Η Δηεύξπλζε ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο Σελάξηα Δηαπξαγκαηεύζεσλ γηα ηα Δηαξζξσηηθά Τακεία. Τελική Εργασία. Π. Ληαξγθφβαο. πουδαστής.

Transcript

1 ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΣΜΗΜΑ ΔΜΠΟΡΙΚΩΝ ΑΚΟΛΟΤΘΩΝ Θέκα Η Δηεύξπλζε ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο Σελάξηα Δηαπξαγκαηεύζεσλ γηα ηα Δηαξζξσηηθά Τακεία Τελική Εργασία Δπηβιέπσλ Π. Ληαξγθφβαο πουδαστής. ΓΑΚΟΓΛΟΤ ΑΘΗΝΑ

2 ΔΙΑΓΧΓΗ... 4 ΠΔΡΙΛΗΦΗ... 6 ΘΔΧΡΗΣΙΚΔ ΠΡΟΔΓΓΙΗ ΣΗ ΓΙΑΡΘΡΧΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ... 8 Η ΘΔΩΡΙΑ ΥΩΡΟΘΔΣΗΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΓΡΑΣΗΡΙΟΣΗΣΩΝ... 9 Η ΘΔΩΡΙΑ ΣΩΝ ΣΑΓΙΩΝ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Η ΘΔΩΡΙΑ ΣΗ ΔΞΑΓΩΓΙΚΗ ΒΑΗ ΣΟ ΝΔΟΚΛΑΙΚΟ ΜΟΝΣΔΛΟ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Η ΘΔΩΡΙΑ ΣΗ ΩΡΔΤΣΙΚΗ ΑΙΣΙΟΣΗΣΑ Η ΘΔΩΡΙΑ ΣΩΝ ΠΟΛΩΝ ΑΝΑΠΣΤΞΗ ΣΟ ΠΡΟΣΤΠΟ ΣΗ ΔΝΓΟΓΔΝΟΤ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Η ΜΑΡΞΙΣΙΚΗ ΠΡΟΔΓΓΙΗ ΓΙΑ ΣΟ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΟΙ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΔ ΤΜΒΑΛΟΤΝ ΣΗΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Η ΦΙΛΟΟΦΙΑ ΣΗ ΒΙΩΙΜΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Η ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΗ ΔΤΡΧΠΑΨΚΗ ΓΙΑΡΘΡΧΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ Η ΙΓΡΤΗ ΣΟΤ ΔΤΡΩΠΑΪΚΟΤ ΣΑΜΔΙΟΤ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ (ΔΣΠΑ) Η ΓΔΤΣΔΡΗ ΓΙΔΤΡΤΝΗ ΚΑΙ ΣΑ ΜΔΟΓΔΙΑΚΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΔΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΑ Η ΔΝΙΑΙΑ ΔΤΡΩΠΑΪΚΗ ΠΡΑΞΗ ΚΑΙ Η ΔΩΣΔΡΙΚΗ ΑΓΟΡΑ Η ΠΡΩΣΗ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΙΗ ΣΩΝ ΓΙΑΡΘΡΩΣΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΙΜΩΝ Η ΤΝΘΗΚΗ ΣΗ ΔΤΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΗ ΚΑΙ ΟΙ ΔΠΙΠΣΩΔΙ ΣΗ ΣΗΝ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΩΝ ΚΡΑΣΩΝ-ΜΔΛΩΝ Η ΓΔΤΣΔΡΗ ΜΔΣΑΡΡΤΘΜΙΗ ΣΩΝ ΓΙΑΡΘΡΩΣΙΚΩΝ ΚΑΝΟΝΙΜΩΝ Η ΤΦΙΣΑΜΔΝΗ ΓΙΑΡΘΡΧΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΗ ΔΔ ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΔΡΙΟΓΟ ΔΤΡΩΠΑΪΚΟ ΣΑΜΔΙΟ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ (ΔΣΠΑ) ΔΤΡΩΠΑΪΚΟ ΓΔΩΡΓΙΚΟ ΣΑΜΔΙΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟΤ ΚΑΙ ΔΓΓΤΗΔΩΝ (ΔΓΣΠΔ) ΔΤΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΑΜΔΙΟ (ΔΚΣ) ΣΟ ΥΡΗΜΑΣΟΓΟΣΙΚΟ ΜΔΟ ΠΡΟΑΝΑΣΟΛΙΜΟΤ ΣΗ ΑΛΙΔΙΑ (ΥΜΠΑ) ΣΑΜΔΙΟ ΤΝΟΥΗ ΣΟΥΟ ΣΟΥΟ ΣΟΥΟ ΚΟΙΝΟΣΙΚΔ ΠΡΩΣΟΒΟΤΛΙΔ Interreg III EQUAL LEADER URBAN II ΥΡΗΜΑΣΟΓΟΣΙΚΑ ΜΔΑ Ο ΝΔΟ ΔΤΡΧΠΑΨΚΟ ΥΧΡΟ ΜΔΣΑ ΣΗΝ ΓΙΔΤΡΤΝΗ. Η ΔΤΡΧΠΗ ΣΧΝ 25 ΜΔΛΧΝ ΤΦΙΣΑΜΔΝΗ ΚΑΣΑΣΑΗ ΚΑΙ ΣΑΔΙ ΣΗ ΓΙΑΡΘΡΩΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΗ ΔΔ. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΑΝΣΙΚΣΤΠΟ ΣΩΝ ΠΑΡΔΜΒΑΔΩΝ ΣΟ ΠΛΑΙΙΟ ΣΟΤ ΣΟΥΟΤ 1 ΓΙΑ ΣΗΝ ΠΔΡΙΟΓΟ ΟΙ ΥΡΗΜΑΣΟΓΟΣΙΚΔ ΠΡΟΚΛΗΔΙ ΣΧΝ ΓΙΑΡΘΡΧΣΙΚΧΝ ΣΑΜΔΙΧΝ ΥΡΟΝΟΓΙΑΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑΠΡΑΓΜΑΣΔΤΔΩΝ Δ ΔΠΙΠΔΓΟ ΘΔΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΟΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ ΠΡΟΣΑΔΙ ΣΩΝ ΚΡΑΣΩΝ ΜΔΛΩΝ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΝΑΜΟΡΦΩΗ ΣΗ ΓΙΑΡΘΡΩΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ Ηνωμένο Βαζίλειο Βέλγιο Σουηδία Ιζπανία Ολλανδία Γαλλία Φινλανδία

3 Ιηαλία Λιθουανία Ιρλανδία Ελλάδα ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ

4 Δηζαγσγή Η κειέηε απηή απνηειεί δηπισκαηηθή εξγαζία πνπ εθπνλήζεθε ζηα πιαίζηα ηνπ Σκήκαηνο Δκπνξηθψλ Αθνινχζσλ ηεο Δζληθήο ρνιήο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο. Αληηθείκελν ηεο είλαη νη επηπηψζεηο πνπ ζα επέιζνπλ ζηελ Γηαξζξσηηθή Πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο (ΔΔ), εμαηηίαο ηεο δηεχξπλζεο ηεο πξνο ηηο ρψξεο ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο. Απνηειεί έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα ζέκαηα ηεο νηθνλνκηθήο δηπισκαηίαο, ηδηαίηεξα γηα ηελ Διιάδα πνπ ππήξμε ε ίδηα ππνθείκελν ηεο πνιηηηθήο απηήο, γηα πεξηζζφηεξν απφ 20 ρξφληα, κε ζεκαληηθά απνηειέζκαηα ηφζν ζηελ δεκηνπξγία νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ππνδνκήο, φζν θαη ζε καθξννηθνλνκηθφ επίπεδν κε ηελ ζεκαληηθή βειηίσζε ηνπ κέζνπ θαηαθεθαιελ Αθαζάξηζηνπ Δγρσξίνπ Πξντφληνο (ΑΔΠ) ηεο ρψξαο κε ζηφρν ηελ επίηεπμε ηεο πξαγκαηηθήο ζχγθιηζεο κε ηηο άιιεο αλεπηπγκέλεο επξσπατθέο ρψξεο. Η εξγαζία απηή θάλεη δπν βαζηθέο παξαδνρέο. Η δηεχξπλζε ζα κεηαβάιεη ην θέληξν βάξνπο ηεο δηαξζξσηηθήο πνιηηηθήο πξνο αλαηνιηθά πεξηνξίδνληαο ζεκαληηθά ηνπο πφξνπο πξνο ηηο ρψξεο ηεο ζπλνρήο. Η ελδερφκελε επαλεζληθνπνηήζε ηεο Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο πνπ ζα ζεκαίλεη πιένλ φηη ηα θξάηε κέιε είλαη ππεχζπλα γηα ηελ αλάπηπμε ησλ πεξηθεξεηψλ ηνπο ρσξίο αξσγή απφ ηελ ΔΔ. Η κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε θαηά ηελ ζπγγξαθή ηεο εξγαζίαο, είλαη ε πξνζέγγηζε πιηθνχ κέζα απφ ηελ επίζεκε ηζηνζειίδα ηεο ΔΔ, ε πξνζέγγηζε ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο, θαζψο θαη ζπλεληεχμεηο κε αξκφδηνπο ππαιιήινπο ηνπ Τπνπξγείσλ Δμσηεξηθψλ θαη Οηθνλνκίαο θαη Οηθνλνκηθψλ. Η εξγαζία δηαθξίλεηαη ζε 5 θεθάιαηα. ην πξψην επηρεηξείηαη ε ζεσξεηηθή δηεξεχλεζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο. Αλαδεηνχληαη νη αηηίεο πνπ εμεγνχλ γηαηί κεξηθέο πεξηθέξεηεο αλαπηχζζνληαη ελψ άιιεο αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ζηελ αλαπηπμηαθή ηνπο πξνζπάζεηα, ελψ επηρεηξείηαη θαη ε παξνπζίαζε ησλ βαζηθφηεξσλ ζεσξηψλ πνπ έρνπλ δηαηππσζεί. 4

5 ην δεχηεξν θεθάιαην παξνπζηάδεηαη ε εμέιημε ηεο δηαξζξσηηθήο πνιηηηθήο απφ ηελ ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο κέρξη ζήκεξα, κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηηο αιιαγέο πνπ απνθαζίδνληαλ θάησ απφ ζπγθεθξηκέλεο αλάγθεο θαη ζπγθπξίεο. ην ηξίην θεθάιαην γίλεηαη αλαθνξά ζηελ πθηζηάκελε δηαξζξσηηθή πνιηηηθή γηα ηελ πεξίνδν θαη ζηελ ιεηηνπξγία ησλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ. ην ηέηαξην θεθάιαην πξνζδηνξίδεηαη ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή κνξθνινγία ηεο ΔΔ ησλ 25 κειψλ. Ιδηαίηεξα εμεηάδεηε πσο ε δηεχξπλζε εληείλεη ηηο εηζνδεκαηηθέο δηαθνξέο κεηαμχ πεξηνρψλ. ην πέκπην θαη ηειεπηαίν θεθάιαην δηεξεπλνχληαη νη νξγαλσηηθέο θαη ιεηηνπξγηθέο πξνθιήζεηο ησλ δηαξζξσηηθψλ ηακείσλ εμαηηίαο ηεο δηεχξπλζεο. Η νξγάλσζε, δηαρείξηζε θαη εθαξκνγή ησλ ρξεκαηνδνηηθψλ δξάζεσλ ζε κηα Έλσζε ησλ 25 είλαη πνιχ πεξηζζφηεξν δπζρεξήο ζε ζχγθξηζε κε ηελ Έλσζε ησλ 15. Θα ήηαλ αλαγθαίν λα θάλνπκε ηελ εμήο δηεπθξίλεζε. ηα πιαίζηα απηήο ηεο εξγαζίαο ζπρλά γίλεηαη αλαθνξά ζηνπο φξνπο, Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή (Regional Policy), Γηαξζξσηηθή Πνιηηηθή (Structural Policy), θαη Πνιηηηθή πλνρήο (Cohesion Policy). Ο αλαγλψζηεο δελ ζα πξέπεη λα βξεζεί ζε ζχγρπζε κηα θαη απνηεινχλ ηαπηφζεκεο έλλνηεο. Καη νη ηξεηο φξνη ζεκαίλνπλ ηελ πνιηηηθή ηεο ΔΔ γηα ηελ ελίζρπζε ησλ ιηγφηεξν αλεπηπγκέλσλ ρσξηθψλ ηεο κνλάδσλ. Απηή ε πνιπδηάζηαηε νξνινγία ππάξρεη θαη ζηα θείκελα ηεο ΔΔ. Πξνζσπηθή κνπ άπνςε είλαη φηη ν φξνο Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή είλαη ν πην δφθηκνο αθνχ ππνδειψλεη κε κεγαιχηεξε ζαθήλεηα απφ ηνπο άιινπο δπν, ην πεξηερφκελν ηεο πνιηηηθήο απηήο. Σέινο ζην ζεκείν απηφ ζα ήηαλ παξάιεηςε λα κελ επραξηζηήζσ ηνλ επηβιέπνληα ηεο εξγαζίαο απηήο θ. Παλαγηψηε Ληαξγθφβα γηα ηελ βνήζεηα πνπ παξείρε, ηηο ρξήζηκεο ζπκβνπιέο ηνπ θαη ην πιεξνθνξηαθφ θαη βηβιηνγξαθηθφ πιηθφ πνπ κνπ δηέζεζε. πχξνο Γάθνγινπ Οθηψβξηνο

