PLANT-NET CY Δημιουργία Δικτφου Μικρο-αποθεμάτων Φυτών ςτην Κφπρο για τη Διατήρηςη Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητασ

Transcript

1 PLANT-NET CY Δημιουργία Δικτφου Μικρο-αποθεμάτων Φυτών ςτην Κφπρο για τη Διατήρηςη Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητασ χζδιο Παρακολοφθηςησ για το Μικρο-Aπόθεμα του είδουσ *Ophrys kotschyi H. Fleischm. & Soό ςτην περιοχή του Δικτφου «Natura 2000» «Περιοχή Μιτςεροφ». (Δράςη Α3 του Ζργου LIFE08/NAT/CY/ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Μ. Ανδρζου, Κ. Καδήσ, Κ. Γεωργίου, Κ. Κουτςοβοφλου, Κ.Α. Θάνοσ Αθήνα Δεκζμβριοσ 2010

2 Το παρόν κείμενο εκπονήθηκε από το Τμήμα Βιολογίασ του Πανεπιςτήμιο Αθηνών και τη Μονάδα Διατήρηςησ τησ Φφςησ του Πανεπιςτημίου Frederick ςτο πλαίςιο του ζργου LIFE+ 08NAT/CY/ με τίτλο «Δημιουργία Δικτφου Μικρο-Αποθεμάτων Φυτών ςτην Κφπρο για τη Διατήρηςη Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητασ». Το Ζργο ςυγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ςτο πλαίςιο του προγράμματοσ LIFE+. The present report has been prepared by the Faculty of Biology of the University of Athens and the Nature Conservation Unit of the Frederick University in the framework of the project LIFE+ 08NAT/CY/ entitled Establishment of a Plant Micro-Reserve Network in Cyprus for the Conservation of Priority Species and Habitats. The Project is co-funded by the European Commission in the framework of the project LIFE+. Η πλήρησ αναφορά ςτο παρόν κείμενο είναι: Ανδρζου Μ., Καδήσ Κ., Γεωργίου Κ., Κουτςοβοφλου Κ., Θάνοσ Κ.A Σχζδιο Παρακολοφθηςησ για το Μικρο-Aπόθεμα του είδουσ *Ophrys kotschyi H. Fleischm. & Soό ςτην περιοχή του Δικτφου «Natura 2000» «Περιοχή Μιτςεροφ». Πανεπιςτήμιο Αθηνών. Αθήνα. This document may be cited as follows: Andreou M. Kadis K., Georghiou K., Koutsovoulou K., Thanos C.A Monitoring plan for the Plant Micro-Reserve of the species *Ophrys kotschyi H. Fleischm. & Soό at the Natura 2000 site Periochi Mitserou. University of Athens. Athens.

3 Monitoring plan for the Plant Micro-Reserve of the species *Ophrys kotschyi H. Fleischm. & Soό at the Natura 2000 site Periochi Mitserou English Summary The elaboration of the Monitoring plan for the Plant Micro-Reserve (PMR) of the species *Ophrys kotschyi is part of the Preparatory Action A3 Preparation of Monitoring Plans for each PMR of the LIFE+ Project entitled 'Establishment of a Plant Micro-Reserve Network in Cyprus for the Conservation of Priority Species and Habitats' (LIFE08 NAT/CY/000453). The Monitoring Plan aims at (i) assessing the conservation status of the targeted species, (ii) setting specific monitoring objectives for the PMR and the targeted species and (iii) selecting the appropriate qualitative and quantitative parameters of monitoring. The Plan includes updated information on the targeted species (general description, geographical distribution, habitat, reproductive biology, genetic diversity, threats, conservation status, protection status etc); information on the PMR (general description, habitat types, area cover, protection status etc); specific parameters to be monitored (mapping, individual count population size, relative reproductive success, seed output, genetic analysis, habitat monitoring, threats, monitoring of environmental parameters, management measures etc); and bibliography. The implementation of the Monitoring Plan is expected to contribute towards adopting sound management measures for the conservation of the targeted species.

4 Περιεχόμενα 1. Ειςαγωγι Το Μικρο-Απόκεμα του είδουσ *Ophrys kotschyi Το υπό μελζτθ είδοσ Ophrys kotschyi Υφιςτάμενθ κατάςταςθ Ρεριγραφι Γεωγραφικι και Χωρικι Κατανομι Ενδιαίτθμα Μζγεκοσ Ρλθκυςμοφ Ρυκνότθτα ατόμων Αναπαραγωγικι Βιολογία Απειλζσ Κακεςτϊσ Ρροςταςίασ - Κατάςταςθ Διατιρθςθσ Υποχρεϊςεισ τθσ Κυπριακισ Δθμοκρατίασ Διαχείριςθ Σχζδιο Ραρακολοφκθςθσ τθσ Ophrys kotschyi Χαρτογράφθςθ Γεωγραφικι Κατανομι Μζγεκοσ Υποπλθκυςμοφ τθσ O. kotschyi Αναπαραγωγικι Ικανότθτα (Λόγοσ Καρποί/Άνκθ) Φφτρωςθ Σπερμάτων Ανάπτυξθ Φυτϊν Γενετικι Ανάλυςθ Ραρακολοφκθςθ Ενδιαιτιματοσ Ενδιαφζροντα Φυτικά Taxa Απογραφι Χλωρίδασ ΜΑΦ Μικρο-κλιματικοί Ραράγοντεσ Απειλζσ Κατάςταςθ Διατιρθςθσ Διαχειριςτικά Μζτρα Τιμζσ Κατωφλίου Βιβλιογραφία

5 1. Ειςαγωγι Η ετοιμαςία του Σχεδίου Ραρακολοφκθςθσ για το Μικρο-Απόκεμα του είδουσ Ophrys kotschyi H. Fleischm. & Soό αποτελεί μζροσ τθσ προπαραςκευαςτικισ Δράςθσ Α3 (Ρροετοιμαςία των Σχεδίων Ραρακολοφκθςθσ για κάκε Μικρο-Απόκεμα Φυτϊν - ΜΑΦ) του Ζργου LIFE+ «Δθμιουργία Δικτφου Μικρο-Αποκεμάτων Φυτϊν ςτθν Κφπρο για τθ Διατιρθςθ Ειδϊν και Οικοτόπων Ρροτεραιότθτασ». Αποςκοπεί ςτθν αξιολόγθςθ τθσ υφιςτάμενθσ κατάςταςθσ διατιρθςθσ του είδουσ O. kotschyi και τθσ περιοχισ που επιλζχκθκε, ςτον κακοριςμό ςυγκεκριμζνων ςτόχων παρακολοφκθςθσ για το ΜΑΦ του υπό μελζτθ είδουσ και ςτθν επιλογι των κατάλλθλων ποιοτικϊν και ποςοτικϊν μεταβλθτϊν και μεκόδων παρακολοφκθςθσ. Η υλοποίθςθ του Σχεδίου Ραρακολοφκθςθσ που περιγράφεται παρακάτω επικεντρϊνεται ςτθν ορκι παρακολοφκθςθ του ΜΑΦ και αναμζνεται ότι κα ςυμβάλει ουςιαςτικά ςτθν αποτελεςματικότθτα των μζτρων διαχείριςθσ. 2. Το Μικρο-Απόκεμα του είδουσ *Ophrys kotschyi Το Μικρο-Απόκεμα (ΜΑΦ) του είδουσ *O. kotschyi ορίςτθκε ςτθν «Ρεριοχι Μιτςεροφ», (608 ha) θ οποία είναι ενταγμζνθ ςτο Δίκτυο «Νatura 2000» (CY ). Η περιοχι του Μιτςεροφ βρίςκεται 28 km νοτιοδυτικά τθσ Λευκωςίασ και περιβάλλεται από τα χωριά Αγροκθπιά ςτα ανατολικά, Μιτςερό ςτα νότια και Κάτω Μονι ςτα δυτικά και τα λατομεία Μιτςεροφ ςτα βόρεια. Το μεγαλφτερο μζροσ τθσ περιοχισ καλφπτεται από φυςικι βλάςτθςθ (90%). Η ευρφτερθ περιοχι «Natura 2000» «Ρεριοχι Μιτςεροφ» καλφπτει μια ςχετικά μικρι ζκταςθ, θ οποία ζχει υποςτεί ςθμαντικζσ πιζςεισ, κυρίωσ λόγω τθσ δραςτθριότθτασ των λατομείων. Ωςτόςο διατθρεί ακόμθ τθν υψθλι οικολογικι τθσ αξία. Η περιοχι περιλαμβάνει επτά τφπουσ οικοτόπων του Ραραρτιματοσ Ι τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ, δφο εκ των οποίων (*6220 και *5220) είναι προτεραιότθτασ. Φιλοξενεί επίςθσ μία πολφ πλοφςια χλωρίδα. Ρεριςςότερα από 500 φυτικά taxa (περίπου το 25% τθσ ςυνολικισ χλωρίδασ τθσ Κφπρου) απαντϊνται ςτθν περιοχι, από τα οποία 21 είναι ενδθμικά και 17 Ορχεοειδι. Στο πλαίςιο τθσ Δράςθσ Α1 (Καταγραφι των κζςεων των υπό μελζτθ ειδϊν/οικοτόπων κακϊσ και κακοριςμόσ των ορίων των ΜΑΦ) του Ζργου, κακορίςτθκε ςτο πεδίο θ περιοχι εγκατάςταςθσ του ΜΑΦ, οριοκετικθκε με τθ βοικεια GPS (ζκταςθ 2,8 ha) και ετοιμάςτθκε ο προκαταρκτικόσ χάρτθσ του ΜΑΦ (Εικόνα 1). Κατά τισ εργαςίεσ τθσ ίδιασ Δράςθσ αναγνωρίςτθκαν οι εξισ δφο οικότοποι: Φρφγανα με Sarcopoterium spinosum (5420) και Ξθροφυτικοί λειμϊνεσ τθσ Μεςογείου με αγρωςτϊδθ και μονοετι (*6220). Το ΜΑΦ ορίςτθκε ςε μια μικρι, ςε ζκταςθ και κλίςθ, πλαγιά. Από το κζντρο τθσ περιοχισ διζρχεται μικρό ρυάκι με προςανατολιςμό Νότο-Βορρά και κλίςθ 5 ο. Το ΜΑΦ εκτείνεται εκατζρωκεν του ρυακιοφ προσ ανατολι και δφςθ. Το υψόμετρο κυμαίνεται από 348 ωσ 375 m και ο αςβεςτόλικοσ είναι το κφριο γεωλογικό υπόςτρωμα. 2

