PLANT-NET CY Δημιουργία Δικτφου Μικρο-αποθεμάτων Φυτών ςτην Κφπρο για τη Διατήρηςη Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητασ

Transcript

1 PLANT-NET CY Δημιουργία Δικτφου Μικρο-αποθεμάτων Φυτών ςτην Κφπρο για τη Διατήρηςη Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητασ χζδιο Παρακολοφθηςησ για το Μικρο-Aπόθεμα του υποείδουσ *Astragalus macrocarpus DC. subsp. lefkarensis Kirchoff & Meikle ςτην περιοχή του Δικτφου «Natura 2000» «Περιοχή Αςγάτασ». (Δράςη Α3 του Ζργου LIFE08/NAT/CY/ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Μ. Ανδρζου, Κ. Καδήσ, Κ. Γεωργίου, Κ. Κουτςοβοφλου, Κ.Α. Θάνοσ Αθήνα Δεκζμβριοσ 2010

2 Το παρόν κείμενο εκπονήθηκε από το Τμήμα Βιολογίασ του Πανεπιςτήμιο Αθηνών και τη Μονάδα Διατήρηςησ τησ Φφςησ του Πανεπιςτημίου Frederick ςτο πλαίςιο του ζργου LIFE+ 08NAT/CY/ με τίτλο «Δημιουργία Δικτφου Μικρο-Αποθεμάτων Φυτών ςτην Κφπρο για τη Διατήρηςη Ειδών και Οικοτόπων Προτεραιότητασ». Το Ζργο ςυγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ςτο πλαίςιο του προγράμματοσ LIFE+. The present report has been prepared by the Faculty of Biology of the University of Athens and the Nature Conservation Unit of the Frederick University in the framework of the project LIFE+ 08NAT/CY/ entitled Establishment of a Plant Micro-Reserve Network in Cyprus for the Conservation of Priority Species and Habitats. The Project is co-funded by the European Commission in the framework of the project LIFE+. Η πλήρησ αναφορά ςτο παρόν κείμενο είναι: Ανδρζου Μ., Καδήσ Κ., Γεωργίου Κ., Κουτςοβοφλου Κ., Θάνοσ Κ.A Σχζδιο Παρακολοφθηςησ για το Μικρο-Aπόθεμα του υποείδουσ *Astragalus macrocarpus DC. subsp. lefkarensis Kirchoff & Meikle ςτην περιοχή του Δικτφου «Natura 2000» «Περιοχή Αςγάτασ». Πανεπιςτήμιο Αθηνών. Αθήνα. This document may be cited as follows: Andreou M. Kadis K., Georghiou K., Koutsovoulou K., Thanos C.A Monitoring plan for the Plant Micro-Reserve of the subspecies *Astragalus macrocarpus DC. subsp. lefkarensis Kirchoff & Meikle at the Natura 2000 site Periochi Asgatas. University of Athens. Athens.

3 Monitoring plan for the Plant Micro-Reserve of the subspecies *Astragalus macrocarpus DC. subsp. lefkarensis Kirchoff & Meikle at the Natura 2000 site Periochi Asgatas English Summary The elaboration of the Monitoring plan for the Plant Micro-Reserve (PMR) of the subspecies *Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis is part of the Preparatory Action A3 Preparation of Monitoring Plans for each PMR of the LIFE+ Project entitled 'Establishment of a Plant Micro-Reserve Network in Cyprus for the Conservation of Priority Species and Habitats' (LIFE08 NAT/CY/000453). The Monitoring Plan aims at (i) assessing the conservation status of the targeted species, (ii) setting specific monitoring objectives for the PMR and the targeted species and (iii) selecting the appropriate qualitative and quantitative parameters of monitoring. The Plan includes updated information on the targeted species (general description, geographical distribution, habitat, reproductive biology, genetic diversity, threats, conservation status, protection status etc); information on the PMR (general description, habitat types, area cover, protection status etc); specific parameters to be monitored (mapping, individual count population size, relative reproductive success, seed output, genetic analysis, habitat monitoring, threats, monitoring of environmental parameters, management measures etc); and bibliography. The implementation of the Monitoring Plan is expected to contribute towards adopting sound management measures for the conservation of the targeted species.

4 Περιεχόμενα 1. Ειςαγωγι Το Μικρο-Απόκεμα του *Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis Το υπό μελζτθ υποείδοσ Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis Υφιςτάμενθ κατάςταςθ Περιγραφι Γεωγραφικι και Χωρικι Κατανομι Ενδιαίτθμα Μζγεκοσ Πλθκυςμοφ Αναπαραγωγικι Βιολογία Απειλζσ Κακεςτϊσ Προςταςίασ - Κατάςταςθ Διατιρθςθσ Υποχρεϊςεισ τθσ Κυπριακισ Δθμοκρατίασ Διαχείριςθ Σχζδιο Παρακολοφκθςθσ του Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis Χαρτογράφθςθ Γεωγραφικι Κατανομι Μζγεκοσ Υποπλθκυςμοφ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis Σχετικι Αναπαραγωγικι Επιτυχία (ΣΑΕ) Εδαφικι Τράπεηα Σπερμάτων Αναγζννθςθ Γενετικι Ανάλυςθ Παρακολοφκθςθ Ενδιαιτιματοσ Ενδιαφζροντα Φυτικά Taxa - Απογραφι Χλωρίδασ ΜΑΦ Μικρο-κλιματικοί Παράγοντεσ Απειλζσ Κατάςταςθ Διατιρθςθσ Διαχειριςτικά Μζτρα Τιμζσ Κατωφλίου Βιβλιογραφία

5 1. Ειςαγωγι Η ετοιμαςία του Σχεδίου Παρακολοφκθςθσ για το Μικρο-Απόκεμα του υποείδουσ Astragalus macrocarpus DC. subsp. lefkarensis Kirchoff & Meikle αποτελεί μζροσ τθσ προπαραςκευαςτικισ Δράςθσ Α3 (Προετοιμαςία των Σχεδίων Παρακολοφκθςθσ για κάκε Μικρο- Απόκεμα Φυτϊν - ΜΑΦ) του Ζργου LIFE+ «Δθμιουργία Δικτφου Μικρο-Αποκεμάτων Φυτϊν ςτθν Κφπρο για τθ Διατιρθςθ Ειδϊν και Οικοτόπων Προτεραιότθτασ». Αποςκοπεί ςτθν αξιολόγθςθ τθσ υφιςτάμενθσ κατάςταςθσ διατιρθςθσ του υποείδουσ A. macrocarpus subsp. lefkarensis και τθσ περιοχισ που επιλζχκθκε, ςτον κακοριςμό ςυγκεκριμζνων ςτόχων παρακολοφκθςθσ για το ΜΑΦ του υπό μελζτθ υποείδουσ και ςτθν επιλογι των κατάλλθλων ποιοτικϊν και ποςοτικϊν μεταβλθτϊν και μεκόδων παρακολοφκθςθσ. Η υλοποίθςθ του Σχεδίου Παρακολοφκθςθσ που περιγράφεται παρακάτω επικεντρϊνεται ςτθν ορκι παρακολοφκθςθ του ΜΑΦ και αναμζνεται ότι κα ςυμβάλει ουςιαςτικά ςτθν αποτελεςματικότθτα των μζτρων διαχείριςθσ. 2. Το Μικρο-Απόκεμα του *Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis Το Μικρο-Απόκεμα (ΜΑΦ) του υποείδουσ *A. macrocarpus subsp. lefkarensis ορίςτθκε ςτθν «Περιοχι Αςγάτασ». Πρόκειται για περιοχι (106 ha) ενταγμζνθ ςτο Δίκτυο «Natura 2000» (CY ). Η περιοχι βρίςκεται μεταξφ των χωριϊν Καλαβαςόσ και Αςγάτα, ςτο ανατολικότερο ςθμείο τθσ επαρχίασ Λεμεςοφ και ο δρόμοσ που ςυνδζει τα δφο χωριά αποτελεί το νότιο όριο τθσ περιοχισ. Τα άλλα όρια τθσ περιοχισ είναι δευτερεφοντεσ δρόμοι. Σχεδόν όλθ θ περιοχι καλφπτεται από φυςικοφσ οικοτόπουσ. Μζροσ τθσ περιοχισ (46%) είναι δθμόςια ιδιοκτθςία, ενϊ θ υπόλοιπθ (54%) είναι ιδιωτικι γθ. Η κυριότερθ κοινότθτα βλάςτθςθσ ςτθν ευρφτερθ περιοχι «Natura 2000» «Περιοχι Αςγάτασ» είναι θ Οleo-ceratonion. Ωςτόςο, μετά από μια εκτεταμζνθ πυρκαγιά πριν από 14 χρόνια, θ οποία επθρζαςε το μεγαλφτερο μζροσ τθσ περιοχισ, ο κυρίαρχοσ τφποσ οικοτόπου είναι οι Θερμο-Μεςογειακοί και προ-ςτεππικοί καμνϊνεσ (τφποσ οικοτόπου 5330) με μεγάλθ πυκνότθτα των ειδϊν Cistus creticus, Calicotome villosa, Genista fasselata, Lithodora hispidula και Ptilostemon chamaepeuce. Επιπλζον, τα είδθ Olea europaea, Ceratonia siliqua, Pistacia terebinthus και Pistacia lentiscus απαντϊνται ςποραδικά. Αυτόσ ο τφποσ οικοτόπου ζχει επίςθσ αναπτυχκεί ςε εγκαταλελειμμζνουσ οπωρϊνεσ και αμπελϊνεσ τθσ περιοχισ. Τζλοσ, απαντϊνται και μερικζσ ςυςτάδεσ Pinus brutia (τφποσ οικοτόπου 9540). Τα πιο αξιόλογα ςτοιχεία, ςχετικά με τθν οικολογικι ποιότθτα και ςθμαςία τθσ περιοχισ, ςχετίηονται με τθν πλοφςια χλωρίδα τθσ και τθν παρουςία τριϊν πολφ ςπάνιων ενδθμικϊν φυτϊν του Παραρτιματοσ ΙΙ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ: *A. macrocarpus subsp. lefkarensis, *Ophrys kotschyi και Phlomis brevibracteata. Επίςθσ, εντόσ τθσ περιοχισ «Natura 2000» «Περιοχι Αςγάτασ» 2