6 Πεξίιεςε Η δηαξζξσηηθή πνιηηηθή ηεο ΔΔ απνηειεί εδψ θαη 20 ρξφληα έλα βαζηθφ εξγαιείν γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ιηγφηεξν αλεπηπγκέλσλ πεξηθεξεηψλ φπσο νξίδεηαη θαη ζηελ πλζήθεο ηεο Ρψκεο γηα ηελ αξκνληθή αλάπηπμε ηνπ Κνηλνηηθνχ ρψξνπ θαη ηελ κείσζε ησλ αληζνηήησλ κεηαμχ ησλ ρσξψλ κειψλ. Οη Πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο είλαη απνηέιεζκα πνιιψλ παξαγφλησλ φπσο είλαη ε έιιεηςε ππνδνκψλ θαη εμεηδηθεπκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ε χπαξμε αξλεηηθνχ καθξννηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο, ε απφζηαζε απφ θεληξηθέο πεξηνρέο θιπ, νη νπνίνη νδεγνχλ ζε καξαζκφ θάπνηεο πεξηθέξεηεο. Η ΔΔ γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ θαζηέξσζε παξεκβάζεηο πνπ ρξεκαηνδνηνχληαη απφ ηα ηέζζεξα Γηαξζξσηηθά Σακεία θαη ην Σακείν πλνρήο κεζσ ηξηψλ ζηφρσλ κε δηαθνξεηηθφ πεξηερφκελν ν θαζέλαο. Η δηεχξπλζε ηεο ΔΔ κε ηηο ρψξεο ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο δεκηνπξγεί λέεο ζπλζήθεο θαη αλάγθεο κε απνηέιεζκα ηελ αλακφξθσζε ηεο πθηζηάκελεο δηαξζξσηηθήο πνιηηηθήο. Οη πφξνη πνπ δίλνληαλ ζηηο έσο ηψξα θαζπζηεξεκέλεο πεξηθέξεηεο ηεο ΔΔ ησλ 15, ζα κεηαθηλεζνχλ πξνο ηηο πεξηθέξεηεο ησλ λέσλ κειψλ νη νπνίεο βξίζθνληαη αξθεηά πην πίζσ απφ άπνςε νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Πσο ζα αληηκεησπίζεη ε ΔΔ ηηο θαηλνχξγηεο πξνθιήζεηο; Μεξηθνί θάλνπλ ιφγν γηα πεξηνξηζκφ ηεο Γηαξζξσηηθήο Πνιηηηθήο θαη γηα κηα ελ κέξεη επαλεζληθνπνηήζε ηεο, ελψ άιινη ππνζηεξίδνπλ ηελ πεξαηηέξσ ελίζρπζε ηεο γηα ηελ θάιπςε ησλ λέσλ αλαγθψλ ρσξίο λα ζηεξήζεη πφξνπο απφ ηα πθηζηάκελα κέιε ηεο. Οη απνθάζεηο ζα είλαη απνηέιεζκα δηαπξαγκαηεχζεσλ κεηαμχ φισλ ησλ ρσξψλ κειψλ θαη ζα αληαλαθινχλ ηελ ηζνξξνπία δπλάκεσλ αιιά θαη ηα επηκέξνπο ζπκθέξνληα ησλ εηαίξσλ ηεο. 6

7 7

8 Κεθάιαην 1 ν Θεσξεηηθέο Πξνζέγγηζεο ηεο Γηαξζξσηηθήο Πνιηηηθήο Οη αληζφηεηεο ζηα επίπεδα ηνπ πινχηνπ θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο κεηαμχ ησλ Δπξσπατθψλ ρσξψλ θαη πεξηθεξεηψλ, αλαγθάδνπλ ηελ Δπξσπατθή Έλσζε λα αζθεί δηαξζξσηηθή πνιηηηθή. Η πνιηηηθή απηή δελ είλαη ζηαηηθή, αιιά εμειίζζεηαη θαη αλαλεψλεηαη πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξίλεηαη ζηνπο λένπο ζηφρνπο θαη ζηηο αλάγθεο πνπ δεκηνπξγνχληαη. Σίπνηα δελ ζα ήηαλ πην εζθαικέλν απφ ηελ εληχπσζε φηη ε δηαξζξσηηθή πνιηηηθή παξακέλεη ζηάζηκε θαη πξνζθνιιεκέλε ζε ηδέεο θαη αληηιήςεηο πνπ επηθξαηνχζαλ πξηλ απφ ηξηάληα, είθνζη ή αθφκα θαη πξηλ απφ πέληε ρξφληα. Αληίζεηα, λέεο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πξνηείλνληαη θαη εκπινπηίδνπλ ηηο ήδε ππάξρνπζεο. Οη πξψηεο ζεσξίεο δηαηππψζεθαλ αξθεηά λσξίηεξα απφ ηελ ίδξπζε ηεο ηφηε ΔΟΚ, ζηεξηδφκελεο θπξίσο ζηα ήδε ππάξρνληα ππνδείγκαηα θαη ζεσξίεο ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ζε επίπεδν ρψξαο 1. ηελ πξαγκαηηθφηεηα απηφο ν λένο θιάδνο ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο εκθαλίδεηαη σο βαζηθφ πνιηηηθφ αίηεκα θαη ηελ δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1930 σο κηα πξνζπάζεηα αληηκεηψπηζεο ησλ πξνβιεκάησλ ησλ θαζπζηεξεκέλσλ πεξηθεξεηψλ κεηά απφ ηελ νηθνλνκηθήο θξίζε ηνπ Οη πξνζπάζεηεο απηέο σζηφζν ήηαλ απνζπαζκαηηθέο θαη δελ ήηαλ εληαγκέλεο ζε έλαλ εζληθφ πιαίζην 2. Έηζη δεηιά αιιά ζηαζεξά, νη πξψηεο νινθιεξσκέλεο ζεσξίεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θάλνπλ ηελ εκθάληζε ηνπο κειεηψληαο ηα νηθνλνκηθά δεδνκέλα κέζα απφ ηελ κεηαβιεηή ηνπ ρψξνπ, θαη πξνβάιινληαο ε θάζε κηα ηελ δηθή ηεο πνιηηηθή. Παξαθάησ αθνινπζεί κηα παξνπζίαζε ησλ θπξηνηέξσλ ζεσξηψλ πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη ησλ αληηζηνίρσλ πνιηηηθψλ πνπ πξνηείλνπλ. Οη δηάθνξεο ζεσξίεο ηαμηλνκνχληαη ζε έμη βαζηθέο ελφηεηεο 3. Κάζε ελφηεηα πεξηιακβάλεη ηηο ζεσξίεο έηζη φπσο θπξηάξρεζαλ αλά δεθαεηία ζηελ ηειεπηαία πελήληα ρξφληα. Η παξνπζίαζε απηή είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή 1 Ν. Κφλζνιαο, Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή, Δθδφζεηο Παπαδήζεο, Αζήλα 1985, ζει Κ. Υαηδεκηράιεο, Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε θαη Πνιηηηθή, Δθδφζεηο Δμάληαο, Αζήλα 1992, ζει Groupe de Recherche Europeenne sur les millieux innovateurs (GREMI), Regional Growth and Location Theories, Milan. 8

9 γηαηί θσηίδεη ην ππφβαζξν πάλσ ζην νπνίν ζηεξίρζεθε ε ζηξαηεγηθή πνπ αθνινχζεζε ε πνιηηηθή εμνπζία ηφζν ζε δηεζλέο επίπεδν φζν θαη ζε επξσπατθφ. Η Θεσξία Υσξνζέηεζεο Οηθνλνκηθψλ Γξαζηεξηνηήησλ Η αλαγλψξηζε απφ πνιχ λσξίο ηνπ θξίζηκνπ ξφινπ ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηδηαίηεξα ηεο κεηαπνίεζεο ζηε δηαδηθαζία ηεο αλάπηπμεο, πξνζέιθπζε ην ελδηαθέξνλ ησλ κειεηεηψλ. Άιισζηε νη πξνζπάζεηεο εξκελείαο εθείλσλ ησλ παξαγφλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ ρσξνζέηεζε ηνπο, απνηέιεζαλ θαη ηηο πξψηεο πξνζεγγίζεηο ζην αληηθείκελν ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο. Η πξψηε πξνζπάζεηα δηαηχπσζεο ρσξνζεηηθήο ζεσξίαο, έγηλε απφ ηνλ Von Thunen ην 1826 ζρεηηθά κε ηελ θαηαλνκή ησλ ρξήζεσλ γεο θαηά θαιιηέξγεηεο γχξσ απφ κηα πφιε 4. εκαληηθή φκσο ππήξμε ε ζπκβνιή ηνπ Alfred Weber, ν νπνίνο ζηελ πξνζπάζεηα λα δηαπηζηψζεη ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηνλ ηφπν εγθαηάζηαζεο ησλ επηρεηξήζεσλ, ζεψξεζε φηη ε ειαρηζηνπνίεζε ηνπ θφζηνπο κεηαθνξάο απνηειεί ην βαζηθφηεξν πξνζδηνξηζηηθφ ζηνηρείν, ελψ ην εξγνζηαζηαθφ θφζηνο θαη νη ηάζεηο ζπγθέληξσζεο ηεο βηνκεραλίαο απνηεινχλ ζηνηρεία ζπκπιεξσκαηηθά ζηηο απνθάζεηο εγθαηάζηαζεο 5. Άιινη κειεηεηέο επηθεληξψλνληαη ζηελ ειαρηζηνπνίεζε ηνπ θφζηνπο εγθαηάζηαζεο γηα κηα επηρείξεζε. Ο Walter Isard εθαξκφδεη ηελ αξρή ηεο ππνθαηάζηαζεο ησλ δηάθνξσλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο θαη ζπγθεθξηκέλα ηελ ππνθαηάζηαζε ηεο εξγαζίαο απφ ην θεθάιαην, ή ηε γε θαη αληίζηξνθα γηα λα δηαπηζηψζεη φηη απηνί νη παξάγνληεο ζπλδένληαη κε ην πξφβιεκα επηινγήο κηα ηνπνζεζίαο εξγνζηαζίνπ απφ δηάθνξεο ελαιιαθηηθέο ιχζεηο. Μηα άιιε νκάδα ζπγγξαθέσλ ζεψξεζε φηη ε απφθαζε γηα επηινγή ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο, ιακβάλεη ππ νςε ηεο ηηο αληίζηνηρεο απνθάζεηο άιισλ αληαγσληζηψλ. Έηζη ν άξηζηνο ηφπνο εγθαηάζηαζεο κηαο επηρείξεζεο 4 Ν. Κφλζνιαο, Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 19869, ζει 59 5 H. Richardson, Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1972, ζει 63 9