6 Το ΜΑΦ περιλαμβάνει το μεγαλφτερο τμιμα του υποπλθκυςμοφ του είδουσ O. kotschyi ςτθν «Ρεριοχι Μιτςεροφ». Τονίηεται ότι, ςτθν «Ρεριοχι Μιτςεροφ» απαντάται ο μεγαλφτεροσ αρικμόσ ατόμων O. kotschyi (ο δεφτεροσ μεγαλφτεροσ υποπλθκυςμόσ βρίςκεται ςτο Μάμμαρι). Η O. kotschyi φφεται ωσ επί το πλείςτον δίπλα ςτο μικρό ρυάκι που διζρχεται από το ΜΑΦ. Κατά τον κακοριςμό των ορίων του ΜΑΦ, πραγματοποιικθκε εκτεταμζνθ αναηιτθςθ ςτθ χαλίτικθ (δθμόςια) γθ για τον εντοπιςμό όλων των ατόμων του είδουσ. Ο ςυνολικόσ αρικμόσ ατόμων που καταμετρικθκαν το 2010 ιταν 364. Κάκε μεμονωμζνο άτομο ι ομάδα ατόμων O. kotschyi χαρτογραφικθκε με GPS και κακορίςτθκε ςτο ζδαφοσ με ξφλινουσ παςςάλουσ. Ακολουκεί λεπτομερισ περιγραφι του υπό μελζτθ είδουσ O. kotschyi. Ρεριλαμβάνονται δεδομζνα από όλθ τθ διακζςιμθ βιβλιογραφία. Εικόνα 1. Χάρτθσ του ΜΑΦ του φυτικοφ είδουσ *Ophrys kotschyi (Κλίμακα 1:5000). 3. Το υπό μελζτθ είδοσ Ophrys kotschyi Υφιςτάμενθ κατάςταςθ 3.1 Περιγραφι Η O. kotschyi (Εικόνα 2) είναι όρκια, πολυετισ, εφρωςτθ πόα φψουσ cm με ςφαιρικοφσ ι ωοειδείσ κονδφλουσ. Ζχει 3-6 φφλλα, ελλειπτικά ζωσ λογχοειδι, τα περιςςότερα παράρριηα ςε μορφι ρόδακα. Τα άνκθ (3-10) φζρουν 3 πζταλα ελαιοπράςινα με κοκκινωπι 3

7 απόχρωςθ. Ο καρπόσ είναι κάψα και φζρει εκατοντάδεσ μικροςκοπικά ςπζρματα (Meikle 1977, Χριςτοδοφλου και ςυν. 2007). Εικόνα 2. Το άνκοσ τθσ Ophrys kotschyi. 3.2 Γεωγραφικι και Χωρικι Κατανομι Η O. kotschyi είναι ενδθμικι ςτθν Κφπρο και ζχει εντοπιςτεί ςε αρκετά ςθμεία του νθςιοφ (τουλάχιςτον 30 κζςεισ), από τθν περιοχι τθσ Λευκωςίασ και τισ Αλυκζσ Λάρνακασ μζχρι τον Ακάμα, και ςτο κατεχόμενο τμιμα τθσ Κφπρου (Ρενταδάκτυλο και Καρπαςία). Το μεγαλφτερο τμιμα του πλθκυςμοφ τθσ βρίςκεται ςε ιδιωτικι γθ. Μικρότερο τμιμα του πλθκυςμοφ βρίςκεται εντόσ προςτατευόμενων περιοχϊν (όπωσ περιοχζσ του Δικτφου «Natura 2000») (Χριςτοδοφλου και ςυν. 2007, Τςιντίδθσ 1995). Το εφροσ εξάπλωςθσ (extent of occurrence-eoo, IUCN 2010) και θ ζκταςθ κατάλθψθσ (area of occupancy-aoo, IUCN 2010) του πλθκυςμοφ του είδουσ O. kotschyi δεν ζχει υπολογιςτεί. 3.3 Ενδιαίτθμα Η O. kotschyi αναπτφςςεται ςε ποικιλία ενδιαιτθμάτων, από φρυγανότοπουσ και καμνϊνεσ, λιβάδια, αραιά πευκοδάςθ, όρια αγρϊν, αμμοκίνεσ και χζρςα γθ μζχρι υγρζσ κζςεισ, ςε 4

8 αςβεςτολικικά πετρϊματα και ςε υψόμετρο από 0 ζωσ 900 m (Χριςτοδοφλου και ςυν. 2007, Καδισ 1995). Στισ περιοχζσ εξάπλωςισ τθσ ζχουν παρατθρθκεί τα είδθ Crataegus azarolus, Onosma fruticosum, Anthemis tricolor, Ranunculus millefoliatus subsp. leptaleus, Asperula cypria, Astragalus cyprius, Astragalus suberosus var. suberosus, Astragalus suberosus var. hartmannii, Asphodelus aestivus, Ceratonia siliqua, Coridothymus capitatus, Sarcopoterium spinosum, Ziziphus lotus, Phagnalon rupestre, Ranunculus asiaticus, Anemone coronaria και διάφορα αγρωςτϊδθ, όπωσ Bromus spp., Lagurus ovatus και άλλα (Καδισ 1995). 3.4 Μζγεκοσ Πλθκυςμοφ Πυκνότθτα ατόμων Δεν ζχει πραγματοποιθκεί καμία εκτίμθςθ του ςυνολικοφ πλθκυςμοφ τθσ O. kotschyi μζχρι ςιμερα. Η αιτία ζγκειται ςτθν ςποραδικι εμφάνιςθ του είδουσ ςε μικρζσ ομάδεσ οι οποίεσ καταλαμβάνουν πολφ μεγάλθ ζκταςθ. Κατά τισ εργαςίεσ ετοιμαςίασ του «Κόκκινου Βιβλίου τθσ Χλωρίδασ τθσ Κφπρου» καταγράφθκαν περιςςότερα από 1800 άτομα O. kotschyi, ςτισ περιοχζσ όπου απογράφθκε. Ωσ επί το πλείςτον, οι ςυςτάδεσ τθσ αποτελοφνται από άτομα, με μικρζσ εξαιρζςεισ όπωσ ςτο Μάμμαρι, ςτθ χερςόνθςο Ακρωτθρίου, ςτο Μιτςερό και κοντά ςτθν Αλάμπρα όπου αποτελοφνται από άτομα (Χριςτοδοφλου και ςυν. 2007). Σφμφωνα με νεότερα δεδομζνα, ο μεγαλφτεροσ υποπλθκυςμόσ του είδουσ ςτθν Κυπριακι Δθμοκρατία απαντά ςτθν «Ρεριοχι Μιτςεροφ». Μετριςεισ πυκνότθτασ με τθ μζκοδο τριϊν δειγματολθπτικϊν επιφανειϊν 10x10 m ζδωςαν τιμζσ πυκνότθτασ 70±17,8 και 20±1,4 άτομα/100 m 2 ςτθν περιοχι Μιτςεροφ και ςτο Μάμμαρι αντίςτοιχα (Ραραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Επίςθσ θ εκτίμθςθ του μεγζκουσ του πλθκυςμοφ τθσ O. kotschyi παρουςιάηει δυςκολίεσ για δφο ακόμα λόγουσ: Α. Ο πρϊτοσ ζγκειται ςτο γεγονόσ ότι τα ενιλικα άτομα τθσ O. kotschyi απαντοφν ςε τρεισ μορφζσ (ι φάςεισ): βλαςτθτικι, αναπαραγωγικι και λθκαργικι (απουςία υπζργειου τμιματοσ), που είναι δυνατόν να εναλλάςςονται από χρονιά ςε χρονιά. Σφμφωνα με τθν Ραραςκευά-Χατηθχαμπι (2010), κατά τθ διάρκεια τριϊν χρόνων ( ) παρακολοφκθςθσ ςτισ περιοχζσ Ακρωτιρι, Μιτςερό και Μάμμαρι, μικρό ποςοςτό των ατόμων εμφάνιςε υπζργειο τμιμα και τισ τρεισ χρονιζσ. Δεν είναι γνωςτό για πόςα χρόνια τα άτομα τθσ O. kotschyi μπορεί να παραμζνουν λθκαργικά αλλά ςτο είδοσ Ophrys sphegodes παρατθρικθκε λικαργοσ ακόμθ και για οκτϊ ζτθ, ςτο διάςτθμα των 30 ετϊν που διιρκεςε θ παρακολοφκθςθ (Hutchings 2010). Κάκε χρόνο περίπου 50% του πλθκυςμοφ τθσ O. kotschyi εμφανίηεται πάνω από τθν επιφάνεια του εδάφουσ και τα άτομα παρουςιάηουν μεγαλφτερθ πικανότθτα παραμονισ ςτθν ίδια φάςθ και τθν επόμενθ χρονιά (Ραραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Αν υπάρξει αλλαγι φάςθσ, τότε τα λθκαργικά άτομα τθσ μιασ χρονιάσ ζχουν μεγαλφτερθ πικανότθτα να παρουςιαςτοφν ωσ βλαςτθτικά τθν άλλθ χρονιά παρά ωσ αναπαραγωγικά και τα βλαςτθτικά άτομα ζχουν μεγαλφτερθ πικανότθτα 5

