Παλεπηζηήκην Παηξψλ. Σκήκα Φηινζνθίαο. Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ ζηε Φηινζνθία Ηζηθή θαη Πνιηηηθή Φηινζνθία Αθαδεκατθά έηε

Transcript

1 Παλεπηζηήκην Παηξψλ Σκήκα Φηινζνθίαο Πξφγξακκα Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ ζηε Φηινζνθία Ηζηθή θαη Πνιηηηθή Φηινζνθία Αθαδεκατθά έηε Γηπισκαηηθή εξγαζία Θέκα Δξγαζίαο Σν εζηθφ, ην λφκηκν, ην πνιηηηθφ Θεκειηψζεηο θαη δηαθξίζεηο, αλεμαξηεζία θαη ζχλδεζε ηεο εζηθήο, ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο πνιηηηθήο, κε βάζε ηε Θεσξία ηνπ Γηθαίνπ ηνπ Καλη θαη ζε πξνβνιή πξνο ηηο Θεσξίεο Γηθαίνπ ηνπ Ννκηθνχ Θεηηθηζκνχ Δθπφλεζε εξγαζίαο: Δπζπκία Υαηδελάζνπ Δπίβιεςε εξγαζίαο: θαζ. Μηρ. Παξνχζεο επηέκβξεο 2010 Πάηξα

2

3 Σηη μνήμη ηου Γιάννη Παπαδόπουλου

4

5 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. i Πίλαθαο Πεξηερνκέλσλ Δξγαζίαο α/α Δλφηεηεο Δξγαζίαο ειίδεο Πεξηερφκελα: Πίλαθαο & χλνςε i- vi 1. Δηζαγσγή Γηάθνξεο πξνθαηαξθηηθέο παξαηεξήζεηο, πξνζεγγίζεηο, έλλνηεο θαη δηαθξίζεηο Γεληθά γηα ηηο αξρέο ηεο εζηθήο θαη ηνπ δηθαίνπ, κε βάζε ηελ εηζαγσγή ζηε Μεηαθπζηθή ησλ Ζζψλ θαη ηελ Κξηηηθή ηνπ Πξαθηηθνχ Λφγνπ Έλλνηεο θαη δηαθξίζεηο ζηελ θξηηηθή θηινζνθία ηνπ Καλη Μεζνδνινγηθή κεηάβαζε απφ ην πεδίν ηεο ζεκειίσζεο ζην πεδίν ηεο εθαξκνγήο ηεο a priori θαζνιηθήο εζηθήο θαη δηθατθήο λνκνζεζίαο 6. Έλλνηεο, δηαθξίζεηο θαη πξνυπνζέζεηο ηνπ δηθαίνπ ζε ζρέζε θαη κε ηελ πνιηηηθή, κε βάζε ηε Θεσξία ηνπ Γηθαίνπ ηνπ Καλη 7. Έλλνηεο, δηαθξίζεηο θαη πξνυπνζέζεηο ηεο πνιηηηθήο ζε ζρέζε θαη κε ην δίθαην, κε βάζε ηε Θεσξία ηνπ Γηθαίνπ ηνπ Καλη 8. Μέζνδνη θαη ζεκειηψζεηο ζηελ θξηηηθή θηινζνθία ηνπ Καλη: Οη a priori έλλνηεο, νη a priori ελνξάζεηο, θαη νη a priori ζπλζεηηθέο θξίζεηο ζηνλ πξαθηηθφ Λφγν πιινγηζηηθέο γηα ην δίθαην θαη ηελ πνιηηηθή, ππφ έλα ζπλδπαζηηθφ πξίζκα πιινγηζηηθέο γηα ηε ζπζρέηηζε ηνπ δηθαίνπ κε ηελ εζηθή θαη ηελ πνιηηηθή Έλλνηεο, δηαθξίζεηο θαη εμειίμεηο δηθαηνιφγεζεο ζην λνκηθφ ζεηηθηζκφ Ζ ζέζε ηεο αλεμαξηεζίαο δηθαίνπ θαη εζηθήο ζην θαληηαλφ ζχζηεκα Ζ ζέζε ηεο αλεμαξηεζίαο ζε κεηαεζηθφ επίπεδν Ζ επηηαθηηθφηεηα ηεο θαζνιηθήο αξρήο ηνπ δηθαίνπ θαη ε εμσηεξηθφηεηα ηνπ δηθαίνπ Ζ ζέζε ηεο αλεμαξηεζίαο ζε ξεαιηζηηθφ πιαίζην Δπίινγνο Παξάξηεκα ηεο εξγαζίαο: Απφδνζε επηιεγκέλσλ παξαγξάθσλ ηεο Θεσξίαο ηνπ Γηθαίνπ ηνπ Καλη απφ ηε Μεηαθπζηθή ησλ Ηζώλ Βηβιηνγξαθία Πίλαθαο πληνκνγξαθηψλ γηα ηηο βηβιηνγξαθηθέο παξαπνκπέο ηεο εξγαζίαο

6 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. ii

7 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. iii χλνςε Πεξηερνκέλσλ Δξγαζίαο εκεία ελδηαθέξνληνο ηεο εξγαζίαο απεηέιεζαλ ην απζηεξφ δίθαην, ην αζαθέο δίθαην, ην δίθαην ηεο επηείθεηαο θαη ε ηάζε πξνο ηε ζεκεξηλή εθαξκνζκέλε εζηθή, ην δίθαην ηεο αλάγθεο σο κε δίθαην, ην πξφβιεκα ηεο λνκηκνπνηεκέλεο θηινζνθηθά εθαξκνγήο κηαο κεηαθπζηθήο ζεσξίαο ηνπ δηθαίνπ, νη ζρέζεηο ηνπ ζεκεξηλνχ ζεηνχ δηθαίνπ κε ην ηδεψδεο ηνπ δηθαίνπ, ε εζηθή ζεκειίσζε ηεο ελσκέλεο βνχιεζεο θαη νη πνιηηηθέο δπλαηφηεηέο ηεο, ε θαηαλαγθαζηηθφηεηα θαη ε δεκνζηνπνίεζε ηνπ δηθαίνπ, ε πεγή ηεο ππνρξέσζεο, ε ππαθνή ζην λφκν σο εζηθή έλλνηα, ν δηαρσξηζκφο δηθαίνπ θαη εζηθήο γεληθά, ε αξρή ηεο αλεμαξηεζίαο θηλήηξνπ θαη νξζφηεηαο ηεο πξάμεο σο αλεμαξηεζία ηεο εζηθήο (θίλεηξν) απφ ην δίθαην (δηθατθή νξζφηεηα ηεο πξάμεο, ε απφξξηςε ηεο αξρήο ηεο αλεμαξηεζίαο ζην θαληηαλφ εζηθφ ζχζηεκα, ε απφξξηςε ηεο αξρήο ηεο αλεμαξηεζίαο ππφ ηηο κεηαεζηθέο ζέζεηο ηνπ ηληεξλαιηζκνχ θαη ηνπ αληηξεαιηζκνχ, ε απφξξηςε ηεο αξρήο ηεο αλεμαξηεζίαο ππφ ηηο κεηαεζηθέο ζέζεηο ηνπ ηληεξλαιηζκνχ θαη ηνπ κεηξηνπαζνχο ή αλζξσπνθεληξηθνχ ξεαιηζκνχ, νη ζπλδπαζηηθέο ζχγρξνλεο ζεσξίεο, φπσο ν ηδαληθφο ξαζηνλαιηζηηθφο ηληεξλαιηζκφο, θά. Ζ εξγαζία πξνζπαζεί, κέζα απφ έξγα ηεο θξηηηθήο θηινζνθίαο (θαη θπξίσο ηε Μεηαθπζηθή ησλ Ζζψλ-Θεσξία ηνπ Γηθαίνπ, ηελ Κξηηηθή ηνπ Πξαθηηθνχ Λφγνπ θαη ηελ Αηψληα Δηξήλε), ηνπ λνκηθνχ ζεηηθηζκνχ (ζηηο ζχγρξνλεο εθδνρέο ηνπ), θαη ησλ ζχγρξνλσλ εζηθψλ θαη κεηαεζηθψλ ζεσξηψλ: o o o o Να παξνπζηάζεη, ζε φιεο ηηο ελφηεηεο ζπλνπηηθά θαη ππφ δηάθνξεο νπηηθέο, ζρέζεηο θαη δπλαηφηεηεο ζρέζεσλ ηεο εζηθήο, δηθατθήο θαη πνιηηηθήο ζθαίξαο κε βάζε φιν ην θάζκα ηνπ αλζξψπηλνπ πξάηηεηλ κέζα απφ ηελ θαληηαλή θηινζνθία θαη κε κηα θεπγαιέα καηηά ζην λνκηθφ ζεηηθηζκφ θαη ηελ εθαξκνζκέλε εζηθή. Να αλαδείμεη, θπξίσο ζηηο ελφηεηεο 4, 6, 7 & 8, ηε κνξθηθή, κεζνδνινγηθή θαη πεξηερνκεληθή νκνηφηεηα ηεο ζεκειίσζεο ηεο εζηθήο, ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο πνιηηηθήο ζηε θηινζνθία ηνπ Καλη, θαζψο θαη ηηο ηδηαηηεξφηεηεο θαη δηαθνξέο ηνπο. Αληίζηνηρα, λα αλαδείμεη, ζηελ ελφηεηα 11, ηηο ζρεηηθά πξφζθαηεο πξνζπάζεηεο ζεκειίσζεο ηνπ δηθαίνπ ζην λνκηθφ ζεηηθηζκφ. Να επηζεκάλεη επίζεο, ζηελ ελφηεηα 8, ηελ αληίζηνηρε νκνηφηεηα ηεο αλψηαηεο αξρήο (δειαδή ηνπ πεξηερνκέλνπ) εθάζηεο ζθαίξαο, ζηνλ Καλη. Να πεξηγξάςεη, ζηηο ελφηεηεο 4, 5, 6, 7, & 8, ηε ζπλέπεηα θαη ηελ ελφηεηα ηεο ζεκειίσζεο ζηε θηινζνθία ηνπ Καλη ηεο εζηθά, δηθατθά θαη πνιηηηθά νξζήο αλζξψπηλεο πξάμεο πνπ θαηαιήγεη ζε έλα θαη κνλαδηθφ ζεκέιην.

8 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. iv χλνςε Πεξηερνκέλσλ Δξγαζίαο (ζπλέρεηα) o Να παξνπζηάζεη, ζηηο ελφηεηεο 3, 4, 6, 7 & 8, ηελ έθζεζε ησλ ελλνηψλ ηεο θξηηηθήο θηινζνθίαο θαη λα αλαιχζεη ηα ζηνηρεία πνπ ππεηζέξρνληαη ζηηο ζπλζεηηθήο θξίζεηο ηνπ Καλη. o o o o o o o o Να παξνπζηάζεη, ζηηο ελφηεηεο 9 & 10, κηα νινθιεξσκέλε θαηά ην δπλαηφλ ζπιινγηζηηθή, αθνινπζψληαο ηα βήκαηα ηνπ Καλη, γηα ζέκαηα φπσο ε ελσκέλε βνχιεζε ελφο ιανχ, ε δεκνζηνπνίεζε ηνπ δηθαίνπ, ην εμαλαγθαζηφ ηνπ δηθαίνπ, ην πξσηαξρηθφ ζπκβφιαην θαη ην ξεπνπκπιηθαληζκφ σο ζεζκηθέο πξνυπνζέζεηο ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο πνιηηηθήο (σο πνιηηηθή εληφο ελφο πεξηβάιινληνο θξαηψλ δηθαίνπ), θά. Να ζέζεη, ζηηο ελφηεηεο 1, 2, 9, 10, 11 & 16, εξσηήκαηα λέα θαη παιηά πνπ απαζρνινχλ ηνλ θνηλφ λνπ, σο εζηθφ πξφζσπν θαη σο πνιίηε, θαη ηε θηινζνθία. Να απαληήζεη, ζηηο ελφηεηεο 4, 6, 7, 8, 10, 11, 13, 14 & 15 άκεζα ή έκκεζα (κέζσ ηεο αλάιπζεο ησλ νξηζκψλ ηνπ Καλη θαη άιισλ θηινζφθσλ) ζε εξσηήκαηα κεηαμχ ησλ νπνίσλ γηαηί λα ππαθνχνκε ζην λφκν, αλ ε εζηθή είλαη αλεμάξηεηε απφ ην δίθαην θαη ην αληίζηξνθν ή φρη, αλ νη λφκνη πνπ ζεζπίδνπκε ζηεξίδνληαη ζε αμίεο θαη εζηθέο πεπνηζήζεηο ησλ ππνθεηκέλσλ, θα. Να παξνπζηάζεη, ζηηο ελφηεηεο 5, & 8, θάπνηεο κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο, φπσο ηνπ πξνβιήκαηνο ηεο εθαξκνγήο κηαο κεηαθπζηθήο ησλ εζψλ, ηεο κεηαθπζηθήο κεζφδνπ (κε θαζαξέο έλλνηεο θαη ζπλζεηηθέο θξίζεηο), θα. Να αλαπηχμεη, ζηηο ελφηεηεο 4, 5, 9, 10 & 11, νξηζκέλνπο ζπλδπαζηηθνχο ζπιινγηζκνχο κε βάζε ηηο δηάθνξεο θηινζνθηθέο θαη κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ ζπκπεξηιήθζεθαλ θαη αλαιχζεθαλ ζηελ εξγαζία, κε θάπνηεο πξνζπάζεηεο ζηνηρεησδψλ θξηηηθψλ θαη πξνηάζεσλ. Να παξνπζηάζεη, ζηηο ελφηεηεο 12, 13, 14 & 15, ηηο αξρέο, φπσο ηελ αξρή ηεο αλεμαξηεζίαο θηλήηξνπ θαη νξζφηεηαο, ηελ αξρή ηνπ παξαθηλεηηθνχ πεξηερνκέλνπ, ηελ αξρή ηεο εμσηεξηθφηεηαο ηνπ δηθατθνχ λφκνπ πνπ δηαηππψλνπλ ηα ζχγρξνλα εζηθά ξεχκαηα θαη νη νπνίεο επεμεξγάδνληαη ηελ αλεμαξηεζία ηνπ δηθαίνπ απφ ηελ εζηθή, ζε εζηθφ θαη κεηαεζηθφ επίπεδν θαη ππφ θαληηαλά πιαίζηα, θαζψο θαη ηηο ζπιινγηζηηθέο ηεο απφξξηςεο απηψλ ησλ αξρψλ. Να παξνπζηάζεη, ζηελ ελφηεηα 14, ην παξάδνμν ηεο κε επηηαθηηθφηεηαο ηεο αλψηαηεο αξρήο ηνπ δηθαίνπ, ζε ζρέζε κε ηελ ηαπηφρξνλε δηαηήξεζε ηεο εμσηεξηθφηεηαο ηνπ δηθαίνπ. Να παξνπζηάζεη, ζηηο ελφηεηεο 12, 13, 14 & 15, απφ ηα λέα ξεχκαηα εζηθψλ ζεσξηψλ, απηά πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο ξαζηνλαιηζηηθά, ηληεξλαιηζηηθά, ζπλδπαζηηθά, αληηξεαιηζηηθά θαη κεηξηνπαζψο ή αλζξσπνθεληξηθψο ξεαιηζηηθά