10 ζχκθσλα κε ηνλ Hotteling 6 κεηαβάιιεηαη αλάινγα κε ηελ ζηξαηεγηθή ησλ άιισλ κνλάδσλ. Ο A. Losch, ζηε πξνζπάζεηα ηνπ λα δηαηππψζεη κηα γεληθή ζεσξία ηνπ ηφπνπ εγθαηάζηαζεο, δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζην θξηηήξην ηεο κεγηζηνπνίεζεο ησλ θεξδψλ, ελψ ν D. Smith πξνζδηνξίδεη ηα φξηα κηαο πεξηνρήο κέζα ζηα νπνία ιεηηνπξγεί ε επηρείξεζε θάησ απφ ζπλζήθεο θέξδνπο. Δθηφο απφ ηνπο παξαπάλσ κειεηεηέο, ππήξμαλ θαη αξθεηνί άιινη πνπ δηαηχπσζαλ ζεσξίεο Υσξνζέηεζεο, ζέηνληαο ν θαζέλαο εθείλνπο ηνπο πξνζδηνξηζηηθνχο παξάγνληεο πνπ ζεσξνχζε ζεκαληηθνχο. Δληνχηνηο, νη ζεσξίεο απηέο είραλ πεξηνξηζκέλε ρξεζηκφηεηα ζηελ πξαθηηθή εθαξκνγή ηνπο θαη απνδείρηεθαλ κεησκέλεο αμίαο. Η θπξηφηεξε ζπλεηζθνξά ηνπο απνηέιεζε ν δηαθσηηζκφο ηεο πνιηηηθήο εμνπζίαο γηα ην πψο ιακβάλνληαη νη απνθάζεηο εγθαηάζηαζεο ζην ρψξν, έηζη ψζηε ηα θξάηε λα παξέκβνπλ θαη λα αζθήζνπλ πνιηηηθέο γηα κηα πην νκνηφκνξθε ρσξηθή θαηαλνκή ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Η Γεθαεηία ηνπ 1950 ηε δεθαεηία ηνπ 1950 ακέζσο κεηά ηε ιήμε ηνπ πνιέκνπ, νη θαηεζηξακκέλεο επξσπατθέο νηθνλνκίεο πξνζπαζνχλ λα αλαζπγθξνηεζνχλ. Φπζηθφ επαθφινπζν είλαη φηη νη ζεσξίεο απηήο ηεο πεξηφδνπ εζηηάδνληαη ζηελ εθθίλεζε ηεο αλαπηπμηαθήο πξνζπάζεηαο. Οη ζεσξίεο ησλ ηαδίσλ Αλάπηπμεο θαη ηεο Δμαγσγηθήο Βάζεο, απνηεινχλ ηηο ζεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο πνπ δηαηππψζεθαλ απηή ηελ δεθαεηία. Η ζεσξία ησλ ηαδίσλ Αλάπηπμεο Η ζεσξία απηή ζηεξίδεηαη ζηελ εξγαζία ηνπ WW. Rostow The stages of Economic Growth πνπ εμεγεί θαη αλαιχεη ηε δηαδηθαζία κεηαζρεκαηηζκνχ κηαο αγξνηηθήο θαζπζηεξεκέλεο νηθνλνκίαο ζε κηα ζχγρξνλε αλεπηπγκέλε. Ο ζπγγξαθέαο αλαθέξεη πέληε ζηαδία αλάπηπμεο: ην ζηάδην ηεο παξαδνζηαθήο νηθνλνκίαο, ην ζηάδην ησλ πξνυπνζέζεσλ γηα αλάπηπμε, ην ζηάδην ηεο απνγείσζεο θαη ην ζηάδην ηεο σξηκφηεηαο. Κηλεηήξηνο κνριφο 6 Walker-Chapman, Η Υσξνζέηεζε ηεο Βηνκεραλίαο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1992, ζει 35 10

11 ζε απηή ηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία είλαη ν ξπζκφο αχμεζεο ησλ επελδχζεσλ πνπ απφ θάπνην ζηάδην θαη κεηά ζα πξέπεη λα ππεξβαίλεη ην ξπζκφ αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ 7. Η ζεσξία ηνπ Rostow πνπ απνηέιεζε αληίβαξν ζηελ καξμηζηηθή ζεψξεζε δελ πεξηιακβάλεη ηε ρσξηθή δηάζηαζε. Δμεηδηθεχηεθε φκσο απφ ηνλ John Friedman γηα ηε ζεψξεζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο, θαη ζπλδέεη ηηο δηάθνξεο θάζεηο αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκίαο κε αληίζηνηρα κέηξα πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο 8. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηα δπν πξψηα ζηαδία έρνπκε ηελ φμπλζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ πξνβιεκάησλ αθνχ ε ρσξνηαμηθή θαηαλνκή ησλ επελδχζεσλ σθειεί ηηο θεληξηθέο πεξηνρέο γηαηί νη πφξνη πνπ ππάξρνπλ είλαη πεξηνξηζκέλνη. ην ζηάδην ηεο αλάπηπμεο ε πνιηηηθή ζηξέθεηαη πξνο ηα πξνβιήκαηα πνπ αληηκεησπίδνπλ νη απνκαθξπζκέλεο αγξνηηθέο πεξηνρέο, θαη ζηε βειηίσζε ησλ ππνδνκψλ ζηα αζηηθά θέληξα, ελψ ζην ηειεπηαίν ζηάδην, ε αληζνκεξήο θαηαλνκή ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ ζην ρψξν είλαη πεξηνξηζκέλε θαη ην θχξην ελδηαθέξνλ ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ζηξέθεηαη πξνο ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Γπν άιινη ζεσξεηηθνί, νη Hirschmann θαη Williamson, δηαηππψλνπλ ηελ άπνςε φηη νη δηαπεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο απνηεινχλ ζπλέπεηα θαη πξνυπφζεζε γηα αλάπηπμε, επνκέλσο θαη ε νηθνλνκηθή άλνδνο κεηψλεη ηηο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο. Η ζεσξία ηεο Δμαγσγηθήο Βάζεο Η πξνζέγγηζε απηή ζηεξίδεηαη πάλσ ζηηο ππνζέζεηο ησλ θιαζηθψλ αξρψλ ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ φπσο δηακνξθψζεθαλ απφ ηνλ David Ricardo. Η ζεσξία απηή δειψλεη φηη νη εμαγσγέο είλαη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο πνπ δείρλνπλ θαη θαζνξίδνπλ ηελ έθηαζε ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο. Κάζε πεξηθέξεηα ζπκκεηέρεη ζην δηαπεξηθεξεηαθφ αληαγσληζκφ, εζηηάδνληαο ηελ αλάπηπμε ηεο ζε κεξηθνχο ηνκείο εηδίθεπζεο, ζηνπο νπνίνπο παξνπζηάδεη ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα. Η δήηεζε γηα αγαζά θαη ππεξεζίεο απφ ην εμσηεξηθφ θάλεη δπλαηή ηελ ππέξβαζε ησλ πεξηνξηζκψλ ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο. 7 Π. Ρέππαο, Οηθνλνκηθή Αλάπηπμε- Θεσξίεο θαη ηξαηεγηθέο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1991, ζει

12 πλεπψο ην εμσηεξηθφ εκπφξην επηηξέπεη ζηηο πεξηθέξεηεο λα εμεηδηθεπηνχλ ζηελ παξαγσγή ησλ αγαζψλ πνπ παξνπζηάδνπλ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα θαη εμάγνληαο ηα αγαζά απηά, λα πξνκεζεχνληαη ηα αγαζά ζηα νπνία έρνπλ ζπγθξηηηθφ κεηνλέθηεκα. Με απηφ ηνλ ηξφπν επηηπγράλεηαη θαιχηεξε θαηαλνκή ησλ δηαζέζηκσλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ, πξάγκα πνπ ζεκαίλεη δπλαηφηεηα κεγαιχηεξεο παξαγσγήο. Ο θχξηνο ππνζηεξηθηήο ηνπ ππνδείγκαηνο ηεο εμαγσγηθήο βάζεο είλαη ν D. North, ν νπνίνο ππνζηήξημε φηη ην δεηνχκελν θάζε θνξά είλαη ε αληαγσληζηηθφηεηα ηεο ηνπηθήο παξαγσγήο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη θαηά ηε δηαδηθαζία αλάπηπμεο, γηα κηα πεξηθέξεηα δελ κεηξάεη κφλν ε εμεηδίθεπζε ηεο παξαγσγήο ηεο, αιιά πνιχ πεξηζζφηεξν, ε δηαξθήο ηθαλφηεηα γηα θαηλνηνκίεο θαη ε κεηαθίλεζε πφξσλ απφ ηνκείο πνπ θζίλνπλ ζε ηνκείο πνπ έρνπλ πξννπηηθέο αλάπηπμεο. ηε πεξίπησζε απηή, ε πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή επηθεληξψλεηαη ζηελ αλάπηπμε εθείλσλ ησλ θιάδσλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο αλεξρφκελεο δπλακηθφηεηαο, θαη πνπ κπνξνχλ λα πξαγκαηνπνηήζνπλ εμαγσγέο. Η δεθαεηία ηνπ 1960 Σξεηο ζεσξεηηθέο απφςεηο θπξηάξρεζαλ ζε απηή ηελ δεθαεηία. Η Νενθιαζηθή Θεσξία θαη νη ζεσξίεο ηεο σξεπηηθήο Αηηηφηεηαο θαη ησλ Πφισλ Αλάπηπμεο. Σν Νενθιαζηθφ κνληέιν πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο Σν ζεσξεηηθφ ππφβαζξν ηνπ Νενθιαζηθνχ ππνδείγκαηνο ζηεξίδεηαη πάλσ ζηελ αληίιεςε ησλ θιαζζηθψλ νηθνλνκνιφγσλ θαη θπξίσο ηνπ David Ricardo, φηη νη ζπληειεζηέο παξαγσγήο, εξγαζία θαη θεθάιαην δελ ππφθεηληαη ζε πεξηνξηζκνχο θαηά ηελ κεηαθίλεζε ηνπο ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο. Έηζη ινηπφλ, θάησ απφ ζπλζήθεο ηέιεηνπ αληαγσληζκνχ θαη απνπζίαο ρσξηθψλ ηξηβψλ, ε αληζφηεηα ζηα πεξηθεξεηαθά εηζνδήκαηα ζα εμαιεηθζεί. Σν ζρήκα ιεηηνπξγεί σο εμήο 9 : Έζησ φηη ππάξρεη δηαθνξνπνίεζε ζηα εηζνδήκαηα ησλ πεξηθεξεηψλ θαη νη θαζπζηεξεκέλεο πεξηνρέο παξνπζηάδνπλ έληνλν ην πξφβιεκα ηεο ππναπαζρφιεζεο. ε θάπνηα 8 Ν. Κφλζνιαο, Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1985, ζει 63 12

13 ρξνληθή ζηηγκή ε εξγαζία ζα αξρίζεη λα ξέεη πξνο ηηο επεκεξνχζεο πεξηθέξεηεο. Καζψο ε ππεξπξνζθνξα εξγαζίαο ζα κεηψλεηαη ζηηο θαζπζηεξεκέλεο πεξηθέξεηο θαη νη απμήζεηο ησλ κηζζψλ ζα επηβξαδχλνληαη ζηηο πεξηθέξεηεο ζηηο νπνίεο ππάξρεη δήηεζε, ζα κεηψλνληαη θαη νη δηαπεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζην εηζφδεκα. Αληίζεηε θαηεχζπλζε ζα αθνινπζήζεη ν ζπληειεζηήο θεθάιαην. Η χπαξμε ρακειψλ κηζζψλ ζηηο θησρέο πεξηθέξεηεο ζα επηθέξεη ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ ζε απηέο. Ο πςειφηεξνο ξπζκφο επέλδπζεο ζα πξνθαιέζεη θαιχηεξν απφζεκα θεθαιαηνπρηθνχ εμνπιηζκνχ, πξνθζάλνληαο ην γίγλεζζαη ηεο παξαγσγήο. Μέζα ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα ζα έρεη δεκηνπξγεζεί νκνηνκνξθία ζηηο ηηκέο ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο θαη ζα έρνπλ εμαιεηθζεί νη δηαπεξηθεξεηαθέο δηαθνξέο σο πξνο ηα εηζνδήκαηα θαη επίπεδα αλεξγίαο. χκθσλα κε απηή ηε ζσξηά ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα αληηκεησπίδεηαη σο πξφβιεκα αληζνξξνπίαο κεηαμχ πξνζθνξάο θαη δήηεζεο, ην νπνίν θάησ απφ ηελ επηξξνή ησλ δπλάκεσλ ηεο αγνξάο, επηιχεηαη ζε καθξνρξφληα βάζε. Η πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ζπλεπψο ζα πξέπεη λα απνζθνπεί ζηελ βειηίσζε ησλ αηειεηψλ ηνπ κεραληζκνχ ηεο αγνξάο. Η Νενθιαζηθή ζρνιή έρεη δερηεί εληνλφηαηα θξηηηθή, θπξίσο φζνλ αθνξά ηελ άπνςε ηεο γηα ηελ χπαξμε εθείλνπ ηνπ απηνεμηζνξξνπεηηθνχ κεραληζκνχ πνπ ακβιχλεη ηηο αληζφηεηεο. Η πην ζεκαληηθέο επηθεληξψλνληαη ζηελ χπαξμε ζεκαληηθψλ εμσηεξηθψλ νηθνλνκηψλ, νηθνλνκηψλ θιίκαθαο θαη αζηηθνπνίεζεο, κε ελζσκαησκέλε ηερλνινγηθή πξφνδν πνπ δελ επηηξέπνπλ ηελ κεηαθίλεζε ηνπ θεθαιαίνπ πξνο ηηο ζηάζηκεο πεξηθέξεηεο. Αιιά θαη ε εξγαζία παξνπζηάδεη δπζθηλεηηθφηεηα επίζεο, θαζψο έλα επίπεδν κηζζνχ πνπ ζπκθσλείηαη ζε κηα αλαπηπγκέλε πεξηνρή, κπνξεί εχθνια λα πηνζεηεζεί θαη απφ ηηο ππφινηπεο πεξηθέξεηεο κέζα απφ ηελ δηαδηθαζία ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ζε εζληθφ επίπεδν. 9 Θ. θνχληδνο, Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Αλάπηπμε θαη Πνιηηηθή, Δθδφζεηο ηακνχιεο, Πεηξαηάο 1989, ζει