6 αναπτφςςονται ςυνολικά 23 ενδθμικά είδθ τθσ Κφπρου κακϊσ και περιςςότερα από 15 είδθ Ορχεοειδϊν. Η οριοκζτθςθ του ΜΑΦ για τον A. macrocarpus subsp. lefkarensis ςτθν περιοχι τθσ Αςγάτασ αποτελεί μια ιδιαίτερθ περίπτωςθ. Η ζκταςθ τθσ δθμόςιασ γθσ (χαλίτικθ) ςτθν οποία απαντάται το υποείδοσ είναι πολφ περιοριςμζνθ. Για το λόγο αυτό, βρίςκεται ιδθ ςε εξζλιξθ από το Τμιμα Περιβάλλοντοσ, διαδικαςία απαλλοτρίωςθσ ιδιωτικισ γθσ, ϊςτε να χρθςιμοποιθκεί για τουσ ςκοποφσ του ζργου (ςτο πλαίςιο τθσ διατιρθςθσ και διαχείριςθσ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis). Επομζνωσ, κατά τθ διαδικαςία ετοιμαςίασ του χάρτθ τθσ Εικόνασ 1 ςτο πλαίςιο τθσ Δράςθσ Α1 (Καταγραφι των κζςεων των υπό μελζτθ ειδϊν/οικοτόπων κακϊσ και κακοριςμόσ των ορίων των ΜΑΦ) του ζργου, ορίςτθκαν δφο πολφγωνα. Το πρϊτο και μικρότερο αφορά ςε χαλίτικθ γθ (ΜΑΦ) και το δεφτερο και μεγαλφτερο (πολφγωνο με κόκκινθ διακεκομμζνθ γραμμι) ςε ιδιωτικι γθ, δίπλα ακριβϊσ από το πρϊτο. Με τθν απαλλοτρίωςθ τθσ ιδιωτικισ γθσ κα επεκτακεί το ΜΑΦ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis ςτθν ζκταςθ που ορίηουν και τα δφο πολφγωνα. Εικόνα 1. Χάρτθσ του ΜΑΦ του φυτικοφ υποείδουσ *Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis (Κλίμακα 1:5000). Το οριοκετθμζνο ΜΑΦ ζχει ζκταςθ 0,16 ha και αποτελεί τμιμα μιασ απότομθσ πλαγιάσ. Το ανϊτερο τμιμα του ΜΑΦ αποτελείται από φρυγανϊδθ βλάςτθςθ (5420) με κυρίαρχα taxa τα Cistus parviflorus, Lithodora hispidula subsp. versicolor, Ptilostemon chamaepeuce var. cyprius, Asperula 3

7 cypria και Onosma fruticosa. Το κατϊτερο τμιμα καταλαμβάνεται από χαμθλό καμνϊνα (5330) με P. chamaepeuce var. cyprius και αραιό Genista fasselata subsp. fasselata. Το υπόλοιπο τμιμα τθσ πλαγιάσ (προσ τα βορειο-ανατολικά) περιλαμβάνει το ιδιωτικό τμιμα γθσ (2,5 ha), το οποίο κα αποτελζςει τθ μελλοντικι επζκταςθ του ΜΑΦ. Στο βορειο-δυτικό όριο του ΜΑΦ, κατά μικοσ του μικροφ ρυακιοφ, βρίςκεται επιμικθσ καμνϊνασ με μακία βλάςτθςθ (9320) όπου απαντοφν τα taxa Pistacia lentiscus, Olea europaea και διάςπαρτα Ceratonia siliqua και Quercus coccifera subsp. calliprinos. Στθν πλαγιά υπάρχει χαμθλόσ καμνϊνασ (φψουσ 0,8-1,2 m) με P. chamaepeuce var. cyprius, G. fasselata subsp. fasselata και κατά τόπουσ C. parviflorus. Υπάρχουν επίςθσ διάςπαρτα νεαρά δζντρα P. brutia από αναγζννθςθ, ωσ αποτζλεςμα παλαιότερθσ πυρκαγιάσ ςτθν περιοχι, κάμνοι P. lentiscus, P. terebinthus και C. siliqua. Όλθ θ πλαγιά αποτελεί πικανότατα υποβάκμιςθ μακίασ βλάςτθςθσ ι πευκοδάςουσ, εξ αιτίασ των επαναλαμβανόμενων πυρκαγιϊν. Το υψόμετρο κυμαίνεται από 255 ζωσ 275 m ςτο δθμόςιο τμιμα του ΜΑΦ και από 210 ζωσ 295 m ςτο ιδιωτικό τεμάχιο. Το κφριο γεωλογικό υπόςτρωμα είναι ο αςβεςτόλικοσ. Το ςυγκεκριμζνο ΜΑΦ βρίςκεται εντόσ του μεγαλφτερου υποπλθκυςμοφ του υποείδουσ ςτθν Κφπρο, που όμωσ ςυμπεριλαμβάνει πολφ μικρό αρικμό ατόμων A. macrocarpus subsp. lefkarensis. Αναμζνεται ότι με τθν ενςωμάτωςθ του γειτονικοφ τμιματοσ γθσ ο αρικμόσ των ατόμων του υποείδουσ εντόσ του ΜΑΦ κα αυξθκεί ςθμαντικά. Παρά τον μικρό αρικμό ατόμων του υποείδουσ, το οριοκετθμζνο ΜΑΦ μπορεί να χρθςιμοποιθκεί για τθν εφαρμογι πιλοτικϊν πρακτικϊν και διαχειριςτικϊν μζτρων (για παράδειγμα λίπανςθ, ενίςχυςθ του υποπλθκυςμοφ κ.ά.). Ακολουκεί λεπτομερισ περιγραφι του υπό μελζτθ υποείδουσ A. macrocarpus subsp. lefkarensis. Περιλαμβάνονται δεδομζνα από όλθ τθ διακζςιμθ βιβλιογραφία. 3. Το υπό μελζτθ υποείδοσ Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis Υφιςτάμενθ κατάςταςθ 3.1 Περιγραφι Ο A. macrocarpus subsp. lefkarensis (Εικόνα 2) είναι όρκια πολυετισ πόα, φψουσ ζωσ 100 cm. Οι βλαςτοί του ζχουν πυκνό, μακρφ και αργυρό τρίχωμα. Τα φφλλα ζχουν μακριζσ τρίχεσ, είναι πτερωτά, ςτθ βάςθ ςχετικά μικρά και τα ανϊτερα μεγαλφτερα. Φζρει πυκνζσ ταξιανκίεσ, βοτρυοειδείσ, ςχεδόν επιφυείσ, με 3-9 ηυγόμορφα άνκθ, χρϊματοσ κίτρινου. Ο καρπόσ είναι χζδρωπασ, διογκωμζνοσ, με οξφ και ευκφ ράμφοσ. Το περικάρπιό του είναι φελλϊδεσ ι ςπογγϊδεσ, χρϊματοσ βακυκόκκινου (Meikle 1977, Τςιντίδθσ 1995, Δελλά και ςυν. 2007). Κάκε χζδρωπασ περιζχει κατά μζςο όρο τζςςερα ςπζρματα (Καδισ 1995) ςυμπιεςμζνα, νεφροειδοφσ ςχιματοσ, διαςτάςεων 6 x 5 mm (Meikle 1977, Δελλά και ςυν. 2007) και μάηασ κατά μζςο όρο 32,8-43,6 mg (Καδισ 1995). 4

