ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΘ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ

Transcript

1 Δ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΙΘ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΓΔΝΙΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: Κνηλνηηθή Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή. Πεξηθεξεηαθέο αληζόηεηεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε. Δμέιημε θαη πξννπηηθέο. Σν παξάδεηγκα ηεο Διιάδαο Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο: Πέδαξνο Παύινο πνπδαζηήο: Μπαξδάθνο Λάδαξνο ΑΘΗΝΑ

2 Πεξίιεςε Ζ Δπξσπατθή Έλσζε πξνζπαζψληαο λα απνηξέςεη ηελ αχμεζε ησλ αληζνηήησλ κεηαμχ ησλ ρσξψλ θαη ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο, πνπ κπνξεί λα πξνθχςεη απφ ηελ νηθνλνκηθή νινθιήξσζε πξνζπαζεί λα παξέκβεη αληηζηαζκηζηηθά δηαζέηνληαο αξθεηνχο πφξνπο γηα ηελ αλάπηπμε πεξηθεξεηψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ νηθνλνκηθέο θαη δηαξζξσηηθέο αδπλακίεο. Σα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ ρνξεγεζεί ζεκαληηθνί πφξνη γηα ην κεηξηαζκφ ηεο έληαζεο ησλ αληζνηήησλ ζηελ Δ.Δ., απηέο φκσο αλ θαη παξνπζηάδνπλ κηα ειαθξηά ηάζε ζχγθιηζεο παξακέλνπλ ζε πςειά επίπεδα. Σν πξφβιεκα έρεη γίλεη εληνλφηεξν κεηά θαη απφ ηηο ηειεπηαίεο δηεπξχλζεηο θαζψο πξνζηέζεθαλ πιεζπζκνί κε εηζνδήκαηα αξθεηά ρακειφηεξα απφ ηνλ θνηλνηηθφ κέζν φξν. Παξφηη ε έληαμε ησλ λέσλ ρσξψλ δίλεη λέεο δπλακηθέο ζηελ εμέιημε ησλ αγνξψλ, ε αχμεζε ησλ αληζνηήησλ κπνξεί λα απεηιήζεη νιφθιεξν ην επξσπατθφ νηθνδφκεκα. Ζ επξσπατθή πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή θαιείηαη λα βξεη ηξφπνπο ψζηε λα αλαραηηίζεη ηηο δπλακηθέο εθείλεο πνπ πνιψλνπλ ην ρψξν κέζα απφ αληηζηαζκηζηηθέο παξεκβάζεηο πνπ ζα απειεπζεξψζνπλ αλαπηπμηαθέο δπλάκεηο θαη ζα νδεγήζνπλ ζηελ εμνκάιπλζε ησλ δηαθνξψλ ζηα επίπεδα επεκεξίαο. Οη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζηελ Διιάδα θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία παξνπζηάδνπλ κηθηέο ηάζεηο. Δλψ κέρξη ην 2000 ηα επίπεδα αλάπηπμεο ησλ πεξηθεξεηψλ ζπλέθιηλαλ ειαθξψο, απφ ην 2000 θαη κεηά θαίλεηαη φηη απνθιίλνπλ, φπσο παξαηεξείηαη θαη ζε πνιιέο ρψξεο ηεο Δ.Δ. Ζ θνηλνηηθή βνήζεηα γηα ηελ αλάπηπμε ησλ πζηεξνπζψλ πεξηθεξεηψλ ππήξμε κεγάιε ηα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα, φκσο παξά ηνπο ζεκαληηθνχο ξπζκνχο αλάπηπμεο πνπ επηηεχρζεθαλ, ην βαζηθφ πξφβιεκα ηεο Διιάδαο παξακέλεη αθελφο ε κεγάιε ζπγθέληξσζε ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζηα δχν κεγάια κεηξνπνιηηηθά θέληξα, Αζήλα θαη Θεζζαινλίθε, θαη αθεηέξνπ ε κεγάιε απφζηαζε ηνπ επηπέδνπ επεκεξίαο πνπ ηελ ρσξίδεη απφ απηφ ησλ αλεπηπγκέλσλ ρσξψλ ηεο Δπξψπεο. Μπξνζηά ζηα λέα δεδνκέλα ηεο δηεχξπλζεο θαη ηεο λέαο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ , φπνπ εκθαλίδνληαη πεξηθνπέο θνλδπιίσλ γηα κεξηθέο πεξηθέξεηεο, ε Διιάδα πξέπεη λα πξνζαξκνζηεί ην ηαρχηεξν δπλαηφ θαη λα δεκηνπξγήζεη ηηο πξνυπνζέζεηο εθείλεο πνπ ζα θαηαζηήζνπλ ηηο πεξηθέξεηέο ηεο 1

3 αληαγσληζηηθέο κέζα ζην δηεζλέο πεξηβάιινλ κέζσ ηεο πξνψζεζεο ησλ ζπγθξηηηθψλ ηνπο πιενλεθηεκάησλ. Abstract The European Union trying to avoid an increase in inequalities between countries and regions, which may result from the economic integration, tries to intervene in a compensatory way by offering resources available for developing regions facing economic and structural weaknesses In recent years significant resources have been granted to mitigate the intensity of imbalances in the EU, even though they show a slight trend toward convergence they remain in high levels. The problem has become more intense after the latest extensions as more populations added with incomes well below the EU average. Although the accession of new countries gives new dynamics to the evolution of the markets, increasing disparities can threaten the whole of Europe. The European regional policy is required to find ways to halt the dynamics that polarize the spatial through compensatory interventions that will unlock growth potential and lead to the normalization of differences in levels of prosperity Regional disparities in Greece during the last decade show mixed trends. While up to 2000 levels of development of the regions converged slightly, since 2000 seems to diverge, as observed in many EU countries. Community assistance for the development of lagging regions has been great the last twenty years, but despite the significant growth achieved, the main problem of Greece remains on the one hand the high concentration of economic activities in two major metropolitan centers, Athens and Thessalonica, and on the other the remoteness of the level of prosperity that separates it from the developed countries of Europe. Faced with the new conditions of enlargement and the new programming period , showing cuts of funds for some regions, Greece must adapt as quickly as possible and create the conditions needed for enabling its regions to be competitive in the international environment through promoting their comparative advantages. 2

4 Λέμεηο θιεηδηά Πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα Πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο Δμσηεξηθέο νηθνλνκίεο Κνηλνηηθή Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή Δπξσπατθή νινθιήξσζε Αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή ζπλνρή Υσξηθή πφισζε Γηαξζξσηηθά Σακεία Μνλάδεο Αγνξαζηηθήο Γχλακεο Καηά θεθαιή ΑΔΠ Γηεχξπλζε χγθιηζε Απφθιηζε Γείθηεο ζπλνρήο Πιεζπζκηαθή ππθλφηεηα Γείθηεο επεκεξίαο Κνηλνηηθά Πιαίζηα ηήξημεο Πξνγξακκαηηθή πεξίνδνο 3

5 Πεπιεσόμενα ΔΙΑΓΧΓΗ... 5 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1. ΣΟ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. ΘΔΧΡΙΔ ΚΑΙ ΑΙΣΙΔ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΧΝ ΑΝΙΟΣΗΣΧΝ Δηζαγσγηθά ζηνηρεία Θεσξίεο πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ Ζ νηθνλνκηθή ηεο ζπζζψξεπζεο θαη ε λενθιαζηθή πξνζέγγηζε Οη λεφηεξεο ζεσξίεο Οη αηηίεο ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2. ΛΟΓΟΙ ΑΚΗΗ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ Δηζαγσγή Λφγνη άζθεζεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΗ ΔΤΡΧΠΑΨΚΗ ΔΝΧΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΔ ΑΝΙΟΣΗΣΔ Δηζαγσγή Σν πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ζηελ ΔΔ θαη νη ιφγνη γηα ηελ άζθεζε θνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο Ζ πξψηκε θάζε ( ) Ζ πξψηε πεξίνδνο ( ) Ζ δεχηεξε πεξίνδνο- Θεζκνζέηεζε Κνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο Σα πνιπεηή πξνγξάκκαηα ( ) Σα Γηαξζξσηηθά Σακεία Οη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε Ζ θαηάηαμε ησλ πεξηθεξεηψλ Γηεξεχλεζε αληζνηήησλ ζηηο ρψξεο θαη ηηο πεξηθέξεηεο ηεο Δ.Δ πκπεξάζκαηα θαη πξννπηηθέο ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4. ΟΙ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΔ ΑΝΙΟΣΗΣΔ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ Δηζαγσγή γηα ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ζηελ Διιάδα Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξνβιήκαηνο ζηελ Διιάδα θαη ε εμέιημή ηνπ Σα πεξηθεξεηαθά πξνγξάκκαηα ησλ ΚΠ ζηελ Διιάδα Πξνθιήζεηο θαη επθαηξίεο ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΙΚΔ ΚΔΦΔΙ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ

6 ΔΙΑΓΧΓΗ Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο πεξηιακβάλεη φιεο ηηο παξεκβάζεηο πνπ απνζθνπνχλ ζηνλ πεξηνξηζκφ ησλ δηαξζξσηηθψλ αληζνηήησλ κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο Δ.Δ. θαη ζηελ ππνβνήζεζε ησλ ιηγφηεξν αλεπηπγκέλσλ πεξηνρψλ, θαζψο ν πεξηνξηζκφο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ απνηειεί φξν εθ ησλ σλ νπθ άλεπ γηα ηελ επηηπρή έθβαζε ηεο πνξείαο πξνο ηελ νινθιήξσζε. Θεκειησκέλε ζηηο έλλνηεο ηεο αιιειεγγχεο θαη ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο, ε πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ηεο Δ.Δ. έξρεηαη νπζηαζηηθά λα εληζρχζεη ηηο εζληθέο πεξηθεξεηαθέο πνιηηηθέο ζπληνλίδνληαο ηα κέηξα πνιηηηθήο ζε Κνηλνηηθφ επίπεδν δηαζέηνληαο κηα κεγάιε πνηθηιία ρξεκαηνδνηηθψλ δηαδηθαζηψλ, θπξίσο κέζσ ησλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ θαη ηνπ Σακείνπ πλνρήο. Ζ νηθνλνκηθή ελνπνίεζε δηαθνξεηηθψλ ρσξψλ έρεη απνδεηρζεί φηη δεκηνπξγεί πνιιά πξνβιήκαηα, ηδίσο ζηα πξψηα ζηάδηα, ε έληαζε ησλ νπνίσλ είλαη αλάινγε κε ην βαζκφ δηαθνξνπνίεζεο ζηα επίπεδα αλάπηπμεο κεηαμχ ησλ ρσξψλ αιιά θαη ησλ πεξηθεξεηψλ ηνπο πνπ ζπλζέηνπλ ηελ εληαία αγνξά. Ζ Δ.Δ. έρνληαο ζεζκηθή ππνρξέσζε λα αληηκεησπίζεη απηά ηα πξνβιήκαηα, έρεη δηαζέζεη γηα ην ζθνπφ απηφ αξθεηνχο πφξνπο ηα ηειεπηαία ρξφληα, σζηφζν νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο παξακέλνπλ ζεκαληηθέο θαζψο ε εμέιημε ηεο δηαδηθαζίαο νινθιήξσζεο πξνρσξάεη. θνπφο ηεο εξγαζίαο είλαη ε κειέηε ηεο έθηαζεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ηεο Δ.Δ., ηφζν κεηαμχ ησλ θξαηψλ θαη ησλ πεξηθεξεηψλ ηνπο φζν θαη ζην εζσηεξηθφ ηνπο θαη κέζα απφ ηα ηειεπηαία ζηνηρεία θαη δεδνκέλα λα βγνπλ θάπνηα ζπκπεξάζκαηα σο πξνο ηελ εμέιημε ησλ αληζνηήησλ απηψλ θαη ηελ πνξεία ηεο ίδηαο ηεο θνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο κέζα ζην λέν δπλακηθφ πεξηβάιινλ πνπ δηακνξθψλεηαη. Δπίζεο κέζα ζηνπο ζθνπνχο ηεο εξγαζίαο εληάζζεηαη θαη ε κειέηε ηνπ ειιεληθνχ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο θαη ηεο εμέιημήο ηνπ κέζα απφ ηα Κνηλνηηθά Πξνγξάκκαηα ηήξημεο, θαη ε θαηαγξαθή ησλ λέσλ ζπλζεθψλ ζηηο νπνίεο θαιείηαη πιένλ λα πξνζαξκνζζεί ε Διιάδα ζηα πιαίζηα ηεο δηεπξπκέλεο Δ.Δ. Ζ παξνχζα εξγαζία ρσξίδεηαη ζε ηέζζεξα θεθάιαηα. ην πξψην θεθάιαην παξνπζηάδνληαη νη δηάθνξεο ζρνιέο νηθνλνκηθήο ζθέςεο πνπ αζρνιήζεθαλ θαη πξνζπάζεζαλ λα δψζνπλ απαληήζεηο ζε εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηε δεκηνπξγία θαη ηελ εμέιημε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη γίλεηαη κηα θαηαγξαθή ησλ πξνθαινχλ ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα. ην δεχηεξν θεθάιαην αλαιχνληαη νη ιφγνη 5

7 πνπ επηβάιινπλ ηελ άζθεζε πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο θαη ηε δεκηνπξγία ελφο πεξηβάιινληνο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη θνηλσληθήο ζηαζεξφηεηαο. ην ηξίην ηκήκα ηεο εξγαζίαο, αξρηθά νξίδεηαη ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ηεο Δ.Δ. θαη αλαιχνληαη νη ιφγνη πνπ σζνχλ ηελ Δ.Δ. ζηε ζεζκνζεηεκέλε εθαξκνγή πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. ηε ζπλέρεηα ηνπ ίδηνπ θεθαιαίνπ γίλεηαη κηα αλαζθφπεζε ζηελ ηζηνξία ηεο Κνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο θαη πεξηγξάθνληαη ηα Γηαξζξσηηθά Σακεία πνπ ρξεζηκνπνηεί γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο. Σν θεθάιαην ζπλερίδεη κε κηα εθηελή παξνπζίαζε κέζα απφ πίλαθεο, ράξηεο θαη ζηνηρεία εθζέζεσλ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο ησλ αληζνηήησλ αλάκεζα ζηα θξάηε αιιά θαη ζηηο πεξηθέξεηεο ηεο Δ.Δ., ψζηε λα αληηιεθζνχκε ηελ θαηάζηαζε πνπ επηθξαηεί ζηνλ εληαίν επξσπατθφ ρψξν, θαη θιείλεη κε θάπνηα ζπκπεξάζκαηα γηα ην επίπεδν ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ζηελ Δ.Δ. θαη κε ηηο πξννπηηθέο γηα ην κέιινλ. Σέινο, ην ηέηαξην θεθάιαην είλαη αθηεξσκέλν ζην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ηεο Διιάδαο κε ηελ αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ πξνβιήκαηνο, ρξεζηκνπνηψληαο δεκνγξαθηθνχο δείθηεο, δείθηεο ΑΔΠ θαη δείθηεο επεκεξίαο. Σν θεθάιαην απηφ ζπλερίδεη κε κηα παξνπζίαζε θαη απνηίκεζε ησλ βαζηθψλ αμφλσλ ησλ πεξηθεξεηαθψλ πξνγξακκάησλ ησλ ΚΠ ζηελ Διιάδα θαη νινθιεξψλεηαη κε θάπνηεο ζθέςεηο γηα ηηο πξνθιήζεηο κε ηηο νπνίεο είλαη αληηκέησπε ε ρψξα καο κέζα απφ ηα λέα δεδνκέλα ηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ

8 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 1. ΣΟ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ. ΘΔΧΡΙΔ ΚΑΙ ΑΙΣΙΔ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΧΝ ΑΝΙΟΣΗΣΧΝ. 1.1 Εισαγωγικά στοιτεία Σν πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ην νπνίν έγθεηηαη ζηελ χπαξμε δηαθνξεηηθψλ ξπζκψλ αλάπηπμεο ησλ επηκέξνπο πεξηνρψλ κηαο ρψξαο ή κηαο έλσζεο θξαηψλ, φπσο ε Δπξσπατθή Έλσζε, έρεη απαζρνιήζεη ηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε γηα αξθεηέο δεθαεηίεο. Ζ χπαξμε απηψλ ησλ δηαθνξεηηθψλ ξπζκψλ αλάπηπμεο εθδειψλεηαη κε ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηελ πιεζπζκηαθή ππθλφηεηα, ζηα επίπεδα εηζνδήκαηνο, ζηηο επθαηξίεο απαζρφιεζεο, ζηελ νηθνλνκηθή δηάξζξσζε θαη γεληθφηεξα ζηελ επεκεξία ησλ θαηνίθσλ ησλ πεξηνρψλ απηψλ. Οη δηαθνξέο εκθαλίδνληαη ηφζν ζε επίπεδν Έλσζεο φζν θαη ζε επίπεδν θξάηνπο, δεδνκέλνπ φηη φια ηα θξάηε ηεο Δπξψπεο έρνπλ κηθξέο ή κεγαιχηεξεο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο θαη πξνβιήκαηα. Δίλαη ζεκαληηθφ λα επηζεκαλζεί φηη νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο παξνπζηάδνπλ κεγαιχηεξε έληαζε ζε θνηλνηηθφ παξά ζε εζληθφ επίπεδν θαζψο ηα θξάηε-κέιε έρνπλ δηαθνξεηηθφ επίπεδν αλάπηπμεο αιιά θαη ελδερνκέλσο άιιν επίπεδν ππνδνκψλ, δηαθνξεηηθή νηθνλνκηθή δηάξζξσζε θαη δηαθνξέο ζην επίπεδν εθπαίδεπζεο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. 1.2 Θεωρίες περιυερειακών ανισοτήτων Η οικονομική ηηρ ζςζζώπεςζηρ και η νεοκλαζική πποζέγγιζη Αλ θαη ε νηθνλνκηθή επηζηήκε έρεη αζρνιεζεί αξθεηέο δεθαεηίεο κε εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηνλ ηξφπν δεκηνπξγίαο θαη εμέιημεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ δελ έρεη θαηαζηεί δπλαηφ λα απαληεζνχλ ηα εξσηήκαηα απηά κε εληαίν ηξφπν απφ ηηο δηάθνξεο ζρνιέο νηθνλνκηθήο ζθέςεο. Θα επηρεηξήζνπκε εδψ κηα 7