14 Η ζεσξία ηεο σξεπηηθήο Αηηηφηεηαο Η πξνζέγγηζε απηή ζεσξείηαη θεληξηθήο ζεκαζίαο θαη ε ζπκβνιή ηεο ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε είλαη πνιχ κεγάιε. πλζέηεη ζηνηρεία άιισλ ζεσξηψλ θαη πξνζζέηνληαο θαηλνχξγηεο απφςεηο, δηεηζδχεη ζε εθείλεο ηηο δηαδηθαζίεο πνπ άιινηε νδεγνχλ ζηελ αλάπηπμε θαη άιινηε ζηελ ζηαζηκφηεηα θαη ππαλάπηπμε. Ο θχξηνο εθθξαζηήο ηεο είλαη ν Gunnar Myrdal 10. Η βαζηθή ππφζεζε πνπ επηρεηξεί λα επαιεζεχζεη, ζηεξίδεηαη ζηελ άπνςε φηη νη δπλάκεηο ηεο αγνξάο, αληίζεηα κε φηη ππνζηεξίδεη ε λενθιαζηθή ζεσξία, εληζρχνπλ παξά απνδπλακψλνπλ ηηο ρσξηθέο αληζφηεηεο. Ο νπεδφο νηθνλνκνιφγνο ηνλίδεη δχν δηαδηθαζίεο πνπ δεκηνπξγνχλ ηελ άληζε αλάπηπμε θέληξνπ θαη πεξηθέξεηαο. Η πξψηε είλαη ε δηαδηθαζία ηεο ζσξεπηηθήο αηηηφηεηεο, κε ηελ νπνία εληζρχνληαη νη θεληξηθέο πεξηνρέο. Η δηαδηθαζία απηή εμειίζζεηαη σο εμήο: Η χπαξμε θαιχηεξεο ππνδνκήο ζην θέληξν πξνζειθχεη λέεο επελδχζεηο, απμάλεη ηελ απαζρφιεζε θαη δεκηνπξγεί κεηαλαζηεπηηθφ ξεχκα. Η αχμεζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ εηζνδήκαηνο πξνθαιεί επέθηαζε ηνπ ηνκέα ησλ ππεξεζηψλ δεκηνπξγψληαο κε απηφ ηνλ ηξφπν εζσηεξηθέο νηθνλνκίεο πνπ δεκηνπξγνχλ απμεκέλε παξαγσγηθφηεηα θαη αληαγσληζηηθφηεηα ζηελ ηνπηθή νηθνλνκία, θαζηζηψληαο ηελ ηθαλή, λα πξνζειθχζεη λέα εμσηεξηθή δήηεζε, νη εμαγσγέο πξνμελνχλ λέεο εηζξνέο θαη λέα αλάπηπμε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά εκθαλίδεηαη θαη ε δεχηεξε δηαδηθαζία ηεο ρσξνηαμηθήο αιιειεμάξηεζεο θαηά ηελ νπνία ε πεξηθέξεηα απνκπδάηαη απφ ην θέληξν, ράλνληαο θεθάιαηα θαη εξγαηηθφ δπλακηθφ ελψ ηαπηφρξνλα θαηαθιχδεηαη απφ πξντφληα πνπ πεξηνξίδνπλ ηελ ηνπηθή παξαγσγή. Απηέο νη δηαδηθαζίεο δεκηνπξγνχλ ην θαηλφκελν ηεο δπαδηθήο νηθνλνκίαο, κε ιίγα αζηηθά θέληξα πνπ αλαπηχζζνληαη γξήγνξα, θαη κε ηελ πεξηθέξεηα πνπ παξακέλεη ζηάζηκε ή θζίλεη. Σν ηειηθφ ζηάδην, είλαη ην ζηάδην ηεο επέθηαζεο ηεο αλάπηπμεο, θαηά ηελ νπνία ηα νθέιε ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο, κέζσ ηεο επέθηαζεο ησλ αγνξψλ θαη ηεο αλάπηπμεο ηεο ηερλνινγίαο δηαρένληαη θαη ζηελ πεξηθέξεηα. 10 Ν. Κφλζνιαο, Πεξηθεξεηαθή Οηθνλνκηθή Πνιηηηθή, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1985, ζει 67 14

15 Η ζεσξία ηεο ζσξεπηηθήο αηηηφηεηαο ππνζηεξίδεη κε ζαθήλεηα ηε θξαηηθή παξέκβαζε. Οη θπξίεο ινηπφλ θαηεπζχλζεηο ηηο πεξηθεξεηαθήο ζηξαηεγηθήο επηθεληξψλνληαη ζηα παξαθάησ: Παξέκβαζε γηα απνθπγή λέσλ επελδχζεσλ ζηηο ήδε αλεπηπγκέλεο πεξηνρέο, ψζηε λα κεησζνχλ ηα ζσξεπηηθά απνηειέζκαηα Δπελδπηηθά θίλεηξα ζηηο θαζπζηεξεκέλεο πεξηθέξεηεο Γξαζηεξηνπνίεζε ηνπ δεκνζίνπ ηνκέα ζηε πεξηθέξεηα κε ζθνπφ λα ζπγθξαηήζεη ηα ηνπηθά εηζνδήκαηα θαη ηε ηνπηθή αγνξά. Η ζεσξία ησλ Πφισλ Αλάπηπμεο Η αλάιπζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο θάησ απφ απηή ηελ νπηηθή, ζπλδέεηαη κε ηα νλφκαηα δχν γάιισλ νηθνλνκνιφγσλ ησλ François Perroux θαη Jacques Boudeville. Σν θεληξηθφ ζεκείν ηεο πξνζέγγηζεο ζηεξίδεηαη ζηελ ππφζεζε φηη ε αλάπηπμε δελ εκθαλίδεηαη παληνχ κε ηελ ίδηα έληαζε. Παξαηεξείηαη ε ηάζε ζπγθέληξσζεο ηεο ζε νξηζκέλα ζεκεία ηνπ ρψξνπ ηνπο ιεγφκελνπο πφινπο αλάπηπμεο. πλεπψο ε δεκηνπξγία ηέηνησλ αλαπηπμηαθψλ ρψξσλ ζηηο θαζπζηεξεκέλεο πεξηνρέο, ζα ηνπο έδηλε ηε αλαπηπμηαθή ψζεζε πνπ ρξεηάδνληαη γηα ηελ δεκηνπξγία ζπλζεθψλ πξνζέιθπζεο νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ. Με απηφ ην ηξφπν ζα πξνθιεζνχλ πνιιαπιαζηαζηηθά απνηειέζκαηα ζην πεξηθεξεηαθφ εηζφδεκα, πςειφηεξνο ξπζκφο επελδχζεσλ, δεκηνπξγία εμσηεξηθήο δήηεζεο θαη βειηίσζε ηνπ θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ. Μέζα ζ απηφ ην πιαίζην εληάζζεηαη θαη ε έλλνηα ησλ πξνσζεηηθψλ βηνκεραληψλ, κνλάδσλ πνπ αλήθνπλ ζε θιάδνπο πνπ αλαπηχζζνληαη κε γνξγνχο ξπζκνχο θαη έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα εθζπγρξνλίδνληαη ηερλνινγηθά. Η δεκηνπξγία πξνσζεηηθψλ βηνκεραληψλ ζπληείλεη ζηελ δεκηνπξγία αλαπηπμηαθνχ θιίκαηνο ζηηο θαζπζηεξεκέλεο πεξηθέξεηεο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζε φιε ηελ δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, ε ζηξαηεγηθή ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο θπξηαξρήζεθε απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ δφγκαηνο ησλ πφισλ αλάπηπμεο 11. Βξήθε πξφζθνξν έδαθνο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, ζε κηα πξνζπάζεηα ππέξβαζεο ησλ δπζκελψλ ζπλεπεηψλ ηεο δπαδηθήο νηθνλνκίαο. Έηζη ζε φιεο ζρεδφλ ηηο ρψξεο ηνπ 15

16 ηξίηνπ θφζκνπ, ρσξνζεηήζεθαλ πφινη αλάπηπμεο ζε απνκνλσκέλεο θαη θαζπζηεξεκέλεο πεξηθέξεηεο, νη νπνίνη θηινδνμνχζαλ λα παίμνπλ ην ξφιν ηνπ αληίπαινπ δένπο ζηελ πξσηεχνπζα θαη ζηα ήδε ιηγνζηά αλεπηπγκέλα θέληξα. ε επξεία θιίκαθα, εθαξκφζηεθε θαη ζηελ Δπξψπε. ηελ Γαιιία αλαθεξχρζεθαλ νθηψ κεγάια αζηηθά θέληξα σο κεηξνπφιεηο εμηζνξξφπεζεο ζηελ ππεξζπγθέληξσζε ηνπ Παξηζηνχ. ηελ Διιάδα ππήξμαλ πξνζπάζεηεο δεκηνπξγίαο αλαπηπμηαθψλ πφισλ. Υαξαθηεξηζηηθέο είλαη νη δξαζηεξηφηεηεο ηεο ΔΣΒΑ, ζρεηηθά κε ην πξφγξακκα ησλ Βηνκεραληθψλ Πεξηνρψλ. Η Γεθαεηία ηνπ 1970 Πξνο ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, αιιά ηδηαίηεξα απφ ηηο αξρέο ηνπ 1970, άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη έληνλε θξηηηθή γηα ηηο έσο ηφηε ζεσξίεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο. Ο θχξηνο ιφγνο βαζηδφηαλ ζηελ δηαπίζησζε φηη ε έκκνλε ζηελ εμηζνξξφπεζε θάπνησλ νηθνλνκηθψλ δεηθηψλ, αληί λα κεηψζεη ην πξφβιεκα ζπλερψο ην ηξνθνδνηνχζε κε λέα αδηέμνδα. χγρξνλνο ε θξηηηθή πξνεξρφηαλ απφ ηελ Νενκαξμηζηηθή ζθέςε 12 γηα ηηο ζρέζεηο θέληξνπ (ΗΠΑ, Γπηηθή Δπξψπε, Ιαπσλία) θαη πεξηθέξεηαο (φινο ν ππφινηπνο θφζκνο), πνπ αληί λα κεηψζεη ηηο δηαθνξέο ζηελ αλάπηπμε έηεηλε λα αλαπηχζζεη αθφκα πεξηζζφηεξν ην θέληξν, ζπλέβαιε ζηελ δηαπίζησζε φηη ε παξαδνζηαθή ζηξαηεγηθή ήηαλ αλεπαξθήο γηα ηελ ηζφξξνπε πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Σν θχξην βάξνο έπεζε ζηελ δηαπίζησζε εθείλσλ ησλ ελδνγελψλ ζηνηρείσλ, ηα νπνία είλαη ηθαλά λα απνξξνθήζνπλ θαη λα ελδπλακψζνπλ ηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία. Σν πξφηππν ηεο ελδνγελνχο Αλάπηπμεο Η πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή, αξθεηέο θνξέο αληηκεησπίδεη πξαθηηθέο δπζθνιίεο φζνλ αθνξά ηελ δηάρπζε ηεο αλάπηπμεο απφ έλα αζηηθφ θέληξν, 11 Κ. Υαηδεκηράιεο, Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε θαη Πνιηηηθή, Δθδφζεηο Δμάληαο, Αζήλα 1992, ζει εκαληηθή ήηαλ ε ζπκβνιή ησλ P.Baran, S. Amin, Α. Δκκαλνπήι, νη νπνίνη πξνζάξκνζαλ ηελ θιαζηθή καξμηζηηθή ζθέςε ζηηο απαηηήζεηο ηεο επνρήο ηνπο θαη ηδηαίηεξα εζηίαζαλ ηελ πξνζνρή ζηα αηηία ηεο ππαλάπηπμεο. Γηα πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο βι. Π. Ρέππαο, Οηθνλνκηθή αλάπηπμε- Θεσξίεο θαη ηξαηεγηθέο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα

17 θαη ηελ απνξξφθεζε ηεο απφ ηελ πεξηθέξεηα. ε αξθεηέο πεξηπηψζεηο νη δπζθνιίεο απηέο πξνέξρνληαη είηε απφ ηελ αλππαξμία ελφο ηέηνηνπ πφινπ ζηελ πεξηθέξεηα, είηε εμαηηίαο ηεο αδπλακίαο δεκηνπξγίαο ηνπ. Αμίδεη αλ ζεκεησζεί φηη γηα λα ζεσξεζεί έλα αζηηθφ θέληξν σο πφινο αλάπηπμεο πξέπεη λα μεπεξλά ηηο θαηνίθνπο 13. Η δεκηνπξγία ελφο ηέηνηνπ πφινπ είλαη αλέθηθηε ζηηο απνκαθξπζκέλεο θαη κεζνξηαθέο πεξηνρέο. Άιιεο πάιη θνξέο, αθφκα θαη ζηηο πεξηθέξεηεο εθείλεο πνπ ε χπαξμε ελφο δπλακηθνχ πφινπ είλαη δεδνκέλε, νη αξλεηηθέο επηδξάζεηο ζην εζσηεξηθφ ηεο πεξηθέξεηαο απφ ηνλ πφιν, φπσο ε κεηαθίλεζε ηνπ πιεζπζκνχ απφ ηελ πεξηνρή ηνπ, ν καξαζκφο ησλ νξεηλψλ θαη αγξνηηθψλ πεξηνρψλ, ε απνζάζξσζε ηνπ θπζηθνχ θαη νηθηζηηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ε θνηλσληθή θαη πνιηηηζηηθή ππνβάζκηζε, είλαη ηδηαίηεξα εκθαλείο. Απηέο ηηο αδπλακίεο πξνζπαζεί λα ππεξληθήζεη ην κνληέιν ηεο Δλδνγελνχο αλάπηπμεο. χκθσλα κε απηή ηε δηαδηθαζία αλάπηπμεο, νη ηνπηθνί παξάγνληεο φπσο νη ηνπηθέο επηρεηξήζεηο, νη νξγαληζκνί ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, ηνπηθά παλεπηζηήκηα θαη θέληξα εξεπλψλ, ζπληζηνχλ ηνπο βαζηθνχο άμνλεο, πάλσ ζηνπο νπνίνπο ζηεξίδεηαη ε αλάπηπμε. Με απηφ ην ηξφπν ν ηνπηθφο πιεζπζκφο θάζε πεξηθέξεηαο είλαη ν θαηεμνρήλ αξκφδηνο λα επηιέμεη ηη είδνπο αλάπηπμε επηζπκεί, αθνχ είλαη απηφο πνπ έρεη θαη ηε θαιχηεξε πιεξνθφξεζε γηα ηε πξνβιήκαηα θαη ηηο δπλαηφηεηεο ηεο πεξηνρήο ηνπ. Γη απηφ αθξηβψο ην ιφγν απηφ ην πξφηππν αλάπηπμεο ζε αληίζεζε κε ηηο πξνεγνχκελεο ζεσξίεο θαιείηαη θαη σο αλάπηπμε απφ θάησ. Παξάιιεια κε ηελ αμηνπνίεζε φισλ ησλ ηνπηθψλ πιενλεθηεκάησλ θαη ηελ ηζφξξνπε αλάπηπμε φισλ ησλ ρσξηθψλ κνλάδσλ θάζε πεξηθέξεηαο, κεηψλεηαη θαη ε θεληξνκφινο δχλακε ηνπ πφινπ. Η ελδνγελήο αλάπηπμε απνηέιεζε θαη εμαθνινπζεί λα απνηειεί βαζηθή επηινγή ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. ε αξθεηέο επξσπατθέο ρψξεο εθαξκφζηεθε απηφ ην κνληέιν. ηελ Γαιιία ζπγρξφλσο κε ηελ ελίζρπζε ησλ νθηψ βαζηθψλ πφισλ αλάπηπμεο επηδηψρζεθε θαη ε ελδνπεξηθεξεηαθή ηζφξξνπή αλάπηπμε. ηελ Ιηαιία πήξε ηελ κνξθή ηνπ κνληέινπ ηεο Σξίηεο Ιηαιίαο 14, πνπ κε βάζε ηελ αμηνπνίεζε ησλ πιενλεθηεκάησλ ησλ ηνπηθψλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ, ηελ πνιχ-απαζρφιεζε θαη ηελ άηππε 13 Α. Παπαδαζθαιφπνπινο, Βαζηθέο Μέζνδνη Πεξηθεξεηαθήο Αλάιπζεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1990, ζει

18 νηθνλνκία, θαηάθεξε θαη επέδεημε αμηφινγν δπλακηζκφ ζε αληίζεζε κε ηνλ θησρφ λφην θαη ηνλ παξαθκαζκέλν βηνκεραληθφ βνξξά. Η Μαξμηζηηθή Πξνζέγγηζε γηα ην Πεξηθεξεηαθφ Πξφβιεκα. χκθσλα κε ηνλ Αξγπξή Δκκαλνπήι, ε νπζία ηεο άληζεο αληαιιαγήο κεηαμχ εχπνξσλ θαη θησρψλ ρσξψλ θαη πεξηθεξεηψλ βξίζθεηαη ζηελ δηαθνξά ηεο νξγαληθήο ζχλζεζεο ηνπ θεθαιαίνπ. Οη καξμηζηέο ζεσξνχλ φηη ζηηο αλαπηπζζφκελεο πεξηνρέο ε παξαγσγή ζηεξίδεηαη πεξηζζφηεξν ζην κεηαβιεηφ θεθάιαην, ελψ ην αληίζεην ηζρχεη ζηηο αλεπηπγκέλεο. Δθηφο φκσο απφ ηνλ παξαπάλσ παξάγνληα, ν ζπγγξαθέαο ζέηεη θαη έλα δεχηεξν πξνζδηνξηζηηθφ παξάγνληα, ηε δηαθνξά πνπ ππάξρεη κεηαμχ ησλ κηζζψλ ησλ δηαθφξσλ πεξηνρψλ. Οη κηζζνί ζηηο αλαπηπγκέλεο πεξηνρέο είλαη πςειφηεξνη απφ φηη ζηηο ππφινηπεο πεξηνρέο, κε απνηέιεζκα απφ ηελ αληαιιαγή λα επσθεινχληαη νη πξψηεο. Ο S. Amin ππνζηεξίδεη φηη, επεηδή νη κηζζνί αληηπξνζσπεχνπλ ηελ άμηα ηεο εξγαηηθήο δχλακεο, πξνζδηνξίδνληαη απφ ηελ αλάπηπμε ησλ παξαγσγηθψλ δπλάκεσλ, ε νπνία νδεγεί ζηελ αχμεζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο ηεο εξγαζίαο. χκθσλα κε απηή ηελ άπνςε, άληζε αληαιιαγή δεκηνπξγείηαη φηαλ ε δηάθνξα ηεο ακνηβήο ηεο εξγαζίαο ζε δχν πεξηνρέο είλαη κεγαιχηεξε απφ ηελ δηαθνξά ησλ αληηζηνηρψλ παξαγσγηθνηήησλ. Έλαο άιινο εξεπλεηήο, ν Aydalot, ζπζρεηίδεη ηε δηάθνξα κηζζψλ θαη παξαγσγηθφηεηαο ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο κε ηελ επηζήκαλζε φηη ε ακνηβή ηεο εξγαζίαο έρεη ζε θάζε ρψξα θαη πεξηθέξεηα δηαθνξεηηθφ ηερλνινγηθφ πεξηερφκελν θαη επαθνινχζσο, δηαθνξεηηθφ επίπεδν παξαγσγηθφηεηαο. Απηή ε δηαθνξνπνίεζε ζην επίπεδν ηεο παξαγσγηθφηεηαο δεκηνπξγεί θαη δηαθνξεηηθά κνληέιν θαηαλάισζεο. Παξφια απηά φκσο νη θησρέο ρψξεο θαη πεξηθέξεηεο πηνζεηνχλ ηα κνληέια θαηαλάισζεο ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ θαη απηφ νδεγεί ζηελ άληζε αληαιιαγή κεζσ ησλ φξσλ εκπνξίνπ. 14 Κ. Υαηδεκηράιεο, Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε θαη Πνιηηηθή, Δθδφζεηο Δμάληαο, Αζήλα 1992, ζει

19 Η Γεθαεηία ηνπ 1980 Η δεθαεηία ηνπ 1980 ραξαθηεξίζηεθε απφ ηελ θνξχθσζε ηεο θνηλσληθννηθνλνκηθήο θξίζεο πνπ είρε μεθηλήζεη απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ Οη καδηθέο δηαδηθαζίεο απνβηνκεράληζεο θπξηάξρεζαλ ζηελ Δπξψπε θαη ζηε Βφξεηα Ακεξηθή, παξάιιεια κε ηελ ππνρψξεζε ηνπ θξάηνπο πξφλνηαο. Η πνιηηηθή εμνπζία ζηελ πξνζπάζεηα ηεο λα δψζεη δηέμνδν ζηελ θξίζε άξρηζε λα ζηξέθεη ηελ πξνζνρή ηεο ζε παξάγνληεο πνπ είραλ αγλνεζεί σο ηφηε, έηζη ινηπφλ ζηελ δηάξθεηα απηήο ηεο δεθαεηίαο, ε ηερλνινγία θαη νη θαηλνηνκηθέο δηαδηθαζίεο εκθαλίζηεθαλ σο ε θηλεηήξηα δχλακε ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη σο ν ζεκαληηθφηεξνο παξάγνληαο ηεο ηνπηθήο νηθνλνκηθήο επηηπρίαο. Οη Καηλνηνκίεο ζπκβάινπλ ζηελ Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε. Αξθεηέο πξνζεγγίζεηο παίξλνληαο σο παξάδεηγκα πεξηνρέο πνπ απέθηεζαλ παγθφζκηα αθηηλνβνιία φπσο ε Silicon Valley ζηελ Καιηθφξληα εζηίαζαλ ηελ πξνζνρή ηνπο ζηελ ρσξηθή θαηαλνκή ηεο Δξεπλάο θαη Αλάπηπμεο. Τπνζηήξημαλ φηη νη θαηλνηνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο έρνπλ κηα θπζηθή ηάζε γηα ρσξηθή ζπγθέληξσζε. ηελ πξαγκαηηθφηεηα νη ζπγθεληξσκέλεο επηρεηξήζεηο δηεπθνιχλνπλ ηε δηάρπζε ηεο ηερλνινγίαο θαη επηζηεκνληθήο ηερλνγλσζίαο πνπ αλαπηχρζεθε ζε εξεπλεηηθά θέληξα θαη παλεπηζηήκηα. Έηζη ινηπφλ ε πξνζπάζεηα ηνπο ζηξάθεθε ζηελ αλαγλψξηζε εθείλσλ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ πεξηνρψλ πνπ αλέπηπμαλ δξαζηεξηφηεηεο πςειήο ηερλνινγίαο, ζεσξψληαο φηη απνηεινχλ θαη ηελ εξκελεία ηεο επηηπρίαο θαη γηα άιιεο πεξηνρέο. ε επίπεδν πνιηηηθήο, νη ζεσξίεο απηέο πήξαλ ηελ κνξθή ησλ ηερλνινγηθψλ πάξθσλ. Οη πεξηνρέο απηέο έρνπλ ζπγθεληξσκέλεο ηηο παξαγσγηθέο ηνπο κνλάδεο θνληά ζε ζεκαληηθά ηερλνινγηθά θέληξα θαη παλεπηζηήκηα ζε εκηαζηηθνχ ραξαθηήξα πεξηνρέο κε ηδηαίηεξα πξνζεγκέλε αξρηηεθηνληθή αηζζεηηθή. Η δηάδνζε ησλ ηερλνινγηθψλ πάξθσλ ππήξμε ηαρχηαηε ππνθαζηζηψληαο ην δφγκα ησλ πφισλ αλάπηπμεο πνπ θπξηάξρεζε ηεο δεθαεηία ηνπ1960. Αξθεηέο ρψξεο επέλδπζαλ ζεκαληηθά πνζά ζηελ πξαθηηθή απηή, ρσξίο φκσο πάλα ηα απνηειέζκαηα λα είλαη ηα 19

20 αλακελφκελα 15. Σα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη ζε παγθφζκην επίπεδν κηα ηάζε κεηαηφπηζεο ησλ βηνκεραληψλ πςειήο ηερλνινγίαο απφ ηηο βφξεηεο βηνκεραληθέο πεξηνρέο ζηηο λφηηεο πεξηνρέο, ηηο ιεγφκελεο δψλεο ηνπ ήιηνπ. ηελ Δπξψπε έρεη ήδε δεκηνπξγεζεί κηα ηέηνηα δψλε, ε νπνία μεθηλά απφ ηε Βαξθειψλε, πεξλά απφ ηελ Γαιιηθή Ρηβηέξα θαη θαηαιήγεη ζην Μπάξη ηεο Ιηαιίαο. Η Γεθαεηία ηνπ 1990 Η ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο θαηαζηξνθήο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ε επαηζζεηνπνίεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζε ζέκαηα πξνζηαζίαο ησλ θπζηθψλ πφξσλ, απνηέιεζε ηε βάζε ηεο θηινζνθίαο πνπ απέθηεζε κεγάιε επηξξνή ζηηο επηινγέο αλάπηπμεο. Η θηινζνθία ηεο Βηψζηκεο Αλάπηπμεο Σν φιν κνληέιν ζηεξίδεηαη πάλσ ζην ζεβαζκφ ησλ νξίσλ πνπ ζέηνπλ νη θπζηθνί πφξνη. Η θεληξηθή ηδέα ηεο αληίιεςεο απηήο είλαη ηειείσο δηαθνξεηηθή απφ εθείλε ηεο παξαδνζηαθήο αληίιεςεο ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε πάζε ζπζία αλάπηπμε απνηειεί ππέξηαηε αμία. Η θάζε αλαπηπμηαθή πξνζπάζεηα πξέπεη λα είλαη ελαξκνληζκέλε κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε ν ζπληειεζηήο θχζε λα ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία ρσξίο λα εμαληιείηαη. Σν νηθνλνκηθφ ζχζηεκα πξέπεη λα θξνληίδεη θαη ηελ ηθαλνπνίεζε φρη κφλν ησλ ησξηλψλ, αιιά θαη ησλ κειινληηθψλ αλαγθψλ. ηελ νηθνλνκηθή δψλε ην παξφλ θαη ην κέιινλ βξίζθνληαη ζε αληαγσληζηηθή ζρέζε. Όζνπο πεξηζζφηεξνπο παξαγσγηθνχο πφξνπο αληιεί ε ζεκεξηλή γεληά, ηφζν ιηγφηεξνη κέλνπλ γηα ηηο κειινληηθέο. Με δεδνκέλν ινηπφλ ηνλ αληαγσληζκφ αλάκεζα ζην παξφλ θαη ην κέιινλ, νη παξαγσγηθέο δπλάκεηο ηεο νηθνλνκίαο πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη έηζη ψζηε λα εμαζθαιίδεηαη ε επηβίσζε θαη νηθνλνκηθή επεκεξία ησλ κειινληηθψλ γελεψλ. Σα παξαπάλσ απνηεινχλ ηελ θεληξηθή ηδέα πνπ πξνζδηνξίδνπλ ην κνληέιν απηφ αλάπηπμεο ην νπνίν ζπλππάξρεη θαη ζέβεηαη ηνπ θπζηθνχο πφξνπο. Η ΔΔ αθνκνηψλνληαο ηελ θηινζνθία απηή ζηελ δηαξζξσηηθή πνιηηηθή ηεο ίδξπζε απφ ην 1992 ην Σακείν πλνρήο πνπ ρξεκαηνδνηεί 15 Κ. Υαηδεκηράιεο, Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε θαη Πνιηηηθή, Δθδφζεηο Δμάληαο, Αζήλα 1992, ζει