9 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. v χλνςε Πεξηερνκέλσλ Δξγαζίαο (ζπλέρεηα) o Να παξαζέζεη, ζε παξάξηεκα, ηε κεηάθξαζε νξηζκέλσλ απνζπαζκάησλ απφ ηελ αγγιηθή έθδνζε ηεο Μεηαθπζηθήο ησλ Ηζώλ ηνπ Καλη πνπ απεηέιεζαλ ηε βάζε ηεο εξγαζίαο θαη λα παξνπζηάζεη ζπλνπηηθέο επηζεκάλζεηο επ απηψλ. Ζ παξνχζα εξγαζία, ε ζπλαλαζηξνθή κε ηνλ Καλη αιιά θαη ηνπο ζχγρξνλνπο εζηθνχο θαη πνιηηηθνχο ζηνραζηέο, πινχηηζε αθάληαζηα ηε δσή κνπ θαη εκέλα σο άηνκν, φρη κφλν δηεπξχλνληάο κνπ ηνπο εζηθνχο θαη γλσζηηθνχο κνπ νξίδνληεο γηα κηα θαιχηεξε πλεπκαηηθή θαη θνηλσληθή δσή κε ηνπο άιινπο θαη ηνπο δηθνχο κνπ αλζξψπνπο, αιιά θαη εμεγψληαο κνπ θαη επαλεξκελεχνληαο ηηο πξαθηηθέο θαη αληηιήςεηο ηνπ θνηλνχ λνπ ζηηο νπνίεο βαζίδεηαη θαη ε δηθή κνπ πξνζσπηθή ηζηνξία. Γη απηφ, επραξηζηψ φινπο ηνπο θαζεγεηέο ηνπ Σκήκαηνο Φηινζνθίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Παηξψλ γηα ηελ ίδηα ηελ ηδέα θαη δηνξγάλσζε ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Πξνγξάκκαηνο ζηε Φηινζνθία ζην νπνίν θνίηεζα, θαζψο θαη γηα ηηο ππέξνρεο δηδαζθαιίεο θαη ζπδεηήζεηο ηνπο. Οη θαζεγεηέο καο ζην Πξφγξακκα, ζηα καζήκαηα ησλ νπνίσλ είρα ηελ ηχρε λα ζπκκεηάζρσ θαη ηνπο επραξηζηψ πνιχ, ήηαλ νη θθ Διέλε Μαλσιαθάθε, Διέλε Πεξδηθνχξε, Κψζηαο Παγσλδηψηεο, Κπξηαθή Γνπδέιε, Καηεξίλα Καιέξε, Δπακεηλψλδαο Βακπνχιεο, Παχινο Κφληνο, Αλδξέαο Μηραιάθεο, θαη Μηράιεο Παξνχζεο. Δπραξηζηψ επίζεο ζεξκά ηελ θαζεγήηξηαζχκβνπιφ κνπ θα Διέλε Μαλσιαθάθε, ηψξα πιένλ δηδάζθνπζα ζην Σκήκα Μεζνδνινγίαο, Ηζηνξίαο θαη Θεσξίαο ηεο Φηινζνθίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ θαη ηνλ δηεπζπληή ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ καο Πξνγξάκκαηνο θαη επηβιέπνληα ηεο εξγαζίαο κνπ θαζεγεηή θ. Μηράιε Παξνχζε γηα ηηο νδεγίεο, ελζάξξπλζε θαη επηζηεκνληθέο ζπκβνπιέο ηνπο. Δπραξηζηψ ηηο ζπκθνηηήηξηεο θαη ζπκθνηηεηή κνπ ζην Πξφγξακκα, θθ ηακαηία Αλαιπηή, Αθξνδίηε Καηζηγηάλλε, Δχε Καηζηκπνχξε, Γηψηα Παλαγησηαθνπνχινπ, Ναηάζα Γθνδληάξε, Γψξα Μάλδαια θαη Κψζηα νχιν γηα ηηο θηινζνθηθέο ζπδεηήζεηο θαη ηε ζπλεξγαζία θαη γηα ην λεαληθφ ρξψκα πνπ έδσζαλ ζηε δσή κνπ. Ο θνηηεηέο ηεο Υξεκαηννηθνλνκηθήο ηνπ ΑΣΔΗ Καιακάηαο πνπ δίδαζθα θαη νη ζπλάδειθνη ζηελ Αγξνηηθή Σξάπεδα φπνπ εξγάδνκαη ζηάζεθαλ πνιιέο θνξέο έκπλεπζε, θαη γη απηφ ηνπο επραξηζηψ. Σέινο, επραξηζηψ πνιχ ηελ θφξε κνπ Φσηεηλή Παπαδνπνχινπ, κε πνιιέο επρέο γηα ηα ζεκεξηλά γελέζιηά ηεο, πνπ άληεμε ηηο ζπνπδέο κνπ θαη ζπλέρηζε θαη δηθέο ηεο κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο ζηα νηθνλνκηθά ζην Παλεπηζηήκην Πεινπνλλήζνπ, πνπ θηινζφθεζε καδί κνπ θαη πνπ ε χπαξμή ηεο θαη κφλνλ ραξίδεη ζε κέλα ηε δχλακε λα δσ θαη λα ζέησ θαη πινπνηψ σξαίνπο ζηφρνπο. Αζήλα, Έθε Υαηδελάζνπ

10 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. vi

11 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 1 Παλεπηζηήκην Παηξψλ Μεηαπηπρηαθφ Πξφγξακκα Φηινζνθίαο Ζζηθή θαη Πνιηηηθή Φηινζνθία Αθαδεκ.έηε Γηπισκαηηθή εξγαζία Δθπφλεζε εξγαζίαο: Έθε Υαηδελάζνπ Δπίβιεςε εξγαζίαο: Μηρ. Παξνχζεο επηέκβξεο 2010 Θέκα Δξγαζίαο Σν εζηθφ, ην λφκηκν, ην πνιηηηθφ Θεκειηψζεηο θαη δηαθξίζεηο, αλεμαξηεζία θαη ζχλδεζε ηεο εζηθήο, ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο πνιηηηθήο, κε βάζε ηε Θεσξία ηνπ Γηθαίνπ ηνπ Καλη θαη ζε πξνβνιή πξνο ην Ννκηθφ Θεηηθηζκφ 1.Δηζαγσγή Ζ εζηθή, ην δίθαην θαη ε πνιηηηθή παξαπέκπνπλ, αλ δελ αληηζηνηρνχλ πιήξσο, ζηα θαηεγνξήκαηα εζηθφο, λφκηκνο θαη πνιηηηθφο. Πνχ αλαθέξεηαη φκσο ε εζηθή; Πνηνο θαηεγνξείηαη (ραξαθηεξίδεηαη) σο εζηθφο; Αληίζηνηρα ηίζεληαη ηα εξσηήκαηα γηα ηελ πνιηηηθή θαη ην θαηεγφξεκα πνιηηηθφο. Έρνπλ, φκσο, αλάινγε αξκνλία ηα εξσηήκαηα γηα ηηο αλαθνξέο, αληίζηνηρα, ηνπ δηθαίνπ θαη ηνπ θαηεγνξήκαηνο δίθαηνο; Φαίλεηαη πσο φρη, αθνχ ρξεζηκνπνηείηαη ην θαηεγφξεκα λφκηκνο, ελψ ηαπηφρξνλα δηαθπιάζζεηαη θαη ζηε θηινζνθία θαη ζηελ θνηλσλία κηα άιιε ρξήζε γηα ην θαηεγφξεκα ηνπ λα είλαη θαλείο δίθαηνο πνπ ην πξνζδέλεη ζηελ εζηθή θαη ην ρξσκαηίδεη εζηθά θαη φρη δηθατθά. Πνιιέο θνξέο ρξεζηκνπνηνχκε ρσξηθέο έλλνηεο, έλλνηεο δειαδή ή θαιχηεξα παξαζηάζεηο πνπ πξνζδηνξίδνληαη ζην ρψξν, εθηείλνληαη ή θαηαιακβάλνπλ φγθν γηα λα θαηαζηήζνπκε αληηιεπηή ηελ έλλνηα ηεο εζηθήο, ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο πνιηηηθήο, φπσο ζθαίξα, εκβέιεηα, πεδίν θαη απηφ καο πξνδηαζέηεη γηα ζρέζεηο ζρέζεηο ηαχηηζεο, ζπκπιήξσζεο, αιιειναπνθιεηζκνχ, αιιά θαη ηεξάξρεζεο ζρέζεηο ελίνηε ζηαηηθέο ζρέζεηο, ηέινο, απηνηειψλ νληνηήησλ πιήξσο νξηζκέλσλ ελλνηνινγηθά αιιά θαη πιήξσο νξηνζεηεκέλσλ σο πξνο ην ηη εκπεξηέρνπλ θαη ηη φρη.