9 κηθξή θαηαγξαθή ησλ δηαθφξσλ ζεσξηψλ πνπ αζρνιήζεθαλ κε ηα πξνβιήκαηα ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. ηηο δεθαεηίεο ηνπ 40 θαη 50 είρε επηθξαηήζεη ε νηθνλνκηθή πξνζέγγηζε ηεο νηθνλνκηθήο ζπζζψξεπζεο, ε νπνία ππνζηήξηδε φηη νη δπλάκεηο ηεο αγνξάο δεκηνπξγνχλ εζσηεξηθέο θαη εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο θιίκαθαο θαη θαη απηφλ ηνλ ηξφπν εληζρχνληαη νη ηάζεηο ζπγθέληξσζεο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζην ρψξν. Κχξηνη εθπξφζσπνη απηήο ηεο πξνζέγγηζεο ήηαλ νη Myrdal(1957) θαη Hirschmann(1958) κε ηηο ζεσξίεο ηεο αληζφξξνπεο αλάπηπμεο φπνπ δέρνληαλ ηε ζπζζψξεπζε ηεο αλάπηπμεο ζην θέληξν κηαο πεξηθέξεηαο κέζσ ηεο ηερλνινγηθήο αλάπηπμεο, ησλ θαηλνηνκηθψλ επηδξάζεσλ θαη ηεο δεκηνπξγίαο νηθνλνκηψλ θιίκαθαο θαη εμσηεξηθψλ νηθνλνκηψλ. Απφ ηε δηάρπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο αλάπηπμεο ηνπ θέληξνπ ζα δεκηνπξγεζνχλ λέα αλαπηπμηαθά θέληξα θαη έηζη ζα επηηεπρζεί ε αλάπηπμε ηεο πεξηθέξεηαο σο ζχλνιν. Δπίζεο ζεκαληηθφο εθπξφζσπνο ηεο πξνζέγγηζεο απηήο ππήξμε ν Perroux (1955) ν νπνίνο αλέπηπμε ηε ζεσξία ησλ πφισλ αλάπηπμεο πνπ ππνζηήξηδε φηη ε ζπγθέληξσζε ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε ζπγθεθξηκέλα θέληξα ζα δεκηνπξγήζεη εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο θαη ηα νθέιε ηεο αλάπηπμεο ζα δηαδνζνχλ ζηελ επξχηεξε πεξηνρή. Ζ πξνζέγγηζε ηεο νηθνλνκηθήο ηεο ζπζζψξεπζεο έζεηε κέζα απφ ηηο ζεσξίεο πνπ αλαπηχρζεθαλ δχν πνιχ ζεκαληηθά δεηήκαηα ζε επίπεδν δηακφξθσζεο πνιηηηθήο. Καηαξράο ππνγξάκκηδε ηελ αλαγθαηφηεηα λα ζρεδηαζηνχλ πνιηηηθέο κε ζηφρν ηελ αλάπηπμε πεξηνρψλ πνπ βξίζθνληαλ ζε πζηέξεζε θαη δεχηεξνλ, ζεσξνχζε φηη απηέο νη πνιηηηθέο ζα έπξεπε λα εληάζζνληαη κέζα ζε έλα ζπλνιηθφ ζρεδηαζκφ θαη λα θηλνχληαη κέζα ζην θξίζηκν κέγεζνο φπνπ ζα αληηζηαζκίδνπλ ηηο δπλάκεηο ηεο αγνξάο θαη ζα κπνξνχλ λα δψζνπλ ηελ απαηηνχκελε ψζεζε γηα αλάπηπμε ζηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο πεξηθέξεηεο ή ρψξεο φπσο άιισζηε εθθξάζηεθε θαη κε ηε ζεσξία ηεο κεγάιεο ψζεζεο ηνπ Rosenstein-Rodan(1944). Απφ ηε δεθαεηία ηνπ 60 φκσο, φπσο παξαηεξεί θαη ν Krugman (1993), άξρηζαλ λα πηνζεηνχληαη πεξηζζφηεξν ππνδείγκαηα γεληθήο ηζνξξνπίαο κε ζηαζεξέο απνδφζεηο θιίκαθαο ζέηνληαο θάπσο ζην πεξηζψξην ηε ζεκαληηθφηεηα ησλ νηθνλνκηψλ θιίκαθαο ζηελ παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα σο κεραληζκψλ ηεο αλάπηπμεο φπσο ππνζηήξηδαλ νη εθπξφζσπνη ηεο νηθνλνκηθήο ηεο ζπζζψξεπζεο. Έηζη, ε λενθιαζηθή πξνζέγγηζε αζρνιήζεθε θπξίσο κε ηνπο κεραληζκνχο ηζνξξνπίαο πνπ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζηε κείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη ζηελ ηζφξξνπε αλάπηπμε. 8

10 Ο πξψηνο κεραληζκφο ζρεηίδεηαη κε ηελ ηερλνινγία ηεο παξαγσγήο θαη πξνυπνζέηεη αγνξέο πιήξσο αληαγσληζηηθέο θαη ζηαζεξέο απνδφζεηο θιίκαθαο 1. Όκσο ην θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ ζπλαξηήζεσλ παξαγσγήο ηνπ λενθιαζηθνχ ππνδείγκαηνο είλαη ε θζίλνπζα παξαγσγηθφηεηα ηνπ θεθαιαίνπ ( αχμεζε θεθαιαίνπ νδεγεί ζε κείσζε ηεο παξαγσγηθφηεηαο). Καηά απηφλ ηνλ ηξφπν, ζπκπεξαίλνπλ νη λενθιαζηθνί, είλαη ζηε θχζε ησλ νηθνλνκηψλ λα ζπγθιίλνπλ θαζψο νη ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο νηθνλνκίεο ζα έρνπλ κεγαιχηεξε παξαγσγηθφηεηα θεθαιαίνπ θαη άξα πςειφηεξν ξπζκφ αλάπηπμεο. Ο δεχηεξνο κεραληζκφο πνπ νδεγεί ζηε ζχγθιηζε αλαπηχρζεθε απφ ηνπο Hekscher θαη Ohlin θαη ζηεξίδεηαη ζην δηαπεξηθεξεηαθφ εκπφξην κέζσ ηνπ νπνίνπ νη πεξηθέξεηεο πνπ έρνπλ εκπνξηθέο ζρέζεηο ζα εμεηδηθεπηνχλ ζηελ παξαγσγή ησλ πξντφλησλ εθείλσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ην ζπληειεζηή παξαγσγήο πνπ δηαζέηνπλ ζε αθζνλία(π.ρ. αθζνλία εξγαζίαο ζπλεπάγεηαη ρακειφ θφζηνο εξγαζίαο), εμαζθαιίδνληαο ρακειφ θφζηνο παξαγσγήο θαη ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα. Ο Samuelson ζε ζπλέρεηα απηνχ ηνπ ππνδείγκαηνο ππνζηήξημε φηη κε ην δηαπεξηθεξεηαθφ εκπφξην ζα επέιζεη ζχγθιηζε θαη ηειηθά εμίζσζε ησλ ακνηβψλ ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ θεθαιαίνπ ( άξα θαη ησλ εηζνδεκάησλ), θαζψο ε ζπλερηδφκελε εμεηδίθεπζε ζην πξντφλ πνπ ρξεζηκνπνηεί ηνλ θζελφ ζπληειεζηή ζα επηθέξεη ηελ αχμεζε ηεο δήηεζεο θαη άξα ηεο ηηκήο ηνπ ζπληειεζηή απηνχ αιιά θαη ηνπ θφζηνπο ηνπ πξντφληνο κέρξη ην ζεκείν πνπ νη ακνηβέο ησλ ζπληειεζηψλ θαη ηα πξντφληα ζα έρνπλ ηελ ίδηα ηηκή ζηηο πεξηθέξεηεο πνπ ζπλάπηνπλ εκπνξηθέο ζρέζεηο. Έηζη, ρσξίο ηελ παξέκβαζε ηνπ θξάηνπο ν κεραληζκφο ηεο αγνξάο νδεγεί ζε ζχγθιηζε ηηο νηθνλνκίεο ησλ πεξηθεξεηψλ. Ο ηξίηνο κεραληζκφο γηα ηε ζχγθιηζε ησλ νηθνλνκηψλ ησλ πεξηθεξεηψλ ζηεξίδεηαη ζηελ θηλεηηθφηεηα ηνπ ζπληειεζηή παξαγσγήο εξγαζία. Οη εξγαδφκελνη ρσξίο λα ππάξρνπλ εκπφδηα κεηαθίλεζεο ζα ηείλνπλ λα κεηαθηλνχληαη εθεί φπνπ ππάξρνπλ πςειέο ακνηβέο εξγαζίαο δεκηνπξγψληαο θαη απηφλ ηνλ ηξφπν ππεξβάιινπζα πξνζθνξά εξγαζίαο πηέδνληαο ηηο ακνηβέο πξνο ηα θάησ ζηελ πεξηθέξεηα πνπ πεγαίλνπλ λα εξγαζηνχλ ελψ ζηελ πεξηθέξεηα απφ φπνπ θεχγνπλ νη ακνηβέο ζα απμάλνληαη ιφγσ ηεο κεησκέλεο δήηεζεο θαη ηειηθά νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζα ζπγθιίλνπλ κέζα απφ ηε ιεηηνπξγία ηνπ κεραληζκνχ ηεο αγνξάο (Γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004:18-20). 1 Ζ ηαπηφρξνλε αχμεζε ηεο εξγαζίαο θαη ηνπ θεθαιαίνπ θαηά έλα πνζνζηφ νδεγεί ζε ηζφπνζε αχμεζε ηνπ πξντφληνο. 9

11 1.2.2 Οι νεόηεπερ θεωπίερ Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 80 ην ζηελ νηθνλνκηθή ζθέςε θπξηαξρνχζαλ νη λενθιαζηθέο ζεσξίεο ηεο ηζφξξνπεο αλάπηπμεο κέζσ ησλ κεραληζκψλ ζχγθιηζεο πνπ πεξηέγξαθαλ. Όκσο, ηξεηο δηαθνξεηηθέο ζρνιέο ζπγθξνχζηεθαλ κε ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο λενθιαζηθήο ζεσξίαο θαη ππνζηήξημαλ φηη ην ζχζηεκα ηεο αγνξάο έρεη κέζα ζηε θχζε ηνπ ηελ ηδηφηεηα λα παξάγεη θαη λα αλαπαξάγεη ρσξηθέο νηθνλνκηθέο αληζφηεηεο. Ζ ζρνιή ηεο αζηηθήο νηθνλνκηθήο δηαηχπσζε ηε ζέζε φηη ε ζπγθέληξσζε νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζε αζηηθά θέληξα δε κεηψλεη ηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ πφξσλ φπσο ππνζηήξηδε ε λενθιαζηθή πξνζέγγηζε αιιά ιφγσ ηεο ιεηηνπξγίαο εζσηεξηθψλ θαη εμσηεξηθψλ νηθνλνκηψλ θιίκαθαο κεηψλεηαη ην θφζηνο παξαγσγήο θαη γίλεηαη απνηειεζκαηηθφηεξε ε ρξήζε ησλ πφξσλ. Κπξίσο αλαθέξεηαη ζηηο εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο ζπγθέληξσζεο πνπ παξαηεξνχληαη ζε κεγάια αζηηθά θέληξα θαη έιθνπλ ηηο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηνπο παξαγσγηθνχο πφξνπο αλάινγα κε ην κέγεζνο ησλ πφιεσλ ή ησλ θιαδηθψλ ζπγθεληξψζεσλ 2 πνπ ππάξρνπλ ζε απηέο θαη έηζη ζπκβάιινπλ ζηελ αχμεζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ, αληζνηήησλ πνπ ζα ηείλνπλ λα κεηξηαζηνχλ θαζψο ην θφζηνο γεο ζα αλεβαίλεη ιφγσ ηεο ππεξβνιηθήο ζπγθέληξσζεο ζηα κεγάια αζηηθά θέληξα. Ζ ζρνιή ηεο αζηηθήο νηθνλνκίαο κε ηα εκπεηξηθά απνηειέζκαηα γηα ηελ χπαξμε ηζρπξψλ νηθνλνκηψλ ζπγθέληξσζεο ζηηο κεγάιεο πφιεηο, ήξζε ζε αληίζεζε κε ηελ αληίιεςε ησλ λενθιαζηθψλ γηα ηε θπζηθή εμηζνξξνπεηηθή ιεηηνπξγία ησλ κεραληζκψλ ηεο αγνξάο. Ζ ζεσξία ηεο ελδνγελνχο αλάπηπμεο πνπ παξνπζηάζηεθε απφ ηνλ Romer (1986) ακθηζβήηεζε ηα ζπκπεξάζκαηα ησλ λενθιαζηθψλ θαη ζηεξίρζεθε ζε έλα ππφδεηγκα γεληθήο ηζνξξνπίαο ζην νπνίν επηθξαηνχλ αχμνπζεο νηθνλνκίεο θιίκαθαο ιφγσ ηεο ζπζζψξεπζεο ηεο γλψζεο 3. Τπνζηεξίρζεθε απφ ην ππφδεηγκα απηφ φηη ε αλάπηπμε είλαη κηα ζπζσξεπηηθή δηαδηθαζία θαη άξα νη ξπζκνί αλάπηπμεο ησλ πην αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ λα είλαη πςειφηεξνη, ιφγσ ησλ απμνπζψλ απνδφζεσλ 2 Οη ιεγφκελεο νηθνλνκίεο ζπζπείξσζεο νη νπνίεο είλαη ηα νθέιε πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ζπγθέληξσζε νκνεηδψλ επηρεηξήζεσλ ζηελ ίδηα πεξηνρή 3 Ζ ζπκβνιή ηεο γλψζεο ζην παξαγφκελν πξντφλ ραξαθηεξίδεηαη απφ αχμνπζεο απνδφζεηο θιίκαθαο, δειαδή ην πξντφλ απμάλεηαη αλαινγηθά πεξηζζφηεξν απφ ηελ βειηίσζε ηεο γλψζεο. Δπίζεο, ε παξαγφκελε γλψζε δεκηνπξγεί εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο νη νπνίεο δηαρένληαη ζε φινπο ηνπο ζπλδεφκελνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο 10

12 θιίκαθαο ησλ επελδχζεσλ θαη φρη θζηλνπζψλ φπσο ππνζηήξηδε ην λενθιαζηθφ ππφδεηγκα, απφ απηνχο ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ. Ζ ηξίηε ζρνιή πνπ ακθηζβήηεζε ηηο λενθιαζηθέο ζεσξίεο ήηαλ απηή ηεο λέαο νηθνλνκηθήο γεσγξαθίαο. Ο Krugman ην 1991 (P.Krugman, 1991) έδεημε φηη ν γεσγξαθηθφο παξάγνληαο παίδεη θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ θαηαλνκή ησλ δξαζηεξηνηήησλ κέζα ζην ρψξν. Ο Krugman κε ηελ εξγαζία ηνπ απέδεημε φηη φηαλ ην θφζηνο κεηαθνξάο είλαη πςειφ ηφηε νη επηρεηξήζεηο ηείλνπλ λα ζπκπεξηθέξνληαη σο κνλνπψιηα θαη εγθαζίζηαληαη ζε πεξηθεξεηαθέο αγνξέο ψζηε λα απνθεχγνπλ ην απμεκέλν θφζηνο κεηαθνξάο ησλ πξντφλησλ, ελψ φηαλ ην θφζηνο κεηαθνξάο είλαη κηθξφ ιφγσ ηερλνινγηθψλ εμειίμεσλ ή λέσλ κεηαθνξηθψλ ππνδνκψλ ηφηε ππάξρεη ε ηάζε νη επηρεηξήζεηο λα ζπγθεληξψλνληαη ζε κεγάιεο αγνξέο φπνπ κπνξνχλ λα απνιακβάλνπλ ηηο νηθνλνκίεο ζπγθέληξσζεο ζηελ παξαγσγή θαη λα κε ράλνπλ ηηο πην απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο. Έλα αθφκα ζπκπέξαζκα απηήο ηεο ζρνιήο ην νπνίν εμεηδηθεχηεθε απφ ηνλ Fujita ην 1993 (M.Fujita, 1993) ήηαλ φηη νη ηάζεηο ζπγθέληξσζεο ησλ επηρεηξήζεσλ εληζρχνληαη θαζψο νη αγνξέο απνθηνχλ ραξαθηεξηζηηθά κνλνπσιηαθνχ αληαγσληζκνχ (δηαθνξνπνίεζε πξντφληνο) θαζψο ε δηαθνξνπνίεζε επηηξέπεη ζηηο επηρεηξήζεηο λα εθκεηαιιεχνληαη ηα πιενλεθηήκαηα ησλ νηθνλνκηψλ ζπγθέληξσζεο ρσξίο λα πθίζηαληαη ηελ έληνλε πίεζε ηνπ αληαγσληζκνχ ησλ ηηκψλ φπσο γίλεηαη ζηηο αγνξέο πιήξνπο αληαγσληζκνχ. Έηζη κε ηηο λέεο πξνζεγγίζεηο επαλήιζαλ ζην πξνζθήλην νη ζεσξίεο ηεο ζπζζψξεπζεο δίλνληαο ζηελ νηθνλνκηθή ζθέςε θαη λέα εξγαιεία ζηελ πξνζπάζεηα γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ πνπ επηκέλνπλ λα πθίζηαληαη παξά ηηο ελέξγεηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο γηα ηελ εμάιεηςε ηνπο ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε θνηλνηηθφ επίπεδν. 1.3 Οι αιτίες τοσ περιυερειακού προβλήματος Οη αηηίεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη απνηεινχλ έλα ζχλζεην πιέγκα πνιηηηθν-νηθνλνκηθν-θνηλσληθψλ παξαγφλησλ φπσο απηφ δηακνξθψλεηαη σο κηα καθξνρξφληα δηαδξαζηηθή ζρέζε αλάκεζα ζηηο δηαθνξεηηθέο ρσξηθέο κνλάδεο. Μεηαβνιέο ζηα δηαξζξσηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ 11