21 έξγα πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο, ελψ θάζε έξγν ησλ θνηλνηηθψλ πιαηζίσλ ζηήξημεο πξέπεη λα δηαζέηεη κειέηε πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ. 21

22 Κεθάιαην 2 ν Η ΔΞΔΛΙΞΗ ΣΗ ΔΤΡΩΠΑΪΚΗ ΓΙΑΡΘΡΩΣΙΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ. Η ζπλζήθε ηεο ίδξπζεο ηεο Δπξσπατθήο Οηθνλνκηθήο Κνηλφηεηαο πνπ ππνγξάθεθε ζηε Ρψκε ζηηο 25 Μαξηίνπ 1957, δελ πξνέβιεπε ηελ άζθεζε δηαξζξσηηθήο θαη πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. Τπήξραλ φκσο έκκεζεο αλαθνξέο ζηα πεξηθεξεηαθά πξνβιήκαηα ζην πξννίκην ηεο πλζήθεο, θαζψο επίζεο θαη ζην άξζξν 2. ην πξννίκην ηνληδφηαλ κε ζαθήλεηα φηη νη Δπξσπατθέο ρψξεο κεξηκλψληαο λα εληζρχζνπλ ηελ ελφληα ησλ νηθνλνκηψλ ηνπο θαη λα πξνσζήζνπλ ηελ νηθνλνκηθή ηνπο αλάπηπμε, κεηψλνληαο ηηο πθηζηακέλεο αληζφηεηεο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ πεξηνρψλ θαη ηελ θαζπζηέξεζε ησλ ιηγφηεξν επλνεκέλσλ. Παξάιιεια ζην άξζξν 2 θαζνξηδφηαλ ν ζθνπφο θαη ε απνζηνιή ηεο Κνηλφηεηαο θαη ππνγξακκηδφηαλ φηη ε Κνηλφηεηα έρεη σο απνζηνιή κε ηε δεκηνπξγία κηαο θνηλήο αγνξάο θαη ηελ πξννδεπηηθή πξνζέγγηζε ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθή ησλ θξαηψλ κειψλ, λα πξνάγεη ηελ αξκνληθή αλάπηπμε ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζην ζχλνιν ηεο Κνηλφηεηαο, ηε ζπλνρή θαη ηζφξξνπε επέθηαζε ηεο νηθνλνκίαο, απμεκέλε ζηαζεξφηεηα, επηηαρπλφκελε αλχςσζε ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ θαη ζρέζεηο πεξηζζφηεξν ζηελέο κεηαμχ ησλ θξαηψλ πνπ ζπλελψλεη. πκπεξαζκαηηθά ζα κπνξνχζακε λα ηζρπξηζηνχκε φηη αλ θαη ε ηδξπηηθή πλζήθε ηεο ΔΟΚ δελ πξαγκαηεχνληαλ ηελ εθαξκνγή δηαξζξσηηθήο θαη πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, άκεζα θαη ζε κεγαιχηεξν βαζκφ έκκεζα δηαηππψλεηαη ν θφβνο γηα αλεπηζχκεηεο επηδξάζεηο ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν κέζα απφ ηελ ίδξπζε κηαο Κνηλήο Αγνξάο 16. Απηέο νη αλεζπρίεο άιισζηε πηνζεηνχληαλ θαη απφ ζεκαληηθέο πξνζσπηθφηεηεο ηνπ επηζηεκνληθνχ θαη πνιηηηθνχ ρψξνπ ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 50. Οη J. B. Merigot 17 θαη H. Bourginat εθθξάδνπλ ηνπο θφβνπο ηνπο, φηη ε αλάπηπμε ηεο Κνηλήο Αγνξάο ζα φμπλε ηηο πεξηθεξεηαθέο δηαθνξέο ζηε Γαιιία. Παξφκνηα άπνςε εθθξάζηεθε θαη απφ ηνλ δηαθεθξηκέλν Γάιιν νηθνλνκνιφγν F. Perroux, ν νπνίνο δηαπίζησλε φηη ε νινθιήξσζε θαη ε αλάπηπμε ησλ θησρψλ πεξηνρψλ είλαη έλλνηεο 16 N. Vanhone-L.Klaassen, Η Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθήο ηεο ΔΟΚ θαη ησλ Υσξψλ- Μειψλ ηεο., Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1984, ζει N. Vanhone-L.Klaassen, Η Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθήο ηεο ΔΟΚ θαη ησλ Υσξψλ- Μειψλ ηεο., Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1984, ζει

23 αζπκβίβαζηεο. Απηή ε έληνλε ακθηζβήηεζε ηεο Νενθιαζηθήο Θεσξίαο ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ πνπ ππνζηήξηδε φηη ε ίδξπζε κηαο ελνπνηεκέλεο αγνξάο ζα κείσλε ηηο δηαθνξέο ζηα θαηά θεθαιήλ εηζνδήκαηα κεηαμχ ρσξψλ θαη πεξηθεξεηψλ, βξήθε εθαξκνγή κε ηελ ίδξπζε ηνπ Δπξσπατθνχ Κνηλσληθνχ Σακείνπ θαη ηεο Δπξσπατθήο Σξάπεδαο Δπελδχζεσλ, φξγαλα κε ζαθή δηαξζξσηηθή δηάζηαζε. Πάλησο ε δηαξζξσηηθή θαη πεξηθεξεηαθή πνιηηηθήο ηεο ΔΟΚ, μεθίλεζε λα δηακνξθψλεηαη απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1960 θαη ηδηαίηεξα απφ ηηο αξρέο ηεο επφκελεο δεθαεηίαο, ηνπ Σα έμη ηδξπηηθά κέιε ηεο πλζήθεο ηεο Ρψκεο ραξαθηεξίδνληαλ ζε κεγάιν βαζκφ απφ παξφκνην επίπεδν αλάπηπμεο, νη νηθνλνκίεο ηνπο είραλ έληνλε βηνκεραληθή δηάξζξσζε 18, θαη ν πξσηνγελήο ηνκέα, εθεί πνπ θπξηαξρνχζε, είρε έληνλν πξνζαλαηνιηζκφ ζηηο βφξεηεο αγξνηηθέο θαιιηέξγεηεο. Η κφλε ρψξα πνπ δηαθνξνπνηνχληαλ απφ απηά ηα ραξαθηεξηζηηθά ήηαλ ε Ιηαιία, κε ηηο λφηηεο πεξηνρέο ηεο λα παξνπζηάδνπλ έληνλε εμεηδίθεπζε ζηελ γεσξγηθή παξαγσγή κεζνγεηαθνχ ηχπνπ, θαη κε έληνλε νηθνλνκηθή θαζπζηέξεζε, ζε αληίζεζε κε ηνλ Ιηαιηθφ Βνξξά. Σα εηδηθά απηά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νηθνλνκίαο ησλ Ιηαιηθψλ πεξηθεξεηψλ ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο Δπξσπατθέο ρψξεο, αλαθέξζεθαλ ζην Πξσηφθνιιν ηεο πλζήθεο ηεο Ρψκεο ην νπνίν ππνγξάκκηδε ηε θνηλνηηθή αιιειεγγχε γηα ηελ πεξηνρή ηνπ Mezzogiorno. Απφ ηα ηέιε ηνπ 1960 θαη ηδηαίηεξα απφ ηηο αξρέο ηνπ 1970, ην ελδηαθέξνλ ηεο Κνηλφηεηαο γηα ηα δηαξζξσηηθά πξνβιήκαηα δσήξεςε. Σν ελδηαθέξνλ απηφ πξνήιζε απφ ηελ πξψηε δηεχξπλζε κε ηελ έληαμε ηεο Βξεηαλίαο, Ιξιαλδίαο θαη Γαλίαο πνπ επηδείλσζε ηηο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο, αθνχ πξνζηέζεθαλ λέεο πεξηθέξεηεο πνπ κε νπνηνδήπνηε θξηηήξην ήηαλ θησρέο 19. Έηζη αξγά αιιά ζηαζεξά άξρηζε λα δηαθαίλεηαη ε αλάγθε δεκηνπξγίαο ελφο εηδηθνχ ηακείνπ, ην νπνίν ζα αζρνιείηαη απνθιεηζηηθά κε ηελ επίιπζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ πξνβιεκάησλ. 18 Κ. Βαίηζνο- D. Seers, Η ΔΟΚ ησλ δχν ηαρπηήησλ νινθιήξσζε άληζσλ εηαίξσλ, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1986, ζει,134 23

24 Η ίδξπζε ηνπ Δπξσπατθνχ Σακείνπ Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο (ΔΣΠΑ). Η πξφζεζε δεκηνπξγίαο ηέηνηνπ ηακείνπ ππήξρε ήδε απφ ην 1970 αιιά εμαηηίαο χπαξμεο δηαθσληψλ θαη αληηξξήζεσλ σο πξνο ηηο βαζηθέο αξρέο πνπ ζα ην δηέπνπλ, δελ θαηνξζψζεθε λα ιεηηνπξγήζεη κέρξη ην Μάξηην ηνπ Κάησ απφ ηηο έληνλεο πηέζεηο ηεο Ιξιαλδίαο θαη ηεο Ιηαιίαο, νη άιιεο Δπξσπατθέο Κπβεξλήζεηο αλέιαβαλ ηελ ππνρξέσζε γηα άκεζε ίδξπζε ηακείνπ Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο πνπ θχξηνο ζθνπφο ηνπ ζα ήηαλ ε δηφξζσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνξξνπηψλ κέζα ζηελ Κνηλφηεηα, εμαηηίαο ηνπ πξσηαξρηθνχ ξφινπ ηεο γεσξγίαο, γε βηνκεραληθή κεηαβνιή θαη ηεο δηαξζξσηηθήο αλεξγίαο. Σν ηακείν ζα ιεηηνπξγνχζε δνθηκαζηηθά γηα ηξία ρξφληα θαη ηα έζνδα ηνπ, ζα πξνέξρνληαλ απφ ηνπο ίδηνπο πφξνπο 20 ηεο Κνηλφηεηαο. χκθσλα κε ηνπο ζπκθσλεζέληεο φξνπο ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ πφξσλ ζα δηαλέκνληαλ ζε έξγα ζηελ Ιηαιία θαη ηελ Ιξιαλδία, ηηο δχν νηθνλνκηθά αζζελέζηεξεο ρψξεο. Σνλ Ινχιην ηεο ίδηαο ρξνληάο ηδξχζεθε θαη ε Δπηηξνπή Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο. Μεηά ην πέξα ηεο δνθηκαζηηθήο πεξηφδνπ, απνθαζίζηεθε ην Σακείν λα πάξεη κφληκν ραξαθηήξα, έηζη ψζηε ε πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή λα έρεη έλα πην γεληθεπκέλν ραξαθηήξα θαη λα επηδηψθεη δπν θχξηνπο αληηθεηκεληθνχο ζθνπνχο: ηελ ειάηησζε ησλ πθηζηάκελσλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνξξνπηψλ θαη ηελ παξεκπφδηζε εκθαλίζεσο λέσλ. Η Γεχηεξε Γηεχξπλζε θαη ηα Μεζνγεηαθά Οινθιεξσκέλα Πξνγξάκκαηα. Η δεχηεξε δηεχξπλζε ηεο Κνηλφηεηαο κε ηελ έληαμε ηεο Διιάδα ην 1981 θαη ηεο Ιζπαλίαο θαη Πνξηνγαιίαο πέληε ρξφληα αξγφηεξα είρε σο απνηέιεζκα λα εληαζνχλ νη πεξηθεξεηαθέο αληζνξξνπίεο ζε θνηλνηηθφ επίπεδν. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη νη εζσηεξηθέο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζ 19 Η πεξηθέξεηεο ηεο Ιξιαλδίαο βξίζθνληαλ ζε ζεκαληηθή νηθνλνκηθή πζηέξεζε ζπγθξηηηθά κε ηηο πεξηθέξεηεο ηεο Βξεηαλίαο θαη Γαλίαο. 20 Οη ίδηνη πφξνη εθθξάδνληαη σο πνζνζηφ ηνπ Αθαζάξηζηνπ Δγρψξηνπ Πξντφληνο θάζε Υψξαο-Μέινπο πνπ είλαη ππνρξεσκέλε λα ζπλεηζθέξεη ζηνλ πξνυπνινγηζκφ ηεο Έλσζεο. Έλα κέξνο επίζεο ησλ ίδησλ πφξσλ πξνέξρεηαη απφ ηνπο δαζκνχο πνπ επηβάιινληαη ζηηο εηζαγσγέο ηεο Έλσζεο θαη απφ έλα πνζνζηφ πάλσ ζην Φφξν Πξνζηηζέκελεο Αμίαο. 24