9 να παρουςιαςτοφν ωσ λθκαργικά παρά ωσ αναπαραγωγικά τθν επόμενθ χρονιά (Ραραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Β. Ο δεφτεροσ λόγοσ ζγκειται ςτο γεγονόσ ότι δεν μπορεί να χαρακτθριςτεί, με ακρίβεια, ζνα άτομο O. kotschyi ωσ ενιλικο αν δεν διαπιςτωκεί αναπαραγωγικι φάςθ. Συνεπϊσ τα άτομα που εμφανίηονται ςε βλαςτθτικι μορφι μπορεί να είναι είτε ενιλικα είτε νεαρά. Ρολλά ορχεοειδι περνοφν πολλά χρόνια κάτω από τθ γθ ςε ςυμβιωτικό ςτάδιο πριν τθν πρϊτθ εμφάνιςθ πάνω από το ζδαφοσ. Η διάρκεια αυτισ τθσ υπόγειασ φάςθσ δεν είναι γνωςτι για τθν O. kotschyi και ωσ εκ τοφτου θ εμφάνιςθ νζων ατόμων δεν μπορεί να κεωρθκεί ςυνϊνυμθ με τθ φφτρωςθ (Ραραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). 3.5 Αναπαραγωγικι Βιολογία Η αναπαραγωγικι βιολογία του είδουσ μελετικθκε ςε άτομα O. kotschyi ςτο Γζρι κατά τα ζτθ (Καδισ 1995) και ςτισ περιοχζσ Μιτςερό, Ακρωτιρι και Μάμμαρι κατά τα ζτθ (Ραραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Η O. kotschyi αναπαράγεται εγγενϊσ με ςπζρματα και αγενϊσ με κονδφλουσ. Η άνκιςθ ξεκινά ςτισ αρχζσ με μζςα Μαρτίου και ςυνεχίηεται μζχρι τισ αρχζσ με μζςα Απριλίου. Τα φυτά φζρουν ϊριμεσ κάψεσ γφρω ςτισ αρχζσ με μζςα Μαΐου. Οι ϊριμεσ κάψεσ διατθροφνται πάνω ςτα φυτά για μερικζσ μζρεσ και ςτθ ςυνζχεια ανοίγουν ελευκερϊνοντασ τα ςπζρματα που περιζχουν. Αν ςτα ανκοφόρα ςτελζχθ δεν ςχθματιςτεί καμία κάψα, το ςτζλεχοσ και γενικότερα το υπζργειο τμιμα του φυτοφ ξεραίνεται αμζςωσ μετά τθν περίοδο ανκοφορίασ. Τα μικροςκοπικά ςπζρματα τθσ O. kotschyi που αποτελοφν τθ μονάδα διαςποράσ του είδουσ, είναι πολφ πικανό να διαςπείρονται με τον άνεμο (ανεμοχωρία). Το ποςοςτό τθσ Σχετικισ Αναπαραγωγικισ Επιτυχίασ (ΣΑΕ) ςε όλεσ τισ περιπτϊςεισ που μελετικθκε, κυμαίνεται από μθδενικό ζωσ 31,2% (για τθν περιοχι Μιτςερό τα ζτθ ) (Καδισ 1995, Ραραςκευά- Χατηθχαμπι 2010). Η τεχνθτι επικονίαςθ ςε 20 άνκθ 5 φυτϊν ςτθ Νιςου, είχε ωσ αποτζλεςμα τον ςχθματιςμό 17 ϊριμων καψϊν ενϊ δεν ςχθματίςτθκε καμία κάψα ςε 15 φυτά μάρτυρεσ (Καδισ 1995). Σφμφωνα με τον Sergides (2006), ςε τρεισ κζςεισ, ςτθν περιοχι Μιτςεροφ, δεν βρζκθκε ςτατιςτικά ςθμαντικι διαφορά μεταξφ τεχνθτισ ςταυρωτισ επικονίαςθσ και τεχνθτισ αυτεπικονίαςθσ ςε άνκθ O. kotschyi. Τα μειωμζνα ποςοςτά ΣΑΕ οφείλονται ςτο γεγονόσ ότι θ O. kotschyi είναι ζνα τυπικά εντομόγαμο είδοσ, το οποίο ζχει αναπτφξει μθχανιςμοφσ για τθν προςζλκυςθ εξειδικευμζνων επικονιαςτϊν. Τα άνκθ τθσ ομοιάηουν με κθλυκά υμενόπτερα και παράγουν πτθτικι χθμικι ουςία παρεμφερι με τθ φερομόνθ του ςυγκεκριμζνου είδουσ των εντόμων, προςελκφοντασ τα αντίςτοιχα αρςενικά ςε ψευδοςυνουςία με το άνκοσ (Paulus and Gack 1990). Το υμενόπτερο-επικονιαςτισ τθσ O. kotschyi είναι το είδοσ Melecta tuberculata (Kreutz 2004, Paulus and Gack 1990). Μειωμζνθ επιςκεψιμότθτα από τα ζντομα αυτοφ του είδουσ ζχει ωσ προφανζσ αποτζλεςμα τα χαμθλά ποςοςτά ΣΑΕ. 6