13 κνλάδσλ απηψλ θαζνξίδνπλ ην κέγεζνο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη επεξεάδνπλ ηελ έληαζε ηνπ πξνβιήκαηνο. Αλ θαη ν πξνζδηνξηζκφο ησλ παξαγφλησλ εθείλσλ πνπ ζπληεινχλ ζηε δεκηνπξγία ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο ζπλαληά πνιιέο δπζθνιίεο δηφηη απαηηεί εκπεηξηθέο έξεπλεο θαη αλάιπζε ζε έλα επξχηεξν ζχλνιν ρσξηθψλ κνλάδσλ ζα κπνξνχζακε λα πνχκε φηη νη ζεκαληηθφηεξνη παξάγνληεο πνπ ζπληεινχλ ζηε δεκηνπξγία ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ζρεηίδνληαη κε ηηο αδπλακίεο ηνπ κεραληζκνχ ηεο αγνξάο λα ζπκπεξηιάβεη ζηε ιεηηνπξγία ηεο θαη ηνλ παξάγνληα ρψξν, κε ηελ άληζε θαηαλνκή ησλ θπζηθψλ πφξσλ, κε ην ζεζκηθφ πιαίζην νξγάλσζεο θαη ιεηηνπξγίαο ηνπ θξάηνπο, κε ηελ θιαδηθή δηάξζξσζε ηεο νηθνλνκίαο ησλ πεξηθεξεηψλ θαζψο θαη άιινπο νη νπνίνη αλαιχνληαη ζηε ζπλέρεηα (Νηθ. Η. Κφλζνιαο, 1997): i. Γεσγξαθηθνί παξάγνληεο Οη ειιείςεηο κηαο πεξηθέξεηαο ζε θπζηθνχο πφξνπο απνηειεί αξλεηηθφ γεσγξαθηθφ παξάγνληα γηα ηελ νηθνλνκηθή ηεο αλάπηπμε ελψ κηα πεξηθέξεηα κε πινχζηα απνζέκαηα ζε θπζηθνχο πφξνπο έρεη πνιιά ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ζηελ ηαρχηεξε πξνψζεζε ηεο αλαπηπμηαθήο ηεο δηαδηθαζίαο. Δπίζεο, ε κεγάιε απφζηαζε κηαο πεξηθέξεηαο απφ ηα αλεπηπγκέλα θέληξα ηεο ρψξαο ζπληειεί ζην λα ηελ απνκνλψζεη γεσγξαθηθά θαη λα δεκηνπξγήζεη εηδηθφ πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ζηελ πεξηθέξεηα απηή. Σν πξφβιεκα επηηείλεηαη απφ ην πςειφηεξν κεηαθνξηθφ θφζηνο ησλ απνκαθξπζκέλσλ γεσγξαθηθά πεξηνρψλ ην νπνίν είηε κεηαθπιίεηαη ζηηο ηηκέο ησλ πξντφλησλ είηε ζπκπηέδεη ηα πνζνζηά θεξδψλ ησλ επηρεηξήζεσλ πεξηνξίδνληαο ηηο δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο ηεο επηρεηξεκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Αθφκα ζηηο πεξηνρέο απηέο παξαηεξείηαη έιιεηςε εμεηδηθεπκέλσλ ππεξεζηψλ θαη παξνπζηάδνληαη πνιιά εκπφδηα ζηελ πξφζβαζε ζε θαηλνηνκηθά δίθηπα θαη λέεο ηερλνινγίεο. Ζ ζεκαληηθφηεηα ηνπ γεσγξαθηθνχ παξάγνληα ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ πεξηθεξεηψλ γίλεηαη ηδηαίηεξα εκθαλήο ζε παξακεζφξηεο, νξεηλέο θαη λεζησηηθέο πεξηνρέο θαη αληηκεησπίδεηαη κε ηδηαίηεξε πξνζνρή θαη απφ ηελ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο αθνχ κεγάιν κέξνο ησλ πξνγξακκάησλ ηεο θαιχπηνληαη απφ ηηο πεξηκεηξηθέο πεξηθέξεηεο ηνπ Δπξσπατθνχ Νφηνπ. 12

14 ii. Ζ δνκή ηεο νηθνλνκίαο ησλ πεξηθεξεηψλ Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν είλαη δηαξζξσκέλνη νη θιάδνη παξαγσγήο ηεο νηθνλνκίαο κηαο πεξηθέξεηαο είλαη ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ην εάλ ε πεξηθέξεηα απηή ζα κπνξέζεη λα βειηηψζεη ην επίπεδν επεκεξίαο ησλ θαηνίθσλ ηεο ή ζα νδεγεζεί ζηελ παξαθκή επηηείλνληαο ην πεξηθεξεηαθφ ηεο πξφβιεκα. Πεξηθέξεηεο κε παξαδνζηαθνχο θιάδνπο παξαγσγήο ή πεξηθέξεηεο πνπ ζηεξίδνληαη ζε βηνκεραλίεο παιηάο ηερλνινγίαο ή πεξηθέξεηεο πνπ έρνπλ κνλνθιαδηθή δηάξζξσζε ζηελ νηθνλνκία ηνπο (πρ. ν ηνπξηζκφο γηα κηα λεζησηηθή πεξηνρή) κπνξεί λα νδεγεζνχλ ζηελ παξαθκή φηαλ κεησζεί ε δήηεζε ησλ πξντφλησλ πνπ παξάγνπλ. Καζψο νη ζπλζήθεο ζηελ δηεζλή αγνξά κεηαβάιινληαη γξήγνξα είλαη αλαγθαία ε ζπλερήο παξαθνινχζεζε ηεο δηάξζξσζεο ηεο νηθνλνκίαο κέζσ ησλ πεξηθεξεηαθψλ δεηθηψλ δηαξζξσηηθνχ δπλακηζκνχ ηεο αλάπηπμεο γηα ηε έγθαηξε ιήςε ησλ αλαγθαίσλ κέηξσλ γηα ηε ζηαζεξνπνίεζε θαη ηελ αλάπηπμε ηεο νηθνλνκίαο ησλ πεξηθεξεηψλ πνπ παξνπζηάδνπλ ρακεινχο ζρεηηθνχο δείθηεο. Πξνζπάζεηα βέβαηα πνπ δελ έρεη θαζφινπ εγγπεκέλν απνηέιεζκα ιφγσ ησλ πνιχ δπλακηθψλ κεηαβνιψλ πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηε ζεκεξηλή παγθνζκηνπνηεκέλε νηθνλνκία ηεο επνρήο καο. iii. Ζ ρακειή ζρεηηθά θηλεηηθφηεηα εξγαζίαο θαη θεθαιαίνπ Ζ θηλεηηθφηεηα ηνπ ζπληειεζηή εξγαζία πξνο ηηο πεξηθέξεηεο πνπ ππάξρεη δήηεζε παξά ηε δεκηνπξγία ηεο Δληαίαο Αγνξάο δελ είλαη ηφζν γξήγνξε θαη ππάξρεη πάληα ρξνληθή πζηέξεζε απφ ηε ζηηγκή πνπ ζα εθδεισζεί δήηεζε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ζηελ έλαξμε ηεο ξνήο ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ γηα ηελ θάιπςή ηεο. Αλ θαη ππάξρεη θάπνηα ζρεηηθή θηλεηηθφηεηα εξγαζίαο φπσο δείρλνπλ θαη ηα ζχγρξνλα ξεχκαηα εζσηεξηθήο θαη εμσηεξηθήο κεηαλάζηεπζεο, ζε θακία φκσο πεξίπησζε δελ έρνπκε ηελ πιήξε θηλεηηθφηεηα πνπ ππέζεηε ην λενθιαζηθφ κνληέιν, δε ζα πξέπεη λα παξαγλσξίδεηαη θαη ην κεγάιν θνηλσληθφ θφζηνο πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ θηλεηηθφηεηα απηή ην νπνίν εληείλεη ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ηφζν ζηηο πεξηθέξεηεο πξνέιεπζεο φζν θαη ζηηο πεξηθέξεηεο πξννξηζκνχ. Όκσο θαη απφ ηελ πιεπξά ηνπ θεθαιαίνπ δελ κπνξεί λα ππνζηεξηρζεί φηη ππάξρεη ηέιεηα θηλεηηθφηεηα. Γηα λα θηλεζεί ην θεθάιαην πξνο ηηο πξνβιεκαηηθέο πεξηθέξεηεο θαη λα επελδπζεί απαηηνχληαη πςεινί ξπζκνί αλάπηπμεο ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο ψζηε ε ρσξνηαμηθή θαηαλνκή ησλ επελδχζεσλ λα κπνξέζεη λα ηηο επλνήζεη. Γηα λα βειηησζεί ην επίπεδν αλάπηπμεο ησλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ απαηηνχληαη κεγάιεο επελδχζεηο γηα ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ αλαθαηαλνκή ηνπ 13

15 εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, ιφγσ ησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ ζηηο νηθνλνκίεο ησλ πεξηθεξεηψλ, πνπ ζε ζπλδπαζκφ κε ηε ρακειή ζρεηηθά θηλεηηθφηεηα θεθαιαίνπ θαη εξγαζίαο ζην ρψξν απνηεινχλ κία αθφκα νκάδα παξαγφλησλ πνπ δεκηνπξγνχλ πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζην εηζφδεκα θαη ηελ απαζρφιεζε. iv. Θεζκηθνί παξάγνληεο Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν θαηαλέκνληαη νη αξκνδηφηεηεο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο θαη ην ζεζκηθφ πιαίζην ηεο νξγάλσζεο ηνπ θξάηνπο θαζψο θαη ν ηξφπνο ιήςεο απνθάζεσλ ζρεηηθά κε ηα πξνβιήκαηα ησλ πεξηθεξεηψλ απνηεινχλ παξάγνληεο νη νπνίνη επεξεάδνπλ ηελ αχμεζε εηζνδήκαηνο θαη ηηο επθαηξίεο απαζρφιεζεο ζηηο πεξηθέξεηεο. Όηαλ ζπγθεληξψλνληαη πνιιέο απνθαζηζηηθέο αξκνδηφηεηεο ησλ δεκφζησλ ππεξεζηψλ, ησλ Ν.Π.Γ.Γ. θαη δεκφζησλ επηρεηξήζεσλ ζηελ πξσηεχνπζα θαη ζε πεξηνξηζκέλα αζηηθά θέληξα, ηφηε παξαηεξνχληαη ηάζεηο ππεξζπγθέληξσζεο ηνπ πιεζπζκνχ θαη ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζηα θέληξα απηά επηηείλνληαο ηηο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο. v. Πνιηηηζηηθνί παξάγνληεο ε παξαδνζηαθέο θνηλσλίεο νη πνιηηηζηηθνί, ζξεζθεπηηθνί θαη ςπρνινγηθνί παξάγνληεο απνηεινχλ κεγάια εκπφδηα ζηελ αλαπηπμηαθή ηνπο δηαδηθαζία. Απαγνξεχζεηο πνπ ηνπο επηβάιιεη ε ζξεζθεία, παξαδνζηαθή εκκνλή ζε κεζφδνπο παξαγσγήο, πςειφ πνζνζηφ αλαιθαβεηηζκνχ θαη πςεινί ξπζκνί γελλεηηθφηεηαο απνηεινχλ παξάγνληεο πνπ θξαηνχλ κηα θνηλσλία ή κηα πεξηθέξεηα ζηάζηκε απνζαξξχλνληαο ηηο επηρεηξεκαηηθέο πξσηνβνπιίεο θα επηηείλνληαο ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα. vi. Δμσηεξηθέο νηθνλνκίεο Καζψο ζεκαληηθά θέληξα απνθάζεσλ θαη κεγάιν πνζνζηφ ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζπγθεληξψλνληαη γηα δηάθνξνπο ιφγνπο (νηθνλνκηθνχο, ζεζκηθνχο θηι) ζε κεγάια αζηηθά θέληξα φπνπ ππάξρνπλ θαη αλεπηπγκέλα ζπζηήκαηα κεηαθνξψλ θαη επηθνηλσληψλ θαζψο θαη θαιά εμεηδηθεπκέλν εξγαηηθφ δπλακηθφ, απνηεινχλ ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο δεκηνπξγνχληαη ζηα θέληξα απηά εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο θνηλσληθήο, νηθνλνκηθήο θαη ηερλνινγηθήο ππνδνκήο. Ζ χπαξμε φκσο ησλ εμσηεξηθψλ νηθνλνκηψλ, νθειψλ πνπ δηαρένληαη θαη δελ απαηηείηαη ε πιεξσκή γηα ηελ απφθηεζή ηνπο, επεξεάδεη ηηο απνθάζεηο ησλ επηρεηξήζεσλ γηα ηνλ ηφπν 14

16 εγθαηάζηαζήο ηνπο επλντθά πξνο ηηο επεκεξνχζεο πεξηθέξεηεο επηηείλνληαο ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα. vii. Πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο Σν θπζηθφ πεξηβάιινλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο ζπλζέηνπλ ηελ πεξηβαιινληηθή εηθφλα ηεο θάζε πεξηθέξεηαο, ε νπνία απνηειεί θξίζηκν παξάγνληα γηα ηελ πξνζέιθπζε επελδχζεσλ ζε ηνκείο πςειήο ηερλνινγίαο θαη επηζηεκνληθψλ εξεπλψλ (πρ. δεκηνπξγία ηερλνπφιεσλ), αιιά θαη επελδχζεηο ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνχ θαη ηεο εθπαίδεπζεο. viii. Πεξηνξηζκέλε επηρεηξεκαηηθή πξσηνβνπιία Πνιχ ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηελ αλάπηπμε θαη εκκνλή ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο απνηειεί ε έιιεηςε επηρεηξεκαηηθψλ πξσηνβνπιηψλ θαη επηρεηξεκαηηθνχ θιίκαηνο ζε κηα πεξηθέξεηα. Ζ έιιεηςε θηλεηνπνίεζεο ησλ ηνπηθψλ πφξσλ θαη ε ειιηπήο ελεκέξσζε θαη επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε ησλ ηδηνθηεηψλ ησλ κηθξψλ επηρεηξήζεσλ φηαλ ζπλδπάδεηαη κε έλαλ κε δπλακηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ησλ ηνπηθψλ παξαγφλησλ πξνο ηελ επηρεηξεκαηηθή θαη θαηλνηνκηθή δξάζε ζπληεινχλ ζην λα κε δεκηνπξγείηαη ην θαηάιιειν θιίκα γηα αλάιεςε λέσλ πξσηνβνπιηψλ ζε δηάθνξνπο ηνκείο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. ΚΔΦΑΛΑΙΟ 2. ΛΟΓΟΙ ΑΚΗΗ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ 2.1 Εισαγωγή Ζ αλαγλψξηζε ηεο χπαξμεο πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο θαη ησλ αηηηψλ πνπ ην δεκηνπξγνχλ, ην νπνίν εθδειψλεηαη ζπλήζσο κε ηε κνξθή άληζσλ θνηλσληθψλ θαη νηθνλνκηθψλ επθαηξηψλ θαη έληνλσλ αληζνηήησλ ζηα επίπεδα επεκεξίαο ησλ πεξηνρψλ κηαο ρψξαο ( ή ηεο ΔΔ), νδεγεί ζηελ αλάγθε εθαξκνγήο ηεο θαηάιιειεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ. Ζ εκθάληζε απηψλ ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ αλαγθάδνπλ ηηο εζληθέο ή ηηο θνηλνηηθέο αξρέο λα 15

17 πηνζεηήζνπλ κηα δέζκε κέηξσλ, ηα νπνία απνηεινχλ ηε ιεγφκελε πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή, ψζηε λα δεκηνπξγήζνπλ ζπλζήθεο θνηλσληθήο ζηαζεξφηεηαο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο κέζα ζε έλα αξκνληθφ θαη ηζνξξνπεκέλν πιαίζην πνπ ζα ηθαλνπνηεί ηφζν ην θξηηήξην ηεο νηθνλνκηθήο απνηειεζκαηηθφηεηαο φζν θαη απηφ ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο θαη ηζφηεηαο. Σα δχν απηά θξηηήξηα πνπ θαιείηαη λα ηθαλνπνηήζεη κηα επηηπρεκέλε πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή, ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ην νπνίν επηδηψθεη ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο κε δεδνκέλνπο ηνπο παξαγσγηθνχο πφξνπο θαη ηελ ηερλνινγία θαη ηεο ηζφηεηαο ην νπνίν απνζθνπεί ζηε κείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ζηνπο δείθηεο επεκεξίαο, ζπλζέηνπλ έλα κεγάιν πνζνζηφ ηεο επηρεηξεκαηνινγίαο ππέξ ηεο αλαγθαηφηεηαο άζθεζεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο (Γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004: ). Σα θξηηήξηα απηά δελ είλαη θαηά αλάγθε αληαγσληζηηθά κεηαμχ ηνπο αιιά ν ηξφπνο πνπ αιιεινζπκπιεξψλνληαη θαη ζπζρεηίδνληαη κεηαμχ ηνπο ζα πξέπεη λα δηεξεπλάηαη θάζε θνξά γηα ηελ θαιχηεξε επηινγή ηνπ κίγκαηνο πνιηηηθήο πνπ ζα αθνινπζεζεί. 2.2 Λόγοι άσκησης περιυερειακής πολιτικής Οη θπξηφηεξνη ιφγνη πνπ επηβάιινπλ ηεο άζθεζε πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ηφζν ζε εζληθφ φζν θαη ζε θνηλνηηθφ επίπεδν είλαη νη εμήο (Νηθ. Η. Κφλζνιαο, 1997:85-96, Γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004: ): 1. Πιήξεο θαη απνηειεζκαηηθή ρξήζε ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο ηεο νηθνλνκίαο Όηαλ ππάξρνπλ κεγάιεο δηαθνξέο ζηελ θαηαλνκή ησλ δξαζηεξηνηήησλ αλάκεζα ζηηο πεξηθέξεηεο δελ αμηνπνηνχληαη θαηά ηνλ απνηειεζκαηηθφηεξν ηξφπν νη παξαγσγηθνί ζπληειεζηέο κηαο νηθνλνκίαο. ε πεξηθέξεηεο κε ειιηπή ζπγθέληξσζε νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ νη παξαγσγηθνί ζπληειεζηέο ππναπαζρνινχληαη θαη ε νηθνλνκία παξάγεη θάησ απφ ηε παξαγσγηθέο ηεο δπλαηφηεηεο ελψ ζε απηέο φπνπ παξαηεξείηαη έληνλε ζπγθέληξσζε δξαζηεξηνηήησλ παξνπζηάδνληαη θαηλφκελα ππεξβάιινπζαο δήηεζεο ζηηο αγνξέο εξγαζίαο θαη γεο πνπ ηξνθνδνηνχλ ηνλ πιεζσξηζκφ. Ζ άληζε θαηαλνκή ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζην ρψξν εκπνδίδεη κηα 16