8 Εικόνα 2. Ο Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis ςε ανκοφορία. 3.2 Γεωγραφικι και Χωρικι Κατανομι Ο A. macrocarpus subsp. lefkarensis είναι ενδθμικό taxon τθσ Κφπρου και ζχει βρεκεί ςε ζξι κζςεισ που αντιςτοιχοφν ςε ζξι υποπλθκυςμοφσ: Πάνω Λεφκαρα, Αςγάτα, Κελοκζδαρα, Αλαμινό, Κολϊνθ και κοντά ςτον Κορμακίτθ, ςε υψόμετρο από 75 ζωσ 700 m (Δελλά και ςυν. 2007). Σε κάκε κζςθ το υποείδοσ ςχθματίηει ςυςτάδεσ ζκταςθσ m 2 ςτισ οποίεσ απαντάται κατά τόπουσ ςε μικρζσ ςυγκεντρϊςεισ, ζκταςθσ μζχρι 150 m 2 (Παραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Το υποείδοσ ςυλλζχκθκε και περιγράφθκε για πρϊτθ φορά από μια περιοχι κοντά ςτο χωριό Λεφκαρα (από όπου πιρε και τθν ονομαςία του), ςτθν οποία κεωροφνταν ότι απαντά αποκλειςτικά μζχρι και πρόςφατα (Agerer-Kirchhoff 1976, Meikle 1977, Della 1992). Το εφροσ εξάπλωςθσ (extent of occurrence-eoo, IUCN 2010) και θ ζκταςθ κατάλθψθσ (area of occupancy-aoo, IUCN 2010) του πλθκυςμοφ του taxon A. macrocarpus subsp. lefkarensis δεν ζχουν υπολογιςτεί. 3.3 Ενδιαίτθμα Ο A. macrocarpus subsp. lefkarensis αναπτφςςεται ςε υποβακμιςμζνουσ καμνϊνεσ και ςε φρυγανϊδθ βλάςτθςθ, ςε αςβεςτολικικά, κυρίωσ, αλλά και θφαιςτειογενι πετρϊματα, ςε 5

9 υψόμετρο από 75 ζωσ 700 m. Στο ενδιαίτθμά του ςυνυπάρχει ςυνικωσ με: Cistus spp., Onobrychis spp., Lithodora hispidula subsp. versicolor, Quercus coccifera subsp. calliprinos, Crataegus azarolus, Genista fasselata subsp. fasselata, Rhamnus oleoides subsp. graecus, Pterocephalus multiflorus subsp. multiflorus, Astragalus cyprius, Ptilostemon chamaepeuce var. cyprius, Pistacia lentiscus, Pistacia terebinthus, Convolvulus oleifolius, Coridothymus capitatus, Helichrysum conglobatum, Fumana arabica, Lithodora hispidula subsp. versicolor, Ceratonia siliqua, Sarcopoterium spinosum κ.ά. (Καδισ 1995, Δελλά και ςυν. 2007). 3.4 Μζγεκοσ Πλθκυςμοφ Εκτίμθςθ του μεγζκουσ του πλθκυςμοφ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis ζγινε ςτο πλαίςιο ετοιμαςίασ του Κόκκινου Βιβλίου τθσ Χλωρίδασ τθσ Κφπρου (Δελλά και ςυν. 2007). Υπολογίςτθκε ότι υπάρχουν περίπου 2900 άτομα. Ο μεγαλφτεροσ υποπλθκυςμόσ βρίςκεται ςτθν Αςγάτα (περίπου 2000 άτομα) και ακολουκεί ο υποπλθκυςμόσ ςτον Κορμακίτθ με 500 άτομα. 3.5 Αναπαραγωγικι Βιολογία Η αναπαραγωγικι βιολογία του υποείδουσ μελετικθκε ςε άτομα A. macrocarpus subsp. lefkarensis ςτα Λεφκαρα και ςτθν Αςγάτα κατά τα ζτθ (Καδισ 1995) και ςτισ περιοχζσ Λεφκαρα, Αςγάτα και Κελοκζδαρα κατά τα ζτθ (Παραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Σφμφωνα με παρατθριςεισ πεδίου (Καδισ 1995) ο ςυνθκζςτεροσ τρόποσ πολλαπλαςιαςμοφ του υποείδουσ είναι θ αγενισ αναπαραγωγι μζςω αναβλάςτθςθσ. Οι νζοι βλαςτοί αναδφονται από το ζδαφοσ προσ τα τζλθ Δεκεμβρίου και ςυνικωσ εμφανίηονται κοντά ςτα ςθμεία που και τθν προθγοφμενθ χρονιά υπιρχαν άτομα του υποείδουσ (Καδισ 1995). Μζχρι τον Απρίλιο οι νζοι βλαςτοί φτάνουν ςε φψοσ περίπου τα 50 cm. Εντοφτοισ ςφμφωνα με πρόςφατθ μελζτθ παρακολοφκθςθσ (Παραςκευά-Χατηθχαμπι 2010), δεν διαπιςτϊκθκε βλαςτθτικι αναπαραγωγι για διάςτθμα 3 ετϊν. Η περίοδοσ ανκοφορίασ ξεκινά από το μινα Μάρτιο και φτάνει μζχρι το τζλοσ Απριλίου με αρχζσ Μαΐου, ανάλογα με τισ καιρικζσ ςυνκικεσ τθσ κάκε χρονιάσ. Τα άνκθ εμφανίηονται πρϊτα ςτο κατϊτερο τμιμα του φυτοφ ενϊ μετζπειτα θ άνκιςθ επεκτείνεται προσ τθν κορυφι. Ζτςι προσ το τζλοσ τθσ περιόδου ανκοφορίασ παρατθρείται το φαινόμενο τθσ ταυτόχρονθσ παρουςίασ ανϊριμων χεδρϊπων ςτο κατϊτερο τμιμα των φυτϊν, και ανκζων ςτο ανϊτερο τμιμα. Οι καρποί προζρχονται ςχεδόν ςτο ςφνολό τουσ από τα πρϊτα, κατά ςειρά εμφάνιςθσ, άνκθ του κατϊτερου τμιματοσ των φυτϊν. Οι χζδρωπεσ που ωριμάηουν γφρω ςτισ αρχζσ Ιουνίου, παραμζνουν αδιάρρθκτοι, αποτελϊντασ ζτςι τθ μονάδα διαςποράσ για το υποείδοσ (ςυναπτοςπερμία). Όταν τα φυτά βρίςκονται ςε ςθμεία με μικρι ι κακόλου κλίςθ, οι χζδρωπεσ πζφτοντασ ςτο ζδαφοσ παραμζνουν ςτθ βάςθ των μθτρικϊν φυτϊν (αχωρία). Όταν όμωσ θ κλίςθ είναι μεγάλθ, οι χζδρωπεσ κυλοφν προσ τα κάτω λόγω του ελλειψοειδοφσ τουσ ςχιματοσ, διανφοντασ ζτςι απόςταςθ που φτάνει μερικζσ φορζσ και τα 6 m (βαρυχωρία). Κακόλθ τθ διάρκεια 6