12 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 2 Αιιά αλ μεθηλνχζακε απφ ηνπο νξηζκνχο, φπσο ε ζσθξαηηθή κέζνδνο, ζε ηφζν θεληξηθέο έλλνηεο θαη ηδέεο κπνξεί λα πεξηεξρφκαζηε ζηελ ακεραλία πνπ ν Καλη ζηελ εηζαγσγή ηεο Θεσξίαο ηνπ Γηθαίνπ ζηε Μεηαθπζηθή ησλ Ηζώλ (ζε κεηάθξαζε απφ ηελ αγγιηθή έθδνζε) 1, φπσο θαη πνιινί άιινη θηιφζνθνη ζε άιια έξγα, πεξηέγξαςε φηη θζάλνπλ νη εηδηθνί φηαλ εξσηψληαη «ηη είλαη αιήζεηα;» ή «ηη είλαη δίθαην;» (ΜΜ, ζ.23,), κνινλφηη αθξηβψο σο εηδηθνί είλαη ζε ηζρπξή ζέζε λα ηα δηεξεπλνχλ θαη λα ηα εθαξκφδνπλ (νη ινγηθνί επηζηήκνλεο ηελ αιήζεηα θαη νη δηθαζηέο ην δίθαην). Δίλαη, παξάιιεια, απαξαίηεην λα δηαρσξίδνπκε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κεηαθνξάο θαη ηεο αλαινγίαο ζηηο ιεθηηθέο απηέο ρξήζεηο θαη λα κπνξνχκε λα εζηηάδνπκε κε απνηειεζκαηηθφηεηα ζην θνηλφ ηνπο ραξαθηεξηζηηθφ πνπ είλαη φηη φιεο απηέο νη ζθαίξεο αθνξνχλ ζηηο πξάμεηο ηνπ αλζξψπηλνπ βίνπ, φπσο απηφο εμειίζζεηαη δηαρξνληθά θαη φπσο παξνπζηάδεηαη ζηε ζεκεξηλή απαηηεηηθή ηνπ πνιππινθφηεηα. Ο Καλη, ζηελ Κξηηηθή ηνπ Πξαθηηθνύ Λόγνπ 2, φρη κφλν αλαθέξεηαη ζηελ αλζξψπηλε πξάμε, αιιά θαη επεθηείλεη ην ζπιινγηζκφ ηνπ ζην πξφζσπν ηνπ αλζξψπνπ, ζηνλ εζηθφ ραξαθηήξα ηνπ αλζξψπνπ πνπ απνθηά νληφηεηα θαη αμία εζηθή σο πξφζσπν απφ ηηο πξάμεηο ηνπ θαη ηελ εζηθφηεηα πνπ ηηο δηέπεη. Λέεη ραξαθηεξηζηηθά ν Καλη, ζηε κεζνδνινγία ηνπ θαζαξνχ πξαθηηθνχ Λφγνπ, γηα ην ζεκαληηθφηεξν ελδηαθέξνλ κηαο θνηλσληθήο ζπληξνθηάο: «Αλάκεζα ζε φια ηα είδε ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο, φκσο, δελ ππάξρεη θαλέλα, ην νπνίν λα πξνθαιεί ηελ είζνδν πξνζψπσλ πνπ δηαθνξεηηθά ζε θάζε ζεσξεηηθνινγία αηζζάλνληαη γξήγνξα αλία, θαη λα θέξλεη κηα νξηζκέλε δσεξφηεηα ζηε ζπληξνθηά, φζν εθείλν γηα ηελ εζηθή αμία απηήο ή εθείλεο ηεο πξάμεο, κε ην νπνίν πξφθεηηαη λα εμαθξηβσζε ί ν ραξαθηήξαο θάπνηνπ πξνζψπνπ.» (ΚΠΛ, ζ. 220). Δπίζεο, αλαθέξεη ηελ εζηθή αμία ησλ πξάμεσλ, ζηε δηαιεθηηθή ηνπ θαζαξνχ πξαθηηθνχ Λφγνπ, σο ηελ αμία «ζηελ νπνία θαη κφλν ζπλίζηαηαη ε αμία ηνπ πξνζψπνπ» (ΚΠΛ, ζ. 213). Γη απηφ φρη κφλν ε αλαθνξά ηεο εζηθήο είλαη νη αλζξψπηλεο πξάμεηο, αιιά νη πξάμεηο έρνπλ θαη κεγάιε αμία σο ηέηνηεο. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ην δίθαην θαη γηα ηελ πνιηηηθή. 1 KANT IM., (1797), THE METAPHYSICS OF MORALS, κεηάθξαζε θαη επηκέιεηα έθδνζεο Mary Gregor, εηζαγσγή Roger Sullivan, εθδ. CAMBRIDGE UNIVERSITY PRESS, ΝΔΑ ΤΟΡΚΖ 1996, 11 ε εθηχπσζε. ηε ζπλέρεηα ζα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηηο παξαπνκπέο θαη ηα παξαζέκαηα (ηα νπνία, ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, κεηαθξάδνληαη ζηα ειιεληθά απφ απηήλ ηελ έθδνζε ζηελ αγγιηθή γιψζζα) ε ζπληνκνγξαθία (MM). Οη δηάθνξεο ελαιιαθηηθέο απνδφζεηο φξσλ θαη εθθξάζεσλ, νη δηάθνξεο επεμεγήζεηο, θαζψο θαη νη αγγιηθνί φξνη πνπ πξνζηίζεληαη ζηνπο νξηζκνχο ηνπ Καλη, θαηά ηε κεηάθξαζε απφ ην αγγιηθφ θείκελν ηεο Μεηαθπζηθήο ησλ Ζζψλ ηνπ Καλη, εκθαλίδνληαη κέζα ζε αγθχιεο. 2 ΚΑΝΣ ΗΜ, (1785), ΚΡΗΣΗΚΖ ΣΟΤ ΠΡΑΚΣΗΚΟΤ ΛΟΓΟΤ, κεηάθξαζε, ζεκεηψζεηο, επηιεγφκελα Κψζηαο Αλδξνπιηδάθεο, εθδ. ΒΗΒΛΗΟΠΧΛΔΗΟ ΣΖ ΔΣΗΑ, ΑΘΖΝΑ ηε ζπλέρεηα ζα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηηο παξαπνκπέο θαη ηα παξαζέκαηα ε ζπληνκνγξαθία ΚΠΛ.

13 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 3 2.Γηάθνξεο πξνθαηαξθηηθέο παξαηεξήζεηο, πξνζεγγίζεηο, έλλνηεο θαη δηαθξίζεηο Πνιιέο θνξέο δίθαην θαη πνιηηηθή αλαθέξνληαη αδηαρψξηζηα σο δηθαηνπνιηηηθή ζθαίξα. Χζηφζν, ε πνιηηηθή έρεη ζαθψο δηαθνξεηηθή εκβέιεηα ηφζν απφ ην δίθαην φζν θαη απφ ηελ εζηθή. Δίλαη φκσο ζεκαληηθή ε θηινζνθηθή εμέηαζε ηνπ εάλ ε φπνηα δηαθνξεηηθή εκβέιεηα ζεκαίλεη ηαπηφρξνλα θαη δηαθνξεηηθή ζεκειίσζε. Πάλσ απ φια φκσο νη ζθαίξεο απηέο ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο, ή αιιηψο ηεο πξαθηηθήο θηινζνθίαο, αιιεινζπλδένληαη κε ζρέζεηο πνιχ ζεκαληηθέο πνπ δελ είλαη νχηε ζηεγαλέο νχηε ηεξαξρεκέλεο αθνχ δηέπνπλ θαλνληζηηθά ηηο αλζξψπηλεο πξάμεηο. Απηφ είλαη αληηιεπηφ απφ ηνλ θνηλνχ λνπ ή θνηλή αίζζεζε πνπ ηφζν ν Καλη εκπηζηεχεηαη σο αζθαιηζηηθή δηθιίδα ησλ δηαλνεηηθψλ θαηαζθεπψλ ηεο θηινζνθίαο. Ζ πξφζιεςε ησλ πεδίσλ ηεο εζηθήο, ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο πνιηηηθήο απφ ηε ζθέςε ηνπ θνηλνχ λνπ θαη ηε θηινζνθηθή ζθέςε παξνπζηάδεηαη ζπρλά ζρεκαηνπνηεκέλε θαη κε ηε ρξήζε αλαινγηψλ (αλαινγίεο κε καζεκαηηθέο έλλνηεο θαη ζρέζεηο, κε βηνινγηθέο, κε κεραληζηηθέο, θά), αθξηβψο ιφγσ ηεο ζπλζεηφηεηαο ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο ζηελ νπνία αλαθέξνληαη θαη ηελ θαζνδεγνχλ. Ο Παπαλνχηζνο 3 γηα παξάδεηγκα παξνπζηάδεη ην δίθαην σο έλα πνιχγσλν εγγεγξακκέλν ζε θχθιν εζηθήο πνπ αλαπηπζζφκελν ηείλεη αζπκπησηηθά θαη πνηέ πιήξσο ζηελ επηθάιπςε κέξνπο ηεο εκβέιεηαο ηεο εζηθήο, ρσξίο πνηέ λα ηαπηίδεηαη κε απηήλ (ΝθΑ, ζ.162). Καη επίζεο, ζπκπεξαίλεη «φηη νη θχθινη ηνπ Γηθαίνπ θαη ηεο Ζζηθήο ζπλαληψληαη, ζπγθφπηνληαη, αιιά δελ ηαπηίδνληαη.» (Ν ΝθΑ,ζ.162). Δίλαη ζεκαληηθή φκσο ε δηεπθξίληζε ηνπ Παπαλνχηζνπ φηη σο δίθαην ζεσξεί ην ζεηφ δίθαην «Καη φηαλ εδψ ζα ιέκε Γίθαηνλ, ζα ελλννχκε φρη ηε δηθαηνζχλε αθεξεκέλα, ζαλ έλλνηα γηαηί ε δηθαηνζχλε είλαη εζηθή έλλνηα αιιά ηνπο θαλφλεο ηνπ ιεγφκελνπ ζεηνχ δηθαίνπ. Καη ζεηφ δίθαην νλνκάδνπλ νη λνκηθνί ην λνκνζεηεκέλν δίθαην, εθείλν ηνπ νπνίνπ νη θαλφλεο έρνπλ πάξεη κηαλ επίζεκε, αλαγλσξηζκέλε δηαηχπσζε θαη είλαη έγθπξνη, ηζρχνπλ ζε κηαλ νξηζκέλε, πνιηηηθά νξγαλσκέλε θνηλφηεηα.» (ΝθΑ,ζ.155). Δπίζεο, αλαθέξεη φηη ην θχξην γλψξηζκα ηνπ Γηθαίνπ είλαη ν εμαλαγθαζκφο, δηεπθξηλίδνληαο φηη ε πνηλή είλαη έλλνηα θαη απαίηεζε ηνπ Γηθαίνπ θαη φρη ηεο Ζζηθήο, φηη ην Γίθαην είλαη ην άιιν πξφζσπν ηεο Πνιηηείαο (ΝθΑ,, ζζ 159,161) θαη πσο «έρεη πάξεη απφ ηελ Πνιηηεία θαη αζθεί ηε δχλακε ηνπ εμαλαγθαζκνχ.» (ΝθΑ, ζ.159). Καη ξεηά απνθιείεη ηνλ θαηαλαγθαζκφ απφ ηε ζθαίξα ηεο εζηθήο αλαθέξνληαο φηη «Καηαλαγθάδεη ην Γίθαην, ε Ζζηθή φρη κφλν ππνρξεψλεη εζσηεξηθά.» (ΝθΑ, ζ.161). 3 ΠΑΠΑΝΟΤΣΟ Δ., ( ), ΝΟΜΟ ΚΑΗ ΑΡΔΣΖ, εθδ. ΓΧΓΧΝΖ, ΑΘΖΝΑ 1974, ζζ ηε ζπλέρεηα ζα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηηο παξαπνκπέο θαη ηα παξαζέκαηα ε ζπληνκνγξαθία ΝθΑ.

14 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 4 Απφ ηελ αλάιπζε απηή ηνπ Παπαλνχηζνπ κπνξεί λα ζπλαρζεί φηη εμαλαγθαζκφο θαη πνηλή ζπλδένληαη πνιχ ζηελά, αλ δελ ηαπηίδνληαη, κηα πξνζέγγηζε πνπ κφλν αλ δίθαην θαη ζεηφ δίθαην ηαπηηζηνχλ έρεη ζπλεπή ζπιινγηζηηθή θαη επηθξαηεί ζηηο ζχγρξνλεο πεξί δηθαίνπ θηινζνθίεο. ηνλ Καλη, φπσο ζα δνχκε ην δίθαην είλαη έλλνηα a priori φπσο θαη ε εζηθή, βαζίδεηαη φπσο θαη ε εζηθή ζε πξνζηαθηηθέο πνπ είλαη λφκνη, αιιά θαη απηνί a priori (δειαδή αλεμαξηήησο ηεο εκπεηξίαο) ζπλδένληαη δε κε ηελ έλλνηα ηνπ εμαλαγθαζκνχ (θαη απηή σο a priori έλλνηα) ηφζν ην δίθαην φζν θαη ε εζηθή (δειαδή ηφζν νη λφκνη ηνπ δηθαίνπ, φζν θαη νη λφκνη ηεο εζηθήο). Σέινο, ν Καλη δηαρσξίδεη ηελ έλλνηα ηεο πνηλήο, πνπ θαη απηφο απνδίδεη ζην θξάηνο (ζηνλ θπξίαξρν), απφ ηνλ εμαλαγθαζκφ (ΜΜ, ζ. 102). Αθφκε, ν Παπαλνχηζνο ηνλίδεη σο δχλακε θαη αδπλακία ηνπ δηθαίνπ φηη ππάξρεη θαη παχεη λα ππάξρεη κε ηελ χπαξμε θαη ηελ θαηάιπζε ηεο νξγαλσκέλεο Πνιηηείαο, αληίζηνηρα, ελψ αξθεί εδψ ζπλνπηηθά λα αλαθεξζεί φηη γηα ηνλ Καλη ην δίθαην είλαη εμ νξηζκνχ δεκφζην, δειαδή πξνθχπηεη απφ ζπιινγηθή βνχιεζε ε νπνία ζεκαίλεη θαη χπαξμε θξάηνπο. Σέινο, ν Παπαλνχηζνο πξαγκαηεπφκελνο θαη ηε ζρέζε ηνπ ζεηνχ δηθαίνπ κε ηελ εζηθή αλαθέξεη φηη ην Γίθαην ξπζκίδεη απνθιεηζηηθά ηηο ζρέζεηο ηεο ζπιινγηθήο δσήο, κέλνληαο ζηε επηθάλεηα θαη αθήλεη κεγάια πεξηζψξηα κε ξχζκηζεο, ελψ ε Ζζηθή δηαπεξλά κε ηηο αμηνινγήζεηο νιφθιεξε ηε δσή ηνπ αλζξψπνπ, έσο ηα εζψηεξα βάζε ηεο (ΝθΑ, ζ.164). Δπίζεο, ζπλήζσο ν ζχγρξνλνο άλζξσπνο απηφ ην ζεηφ δίθαην ελλνεί φηαλ αλαθέξεη ηελ θαλνληζηηθή ζθαίξα ηνπ δηθαίνπ. Δπίζεο, απηφ πιένλ ελλννχλ νη πεξηζζφηεξνη θηιφζνθνη. Χζηφζν, είλαη ρξήζηκν λα αλαθεξζεί εδψ ην δίθαην πνπ πξαγκαηεχεηαη ν Καλη, φρη γηα λα ππάξρεη δηηηή ζπιινγηζηηθή πάλσ ζην ζέκα, αιιά γηαηί εάλ, φπσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα, ν νξηζκφο απηφο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ πξνβιέπεη εμαηξεζεί απφ ηελ φπνηα πξαγκάηεπζε, κέλνπλ ρσξίο δηαιεχθαλζε δεηήκαηα θαη εξσηήκαηα πνπ επαλέξρνληαη κέζα απφ ηελ πξαγκάηεπζε ηεο ζεκειίσζεο ηνπ δηθαίνπ. Ο Καλη, ινηπφλ, ζηε Μεηαθπζηθή ησλ Ζζψλ (Θεσξία Γηθαίνπ) παξφηη γλσξίδεη θαη παξαδέρεηαη φηη πηζαλή απάληεζε ζην ηη είλαη δίθαην, είλαη «απηφ πνπ έρεη ηεζεί σο δίθαην, απηφ δειαδή πνπ εθθξάδνπλ ή έρνπλ εθθξάζεη νη λφκνη ζε ζπγθεθξηκέλν ηφπν θαη ζπγθεθξηκέλν ρξφλν» (ΜΜ, B, ζ.23), σζηφζν δελ ηελ ζεσξεί επαξθή νξηζκφ γηαηί δελ καο απαληά ζην «εάλ απηφ πνπ απηνί νη λφκνη επηηάζζνπλ είλαη επίζεο δίθαην» θαη θπξίσο «πνην είλαη ην θαζνιηθφ θξηηήξην κε ην νπνίν ζα κπνξνχζε θάπνηνο λα αλαγλσξίδεη ην δίθαην θαζψο θαη ην άδηθν» Απηφ, θαηά ηνλ Καλη ζα παξέκελε θξπκκέλν εθηφο θαη εγθαηαιεηθζνχλ νη εκπεηξηθέο αξρέο θαη ζεσξεζνχλ φηη νη πεγέο απηψλ ησλ θξίζεσλ βξίζθνληαη ζην Λφγν θαη κφλνλ.