18 νηθνλνκία λα θηάζεη ζην επίπεδν επεκεξίαο πνπ ζα κπνξνχζε εάλ ππήξρε κηα ηζφξξνπε αλάπηπμε κέζα απφ ζηνρεπκέλεο πνιηηηθέο πνπ ζηφρν ζα έρνπλ ηελ έληαμε ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία αδξαλψλ παξαγσγηθψλ πφξσλ. 2. Δπίηεπμε πςειψλ ξπζκψλ νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη κεγέζπλζεο ε πεξηνρέο κε έληνλε ζπγθέληξσζε νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ, φπσο είδακε θαη πξνεγνπκέλσο δεκηνπξγείηαη ππεξβάιινπζα δήηεζε γηα εξγαζία θαη γε ε νπνία απμάλεη ην θφζηνο εξγαζίαο θαη θαηνηθίαο δεκηνπξγψληαο πιεζσξηζηηθέο ηάζεηο. Πιεζσξηζκφο επίζεο κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί θαζψο κηα πεξηνρή κε έληνλε ζπγθέληξσζε θαη ρακειά πνζνζηά αλεξγίαο πνπ ζέιεη λα αλαπηπρζεί πεξηζζφηεξν ζα απμήζεη ηε δήηεζε γηα εξγαζία θαη δεδνκέλεο ηεο ρξνληθήο πζηέξεζεο πνπ ππάξρεη γηα ηελ αληίδξαζε ηνπ ζπληειεζηή εξγαζία γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο δήηεζεο αιιά θαη ηεο ζρεηηθά ρακειήο θηλεηηθφηεηάο ηνπ ζα νδεγήζεη ζε αχμεζε ησλ ακνηβψλ θαη κέζσ ησλ ζπιινγηθψλ δηαπξαγκαηεχζεσλ ζε δηάρπζε ηεο αχμεζεο θαη ζε άιιεο πεξηνρέο. Έηζη θαηάιιειεο πεξηθεξεηαθέο πνιηηηθέο ζα πξέπεη λα έρνπλ ζηφρν ηελ πην ηζνξξνπεκέλε θαηαλνκή ησλ παξαγσγηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζην ρψξν έηζη ψζηε λα ππάξρνπλ πεξηζψξηα γηα αχμεζε ηεο δήηεζεο ρσξίο αχμεζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο ην νπνίν ιεηηνπξγεί αλαζηαιηηθά ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε. 3. Γηθαηφηεξε θαηαλνκή ηνπ εηζνδήκαηνο Πνιιέο θνξέο ν κεραληζκφο ηεο αγνξάο δελ κπνξεί λα αληηκεησπίζεη ην πξφβιεκα ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. Οη ππνζέζεηο γηα πιήξε θηλεηηθφηεηα ηεο εξγαζίαο θαζψο θαη κεγάιε ειαζηηθφηεηα ησλ κηζζψλ δελ ηθαλνπνηνχληαη ζηελ πξάμε παξά κφλν κεξηθψο, θαη ζε ζπλδπαζκφ κε πξνβιήκαηα νηθνλνκηθήο αδηαηξεηφηεηαο θάπνησλ επηρεηξεκαηηθψλ κνλάδσλ θαη ηνπ θφζηνπο κεηεγθαηάζηαζεο ( ηξίηε ππφζεζε ηνπ κεραληζκνχ ηεο αγνξάο, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ην θεθάιαην ζα κεηαθηλεζεί ζε πεξηνρέο κε ρακειφ θφζηνο εξγαζίαο έσο λα επέιζεη εμνκνίσζε), νδεγνχλ ζην ζπκπέξαζκα φηη ε αληηκεηψπηζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο βξαρπρξφληα ηνπιάρηζηνλ απφ ην κεραληζκφ ηεο αγνξάο είλαη αλέθηθηε. Έηζη νδεγνχκαζηε ζε κηα άληζε θαηαλνκή ηνπ εζληθνχ πινχηνπ ε νπνία έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ην θξηηήξην ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο ηελ νπνία δελ κπνξεί λα αληηκεησπίζεη κφλνο ηνπ ν κεραληζκφο ηεο αγνξάο θαη είλαη απαξαίηεηε ε θαηάιιειε πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή γηα ηνλ κεηξηαζκφ ησλ αληζνηήησλ απηψλ. 17

19 4. Πξφιεςε πιεζσξηζηηθψλ πηέζεσλ Τπνζηεξίδεηαη φηη ε χπαξμε πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ επεξεάδεη ζεηηθά ηα πνζνζηά πιεζσξηζκνχ, θαη απηφ ζπκβαίλεη γηα ηξεηο ιφγνπο ( Νηθ. Η. Κφλζνιαο, 1997:88): Όηαλ ππάξρεη δήηεζε πξντφλησλ πνπ παξάγνληαη απφ δπλακηθνχο θιάδνπο ηεο νηθνλνκίαο ησλ θεληξηθψλ πεξηθεξεηψλ ηφηε δεκηνπξγνχληαη πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο ζε πεξηθέξεηεο κε πην θαζπζηεξεκέλε αλάπηπμε Οη δεκνζηνλνκηθέο πνιηηηθέο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ πιεζσξηζκνχ επεξεάδνπλ αλνδηθά ηα πνζνζηά αλεξγίαο ζε φιε ηε ρψξα αιιά πεξηζζφηεξν ζε πεξηθέξεηεο κε αλαπηπμηαθή πζηέξεζε φπνπ ε παξαγσγηθφηεηα είλαη ρακειή. Έηζη, ε αληηπιεζσξηζηηθή πνιηηηθή επεξεάδεη ηελ πεξηθεξεηαθή αλεξγία αιιά θαη ε πνιηηηθή κείσζεο ηηο αλεξγίαο πξνθαιεί πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο. Ο κηκεηηζκφο ησλ θαηαλαισηηθψλ πξνηχπσλ ησλ αλεπηπγκέλσλ πεξηθεξεηψλ απφ ηνλ πιεζπζκφ ησλ πην θαζπζηεξεκέλσλ πξνθαιεί πιεζσξηζηηθέο ηάζεηο θαη θνηλσληθή δπζαξέζθεηα. Γηα λα αληηκεησπηζηεί ην πξφβιεκα ησλ πιεζσξηζηηθψλ πηέζεσλ πνπ νθείινληαη ζηελ αληζφξξνπε αλάπηπμε ησλ πεξηθεξεηψλ απαηηείηαη ζπληνληζκφο ηεο εζληθήο κε ηελ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή θαη δέζκε ζηνρεπκέλσλ κέηξσλ γηα ηηο θαζπζηεξεκέλεο πεξηθέξεηεο πνπ λα ακβιχλνπλ άκεζα ή έκκεζα ηηο επηπηψζεηο ηνπ πιεζσξηζκνχ. 5. Αληηκεηψπηζε θνηλσληθψλ αλαηαξαρψλ Οη κεγάιεο δηαθνξέο ζηα επίπεδα επεκεξίαο θαη δηαβίσζεο κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ πεξηθεξεηψλ κηαο ρψξαο κπνξνχλ λα ππξνδνηήζνπλ θνηλσληθέο εληάζεηο θαη αλαηαξαρέο ζηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο πεξηθέξεηεο. Πνιιά είλαη ηα παξαδείγκαηα ηέηνησλ εληάζεσλ κε θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά φπσο απηά ησλ αγξνηψλ ηεο Γαιιίαο θαη ηεο Διιάδαο, ησλ ππνβαζκηζκέλσλ πεξηνρψλ κεγάισλ κεηξνπφιεσλ φπσο ην Παξίζη, ησλ Εαπαηίζηαο ζηηο λφηηεο πεξηνρέο ηνπ Μεμηθνχ θ.α. Γηα λα ιεηηνπξγήζεη απνηειεζκαηηθά ε νηθνλνκία ζα πξέπεη λα ππάξρεη έλα ειάρηζην 18

20 επίπεδν θνηλσληθήο εξεκίαο θαη ζπλνρήο ην νπνίν εμαζθαιίδεηαη απφ ηε κείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ κε ηηο άζθεζε ηεο θαηάιιειεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. 6. Αληηκεηψπηζε ησλ επηπηψζεσλ απφ ηελ νηθνλνκηθή νινθιήξσζε Οη ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο πεξηνρέο ηεο Δπξψπεο ραξαθηεξίδνληαη απφ έληνλα δηαξζξσηηθά πξνβιήκαηα ζηε δηάξζξσζε ησλ νηθνλνκηψλ ηνπο. Πξηλ ηε δεκηνπξγία ηεο Δληαίαο Αγνξάο νη πεξηνρέο απηέο πξνζηάηεπαλ ηηο νηθνλνκίεο ηνπο κε δαζκνινγηθά ή κε δαζκνινγηθά κέηξα (κέηξα ηζνδχλακνπ ραξαθηήξα). Με ηε ιεηηνπξγία φκσο ηεο Δληαίαο Αγνξάο θαη ηελ απειεπζέξσζε ηεο θηλεηηθφηεηαο πξντφλησλ, αλζξσπίλνπ δπλακηθνχ θαη θεθαιαίσλ νη επηρεηξήζεηο ησλ πεξηνρψλ απηψλ αληηκεησπίδνπλ ζνβαξά πξνβιήκαηα αληαγσληζκνχ θαη επηβίσζεο. Γηα λα κελ απνζαξζξσζεί ν παξαγσγηθφο ηζηφο ησλ ιηγφηεξν αλεπηπγκέλσλ πεξηθεξεηψλ ηεο ΔΔ θαη λα κπνξέζεη λα πξνρσξήζεη ε Δπξσπατθή νινθιήξσζε είλαη απαξαίηεηε ε άζθεζε πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο κέζσ ηεο νπνίαο νη νηθνλνκίεο ησλ πεξηνρψλ απηψλ ζα κπνξέζνπλ λα εθζπγρξνληζηνχλ θαη λα επηβηψζνπλ ζην λέν έληνλα αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ. 7. Κφζηνο ζπκθφξεζεο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ Ζ κεγάιε ζπγθέληξσζε ησλ βηνκεραληθψλ θαη εκπνξηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ζηα αζηηθά θέληξα δεκηνπξγεί ην θφζηνο ζπκθφξεζεο θαη είλαη κία απφ ηηο αξλεηηθέο ζπλέπεηεο ηηο αληζφξξνπεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο. Σν θφζηνο ζπκθφξεζεο απνηειείηαη απφ ηα θφζηε, θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά, πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηε κφιπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ηελ ππεξβνιηθή παξαγσγή ζνξχβνπ, ηα πξνβιήκαηα ιεηηνπξγηθφηεηαο ζηελ θαζεκεξηλή δσή, ηηο αλάγθεο γηα επελδχζεηο ζε ππνδνκέο φπσο ζπγθνηλσληαθά δίθηπα θαη θνηλσληθέο ππεξεζίεο. Όζν απμάλεηαη ην κέγεζνο κηαο πφιεο ην θνηλσληθφ θφζηνο αλά θεθαιή κεηψλεηαη φκσο κεηά απφ έλα νξηζκέλν επίπεδν αξρίδεη λα απμάλεηαη ζηαδηαθά. Έηζη, θξίλεηαη απαξαίηεηε ε άζθεζε πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ψζηε λα κεησζνχλ ηα θνηλσληθά θαη νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα πνπ πξνθαινχληαη απφ ηελ ππεξβνιηθή ζπγθέληξσζε δξαζηεξηνηήησλ ζηα κεγάια αζηηθά θέληξα (κε ελίζρπζε κηθξψλ πφιεσλ, ίδξπζε «δνξπθφξσλ» πφιεσλ θ.α.) θαη λα κεησζεί ην θφζηνο ζπκθφξεζεο ην νπνίν ζρεηίδεηαη ζεηηθά κε ηνλ αξηζκφ ησλ θαηνίθσλ. 19

21 8. Δλίζρπζε ησλ θνηλσληθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πεξηθεξεηαθψλ πξνηχπσλ Μέζα απφ ηηο ηζηνξηθέο ζπγθπξίεο θάζε πεξηθέξεηα δηακνξθψλεη ην δηθφ ηεο πεξηθεξεηαθφ πξφηππν, ην νπνίν απνηειείηαη απφ ηελ θνπιηνχξα ηεο, ηηο ηδηαίηεξεο θνηλσληθέο θαη πνιηηηζκηθέο ηεο αμίεο θαη γεληθά απφ ηνλ ηδηαίηεξν ηξφπν δσήο ησλ θνηλσληψλ πνπ ηελ απαξηίδνπλ. ηελ επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο φπνπ ηα θνηλσληθά πξφηππα ηεο δσήο ησλ κεηξνπφιεσλ πξνβάιινληαη ζρεδφλ απνθιεηζηηθά απφ ηα κέζα καδηθήο επηθνηλσλίαο θαη ζπκβάινπλ ζηελ πνιηηηζηηθή αθνκνίσζε θαη ηζνπέδσζε, ε κέξηκλα γηα ηελ πξνζηαζία θαη δηαηήξεζε ηεο πνιηηηζηηθήο θπζηνγλσκίαο ησλ πεξηθεξεηψλ ζα πξέπεη λα απνηειεί ζεκαληηθφ ζηφρν ηφζν ηεο εζληθήο φζν θαη ηεο θνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. 9. Πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο Βαζηθή ππνρξέσζε θαη επζχλε ηνπ θξάηνπο απνηειεί ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο ζε φιν ην ρψξν ηεο εδαθηθήο θπξηαξρίαο ηνπ. Ζ επζχλε απηή εθδειψλεηαη κέζα απφ ηελ άζθεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο θαη πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο ζε φιε ηελ επηθξάηεηα αιιά θαη ηδηαίηεξα ζε πεξηθέξεηεο κε κεγάιε πιεζπζκηαθή ζπγθέληξσζε φπνπ θαη εκθαλίδνληαη ηα πην έληνλα πξνβιήκαηα ζε ζέκαηα χδξεπζεο θαη απνρέηεπζεο, αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο θαη ξχπαλζεο ησλ πδάησλ, ερνξχπαλζεο θ.α. Ζ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο έρεη κεγάιε βαξχηεηα ηφζν απφ εζηθήο πιεπξάο φζν θαη απφ πιεπξάο πνηφηεηαο δσήο θαη θνηλσληθήο επεκεξίαο θαη ηα κέηξα πξνζηαζίαο θαη απνξξχπαλζεο ηνπ πεξηβάιινληνο πξέπεη λα απνηεινχλ βαζηθφ ζπζηαηηθφ θάζε αζθνχκελεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. 20

22 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 3. Η ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΠΟΛΙΣΙΚΗ ΣΗ ΔΤΡΧΠΑΨΚΗ ΔΝΧΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΔ ΑΝΙΟΣΗΣΔ 3.1 Διζαγωγή Ζ Δπξσπατθή Έλσζε αλ θαη έρεη θαηαθέξεη λα επηηχρεη ην ζηφρν ηεο δεκηνπξγίαο ηεο Δληαίαο Αγνξάο δελ έρεη θαηαθέξεη λα απνηειεί έλα εληαίν ζχλνιν ιφγσ ησλ πνιιψλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ πνπ εκθαλίδνληαη κέζα ζην ρψξν ηεο. Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή νπζηαζηηθά έξρεηαη λα δηνξζψζεη θάπνηεο ρσξηθέο ζπλέπεηεο πνπ πξνθαιεί ε ιεηηνπξγία ηεο ειεχζεξεο αγνξάο κε ζηφρν ηελ ηθαλνπνίεζε δχν αιιεινζρεηηδφκελσλ ζθνπψλ: ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο βειηίσζεο ηεο θνηλσληθήο δηαλνκήο. Ζ δπλακηθή ηεο νινθιήξσζεο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο έρεη ηελ ηάζε λα επηδνηεί κε νηθνλνκηθά νθέιε ηηο ήδε αλεπηπγκέλεο επξσπατθέο πεξηθέξεηεο επηηείλνληαο ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα( Όιγ. Γηψηε-Παπαδάθε, 2004:209). Έηζη ιφγσ ησλ αδπλακηψλ ηνπ κεραληζκνχ ηεο αγνξάο λα αληηκεησπίζεη απηέο ηηο δηαθνξνπνηήζεηο ζηα επίπεδα επεκεξίαο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ ε ΔΔ πξνζπαζεί λα ηηο αληηκεησπίζεη πηνζεηψληαο ηηο θαηάιιειεο πνιηηηθέο. ην θεθάιαην απηφ ζα γίλεη κηα αλάιπζε ησλ ιφγσλ πνπ σζνχλ ηελ ΔΔ λα αζθήζεη πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή, ηεο εμέιημεο ηεο επξσπατθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, ηεο θαηάζηαζεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ζηελ ΔΔ θαζψο θαη ησλ ηάζεσλ ζχγθιηζεο ή απφθιηζεο πνπ ππάξρνπλ φπσο εκθαλίδνληαη κέζα απφ ηε βηβιηνγξαθία θαη ηηο εθζέζεηο ηεο ΔΔ. 21

23 3.2 Σο πεπιθεπειακό ππόβλημα ζηην ΔΔ και οι λόγοι για ηην άζκηζη κοινοηικήρ πεπιθεπειακήρ πολιηικήρ. Ζ νηθνλνκηθή ελνπνίεζε εχξσζησλ πεξηθεξεηψλ κε θησρφηεξεο έρεη σο απνηέιεζκα λα δεκηνπξγνχληαη ζνβαξά πξνβιήκαηα αλάπηπμεο ζηηο δεχηεξεο. Βεβαίσο, ε αλαπηπμηαθή θαζπζηέξεζε απηψλ ησλ πεξηνρψλ δελ νθείιεηαη κφλν ζηελ νηθνλνκηθή ηνπο έλσζε κε πινπζηφηεξεο πεξηθέξεηεο αιιά θαη ζε ιφγνπο πνπ αλαθέξζεθαλ ζηελ ελφηεηα γηα ηηο αηηίεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη έρνπλ λα θάλνπλ κε ηε δηάξζξσζε ηεο νηθνλνκίαο, κε γεσγξαθηθνχο παξάγνληεο, κε θάπνηεο αδπλακίεο ηνπ κεραληζκνχ ηεο ειεχζεξεο αγνξάο θαζψο θαη κε ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θάζε πεξηθέξεηαο πνπ κέζα απφ ηηο ηζηνξηθέο ζπγθπξίεο δηακφξθσζαλ ρακειέο αλαπηπμηαθέο πξννπηηθέο. Ακέζσο κεηά ηε δεκηνπξγία ηεο ΔΟΚ ηέζεθε ην δήηεκα ησλ επηδξάζεσλ πνπ ζα είρε ε νηθνλνκηθή νινθιήξσζε ζηελ πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε. Σν εξψηεκα πνπ θπξηαξρνχζε ηφηε ήηαλ αλ ε ζηαδηαθή απειεπζέξσζε ηνπ ελδνθνηλνηηθνχ εκπνξίνπ θαη βειηίσζε ηεο θηλεηηθφηεηαο ησλ ζπληειεζηψλ ηεο παξαγσγήο ζα κπνξνχζε λα νδεγήζεη ζηελ άκβιπλζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ( Ναπ. Μαξαβέγηαο, 1994:410). Μέζα απφ ηελ πξφνδν ηεο δηαδηθαζίαο νινθιήξσζεο ηεο Κνηλφηεηαο νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο αλαδεηθλχνληαη ζε θξίζηκν παξάγνληα ξχζκηζεο θαη ζπλεξγαζίαο ηφζν ζε νηθνλνκηθφ φζν θαη πνιηηηθφ επίπεδν. Πξψηνλ, γηαηί δεκηνπξγεί πξφζζεηα πξνβιήκαηα πξνζαξκνγήο ζηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο πεξηνρέο θαη δεχηεξνλ, γηαηί ην αίζζεκα θνηλνηηθήο αιιειεγγχεο πθίζηαηαη θιπδσληζκνχο θαζψο ηίζεληαη εξσηήκαηα γηα ην εάλ ηα νθέιε ηεο νινθιήξσζεο είλαη θνηλά γηα φινπο (Κ. Καζηάλε θαη Β. θαξακαγθά,1997:35). Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή πνπ έρεη σο θεληξηθφ ζηφρν ηε κείσζε ησλ δηαπεξηθεξεηαθψλ θαη ελδνπεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ απνηειεί παξαδνζηαθά βαζηθή πνιηηηθή θάζε ρψξαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη αζθείηαη γηα αξθεηέο δεθαεηίεο κε αξθεηά απνηειεζκαηηθά. Λφγσ ηνπ γεγνλφηνο απηνχ, πνιινί ππνζηεξίδνπλ φηη ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα είλαη θαιχηεξα λα αληηκεησπίδεηαη ζε εζληθφ επίπεδν απφ θάζε ρψξα ρσξηζηά θαη ζπλεπψο δελ είλαη απαξαίηεην λα ζπγθξνηεζεί ζε ππεξεζληθφ, θεληξηθφ επίπεδν έλα ζχζηεκα ζηφρσλ θαη κέζσλ πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. Απηνί πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ 22