10 3.6 Απειλζσ Οι περιςςότεροι υποπλθκυςμοί τθσ O. kotschyi βρίςκονται ςε χαμθλά υψόμετρα, κοντά ςε κατοικθμζνεσ ι καλλιεργθμζνεσ περιοχζσ, με ζντονεσ ανκρωπογενείσ επιδράςεισ. Ο πλθκυςμόσ του είδουσ φκίνει και ζχει ιδθ καταςτραφεί ι υποβακμιςτεί ςε μερικζσ κζςεισ, κυρίωσ ςτθν περιοχι τθσ μείηονοσ Λευκωςίασ, Μεςαορίασ και Λάρνακασ-Λεμεςοφ. Οι κυριότερεσ απειλζσ που αντιμετωπίηει κεωροφνται θ οικιςτικι ανάπτυξθ, θ καταςκευι δρόμων και οι εκχερςϊςεισ για διάφορουσ ςκοποφσ. Η υπερςυλλογι των εντυπωςιακϊν ανκοφόρων ςτελεχϊν του είδουσ από ανκρϊπουσ που δεν γνωρίηουν τθ ςπανιότθτά του ι από ερευνθτζσ, ςυνιςτοφν πικανϊσ μια επιπρόςκετθ απειλι (Καδισ 1995, Χριςτοδοφλου 2007). Μικρότερθ απειλι για το είδοσ αποτελεί θ βόςκθςθ θ οποία παρατθρικθκε παλαιότερα ςτθν περιοχι του Μιτςεροφ (Sergides 2006). Η μελζτθ τθσ κιρευςθσ ςτα φφλλα, τα άνκθ και τισ κάψεσ ςε τρεισ ςυςτάδεσ τθσ O. kotschyi υπολογίςτθκε χαμθλότερθ από 5% ςτθν περιοχι Μιτςεροφ (Ραραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Η αδυναμία εγγενοφσ αναπαραγωγισ, θ οποία όπωσ φαίνεται (μζςα από διαδικαςίεσ τεχνθτισ επικονίαςθσ) ςχετίηεται με τθν μειωμζνθ επιςκεψιμότθτα των εντόμων επικονιαςτϊν, αποτελεί ςθμαντικι απειλι για το εν λόγω είδοσ. Ο ψεκαςμόσ των καλλιεργειϊν που ςυνορεφουν με τουσ βιότοπουσ τθσ O. kotschyi ενδζχεται να ευκφνεται για τθ μειωμζνθ πυκνότθτα του επικονιαςτι τθσ (Καδισ 1995, Χριςτοδοφλου 2007, Ραραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Τζλοσ, θ αλόγιςτθ χριςθ λιπαςμάτων και χθμικϊν (για τθν αντιμετϊπιςθ του ηιηανίου Malva parviflora) ςτισ γειτονικζσ καλλιζργειεσ οδθγεί ςτθν αυξθμζνθ ςυγκζντρωςι τουσ ςτισ κζςεισ τθσ O. kotschyi, κατά τθν ζκπλυςθ του εδάφουσ από τισ βροχζσ (Sergides 2006). 3.7 Κακεςτώσ Προςταςίασ - Κατάςταςθ Διατιρθςθσ Η O. kotschyi αποτελεί «είδοσ προτεραιότθτασ» του Ραραρτιματοσ ΙΙ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ και προςτατεφεται από τθ Σφμβαςθ τθσ Βζρνθσ ωσ αυςτθρϊσ προςτατευόμενο φυτό (είδοσ του Ρροςαρτιματοσ Ι). Οριςμζνεσ από τισ κζςεισ ςτισ οποίεσ απαντάται (Εκνικό Δαςικό Ράρκο Ακαλάςςασ, μζροσ του υποπλθκυςμοφ ςτο Ακρωτιρι και μία κζςθ ςτθν Κόςιθ) βρίςκονται ςε κρατικι γθ. Οι υποπλθκυςμοί ςτισ περιοχζσ Μάμμαρι (Μάμμαρι-Δζνεια CY ), Άγιοσ Σωηόμενοσ (Αλυκόσ Ροταμόσ-Άγιοσ Σωηόμενοσ CY ), Μιτςερό-Κάτω Μονι (Ρεριοχι Μιτςεροφ CY ) και Αλυκζσ Λάρνακασ (Αλυκζσ Λάρνακασ CY ) βρίςκονται ςε περιοχζσ του Δικτφου «Natura 2000». Η περιοχι Αγίασ Ειρινθσ Κορμακίτθ δεν ζχει ακόμθ προτακεί για ζνταξθ ςτο Δίκτυο λόγω τθσ Τουρκικισ κατοχισ, όπωσ επίςθσ θ Χερςόνθςοσ Ακρωτθρίου, θ οποία βρίςκεται ςε Βρετανικι Βάςθ. Η επιλογι οριςμοφ ΜΑΦ τθσ O. kotschyi ςτθν «Ρεριοχι Μιτςεροφ» βαςίηεται ςτο γεγονόσ ότι ςτθ ςυγκεκριμζνθ περιοχι απαντάται ο μεγαλφτεροσ υποπλθκυςμόσ του είδουσ ςτθν Κυπριακι Δθμοκρατία. 7

11 Η O. kotschyi ζχει χαρακτθριςκεί ωσ Εφτρωτο είδοσ (VU), ςφμφωνα με το κριτιριο C2a(i), που αναφζρεται ςτο μικρό μζγεκοσ του πλθκυςμοφ τθσ (< 10000), ςτθ ςυνεχι μείωςι του και ςτο ότι ο αρικμόσ των ϊριμων ατόμων ςτον μεγαλφτερο υποπλθκυςμό τθσ είναι μικρότεροσ από 1000 (Χριςτοδοφλου και ςυν. 2007). 3.8 Υποχρεώςεισ τθσ Κυπριακισ Δθμοκρατίασ Η ςυμπερίλθψθ τθσ O. kotschyi ςτο Ρροςάρτθμα Ι τθσ Σφμβαςθσ τθσ Βζρνθσ και ςτο Ραράρτθμα ΙΙ τθσ Οδθγίασ των Οικοτόπων και το γεγονόσ ότι αποτελεί ενδθμικό είδοσ προτεραιότθτασ του νθςιοφ οδθγεί ςτθν αποκλειςτικι ευκφνθ και υποχρζωςθ τθσ Κφπρου να λάβει άμεςα μζτρα για τθ ςωςτι διαχείριςθ και διατιρθςι τθσ. 3.9 Διαχείριςθ Στο πλαίςιο τθσ επί-τόπου διατιρθςθσ του είδουσ, ζχει υλοποιθκεί και ολοκλθρωκεί το ερευνθτικό ζργο «Cooperation for the conservation of rare endemic plant species in the buffer zone». Το ςυγκεκριμζνο ζργο χρθματοδοτικθκε από τθ «Δράςθ για Συνεργαςία και Εμπιςτοςφνθ» του Ρρογράμματοσ Ανάπτυξθσ των Ηνωμζνων Εκνϊν κατά τα ζτθ και αφοροφςε, μεταξφ άλλων, ςτθν ενίςχυςθ του υποπλθκυςμοφ τθσ O. kotschyi εντόσ τθσ νεκρισ ηϊνθσ, μζςω αφξθςθσ τθσ αναπαραγωγικισ τθσ επιτυχίασ. Η αφξθςθ τθσ αναπαραγωγικισ επιτυχίασ επιτεφχκθκε μζςα από διαδικαςίεσ τεχνθτισ επικονίαςθσ. Επίςθσ, τοποκετικθκαν ενθμερωτικζσ πινακίδεσ για τθ ςθμαςία τθσ διατιρθςθσ αυτοφ του είδουσ. Επιπρόςκετα, υλοποιικθκε ςχζδιο παρακολοφκθςθσ τθσ O. kotschyi το διάςτθμα ςτο πλαίςιο εκπόνθςθσ Διδακτορικισ Διατριβισ. Ραρακολουκικθκαν τρεισ υποπλθκυςμοί τθσ O. kotschyi ςτισ περιοχζσ Ακρωτιρι, Μιτςερό και Μάμμαρι ωσ προσ τα χαρακτθριςτικά του είδουσ (μορφολογία, αναπαραγωγι), τθ δυναμικι των πλθκυςμϊν (μζγεκοσ, δομι, χωρικι κατανομι), τα ςτοιχεία του ενδιαιτιματοσ (ζδαφοσ, κλίμα, κιρευςθ) και τισ ανκρωπογενείσ επιδράςεισ (Ραραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). 4. Σχζδιο Παρακολοφκθςθσ τθσ Ophrys kotschyi 4.1 Χαρτογράφθςθ Γεωγραφικι Κατανομι Η χαρτογράφθςθ τθσ γεωγραφικισ κατανομισ του είδουσ ςτθν περιοχι του ΜΑΦ περιλαμβάνει αναηιτθςθ ςτθν ευρφτερθ περιοχι του Μικρο-Αποκζματοσ για εντοπιςμό τυχόν νζων ατόμων. Αν υπάρχει δυνατότθτα κα χαρτογραφείται κάκε άτομο ξεχωριςτά με GPS και τθν τοποκζτθςθ ξφλινου παςςάλου πλθςίον τθσ βάςθσ του φυτοφ. Στισ περιπτϊςεισ εκείνεσ που τα 8