15 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 5 Ο Καλη έηζη θαζνξίδεη ηε βάζε γηα νπνηαδήπνηε πηζαλή ζέζπηζε ζεηηθψλ λφκσλ ην Λφγν, δειαδή ελδηαθέξεηαη, πξψηνλ, λα έρεη απάληεζε γηα νπνηνδήπνηε ζεηφ δίθαην κε βάζε ην Λφγν θαη φρη ηελ ελδερνκεληθή εκπεηξία δεχηεξνλ, λα έρεη θαη εζηθά δηθαηνινγεκέλε απάληεζε, θαη, ηξίηνλ, λα έρεη κφληκα αληηθεηκεληθά θξηηήξηα γηα ηηο δηθατθέο θξίζεηο καο. Απηά ηα δεηήκαηα επαλέξρνληαη, κε λέν θαη δηαθνξεηηθφ ηξφπν θαη χθνο, ζε φιεο ηηο θηινζνθηθέο ζεσξήζεηο πνπ πξαγκαηεχνληαη σο δίθαην κφλν ην ζεηφ δίθαην, φπσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα. Δπίζεο, ε θαηαλφεζε ησλ πεδίσλ ηεο εζηθήο, ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο πνιηηηθήο απφ ηε ζθέςε ηνπ θνηλνχ λνπ θαη ηε θηινζνθηθή ζθέςε ππνβνεζείηαη απφ ηε δηαηχπσζε εξσηεκάησλ γηα ηελ αλζξψπηλε δξάζε θαη πνιιέο θνξέο δνκείηαη κε βάζε απηά ηα εξσηήκαηα θαη εθιεπηχλεηαη ή επεθηείλεηαη. Ήδε απφ ηνλ 18 ν αηψλα απνθξπζηαιιψζεθε κηα δέζκε εξσηεκάησλ ζρεηηθψλ κε ηελ εζηθή σο αλεμάξηεηε πιένλ απφ ηε ζεηηθή ζξεζθεία, ηε ζξεζθεία δειαδή φπσο εθδεισλφηαλ σο πάγηα θνηλσληθή ιεηηνπξγία θαη δξαζηεξηφηεηα ζηηο εθάζηνηε ηζηνξηθέο ζηηγκέο θαη θνηλσληθνχο ζρεκαηηζκνχο, θαη σο θαινχκελε λα ζηεξίδεη πιένλ ζε κεγαιχηεξν εχξνο θαη βάζνο ηηο επηινγέο θαη πξφηππα ηνπ λεσηεξηθνχ αλζξψπνπ. Απηά είλαη, ζχκθσλα κε ηελ αλάιπζε ησλ Βίληεικπαλη θαη Υάηκζεζ ηα ηέζζεξα βαζηθά εξσηήκαηα πνπ δηακφξθσζαλ θαη ηνπο άμνλεο ππφ ηνπο νπνίνπο αλαιχνληαη νη εζηθέο αξρέο: πξψηνλ, «πνην είλαη ην πεξηερφκελν ηεο εζηθφηεηαο;» (εξψηεκα πνπ αλαδεηά ην θξηηήξην ηεο εζηθφηεηαο), δεχηεξνλ, «πψο ην γλσξίδνπκε;» (εξψηεκα πνπ αλαδεηά ηνλ ηξφπν γλψζεο θαη ηελ πεγή ηεο εζηθήο γλψζεο), ηξίηνλ, «πνχ έγθεηηαη ε εγθπξφηεηα ησλ εζηθψλ επηηαγψλ;» (εξψηεκα πνπ αλαδεηά ηνλ θαζαγηαζκφ, ή κε ζχγρξνλνπο φξνπο ηε ζεκειίσζε, ηε δηθαηνιφγεζε ηνπ εζηθνχ), θαη ηέηαξηνλ, «ηη είλαη απηφ πνπ σζεί ηνλ άλζξσπν ζηελ εζηθή πξάμε;» (εξψηεκα πνπ αλαδεηά ηα θίλεηξα ηεο εζηθήο πξάμεο). 4 Πέξα απφ ηα θιαζηθά απηά εξσηήκαηα, έρνπλ δηακνξθσζεί κε βάζε ηελ εμέιημε ησλ ζεσξηψλ ηεο εζηθήο, ηνπ δηθαίνπ θαη ηεο πνιηηηθήο λέα εξσηήκαηα πνπ πεγάδνπλ απφ λέεο δηαθξίζεηο θαη νδεγνχλ επίζεο ζε λέεο δηαθξίζεηο. Ο Καλη δηεξεπλά απηά ηα θιαζηθά, φζν θαη λέα, εξσηήκαηα ηφζν ζην ρψξν ηεο εζηθήο, φζν θαη ζην ρψξν ηνπ δηθαίνπ. πγθεθξηκέλα, πξνζπαζεί λα απαληήζεη ζην εξψηεκα γηα ην ηη είλαη απηφ πνπ σζεί ηνλ άλζξσπν ζηε ζθαίξα ηνπ δεκφζηνπ δίθαηνπ, εγθαηαιείπνληαο ηε ζθαίξα ηνπ θπζηθνχ δηθαίνπ, θαζψο ζεσξεί σο δίθαην ην δεκφζην δίθαην. 4 ΒΗΝΣΔΛΜΠΑΝΣ Β. ΥΑΨΜΔΘ Υ. [WINDELBAND W HEIMSOETH H], (1900), ΔΓΥΔΗΡΗΓΗΟ ΗΣΟΡΗΑ ΣΖ ΦΗΛΟΟΦΗΑ - ΣΟΜΟ 2 νο, κεηάθξαζε Ν.Μ.ΚΟΤΣΔΡΟΠΟΤΛΟ, εθδ. ΜΗΔΣ, 1982/2005, ζζ ηε ζπλέρεηα ζα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηηο παξαπνκπέο θαη ηα παξαζέκαηα ε ζπληνκνγξαθία ΔΗΦ.

16 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 6 Δπίζεο, ν Καλη δηεξεπλά ην εξψηεκα γηα ην πνχ έγθεηηαη ε εγθπξφηεηα ησλ επηηαγψλ ηνπ δηθαίνπ πνπ (φπσο θαη ζηελ εζηθή ζθαίξα) εδξάδεηαη ζην Λφγν. Καη φπσο αλαιχεη ν Παπαγεσξγίνπ ζην βηβιίν ηνπ Η πνιηηηθή δπλαηόηεηα ηεο δηθαηνζύλεο 5, ζέηνληαο ν Καλη ην ζεκειηψδεο εξψηεκα «Πψο πξέπεη λα πξάηηνπκε σο εζηθά θαη πνιηηηθά ειεχζεξα φληα;» ζπλαξηά θάζε ζθαίξα ηελ εζηθή, ηε δηθατθή θαη ηελ πνιηηηθή ζθαίξα ή ηάμε κε κηα ζπγθεθξηκέλε αληίιεςε ειεπζεξίαο θαη κάιηζηα νδεγεί ζε κηα εληαίαο κεζφδνπ θαη αλαινγηθήο ζε πεξηερφκελν ζεκειίσζε. Σέινο, ν Καλη απαληά θαη ζην εξψηεκα πνην είλαη ην πεξηερφκελν ησλ λφκσλ ηνπ δηθαίνπ παξακέλνληαο (φπσο θαη ζηελ εζηθή ηάμε) ζηελ θαζνιηθφηεηα θαη ζηε κνξθή ηνπ λφκνπ (πξνζδηνξίδνληαο θαη ην αληίζηνηρν θξηηήξην πνπ είλαη ην θξηηήξην ηεο εμσηεξηθήο ζπκκφξθσζεο ή αιιηψο ηεο λνκηκφηεηαο) πξνθεηκέλνπ λα ζεσξεζεί κηα πξάμε σο ζχκθσλε κε ην λφκν. Καη απφ ηε κεζνδνινγηθή απηή ελφηεηα πξνθχπηεη ην εξψηεκα πψο ε εζηθή ηάμε παξάγεη, αλ παξάγεη, ηε δηθατθή ηάμε, δειαδή ηε λνκηκφηεηα. Έλα εξψηεκα δειαδή πνπ αθνξά ηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ζρέζεσλ ησλ δχν ηάμεσλ. ην εξψηεκα απηφ ήδε ε λνκηκφηεηα ηαπηνπνηείηαη ελλνηαθά κε ηε ζθαίξα ηνπ δηθαίνπ (ζεηνχ ή a priori), δειαδή πεξηνξίδεηαη ζηε ζπκκφξθσζε σο πξνο ην δίθαην, σο πξνο ηηο επηηαγέο ηνπ δηθαίνπ. Σίζεηαη φκσο ην εξψηεκα ηη είλαη λνκηκφηεηα, ζην βαζκφ πνπ δελ είλαη απιή ελλνηνινγηθή δηαζάθεζε, αιιά ππνζηεξίδεη κηα δηάθξηζε. Ζ ρξήζε ηεο έλλνηαο ηεο λνκηκφηεηαο είλαη επξχηεξε ζηνλ Καλη, θαη πεξηέρεη ην ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα (θξηηήξην) ηεο εμσηεξηθφηεηαο ζεκαίλεη ηε ζπκκφξθσζε κηαο πξάμεο κε ην πεξηερφκελν ελφο θαλφλα (εζηθνχ ή δηθατθνχ) αλεμάξηεηα απφ ηνλ ππνθεηκεληθφ ελζηεξληζκφ ηνπ θαλφλα, ζεκαίλεη αληηθεηκεληθή δειαδή ζπκθσλία κε ην λφκν (εζηθφ ή δηθατθφ) αλεμάξηεηα απφ ηνπο θαζνξηζηηθνχο ιφγνπο ηεο ζειήζεσο. ηνλ Καλη δειαδή, ε λνκηκφηεηα αληηδηαζηέιιεηαη κε ηελ εζηθφηεηα φπνπ ε εζηθφηεηα εθιακβάλεηαη σο ζπκθσλία πξνο ην λφκν ππνθεηκεληθή, κε ηελ έλλνηα ηνπ ζεβαζκνχ ηνπ ίδηνπ ηνπ λφκνπ θαη κε ηελ έλλνηα ηνπ θαζνξηζκνχ ηεο ζέιεζεο απφ ηνλ ίδην ην λφκν θαη πξνο ράξηλ ηνπ λφκνπ. (ΚΠΛ, ζ ). Δθφζνλ ινηπφλ ε έλλνηα ηεο λνκηκφηεηαο είλαη αληηθεηκεληθή εμσηεξηθή ζπκθσλία κε έλα λφκν (αλεμάξηεηα απφ ππνθεηκεληθά εμσηεξηθά θίλεηξα) θαη αθνχ ζηε ζθαίξα ηνπ δηθαίνπ, φπσο ζα δνχκε ζηελ αλάιπζε πνπ θάλεη ν Καλη, είλαη απαηηεηή κφλνλ ε εμσηεξηθή ζπκθσλία θαη επ νπδελί ε ζπκθσλία ζηε βάζε ησλ θηλήηξσλ, γη απηφ θαηαιήγεη ε ζθαίξα ηνπ 5 ΠΑΠΑΓΔΧΡΓΗΟΤ Κ., (1994), Ζ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΓΤΝΑΣΟΣΖΣΑ ΣΖ ΓΗΚΑΗΟΤΝΖ, εθδ. ΝΖΟ, ΑΘΖΝΑ 1994, ζ 13. ηε ζπλέρεηα ζα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηηο παξαπνκπέο θαη ηα παξαζέκαηα ε ζπληνκνγξαθία ΠΓΓ.