24 πξνβιήκαηνο ζε εζληθφ επίπεδν επηθαινχληαη ηνπο θηλδχλνπο απφ ηελ ππεξζπγθέληξσζε εμνπζηψλ ζηα Κνηλνηηθά φξγαλα, ηελ επηβνιή νκνηφκνξθσλ ιχζεσλ ζε δηαθνξεηηθήο πθήο πεξηθεξεηαθά πξνβιήκαηα θαη ηε δπζθνιία πνπ ππάξρεη ζηε δηάρπζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο θεληξηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο κφλν ζηηο πεξηθέξεηεο πνπ πξαγκαηηθά ρξεηάδνληαη ηηο Κνηλνηηθέο εληζρχζεηο ( Νηθ. Η. Κφλζνιαο, 1997:325) Παξά ηε ινγηθή βάζε πνπ ππάξρεη ζηα επηρεηξήκαηα απηά ε Κνηλφηεηα έρεη πηνζεηήζεη ηελ πξνζέγγηζε πνπ ππνζηεξίδεη φηη παξφιν πνπ ε νηθνλνκηθή νινθιήξσζε ζεσξείηαη σο κηα ζπλνιηθά ζεηηθή δηαδηθαζία, ζεσξείηαη φηη είλαη αξθεηά δχζθνιν ηα νθέιε θαη ηα θφζηε ηεο λα θαηαλέκνληαη νκνηφκνξθα ζην ρψξν. Ζ Δ.Δ. ζεσξψληαο σο πηζαλφηεξν επαθφινπζν ηεο νηθνλνκηθήο νινθιήξσζεο ηελ αχμεζε ησλ αληζνηήησλ θαζηέξσζε ηελ Κνηλνηηθή Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή θαη παξεκβαίλεη κε πνιηηηθέο πνπ ιεηηνπξγνχλ αληηζηαζκηζηηθά (Γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004:125). Πξέπεη λα ηνληζηεί εδψ φηη ε Κνηλφηεηα δελ πξνζπάζεζε λα ζέζεη ηελ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ζην ζχλνιφ ηεο ππφ θεληξηθφ έιεγρν αιιά ν ξφινο ηεο είλαη παξάιιεινο πξνο ην ξφιν πνπ έρνπλ ηα εζληθά δηνηθεηηθά φξγαλα ησλ δηαθφξσλ επηπέδσλ κέζα ζηα φξηα θάζε επηθξάηεηαο. Οη ιφγνη γηα ηελ θαζηέξσζε θαη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο Κνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο είλαη νη εμήο : 1) Ζ επίηεπμε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, φπσο επηβάιεη ξεηά ην άξζξν 130 α ηεο πλζήθεο ηνπ Μάαζηξηρη. Ζ εμέιημε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο θαη νη ζπλερφκελεο δηεπξχλζεηο ηεο Έλσζεο θαηά ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1990 θαη ηνπ 2000έρνπλ αξλεηηθέο επηπηψζεηο, ηνπιάρηζηνλ βξαρππξφζεζκα θαη κεζνπξφζεζκα, ζηε δηαδηθαζία ηεο ζπλνρήο ζηνλ εληαίν επξσπατθφ ρψξν. Οη δπζκελείο απηέο επηπηψζεηο, νη νπνίεο είλαη πην έληνλεο θαη γίλνληαη πην αηζζεηέο ζηηο νηθνλνκηθά πην αδχλακεο πεξηθέξεηεο, επηβάιινπλ ηελ θαζηέξσζε θαη ελίζρπζε ηεο θνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο (Αζ. Γ.Παπαδαζθαιφπνπινο θαη Μαλ.. Υξηζηνθάθεο, 2002:60). 2) Οη θησρφηεξεο ρψξεο ηεο Έλσζεο ( θπξίσο ε Διιάδα θαη ε Πνξηνγαιία ) βξίζθνληαη ζε αδπλακία λα δηαζέζνπλ ηνπο απαξαίηεηνπο νηθνλνκηθνχο πφξνπο γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηα πεξηθεξεηαθά ηνπο πξνβιήκαηα, ηα νπνία είλαη πην έληνλα θαη πνηθίινπλ σο πξνο ηελ κνξθή ηνπο ζε ζρέζε κε απηά ησλ πινπζηφηεξσλ ρσξψλ. Υσξίο ηηο θνηλνηηθέο εληζρχζεηο νη πεξηθέξεηεο 23

25 κε αλαπηπμηαθέο δπζθνιίεο (ζε ρψξεο πνπ δε δηαζέηνπλ ηα απαξαίηεηα κέζα γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπο) ζα βξίζθνληαλ ζε αθφκα δπζρεξέζηεξε ζέζε θαζψο νη πην επεκεξνχζεο πεξηθέξεηεο ζα πξνζέιθπαλ ηηο πεξηζζφηεξεο επελδχζεηο δηεπξχλνληαο αθφκα πεξηζζφηεξν ηηο αληζφηεηεο. Δίλαη ινηπφλ δσηηθήο ζεκαζίαο δξάζε ε κεηαθνξά πφξσλ απφ ηηο πινπζηφηεξεο πεξηθέξεηεο ζηηο θησρφηεξεο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο κέζσ ηεο ελίζρπζεο ηεο αληαγσληζηηθήο ζέζεο ησλ πξνβιεκαηηθψλ ζηελ αλαδήηεζε επελδπηηθψλ επθαηξηψλ(νηθ. Η. Κφλζνιαο, 1997:326). 3) Σν κνληέιν ηεο ρσξηθήο πφισζεο πνπ επηθξαηεί θαη κάιηζηα εληείλεηαη κε ηηο δηαδνρηθέο δηεπξχλζεηο ηεο Κνηλφηεηαο, ζηεξίδεη ηελ πνιηηηθή βάζε ηεο θνηλνηηθήο παξέκβαζεο, θαζψο απνηειεί επηρείξεκα ησλ θησρφηεξσλ ρσξψλ ζηηο δηαπξαγκαηεχζεηο γηα ηε δηάζεζε πεξηζζφηεξσλ ρξεκαηνδνηηθψλ πφξσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ πξνβιεκάησλ (Κ. Καζηάλε θαη Β. θαξακαγθά, 1997:36). 4) Ζ άζθεζε αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο κηαο πεξηθέξεηαο κπνξεί λα έρεη επηπηψζεηο ζε κηα άιιε πεξηθέξεηα ηεο ίδηαο ή αθφκα θαη άιιεο ρψξαο. Δπίζεο πξνβιήκαηα κπνξεί λα δεκηνπξγεζνχλ απφ ηελ εθαξκνγή άιισλ πνιηηηθψλ ηεο Έλσζεο θαη θπξίσο ηεο Κνηλήο Αγξνηηθήο Πνιηηηθήο, ηεο πνιηηηθήο αληαγσληζκνχ θαη ηεο εκπνξηθήο πνιηηηθήο. Έηζη παξνπζηάδεηαη ε αλάγθε ζπληνληζκνχ ησλ πεξηθεξεηαθψλ πνιηηηθψλ κέζσ ηνπ νπνίνπ δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ηεο απνηειεζκαηηθήο επέκβαζεο ηεο ΔΔ γηα ηελ ελίζρπζε ησλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ φηαλ παξνπζηάδνληαη εηδηθέο πεξηπηψζεηο θαζψο θαη ηεο παξαθνινχζεζεο θαη αμηνιφγεζεο ηνπ ζπλφινπ ησλ πνιηηηθψλ ηεο ζε ζπγθεθξηκέλεο ρσξηθέο κνλάδεο πνπ απνηεινχλ ηνπο ζηφρνπο ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. 5) Ζ εζηθή θαη ε θνηλσληθή ππφζηαζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο επηβάιεη ηελ θαζηέξσζε θαη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο άζθεζεο θνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. Ζ ΔΔ δελ επηδηψθεη κφλν ηελ νηθνλνκηθή νινθιήξσζε αιιά θαη ηελ πνιηηηθή θαη ηελ θνηλσληθή, γεγνλφο πνπ δίλεη ηδηαίηεξε βαξχηεηα ζηε ζχλζεζε ησλ δχν θξηηεξίσλ ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηεο ηζφηεηαο. Ζ ζπλνιηθή δπλακηθή ηνπ Δπξσπατθνχ ρψξνπ ελεξγνπνηείηαη κφλν κέζα ζε έλα ηζνξξνπεκέλν πιαίζην θνηλσληθήο ζηαζεξφηεηαο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ζπλεπψο ε άζθεζε πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο απφ ηελ ΔΔ γηα ηε εμάιεηςε θνηλσληθψλ αληζνηήησλ ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ νηθνλνκηθή απνηειεζκαηηθφηεηα θξίλεηαη 24

26 απαξαίηεηε γηα ηελ νπζηαζηηθφηεξε θαη πην δπλακηθή νινθιήξσζε ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ (Νηθ. Η. Κφλζνιαο, 1997:327). 6) Οη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο είλαη κεγαιχηεξεο ζε θνηλνηηθφ παξά ζε εζληθφ επίπεδν, δειαδή νη δηαθνξέο ησλ πεξηθεξεηψλ ζην ζχλνιν ηεο Κνηλφηεηαο είλαη κεγαιχηεξεο απφ απηέο ζην εζσηεξηθφ ησλ θξαηψλ. Απηφ δελ νθείιεηαη κφλν ζε γεσγξαθηθά αίηηα, αιιά έρεη λα θάλεη θαη κε ην γεγνλφο φηη ηα θξάηεκέιε έρνπλ δηαθνξεηηθφ επίπεδν αλάπηπμεο, δηαθνξεηηθέο ππνδνκέο θαη άιιε νηθνλνκηθή δηάξζξσζε, ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία επεξεάδνληαη ζε δηαθνξεηηθφ βαζκφ θαη έληαζε αλάινγα κε ην ζε πνηα θάζε ηνπ νηθνλνκηθνχ θχθινπ βξίζθεηαη θάζε νηθνλνκία. Δπίζεο, νη αληζφηεηεο απηέο απμάλνληαη θαζψο ε Κνηλφηεηα ζπλερψο δηεπξχλεηαη. Σν γεγνλφο φηη νη αληζφηεηεο είλαη πην έληνλεο ζην θνηλνηηθφ επίπεδν, δηθαηνινγεί κε βάζε ηελ αξρή ηεο επηθνπξηθφηεηαο, ηελ παξέκβαζε ηεο ΔΔ (ζπκπιεξσκαηηθά ησλ εζληθψλ πεξηθεξεηαθψλ πνιηηηθψλ),(κ. Καζηάλε θαη Β. θαξακαγθά, 1997:35). 3.3 Η πεπιθεπειακή πολιηική ηηρ Δςπωπαϊκήρ Ένωζηρ Η ππώιμη θάζη ( ) Καηά ηα πξψηα ρξφληα ιεηηνπξγίαο ηεο ΔΟΚ, ε πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή νπζηαζηηθά δελ ππήξρε θπξίσο επεηδή νη έμη ρψξεο πνπ απνηέιεζαλ ηνλ πξψην ππξήλα ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο δελ αληηκεηψπηδαλ ηδηαίηεξεο νηθνλνκηθέο αλνκνηνγέλεηεο πνπ λα ηηο νδεγνχζαλ ζηελ αλάγθε εθαξκνγήο κηαο πνιηηηθήο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο άληζεο αλάπηπμεο ζην ρψξν. Ζ πλζήθε ηεο Ρψκεο φκσο πξφβαιε ζην άξζξν 2 σο ζηφρν ηελ πξνψζεζε «..κηαο αξκνληθήο, ζπλερνχο θαη ηζφξξνπεο αλάπηπμεο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζε νιφθιεξε ηελ Κνηλφηεηα» θαη ηε «.. κείσζε ησλ δηαθνξψλ αλάκεζα ζηηο αλαπηπγκέλεο πεξηθέξεηεο θαη ζηηο πεξηθέξεηεο πνπ βξίζθνληαη ζε δηαξζξσηηθή νπηζζνδξφκεζε ή πνπ είλαη ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο». Σελ πξψηε απηή πεξίνδν ινηπφλ ηεο δηακφξθσζεο ηεο επξσπατθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο, ην Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν (ΔΚΣ), ην αξραηφηεξν ρξεκαηνδνηηθφ 25

27 κέζν ηεο Κνηλφηεηαο, ρξεκαηνδνηνχζε πεξηνρέο πνπ εκθάληδαλ πςειά πνζνζηά αλεξγίαο (π.ρ. Νφηηα Ηηαιία) θαη επίζεο δηλφηαλ ε δπλαηφηεηα ζε πεξηνρέο πνπ εκθάληδαλ νηθνλνκηθά πξνβιήκαηα λα ζπλάπηνπλ δάλεηα κε επηηφθην ρακειφηεξν απφ απηφ ηεο αγνξάο, κε ηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Άλζξαθα θαη Υάιπβα (ΔΚΑΥ) θαη κε ηελ Δπξσπατθή Σξάπεδα Δπελδχζεσλ (ΔΣΔπ)(Γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004: ). Γχν ήηαλ νη θχξηνη παξάγνληεο πνπ νδήγεζαλ φπσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα ζηε δηακφξθσζε ηεο επξσπατθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. Οη παξάγνληεο απηνί έρνπλ λα θάλνπλ κε ηηο αληζνξξνπίεο πνπ πξνθαινχζαλ ζην επξσπατθφ νηθνδφκεκα πξψηνλ νη δηαδηθαζίεο δηεχξπλζεο θαη δεχηεξνλ νη δηαδηθαζίεο νινθιήξσζεο. Έηζη, ε επξσπατθή πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή δεκηνπξγήζεθε γηα λα κεηξηάζεη θαη λα αληηζηαζκίζεη ηα θφζηε πνπ επέθεξαλ νη πνιηηηθέο νινθιήξσζεο θαη νη ζπλερφκελεο δηεπξχλζεηο ζε νξηζκέλεο ρψξεο θαη πεξηθέξεηεο Η ππώηη πεπίοδορ ( ) Οπζηαζηηθά ε πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ηεο Κνηλφηεηαο μεθηλάεη ην 1975 κε ηελ δεκηνπξγία ηνπ Δπξσπατθνχ Σακείνπ Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο (ΔΣΠΑ). Σν ΔΣΠΑ πξνέθπςε ιφγσ δχν γεγνλφησλ : Πξψηνλ, ε επαλαθνξά ηνπ ζηφρνπ γηα ηε δεκηνπξγία ηεο πξψηεο νηθνλνκηθήο θαη λνκηζκαηηθήο έλσζεο απφ ην ρέδην Werner (1968), φπνπ ηέζεθε ην δήηεκα φηη νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο κπνξεί λα απνηειέζνπλ ζνβαξφ εκπφδην πξνο ηελ νινθιήξσζε, θαη δεχηεξνλ, ε ζρεδηαδφκελε πξψηε δηεχξπλζε κε ηξία λέα θξάηε-κέιε, ην Ζλσκέλν Βαζίιεην, ηε Γαλία θαη ηελ Ηξιαλδία (1973) (Δ. Αλδξηθνπνχινπ, 2000:340). Καηά ηελ πξψηε πεξίνδν, απφ ην 1975 έσο ην 1987, κφλν ην ΔΣΠΑ ζηεξίδεη ηελ θνηλνηηθή πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή. Σν ΔΣΠΑ ιεηηνπξγεί ζπκπιεξσκαηηθά ζηηο πξνζπάζεηεο ησλ θξαηψλ-κειψλ, φπσο είρε εθθξαζηεί άιισζηε ζηνλ ηδξπηηθφ θαλνληζκφ ηνπ ΔΣΠΑ (έθζεζε Thompson-1974), φηη δειαδή ε Κνηλνηηθή πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή δελ πξέπεη λα ππνθαζηζηά, αιιά λα ζπκπιεξψλεη θαη λα ζπληνλίδεη ηηο εζληθέο πεξηθεξεηαθέο πνιηηηθέο (Αζ. Γ.Παπαδαζθαιφπνπινο θαη Μαλ.. Υξηζηνθάθεο, 2002:65). Απηφ επηηπγράλεηαη κε ηε ζπγρξεκαηνδφηεζε κεκνλσκέλσλ επελδπηηθψλ ζρεδίσλ βαζηθψλ ππνδνκψλ θαη παξαγσγηθψλ επελδχζεσλ κε ηελ πξνυπφζεζε απηά λα είλαη εληαγκέλα εληφο ησλ πιαηζίσλ ησλ 26