12 άτομα βρίςκονται πολφ κοντά μεταξφ τουσ κα τοποκετείται ζνασ μόνον πάςςαλοσ ςτο κζντρο μιασ μικρισ κυκλικισ επιφάνειασ και κα υπολογίηεται θ ακτίνα ςτθν οποία περιλαμβάνονται τα φυτά (δθμιουργία κυκλικϊν επιφανειϊν εμφάνιςθσ O. kotschyi). Πλοι οι πάςςαλοι κα είναι αρικμθμζνοι. Επίςθσ όλα τα καινοφρια άτομα που τυχόν κα εμφανιςτοφν ςτο ΜΑΦ τα επόμενα χρόνια κα ςθμαίνονται ςφμφωνα με τθν παραπάνω μεκοδολογία. Ρερίοδοσ: Μάρτιοσ. Θα γίνει επίςθσ λεπτομερισ χαρτογράφθςθ των πλζον ςθμαντικϊν φυτικϊν ειδϊν (ενδθμικϊν, απειλοφμενων, προςτατευόμενων κ.λπ.) και των τφπων οικοτόπων που απαντοφν εντόσ του ΜΑΦ. Η δραςτθριότθτα αυτι κα πραγματοποιθκεί τθν άνοιξθ του 2010 άπαξ. Στόχοσ είναι θ δθμιουργία λεπτομεροφσ χάρτθ με όλα τα ςθμαντικά είδθ του ΜΑΦ (κλίμακα 1:500). Χαρτογραφοφνται επίςθσ όλεσ οι δραςτθριότθτεσ παρακολοφκθςθσ ςτο ΜΑΦ (επιφάνειεσ παρακολοφκθςθσ, ςθμαςμζνα άτομα, μετεωρολογικοί αιςκθτιρεσ, κζςεισ διαχείριςθσ κ.λπ.). Η κάκε δραςτθριότθτα κα τεκμθριϊνεται με το κατάλλθλο φωτογραφικό υλικό. 4.2 Μζγεκοσ Υποπλθκυςμοφ τθσ O. kotschyi Για τον προςδιοριςμό του μεγζκουσ του υποπλθκυςμοφ τθσ O. kotschyi εντόσ του ΜΑΦ κα γίνεται ετιςια καταμζτρθςθ όλων των ατόμων του είδουσ ςε όλεσ τισ κυκλικζσ επιφάνειεσ του ΜΑΦ, όπωσ ζχουν εντοπιςκεί και χαρτογραφθκεί κατά τθν άνοιξθ του 2010 ςτο πλαίςιο τθσ Δράςθσ Α1. Ο αρικμόσ των ατόμων κα υπολογίηεται ξεχωριςτά ςε κάκε μία από τισ χαρτογραφθμζνεσ επιφάνειεσ. Σε περίπτωςθ που εντοπιςτοφν φυτά εκτόσ των χαρτογραφθμζνων κυκλικϊν επιφανειϊν, εντόσ του ΜΑΦ, κα χαρτογραφοφνται και κα καταμετρϊνται τα άτομα. Κατά το πρϊτο ζτοσ παρακολοφκθςθσ, κακορίηεται ωσ αρχικόσ υπζργειοσ υποπλθκυςμόσ το άκροιςμα των ατόμων ςε βλαςτθτικι και αναπαραγωγικι μορφι, παρόλο που κάποια άτομα ςε βλαςτθτικι μορφι πικανϊσ να είναι νεαρά (μθ αναπαραγωγικά). Θα ςθμανκοφν 70 ανκιςμζνα ατόμα O. kotschyi κατά τθν ζναρξθ τθσ περιόδου ανκοφορίασ, τα οποία κα χρθςιμεφςουν και ςτθν μελζτθ τθσ αναπαραγωγικισ βιολογίασ του είδουσ (υποκεφάλαιο 4.3). Η ςιμανςθ κα γίνει ςτα μεμονωμζνα άτομα και ςε οριςμζνα ακόμθ των κυκλικϊν επιφανειϊν ζτςι ϊςτε ο αρικμόσ των ατόμων να φτάςει τα 70. Σε κάκε δακτυλιωμζνο φυτό κα τοποκετθκεί μόνιμοσ πάςςαλοσ με κατάλλθλθ αρικμθτικι ςιμανςθ για τθν παρακολοφκθςθ των αυξθτικϊν φάςεων ςε ετιςια βάςθ κατά τθ διάρκεια του προγράμματοσ. Τα ςθμαςμζνα άτομα, που ςε επόμενθ καταμζτρθςθ δεν βρεκοφν ςε βλαςτθτικι ι αναπαραγωγικι μορφι, κα μπουν ςτθν κατθγορία λθκαργικά/νεκρά και οι μεταγενζςτερεσ καταμετριςεισ κα κακορίςουν αν είναι νεκρά ι είχαν μεταβεί ςε λθκαργικι φάςθ. Στόχοσ είναι θ διαχρονικι διερεφνθςθ τθσ δυναμικισ του υποπλθκυςμοφ και των αυξθτικϊν φάςεων κάκε ατόμου (λθκαργικι, βλαςτθτικι, αναπαραγωγικι). Συχνότθτα: Κάκε άτομο O. kotschyi χαρτογραφείται ςε ετιςια βάςθ κατά τθ διάρκεια του ζργου και ςτθ ςυνζχεια ανά τριετία. Ρερίοδοσ: τζλθ Μαρτίου. 9

13 4.3 Αναπαραγωγικι Ικανότθτα (Λόγοσ Καρποί/Άνκθ) Στα 70 ςθμαςμζνα άτομα O. kotschyi που αναφζρκθκαν ςτο υποκεφάλαιο 4.2, κα πραγματοποιθκεί παρακολοφκθςθ τθσ αναπαραγωγικισ ικανότθτασ, ςτα ίδια άτομα, ςε ετιςια βάςθ κατά τθ διάρκεια του προγράμματοσ. Καταγραφι του αρικμοφ των ανκζων και των καρπϊν ςτα άτομα που ζχουν ςθμανκεί κακϊσ και μζτρθςθ του φψουσ τουσ. Υπολογίηεται ο μζςοσ αρικμόσ ανκζων και καρπϊν ανά αναπαραγωγικό άτομο, ο λόγοσ καρποί/άνκθ και ο λόγοσ βλαςτθτικά/αναπαραγωγικά άτομα. Θα ςυλλεχκοφν κάψεσ από τα άτομα που ζχουν ςθμανκεί, για τθν πραγματοποίθςθ πειραμάτων φφτρωςθσ και τθν αποκικευςθ των ςπερμάτων τθσ O. kotschyi ςτισ Τράπεηεσ Σπερμάτων τθσ Μονάδασ Διατιρθςθσ τθσ Φφςθσ του Ρανεπιςτθμίου Frederick και του Ε. Κ. Ρανεπιςτθμίου Ακθνϊν. Συχνότθτα: Ετιςια για τα πρϊτα τρία ζτθ και ςτθ ςυνζχεια ανά τριετία. Ρερίοδοσ: Μάρτιοσ-Απρίλιοσ (καταγραφι ανκζων) και Μάρτιοσ-Ιοφνιοσ (καταγραφι και ςυλλογι καψϊν). 4.4 Φφτρωςθ Σπερμάτων Ανάπτυξθ Φυτών Η διαδικαςία φφτρωςθσ των μικροςκοπικϊν ςπερμάτων των ορχεοειδϊν είναι αρκετά δφςκολθ και διαφζρει από τισ κοινζσ πρακτικζσ φφτρωςθσ. Στο φυςικό περιβάλλον τα ςπζρματα των ορχεοειδϊν μπορεί να φυτρϊςουν αλλά δεν αναπτφςονται παρά μετά από προςβολι από μυκορριηικοφσ μφκθτεσ, οι οποίοι προμθκεφουν τα νεαρά φυτά με όλα τα ςάκχαρα και κρεπτικά που χρειάηονται μζχρι να αναπτυχκοφν αρκετά για να παράγουν τα κρεπτικά μόνα τουσ. Στισ περιπτϊςεισ που θ φφτρωςθ των ςπερμάτων εξαρτάται από τθν προςβολι από μυκορριηικοφσ μφκθτεσ, οι μφκθτεσ είτε παρζχουν τα απαραίτθτα κρεπτικά για τθ φφτρωςθ ι βοθκάνε ςτο μεταβολιςμό των κρεπτικϊν που είναι αποκθκευμζνα ςτο ςπζρμα (Rasmussen 1995). Στο εργαςτιριο θ απαίτθςθ ςυμβίωςθσ με μφκθτεσ για τθ φφτρωςθ αντικακίςταται με τθ χριςθ κρεπτικϊν μζςων που περιζχουν πλθκϊρα ανόργανων κρεπτικϊν και ςακχάρων ςε μορφι άμεςα διακζςιμθ ςτα ςπζρματα. Συνεπϊσ απαιτείται εξειδικευμζνοσ εξοπλιςμόσ και εφαρμογι ςυγκεκριμζνων πρωτοκόλλων για τθ φφτρωςθ των ςπερμάτων τουσ. Επιπλζον, όλεσ οι ενζργειεσ γίνονται κάτω από αςθπτικζσ ςυνκικεσ, εξαιτίασ του γεγονότοσ ότι υπάρχει αυξθμζνοσ κίνδυνοσ μολφνςεων λόγω των κρεπτικϊν που χρθςιμοποιοφνται. Οι προςπάκειεσ φφτρωςθσ και ανάπτυξθσ φυτϊν κα εςτιαςτοφν ςε μεκόδουσ φφτρωςθσ ιδθ γνωςτζσ για είδθ του γζνουσ Ophrys (Arditti 1982, Kitsaki et al. 2005, Rasmussen 1995). Για λόγουσ ςφγκριςθσ, τα ςπζρματα που προζρχονται από κάψεσ φυτϊν με τεχνθτι ςταυρωτι επικονίαςθ, τεχνθτι αυτεπικονίαςθ ι μάρτυρεσ, δεν κα πρζπει να αναμιχκοφν. Η διαδικαςία τεχνθτισ επικονίαςθσ πραγματοποιικθκε ςε 35 φυτά από κάκε ομάδα, τον Μάρτιο