10 του χρόνου οι χζδρωπεσ παραμζνουν κλειςτοί και αρχίηουν να αποςυντίκενται, ελευκερϊνοντασ τα ςπζρματα, ζνα περίπου χρόνο μετά τθν ωρίμανςι τουσ (Καδισ 1995). Σφμφωνα με τθν Παραςκευά- Χατηθχαμπι (2010) παρατθρικθκε εδαφικι τράπεηα των ςπερμάτων του υποείδουσ, χαρακτθριςτικό αναμενόμενο για τα είδθ με ςκλθροπεριβλθματικά ςπζρματα, χωρίσ ωςτόςο να δίνονται πρόςκετεσ πλθροφορίεσ. Τα υπζργεια τμιματα των φυτϊν ξθραίνονται προσ το τζλοσ Ιουνίου. Η εμφάνιςθ των αρτιβλάςτων ςτθ φφςθ ξεκινά προσ το τζλοσ του χειμϊνα και μεγιςτοποιείται μζςα ςτο Μάρτιο ενϊ θ κνθςιμότθτά τουσ αυξάνεται με τθν ζναρξθ τθσ κερμισ και ξθρισ κερινισ περιόδου (Καδισ 1995). Απαιτοφνται περιςςότερα από πζντε χρόνια για τθ μετάβαςθ ενόσ ατόμου του υποείδουσ από το νεανικό (μθ αναπαραγωγικό) ςτο ενιλικο (αναπαραγωγικό) ςτάδιο (Παραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Η φφτρωςθ των ςπερμάτων είναι δυνατό να εκδθλωκεί τόςο όταν τα ςπζρματα βρίςκονται μζςα ςτον χζδρωπα, όςο και όταν είναι ελεφκερα ςτο ζδαφοσ. Ζχουν παρατθρθκεί δφο χρωματικά διαφορετικοί τφποι ςπερμάτων, πράςινου και μελανοϊϊδουσ χρϊματοσ, οι οποίοι μετά τθ φφτρωςθ ςε εργαςτθριακζσ ςυνκικεσ ζδωςαν βιϊςιμα και υγιι αρτίβλαςτα. Η Σχετικι Αναπαραγωγικι Επιτυχία (ΣΑΕ) υπολογίςτθκε ςε μόλισ 0-4,4%, γεγονόσ που οφείλεται ςτο μεγάλο ποςοςτό ανκζων που δεν καρπόδεςαν ςε ςυνδυαςμό με τθν προςβολι των καρπϊν από ζντομο-κθρευτι (Καδισ 1995). Στθν Αςγάτα καταγράφθκε το χαμθλότερο ποςοςτό παραγωγισ χεδρϊπων (3%) ςε ςφγκριςθ με τισ περιοχζσ Λεφκαρα και Κελοκζδαρα για το διάςτθμα (Παραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Τα ςπζρματα του A. macrocarpus subsp. lefkarensis είναι λθκαργικά, γεγονόσ που οφείλεται ςτο ςκλθρό και αδιάβροχο περίβλθμά τουσ. Ο τραυματιςμόσ του περιβλιματοσ των ςπερμάτων ζχει ωσ αποτζλεςμα τθ διάβρεξι τουσ και τθν πλιρθ φφτρωςι τουσ ςε κερμοκραςίεσ C. Τα αποτελζςματα ιταν παρόμοια ανεξαρτιτωσ χρωματικοφ τφπου ςπερμάτων που χρθςιμοποιικθκαν (Καδισ 1995). 3.6 Απειλζσ Η μικρι αναπαραγωγικι ικανότθτα του υποείδουσ (λόγω ενδεχόμενθσ απουςίασ επικονιαςτϊν) ςε ςυνδυαςμό με τθν προςβολι των καρπϊν του από ζντομο τθσ οικογζνειασ Bruchidae αποτελοφν τον μεγαλφτερο κίνδυνο που αντιμετωπίηει το υποείδοσ A. macrocarpus subsp. lefkarensis. Η προνφμφθ του εντόμου, θ οποία εκκολάπτεται μζςα ςτα ςπζρματα, καταναλϊνει τα κρεπτικά τουσ ςυςτατικά, καταςτρζφοντασ το 50-75% των αναπτυςςόμενων ςπερμάτων. Καταγράφθκε επίςθσ κατανάλωςθ καρπϊν από τρωκτικά και πολφ χαμθλά ποςοςτά κιρευςθσ ςε άνκθ και φφλλα (Παραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). Ο υποπλθκυςμόσ ςτον Κορμακίτθ δεν απειλείται, ενϊ ςτθν Κνεια ζχει υποβακμιςτεί από τθ βόςκθςθ (Δελλά και ςυν. 2007). Σε όλεσ τισ υπόλοιπεσ κζςεισ απειλείται από τθν οικιςτικι ανάπτυξθ, όπωσ για παράδειγμα ςτθν Αλαμινό και ςτα Πάνω Λεφκαρα (Καδισ 1995, Δελλά και ςυν. 2007). 7

11 Η χαμθλι αναπαραγωγικι επιτυχία ςτον πλθκυςμό τθσ Αςγάτασ μπορεί να ςχετίηεται με τθν ςυμπεριφορά των επικονιαςτϊν ι και με τθν περιοριςμζνθ αφκονία τουσ, κακότι θ περιοχι εξάπλωςθσ του υποείδουσ ςτθν Αςγάτα γειτνιάηει με καλλιζργειεσ ςυμβατικισ γεωργίασ. Η χριςθ των ηιηανιοκτόνων και παραςιτοκτόνων ενδεχομζνωσ επθρεάηει τουσ πλθκυςμοφσ των επικονιαςτϊν του υποείδουσ (Παραςκευά-Χατηθχαμπι 2010). 3.7 Κακεςτώσ Προςταςίασ - Κατάςταςθ Διατιρθςθσ Ο A. macrocarpus subsp. lefkarensis αποτελεί «είδοσ προτεραιότθτασ» του Παραρτιματοσ ΙΙ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ και προςτατεφεται από τθ Σφμβαςθ τθσ Βζρνθσ ωσ αυςτθρϊσ προςτατευόμενο φυτό (είδοσ του Προςαρτιματοσ Ι). Επίςθσ, περιλαμβάνεται ςτα «Πενιντα Κορυφαία (Top 50) Φυτά των Νθςιϊν τθσ Μεςογείου» (de Montmollin and Strahm 2005). Μόνο μζροσ του πλθκυςμοφ του φφεται ςε περιοχι του Δικτφου «Natura 2000»: ο υποπλθκυςμόσ ςτα Λεφκαρα (Περιοχι Λευκάρων CY ) και τμιμα του υποπλθκυςμοφ ςτθν Αςγάτα (Περιοχι Αςγάτασ CY ). Η επιλογι οριςμοφ ΜΑΦ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis ςτθν «Περιοχι Αςγάτασ» αφορά ςτο γεγονόσ ότι ςτθ ςυγκεκριμζνθ κζςθ απαντά το μεγαλφτερο τμιμα (70%) του ςυνολικοφ μεγζκουσ του πλθκυςμοφ του υποείδουσ. Ο A. macrocarpus subsp. lefkarensis ζχει χαρακτθριςκεί ωσ Εφτρωτο taxon (VU), ςφμφωνα με το κριτιριο D2, που αναφζρεται ςτθν περιοριςμζνθ ζκταςθ κατάλθψθσ του υποείδουσ (< 20 km 2 ) (Δελλά και ςυν. 2007). 3.8 Υποχρεώςεισ τθσ Κυπριακισ Δθμοκρατίασ Η ςυμπερίλθψθ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis ςτο Προςάρτθμα Ι τθσ Σφμβαςθσ τθσ Βζρνθσ και ςτο Παράρτθμα ΙΙ τθσ Οδθγίασ των Οικοτόπων και το γεγονόσ ότι αποτελεί ενδθμικό είδοσ προτεραιότθτασ του νθςιοφ οδθγεί ςτθν αποκλειςτικι ευκφνθ και υποχρζωςθ τθσ Κφπρου να λάβει άμεςα μζτρα για τθ ςωςτι διαχείριςθ και διατιρθςι του. 3.9 Διαχείριςθ Στο πλαίςιο τθσ εκτόσ-τόπου διατιρθςθσ του υποείδουσ, ςπζρματα του A. macrocarpus subsp. lefkarensis είναι αποκθκευμζνα ςτθν Τράπεηα Σπερμάτων του Ινςτιτοφτου Γεωργικϊν Ερευνϊν. Επιπρόςκετα, υλοποιικθκε ςχζδιο παρακολοφκθςθσ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis ςτο πλαίςιο εκπόνθςθσ Διδακτορικισ Διατριβισ. Παρακολουκικθκαν για τζςςερα ζτθ, τρεισ υποπλθκυςμοί του A. macrocarpus subsp. lefkarensis ςτισ περιοχζσ Αςγάτα, Λεφκαρα και Κελοκζδαρα, καλφπτοντασ περίπου το 30% του ςυνολικοφ πλθκυςμοφ του taxon (Παραςκευά- Χατηθχαμπι 2010). 8