28 εζληθψλ πεξηθεξεηαθψλ πνιηηηθψλ. ε απηή ηε θάζε ν ξφινο ηεο Κνηλφηεηαο πεξηνξηδφηαλ ζηελ θαηαλνκή ησλ πφξσλ ηνπ ΔΣΠΑ βάζεη θάπνησλ ζηαζεξψλ πνζνζηψζεσλ θαη ελφο πιαηζίνπ δηαηάμεσλ πνπ αθνξνχζαλ ηα θξηηήξηα επηιεμηκφηεηαο, ην πνζνζηά ζπγρξεκαηνδφηεζεο θ.α. ρεηηθά γξήγνξα δηαθάλεθαλ ηα πξνβιήκαηα ηεο επξσπατθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ηα θπξηφηεξα εθ ησλ νπνίσλ ήηαλ α) ε θαηαζηξαηήγεζε ηεο αξρήο ηεο πξνζζεηηθφηεηαο, θαζψο δελ ήηαλ εχθνιν λα ειέγρεηαη αλ ππάξρεη ππνθαηάζηαζε ησλ εζληθψλ πφξσλ απφ ηνπο θνηλνηηθνχο, β) ε ζηελφηεηα ησλ πφξσλ, γ) ε αλαπηπμηαθή βνήζεηα πεξηνξηδφηαλ κφλν ζε δχν ηχπνπο έξγσλ, ζηηο ππνδνκέο θαη ζην βηνκεραληθφ ηνκέα θαη δ) ηα πεξηνξηζκέλα πεξηζψξηα δξάζεο ηεο Δπηηξνπήο. Απνηέιεζκα ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ ήηαλ λα ππάξμεη ην 1979 κηα πξψηε ηξνπνπνίεζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ΔΣΠΑ κε ηνλ θαλνληζκφ 214/79 φπνπ δφζεθε ζηελ Δπηηξνπή έλα κεγαιχηεξν πεξηζψξην λα ρξεκαηνδνηεί θαη άιια επελδπηηθά ζρέδηα επξχηεξνπ επξσπατθνχ ελδηαθέξνληνο. Σν 1984 πξαγκαηνπνηήζεθε κηα δεχηεξε επαλεμέηαζε ηεο επξσπατθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο κε ηελ αλακφξθσζε ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ ΔΣΠΑ (θαλνληζκφο 2088/84) χζηεξα απφ ηελ έληαμε ηεο Διιάδαο ην 1981 θαη ηελ πξννπηηθή έληαμεο ηεο Ηζπαλίαο θαη ηεο Πνξηνγαιίαο. Με ηελ αλακφξθσζε απηή δφζεθε αθφκα κεγαιχηεξν πεξηζψξην δξάζεο ζηελ Δπηηξνπή, απμήζεθαλ νη πφξνη ηνπ ΔΣΠΑ, ζπγθεθξηκελνπνηήζεθαλ νη ζηφρνη ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο δηαξζξσηηθήο πξνζαξκνγήο ησλ πεξηθεξεηψλ πνπ έρνπλ αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα θαη ππνγξακκίζηεθε ε αλάγθε γηα ζπληνληζκφ ησλ πνιηηηθψλ πνπ έρνπλ πεξηθεξεηαθέο επηδξάζεηο (Γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004:414, Π. Ληαξγθφβαο θαη Γ. Αλδξένπ, 2007:26-27). Σέινο λα αλαθέξνπκε σο ζεκαληηθφ ζηαζκφ ζε απηή ηελ πξψηε πεξίνδν ηελ έγθξηζε απφ ην πκβνχιην ην 1985 ηεο δεκηνπξγίαο ησλ Μεζνγεηαθψλ Οινθιεξσκέλσλ Πξνγξακκάησλ(ΜΟΠ, θαλνληζκφο 2088/85), κηαο επηαεηνχο δέζκεο δξάζεσλ κε θχξην ζηφρν ηελ ελίζρπζε ησλ κεζνγεηαθψλ πεξηνρψλ ηεο Κνηλφηεηαο ( Ηηαιία, Ν. Γαιιία θαη Διιάδα) θαη ηελ πξνζαξκνγή ηνπο ζηηο λέεο ζπλζήθεο πνπ ζα δεκηνπξγνχζε ε έληαμε ηεο Ηζπαλίαο θαη ηεο Πνξηνγαιίαο. 27

29 3.3.3 Η δεύηεπη πεπίοδορ- Θεζμοθέηηζη Κοινοηικήρ πεπιθεπειακήρ πολιηικήρ Σα πολςεηή ππογπάμμαηα ( ) Σα ΜΟΠ δεκηνπξγνχληαη ζηελ αξρή κηαο πεξηφδνπ φπνπ ζπληειινχληαη ζεκειηαθέο αιιαγέο ζηε ζχιιεςε θαη ηε δηακφξθσζε ηεο θνηλνηηθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο. Ζ εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηνπ πξνγξακκαηηζκνχ πνπ έξρεηαη λα αληηθαηαζηήζεη ηελ κέρξη ηφηε θξαηνχζα πξνζέγγηζε ησλ κεκνλσκέλσλ ζρεδίσλ, ν ζπληνληζκφο ησλ δξάζεσλ ζηνλ νπνίν ζα ζπκκεηέρνπλ φια ηα Γηαξζξσηηθά Σακεία θαη ε δηαηχπσζε βαζηθψλ αξρψλ θαη ζηφρσλ ζε ζρέζε κε ηνλ εληαίν ηξφπν αλάπηπμεο ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ζε θνηλνηηθφ επίπεδν είλαη απφ ηηο θπξηφηεξεο αιιαγέο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη. Ζ ζεζκνζέηεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο σο θνηλνηηθή πνιηηηθή πξαγκαηνπνηείηαη νπζηαζηηθά κε ηελ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε (1986) θαη ηελ έληαμε ηνπ ηίηινπ «Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή πλνρή»(άξζξα 130Α έσο 130Δ) ζηε πλζήθε ΔΟΚ. χκθσλα κε ην άξζξν 130Α (ή άξζξν 158 κε ηε λέα αξίζκεζε πλζήθε ηνπ Άκζηεξληακ), ε Κνηλφηεηα κε ζηφρν ηελ αξκνληθή αλάπηπμε ηνπ ζπλφινπ ηεο αλαπηχζζεη θαη ζπλερίδεη ηε δξάζε ηεο πξνο ηελ ελδπλάκσζε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο, εζηηάδνληαο ζηε κείσζε ηνπ ράζκαηνο κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ πεξηθεξεηψλ θαη ζηε κείσζε ηεο θαζπζηέξεζεο ησλ ιηγφηεξν αλεπηπγκέλσλ πεξηθεξεηψλ. Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ηεο Κνηλφηεηαο πιένλ ζπλδέεηαη κε ηελ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ηεο θάζε ρψξαο θαη δηακνξθψλνληαη ηα πνιπεηή πξνγξάκκαηα κέζσ ησλ νπνίσλ ζα πξαγκαηνπνηεζεί ε αλάπηπμε ηνπ επξσπατθνχ ρψξνπ κε ηε ρξήζε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνγξακκαηηζκνχ (Δ. Αλδξηθνπνχινπ, 2000: ). Α) Πξψηε πξνγξακκαηηθή πεξίνδνο ( ) Γχν ζεκαληηθά γεγνλφηα ζπλδένληαη κε ηελ πξψηε πεξίνδν πξνγξακκαηηζκνχ ηνλ ηνκέα ηεο εκβάζπλζεο έρνπκε ηελ πξνψζεζε ηεο νινθιήξσζεο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο σο ην 1992, θαη ζηνλ ηνκέα ηεο δηεχξπλζεο έρνπκε ηελ έληαμε ηεο Ηζπαλίαο θαη ηεο Πνξηνγαιίαο ην 1986, πνπ απνηεινχλ καδί κε ηελ Διιάδα θαη ηελ Ηξιαλδία ηηο ρψξεο εθείλεο πνπ βξίζθνληαη αξθεηά θάησ απφ ηνλ θνηλνηηθφ κέζν φξν ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ. Σα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο πεξηφδνπ απηήο ήηαλ : 28

30 Τηνζεηήζεθαλ πέληε ζηφρνη πνπ αθνξνχζαλ ηελ αλάπηπμε θαη ηελ πξνζαξκνγή ησλ πεξηθεξεηψλ κε αλαπηπμηαθή θαζπζηέξεζε (ηφρνο 1), ηελ αλαζπγθξφηεζε ησλ πεξηθεξεηψλ ή ηκεκάησλ πεξηνρψλ πνπ πιήηηνληαη ζνβαξά απφ ηε βηνκεραληθή παξαθκή (ηφρνο 2), ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο καθξνρξφληαο αλεξγίαο (ηφρνο 3), ηε δηεπθφιπλζε ηεο επαγγεικαηηθήο έληαμεο ησλ λέσλ (ηφρνο 4), ηελ επηηάρπλζε ηεο πξνζαξκνγήο ησλ γεσξγηθψλ δηαξζξψζεσλ (ηφρνο 5α) θαη ηελ πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ (ηφρνο 5β). Οη ζηφρνη 1, 2 θαη 5β έρνπλ απνδέθηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηθέξεηεο ή πεξηνρέο, ελψ νη 3, 4 θαη 5α αλαθέξνληαη ζε ζέκαηα παξέκβαζεο πνπ έρνπλ πξνηεξαηφηεηα. Έγηλε βαζηθφο θαηακεξηζκφο έξγνπ ζηα Γηαξζξσηηθά Σακεία αλά ηφρν (ηφρνο 1: ΔΣΠΑ, ΔΚΣ, ΔΓΣΠΔ- Πξνζαλαηνιηζκφο, ηφρνο 2: ΔΣΠΑ θαη ΔΚΣ, ηφρνη 3 θαη 4: ΔΚΣ, ηφρνο 5: ΔΓΣΠΔ- Πξνζαλαηνιηζκφο, ΔΚΣ, ΔΣΠΑ). Χο επηιέμηκεο γηα ην ηφρν 1 θαζνξίζηεθαλ νη πεξηθέξεηεο ησλ νπνίσλ ην αθαζάξηζην εγρψξην πξντφλ αλά θάηνηθν ήηαλ θαηψηεξν ηνπ 75% ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ. Απνθαζίζηεθε φηη νη πηζηψζεηο ππνρξεψζεσλ ζα δηπιαζηάδνληαλ γηα ηα Γηαξζξσηηθά Σακεία ην 1993 ζε ζρέζε κε ην Οη βαζηθέο αξρέο ζηηο νπνίεο ζηεξίρζεθε απηή ε κεηαξξχζκηζε ηνπ 1988 ήηαλ (Όιγα Γηψηε-Παπαδάθε, 2004: ): α) ε ζπγθέληξσζε ησλ παξεκβάζεσλ ζε ζπγθεθξηκέλνπο ζηφρνπο πξνηεξαηφηεηαο, β) ε εηαηξηθή ζρέζε 4 ή νπνία απνηειεί κηα θαηλνηνκία πνπ αληαλαθιά ηελ αληίιεςε γηα ηνλ βέιηηζην ηξφπν επίηεπμεο ησλ ζηφρσλ ηεο πνιηηηθήο ζπλνρήο. γ) ε ζπλνρή κε ηηο νηθνλνκηθέο πνιηηηθέο ησλ θξαηψλ κειψλ δ) ε θαιχηεξε δηαρείξηζε ησλ Σακείσλ ε) ε απινπνίεζε, ε παξαθνινχζεζε θαη ε επειημία ηεο δηαξζξσηηθήο δξάζεο. 4 Ζ εηαηξηθή ζρέζε λνείηαη σο «ζηελή ζπλελλφεζε αλάκεζα ζηελ Δπηηξνπή, ην ελδηαθεξφκελν θξάηνοκέινο θαη ηηο αξκφδηεο αξρέο πνπ έρνπλ νξηζηεί απφ απηφ ζε εζληθφ, πεξηθεξεηαθφ, ηνπηθφ ή άιιν επίπεδν, φπνπ φια ηα κέξε είλαη εηαίξνη θαη επηδηψθνπλ έλα θνηλφ ζθνπφ» 29

31 Β) Γεχηεξε πξνγξακκαηηθή πεξίνδνο ( ) Ζ επφκελε πεξίνδνο πξνγξακκαηηζκνχ ζπλδέεηαη θπξίσο κε ηελ επηθχξσζε ηεο πλζήθεο ηνπ Μάαζηξηρη ε νπνία ίδξπε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη πξνσζνχζε ηελ εκβάζπλζε ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο κε ηε δεκηνπξγία ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Ννκηζκαηηθήο Έλσζεο. Σν Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Μάαζηξηρη επηβεβαίσζε ηηο αξρέο ηεο κεηαξξχζκηζεο ηνπ 1988 θαη ελίζρπζε ηελ πνιηηηθή ζεκαζία ηεο αξρήο ηεο ζπλνρήο ηελ νπνία αλαγλψξηζε σο βαζηθφ άμνλα ηεο θνηλνηηθήο δνκήο. Οη κεηαβνιέο πνπ εηζήγαγε ε πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε, αλάκεζά ηνπο ε δεκηνπξγία ηεο Δπηηξνπήο Πεξηθεξεηψλ θαη ε δηεχξπλζε ησλ ζηφρσλ ηνπ ΔΚΣ, ελίζρπζαλ ηελ αξρή ηεο ζπλνρήο (Όιγα Γηψηε-Παπαδάθε, 2004: ). Δπίζεο, ίζσο ην πην ραξαθηεξηζηηθφ γεγνλφο απηήο ηεο πεξηφδνπ ήηαλ ε ίδξπζε ηνπ Σακείνπ πλνρήο ην νπνίν δελ ζπληνλίδεηαη κε ηα άιια Γηαξζξσηηθά Σακεία. Υξεκαηνδνηεί ρψξεο θαη φρη πεξηθέξεηεο, θαη ζπγθεθξηκέλα απηέο πνπ βξίζθνληαη θάησ απφ ην 90% ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ (Ηζπαλία, Διιάδα, Πνξηνγαιία θαη Ηξιαλδία). Σν ζεκαληηθφηεξν γλψξηζκά ηνπ ήηαλ φηη γηα λα δηθαηνχληαη νη ρψξεο απηέο ηηο εληζρχζεηο ηνπ, έπξεπε λα αθνινπζνχλ κηα πνιηηηθή κείσζεο ησλ δεκνζηνλνκηθψλ ειιεηκκάησλ ελ φςεη ηεο ΟΝΔ (Δ. Αλδξηθνπνχινπ, 2000:344). Σν Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Δδηκβνχξγνπ ην 1992 αχμεζε ηνπο πφξνπο ηεο Πνιηηηθήο πλνρήο θαη δηπιαζηάζηεθαλ νη πφξνη ηνπ Σακείνπ πλνρήο. Αθνινχζεζε ε αλαζεψξεζε ησλ Καλνληζκψλ ησλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ πνπ επέθεξε ζεκαληηθέο αιιαγέο φπσο: ηελ επέθηαζε ηεο πεξηφδνπ πξνγξακκαηηζκνχ απφ πέληε ζε έμη έηε ( ). νη ηφρνη 3 θαη 4 ζπγρσλεχζεθαλ ζε κηα επξχηεξε απνζηνιή πξνψζεζεο ηεο απαζρφιεζεο θαη δεκηνπξγήζεθε έλαο λένο ηφρνο 4 γηα ηελ πξνζαξκνγή ησλ εξγαδφκελσλ ζηηο βηνκεραληθέο κεηαιιαγέο θαη ζηελ εμέιημε ησλ ζπζηεκάησλ παξαγσγήο. Σελ πξφηαζε απφ ηα θξάηε ησλ επηιέμηκσλ πεξηνρψλ γηα ηνπο ζηφρνπο 2 θαη 5β. ηελ επέθηαζε ηνπ ηφρνπ 5 α ζηελ αιηεία θαη ηε ζχζηαζε ηνπ Υξεκαηνδνηηθνχ Μέζνπ Πξνζαλαηνιηζκνχ ηεο Αιηείαο (ΥΜΠΑ). 30

32 ηελ ελίζρπζε ηεο εηαηξηθήο ζρέζεο, ε νπνία νξγαλψλεηαη κε πιήξε ηήξεζε ησλ ζεζκηθψλ, λνκηθψλ θαη δεκνζηνλνκηθψλ αξκνδηνηήησλ ησλ εηαίξσλ. Με ηελ πξνζρψξεζε ζηελ ΔΔ ηεο νπεδίαο, ηεο Απζηξίαο θαη ηεο Φηλιαλδίαο ην 1995, ε Έλσζε αληαπνθξίζεθε ζηηο αλάγθεο αλάπηπμεο ησλ λέσλ θξαηψλ-κειψλ θαη κε απφθαζε ηνπ πκβνπιίνπ πξνζηέζεθε έλαο έθηνο ζηφρνο : ε πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο δηαξζξσηηθήο πξνζαξκνγήο πεξηνρψλ εμαηξεηηθά ρακειήο πιεζπζκηαθήο ππθλφηεηαο. Γ) Σξίηε πξνγξακκαηηθή πεξίνδνο ( ) Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή φπσο θαη θάζε πνιηηηθή είλαη δπλακηθή θαη πξνζαξκφδεηαη ζηα λέα δεδνκέλα. ηελ απγή ηνπ 20 νπ αηψλα ε Κνηλφηεηα ήξζε αληηκέησπε κε λέα δεδνκέλα ηα νπνία ήηαλ ηα εμήο: α) ε απφθαζε γηα ηε πηνζέηεζε θνηλνχ λνκίζκαηνο, θαη ε επαθφινπζε κεηαθνξά ελφο κέξνπο ηεο επζχλεο γηα ηελ άζθεζε πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ζηελ Κνηλφηεηα ιφγσλ ηεο απζηεξφηεξεο δεκνζηνλνκηθήο πνιηηηθήο ησλ θξαηψλ-κειψλ αιιά θαη ηεο απψιεηαο ηεο δπλαηφηεηάο ηνπο γηα άζθεζε λνκηζκαηηθήο πνιηηηθήο, β) ε απφθαζε γηα ηελ δηεχξπλζε ηεο ΔΔ κε ηελ έληαμε ησλ ρσξψλ ηεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο (ΥΚΑΔ) κε κέζν φξν θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ πνιχ θάησ ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο Κνηλφηεηαο ησλ 15, γ) ε έληαζε ησλ ζπλζεθψλ παγθνζκηνπνίεζεο ηεο νηθνλνκίαο θαη ν ζπλεπαθφινπζνο απμαλφκελνο αληαγσληζκφο ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο Δπξψπεο. Απηά ηα δεδνκέλα ππνρξέσζαλ ηελ Έλσζε λα αλαλεψζεη ηε δέζκεπζή ηεο γηα ηελ πξνψζεζε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο. Όκσο νη δηαξζξσηηθέο δαπάλεο ιφγσ ησλ δεκνζηνλνκηθψλ πεξηνξηζκψλ πνπ έζεζε ε ΟΝΔ, αιιά θαη ηεο απξνζπκίαο ησλ εχπνξσλ θξαηψλ λα απμήζνπλ ηε ζπλεηζθνξά ηνπο ζηνλ θνηλνηηθφ Πξνυπνινγηζκφ, ζηαζεξνπνηήζεθαλ ζην 0,46% ηνπ ΑΔΠ ηεο Έλσζεο (Γ. Αλδξένπ θαη Ν. Μαξαβέγηαο, 2007:595). Οη πξνηάζεηο ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ πεξίνδν ζπλνςίζηεθαλ ζηελ «Αηδέληα 2000» 5. Μεηά ηνλ θαζνξηζκφ ησλ δεκνζηνλνκηθψλ πξννπηηθψλ ζην Δπξσπατθφ πκβνχιην ηνπ Βεξνιίλνπ (1999), εγθξίζεθαλ νη λένη θαλνληζκνί ησλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ, ηνπ Σακείνπ πλνρήο, θαζψο θαη νη Καλνληζκνί γηα ηελ πξνεληαμηαθή βνήζεηα πξνο ηηο ρψξεο ΚΑΔ. 5 Πξφθεηηαη γηα έλα παθέην αιιεινζπλδεφκελσλ ζεκάησλ κε βαζηθφ άμνλα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν ζα επεθηαζεί ε Δ.Δ, γεσγξαθηθά θαη ζεζκηθά. Σα ζρεηηθά θείκελα βξίζθνληαη ζηελ ειεθηξ. δηεχζπλζε : 31