14 4.5 Γενετικι Ανάλυςθ Για τον προςδιοριςμό τθσ γενετικι δομισ και ςφςταςθσ του πλθκυςμοφ τθσ O. kotschyi, κα διεξαχκοφν δειγματολθψίεσ φυτικοφ ιςτοφ από άτομα τουλάχιςτον πζντε υποπλθκυςμϊν του είδουσ. Ρροτείνονται οι υποπλθκυςμοί ςτισ περιοχζσ Μιτςερό, Μάμμαρι, Αλάμπρα, χερςόνθςο Ακρωτθρίου και Ακάμα. Από κάκε υποπλθκυςμό κα ςυλλεχκοφν τρία φφλλα από τυχαία επιλεγμζνα άτομα (ανάλογα και με το μζγεκοσ των υποπλθκυςμϊν). Η διαδικαςία τθσ τυχαίασ επιλογισ των ατόμων κα γίνει με επιλογι τυχαίων τιμϊν ςυντεταγμζνων ςτο γραφείο και ςτθ ςυνζχεια εφρεςθ των ςθμείων ςτο πεδίο με τθ βοικεια GPS. Για τθ μελζτθ τθσ γενετικισ ποικιλομορφίασ εντόσ κάκε υποπλθκυςμοφ αλλά και τθσ γενετικισ διαφοροποίθςθσ μεταξφ υποπλθκυςμϊν, κα χρθςιμοποιθκεί θ τεχνικι AFLP (Vos et al. 1995) και θ μελζτθ χλωροπλαςτικϊν μικροδορυφόρων ςυχνισ εμφάνιςθσ μετά από ενίςχυςθ χλωροπλαςτικοφ γονιδιϊματοσ (i.e. Weising et al. 2003). Η γενετικι ανάλυςθ κα ςυμβάλει ςτθν ορκι και ολοκλθρωμζνθ διαχείριςθ και διατιρθςθ του είδουσ, τόςο επί τόπου, όςο και εκτόσ τόπου. Συχνότθτα: άπαξ. Ρερίοδοσ: Η ςυλλογι του φυτικοφ υλικοφ κα πραγματοποιθκεί τθν άνοιξθ του 2010 και Οι γενετικζσ αναλφςεισ κα ολοκλθρωκοφν μζχρι τον Σεπτζμβριο του Παρακολοφκθςθ Ενδιαιτιματοσ Η διαδικαςία παρακολοφκθςθσ του ενδιαιτιματοσ τθσ O. kotschyi κα γίνει με τθ μζκοδο των διατομϊν και τθσ τοποκζτθςθσ μόνιμων δειγματολθπτικϊν επιφανειϊν. Σε τρεισ εγκάρςιεσ διατομζσ 20 m (κάκετα προσ το μικοσ του ΜΑΦ και ςε αντιπροςωπευτικά ςθμεία, ςτθν ανϊτερθ, μεςαία και κατϊτερθ, υψομετρικά, ηϊνθ του ΜΑΦ) κα εγκαταςτακοφν, κατά το πρϊτο ζτοσ τθσ παρακολοφκθςθσ, από 3 ζωσ 5 δειγματοεπιφάνειεσ εμβαδοφ 1 m 2 (1x1 m), οι οποίεσ κα ςθμανκοφν με ξφλινουσ παςςάλουσ. Κάκε δειγματοεπιφάνεια χαρτογραφείται με GPS. Σε κάκε δειγματολθπτικι επιφάνεια γίνεται καταγραφι όλων των ειδϊν και ςθμείωςθ τθσ πλθκοκάλυψισ τουσ με τθν 9βακμθ κλίμακα Braun-Blanquet. Η κάλυψθ τθσ βλάςτθςθσ ςθμειϊνεται ςε ςτρϊςεισ (δζνδρα, κάμνοι, πόεσ) και ςυνολικά. Καταγράφονται όλα τα είδθ που ζςτω και τμιμα τουσ είναι μζςα ςτθ δειγματοεπιφάνεια. Απαιτοφνται τουλάχιςτον δφο άτομα για τθ δειγματολθψία, το ζνα ζμπειρο και εξειδικευμζνο. Οι δειγματολθψίεσ μπορεί να γίνονται ζχοντασ ωσ βάςθ τον κατάλογο των ειδϊν που ζχουν ιδθ καταγραφεί ςτθ κζςθ και/ι των ςυχνότερων ειδϊν του οικοτόπου. Συχνότθτα: Δφο φορζσ κατά τθ διάρκεια του προγράμματοσ (2011 και 2012) και ςτθ ςυνζχεια (μετά τθ λιξθ του ζργου) ανά τριετία. Ρερίοδοσ: Τζλθ Μαρτίου, ταυτόχρονα με τισ μετριςεισ του μεγζκουσ του υποπλθκυςμοφ. 11

15 4.7 Ενδιαφζροντα Φυτικά Taxa Απογραφι Χλωρίδασ ΜΑΦ Στο πλαίςιο προκαταρκτικισ καταγραφισ τθσ χλωρίδασ ςε κάκε ΜΑΦ, εντοπίςτθκαν τα παρακάτω κυπριακά ενδθμικά taxa: Allium cupani subsp. cyprium Anthemis tricolor Asperula cypria Astragalus cyprius Bupleurum sintenisii Helianthemum obtusifolium Hyacinthella millingenii Onobrychis venosa Onopordum cyprium Onosma fruticosa Ophrys kotschyi Teucrium divaricatum subsp. canescens Teucrium micropodioides Οι κζςεισ των πιο πάνω ςθμαντικϊν ειδϊν κα καταγραφοφν και με GPS και ςτθ διάρκεια του ζργου κα γίνεται μια φορά τον χρόνο επιβεβαίωςθ τθσ παρουςίασ τουσ. Θα ςθμειϊνεται επίςθσ θ παρουςία οποιουδιποτε παράγοντα που πικανόν τα επθρεάηει. Τζλοσ κα καταγράφεται οποιοδιποτε άλλο ενδιαφζρον είδοσ βρεκεί κατά τθ διάρκεια τθσ παρακολοφκθςθσ. Σκοπόσ τθσ δράςθσ είναι θ δθμιουργία πλιρουσ χλωριδικοφ καταλόγου του ΜΑΦ. Συχνότθτα: άπαξ. Ρερίοδοσ: Καταγραφι χλωρίδασ κατά τουσ μινεσ Απρίλιο, Ιοφλιο, Οκτϊβριο το 2011 και Ιανουάριο Επικαιροποίθςθ καταλόγου αν τυχόν προκφψουν νζα είδθ κατά τθν παρακολοφκθςθ. 4.8 Μικρο-κλιματικοί Παράγοντεσ Καταγραφι περιβαλλοντικϊν παραμζτρων όπωσ κερμοκραςία και ςχετικι υγραςία αζρα, βροχόπτωςθ, εδαφικι υδατοπεριεκτικότθτα, ολικι θλιακι ακτινοβολία και φωτοςυνκετικά ενεργόσ ακτινοβολία, μζςω τθσ εγκατάςταςθσ και παρακολοφκθςθσ ενόσ μετεωρολογικοφ ςτακμοφ ςτο ΜΑΦ τθσ O. kotschyi. Επιπλζον κα τοποκετθκοφν τζςςερισ αιςκθτιρεσ-καταγραφείσ κερμοκραςίασ: ζνασ ςτθν επιφάνεια του εδάφουσ και ζνασ ςε βάκοσ 10 cm κάτω από τθν επιφάνεια του εδάφουσ, δίπλα ςε άτομο O. kotschyi που βρίςκεται κοντά ςτθν κοίτθ του ρζματοσ και δφο αντίςτοιχοι καταγραφείσ κερμοκραςίασ ςε άτομο O. kotschyi που βρίςκεται μακριά από τθν κοίτθ. Συχνότθτα μετριςεων: κάκε 10 min. Ρερίοδοσ: από τθ ςτιγμι τθσ εγκατάςταςθσ των καταγραφζων μζχρι το τζλοσ του ζργου. 12