12 4. Σχζδιο Παρακολοφκθςθσ του Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis 4.1 Χαρτογράφθςθ Γεωγραφικι Κατανομι Η χαρτογράφθςθ-προςδιοριςμόσ τθσ γεωγραφικισ κατανομισ του υποείδουσ ςτθν περιοχι του ΜΑΦ περιλαμβάνει αναηιτθςθ τόςο ςτθν ευρφτερθ περιοχι του ΜΑΦ για εντοπιςμό τυχόν νζων ατόμων (ςτθ χαλίτικθ γθ), όςο και ςτο διπλανό ιδιωτικό τεμάχιο γθσ, το οποίο αναμζνεται να απαλλοτριωκεί μελλοντικά. Σε ολόκλθρθ τθν ζκταςθ του ΜΑΦ χαρτογραφοφνται όλεσ οι δραςτθριότθτεσ παρακολοφκθςθσ (επιφάνειεσ παρακολοφκθςθσ, ςθμαςμζνα άτομα, μετεωρολογικοί αιςκθτιρεσ, κζςεισ διαχείριςθσ κ.λπ.). Περίοδοσ: Μάρτιοσ. Θα πραγματοποιθκεί επίςθσ λεπτομερισ χαρτογράφθςθ άλλων ςθμαντικϊν φυτικϊν ειδϊν (ενδθμικϊν, απειλοφμενων, προςτατευόμενων κ.λπ.) και των τφπων οικοτόπων που απαντοφν εντόσ του ΜΑΦ. Η δραςτθριότθτα αυτι κα πραγματοποιθκεί άπαξ τθν άνοιξθ του Στόχοσ είναι θ δθμιουργία λεπτομεροφσ χάρτθ με όλα τα ςθμαντικά είδθ του ΜΑΦ (κλίμακα 1:500). Η κάκε δραςτθριότθτα κα τεκμθριϊνεται με το κατάλλθλο φωτογραφικό υλικό. 4.2 Μζγεκοσ Υποπλθκυςμοφ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis Δεδομζνου ότι θ βλάςτθςθ του ΜΑΦ είναι εξαιρετικά πυκνι και ςε πολλά ςθμεία απροςπζλαςτθ, δεν είναι εφικτόσ ο ακριβισ προςδιοριςμόσ του μεγζκουσ του υποπλθκυςμοφ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis. Επομζνωσ κα επιχειρθκεί μία εκτίμθςθ του υποπλθκυςμοφ με τθν εγκατάςταςθ 3 μόνιμων επιφανειϊν παρακολοφκθςθσ, διαςτάςεων 10Χ10 m, που κα επιλεγοφν τυχαία μεν αλλά ζτςι ϊςτε να καλφπτουν αντιπροςωπευτικά τθν ζκταςθ και τθ φυςιογνωμία τθσ βλάςτθςθσ του ΜΑΦ. Σε κάκε επιφάνεια καταμετρϊνται και ςθμαίνονται όλα τα άτομα A. macrocarpus subsp. lefkarensis, δθλαδι εκτόσ από τον αρικμό των αναπαραγωγικά ϊριμων ατόμων κα καταγράφονται και όλα τα νεαρότερα (μθ αναπαραγωγικά) άτομα του taxon. Η εκτίμθςθ του ςυνολικοφ υποπλθκυςμοφ κα γίνεται με αναγωγι τθσ μζςθσ τιμισ πυκνότθτασ ανά μονάδα επιφανείασ (από τισ δειγματολθπτικζσ επιφάνειασ) ςτο ςφνολο του ΜΑΦ. Συχνότθτα: Ετιςια για τρία ζτθ και ςτθ ςυνζχεια ανά τριετία. Περίοδοσ: Μάρτιοσ-Απρίλιοσ. 4.3 Σχετικι Αναπαραγωγικι Επιτυχία (ΣΑΕ) Δακτυλίωςθ 30, τυχαία επιλεγμζνων, ανκιςμζνων ατόμων A. macrocarpus subsp. lefkarensis κατά τθν ζναρξθ τθσ περιόδου ανκοφορίασ. Καταγραφι του αρικμοφ των ανκζων και των καρπϊν ςτα άτομα που δακτυλιϊκθκαν. Συλλογι 120 καρπϊν (4 κάψεσ από κάκε δακτυλιωμζνο άτομο εάν υπάρχουν), καταμζτρθςθ των ςπερμάτων (για το ςφνολο τθσ ςυλλογισ) και προςδιοριςμόσ του 9

13 ςυνολικοφ αρικμοφ (SS) και του ποςοςτοφ αρτίων ςπερμάτων ςτο ςφνολο τθσ ςυλλογισ (αφαιρουμζνων δθλαδι των κενϊν και προςβεβλθμζνων ςπερμάτων). Σε τυχαίο υποδείγμα 60 χεδρϊπων τθσ ςυλλογισ προςδιορίηεται, από τα ίχνθ των ομφάλιων λϊρων, ο μζςοσ αρικμόσ ςπερματοβλαςτϊν ανά καρπό (OV), οπότε υπολογίηεται θ απόδοςθ παραγωγισ ςπερμάτων (SY), ωσ ποςοςτό επί τοισ εκατό, ςφμφωνα με τθ ςχζςθ: SY = 100 SS / 120 OV. Διαδικαςία τυχαίασ επιλογισ ατόμων: Τυχαία επιλογι ςυντεταγμζνων επί του χάρτθ ζτςι ϊςτε να καλφπτεται αντιπροςωπευτικά ολόκλθρθ θ ζκταςθ του ΜΑΦ. Εντοπιςμόσ των ςυντεταγμζνων ςτο πεδίο, με τθ βοικεια GPS, και εφρεςθ του πλθςιζςτερου ατόμου A. macrocarpus subsp. lefkarensis. Κάκε άτομο ςθμαίνεται με αρικμθμζνο δακτφλιο ενϊ τοποκετείται και μόνιμοσ μεταλλικόσ πάςςαλοσ για τθν παρακολοφκθςθ τθσ αναπαραγωγικισ ικανότθτασ ςτα ίδια άτομα τα επόμενα ζτθ. Επειδι θ περίοδοσ καρποφορίασ είναι ςχετικά παρατεταμζνθ και κα απαιτθκοφν τουλάχιςτον 2 επιςκζψεισ-μετριςεισ, καταμζτρθςθ των καρπϊν πραγματοποιείται και κατά τθν πρϊτθ επίςκεψθ, περιλαμβανομζνων δθλαδι όλων των ιδθ ςχθματιςμζνων (ζςτω και ανϊριμων) καρπϊν. Κατά τισ επόμενεσ επιςκζψεισ ςυμπλθρϊνονται οι μετριςεισ ενϊ καταγράφονται τυχόν περιπτϊςεισ κατανάλωςθσ καρπϊν (από τρωκτικά ι άλλα ηϊα). Συχνότθτα: Ετιςια για τα πρϊτα τρία ζτθ και ςτθ ςυνζχεια ανά τριετία. Περίοδοσ: Μάρτιοσ Απρίλιοσ (άνκιςθ), Μάιοσ-Ιοφλιοσ (καρποφορία). 4.4 Εδαφικι Τράπεηα Σπερμάτων Η μελζτθ τθσ μόνιμθσ εδαφικισ τράπεηασ ςπερμάτων που πικανόν ςχθματίηει το υποείδοσ απαιτεί τθ λιψθ πυρινων εδάφουσ. Θα λθφκοφν ςυνολικά 10 δείγματα εδάφουσ διαςτάςεων 10Χ10 cm και βάκουσ 10 cm, ςε ςθμεία τυχαία επιλεγμζνα μεν αλλά με τρόπο ϊςτε να καλφπτεται αντιπροςωπευτικά ολόκλθρθ θ ζκταςθ του ΜΑΦ. Τα ςθμεία δειγματολθψίασ κα πρζπει να επιλζγονται επίςθσ ςε μικρι απόςταςθ (λιγότερο από 2 m) από άτομα του υποείδουσ ι ςε πικανά ςθμεία ςυγκζντρωςθσ ςπερμάτων (ςτισ περιπτϊςεισ μεγάλων κλίςεων). Στθ ςυνζχεια, κα πραγματοποιθκεί κοςκίνιςμα των δειγμάτων εδάφουσ ςε ειδικοφσ θκμοφσ (κόςκινα) με οπζσ κακοριςμζνθσ διαμζτρου για τθν απομόνωςθ των ςπερμάτων (και ενδεχομζνωσ ολόκλθρων καρπϊν) και κα πραγματοποιθκοφν πειράματα φφτρωςθσ. Η δειγματολθψία του επομζνου ζτουσ κα πραγματοποιθκεί ςε ςθμεία εφαπτόμενα των τετραγϊνων τθσ πρϊτθσ δειγματολθψίασ. Συχνότθτα: Η διαδικαςία κα πραγματοποιθκεί το 2011 και το Περίοδοσ: Μάιοσ (πριν από τθ διαςπορά των ςπερμάτων). 4.5 Αναγζννθςθ Πραγματοποιοφνται δφο ετιςιεσ μετριςεισ - απογραφζσ αρτιβλάςτων εντόσ των 3 μόνιμων επιφανειϊν παρακολοφκθςθσ (βλζπε 4.2) κατά τουσ μινεσ Φεβρουάριο-Μάρτιο (αρχικι εμφάνιςθ) και Μάιο (τελικι εγκατάςταςθ/επιβίωςθ πριν από τθν ζναρξθ τθσ ξθρισ κερινισ περιόδου). Τυχόν 10