33 Οη Καλνληζκνί γηα ηελ πεξίνδν επέθεξαλ ζεκαληηθή αιιαγή ζηνπο ηφρνπο πξνηεξαηφηεηαο, ησλ νπνίσλ ν αξηζκφο κεηψζεθε ζε ηξεηο: ηφρνο 1: Πξνψζεζε ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο δηαξζξσηηθήο πξνζαξκνγήο ησλ θαζπζηεξεκέλσλ αλαπηπμηαθά πεξηθεξεηψλ (ΔΣΠΑ, ΔΚΣ, ΔΓΣΠΔ- Πξνζαλαηνιηζκφο, ΥΜΠΑ): ζην ηφρν εληάρζεθαλ νη πεξηθέξεηεο ησλ νπνίσλ ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ είλαη κηθξφηεξν ηνπ 75% ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ, νη πεξηνρέο ηνπ ηφρνπ 6 θαη νη πνιχ απνκαθξπζκέλεο πεξηθέξεηεο( Αδφξεο, Μαδέξα, Καλάξηα λεζηά θ.α.) ηφρνο 2: ηήξημε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο αλαζπγθξφηεζεο ησλ πεξηνρψλ πνπ αληηκεησπίδνπλ δηαξζξσηηθέο δπζθνιίεο (ΔΣΠΑ, ΔΚΣ, ΥΜΠΑ, ΔΓΣΠΔ- Πξνζαλαηνιηζκφο): πξνήιζε απφ ηε ζπγρψλεπζε ησλ ζηφρσλ 2 θαη 5β θαη θάιππηε φιεο ηηο πεξηνρέο ζε δηαδηθαζία θνηλσληθννηθνλνκηθήο αλαζπγθξφηεζεο, βηνκεραληθέο, αγξνηηθέο, αζηηθέο ή εμαξηψκελεο απφ ηελ αιηεία (ν θαζνξηζκφο πιεζπζκηαθνχ θξηηεξίνπ κείσζε ζεκαληηθά ηνπο σθεινχκελν θνηλνηηθφ πιεζπζκφ). ηφρνο 3: ηήξημε ηεο πξνζαξκνγήο θαη ηνπ εθζπγρξνληζκνχ ησλ πνιηηηθψλ θαη ζπζηεκάησλ εθπαίδεπζεο, θαηάξηηζεο θαη απαζρφιεζεο (ΔΚΣ) Σα Γιαπθπωηικά Σαμεία Μέζσ ηεο Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ηεο Έλσζεο (πάλσ απφ ην 35%) κεηαθέξεηαη απφ ηα πινπζηφηεξα θξάηε-κέιε ζηα θησρφηεξα θαη ηδηαίηεξα ζηηο πξνβιεκαηηθέο πεξηθέξεηέο ηνπο. Οη ιφγνη γηα ηελ άζθεζε ηεο Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο αλαθέξζεθαλ ζε πξνεγνχκελν θεθάιαην. Δδψ φκσο είλαη ζθφπηκν λα αλαθέξνπκε φηη ε κεηαθνξά ησλ πφξσλ δελ έρεη κφλν νθέιε γηα ηνπο δηθαηνχρνπο αιιά θαη γηα ηηο ρψξεο νη νπνίεο είλαη θαζαξνί εηζθνξείο ζηνλ Κνηλνηηθφ Πξνυπνινγηζκφ θαη ηα νπνία έρνπλ λα θάλνπλ κε ηα νθέιε απφ ηε ιεηηνπξγία ηεο Δληαίαο Αγνξάο θαη ηηο δπλαηφηεηεο πνπ δίλνληαη ζηηο επηρεηξήζεηο ησλ ρσξψλ απηψλ γηα λέεο επελδχζεηο θαη δηείζδπζε ζε θαηλνχξηεο αγνξέο. Ζ δηάζεζε ησλ πφξσλ γίλεηαη κέζσ ησλ ηεζζάξσλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ (Ν. Μνχζεο, 2001) ηα νπνία δε ρξεκαηνδνηνχλ κεκνλσκέλα έξγα αιιά ηα πνιπεηή πξνγξάκκαηα πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο πνπ θαζνξίδνληαη απφ ηηο πεξηθέξεηεο, ηα 32

34 θξάηε-κέιε θαη ηελ Δπηηξνπή κέζα ζηα πιαίζηα ηεο εθάζηνηε πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ. Σα Γηαξζξσηηθά Σακεία είλαη ηα εμήο : Δπξσπατθό Σακείν Πεξηθεξεηαθήο Αλάπηπμεο (ΔΣΠΑ) : απνηειεί ην θχξην φξγαλν ηεο Κνηλνηηθήο Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο κε ζηφρν ηε κείσζε ησλ αληζνηήησλ κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο Έλσζεο κε ηελ ελίζρπζε αλαπηπμηαθά θαζπζηεξεκέλσλ πεξηθεξεηψλ ρξεκαηνδνηψληαο ππνδνκέο, παξαγσγηθέο επελδχζεηο γηα ηε δεκηνπξγία ζέζεσλ απαζρφιεζεο, έξγα ηνπηθήο αλάπηπμεο θαη εληζρχζεηο ζε Μηθξνκεζαίεο Δπηρεηξήζεηο(ΜΜΔ). Δπξσπατθό Κνηλσληθό Σακείν (ΔΚΣ) : πξνσζεί ηελ πξνζαξκνγή ηνπ ελεξγνχ πιεζπζκνχ ζηηο κεηαβνιέο ηεο αγνξάο εξγαζίαο θαη ηελ επαγγεικαηηθή έληαμε ησλ αλέξγσλ θαη ησλ κεηνλεθηηθψλ νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ, ρξεκαηνδνηψληαο δξάζεηο θαηάξηηζεο θαη εθπαίδεπζεο θαη ζπζηήκαηα εληζρχζεσλ γηα πξνζιήςεηο. Δπξσπατθό Γεσξγηθό Σακείν, Σκήκα Πξνζαλαηνιηζκνύ θαη Δγγπήζεσλ- Σκήκα Πξνζαλαηνιηζκνύ ( ΔΓΣΠΔ-Π): έρεη σο ζηφρνπο ηελ αλαδηάξζξσζε ηνπ γεσξγηθνχ ηνκέα, ηελ αλάπηπμε ζπκπιεξσκαηηθψλ κε ηε γεσξγία δξαζηεξηνηήησλ θαη ηελ άλνδν ηνπ βηνηηθνχ επηπέδνπ ηνπ αγξνηηθνχ πιεζπζκνχ ρξεκαηνδνηψληαο δξάζεηο αγξνηηθήο αλάπηπμεο θαη ελίζρπζεο ησλ γεσξγψλ ηδίσο ζε πεξηνρέο πνπ παξνπζηάδνπλ αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα. Υξεκαηνδνηηθό Μέζν Πξνζαλαηνιηζκνύ ηεο Αιηείαο (ΥΜΠΑ) : λέν Γηαξζξσηηθφ Σακείν πνπ δεκηνπξγήζεθε ζην πιαίζην ηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ κε θχξην ζθνπφ ηελ αλαδηάξζξσζε ηνπ ηνκέα αιηείαο, κέζσ ηεο πξνζαξκνγήο θαη ηνπ εθζπγρξνληζκνχ ηνπ ηνκέα, ρξεκαηνδνηψληαο θπξίσο έξγα αιηεπηηθήο ππνδνκήο, ελίζρπζεο εμνπιηζκνχ θαη επηρεηξεκαηηθήο δξάζεο. Δπηπιένλ έλα εηδηθφ ηακείν αιιειεγγχεο, ην Σακείν πλνρήο, έρεη σο ζηφρν ηε ρξεκαηνδφηεζε έξγσλ γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηε βειηίσζε ησλ δηεπξσπατθψλ δηθηχσλ κεηαθνξψλ ζηηο ηέζζεξηο ρψξεο ηεο ζπλνρήο : Διιάδα, Ηζπαλία, Ηξιαλδία θαη Πνξηνγαιία. Σν Σακείν πλνρήο αλ θαη δε ζεσξείηαη Γηαξζξσηηθφ Σακείν, ζπκβάιιεη ζε κεγάιν βαζκφ ζηε κείσζε ηνπ ράζκαηνο κεηαμχ ησλ πινπζηφηεξσλ θαη θησρφηεξσλ ρσξψλ θαη πεξηθεξεηψλ ηεο Έλσζεο (Αζ. Γ.Παπαδαζθαιφπνπινο θαη Μαλ.. Υξηζηνθάθεο, 2002:73). 33

35 Σέινο, εδψ λα αλαθέξνπκε φηη ν ζηφρνο γηα ηελ πξνζαξκνγή ησλ γεσξγηθψλ δηαξζξψζεσλ δελ πεξηιακβάλεηαη πιένλ ζηηο δηαξζξσηηθέο πξνηεξαηφηεηεο ηεο Κνηλφηεηαο, φκσο απηφ δε ζεκαίλεη φηη ε αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ δελ απνηειεί πιένλ κέιεκά ηεο.. χκθσλα κε ηνλ θαλνληζκφ ηνπ ΔΓΣΠΔ «..ηα κέηξα πνπ εηζήρζεζαλ κε ηε κεηαξξχζκηζε ηεο θνηλήο γεσξγηθήο πνιηηηθήο ην 1992 ζα πξέπεη λα ζπκπιεξσζνχλ κε ην ζχζηεκα γηα ηηο κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο θαη ηηο πεξηνρέο πνπ ππφθεηληαη ζε πεξηβαιινληηθνχο πεξηνξηζκνχο ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο ηα κέηξα αγξνηηθήο αλάπηπμεο ζα πξέπεη λα ζπλνδεχνπλ θαη λα ζπκπιεξψλνπλ ηηο πνιηηηθέο γηα ηελ αγνξά». Ζ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ απνηειεί ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο ΚΑΠ θαη ηα κέηξα πνπ ζηεξίδνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ 6 απεπζχλνληαη ζην ζχλνιν ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ ηεο Έλσζεο. Έηζη, ην ηκήκα Δγγπήζεσλ ηνπ Σακείνπ δελ είλαη έλα Γηαξζξσηηθφ Σακείν αιιά ζπκβάιεη ζηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή κέζσ ηεο δηαθνξνπνηεκέλεο ρξεκαηνδφηεζεο θάπνησλ κέηξσλ ηνπ ζηφρνπ 1( αληηζηαζκηζηηθέο εληζρχζεηο ζηηο κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο, εληζρχζεηο γηα πξφσξε ζπληαμηνδφηεζε, γεσξγν-πεξηβαιινληηθά κέηξα) 7 θαη ηε ρξεκαηνδφηεζε κέηξσλ γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ λένπ ζηφρνπ 2 (ζηήξημε πεξηνρψλ κε ζνβαξέο δηαξζξσηηθέο αδπλακίεο). Βιέπνπκε ινηπφλ φηη ην ηκήκα Δγγπήζεσλ ηνπ Γεσξγηθνχ Σακείνπ αλ θαη δελ είλαη Γηαξζξσηηθφ Σακείν παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ ελίζρπζε πξνβιεκαηηθψλ πεξηνρψλ. 3.4 Οι πεπιθεπειακέρ ανιζόηηηερ ζηην Δςπωπαϊκή Ένωζη Η καηάηαξη ηων πεπιθεπειών Ζ θαηάηαμε ησλ πεξηθεξεηψλ βνεζάεη ζηελ παξαγσγή θαη αλάιπζε ησλ ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ πνπ πξνζδηνξίδνπλ ηηο δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο θαη δηεπθνιχλεη ηελ εθαξκνγή, παξαθνινχζεζε θαη αμηνιφγεζε ηεο Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Τπάξρνπλ δχν εηδψλ ππνδηαηξέζεηο : ε πξψηε γίλεηαη κε δηνηθεηηθά θξηηήξηα θαη εμππεξεηεί ηε ζπιινγή ζηαηηζηηθψλ δεδνκέλσλ θαη ηνλ 6 Δπελδχζεηο ζε γεσξγηθέο εθκεηαιιεχζεηο, επαγγεικαηηθή θαηάξηηζε, αληηζηαζκηζηηθέο εληζρχζεηο ζε κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο, κέηξα γηα ηελ πξνζαξκνγή θαη αλάπηπμε ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ θ.α. 7 Ζ έιιεηςε πξννπηηθψλ εξγαζίαο εθηφο ηεο γεσξγίαο θαη ην ρακειφηεξν βηνηηθφ επίπεδν νδεγνχλ ηνπο αλζξψπνπο, θαη ηδίσο ηνπο λένπο θαη ηνπο εηδηθεπκέλνπο, λα αλαδεηήζνπλ επθαηξίεο αιινχ. Σν γεγνλφο απηφ έρεη ζσξεπηηθέο επηπηψζεηο ζηηο ελ ιφγσ πεξηνρέο, θαζψο ηηο αθήλεη κε έλαλ γεξάζθνληα πιεζπζκφ θαη ζπξξηθλψλεη ηηο βαζηθέο ππεξεζίεο. 34

36 θαζνξηζκφ αξκνδηνηήησλ θαη ε δεχηεξε ζηεξίδεηαη ζηνλ πξνζδηνξηζκφ νξηζκέλσλ νκνηνγελψλ ραξαθηεξηζηηθψλ πνπ ζπλζέηνπλ ηηο πεξηθέξεηεο εθαξκνγήο ζπγθεθξηκέλσλ αλαπηπμηαθψλ ζρεδίσλ ( νη ιεγφκελεο «πεξηθέξεηεο πξνγξακκαηηζκνχ») (Νηθ. Η. Κφλζνιαο, 1997:321). I. Τπνδηαίξεζε κε δηνηθεηηθά θξηηήξηα Κάζε θξάηνο-κέινο έρεη ηξεηο θαηεγνξίεο ρσξηθψλ κνλάδσλ (NUTS 8 ), ηηο νπνίεο ρξεζηκνπνηεί ε ηαηηζηηθή Τπεξεζία ηεο Κνηλφηεηαο (EUROSTAT) θαη νη άιιεο ππεξεζίεο ηεο Δπηηξνπήο. Δίλαη κηα ηεξαξρηθή δηαίξεζε ησλ ρσξηθψλ κνλάδσλ θάζε θξάηνπο-κέινπο ζε ηξία επίπεδα. Έηζη, θάζε θξάηνο-κέινο ππνδηαηξείηαη ζε έλα νξηζκέλν αξηζκφ πεξηθεξεηψλ ζην πξψην επίπεδν (NUTS Η). Κάζε πεξηθέξεηα ηνπ πξψηνπ επηπέδνπ ππνδηαηξείηαη ζε νξηζκέλν αξηζκφ πεξηθεξεηψλ ηνπ επηπέδνπ 2 ( NUTS ΗΗ), θαη αληίζηνηρα έρνπκε ηελ ππνδηαίξεζε θαη ζην επίπεδν 3 ( NUTS ΗΗΗ). Ζ Διιάδα ππνδηαηξείηαη ζε ηέζζεξηο ρσξηθέο κνλάδεο ηνπ επηπέδνπ NUTS Η, σο εμήο : 1. Βφξεηα Διιάδα 2 Κεληξηθή Διιάδα 3.Αηηηθή 4.Νεζηά Οη πεξηθέξεηεο ηνπ επηπέδνπ NUTS Η δηαηξνχληαη πεξαηηέξσ ζηηο 13 πεξηθέξεηεο ηνπ επηπέδνπ NUTS ΗΗ σο εμήο : Βφξεηα Διιάδα: 1. Αλαηνιηθή Μαθεδνλία θαη Θξάθε 2. Κεληξηθή Μαθεδνλία 3. δπηηθή Μαθεδνλία 4. Θεζζαιία Κεληξηθή Διιάδα: 5. Ήπεηξνο 6. Ηφληα Νεζηά 7. Γπηηθή Διιάδα 8. ηεξεά Διιάδα 9. Πεινπφλλεζνο Αηηηθή: 10. Αηηηθή Νεζηά 11.Βφξεην Αηγαίν 8 Nomenclature of Territorial Units for Statistics 35

37 12. Νφηην Αηγαίν 13. Κξήηε ην επίπεδν NUTS ΗΗΗ ε ρψξα δηαηξείηαη ζηνπο 51 λνκνχο ηεο, πνπ ζπγθξνηνχλ ηηο 13 πεξηθέξεηεο. II. Τπνδηαίξεζε κε θξηηήξηα νκνηνγέλεηαο (Νηθ. Η. Κφλζνιαο, 1997:322), Υξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ θαηάηαμε ησλ πξνβιεκαηηθψλ πεξηθεξεηψλ ηεο Έλσζεο νη νπνίεο έρνπλ ηα αθφινπζα ραξαθηεξηζηηθά : α) Καζπζηεξεκέλεο πεξηθέξεηεο: Πεξηθέξεηεο κε έληνλν γεσξγηθφ πξνζαλαηνιηζκφ, πςειά πνζνζηά αλεξγίαο θαη ειιείςεηο ζε κεηαθνξηθέο θαη ηειεπηθνηλσληαθέο ππνδνκέο. β) Φζίλνπζεο βηνκεραληθέο πεξηθέξεηεο: Πεξηθέξεηεο κε πςειή αλεξγία ιφγσ κείσζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο βηνκεραλίαο ζηελ νπνία ζηεξηδφηαλ ε νηθνλνκία ηνπο. γ) Πεξηκεηξηθέο πεξηθέξεηεο: Απνκαθξπζκέλεο πεξηθέξεηεο απφ ηα θέληξα δήηεζεο θαη πξνζθνξάο πξντφλησλ θαη ππεξεζηψλ θαη γεσγξαθηθά απνκνλσκέλεο. Πνιιέο νξεηλέο, παξάθηηεο θαη λεζησηηθέο πεξηνρέο εληάζζνληαη ζηελ θαηεγνξία απηή. δ) πλνξηαθέο πεξηθέξεηεο: Πεξηθέξεηεο πνπ βξίζθνληαη ζηα ζχλνξα κε άιιεο ρψξεο ηεο Δ.Δ ή πνπ ζπλνξεχνπλ κε ρψξεο πνπ δελ είλαη κέιε ηεο Δ.Δ θαη αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ζηελ αλάπηπμε νηθνλνκηθψλ ζρέζεσλ κε φκνξεο πεξηθέξεηεο, θπξίσο εθηφο Κνηλνηηθνχ ρψξνπ. ε) Πξνβιεκαηηθέο αζηηθέο πεξηνρέο: Πεξηνρέο κε πξνβιήκαηα αηκνζθαηξηθήο ξχπαλζεο, θπθινθνξηαθήο ζπκθφξεζεο θαη κεησκέλνπο δείθηεο πνηφηεηαο ηεο θαζεκεξηλήο δσήο. ζη) Πξνβιεκαηηθέο γεσξγηθέο πεξηνρέο: Πεξηθέξεηεο κε δχζθνιεο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο, πιεζπζκηαθή εξήκσζε θαη δπζκελείο φξνπο εθκεηάιιεπζεο ηνπ εδάθνπο. 36