25 απηέο ηηο ηξεηο ρψξεο ήηαλ πνιχ κεγαιχηεξεο απφ εθείλεο ησλ άιισλ ρσξψλ. Ο απμεκέλνο αληαγσληζκφο πνπ αληηκεηψπηδαλ εμαηηίαο ηνπ ειεχζεξνπ εκπνξίνπ, δεκηνπξγνχζε ην δίιεκκα, ε λα εληζρχνπλ αθφκα πεξηζζφηεξν ηε δηεζλή αληαγσληζηηθή ηνπο ζέζε, ην νπνίν έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ αλάγθε κείσζεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ, ε λα εθαξκφζνπλ κηα απνηειεζκαηηθή πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή. Οη μεπεξαζκέλεο δνκέο, ε αδχλακε βηνκεραλία, πνπ αλαπηχρζεθε θπξίσο θάησ απφ θαζεζηψο έληνλεο δαζκνινγηθήο πξνζηαζίαο, ε ζεκαληηθή ζπκκεηνρή ηνπ πξσηνγελή ηνκέα ζην ΑΔΠ, απνηέιεζαλ πξνβιήκαηα πνπ ρξεηάδνληαλ εηδηθή κεηαρείξηζε απφ πιεπξάο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο, γηα ηελ πγηή απνξξφθεζε ησλ ηξηψλ λέσλ κειψλ ζην θνηλνηηθφ θνξκφ. πλεπψο ρξεηάδνληαλ κηα θαηλνχξγηα κνξθή δηαξζξσηηθήο πνιηηηθή πξνο φθεινο ησλ θαζπζηεξεκέλσλ πεξηνρψλ, πνπ πξσηχηεξα ε Κνηλφηεηα δελ είρε ην ιφγν λα δηακνξθψζεη γηαηί σο ηφηε απνηεινχζε έλσζε εθβηνκεραληζκέλσλ ήδε ρσξψλ κε ιίγεο πξνβιεκαηηθέο δψλεο. Αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη έσο ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 θαη παξά ηελ παξεκβαηηθή δξάζε πνπ αζθνχζε ην ΔΣΠΑ, ε δηαξζξσηηθή πνιηηηθή απνηεινχζε σο επί ην πιείζηνλ, ηνκέα ηνπ θάζε θξάηνπο κέινπο, ην νπνίν αλάινγα κε ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο εζληθήο νηθνλνκηθήο πνιηηηθή, εθάξκνδε κέηξα γηα ηελ δεκηνπξγία ππνδνκήο ζηηο δηαξζξσηηθά αδχλακεο πεξηνρέο. Σν ΔΣΠΑ ρξεκαηνδνηνχζε κεκνλσκέλα δηάζπαξηα ζρέδηα 21, κε απνηέιεζκα ε δπλαηφηεηα κεηαβνιήο ηνπ επηπέδνπ αλάπηπμεο ησλ πεξηθεξεηψλ λα είλαη πνιχ πεξηνξηζκέλεο. Με ηηο δηαζηάζεηο πνπ πήξε ην πξφβιεκα ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ σο ζπλέπεηα ηεο δεχηεξεο δηεχξπλζεο, νη ππάξρνληεο θνηλνηηθνί κεραληζκνί ήηαλ εληειψο αλεπαξθείο γηα λα επηηχρνπλ ηε κείσζε ησλ κεγάιεο θιίκαθαο αληζνηήησλ. πλεπψο ρξεηαδφηαλ ν ζπληνληζκφο ησλ πεξηθεξεηαθψλ πνιηηηθψλ ησλ ρσξψλ- κειψλ, πξνθεηκέλνπ νη δηαζέζηκνη πφξνη πνπ δελ είλαη απεξηφξηζηνη λα ρξεζηκνπνηνχληαη εθεί πνπ είλαη απαξαίηεηνη θαη απνηειεζκαηηθνί. Έηζη ινηπφλ απνθαζίζηεθε ε κεηαβνιή ηεο ζηξαηεγηθήο ηνπ ΔΣΠΑ, ην νπνί ζα αζθεί ζην εμήο ηελ δξάζε ηνπ κε ηελ θαζηέξσζε 21 Η Δπξσπατθή Κνηλφηεηα θαη νη πεξηθέξεηεο ηεο 10 ρξφληα ηνπ ΔΣΠΑ, Τπεξεζία επίζεκσλ εθδφζεσλ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Λνπμεκβνχξγν 1985, ζει

26 νινθιεξσκέλσλ πξνγξακκάησλ αληί κεκνλσκέλσλ επελδπηηθψλ ζρεδίσλ θαη κε ηελ εθαξκνγή ηνπ ζπζηήκαηνο αθηνξηαθσλ ηηκψλ (ςαιίδεο) 22. Η αιιαγή ηεο ζηξαηεγηθήο απηήο ζπκπιεξψζεθε κε ηελ επίιπζε ησλ βαζηθψλ δηαξζξσηηθψλ πξνβιεκάησλ ησλ κεζνγεηαθψλ πεξηνρψλ. Καζνξηζηηθή γηα ηελ εθαξκνγή ησλ πξνγξακκάησλ απηψλ πνπ νλνκάζηεθαλ Μεζνγεηαθά Οινθιεξσκέλα Πξνγξάκκαηα, απνηέιεζε ε ζηάζε ηεο Διιάδαο κε ην Μλεκφλην 23 πνπ είρε ππνβάιεη ην 1982, κε ην νπνίν δεηνχζε ζεκαληηθή θνηλνηηθή ελίζρπζε, ψζηε λα αληηκεησπίζεη ην δπζβάζηαρην θφζηνο πνπ ζπλεπαγφηαλ ε έληαμε ηεο ρψξαο ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα. Δθηφο φκσο απφ ηελ Διιάδα ηελ εθαξκνγή ησλ ΜΟΠ πξνψζεζαλ ηφζν ε Γαιιία, φζν θαη ε Ιηαιία, σο νηθνλνκηθφ αληηζηάζκηζκα γηα ηελ επεξρφκελε έληαμε ηεο Ιζπαλίαο θαη Πνξηνγαιίαο, αθνχ ν αληαγσληζκφο πνπ ζα δερφληνπζαλ ηα κεζνγεηαθά ηνπο πξντφληα ζα ήηαλ ηδηαίηεξα έληνλνο. Μέζα ζ απηφ ην πιαίζην ην 1985 ε Κνηλφηεηα κε ηνλ θαλνληζκφ 2088/85 απνθάζηζε ηελ έλαξμε εθαξκνγήο ησλ ΜΟΠ. Η ζπλνιηθή θνηλνηηθή ζπλδξνκή γηα ηηο ηξεηο δηθαηνχρνπο ρψξεο ζα αλεξρφηαλ ζε 6,6 δηο ΔCU γηα κηα επηαεηία κε ιήμε πξνβιεπφκελεο πεξηφδνπ ηελ ην θνλδχιη απηφ ζπκκεηείραλ ηα Γηαξζξσηηθά ηακεία (ΔΣΠΑ, ΔΚΣ, ΔΓΣΠΔ) θαζψο επίζεο θαη ε Δπξσπατθή Σξάπεδα Δπελδχζεσλ. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ησλ ζπλνιηθψλ επηρνξεγήζεσλ έιαβε ε Διιάδα, σο ε ρψξα κε ηηο κεγαιχηεξεο δηαξζξσηηθέο αλάγθεο. Η ζεκαζία ησλ ΜΟΠ ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ππήξμε ζεκαληηθή γηαηί γηα πξψηε θνξά εηζάγεηαη ε δηάζηαζε ηνπ νινθιεξσκέλνπ πξνγξακκαηηζκνχ, κε έλαλ αξθεηά κεγάιν αξηζκφ έξγσλ ζην ζχλνιν ηηο θάζε πεξηθέξεηαο θαη κε ζπληνληζκέλε ζπκκεηνρή φισλ ησλ δηαξζξσηηθψλ ηακείσλ. 22 Απηφ ην ζχζηεκα ρξεκαηνδφηεζεο, θαζνξίδεη ηα αλψηεξα θαη θαηψηεξα πνζνζηά ρξεκαηνδφηεζεο πνπ δηθαηνχηαη θάζε ρψξα θαη έρεη δερηεί θαηά θαηξνχο έληνλε θξηηηθή γηαηί φπσο ππνζηεξίδεηαη δελ επλνεί ηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο ρψξεο κε ειιείςεηο ζηνλ ηνκέα ηεο δηνηθεηηθήο θαη ηερληθή ππνδνκήο. 23 Π. Ρνπκειηψηεο, Η Δλνπνίεζε ηεο ΔΟΚ- Πξνβιήκαηα θαη Πξννπηηθέο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1987, ζει

27 Η Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε θαη ε Δζσηεξηθή Αγνξά Η εγθαζίδξπζε ηεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο, κνινλφηη σο έλλνηα δελ αλαθέξεηαη ξεηά ζηελ πλζήθε ηεο ΔΟΚ (1957), απνηέιεζε βαζηθή ζηφρεπζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο απφ ηελ ίδξπζε ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο. Ο ελλνηνινγηθά πεξηνξηζηηθφηεξνο φξνο ηεισληαθή έλσζε θαη ν επξχηεξνο θνηλή αγνξά ζπκπεξηιακβάλνπλ ζηνπο απψηεξνπο ζηφρνπο ηνπο ηελ δεκηνπξγία ηεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο. Σν 1985 ε Δπηηξνπή ππφ ηνλ πξφεδξν Jack Delors παξνπζίαζε ηελ Λεπθή Βίβιν γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο κε ζπγθεθξηκέλεο πξνηάζεηο θαη ζρεηηθφ ρξνλνδηάγξακκα γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ, κέρξη ην ηέινο ηνπ Οη ιφγνη πνπ νδήγεζαλ ζε απηέο ηηο εμειίμεηο ήηαλ θπξίσο ε αλάγθε πξνζαξκνγήο ηεο επξσπατθήο νηθνλνκίαο, πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπίζεη ηνλ αληαγσληζκφ ησλ ΗΠΑ θαη ηεο Ιαπσλίαο. Η Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε πεξηείρε κηα ζεηξά απφ λένπο νηθνλνκηθνχο ζηφρνπο, αλάκεζα ζηνπο νπνίνπο θεληξηθή ζέζε είρε ε εγθαζίδξπζε ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο, ρσξίο εζσηεξηθά ζχλνξα κέζα ζηνλ νπνίν ζα εμαζθαιίδεηαη ε ειεχζεξε θπθινθνξά ησλ εκπνξεπκάησλ ησλ πξνζψπσλ, ησλ ππεξεζηψλ θαη θεθαιαίσλ. Παξάιιεια κε ην άξζξν 130 ηεο Δληαίαο Πξάμεο, ε πεξηθεξεηαθή θαη δηαξζξσηηθή πνιηηηθή απνθηά ηειηθά ζεζκηθφ ραξαθηήξα. Σν άξζξν απηφ αλαθέξεη φηη κε ζηφρν ηε πξνψζεζε κηαο αξκνληθήο αλάπηπμεο ηνπ ζπλφινπ ηεο Κνηλφηεηαο, απηή αλαπηχζζεη θαη ζπλερίδεη ηε δξάζε ηεο πξνο ηελ ελδπλάκσζε ηεο θνηλσληθήο θαη νηθνλνκηθήο ηεο ζπλνρήο. Δηδηθφηεξα, ε Κνηλφηεηα έρεη ζηφρν λα κεηψζεη ηελ απφζηαζε κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ πεξηθεξεηψλ ηεο θαη ηελ θαζπζηέξεζε ησλ ιηγφηεξν επλνεκέλσλ πεξηθεξεηψλ. Η πνιηηηθή φκσο ηεο ελνπνηεκέλεο αγνξάο φπσο πξνέβιεπε ε Δληαία Πξάμε, ζα αλαγθάζεη ηελ Κνηλφηεηα ζε κηα πνιηηηθή αλαδηαλνκήο ησλ σθειεηψλ ηεο εληαίαο αγνξάο 24. Καη απηφ γηαηί, ηνπιάρηζηνλ ζε βξαρπρξφληα βάζε, ε πιήξεο θαηάξγεζε ησλ πεξηνξηζκψλ ζηε δηαθίλεζε ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο ζα πξνθαιέζεη ζεκαληηθφ θφζηνο γηα ηηο νηθνλνκίεο ησλ ιηγφηεξν εχπνξσλ θξαηψλ θαη πεξηνρψλ. Γίλεηαη έηζη απνδεθηφ φηη ε θαηαλνκή ηνπ θφζηνπο θαη ησλ σθειεηψλ απφ 24 Οδεγφο γηα ηελ Μεηαξξχζκηζε ησλ Κνηλνηηθψλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ, Τπεξεζία Δπίζεκσλ Δθδφζεσλ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, Βξπμέιεο 1989, ζει