17 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 7 δηθαίνπ (είηε σο θαζαξφ, είηε σο ζεηφ δίθαην) λα απνθαιείηαη θαη λνκηκφηεηα, απφ ην ραξαθηεξηζηηθφ (ην νπνίν ιεηηνπξγεί σο θξηηήξην) ηεο εμσηεξηθήο ζπκκφξθσζεο. Γηαθνξεηηθφ φκσο είλαη λα ηαπηίδνπκε ηε λνκηκφηεηα κε ηε ζπκκφξθσζε ζηνπο λφκνπο ηνπ ζεηνχ δηθαίνπ γηαηί θαη πάιη πεξηνξηδφκαζηε ζην δίθαην σο ζεηφ δίθαην. Ο Παπαγεσξγίνπ ζέηεη επίζεο ην εξψηεκα αλ είλαη δπλαηφλ ηα εζηθά θαη δηθατθά θαζήθνληα λα αλαθέξνληαη ζηηο ίδηεο πξάμεηο (ΠΓΓ, ζ. 27). Ο Καλη, φπσο είδακε πξνεγνπκέλσο, θξίλεη ηελ ίδηα πξάμε ηφζν κε ην θξηηήξην ηε εζηθφηεηαο νπφηε ε πξάμε ππάγεηαη ζηε ζθαίξα ηεο εζηθήο θαη κπνξεί λα θξηζεί σο εζηθή ή φρη, φζν θαη κε ην θξηηήξην ηεο λνκηκφηεηαο νπφηε ε πξάμε ππάγεηαη ζηε ζθαίξα ηνπ δηθαίνπ θαη κπνξεί λα θξηζεί σο νξζή ή φρη. Αθφκα λεφηεξα εξσηήκαηα, φκσο, έρνπλ ηεζεί ζην πιαίζην ηνπ λνκηθνχ ζεηηθηζκνχ θαη ηδηαίηεξα ζηηο πιένλ πξφζθαηεο εθδνρέο ηνπ. Γηαηί θαζψο ν λνκηθφο ζεηηθηζκφο απνζηαζηνπνηείηαη απφ ηηο φπνηεο εζηθέο ζεκειηψζεηο ή ζπζρεηίζεηο ηνπ δηθαίνπ, ζεσξνχκελνπ κφλν ππφ ηελ φςε ηνπ ζεηνχ δηθαίνπ, ππνρξεψζεθε λα αλαδεηήζεη άιιεο απαληήζεηο γηα ην θχξνο ηνπ ηφζν θνηλσληνινγηθέο, φζν θαη λνκηθέο, νη νπνίεο φκσο επίζεο ηξνπνπνηήζεθαλ ή θαη εγθαηαιείθζεθαλ πξνο αλαδήηεζε άιισλ ζεκειίσλ. Ο Σάθεο ζηελ πξψηε παξάγξαθν ηεο εηζαγσγήο ηνπ βηβιίνπ ηνπ Η εζηθή αδηαθνξία ηνπ λόκνπ 6 δηαηππψλεη ην εξψηεκα γηα ην «ηη είλαη απηφ πνπ δεκηνπξγεί ζηνλ λνκνζέηε ηελ πξνζδνθία φηη νη απνδέθηεο ησλ θζεγκάησλ ηνπ ζα επζπγξακκηζηνχλ κε ηα επηηαζζφκελα» θαζψο ν λφκνο κάο θαιεί λα επηδείμνπκε νξηζκέλε ζπκπεξηθνξά. Αλ ε απάληεζε εθ κέξνπο ηνπ απνδέθηε ηνπ λφκνπ δελ είλαη ε ζπλεζέζηεξε, φηη δειαδή επεηδή ν λφκνο ην θξάηνο ζα ηνπ πξνμελήζεη θάπνην θαθφ ζε πεξίπησζε κε ζπκκφξθσζήο ηνπ κε απηφλ, αιιά ε ζπαληφηεξε φηη δειαδή ζα αλαγθαδφηαλ λα ζπκκνξθσζεί επεηδή ηνλ ππνρξεψλεη ν λφκνο, ηφηε πξνθχπηεη κηα δηαπίζησζε θαη έλα λέν εξψηεκα. Ζ δηαπίζησζε είλαη φηη ν λφκνο πεξηκέλεη φλησο λα ζπκκνξθσζνχκε, θαη κάιηζηα ρσξίο λα καο εμαλαγθάζεη κε ηε βία γηα ηα θειεχζκαηά ηνπ έρνπκε δειαδή κηα ππνρψξεζε ηεο αξκνδηφηεηαο αιιά θαη ησλ εθαηέξσζελ πξνζδνθηψλ εμ απηήο ηνπ εμαλαγθαζηνχ ηνπ λφκνπ ζην ηζρλφ ππνζχλνιν ησλ εμαηξέζεσλ, φπσο πιένλ ζεσξνχληαη νη πεξηπηψζεηο κε ζπκκφξθσζεο (νη νπνίεο επί πιένλ ζεσξνχληαη θαη πξνβιεκαηηθέο σο ηέηνηεο). Ζ δηαπίζησζε δειαδή είλαη φηη ν λφκνο πεξηκέλεη λα ζπκκνξθσζνχκε επεηδή ην ιέεη ν ίδηνο απιψο θαη κφλνλ σο λφκνο. 6 ΣΑΚΖ Α., (2006), Ζ ΖΘΗΚΖ ΑΓΗΑΦΟΡΗΑ ΣΟΤ ΝΟΜΟΤ - ΝΟΜΗΚΟ ΘΔΣΗΚΗΜΟ & ΑΝΑΛΤΣΗΚΖ ΦΗΛΟΟΦΗΑ, πξφινγνο Παχινο νχξιαο, εθδ. ΠΟΛΗ, ΑΘΖΝΑ 2006, ζ 17. ηε ζπλέρεηα ζα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηηο παξαπνκπέο θαη ηα παξαζέκαηα ε ζπληνκνγξαθία ΖΑΝ.

18 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 8 Καη ηφηε ην λέν εξψηεκα κε βάζε απηή ηε δηαπίζησζε είλαη, θαηά ηνλ Σάθε «Ση ζα κπνξνχζε λα είλαη απηφ πνπ δίλεη ζην λφκν θαη ηα θζέγκαηά ηνπ ην θχξνο ηέηνηαο πξαθηηθήο απζεληίαο ζηελ θνηλσληθή καο δσή, ψζηε λα πεξηκέλεη απηφο λα ηνλ ππαθνχκε κφλνλ γηα ην ιφγν φηη καο ην δεηά ν ίδηνο» (ΖΑΝ, ζζ 17-18). Μπνξνχκε, παξεκβάιινληαο κηα ζχληνκε αλάιπζε ζηελ αιιεινπρία ησλ εξσηεκάησλ ηνπ Σάθε, λα δηαθξίλνπκε ζην ζεηφ δίθαην θαη πάιη κηα ζπλάθεηα εμαλαγθαζηνχ (αξκνδηφηεηαο εμαλαγθαζκνχ) θαη πνηλήο (ή θαιχηεξα άζθεζεο ηνπ εμαλαγθαζκνχ) φπσο θαη πξνεγνπκέλσο ε νπνία φκσο δελ αξθεί ζην ζχγρξνλν δξσλ ππνθείκελν αθνχ ππαθνχεη έζησ θαη ζπάληα θαη ρσξίο ηελ πνηλή θαη δελ αξθεί θαη ζην λφκν ηνλ ίδην πνπ θαίλεηαη λα κε πεξηνξίδεηαη ζηελ πνηλή. Έηζη αλαδεηείηαη κε ηα λέα εξσηήκαηα άιιν ππφβαζξν θαη δηθαηνιφγεζε γηα ηελ ππαθνή, έλα ππφβαζξν πνπ θαιππηφηαλ κε ηελ a priori έλλνηα ηνπ εμαλαγθαζκνχ σο επηηαθηηθφηεηα πξνο ηε ζέιεζε αλεμάξηεηε απφ ηελ πνηλή θαη πξνεξρφκελε απφ ηνπ λφκνπο ηεο εζηθήο θαη ηνπ δηθαίνπ, πνπ είρε εηζαγάγεη ν Καλη. Δπηζηξέθνληαο ζηελ αλάιπζε ηνπ ηειεπηαίνπ εξσηήκαηνο απφ ηνλ Σάθε αλαθέξνπκε ηελ νκαδνπνίεζή ηνπ ζηηο δπλαηέο απαληήζεηο. ε απηέο πνπ δίδνληαο απάληεζε ζην εξψηεκα απηφ είηε κε βάζε ηελ Πφιε σο γελέηεηξα θαη πάξνρν ηεο δσήο θαη ησλ λφκσλ, είηε κε βάζε κηα αλψηεξε δχλακε, ην Θεφ ή ηε Φχζε, είηε κε βάζε ηνλ ίδην ην Λφγν ηνπ αλζξψπνπ (φπσο ζηελ πεξίπησζε απηή πξεζβεχεη ε θξηηηθή θηινζνθία ηνπ Καλη), απαληνχλ ηαπηφρξνλα θαη γηα ην θχξνο ηνπ επηιεγφκελνπ σο ζεκέιηνπ ζε θάζε κία απφ ηηο πεξηπηψζεηο απηέο, νπφηε δίδεηαη απηνκάησο θαη ε ζεηηθή απάληεζε φηη έρνπκε ππνρξέσζε λα ππαθνχνκε ην λφκν. Καη ζε απηή ηελ απάληεζε πνπ βαζίδεηαη ζηελ θαλνληθφηεηα ηεο επηβνιήο ηνπ λφκνπ, δειαδή ζηε ίδηα ηε ζεηηθφηεηά ηνπ. Σφηε, φκσο, κέλεη αλαπάληεην, φπσο επηζεκαίλεη ν Σάθεο, ην απνκέλνλ κέξνο ηνπ εξσηήκαηνο, δειαδή έλα λέν εξψηεκα γηα ηνλ θαζέλα καο σο άηνκν «ην αλ δειαδή ην γεγνλφο φηη ν λφκνο κάο δεηά λα θάλνπκε θάηη, ζεκαίλεη φηη νθείινπκε πξάγκαηη λα ην θάλνπκε» (ΖΑΝ, ζ 19). Ζ αιιεινπρία απηή ησλ εξσηεκάησλ αθ ελφο δείρλεη ηηο δηαθνξεηηθέο ζεκειηψζεηο θαη κεζφδνπο ζεκειίσζεο ησλ ζχγρξνλσλ ζεσξηψλ ηνπ λνκηθνχ ζεηηθηζκνχ πνπ πξαγκαηεχνληαη απνθνκκέλν ην ζεηφ δίθαην απφ ηελ εζηθή ή αιιηψο θαηά ηε κεγάιε δηάθξηζε ηνπ δίθαηνπ πνπ είλαη θαη ηνπ δίθαηνπ πνπ πξέπεη λα είλαη απφ ζεσξίεο φπσο ηνπ Καλη πνπ πηζηεχνπλ φηη ην θχξνο ηνπ λφκνπ πξνέξρεηαη απφ θάπνην ηδεψδεο (ηνλ θαζαξφ Λφγν ηνπ αλζξψπνπ). Αθ εηέξνπ δείρλεη θαη δηαθνξεηηθέο ζρέζεηο κεηαμχ δηθαίνπ θαη εζηθήο νη νπνίεο ζην πιαίζην ηνπ λνκηθνχ ζεηηθηζκνχ παχνπλ εληειψο λα ππάξρνπλ φπσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ν Σάθεο «ν λφκνο αδηαθνξεί γηα ηελ εζηθή, δελ ηελ ρξεηάδεηαη γηα λα ππάξρεη» (ΖΑΝ, ζ 19).