14 αρτίβλαςτα που αναδφκθκαν μετά τθν καταμζτρθςθ του Φεβρουαρίου-Μαρτίου ςθμαίνονται και προςμετροφνται τον Ιοφνιο. Τα αρτίβλαςτα ςθμαίνονται και αποτυπϊνονται (φωτογραφικά και χαρτογραφικά) και προςδιορίηεται το ετιςιο ποςοςτό επιβίωςθσ των αρτιβλάςτων (δυναμικι τθσ φυςικισ αναγζννθςθσ). Οι μετριςεισ επαναλαμβάνονται κατ ζτοσ, τόςο για τα νζα αρτίβλαςτα όςο και για τα ιδθ ςθμαςμζνα φυτάρια των προθγουμζνων ετϊν κατά τθ διάρκεια του ζργου και ανά τρία ζτθ μετά. Συχνότθτα: Ετιςια για τα πρϊτα τρία ζτθ και ςτθ ςυνζχεια ανά τριετία. Περίοδοσ: Φεβρουάριοσ-Μάρτιοσ, Μάιοσ. 4.6 Γενετικι Ανάλυςθ Για τον προςδιοριςμό τθσ γενετικι δομισ και ςφςταςθσ του πλθκυςμοφ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis, κα διεξαχκοφν δειγματολθψίεσ φυτικοφ ιςτοφ από άτομα πζντε διαφορετικϊν υποπλθκυςμϊν του υποείδουσ (προτείνονται οι κζςεισ Αςγάτα, Αλαμινό, Πάνω Λεφκαρα, Κελοκζδαρα και Κνεια). Σε κάκε υποπλθκυςμό κα ςυλλεχκοφν τρία φφλλα από τυχαία επιλεγμζνα άτομα (εάν υπάρχουν). Η διαδικαςία τθσ τυχαίασ επιλογισ των ατόμων ομοιάηει με τθν τυχαία επιλογι φυτϊν για τθ μελζτθ τθσ αναπαραγωγικισ βιολογίασ. Για τθ μελζτθ τθσ γενετικισ ποικιλομορφίασ εντόσ κάκε υποπλθκυςμοφ αλλά και τθσ γενετικισ διαφοροποίθςθσ μεταξφ υποπλθκυςμϊν, κα χρθςιμοποιθκεί θ τεχνικι AFLP (Vos et al. 1995) και θ μελζτθ χλωροπλαςτικϊν μικροδορυφόρων ςυχνισ εμφάνιςθσ μετά από ενίςχυςθ χλωροπλαςτικοφ γονιδιϊματοσ (i.e. Weising et al. 2003). Η γενετικι ανάλυςθ κα ςυμβάλει ςτθν ορκι και ολοκλθρωμζνθ διαχείριςθ και διατιρθςθ του υποείδουσ, τόςο επί τόπου, όςο και εκτόσ τόπου. Συχνότθτα: άπαξ. Περίοδοσ: Η ςυλλογι του φυτικοφ υλικοφ κα πραγματοποιθκεί τθν άνοιξθ του 2010 και του Οι γενετικζσ αναλφςεισ κα ολοκλθρωκοφν μζχρι τον Σεπτζμβριο του Παρακολοφκθςθ Ενδιαιτιματοσ Η διαδικαςία παρακολοφκθςθσ του ενδιαιτιματοσ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis κα γίνει με τθ μζκοδο τθσ τοποκζτθςθσ μόνιμων δειγματολθπτικϊν επιφανειϊν, θ οποία κα γίνει με τθν επιλογι τυχαίων ςθμείων. Το πρϊτο ζτοσ τθσ παρακολοφκθςθσ κα τοποκετθκοφν δφο επιφάνειεσ, μία επιφάνεια εντόσ του ΜΑΦ και μία επιφάνεια ςτο γειτονικό ιδιωτικό τεμάχιο γθσ. Οι δειγματοεπιφάνειεσ κα ζχουν διαςτάςεισ 15x15 m. Κάκε δειγματοεπιφάνεια χαρτογραφείται με GPS και κακορίηεται ςτο ζδαφοσ με ξφλινουσ παςςάλουσ. Σε κάκε δειγματολθπτικι επιφάνεια γίνεται καταγραφι όλων των ειδϊν και ςθμείωςθ τθσ πλθκοκάλυψισ τουσ με τθν 9βακμθ κλίμακα Braun-Blanquet. Η κάλυψθ τθσ βλάςτθςθσ ςθμειϊνεται ςε ςτρϊςεισ (δζνδρα, κάμνοι, πόεσ) και ςυνολικά. Καταγράφονται όλα τα είδθ που 11

15 ζςτω και τμιμα τουσ είναι μζςα ςτθ δειγματοεπιφάνεια. Απαιτοφνται τουλάχιςτον δφο άτομα για τθ δειγματολθψία, το ζνα ζμπειρο και εξειδικευμζνο. Οι δειγματολθψίεσ μπορεί να γίνονται ζχοντασ ωσ βάςθ τον κατάλογο των ειδϊν που ζχουν ιδθ καταγραφεί ςτθ κζςθ ι/και των ςυχνότερων ειδϊν του οικοτόπου. Συχνότθτα: Ετιςια για τα ζτθ 2011 και 2012 και ςτθ ςυνζχεια ανά τριετία. Περίοδοσ: Μάρτιοσ-Απρίλιοσ, ταυτόχρονα με τισ μετριςεισ του μεγζκουσ του υποπλθκυςμοφ. 4.8 Ενδιαφζροντα Φυτικά Taxa - Απογραφι Χλωρίδασ ΜΑΦ Στο πλαίςιο προκαταρκτικισ καταγραφισ τθσ χλωρίδασ ςε κάκε ΜΑΦ, εντοπίςτθκαν τα παρακάτω κυπριακά ενδθμικά taxa: Allium willeanum Anthemis tricolor Asperula cypria Astragalus cyprius Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis Carlina pygmaea Onosma fruticosa Ptilostemon chamaepeuce var. cyprius Rubia laurae Teucrium divaricatum subsp. canescens Οι κζςεισ των εμφανίςεων των ςθμαντικότερων ειδϊν κα καταγραφοφν με GPS και κατά τθ διάρκεια του ζργου κα γίνεται επιβεβαίωςθ ετθςίωσ τθσ παρουςίασ τουσ. Θα ςθμειϊνεται επίςθσ θ παρουςία οποιουδιποτε παράγοντα πικανόν τα επθρεάηει. Τζλοσ, κα καταγράφεται οποιοδιποτε άλλο ενδιαφζρον είδοσ βρεκεί κατά τθ διάρκεια τθσ παρακολοφκθςθσ. Σκοπόσ τθσ δράςθσ είναι θ δθμιουργία πλιρουσ χλωριδικοφ καταλόγου του ΜΑΦ. Συχνότθτα: άπαξ. Περίοδοσ: Καταγραφι χλωρίδασ κατά τουσ μινεσ Απρίλιο, Ιοφλιο, Οκτϊβριο το 2011 και Ιανουάριο Επικαιροποίθςθ καταλόγου αν τυχόν προκφψουν νζα είδθ κατά τθν παρακολοφκθςθ. 4.9 Μικρο-κλιματικοί Παράγοντεσ Καταγραφι περιβαλλοντικϊν παραμζτρων, όπωσ κερμοκραςία και ςχετικι υγραςία αζρα, βροχόπτωςθ, εδαφικι υδατοπεριεκτικότθτα, ολικι θλιακι ακτινοβολία και φωτοςυνκετικά ενεργόσ ακτινοβολία, μζςω τθσ εγκατάςταςθσ και παρακολοφκθςθσ ενόσ μετεωρολογικοφ ςτακμοφ ςτο ΜΑΦ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis. Επιπλζον κα τοποκετθκοφν τζςςερισ αιςκθτιρεσκαταγραφείσ κερμοκραςίασ: ανά δφο ςτθν επιφάνεια του εδάφουσ και ςε βάκοσ 5 cm κάτω από τθν επιφάνεια του εδάφουσ, ςε δφο ςθμεία, το πρϊτο ςε κζςθ ςκιαηόμενθ κάτω από άτομο A. 12