16 4.9 Απειλζσ Καταγραφι οποιαςδιποτε μορφισ απειλισ κατά τισ επιςκζψεισ ςτο πεδίο. Ιδιαίτερθ ζμφαςθ κα δοκεί ςτο κζμα ενδεχόμενθσ βόςκθςθσ εντόσ του ΜΑΦ (ζχει παρατθρθκεί ςτα γφρω χωράφια). Στα άτομα που κα ςθμανκοφν για τθ μελζτθ τθσ αναπαραγωγικισ βιολογίασ κα καταγραφεί θ κιρευςθ ςε φφλλα, άνκθ και κάψεσ. Αν παρατθρθκεί βόςκθςθ κα λθφκοφν κατάλλθλα διαχειριςτικά μζτρα Κατάςταςθ Διατιρθςθσ Απϊτεροσ ςκοπόσ τθσ Οδθγίασ των Οικοτόπων είναι θ επίτευξθ τθσ «ικανοποιθτικισ κατάςταςθσ διατιρθςθσ» (FCS Favourable Conservation Status) για τα φυτικά είδθ Κοινοτικοφ Ενδιαφζροντοσ. Η «ικανοποιθτικι κατάςταςθ διατιρθςθσ» μπορεί να περιγραφεί ωσ θ κατάςταςθ ςτθν οποία ζνα είδοσ ευθμερεί (τόςο ποιοτικά, όςο και ςε πλθκυςμό ι ζκταςθ), ζχοντασ παράλλθλα καλζσ προοπτικζσ να ςυνεχίςει να ευθμερεί και ςτο μζλλον. Ωςτόςο, το γεγονόσ ότι ζνα είδοσ δεν απειλείται (δθλ. να αντιμετωπίηει άμεςο κίνδυνο να εξαφανιςτεί) δεν ςθμαίνει ότι βρίςκεται και ςε ικανοποιθτικι κατάςταςθ διατιρθςθσ. Η αξιολόγθςθ τθσ κατάςταςθσ διατιρθςθσ ενόσ είδουσ ςτθρίηεται ςτισ επεξθγιςεισ του Ρίνακα 1 που αφορά ςτισ παραμζτρουσ αξιολόγθςθσ τθσ κατάςταςθσ διατιρθςθσ ενόσ φυτικοφ είδουσ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ. Σφμφωνα με τον Ρίνακα 1, όταν θ κατάςταςθ διατιρθςθσ ενόσ είδουσ κρίνεται ωσ ικανοποιθτικι ςθμαίνει ότι το είδοσ ευθμερεί και αναμζνεται να ςυνεχίςει να ευθμερεί χωρίσ να απαιτείται οποιαδιποτε παρζμβαςθ ςτισ υφιςτάμενεσ τακτικζσ διαχείριςθσ. Μθ ικανοποιθτικι-ανεπαρκισ κατάςταςθ διατιρθςθσ υποδθλϊνει ότι απαιτείται κάποιου είδουσ παρζμβαςθ ςτισ υφιςτάμενεσ τακτικζσ διαχείριςθσ, ωςτόςο ο κίνδυνοσ να εκλείψει το είδοσ δεν είναι και τόςο υψθλόσ. Τζλοσ, μθ ικανοποιθτικι-κακι κατάςταςθ ςθμαίνει ότι το είδοσ διατρζχει ςοβαρό κίνδυνο να εξαφανιςτεί (τουλάχιςτον ςε τοπικό επίπεδο) (Δθμόπουλοσ και ςυν. 2008). Πταν θ κατάςταςθ διατιρθςθσ αφορά ζνα φυτικό είδουσ υπολογίηεται με ςυνεκτίμθςθ των τριϊν παρακάτω υποκριτθρίων (Δθμόπουλοσ και ςυν. 2008): Κατάςταςθ πλθκυςμοφ (δυναμικι πλθκυςμών και δομι) Ι: Εξαιρετικά καλι ΙΙ: Καλι ΙΙΙ: Μζτρια ι τμθματικά υποβακμιςμζνθ Ποιότθτα ενδιαιτιματοσ είδουσ (δομζσ ενδιαιτιματοσ ςχετιηόμενεσ με το είδοσ) Ι: Εξαιρετικά καλι ΙΙ: Καλι ΙΙΙ: Μζτρια ι τμθματικά υποβακμιςμζνθ 13

17 Προοπτικζσ διατιρθςθσ Ι: Εφκολθ διατιρθςθ ΙΙ: Διατιρθςθ εφικτι με μζςεσ προςπάκειεσ ΙΙΙ: Διατιρθςθ εξαιρετικά δφςκολθ ι αδφνατθ Πίνακασ 1. Επεξθγιςεισ για τισ παραμζτρουσ αξιολόγθςθσ τθσ Κατάςταςθσ Διατιρθςθσ ενόσ φυτικοφ είδουσ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ (Δθμόπουλοσ και ςυν. 2008). Κατάςταςθ Διατιρθςθσ Παράμετροσ FV: Ικανοποιθτικι U1: Μθ Ικανοποιθτικι U2: Μθ Ικανοποιθτικι - ΧΧ: Άγνωςτθ (Favourable) Ανεπαρκισ Κακι (Unfavourable-Inadequate) (Unfavourable Bad) Πλθκυςμόσ Το μζγεκοσ του Οποιοςδιποτε άλλοσ Σθμαντικζσ απϊλειεσ Οι διακζςιμεσ είδουσ υποπλθκυςμοφ (- ςυνδυαςμόσ εκτόσ αυτϊν ανά ζτοσ ι εντόσ ενόσ πλθροφορίεσ ων) είναι άνω τθσ που κακορίηουν τθν ςυγκεκριμζνου χρονικοφ είναι τιμισ κατωφλίου ικανοποιθτικι ι τθν κακι διαςτιματοσ και κάτω ανεπαρκείσ και θ κατάςταςθ από τθν τιμι κατωφλίου αναπαραγωγικι ι πάνω από 25% ικανότθτα, χαμθλότερο ςε ςχζςθ με κνθςιμότθτα και τθν τιμι κατωφλίου ι θλικιακι δομι αναπαραγωγι, δεν διαφζρουν κνθςιμότθτα και από το κανονικό θλικιακι δομι (εάν υπάρχουν διαφζρουν από το ςτοιχεία) κανονικό (εάν υπάρχουν ςτοιχεία) Ενδιαίτθμα Η ζκταςθ του Οποιοςδιποτε άλλοσ Η ζκταςθ είναι ςαφϊσ Οι διακζςιμεσ είδουσ ενδιαιτιματοσ ςυνδυαςμόσ μικρότερθ από τθν πλθροφορίεσ (δομζσ εντόσ τθσ απαιτοφμενθ για τθ είναι ενδιαιτιματοσ περιοχισ είναι μακροπρόκεςμθ ανεπαρκείσ που ςτακερι ι διατιρθςθ του είδουσ ι ςχετίηονται με αυξάνεται και θ θ ποιότθτα του τα είδθ) ποιότθτα του ενδιαιτιματοσ είναι ενδιαιτιματοσ κακι και δεν είναι κατάλλθλθ διαςφαλίηει τθ για τθ μακροπρόκεςμθ μακροπρόκεςμθ διατιρθςθ του είδουσ διατιρθςθ του 14