28 ηελ εγθαζίδξπζε ηεο Δζσηεξηθήο Αγνξάο δελ είλαη ζπκκεηξηθή ζην θνηλνηηθφ ρψξν. πλεπψο γηα λα εμαζθαιηζζνχλ ηα νθέιε απφ ηελ εγθαζίδξπζε ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο θαη λα θαηαλεκεζνχλ ρσξνηαμηθά, ψζηε λα απνηξέπεηαη ε αχμεζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ε Κνηλφηεηα πξνρψξεζε ζηελ πηνζέηεζε λέσλ δηαξζξσηηθψλ θαλνληζκψλ ην 1988 πνπ πξνζδηφξηζαλ ηελ ρξεκαηνδνηηθή δέζκε κέηξσλ ησλ Κνηλνηηθψλ Πιαηζίσλ ηήξημεο πεξηφδνπ Μέζα ζε απηφ ην πιαίζην ησλ λέσλ θαηεπζχλζεσλ ηεο θνηλνηηθήο πνιηηηθή κε ηνπο θαλνληζκνχο 2052/88 θαη 4253/88, ε πεξηθεξεηαθή θαη δηαξζξσηηθή πνιηηηθή απνθηά κηα θαηλνχξγηα δηάζηαζε. Μέρξη ην 1987 ηα ηξία δηαξζξσηηθά ηακεία δελ επέηξεπαλ παξά κφλν ηε ρνξήγεζε επηδνηήζεσλ. Καζέλα είρε ηνπο δηθνχο ηνπ ζηφρνπο θαη ε ρξήζε ησλ πφξσλ ηνπο γηλφηαλ κε βάζε ηηο δηαδηθαζίεο πνπ είρε θάζε έλα ηακείν μερσξηζηά. Η Πξψηε Μεηαξξχζκηζε ησλ Γηαξζξσηηθψλ Καλνληζκψλ Με ηελ κεηαξξχζκηζε ησλ δηαξζξσηηθψλ ηακείσλ πνπ πξνβιέθζεθε ζηελ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε ηέζεθαλ νη αθφινπζεο αξρέο. Δπηθέληξσζε ησλ παξεκβάζεσλ ζε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο, αχμεζε ησλ ρξεκαηνδνηήζεσλ κέρξη ην 1993, απνθεληξσκέλε αλά πξφγξακκα πξνζέγγηζε, ζχκπξαμε ηεο επηηξνπήο θαη ησλ εζληθψλ πεξηθεξεηαθψλ θαη ηνπηθψλ αξρψλ, απμεκέλνο ζπληνληζκφο κεηαμχ φισλ ησλ κέζσλ θαζψο θαη ε βειηίσζε θαη απινπνίεζε ησλ θαλφλσλ δηαρείξηζεο αμηνιφγεζεο θαη ειέγρνπ. Πην ζπγθεθξηκέλα νη θαλνληζκνί απηνί θαζφξηδαλ γηα πξψηε θνξά ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο αλά ηακείν θαη ζαθείο φξνπο ρξεκαηνδφηεζεο πνπ ήηαλ νη εμήο: ηφρνο 1: Πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο θαη δηαξζξσηηθή πξνζαξκνγή ησλ πεξηθεξεηψλ πνπ βξίζθνληαλ ζε θαζπζηέξεζε (ΔΣΠΑ, ΔΚΣ, ΔΓΣΠΔ) ηφρνο 2: Αλαδηάξζξσζε πεξηθεξεηψλ πνπ έρνπλ πιεγεί απφ βηνκεραληθή παξαθκή( ΔΣΠΑ, ΔΚΣ) ηφρνο 3: Καηαπνιέκεζε ηεο αλεξγίαο καθξάο δηαξθείαο (ΔΚΣ) ηφρνο 4: Γηεπθφιπλζε ηεο πξνζαξκνγήο ησλ αγξνηηθψλ δηαξζξψζεσλ (ΔΓΣΠΔ) 28

29 ηφρνο 5 α : Δπηηάρπλζε ηεο πξνζαξκνγήο ησλ αγξνηηθψλ δηαξζξψζεσλ (ΔΓΣΠΔ) ηφρνο 5β :Πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο ησλ αγξνηηθψλ δσλψλ (ΔΣΠΑ, ΔΓΣΠΔ) Αθφκε πξνζδηνξίζηεθαλ κε αθξίβεηα νη γεσγξαθηθέο πεξηνρέο ζηηο νπνίεο ζα εθαξκφδνληαο νη παξεκβάζεηο ζχκθσλα κε ηνπο πέληε επηδησθφκελνπο ζηφρνπο. Σα θξάηε κέιε θαηαξηίδνπλ πξνγξάκκαηα πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη ηα ππνβάιινπλ γηα έγθξηζε ζηελ Δπηηξνπή, κε ηελ ζπλεξγαζία ηεο νπνίαο δηακνξθψλνληαη ζε επηρεηξεζηαθά πξνγξάκκαηα. Σα Δπηρεηξεζηαθά πξνγξάκκαηα νξίδνληαη σο έλα ζχλνιν κέηξσλ ζε πνιπεηή βάζε ηα νπνία απαηηνχλ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηνπο ηε ζπλδξνκή ησλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ. Σν ζχλνιν ησλ επηρεηξεζηαθψλ πξνγξακκάησλ θάζε ρψξαο απνηειεί ην Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο (Community Support Framework). Η θαηάξηηζε επηρεηξεζηαθψλ πξνγξακκάησλ εληαγκέλσλ ζηα Κνηλνηηθά Πιαίζηα ηήξημεο, απνηειεί θαη ηε ζεκαζία ηεο εηαηξηθήο ζρέζεο, αλάκεζα ζηελ Κνηλφηεηα θαη ηα ελδηαθεξφκελα κέιε. Απηή ε εηαηξηθή ζρέζε επεθηείλεηαη θαη ζηε εθαξκνγή παξαθνινχζεζε θαζψο επίζεο θαη ζηελ αμηνιφγεζε ησλ δξάζεσλ πνπ έρνπλ αλαιεθζεί. Ιδηαίηεξε ζεκαζία κε απηνχο ηνπο θαλνληζκνχο δφζεθε θαη ζηελ ζπλνρή ησλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ ησλ θξαηψλ κειψλ. Σα επηρνξεγνχκελα θξάηε- κέιε απφ ηα δηαξζξσηηθά ηακεία θαη απφ ηνπο άιινπο ρξεκαηνδνηηθνχο κεραληζκνχο ηεο Κνηλφηεηαο ζα ήηαλ ππνρξεσκέλα λα εληάμνπλ ηελ αλαπηπμηαθή ηνπο πνιηηηθή ζην γεληθφηεξν νηθνλνκηθφ πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο, πξνθεηκέλνπ λα απνθεχγνληαη άζθνπνη αληαγσληζκνχ κεηαμχ ησλ θξαηψλκειψλ θαη λα κε δίλνληαη επηδνηήζεηο ζε ηνκείο θαη θιάδνπο πνπ είλαη θνξεζκέλνη. Η πλζήθε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη νη Δπηπηψζεηο ηεο ζηελ Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή ησλ Κξαηψλ-Μειψλ Η ζπλζήθε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο ή φπσο αιιηψο απνθαιείηαη σο ζπλζήθε ηνπ Μάαζηξηρ ( ) πξνέβιεπε ηελ πνιηηηθή, νηθνλνκηθή θαη λνκηζκαηηθή έλσζε ηεο Δπξψπεο. Μεγάιε φκσο ζεκαζία είραλ νη δηαηάμεηο πνπ αλαθέξνληαλ ζηελ επηδησθφκελε νηθνλνκηθή θαη λνκηζκαηηθή 29

30 έλσζε. Η δεκηνπξγία κίαο ηέηνηαο έλσζεο, ππνδειψλεη φηη νη δηαξζξσηηθέο δνκέο ησλ νηθνλνκηψλ πνπ ηελ απαξηίδνπλ, είλαη κε ηέηνην ηξφπν πξνζαξκνζκέλεο, νχησο ψζηε λα είλαη επαξθψο αληαγσληζηηθέο γηα λα κελ δεκηνπξγείηαη δηαξθψο έιιεηκκα ζην ηζνδχγην πιεξσκψλ. Απφ ηελ ζηηγκή φκσο πνπ δελ επηηξέπεηαη ε αλαπξνζαξκνγή ησλ ζπλαιιαγκαηηθψλ ηζνηηκηψλ, ηα θξάηε κέιε πνπ βξίζθνληαη ζε δπζρεξή νηθνλνκηθή θαηάζηαζε, εμαηηίαο δηαξζξσηηθψλ αδπλακηψλ δελ ζα κπνξνχλ λα πξνζθχγνπλ ζηελ ππνηίκεζε ηνπ εζληθνχ ηνπο λνκίζκαηνο, αιιά νχηε θαη ζε θάπνηνπ είδνπο δαζκνινγηθήο πξνζηαζίαο αθνχ απηφ ζα έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηελ εληαία αγνξά. πλεπψο ε δηαξζξσηηθή πνιηηηθή πνπ είλαη θαη ν κνλαδηθφο ηξφπνο αλαδηάξζξσζεο ησλ νηθνλνκηψλ, απνηειεί ηε κνλαδηθή πξνυπφζεζε γηα ηε δεκηνπξγία απηνχ ηνπ είδνπο ηεο έλσζεο 25. Η ζπλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θάλεη ιφγν επίζεο θαη γηα ηα Γηεπξσπατθά Γίθηπα Μεηαθνξψλ, ζεσξψληαο ηα σο κηα ζεκαληηθή θνηλνηηθή πνιηηηθή θαη βαζηθή ζπληζηψζα ηεο εγθαζίδξπζεο ηεο εληαίαο εζσηεξηθήο αγνξάο θαη ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο. χκθσλα κε ηα άξζξα 129Β 129Γ ηεο ζπλζήθεο, ε ΔΔ ζπκβάιεη ζηελ δεκηνπξγία θαη αλάπηπμε δηεπξσπατθψλ δηθηχσλ έξγσλ ππνδνκήο ζηηο κεηαθνξέο θαη πξνσζεί ηελ δηαζχλδεζε θαη ηε δηαιεηηνπξγηθφηεηα ησλ εζληθψλ δηθηχσλ θαη ηελ πξφζβαζε ζηα δίθηπα απηά, ιακβάλνληνο ππφςε ηελ αλάγθε ζχλδεζεο ησλ λεζησηηθψλ, κεζνγεηαθψλ θαη παξακεζφξησλ πεξηνρψλ κε ηηο θεληξηθέο πεξηνρέο ηεο Έλσζεο. Δπίζεο βάζε ηνπ άξζξνπ 130Γ, απνθαζίζηεθε ε ίδξπζε ηνπ Σακείνπ πλνρήο, ην νπνίν ζα ζπκκεηέρεη ρξεκαηνδνηηθά ζηε δεκηνπξγία δηεπξσπατθψλ δηθηχσλ κεηαθνξψλ θαζψο θαη ζε ζρέδηα πεξηβάιινληνο ζηηο ηέζζεξηο ρψξεο κέιε ησλ νπνίσλ ηα θαηά θεθαιή ΑΔΠ είλαη θαηψηεξν ηνπ 90% ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ (Διιάδα, Πνξηνγαιία, Ιξιαλδία, Ιζπαλία). Η Γεχηεξε Μεηαξξχζκηζε ησλ Γηαξζξσηηθψλ Καλνληζκψλ Η δεχηεξε κεηαξξχζκηζε ησλ δηαξζξσηηθψλ θαλνληζκψλ, ζεζπίζηεθε ζε εθαξκνγή ηεο πλζήθεο ηνπ Μααζηξηηρη, θαζψο θαη ησλ πξνηάζεσλ πνπ πεξηιακβάλνληαλ ζηελ δεχηεξε δέζκε δηαξζξσηηθψλ θαη ρξεκαηνδνηηθψλ κέηξσλ (Κνηλνηηθφ Πιαίζην ηήξημεο ). Οη αξρέο 25 N. Vanhoven-I. Klaassen, Η Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή ηεο ΔΟΚ θαη ησλ Υσξψλ- Μειψλ ηεο, Δθδφζεηο Παπαδήζε, Αζήλα 1984, ζει