16 macrocarpus subsp. lefkarensis και το δεφτερο ςε φωτιηόμενο άνοιγμα, που γειτνιάηει με άτομα του υποείδουσ. Συχνότθτα μετριςεων: κάκε 10 min. Περίοδοσ: από τθ ςτιγμι τθσ εγκατάςταςθσ των καταγραφζων μζχρι το τζλοσ του ζργου Απειλζσ Καταγραφι οποιαςδιποτε μορφισ απειλισ κατά τισ επιςκζψεισ ςτο πεδίο. Ιδιαίτερθ ζμφαςθ κα δοκεί ςτθν προςβολι των καρπϊν του A. macrocarpus subsp. lefkarensis από ζντομα τθσ οικογζνειασ Bruchidae. Θα γίνει προςπάκεια να αναγνωριςτεί το είδοσ (ι τα είδθ) που προςβάλλουν τουσ καρποφσ και να ςυλλεχκοφν όλεσ οι διακζςιμεσ βιβλιογραφικζσ πλθροφορίεσ για τον κφκλο ηωισ του εντόμου και τουσ πικανοφσ τρόπουσ αντιμετϊπιςισ του Κατάςταςθ Διατιρθςθσ Απϊτεροσ ςκοπόσ τθσ Οδθγίασ των Οικοτόπων είναι θ επίτευξθ τθσ «ικανοποιθτικισ κατάςταςθσ διατιρθςθσ» (FCS Favourable Conservation Status) για τα φυτικά είδθ Κοινοτικοφ Ενδιαφζροντοσ. Η «ικανοποιθτικι κατάςταςθ διατιρθςθσ» μπορεί να περιγραφεί ωσ θ κατάςταςθ ςτθν οποία ζνα είδοσ ευθμερεί (τόςο ποιοτικά, όςο και ςε πλθκυςμό ι ζκταςθ), ζχοντασ παράλλθλα καλζσ προοπτικζσ να ςυνεχίςει να ευθμερεί και ςτο μζλλον. Ωςτόςο, το γεγονόσ ότι ζνα είδοσ δεν απειλείται (δθλ. δεν αντιμετωπίηει άμεςο κίνδυνο να εξαφανιςτεί) δεν ςθμαίνει ότι βρίςκεται και ςε ικανοποιθτικι κατάςταςθ διατιρθςθσ. Η αξιολόγθςθ τθσ κατάςταςθσ διατιρθςθσ ενόσ είδουσ ςτθρίηεται ςτισ επεξθγιςεισ του Πίνακα 1 που αφορά ςτισ παραμζτρουσ αξιολόγθςθσ τθσ κατάςταςθσ διατιρθςθσ ενόσ φυτικοφ είδουσ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ. Σφμφωνα με τον Πίνακα 1, όταν θ κατάςταςθ διατιρθςθσ ενόσ είδουσ κρίνεται ωσ ικανοποιθτικι ςθμαίνει ότι το είδοσ ευθμερεί και αναμζνεται να ςυνεχίςει να ευθμερεί χωρίσ να απαιτείται οποιαδιποτε παρζμβαςθ ςτισ υφιςτάμενεσ τακτικζσ διαχείριςθσ. Μθ ικανοποιθτικι-ανεπαρκισ κατάςταςθ διατιρθςθσ υποδθλϊνει ότι απαιτείται κάποιου είδουσ παρζμβαςθ ςτισ υφιςτάμενεσ τακτικζσ διαχείριςθσ, ωςτόςο ο κίνδυνοσ να εκλείψει το είδοσ δεν είναι και τόςο υψθλόσ. Τζλοσ, μθ ικανοποιθτικι-κακι κατάςταςθ ςθμαίνει ότι το είδοσ διατρζχει ςοβαρό κίνδυνο να εξαφανιςτεί (τουλάχιςτον ςε τοπικό επίπεδο) (Δθμόπουλοσ και ςυν. 2008). Όταν θ κατάςταςθ διατιρθςθσ αφορά ζνα φυτικό είδουσ υπολογίηεται με ςυνεκτίμθςθ των τριϊν παρακάτω υποκριτθρίων (Δθμόπουλοσ και ςυν. 2008): Κατάςταςθ πλθκυςμοφ (δυναμικι πλθκυςμών και δομι) Ι: Εξαιρετικά καλι ΙΙ: Καλι ΙΙΙ: Μζτρια ι τμθματικά υποβακμιςμζνθ 13

17 Ποιότθτα ενδιαιτιματοσ είδουσ (δομζσ ενδιαιτιματοσ ςχετιηόμενεσ με το είδοσ) Ι: Εξαιρετικά καλι ΙΙ: Καλι ΙΙΙ: Μζτρια ι τμθματικά υποβακμιςμζνθ Προοπτικζσ διατιρθςθσ Ι: Εφκολθ διατιρθςθ ΙΙ: Διατιρθςθ εφικτι με μζτριεσ προςπάκειεσ ΙΙΙ: Διατιρθςθ εξαιρετικά δφςκολθ ι αδφνατθ Πίνακασ 1. Επεξθγιςεισ για τισ παραμζτρουσ αξιολόγθςθσ τθσ Κατάςταςθσ Διατιρθςθσ ενόσ φυτικοφ είδουσ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ (Δθμόπουλοσ και ςυν. 2008). Κατάςταςθ Διατιρθςθσ Παράμετροσ FV: Ικανοποιθτικι U1: Μθ Ικανοποιθτικι U2: Μθ Ικανοποιθτικι - ΧΧ: Άγνωςτθ (Favourable) Ανεπαρκισ Κακι (Unfavourable-Inadequate) (Unfavourable Bad) Πλθκυςμόσ Το μζγεκοσ του Οποιοςδιποτε άλλοσ Σθμαντικζσ απϊλειεσ Οι διακζςιμεσ είδουσ υποπλθκυςμοφ (- ςυνδυαςμόσ εκτόσ αυτϊν ανά ζτοσ ι εντόσ ενόσ πλθροφορίεσ ϊν) είναι άνω τθσ που κακορίηουν τθν ςυγκεκριμζνου χρονικοφ είναι τιμισ κατωφλίου ικανοποιθτικι ι τθν κακι διαςτιματοσ και κάτω ανεπαρκείσ και θ κατάςταςθ από τθν τιμι κατωφλίου αναπαραγωγικι ι πάνω από 25% ικανότθτα, χαμθλότερο ςε ςχζςθ με κνθςιμότθτα και τθν τιμι κατωφλίου θλικιακι δομι ι αναπαραγωγι, δεν διαφζρουν κνθςιμότθτα και από το κανονικό θλικιακι δομι (εάν υπάρχουν διαφζρουν από το ςτοιχεία) κανονικό (εάν υπάρχουν ςτοιχεία) Ενδιαίτθμα Η ζκταςθ του Οποιοςδιποτε άλλοσ Η ζκταςθ είναι ςαφϊσ Οι διακζςιμεσ είδουσ ενδιαιτιματοσ ςυνδυαςμόσ μικρότερθ από τθν πλθροφορίεσ (δομζσ εντόσ τθσ απαιτοφμενθ για τθ είναι ενδιαιτιματοσ περιοχισ είναι μακροπρόκεςμθ ανεπαρκείσ που ςτακερι ι διατιρθςθ του είδουσ ι ςχετίηονται με αυξάνεται και θ θ ποιότθτα του 14

18 τα είδθ) ποιότθτα του ενδιαιτιματοσ είναι ενδιαιτιματοσ κακι και δε διαςφαλίηει είναι κατάλλθλθ τθ μακροπρόκεςμθ για τθ διατιρθςθ του είδουσ μακροπρόκεςμθ διατιρθςθ του είδουσ Προοπτικζσ Δεν αναμζνονται Οποιοςδιποτε άλλοσ Υπάρχουν ςθμαντικζσ Οι διακζςιμεσ διατιρθςθσ αξιόλογεσ ςυνδυαςμόσ αρνθτικζσ επιδράςεισ. Η πλθροφορίεσ αρνθτικζσ μακροπρόκεςμθ είναι επιδράςεισ. Η βιωςιμότθτα δεν είναι ανεπαρκείσ μακροπρόκεςμθ εξαςφαλιςμζνθ βιωςιμότθτα είναι εξαςφαλιςμζνθ Συνολικι Όλεσ οι Μία ι περιςςότερεσ Μία ι περιςςότερεσ Δφο ΧΧ ςε Εκτίμθςθ παράμετροι ςε παράμετροι ςε Ανεπαρκι παράμετροι ςε Κακι ςυνδυαςμό με Κατάςταςθσ Ικανοποιθτικι Κατάςταςθ (U1) και καμία Κατάςταςθ (U2) FV ι όλεσ ΧΧ Διατιρθςθσ Κατάςταςθ (FV) ι ςε κακι (U2) Είδουσ δφο ςε Ικανοποιθτικι και μία Άγνωςτθ (ΧΧ) Η αξιολόγθςθ τθσ κατάςταςθσ διατιρθςθσ ενόσ φυτικοφ είδουσ προκφπτει με βάςθ τουσ ςυνδυαςμοφσ του Πίνακα 2 που ακολουκεί (Δθμόπουλοσ και ςυν. 2005): Πίνακασ 2. Αξιολόγθςθ κατάςταςθσ διατιρθςθσ φυτικοφ είδουσ. Πλθκυςμόσ είδουσ Ι ΙΙ ΙΙ ΙΙ ΙΙΙ ΙΙΙ ΙΙ ΙΙΙ ΙΙΙ Ενδιαίτθμα είδουσ Ι-ΙΙΙ Ι ΙΙ ΙΙΙ Ι ΙΙ ΙΙΙ ΙΙ ΙΙΙ Προοπτικζσ διατιρθςθσ είδουσ Ι-ΙΙΙ Ι-ΙΙΙ Ι-ΙΙΙ Ι-ΙΙ Ι-ΙΙ Ι ΙΙΙ ΙΙ-ΙΙΙ Ι-ΙΙΙ Αξιολόγθςθ Κατάςταςθσ Διατιρθςθσ FV FV U1 U1 U1 U1 U2 U2 U2 Η αξιολόγθςθ τθσ κατάςταςθσ διατιρθςθσ του υποείδουσ ςτθν «Περιοχι Αςγάτασ» ενζχει πικανζσ δυςκολίεσ τόςο εξαιτίασ τθσ μεγάλθσ πυκνότθτασ τθσ βλάςτθςθσ (που δυςχεραίνει τθν παρακολοφκθςθ) όςο και εξαιτίασ του ιδιοκτθςιακοφ κακεςτϊτοσ του ΜΑΦ (το μεγαλφτερο ποςοςτό των ατόμων του A. macrocarpus subsp. lefkarensis βρίςκονται μζςα ςε ιδιωτικι γθ). 15