19 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 9 3.Γεληθά γηα ηηο αξρέο ηεο εζηθήο θαη ηνπ δηθαίνπ, κε βάζε ηελ εηζαγσγή ζηε Μεηαθπζηθή ησλ Ηζψλ θαη ηελ Κξηηηθή ηνπ Πξαθηηθνχ Λφγνπ Ζ εζηθή ηνπ Καλη, αλ ζεσξεζεί έλα νινθιεξσκέλν ζψκα αξρψλ αιιά φρη απαξαίηεηα κηα εζηθή ζεσξία, δηακνξθψλεηαη κε ηελ παξαγσγή κεηαθπζηθψλ, θαζαξψλ, a priori αξρψλ απφ ην Λφγν θαη κε βάζε ηηο θαζαξέο έλλνηεο ηνπ εζηθνχ λφκνπ, ηεο ππνρξέσζεο, ηνπ θαζήθνληνο πνπ πεγάδνπλ απφ ηελ ηδέα ηεο ειεπζεξίαο. Δπίζεο, φηαλ ππεηζέξρνληαη έλλνηεο θαη παξαδείγκαηα απφ ηελ εκπεηξία ηφηε κέζα απφ ηελ αθαίξεζε ησλ εκπεηξηθψλ ζηνηρείσλ ηνπο δηαηεξείηαη ε θαζαξφηεηα. Γηα ηελ αλαγθαηφηεηα θαηάξηηζεο θαη θαηαλφεζεο κηαο κεηαθπζηθήο ησλ εζψλ αθνινπζνχκε ηελ αλάιπζε θαη ηνπο ζπιινγηζκνχο ηνπ ίδηνπ ηνπ θηινζφθνπ ζηελ εηζαγσγή ηεο Μεηαθπζηθήο ησλ Ζζψλ (MM, 9-11) πνπ είλαη ηαπηνρξφλσο θαη κηα ζχλνςε αξρψλ θαη ελλνηψλ πνπ έρνπλ νξηζηεί θαη αλαιπζεί ζηα πξνεγνχκελα θχξηα έξγα ηνπ. Παξάιιεια, ζπζρεηίδνπκε νξηζκνχο θαη έλλνηεο απφ ηελ Κξηηηθή ηνπ Πξαθηηθνχ Λφγνπ. Ζ κεηαθπζηθή ζχκθσλα κε ηνλ Καλη είλαη ε δηακφξθσζε αμησκάησλ θαη αξρψλ κε ην Λφγν θαη κφλνλ θαη ρσξίο ηελ εκπεηξία είλαη ε δηακφξθσζε αμησκάησλ θαη αξρψλ a priori, γηα λα κπνξνχλ λα ηζρχνπλ σο θαζνιηθέο αξρέο θαη αμηψκαηα κε ηελ απζηεξή έλλνηα. Καη έρεη απνδείμεη φηη είλαη δπλαηή κηα κεηαθπζηθή γηα ηηο επηζηήκεο ηηο θπζηθέο επηζηήκεο πνπ αληηθείκελφ ηνπο έρνπλ ηα αληηθείκελα ηηο εμσηεξηθήο εκπεηξίαο [outer sense]. Παξαηεξεί ζπλεπψο ν θηιφζνθνο φηη ελψ ζηηο επηζηήκεο (θπζηθή, ρεκεία, θιπ) γίλνληαη δεθηέο σο θαζνιηθέο (θαη πεξηβάιινληαη κε εκπηζηνζχλε γηα ηε ζεσξία θαη ηηο εθαξκνγέο) πνιιέο αξρέο νη νπνίεο παξάγνληαη κε ηε βνήζεηα ηεο εκπεηξίαο, ρσξίο ην θφβν ησλ ιαζψλ πνπ πξαγκαηηθά παξνπζηάδνληαη δηαρξνληθά κέζσ ησλ πεηξακάησλ ελψ ζα ήηαλ πξνηηκφηεξν λα ρξεζηκνπνηνχληαη θαζαξέο a priori αξρέο, ε θαηάζηαζε είλαη δηαθνξεηηθή γηα ηνπο εζηθνχο λφκνπο. Οη εζηθνί λφκνη είλαη λφκνη ζην βαζκφ πνπ κπνξνχλ λα παξνπζηάδνληαη φηη δηαζέηνπλ κηα a priori βάζε θαη φηη είλαη αλαγθαίνη. Αιιηψο, αλ δειαδή ε πεγή δηακφξθσζεο ησλ εζηθψλ αξρψλ ήηαλ απιψο ε εκπεηξία, αληηκεησπίδνπκε θίλδπλν γηα ηα πην αζπγρψξεηα θαη επηβιαβή ιάζε. Άξα, ε εκπεηξία, θαηά ηνλ Καλη δελ κπνξεί λα ζεκαζηνδνηήζεη ηίπνηε ην εζηθφ, λα ηξνθνδνηήζεη θακηά εζηθή αξρή, κε ηελ έλλνηα ηεο αλαγθαίαο, a priori εζηθήο αξρήο θαη θαλέλαλ αλαγθαίν a priori εζηθφ λφκν. Γηαηί ηφηε δελ ζα ηζρχεη (ε αξρή ή ν λφκνο) γηα φινπο θαη πάληνηε, δελ ζα είλαη θαζνιηθφο, αθνχ δελ ζα πεγάδεη απφ ηνλ θαζαξφ Λφγν θαη ζα κπνξεί πάληα λα αλαηξαπεί ή λα απνδεηρζεί ιαλζαζκέλνο ππφ δηαθνξεηηθά, θαηά πεξίπησζε, εκπεηξηθά ζηνηρεία θαη γεγνλφηα.

20 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 10 Παξαηεξνχκε φηη ν Καλη κηιάεη γηα εζηθνχο λφκνπο [moral laws] κε εληαίν ηξφπν ρσξίο λα εζηηάδεη απνθιεηζηηθά ζηε ζθαίξα ηεο εζηθήο. Άιισζηε ζα δηαθπιάμεη ην ίδην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο απξηνξηθφηεηαο θαη γηα ηε ζθαίξα ηνπ δηθαίνπ, ηνπ δεκνζίνπ δειαδή δηθαίνπ, φπσο θαη γηα ηελ εζηθή φπσο πξνθχπηεη απφ ηνπο νξηζκνχο, ηελ αλάιπζε ησλ νξηζκψλ θαη ηηο δηαθξίζεηο ησλ ελλνηψλ ηνπ δηθαίνπ, σο εμσηεξηθφ δεκφζην δίθαην, ζηε ζπλέρεηα ηνπ έξγνπ ηεο Μεηαθπζηθήο ησλ Ζζψλ ζηε Θεσξία ηνπ Γηθαίνπ. Παξαηεξνχκε επίζεο ηελ άκεζε ηνπνζέηεζε ηεο κεηαθπζηθήο ηνπ ζην δενληνθξαηηθφ επίπεδν, θαζψο αλαθέξεηαη ξεηά ζε λφκνπο θαη φρη ζε θάπνην αγαζφ, φπσο ε επδαηκνλία, ε επηπρία, ή άιιν. Γηα ηνλ Καλη είλαη παξαδνμφηεηα λα ζρεκαηίζεη θαλείο a priori αξρέο γηα ηελ επηπρία αθνχ ν Λφγνο ρσξίο ηεο εκπεηξία κπνξεί λα καο παξάζρεη είηε απιέο ηαπηνινγίεο είηε θελέο πεξηερνκέλνπ αξρέο γηα ηελ επηπρία, γηα ηελ νπνία κφλνλ ε εκπεηξία κπνξεί λα καο δηδάμεη ηηο ραξέο, ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ην βίσκά ηεο. Καη απηφ ζπκβαίλεη γηα φιν ην θάζκα ησλ απνιαχζεσλ ησλ αλζξψπσλ, είηε ησλ πξσηαξρηθψλ (ηξνθή, έξσηαο, αλάπαπζε, θίλεζε, θιπ) είηε απηψλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ θαιιηέξγεηα θαη αλάπηπμε ησλ θπζηθψλ καο πξνδηαζέζεσλ (ηηκή, γλψζε, θιπ). Αιιά ε εκπεηξία κπνξεί λα καο πξνζθέξεη απξνζδηφξηζηεο, αζηάζκεηεο θαη αλαξίζκεηεο αξρέο θαη εμαηξέζεηο αξρψλ ζηελ πνξεία καο πξνο ηελ επηπρία ε νπνία επέξρεηαη, ζην βαζκφ πνπ επέξρεηαη, απφ ακέηξεηνπο άιινπο παξάγνληεο θαη αηηίεο θαη φρη απνθιεηζηηθά απφ ηηο πξνζσπηθέο καο εζηθέο ζηάζεηο θαη ελέξγεηεο. Ζ εζηθφηεηα, ινηπφλ γηα ηνλ Καλη είλαη εληνιή (πξνζηαθηηθή, ππνρξέσζε, θαζήθνλ θαη λφκνο φπσο ζα εμεγήζεη ζηε ζπλέρεηα) γηα φινπο, αλεμάξηεηα απφ ηα αηνκηθά θπζηθά γλσξίζκαηα θαη πξνηηκήζεηο, απιψο θαη κφλνλ επεηδή είκαζηε ειεχζεξνη θαη δηαζέηνπκε Λφγν πξαθηηθφ (Λφγν πνπ θαζνδεγεί ηηο πξάμεηο ηνπ αλζξψπνπ, σο ειεχζεξεο ελέξγεηεο, θαη φρη σο αηηηαθά πξνζδηνξηζκέλεο απφ ηε θχζε ελέξγεηεο). Ο Λφγνο, κφλνλ απηφο, κπνξεί λα πξνζθέξεη θαζνδήγεζε φηαλ θαινχκαζηε λα δξάζνπκε ζε θαηλνθαλείο πεξηπηψζεηο, γηα ηηο νπνίεο δελ ππάξρεη παξάδεηγκα ή πξνεγνχκελν ζηελ εκπεηξία, θαη δελ έρεη αλάγθε λα ιάβεη ππφςε ηνπ ηηο ζπλέπεηεο (νθέιε θαη άιια απνηειέζκαηα) πνπ κφλνλ ε εκπεηξία κπνξεί λα πξνζθέξεη ζε γλψζε καο (βεβαίσο εθ ησλ πζηέξσλ θαη κε απξνζδηφξηζηε εγθπξφηεηα, αθνχ είλαη γλσζηαθά αδχλαηνλ γηα ην λνπ λα πεξηθιείεη φια ηα γεγνλφηα, αηηίεο θαη απνηειέζκαηα πνπ άκεζα θαη έκκεζα, βξαρπρξφληα θαη καθξνρξφληα ππεηζέξρνληαη ζηηο πξάμεηο καο). Ο Καλη εδψ ζπλαξηά ηε γλψζε ησλ ζπλεπεηψλ κφλνλ απφ ηελ εκπεηξία θαη έηζη απνθιείεη θαη ζεσξεηηθά ηε ρξεζηκνπνίεζή ηνπο ζηελ εζηθή

21 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 11 ζθαίξα, παξνπζηάδνληαο κηα ακηγψο δενληνθξαηηθή, ινγνθξαηηθή εζηθή (βαζηζκέλε ζην λφκν, ζην δένλ, ζηνλ εζηθφ λφκν θαζ απηφλ απφ ηε κηα θαη ζηνλ θαζαξφ Λφγν απφ ηελ άιιε, ππφ ηε ζεκειηψδε ζπλζήθε ηεο ειεπζεξίαο). Ζ εκπεηξία είλαη εθηφο ηεο εζηθήο έιινγεο ειεχζεξεο πξάμεο γηα ηνλ Καλη. Αλ ινηπφλ ν Καλη δελ έρεη εζηθή ζεσξία κε πεξηερφκελν, αιιά θνξκαιηζηηθή, θαη ζπλαθφινπζα θαη Θεσξία ηνπ Γηθαίνπ θνξκαιηζηηθή δελ είλαη γηαηί δελ ζέιεη λα δψζεη θαηεπζχλζεηο ζηελ πξαθηηθή θηινζνθία θαη ηνλ πξαθηηθφ βίν, αιιά γηαηί ζέιεη λα δψζεη θαηεπζχλζεηο γεληθέο, αλαγθαίεο, ηζρχνπζεο θαη γηα ηηο θαηλνθαλείο πεξηπηψζεηο, αλεμάξηεηεο απφ ηηο ελδερνκεληθφηεηεο θαη αηηηαθφηεηεο ηεο εκπεηξίαο, βαζηζκέλεο ζην ιφγν ηνπ αλζξψπνπ, ηελ ειεπζεξία, ηελ επζχλε έλαληη ηνπ εαπηνχ ηνπ θαη ηνπ εζηθνχ λφκνπ. Αλ ζπλεπψο ν άλζξσπνο πξέπεη λα βαζηζηεί ζε έλαλ λφκν εληφο ηνπ ν νπνίνο είλαη θαζνιηθφο (θαη δελ εμαξηάηαη απφ άιινπο ή απφ ηελ εκπεηξία), είλαη αζηήξηρηνο ζηελ πίζηε ηνπ απηή εάλ δελ έρεη a priori αξρέο λα ζηεξηρηεί θαη νκνίσο αζηήξηρηε είλαη θαη κηα πξαθηηθή θηινζνθία γηα ηελ αλζξψπηλε πξάμε εάλ επίζεο δελ ζηεξίδεηαη ζε a priori αξρέο, δειαδή ζε κηα κεηαθπζηθή πνπ πξαγκαηεχεηαη θαη δηαιεπθαίλεη ηηο a priori αξρέο σο έλλνηεο θαη σο ζεκειηψζεηο ηνπ εζηθνχ βίνπ εμ νπ θαη ε αλαγθαηφηεηα κηα Μεηαθπζηθήο ησλ Ζζψλ. Οη αλαθνξέο ηεο κεηαθπζηθήο ηνπ ζηηο εκπεηξηθέο πεξηπηψζεηο είλαη ελδεηθηηθέο θαη φρη ζεκειησηηθέο, αθνχ νη αξρέο ηεο κεηαθπζηθήο είλαη a priori, φπσο ελδεηθηηθέο είλαη θαη νη αλαθνξέο ηνπ ίδηνπ ηνπ θαζαξνχ Λφγνπ ζε επηρεηξήκαηα θαη παξαδείγκαηα ζπλεπεηψλ θαη απνηειεζκάησλ δηαθφξσλ πξάμεσλ θαη φρη θαζνδεγεηηθέο ησλ απνθάζεσλ ηνπ αλζξψπνπ πνπ πξέπεη λα απνξξένπλ ειεχζεξα απφ θαζήθνλ θαη ζεβαζκφ πξνο ηνλ εζηθφ λφκν. Ο Καλη επηζεκαίλεη ζην ζεκείν απηφ ηεο εηζαγσγήο ηνπ ηελ άιιε δηαθξηηή πεξηνρή κηαο νινθιεξσκέλεο πξαθηηθήο θηινζνθίαο πνπ ζα είρε σο έξγν ηελ αλάπηπμε αξρψλ ελδπλάκσζεο θαη εθαξκνγήο ζηελ εκπεηξία ησλ a priori εζηθψλ αξρψλ θαη λφκσλ ηεο κεηαθπζηθήο, ηελ νπνία νλνκάδεη εζηθή αλζξσπνινγία θαη ξεηά ηελ ηνπνζεηεί λα έπεηαη ηεο κεηαθπζηθήο θαη λα κελ αλακεηγλχεηαη κε απηήλ. Γηα ηνλ Καλη κφλν ε πξνζήισζε ζην θαζήθνλ ην νπνίν πξέπεη λα δίδεηαη απφ ηνλ a priori θαζαξφ Λφγν θαη κφλνλ ζα δηαζθαιίζεη κηα εζηθή πνπ ζα πεξηέρεη βέβαηεο θαη ζπγθεθξηκέλεο εζηθέο αξρέο, νη νπνίεο δελ ζα επεξεάδνληαη απφ αδπλακίεο θαη αδπλαηφηεηεο είηε ησλ πξνζέζεψλ καο είηε ησλ ζπλεζεηψλ θαη πξαθηηθψλ καο θαηά ηελ επηηέιεζε ησλ πξάμεψλ καο σο εζηθά ππνθείκελα ζηελ εκπεηξηθή πξαγκαηηθφηεηα. Έηζη, ε εζηθή αλζξσπνινγία αλαδεηθλχεη ην ζχγρξνλν ζέκα ηεο εθαξκνγήο ηνχ θαζαξνχ εζηθνχ ζπζηήκαηνο ηνπ Καλη, ππφ λνκηκνπνηεκέλνπο θηινζνθηθά ηξφπνπο, πνπ θαη ν ίδηνο επηρείξεζε λα πξαγκαηεπηεί ζην ηειεπηαίν θαη νκψλπκν έξγν ηνπ.