18 είδουσ Προοπτικζσ Δεν αναμζνονται Οποιοςδιποτε άλλοσ Υπάρχουν ςθμαντικζσ Οι διακζςιμεσ διατιρθςθσ αξιόλογεσ ςυνδυαςμόσ αρνθτικζσ επιδράςεισ. Η πλθροφορίεσ αρνθτικζσ μακροπρόκεςμθ είναι επιδράςεισ. Η βιωςιμότθτα δεν είναι ανεπαρκείσ μακροπρόκεςμθ εξαςφαλιςμζνθ βιωςιμότθτα είναι εξαςφαλιςμζνθ Συνολικι Πλεσ οι Μία ι περιςςότερεσ Μία ι περιςςότερεσ Δφο ΧΧ ςε Εκτίμθςθ παράμετροι ςε παράμετροι ςε Ανεπαρκι παράμετροι ςε Κακι ςυνδυαςμό με Κατάςταςθσ Ικανοποιθτικι Κατάςταςθ (U1) και καμία Κατάςταςθ (U2) FV ι όλεσ ΧΧ Διατιρθςθσ Κατάςταςθ (FV) ι ςε κακι (U2) Είδουσ δφο ςε Ικανοποιθτικι και μία Άγνωςτθ (ΧΧ) Η αξιολόγθςθ τθσ κατάςταςθσ διατιρθςθσ ενόσ φυτικοφ είδουσ προκφπτει με βάςθ τουσ ςυνδυαςμοφσ του Ρίνακα 2 που ακολουκεί (Δθμόπουλοσ και ςυν. 2005): Πίνακασ 2. Αξιολόγθςθ κατάςταςθσ διατιρθςθσ φυτικοφ είδουσ. Ρλθκυςμόσ είδουσ Ι ΙΙ ΙΙ ΙΙ ΙΙΙ ΙΙΙ ΙΙ ΙΙΙ ΙΙΙ Ενδιαίτθμα είδουσ Ι-ΙΙΙ Ι ΙΙ ΙΙΙ Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙΙ ΙΙΙ Ρροοπτικζσ διατιρθςθσ είδουσ Ι-ΙΙΙ Ι-ΙΙΙ Ι-ΙΙΙ Ι-ΙΙ Ι-ΙΙ Ι ΙΙΙ ΙΙ-ΙΙΙ Ι-ΙΙΙ Αξιολόγθςθ Κατάςταςθσ Διατιρθςθσ FV FV U1 U1 U1 U1 U2 U2 U2 Η κατάςταςθ διατιρθςθσ του είδουσ ςτθν «Ρεριοχι Μιτςεροφ», εντόσ του ΜΑΦ, κα προςδιοριςτεί ςφμφωνα με τθν πιο πάνω προςζγγιςθ Διαχειριςτικά Μζτρα Στο πλαίςιο των Δράςεων C4 και C5, περιγράφονται μια ςειρά από μζτρα τα οποία κα μποροφςαν να λθφκοφν για τθ διατιρθςθ και ενίςχυςθ του ςυγκεκριμζνου υποπλθκυςμοφ τθσ O. kotschyi. Κατά τθν πρϊτθ επίςκεψθ τθσ Επιςτθμονικισ Επιτροπισ του ζργου ςτθν περιοχι, αναςκοπικθκαν τα μζτρα αυτά και αποφαςίςτθκε θ εφαρμογι των πιο κάτω δράςεων, οι οποίεσ κρίκθκαν και ωσ οι καταλλθλότερεσ για το ςυγκεκριμζνο υποπλθκυςμό: α) Ρερίφραξθ φυτϊν O. kotschyi (εάν διαπιςτωκεί βόςκθςθ). β) Μζτρια παροχι νεροφ ςε ακραίεσ ςυνκικεσ ξθραςίασ. 15

19 γ) Τροποποίθςθ πορείασ ανκρϊπινων και ηωικϊν μονοπατιϊν για τθν ελαχιςτοποίθςθ των επιπτϊςεων από το ποδοπάτθμα. δ) Τεχνθτι επικονίαςθ. ε) Αειφόροσ διαχείριςθ κθρευτϊν (ςπερμάτων ι καρπϊν). ςτ) Τεχνθτι διαςπορά ςε επιλεγμζνεσ κζςεισ (τα ςπζρματα που κα χρθςιμοποιθκοφν κα ζχουν ςυλλεγεί από τθν περιοχι του ΜΑΦ και κα ςπαροφν ςε μικρό βάκοσ, 1-2 cm λίγο πριν από τθν ζναρξθ τθσ βροχερισ περιόδου). η) Ρροςπάκεια παραγωγισ νζων φυτϊν. θ) Ήπιο κλάδεμα κακϊσ και αφαίρεςθ ςπερμάτων, αρτιβλάςτων και φυταρίων των κυριότερων ανταγωνιςτϊν για τθ μείωςθ του ανταγωνιςμοφ. Αναλυτικι παρουςίαςθ του κάκε μζτρου και τθσ μεκοδολογίασ που κα ακολουκθκεί παρουςιάηεται ςτο αντίςτοιχο διαχειριςτικό ςχζδιο του ΜΑΦ. Επιςθμαίνεται ότι, με βάςθ τα αποτελζςματα τθσ παρακολοφκθςθσ ςτο παρόν ζργο, κα επαναξιολογθκεί θ ανάγκθ λιψθσ πρόςκετων διαχειριςτικϊν μζτρων Τιμζσ Κατωφλίου Ωσ τιμζσ κατωφλίου για τθν λιψθ άμεςων μζτρων προςδιορίηονται οι εξισ: Μζγεκοσ υποπλθκυςμοφ: Τιμι που κα προςδιοριςτεί από τα δεδομζνα που κα προκφψουν μετά τθν ολοκλιρωςθ τθσ παρακολοφκθςθσ. Σχετικι Αναπαραγωγικι Επιτυχία: Ππωσ παραπάνω. Ζκταςθ ενδιαιτιματοσ: Το ςθμερινό μζγεκοσ. 5. Βιβλιογραφία Arditti J. (ed.) Orchid Biology: Reviews and Perspectives. Cornell University Press, Ithaka, NY. Hutchings M.J The population biology of the early spider orchid Ophrys sphegodes Mill. III. Demography over three decades. Journal of Ecology 98, IUCN Standards and Petitions Subcommittee Guidelines for Using the IUCN Red List Categories and Criteria. Version 8.1. Prepared by the Standards and Petitions Subcommittee in March RedListGuidelines.pdf. Kitsaki C.K., Zygouraki S., Ziobora M., Kintzios S In vitro germination, protocorm formation and plantlet development of mature versus immature seeds from several Ophrys species (Orchidaceae). Plant Cell Reports 23: Kreutz C.A.J The Orchids of Cyprus. Description, Pattern of Life, Distribution, Threat, Conservation and Iconography, Spectra Druk B.V., Landgraaf, Netherlannds. 16

20 Meikle R.D Flora of Cyprus. Vol. I. Bentham Moxon Trust, Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN: Paulus H.F., Gack C Pollination of Ophrys (Orchidaceae) in Cyprus. Plant Systematics and Evolution 169: Rasmussen H.N Terrestrial orchids from seeds to mycotrophic plant. Cambridge University Press, Cambridge, UK. Sergides L Monitoring, management and in situ conservation of the rare endemic orchid of Cyprus Ophrys kotschyi H. Fleishm. & Soo. Dissertation, Lancaster Unicersity. Vos P., Hogers R., Bleeker M., Reijans M., van de Lee T., Hornes M., Friters A., Pot J., Paleman J., Kuiper M., Zabeau M AFLP: a new technique for DNA fingerprinting. Nucleic Acid Research 23: Weising K., Vogel M., Bänfer G., Moog U Development and characterization of chloroplast microsatellite markers in Macaranga (Euphorbiaceae). Genome 46: Δθμόπουλοσ Ρ., Bergmeier E., Γεωργίου Κ., Θάνοσ Κ.Α Σχζδια Ραρακολοφκθςθσ Ειδϊν και Τφπου Οικοτόπου Ρροτεραιότθτασ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ ςτα Μικρο-Aποκζματα Φυτϊν τθσ Δυτικισ Κριτθσ. Στο πλαίςιο τθσ Δράςθσ Α2 του ζργου «CRETAPLANT: Ριλοτικό Δίκτυο Μικρο- Αποκεμάτων Φυτϊν ςτθ Δυτικι Κριτθ». ΕΚΡΑ, Ακινα. Δθμόπουλοσ Ρ., Bergmeier E., Γεωργίου Κ., Θάνοσ Κ.Α Ζκκεςθ αναφοράσ αποτελεςμάτων παρακολοφκθςθσ ειδϊν και τφπου οικοτόπου προτεραιότθτασ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ ςτα Μικρο-Aποκζματα Φυτϊν τθσ Δυτικισ Κριτθσ. Στο πλαίςιο τθσ Δράςθσ Α2 του ζργου «CRETAPLANT: Ριλοτικό Δίκτυο Μικρο-Αποκεμάτων Φυτϊν ςτθ Δυτικι Κριτθ». ΕΚΡΑ, Ακινα. Καδισ Κ Η αναπαραγωγικι Βιολογία των αυςτθρϊσ Ρροςτατευμζνων Φυτϊν τθσ Κυπριακισ χλωρίδασ. Διδακτορικι Διατριβι. Τμιμα Βιολογίασ ΕΚΡΑ, Ακινα. Ραραςκευά-Χατηθχαμπι Δ Δυναμικι πλθκυςμϊν απειλοφμενων ενδθμικϊν φυτϊν τθσ Κυπριακισ χλωρίδασ και εφαρμογζσ ςτθν περιβαλλοντικι εκπαίδευςθ. Διδακτορικι Διατριβι. Τμιμα Βιολογίασ ΕΚΡΑ, Ακινα. Τςιντίδθσ Τ.Χ Τα Ενδθμικά Φυτά τθσ Κφπρου. Συγκρότθμα Τράπεηασ Κφπρου και Ραγκφπρια Ζνωςθ Δαςολόγων, Λευκωςία. Χριςτοδοφλου Χ.Σ., Κυριάκου Θ., Καδισ Κ O. kotschyi. Στο: Τςιντίδθσ Τ., Χριςτοδοφλου Χ.Σ., Δελθπζτρου Ρ., Γεωργίου Κ. (Επιμ. Ζκδ.). Το Κόκκινο Βιβλίο τθσ Χλωρίδασ Κφπρου. Φιλοδαςικόσ Σφνδεςμοσ Κφπρου, Λευκωςία. 17