19 4.12 Διαχειριςτικά Μζτρα Στo πλαίςιο των Δράςεων C4 και C5, περιγράφονται μια ςειρά από μζτρα τα οποία κα μποροφςαν να λθφκοφν για τθ διατιρθςθ και ενίςχυςθ του ςυγκεκριμζνου υποπλθκυςμοφ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis. Κατά τθν πρϊτθ επίςκεψθ τθσ Επιςτθμονικισ Επιτροπισ του ζργου ςτθν περιοχι, αναςκοπικθκαν τα μζτρα αυτά και αποφαςίςτθκε θ εφαρμογι των πιο κάτω δράςεων, οι οποίεσ κρίκθκαν και ωσ οι καταλλθλότερεσ για τον ςυγκεκριμζνο υποπλθκυςμό: α) Αειφόροσ διαχείριςθ κθρευτϊν (των ςπερμάτων ι καρπϊν). β) Προςταςία των φυςικά αναδυόμενων αρτιβλάςτων με κάλυψθ (artificial nursing effect). γ) Περίφραξθ φυτϊν A. macrocarpus subsp. lefkarensis, εφ όςον διαπιςτωκεί βόςκθςθ. δ) Μικρισ κλίμακασ τροποποίθςθ του ανάγλυφου τθσ περιοχισ για τθ μείωςθ τθσ διάβρωςθσ και τθν ενίςχυςθ τθσ προςταςίασ των φυτϊν. ε) Ήπιο κλάδεμα κακϊσ και αφαίρεςθ ςπερμάτων, αρτιβλάςτων και φυταρίων των κυριότερων ανταγωνιςτϊν για τθ μείωςθ του ανταγωνιςμοφ. ςτ) Τεχνθτι επικονίαςθ (ςε πιλοτικι κλίμακα). η) Μζτρια παροχι νεροφ ςε ακραίεσ ςυνκικεσ ξθραςίασ. θ) Δθμιουργία μονοπατιϊν για τθν ελαχιςτοποίθςθ των επιπτϊςεων από το ποδοπάτθμα. κ) Ήπια παροχι λιπάςματοσ/κοπριάσ. ι) Εμπλουτιςμόσ του υποπλθκυςμοφ του A. macrocarpus subsp. lefkarensis (με φυτάρια που κα αναπτυχκοφν αρχικά ςε φυτϊριο από ςπζρματα τθσ περιοχισ). κ) Τεχνθτι διαςπορά ςε επιλεγμζνα ςθμεία (τα ςπζρματα που κα χρθςιμοποιθκοφν κα ζχουν ςυλλεγεί από τθν περιοχι του ΜΑΦ και κα ςπαροφν ςε βάκοσ 3 cm μετά τθν ζναρξθ τθσ βροχερισ περιόδου αφοφ προθγουμζνωσ κα ζχει αρκεί ο ςκλθροπεριβλθματικόσ λικαργοσ). λ) Συλλογι ςπερμάτων για τθν εκτόσ τόπου διατιρθςθ του υποείδουσ ςε Τράπεηεσ Σπερμάτων και Βοτανικοφσ Κιπουσ. Αναλυτικι παρουςίαςθ του κάκε μζτρου και τθσ μεκοδολογίασ που κα ακολουκθκεί, παρουςιάηεται ςτο αντίςτοιχο διαχειριςτικό ςχζδιο του ΜΑΦ. Επιςθμαίνεται ότι με βάςθ τα αποτελζςματα τθσ παρακολοφκθςθσ ςτο παρόν ζργο, κα επαναξιολογθκεί θ ανάγκθ λιψθσ πρόςκετων διαχειριςτικϊν μζτρων Τιμζσ Κατωφλίου Ωσ τιμζσ κατωφλίου για τθν λιψθ άμεςων μζτρων προςδιορίηονται οι εξισ: Μζγεκοσ υποπλθκυςμοφ: Τιμι που κα προςδιοριςτεί από τα δεδομζνα που κα προκφψουν μετά τθν ολοκλιρωςθ τθσ παρακολοφκθςθσ. Σχετικι Αναπαραγωγικι Επιτυχία: Όπωσ παραπάνω. Ζκταςθ ενδιαιτιματοσ: Το ςθμερινό μζγεκοσ. 16

20 5. Βιβλιογραφία Agerer-Kirchhoff C Revision von Astragalus L. sect. Astragalus (Leguminosae). Boissiera, 25: Della A Flora of a valley in the Pendakomo area. Ministry of Agriculture, National Resources and Environment. Agricultural Research Institute. Miscellaneous Report 52. Nicosia, Cyprus. De Montmollin B., Strahm W The Top 50 Mediterranean Island Plants: Wild plants at the brink of extinction, and what is needed to save them. IUCN/SSC Mediterranean Islands Plant Specialist Group. IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK. IUCN Standards and Petitions Subcommittee Guidelines for Using the IUCN Red List Categories and Criteria. Version 8.1. Prepared by the Standards and Petitions Subcommittee in March RedListGuidelines.pdf. Meikle R.D Flora of Cyprus. Vol. I. Bentham Moxon Trust, Royal Botanic Gardens, Kew. ISBN: Vos P., Hogers R., Bleeker M., Reijans M., van de Lee T., Hornes M., Friters A., Pot J., Paleman J., Kuiper M., Zabeau M AFLP: a new technique for DNA fingerprinting. Nucleic Acid Research 23: Weising K., Vogel M., Bänfer G., Moog U Development and characterization of chloroplast microsatellite markers in Macaranga (Euphorbiaceae). Genome 46: Δελλά Α., Παραςκευά-Χατηθχαμπι Δ., Χατηθχαμπισ Α Astragalus macrocarpus subsp. lefkarensis. Στο: Τςιντίδθσ Τ., Χριςτοδοφλου Χ.Σ., Δελθπζτρου Π., Γεωργίου Κ. (Επιμ. Ζκδ.). Το Κόκκινο Βιβλίο τθσ Χλωρίδασ Κφπρου. Φιλοδαςικόσ Σφνδεςμοσ Κφπρου, Λευκωςία. Δθμόπουλοσ Π., Bergmeier E., Γεωργίου Κ., Θάνοσ Κ.Α Σχζδια Παρακολοφκθςθσ Ειδϊν και Τφπου Οικοτόπου Προτεραιότθτασ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ ςτα Μικρο-Αποκζματα Φυτϊν τθσ Δυτικισ Κριτθσ. Στο πλαίςιο τθσ Δράςθσ Α2 του ζργου «CRETAPLANT: Πιλοτικό Δίκτυο Μικρο- Αποκεμάτων Φυτϊν ςτθ Δυτικι Κριτθ». ΕΚΠΑ, Ακινα. Δθμόπουλοσ Π., Bergmeier E., Γεωργίου Κ., Θάνοσ Κ.Α Ζκκεςθ αναφοράσ αποτελεςμάτων παρακολοφκθςθσ ειδϊν και τφπου οικοτόπου προτεραιότθτασ τθσ Οδθγίασ 92/43/ΕΟΚ ςτα Μικρο-Αποκζματα Φυτϊν τθσ Δυτικισ Κριτθσ. Στο πλαίςιο τθσ Δράςθσ Α2 του ζργου «CRETAPLANT: Πιλοτικό Δίκτυο Μικρο-Αποκεμάτων Φυτϊν ςτθ Δυτικι Κριτθ». ΕΚΠΑ, Ακινα. Καδισ Κ Η αναπαραγωγικι Βιολογία των αυςτθρϊσ Προςτατευμζνων Φυτϊν τθσ Κυπριακισ χλωρίδασ. Διδακτορικι Διατριβι. Τμιμα Βιολογίασ ΕΚΠΑ, Ακινα. Παραςκευά-Χατηθχαμπι Δ Δυναμικι πλθκυςμϊν απειλοφμενων ενδθμικϊν φυτϊν τθσ Κυπριακισ χλωρίδασ και εφαρμογζσ ςτθν περιβαλλοντικι εκπαίδευςθ. Διδακτορικι Διατριβι. Τμιμα Βιολογίασ ΕΚΠΑ, Ακινα. Τςιντίδθσ Τ.Χ Τα ενδθμικά φυτά τθσ Κφπρου. Τράπεηα Κφπρου και Παγκφπρια Ζνωςθ Δαςολόγων, Λευκωςία. 17