22 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 12 Ζ δηάθξηζε απηή έρεη ζεκαζία ηφζν γηα ηελ μεθάζαξε αληίιεςε ηεο ρξεζηκφηεηαο γηα ηνλ Καλη δηακφξθσζεο, θαηαλφεζεο θαη δηάδνζεο (κέζσ θαη ηεο εθπαίδεπζεο) πην ζπγθεθξηκέλσλ αλαιχζεσλ, φζν θαη γηα ηηο εμειίμεηο ζηηο εζηθέο ζεσξίεο πνπ βιέπνπκε ζπρλά λα πξαγκαηεχνληαη ηέηνηνπ είδνπο δεηήκαηα θαη κε ηέηνην ηξφπν ζαλ λα αλήθαλ ζηελ εκπεηξηθή ζθαίξα ηήο θαηά ηνλ Καλη νλνκαδφκελεο εζηθήο αλζξσπνινγίαο (είηε είλαη άιινπ ηχπνπ εζηθέο ζεσξίεο, φπσο νη εζηθέο ζεσξίεο ηνπ ρψξνπ ηεο αλαιπηηθήο θηινζνθίαο, ή ζεσξίεο δηθαίνπ κεηαγελέζηεξεο φπσο ν λνκηθφο ζεηηθηζκφο, είηε ε ίδηα ε κεγάιε εμέιημε ηνπ, ελδηάκεζνπ κεηαμχ δηθαίνπ θαη εζηθήο, ρψξνπ ηεο εθαξκνζκέλεο εζηθήο). Ζ απμαλφκελε πνιππινθφηεηα ησλ πνηθίισλ εθθάλζεσλ θαη απαηηήζεσλ ηεο ζχγρξνλεο δσήο ζπλδπαδφκελε θαη κε ηηο απίζηεπηνπ εχξνπο θαη βάζνπο επηζηεκνληθέο δπλαηφηεηεο νδεγνχλ ζηελ νινέλα πεξηζζφηεξν ιεπηαίζζεηε θαη αθξηβή πξαγκάηεπζε ηνπ πξαθηηθνχ βίνπ καο θαη ησλ εζηθψλ, δηθατθψλ θαη εληέιεη θαη πνιηηηθψλ αμηνινγηθψλ θξίζεσλ θαη απνθάζεψλ καο. Αλ αθνινπζήζνπκε ηελ παξνπζίαζε ηνπ δεηήκαηνο απφ Τν πξόβιεκα ηνπ αλζξώπνπ ηνπ Μάξηηλ Μπνχκπεξ (εθδφζεηο ΓΝΧΖ, ζ.14) ζα δνχκε φηη γηα ηε θηινζνθηθή αλζξσπνινγία ν ίδηνο ν Καλη πξνβιέπεη ζηε Λνγηθή ηνπ έλα πεδίν κε θνζκνπνιηηηθή ζεκαζία πνπ κπνξεί λα απαληήζεη ζην ηέηαξην εξψηεκα, δειαδή ζην Τη είλαη ν Άλζξσπνο, φηαλ κε ηε κεηαθπζηθή, ηελ εζηθή θαη ηε ζξεζθεία έρεη απαληήζεη αληίζηνηρα ζηα πξνεγνχκελα ηξία, δειαδή ζην Τη κπνξώ λα γλσξίδσ, ζην Τη νθείισ λα πξάηησ, θαη ζην Τη κνπ επηηξέπεηαη λα ειπίδσ. Θα κπνξνχζε λα εηπσζεί φηη, πέξα θαη ίζσο θαιχηεξα απφ ην ηειεπηαίν έξγν ηνπ, ηελ Αλζξσπνινγία, νη εκπεηξηθέο πξνεθηάζεηο βαζηζκέλεο πάληα ζην εζηθφ ηνπ ζχζηεκα παξέρνληαη απφ ηνλ Καλη ζηα δνθίκηα πνπ δεκνζίεπζε παξάιιεια κε ην θχξην ζπγγξαθηθφ ηνπ έξγν θαη έρνπλ επηπρψο κεηαθξαζηεί απφ ηνλ Παπαλνχηζν θαη εθδνζεί ζηα ειιεληθά. 7. Έηζη, κε ηελ πην ζχληνκε εκπεηξηθήο εκβέιεηαο δηδαρή αλαδεηθλχεη ν Καλη ηφζν ην ηδεψδεο ηνπ αλζξψπηλνπ Λφγνπ, φζν θαη ηνλ ίδην ηνλ Άλζξσπν πνπ κπνξεί λα ηα θαηαθέξεη ζηελ πξαγκαηηθή δσή ζε απηά ηα ηξία εξσηήκαηα, ζηελ ηειεπηαία ππνζεκείσζή ηνπ ζην δνθίκην ηνπ 1786 Ση ζεκαίλεη: πξνζαλαηνιίδνκαη ζηε ζθέςε (Γνθ, ζζ.71-89), φηαλ ιέεη πψο λα ζθεπηφκαζηε ζηελ θαζεκεξηλφηεηα ψζηε λα αμηνπνηνχκε ην Λφγν καο θαη πψο λα εθπαηδεπφκαζηε λσξίο ζηε δσή καο επ απηνχ ηνπ εθηθηνχ ζθνπνχ: «θέπηνκαη ν ίδηνο [=απηνλφεζε] ζεκαίλεη αλαδεηψ κέζα κνπ (δειαδή κέζα ζην δηθφ κνπ Λφγν) ην χςηζην θξηηήξην ηεο αιήζεηαο θαη ν θαλφλαο λα ζθέπηνκαη πάληνηε ν ίδηνο είλαη ν 7 ΚΑΝΣ ΗΜ., (1784, 1786, 1791, 1793, 1794, 1797), ΓΟΚΗΜΗΑ, εηζαγσγή-κεηάθξαζε-ζρφιηα, Δπάγγεινο Π. Παπαλνχηζνο, εθδ. ΓΧΓΧΝΖ, ΑΘΖΝΑ ηε ζπλέρεηα ζα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηηο παξαπνκπέο θαη ηα παξαζέκαηα ε ζπληνκνγξαθία Γνθ.

23 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 13 δηαθσηηζκφο. Μεηαρεηξίδνκαη ηνλ δηθφ κνπ Λφγν δελ ζέιεη λα πεη ηίπνηα πεξηζζφηεξν απφ ηνχην: ζε θάζε ηη πνπ πξφθεηηαη λα παξαδερηψ λα ξσηψ ηνλ εαπηφ κνπ: εάλ βξίζθεη πξαγκαηνπνηήζηκν λα θάλεη γεληθή βαζηθήλ αξρή ηεο δηθήο ηνπ ρξήζεο ηνπ Λφγνπ ην ιφγν γηα ηνλ νπνίν παξαδέρεηαη θάηη ηη, ή επίζεο, ηνλ θαλφλα πνπ αθνινπζεί απ απηφ πνπ παξαδέρεηαη. Ο θαζέλαο κπνξεί λα θάλεη κφλνο ηνπ απηή ηε δνθηκή θαη ζα ηδεί λα εμαθαλίδνληαη ακέζσο κε απηφ ηνλ έιεγρν ε δεηζηδαηκνλία θαη ε θαληαζηνπιεμία, κε φιν πνπ δελ ρεη θαζφινπ ηηο γλψζεηο πνπ απαηηνχληαη γηα λα αληηθξίζεη θαη ηε κία θαη ηελ άιιε. Γηαηί κεηαρεηξίδεηαη απιψο ηνλ θαλφλα ηεο απηνζπληήξεζεο ηνπ Λφγνπ. Δίλαη ινηπφλ εχθνιν λα ζεκειηψζνκε ηνλ δηαθσηηζκφ κέζα ζηα αηνκηθά ππνθείκελα κε ηελ εθπαίδεπζε πξέπεη κφλνλ λα αξρίζνκε απφ λσξίο λα ζπλεζίζνκε ηα λεαξά θεθάιηα ζ απηφλ ην δηαζηνραζκφ.» (Γνθ, ζζ ). Ο πινχηνο φκσο ησλ δηαθξίζεσλ πνπ εηζήγαγε κε ηελ εζηθή ηνπ θηινζνθία ν Καλη είλαη ν πξαγκαηηθφο πινχηνο θαη ε πξαγκαηηθή θαζνδήγεζε, θαζψο θαη θπηψξην εμειίμεσλ ζηηο ζθαίξεο ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο, ηελ επηζηήκε, ην δίθαην ηελ πνιηηηθή, ηελ εζηθή (γηα λα πεξηνξηζηνχκε ζε απηέο πνπ είλαη νη ζπρλφηεξα πξαγκαηεπφκελεο) θαη πνπ φρη κφλν δελ είλαη ζηεγαλέο αιιά νχηε θαη ηεξαξρηθέο, άζρεηα αλ παξνπζηάδνληαη ζηεγαλνπνηεκέλεο θαη ηεξαξρεκέλεο κέζα απφ ηηο αλζξψπηλεο δηαλνεηηθέο πξνζπάζεηεο θηινζνθηθψλ ελνπνηεηηθψλ πξνζεγγίζεσλ. Γηα παξάδεηγκα ν Καλη δηαρσξίδεη εδψ ζπλνπηηθά ιέγνληαο φηη ην ζέκα ην έρεη εμεγήζεη ζην έξγν ηνπ γηα ηελ Κξηηηθή ηεο Κξηηηθήο Γχλακεο ηε ζθαίξα ηεο ηέρλεο, δειαδή ηεο αηζζεηηθήο, σο ππαγφκελε ζηε ζεσξία γηα ηε θχζε αθνχ αθνινπζεί ηνπο λφκνπο ηεο θχζεο θαη ηνλίδεη φηη κφλνλ φ,ηη είλαη πξαθηηθφ ζχκθσλα κε ηνπο λφκνπο ηεο ειεπζεξίαο κπνξεί λα έρεη αξρέο πνπ είλαη αλεμάξηεηεο απφ νπνηαδήπνηε ζεσξία δειαδή απφ ηνλ ζεσξεηηθφ Λφγν πνπ πξαγκαηεχεηαη ηηο ηδηφηεηεο ηεο θχζεο θαη δελ επεθηείλεηαη πέξαλ ηεο θχζεο θαη ηεο αηηηαθφηεηάο ηεο. Γη απηφ ν πξαθηηθφο ιφγνο δελ έρεη θαηεγνξίεο φπσο ν ζεσξεηηθφο Λφγνο, αιιά αηηήκαηα. Γη απηφ ν πξαθηηθφο Λφγνο δελ ζηεξίδεηαη ζε έλλνηεο αιιά ζε λφκνπο σο εληνιέο ζε ειεχζεξεο θξίζεηο, δειαδή ζηνλ εζηθφ λφκν. Ζ ελφηεηα ηεο ζεκειίσζεο ζηελ πξαθηηθή ζθαίξα (εζηθή, δίθαην) απφ ηνλ Καλη είλαη πξφθξηκα γηα ηελ αληίζηνηρε ελφηεηα πνπ παξνπζηάδεηαη ζηελ πνιηηηθή ζθαίξα, κέζα απφ ην δηεζλέο θαη ην θνζκνπνιηηηθφ δίθαην σο πξνυπφζεζε θαη πνιηηηθή εηξήλεο (ειεχζεξεο εηξεληθήο ζπλχπαξμεο θαη επεκεξίαο), αιιά ζην βαζκφ πνπ δελ δίλεη ην πιήζνο ησλ απαληήζεσλ πνπ αλαδεηνχκε ζηα εξσηήκαηα, δπζθνιίεο θαη δηιήκκαηα ηνπ πξαθηηθνχ καο βίνπ είλαη νη δηαθξίζεηο απηέο πνπ εκπινπηηδφκελεο ζα επαλαπξνζδηνξίζνπλ θαιχηεξα ηηο ζθαίξεο, ηηο αξρέο θαη ηηο ζεκειηψζεηο ηεο πξαθηηθήο καο θηινζνθίαο θαη δξάζεο.

