ηνπο αλζξψπνπο ηνπο νπνίνπο νθείινπλ λα εμππεξεηήζνπλ θαη θηάλνληαο κέρξη θαη ην ζεκείν λα δείρλνπλ αξλεηηθή θαη ερζξηθή ζηάζε πξνο ηνπο άιινπο (Cavous & Demir, 2010).Σέινο, ε κεησκέλε πξνζσπηθή νινθιήξσζε, δειαδή ν ηξίηνο άμνλαο, αλαθέξεηαη ζηελ κείσζε ηνπ αηζζήκαηνο ηεο επηηπρίαο θαη ηεο νινθιήξσζεο πνπ αηζζάλεηαη θάπνηνο θαζψο εξγάδεηαη κε άιινπο αλζξψπνπο (Maslach and Jackson, 1986). Πην ζπγθεθξηκέλα ην άηνκν πνπ βηψλεη ηελ κείσζε απηή αξρίδεη λα βιέπεη ηνλ εαπηφ ηνπ σο αλεπαξθέο θαη αλεπηηπρέο. Με άιια ιφγηα, ην πξφζσπν ηείλεη λα αμηνινγεί αξλεηηθά ηνλ εαπηφ ηνπ (Maslach, 2003). Οη άλζξσπνη πνπ βηψλνπλ απηφ ην ζπλαίζζεκα έρνπλ ηελ ηάζε λα πηζηεχνπλ φηη δελ θάλνπλ πξφνδν ζηε δνπιεηά ηνπο. Μάιηζηα λνκίδνπλ φηη πζηεξνχλ θαη φηη δελ απνδίδνπλ ζσζηά θαη φηη δελ πξνζθέξνπλ ζηνλ εξγαζηαθφ ηνπο ρψξν, ζην πεξηβάιινλ ηνπο θαη ζηηο αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ ζε απηφ (Leiter & Maslach, 1988; Singh et al., 1994; Cavous & Demir, 2010).Οη ιφγνη παξνπζίαζεο ηνπ ζπλδξφκνπ ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο, φπσο αλαθέξζεθε θαη πξσηχηεξα, κπνξνχλ λα είλαη είηε πξνζσπηθνί ή/θαη λα νθείινληαη ζην πεξηβάιινλ ηνπ εξγαδνκέλνπ. Οη πξνζσπηθνί παξάγνληεο κπνξεί λα είλαη πξνζσπηθφηεηα ηνπ αηφκνπ, ε έιιεηςε απηφ-ειέγρνπ, ην επίπεδν ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο, νη πξνζδνθίεο θαζψο θαη ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά (Cavous & Demir, 2010). Αθφκε σο πξνζσπηθνί παξάγνληεο κπνξνχλ λα εθιεθζνχλ νη ζρέζεηο κεηαμχ ηεο νηθνγελεηαθήο θαηάζηαζεο ηνπ εξγαδνκέλνπ, ε δηάξθεηα ηεο εξγαζίαο, ε θνηλσληθή ππνζηήξημε, ε νηθνγελεηαθή δνκή, ε ππεπζπλφηεηα ηνπ αηφκνπ θαη ε ζπλαηζζεκαηηθή ζηαζεξφηεηά ηνπ (Cavous & Demir, 2010). Απφ ηελ άιιε, νη πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο πνπ πξνθαινχλ εμνπζέλσζε κπνξεί λα είλαη ν ππεξβνιηθφο θφξηνο εξγαζίαο, ε πίεζε απφ ηελ δνπιεία, ην νξγαλσζηαθφ θαζεζηψο/θνπιηνχξα (Zamini et al., 2011; Schaufeli & Baker, 2004), ε έιιεηςε δηθαηνζχλεο θαη αμηψλ, ε έιιεηςε εξγαζηαθήο αζθάιεηαο, νη ιίγεο επθαηξίεο γηα πξναγσγή θ.ά. (Cavous & Demir, 2010; World Health Organization, 1998; Zamini et al., 2011). Η εμνπζέλσζε ζπλδέεηαη κε απηνχο ηνπο κεκνλσκέλνπο παξάγνληεο θαη κπνξεί λα εκθαλίδεηαη σο απνηέιεζκα ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κεηαμχ ησλ παξαγφλησλ απηψλ (Cavous & Demir, 2010). H επαγγεικαηηθή εμνπζέλσζε κπνξεί λα έρεη επηπηψζεηο ηφζν ζηελ πξνζσπηθή θαη νηθνγελεηαθή δσή θάπνηνπ φζν θαη ζηελ επαγγεικαηηθή (Burke & Greenglass, 2001; Κνπζηέιηνο & Κνπζηέιηνπ, 2001). Πην ζπγθεθξηκέλα, αλαθνξηθά κε ηηο επηπηψζεηο ζηελ επαγγεικαηηθή πνξεία θάπνηνπ, απηέο κπνξνχλ λα πνηθίινπλ, απφ ην έρεη θάπνηνο ηελ δηάζεζε λα παξαηηεζεί, λα απνπζηάδεη ζπρλά απφ ηνλ εξγαζηαθφ ηνπ ρψξν, λα είλαη αδηάθνξνο σο πξνο ηε δνπιεηά ηνπ, λα κελ έρεη εζηθέο αμίεο θαη θξαγκνχο θαζψο θαη λα κελ ηθαλνπνηείηαη επαγγεικαηηθά (Angerer, 2003; Golembiewski, Hilles & Daly, 1987; Maslach & Jackson, 1981; Pines, Aronson & Kafry, 1981; Um & Harrison, 1998; Van Tonder & Williams, 2009). Δπίζεο, ζηελ βηβιηνγξαθία έρεη θαηαγξαθεί φηη ππάξρεη κηα ζπζρέηηζε κεηαμχ ηεο επαγγεικαηηθήο εμνπζέλσζεο θαη ησλ θαξδηαθψλ πξνζβνιψλ (Angerer, 2003), θαζψο 15