24 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει Έλλνηεο θαη δηαθξίζεηο ζηελ θξηηηθή θηινζνθία ηνπ Καλη Έλα πιήζνο δηαθξίζεσλ πνπ νξηνζεηνχλ ηφζν ην ρψξν ηνπ δηθαίνπ σο εμσηεξηθφ δίθαην, φζν θαη ην ρψξν ηεο εζηθήο σο λφκν (εζηθφ λφκν) πνπ ππνρξεψλεη ππνθεηκεληθά (θαηά ην θξφλεκα θαη ην θίλεηξν) ηελ πξάμε αλαδεηθλχνληαο ηηο δηαρσξηζηηθέο γξακκέο αιιά θαη ηελ αλαινγηθφηεηα ή θαη θνηλφηεηα ηεο ζεκειίσζήο ηνπο ζπλαληάηαη ζηηο εηζαγσγηθέο, ζηηο επεμεγεκαηηθέο θαη αξρηθέο παξαγξάθνπο ηεο Μεηαθπζηθήο ησλ Ζζψλ θαη αληίζηνηρα ζηε Θεσξία ηνπ Γηθαίνπ. Δπίζεο, ν Καλη επεμεξγάδεηαη θαη ζεκαηνπνηεί ειάζζνλεο δηαθξίζεηο φζνλ αθνξά ηνπο λφκνπο θαη ην δίθαην γεληθφηεξα κε ζθνπφ λα αθαηξέζεη απφ ηελ εκβέιεηα ηνπ δηθαίνπ χιε θαη πεξηπηψζεηο πνπ είηε επεηδή είλαη αζαθείο θαη δηθνξνχκελεο θαη άξα δελ δηέπνληαη θαη απφ δπλαηφηεηα θαηαλαγθαζκνχ, είηε επεηδή παξακέλνπλ ζην επίπεδν ηνπ κε έιινγα ζπκθσλεκέλνπ θαη ακνηβαία πεξηνξηζηηθνχ δηθαίνπ αιιά ζην θπζηθφ, δελ ζεσξνχληαη θαλ απφ ηνλ Καλη εμσηεξηθφ δίθαην θαη δελ ζπλάδνπλ κε ηελ a priori ελνξαηηθή ηδέα πνπ έρνπκε γη απηφ θαη ηελ νπνία καο πξνζθέξεη ν Λφγνο. Δπίζεο, ν Καλη ρξεζηκνπνηεί θαη νξίδεη έλλνηεο θαζαξέο (πνπ είηε πξνθχπηνπλ ελνξαηηθά σο θαζαξέο ηδέεο ηνπ πξαθηηθνχ Λφγνπ θαη δελ απαηηνχλ ηίπνηε ην εκπεηξηθφ γηα ηελ απφδεημή ηνπ απφ ηνλ ζεσξεηηθφ Λφγν, είηε φηαλ είλαη έλλνηεο ηνπ ζεσξεηηθνχ Λφγνπ ηνπο πξνθχπηνπλ κε αθαίξεζε φισλ ησλ εκπεηξηθψλ ζηνηρείσλ ηνπο) πνπ κε ζπλεπή ηξφπν ππνζηεξίδνπλ ηηο δηαθξίζεηο ηνπ θαη ζπκκεηέρνπλ ζηνπο ζπιινγηζκνχο θαη επηρεηξήκαηά ηνπ ζε φιν ην θάζκα ησλ έξγσλ ηνπ. Με εθθίλεζε ηηο έλλνηεο, ε ζεκαληηθφηεηα ησλ νπνίσλ επηζεκαίλεηαη θαη απφ ηνλ Σάθε φηαλ αλαθέξεη, ζηε βάζε κηαο θαηά Κνπλ επηζηεκνινγίαο ησλ αζχκκεηξσλ παξαδεηγκάησλ ή ελλνηνινγηθψλ ζρεκάησλ, φηη θξίζηκεο έλλνηεο, θξίζεηο θαη εθθξάζεηο (φπσο πρ δηθαίσκα, ππνρξέσζε, πξέπεη, απαγνξεχεηαη, επηηξέπεηαη, θιπ) απνθηνχλ άιιν λφεκα θαη ρξήζε αλάινγα κε ην αλ εληάζζνληαη ζε εζηθέο ή λνκηθέο πεξηζηάζεηο (άξα θαη ζην λνκηθφ ζεηηθηζκφ), παξά ηε δηαηήξεζε ησλ νλνκαηηθψλ φξσλ ηνπο (ΖΑΝ, ζ. 302) παξαζέηνπκε νξηζκνχο ρξήζηκσλ ελλνηψλ φπσο πεγάδνπλ θαη ρξεζηκνπνηνχληαη ζην πιαίζην ηεο θξηηηθήο θηινζνθίαο ηνπ Καλη (κε πεγή ηε Θεσξία ηνπ Γηθαίνπ απφ ηε Μεηαθπζηθή ησλ Ζζψλ ζε κεηάθξαζε απφ ηελ έθδνζε ζηα αγγιηθά, ηελ Κξηηηθή ηνπ Πξαθηηθνχ Λφγνπ, θαη ηελ Αηψληα Δηξήλε, ελψ αληίζηνηρεο θαη νκφινγεο αλαθνξέο νξηζκψλ ππάξρνπλ θαη ζε φια ηα δνθίκηά ηνπ) θαη ηηο αλαιχνπκε ζπλνπηηθά, ψζηε λα είλαη ζαθείο νη δηαθξίζεηο θαη ζπιινγηζηηθέο θαη λα κπνξεί λα ππάξμεη θαη κηα θηινζνθηθά άξηηα, αιιά θαη πεξηνξηζκέλε ζρεηηθή ζχγθξηζε κε νξηζκνχο ζην πιαίζην ηνπ λνκηθνχ ζεηηθηζκνχ, θαζψο θαη ζην πιαίζην ησλ ζχγρξνλσλ ξεπκάησλ.

25 ΜΠ ζηε Φηινζνθία Αθαδ.έηε Καηεχζπλζε: Ζζηθή & Πνιηηηθή Φηινζνθία ζει. 15 Διεπζεξία Ζ έλλνηα ηεο ειεπζεξίαο, φπσο ζπλνπηηθά αλαθέξεη ν Καλη ζηελ εηζαγσγή ηεο Μεηαθπζηθήο ησλ Ζζψλ είλαη κηα θαζαξή έλλνηα ηνπ Λφγνπ πνπ είλαη ππεξβαηνινγηθή γηα ην ζεσξεηηθφ Λφγν ν νπνίνο ρξεηάδεηαη λα γλσξίζεη εκπεηξηθά ην αληηθείκελφ ηεο, φπσο γλσξίδεη θαη ηα αληηθείκελα ησλ άιισλ θαζαξψλ ελλνηψλ, αιιά ηέηνην αληηθείκελν ηεο ειεπζεξίαο ζηελ εκπεηξία δελ ππάξρεη άξα ε έλλνηα ηεο ειεπζεξίαο είλαη απιψο ξπζκηζηηθή θαη φρη ζπγθξνηεηηθή ηεο γλψζεο καο θαη είλαη ζπλεπψο κηα αξλεηηθή αξρή γηα ην ζεσξεηηθφ Λφγν. κσο, ζηνλ πξαθηηθφ Λφγν ε έλλνηα ηεο ειεπζεξίαο απνδεηθλχεη ηελ πξαγκαηηθφηεηά ηεο κέζσ ησλ πξαθηηθψλ αξρψλ. Οη πξαθηηθέο αξρέο είλαη λφκνη αηηηφηεηαο ηνπ θαζαξνχ Λφγνπ ψζηε απηφο λα θαζνξίδεη ηε ζέιεζε αλεμάξηεηα απφ νπνηεζδήπνηε εκπεηξηθέο ζπλζήθεο (απφ ηελ αηζζεηηθφηεηα γεληθψο). Με ηελ θαηίζρπζε απηψλ ησλ πξαθηηθψλ αξρψλ ε ρξήζε ηεο έλλνηαο ηεο ειεπζεξίαο ζηνλ πξαθηηθφ Λφγν απνδεηθλχεη ηελ χπαξμε κηαο θαζαξήο ζέιεζεο εληφο καο, ζηελ νπνία ζέιεζε έρνπλ ηελ πεγή ηνπο νη εζηθέο έλλνηεο θαη νη εζηθνί λφκνη. Απηή είλαη, θαηά ηνλ Καλη ε ζεηηθή (απφ ηελ άπνςε ηνπ πξαθηηθνχ Λφγνπ) έλλνηα ηεο ειεπζεξίαο. Ζ αλάιπζε απηή (ΜΜ, ζ. 14) είλαη νκφινγε ηεο αληίζηνηρεο ζηελ Κξηηηθή ηνπ Πξαθηηθνχ Λφγνπ, φπσο ζα θαλεί απφ ηα παξαζέκαηα ζηε ζπλέρεηα. ηελ εηζαγσγή ηεο Μεηαθπζηθήο ησλ Ζζψλ ν Καλη δίλεη ζπλνπηηθά ηνλ νξηζκφ ηεο ειεπζεξίαο θαη θαηά ηε ζεηηθή θαη θαηά ηελ αξλεηηθή έλλνηα, αλαθέξνληαο πξψηα ηελ αξλεηηθή έλλνηα ηεο ειεπζεξίαο σο ηελ «αλεμαξηεζία ηεο ειεχζεξεο βνχιεζεο απφ ην λα θαζνξίδεηαη απφ ηηο αηζζεηέο θιίζεηο» θαη ζπλερίδνληαο κε ηε ζεηηθή έλλνηα ηεο ειεπζεξίαο πνπ είλαη «ε ηθαλφηεηα ηνπ θαζαξνχ Λφγνπ λα είλαη ν ίδηνο πξαθηηθφο» (ΜΜ, ζ. 13), δειαδή λα δεκηνπξγεί. ηελ Κξηηηθή ηνπ Πξαθηηθνχ Λφγνπ ν Καλη πξαγκαηεχεηαη δηεμνδηθά ηελ ειεπζεξία σο έλλνηα ζεηηθή θαη σο έλλνηα αξλεηηθή, ε νπνία φκσο είλαη Ηδέα. Καη αλαθέξεη ηελ Ηδέα ηεο ειεπζεξίαο κε ζεηηθφ ηξφπν σο «κηα ηθαλφηεηα απφιπηεο απηελέξγεηαο», σο «κηα αηηηφηεηα πνπ απηνθαζνξίδεηαη εληειψο αθ εαπηήο» (ΚΠΛ, ζ. 77). Καηά ηνλ Καλη δελ είλαη δπλαηή ε ρξεζηκνπνίεζε ηεο εκπεηξηθήο επνπηείαο σο απφδεημε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο ηεο θαζαξήο θαη ειεχζεξεο ζέιεζεο πνπ είλαη ε δεκηνπξγφο αηηία ησλ παξαζηάζεψλ ηεο (ΚΠΛ, ζ. 86) θαη άξα δελ κπνξεί λα ππάξμεη απφδεημε ζην ζεσξεηηθφ Λφγν θαη ζηε δηάλνηα, απιψο ε ειεπζεξία είλαη αηηηφηεηα θαηά ην λννχκελνλ θαη είλαη απιψο δπλαηή έλλνηα αιιά θελή έλλνηα ζηε ζεσξεηηθή ρξήζε ηνπ Λφγνπ, αιιά απνδεηθλχεη ηελ πξαγκαηηθφηεηά ηεο ζηελ πξαθηηθή ρξήζε ηνπ Λφγνπ ζε ζρέζε κε ηνλ εζηθφ λφκν (ΚΠΛ, ζ. 87) πνπ αθνξά «ζηελ ίδηα ηελ ηθαλφηεηα ηνπ λνείλ» (ΚΠΛ, ζ. 100) θαη γηαηί «ε έλλνηα ηεο δεκηνπξγίαο δελ αλήθεη ζηνλ θαη αίζζεζε ηξφπν παξαζηάζεσλ ηεο χπαξμεο θαη ηεο αηηηφηεηαο, αιιά κπνξεί λα ζρεηηζζεί κφλν κε ηα λννχκελα.» (ΚΠΛ, ζ. 151).