38 3.4.2 Γιεπεύνηζη ανιζοηήηων ζηιρ σώπερ και ηιρ πεπιθέπειερ ηηρ Δ.Δ. Α) Αληζφηεηεο ζηηο ρψξεο ηεο ΔΔ χκθσλα κε ηελ Σξίηε Έθζεζε γηα ηελ Οηθνλνκηθή θαη Κνηλσληθή πλνρή (Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 2004), νη αληζφηεηεο ζην εηζφδεκα θαη ηελ απαζρφιεζε έρνπλ πεξηνξηζηεί θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία σζηφζν εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηα ζρεηηθά επίπεδα επεκεξίαο θαη νηθνλνκηθήο επίδνζεο αληηθαηνπηξίδνληαο ηηο ζπλερηδφκελεο δηαξζξσηηθέο αδπλακίεο. Οη κεγαιχηεξνη δηθαηνχρνη ηεο πνιηηηθήο γηα ηε ζπλνρή, ε Διιάδα, ε Ηζπαλία, ε Πνξηνγαιία θαη ε Ηξιαλδία, είραλ ξπζκνχο αλάπηπμεο κεηαμχ 1994 θαη 2001 πνιχ κεγαιχηεξνπο απφ ην κέζν φξν ηεο Δ.Δ. ην βαζκφ κάιηζηα, κε εμαίξεζε ηελ Ηξιαλδία 9, πνπ ε αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ηνπο ήηαλ ειάρηζηα πάλσ απφ ην κέζν φξν ηεο ΔΔ, ε αλάπηπμε ηνπο απηή κεηαθξάζηεθε ζε ζεκαληηθή αχμεζε ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ζρέζε κε ηελ ππφινηπε ΔΔ. Απφ ηνλ πίλαθα θαίλεηαη φηη ην δηάζηεκα ζεκεηψζεθαλ αξθεηέο κεηαβνιέο ζε νξηζκέλεο απφ ηηο 15 ρψξεο-κέιε ζε φηη αθνξά ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ (Μνλάδεο Αγνξαζηηθήο Γχλακεο) 10. Ζ κεγαιχηεξε αχμεζε ζεκεηψζεθε ζηελ Ηξιαλδία θαη αθνινπζνχλ ην Λνπμεκβνχξγν θαη ε Φηλιαλδία. Ζ κεγαιχηεξε κείσζε ζεκεηψζεθε ζην Βέιγην θαη έπνληαη ε Γεξκαλία θαη ε Γαιιία. Λφγσ ηνπ φηη νη κεγάιεο απμήζεηο ζην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ αθνξνχζαλ ρψξεο κε κηθξφ πιεζπζκφ (ηελ Ηξιαλδία θαη ην Λνπμεκβνχξγν), ελψ νη κεγάιεο κεηψζεηο αθνξνχζαλ ηξεηο απφ ηηο ρψξεο κε ην κεγαιχηεξν πιεζπζκφ ζηελ ΔΔ ησλ 15, ε ζπλνρή 11 ηεο ΔΔ.15 απμήζεθε σο ζχλνιν (Μαλ. Γ. Γξεηηάθεο, 2003:13). 9 ηελ Ηξιαλδία, φπνπ ν πιεζπζκφο απμήζεθε αξθεηά πάλσ απφ ηνλ θνηλνηηθφ κέζν φξν, ε αχμεζε ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ, ήηαλ ζρεδφλ ηεηξαπιάζηα απφ ην κέζν φξν ηεο ΔΔ (8% εηεζίσο) 10 Ζ κέηξεζε ζε ΜΑΓ ιακβάλεη ππφςε ην χςνο ησλ ηηκψλ θαη ηελ αγνξαζηηθή δχλακε ηνπ λνκίζκαηνο ζε θάζε ρψξα, θαη επνκέλσο αμηνινγεί θαιχηεξα ηελ πνζφηεηα ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ κπνξνχλ λα απνθηεζνχλ κε δεδνκέλν χςνο εηζνδήκαηνο. 11 Ζ ζπλνρή εθηηκάηαη κε ην δείθηε ζπλνρήο ν νπνίνο είλαη ν ζηαζκηζκέλνο κε ηνλ πιεζπζκφ θάζε ρψξαο ή πεξηθέξεηαο ζπληειεζηήο κεηαβιεηφηεηαο ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ. Αχμεζε ηνπ δείθηε ζεκαίλεη κείσζε ηεο ζπλνρήο θαη ην αληίζηξνθν. Δίλαη πην αληηπξνζσπεπηηθφο δείθηεο ζε ζρέζε κε ην δείθηε αληζφηεηαο(απιφο ζπληειεζηήο κεηαβιεηφηεηαο, γηαηί ιακβάλεη ππφςε ηνπ θαη ελζσκαηψλεη ηελ επίδξαζε ηνπ πιεζπζκνχ 37

39 ΠΙΝΑΚΑ Καηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ ζηηο ρώξεο-κέιε ηεο ΔΔ15 ηα έηε 1995 θαη 2000 Υψξα % κεηαβνιή Λνπμεκβνχξγν 170,6 195,3 14,5 Γαλία 118,1 118,6 0,4 Ηξιαλδία 93,2 115,2 23,6 Απζηξία 110,3 114,3 3,6 Οιιαλδία 109,2 111,2 1,8 Βέιγην 112,5 107,4-4,5 νπεδία 106,1 106,6 0,5 Γεξκαλία 110,0 106,4-3,3 Φηλιαλδία 96,9 104,0 7,3 Ηηαιία 103,4 102,0-1,4 Γαιιία 103,8 101,1-2,6 Ζλσκέλν Βαζίιεην 96,4 100,3 4,0 Ηζπαλία 78,2 82,2 5,1 Πνξηνγαιία 69,7 68,0-2,4 Διιάδα 65,4 65,7 0,5 Δ.Δ ,0 100,0 Γείθηεο αληζφηεηαο 31,56 37,13 17,6 Γείθηεο ζπλνρήο 4,30 3,83-10,9 Πεγή: EUROSTAT, Γξεηηάθεο 2003 Απφ ηνλ πίλαθα θαίλεηαη φηη ππήξμαλ κεηαβνιέο θαη ζε νξηζκέλεο απφ ηηο ρψξεο πνπ εληάρζεθαλ ζηελ Δ.Δ ην Παξαηεξνχκε φηη ζε 7 ρψξεο ζεκεηψζεθε αχμεζε ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ, ζε 1 παξέκεηλε ζηαζεξφ θαη ζε 2 κεηψζεθε.. Ζ κεγαιχηεξε αχμεζε ζεκεηψζεθε ζηε Λεηνλία κε ηελ Δζζνλία, ηελ Πνισλία θαη ηε Ληζνπαλία λα αθνινπζνχλ. ηάζηκν παξέκεηλε ζηε ινβαθία ελψ κεηψζεθε ζηελ Κχπξν θαη ζηελ Σζερία. Δπεηδή νη κεγάιεο απμήζεηο ζεκεηψζεθαλ ζε ρψξεο κε πνιχ ρακειφ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ ( αλάκεζα ηνπο θαη ε Πνισλία πνπ είλαη ε πνιππιεζέζηεξε απ φιεο), νη κεηαβνιέο απηέο είραλ σο απνηέιεζκα λα κεησζεί ν δείθηεο ζπλνρήο, δειαδή λα απμεζεί ε ζπλνρή ησλ 10 λέσλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ, θαη λα κεησζνχλ νη αληζφηεηεο ζην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ησλ ρσξψλ απηψλ. 38

40 ΠΙΝΑΚΑ Καηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ ζηηο 10 Ν.Υ-Μ.Δ.Δ ηα έηε 1995 θαη 2000 Υψξα % κεηαβνιή Κχπξνο 82,6 75,8-8,2 ινβελία 62,8 67,2 7,0 Σζερία 62,1 56,2-9,5 Μάιηα 52,4 55,1 5,2 Οπγγαξία 45,5 49,7 9,2 ινβαθία 45,9 45,9 0,0 Δζζνλία 33,6 40,1 19,3 Πνισλία 34,3 38,9 13,4 Ληζνπαλία 32,0 35,7 11,6 Λεηνλία 24,7 30,9 25,1 10 λ.ρ-κ.δ.δ 41,3 44,1 6,8 Γείθηεο αληζφηεηαο 46,67 34,98-25,0 Γείθηεο ζπλνρήο 9,37 6,37-32,0 Πεγή: EUROSTAT, Γξεηηάθεο 2003 Απφ ηε ζχλζεζε ησλ πηλάθσλ πνπ δείρλνπλ ηηο κεηαβνιέο ζην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ πξνθχπηεη ν πίλαθαο πνπ δείρλεη ηελ αληζφηεηα θαη ηελ ζπλνρή ζηηο ρψξεο-κέιε ηεο ΔΔ25 απφ ηα ζηνηρεία πνπ είλαη δηαζέζηκα γηα ηα έηε 1995 θαη Φαίλεηαη φηη ε αληζφηεηα ζην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ ησλ 25 ρσξψλ-κειψλ ηεο δηεπξπκέλεο Δπξψπεο είλαη αξθεηά κεγαιχηεξε απφ εθείλε ηεο ΔΔ15 ηφζν ην έηνο 1995 φζν θαη ην έηνο Δπίζεο, θαίλεηαη φηη ε ζπλνρή ηεο Δ.Δ.25 είλαη κηθξφηεξε θαη απφ απηή ηεο Δ.Δ.15 θαη απφ απηή ησλ 10 λέσλ ρσξψλ, εληνχηνηο φκσο βειηηψζεθε (κεηψζεθε δειαδή ν δείθηεο ζπλνρήο) εμαηηίαο ηεο βειηίσζεο ηεο ζπλνρήο ζηελ Δ.Δ.15 αιιά θαη ζηηο 10 λέεο ρψξεο φπσο είδακε πξνεγνπκέλσο. 39

41 ΠΙΝΑΚΑ Καηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ ζηηο ρώξεο κέιε ηεο Δ.Δ.25 ηα έηε 1995 θαη 2000 Υψξα % κεηαβνιή Λνπμεκβνχξγν 189,3 215,3 13,7 Γαλία 131,0 130,7-0,2 Ηξιαλδία 103,4 127,0 22,8 Απζηξία 122,3 126,0 3,0 Οιιαλδία 121,1 122,6 1,2 Βέιγην 124,8 118,5-5,1 νπεδία 117,6 117,5-0,1 Γεξκαλία 122,0 117,3-3,8 Φηλιαλδία 107,5 114,6 6,6 Ηηαιία 114,7 112,5-1,9 Γαιιία 115,1 111,5-3,2 Ζλσκέλν Βαζίιεην 107,0 110,6 3,4 Ηζπαλία 86,7 90,6 4,5 Κχπξνο 91,6 83,5-8,9 Πνξηνγαιία 77,4 75,0-3,1 ινβελία 69,7 74,1 6,3 Διιάδα 72,6 72,3-0,3 Σζερία 68,9 62,0-10,1 Μάιηα 58,1 60,8 4,5 Οπγγαξία 50,5 54,8 8,5 ινβαθία 50,9 50,6-0,5 Δζζνλία 37,3 44,2 18,5 Πνισλία 38,1 42,8 12,5 Ληζνπαλία 35,5 39,3 10,6 Λεηνλία 27,4 34,0 24,3 Δ.Δ ,0 100,0 Γείθηεο αληζφηεηαο 40,34 41,85 3,7 Γείθηεο ζπλνρήο 5,70 5,30-7,0 Πεγή: EUROSTAT, Γξεηηάθεο

42 Σν 2005 ζηελ ηξίηε έθζεζε πξνφδνπ γηα ηε ζπλνρή (Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 2005), ε Δπηηξνπή επηζεκαίλεη φηη νη δηαθνξέο ζην θαηά θεθαιή ΑΔΠ κεηαμχ ησλ 25 θξαηψλ κειψλ είλαη ζεκαληηθέο. Σα επίπεδα ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ ην 2003 θπκαίλνληαλ απφ ην 41% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ ζηε Λεηνλία έσο ην 215% ζην Λνπμεκβνχξγν. Ζ Ηξιαλδία, κε ΑΔΠ πνπ αλέξρεηαη ζην 132% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ, απνηειεί ην δεχηεξν πιένλ επεκεξνχλ θξάηνο κέινο. ε φια ηα λέα θξάηε κέιε, ην θαηά θεθαιή ΑΔΠ δελ ππεξβαίλεη ην 90% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ25, ελψ ζηελ Πνισλία, ηε Λεηνλία, ηε Ληζνπαλία θαη ηελ Δζζνλία, θαζψο θαη ζηε Ρνπκαλία θαη ηε Βνπιγαξία, είλαη ιηγφηεξν απφ ην κηζφ ηνπ κέζνπ φξνπ. Αιιά θαη ε ηέηαξηε έθζεζε γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή (Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 2007) βγάδεη σο ζπκπέξαζκα φηη ιφγσ ηνπ ζρεηηθά ηαρχ ξπζκνχ κεγέζπλζεο ησλ δεθαηξηψλ ρσξψλ ζπλνρήο ζε ζχγθξηζε κε ηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηεο ΔΔ15 (3,6% εηεζίσο έλαληη ηνπ εηήζηνπ κέζνπ φξνπ 2,2% ηεο ΔΔ15 θαηά ηελ πεξίνδν ) θαίλεηαη φηη ππήξμε ζχγθιηζε ησλ εηζνδεκάησλ. Ζ κείσζε ηεο δηαθνξάο επηηπγράλεηαη απφ ηηο λέεο ρψξεο θαη ηδίσο απηέο πνπ έρνπλ πνιχ ρακειφ ΑΔΠ. Σν ΑΔΠ ησλ ηξηψλ θξαηψλ ηεο Βαιηηθήο δηπιαζηάζηεθε ζρεδφλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο Ζ Πνισλία, ε Οπγγαξία θαη ε ινβαθία ζεκείσζαλ επίζεο πνιχ θαιέο επηδφζεηο, θαζψο ηα πνζνζηά αλάπηπμήο ηνπο ήηαλ πάλσ απφ ππεξδηπιάζηα ζε ζρέζε κε ην κέζν φξν ηεο ΔΔ. Όκσο ιφγσ ησλ πνιχ ρακειψλ αθεηεξηψλ ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ηνπο, θαίλεηαη φηη ε Πνισλία, θαη ηδίσο ε Βνπιγαξία θαη ε Ρνπκαλία, ζα ρξεηαζηνχλ πηζαλψο πεξηζζφηεξα απφ 15 ρξφληα γηα λα θζάζνπλ ζε θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ηεο ηάμεο ηνπ 75% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο EΔ-27. Β) Αληζφηεηεο ζηηο πεξηθέξεηεο ηεο ΔΔ ην επίπεδν ηεο ΔΔ ηζηνξηθά έρεη δηακνξθσζεί έλα πξφηππν πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ην νπνίν έρεη νπζηαζηηθά παξακείλεη αλαιινίσην ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο (Γ. Πεηξάθνο, A.Rodriguez-Pose, 2002:93). Πξφθεηηαη γηα ην πξφηππν θέληξνππεξηθέξεηαο ή πξφηππν βνξξά-λφηνπ. Σν θχξην ραξαθηεξηζηηθφ απηνχ ηνπ πξνηχπνπ είλαη φηη νη πιένλ αλεπηπγκέλεο πεξηνρέο βξίζθνληαη ζπγθεληξσκέλεο ζε έλαλ άμνλα ν νπνίνο μεθηλάεη ζην βνξά απφ ην Λνλδίλν (θαη ηελ Ηξιαλδία, κεηά ηηο εληππσζηαθέο επηδφζεηο ηεο ζηελ ηειεπηαία δεθαεηία), θαη θαηαιήγεη ζηνλ Ηηαιηθφ βνξά, πεξηιακβάλνληαο αξθεηέο δπλακηθέο βηνκεραληθέο θαη κεηξνπνιηηηθέο πεξηθέξεηεο ηεο Οιιαλδίαο, ηνπ Βειγίνπ, θαη ηεο Γεξκαλίαο. Πεξηκεηξηθά απηνχ ηνπ άμνλα 41

43 βξίζθνληαη νη πεξηθέξεηεο πνπ παξνπζηάδνπλ ζρεηηθά ρακειή αλάπηπμε. Απηφ θαίλεηαη ζην Υάξηε 1(Παξάξηεκα), ν νπνίνο παξνπζηάδεη ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ (2001) ζε ΜΑΓ, ησλ πεξηθεξεηψλ NUTS II ηεο ΔΔ-15 θαη ησλ δψδεθα ρσξψλ ηεο δηεχξπλζεο, κε βάζε ησλ ΑΔΠ ηεο Δ.Δ.-25. Παξαηεξνχκε φηη έμη απφ ηηο δέθα λέεο ρψξεο θξάηε-κέιε(οπγγαξία, ινβαθία, Δζζνλία, Πνισλία, Ληζνπαλία θαη Λεηνλία) έρνπλ θαηά θεθαιή ΑΔΠ θάησ απφ ην 50% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ θαη φηη επίζεο ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο Διιάδαο, ηεο Πνξηνγαιίαο, ηεο λφηηαο Ηηαιίαο θαη ηεο λφηηαο Ηζπαλίαο βξίζθνληαη θάησ ηνπ 75% ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ. ηνλ αληίπνδα, παξαηεξνχκε φηη νη πεξηθέξεηεο κε θαηά θεθαιή ΑΔΠ πάλσ απφ ην 100% ή ην 125 % ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ θαιχπηνπλ ην λφηην ηκήκα ηεο Μ. Βξεηαλίαο, νιφθιεξε ηελ Ηξιαλδία, νιφθιεξε ηε Γαλία 12, ηηο κεηξνπνιηηηθέο πεξηνρέο ηεο Γαιιίαο, ηνπ Βειγίνπ, ηεο Φηλιαλδίαο, ηεο νπεδίαο, ηεο κεηξνπνιηηηθέο θαη δπηηθέο πεξηνρέο ηεο Οιιαλδίαο, ηηο κεηξνπνιηηηθέο θαη λφηηεο πεξηνρέο ηεο Γεξκαλίαο θαη ηε βφξεηα θαη θεληξηθή Ηηαιία. ην Υάξηε 2(Παξάξηεκα) παξνπζηάδεηαη ην θαηά θεθαιή ΑΔΠ ησλ πεξηθεξεηψλ NUTS II ηεο Δ.Δ.-27 ην 2005, ζχκθσλα κε ηα πην πξφζθαηα ζηνηρεία ηεο Δ.Δ. Βιέπνπκε φηη ε θαηάζηαζε δελ έρεη δηαθνξνπνηεζεί ηδηαίηεξα κε ηηο πην εχπνξεο πεξηθέξεηεο λα βξίζθνληαη ζην ίδην άμνλα πνπ είδακε πξνεγνπκέλσο θαη ηηο πην θησρέο λα είλαη ζηηο λνηηνδπηηθέο πεξηνρέο ηεο Δ.Δ.-27, ζηα λέα θξάηε-κέιε θαη ζηελ αλαηνιηθή Γεξκαλία. χκθσλα κε ηελ ηέηαξηε έθζεζε γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή, ε ζρεηηθά ηζρπξή νηθνλνκηθή αλάπηπμε ησλ πεξηθεξεηψλ κε ρακειφ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο νδήγεζε γεληθά ζηε ζχγθιηζε ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο ΔΔ. Μεηαμχ 1995 θαη 2004, ν αξηζκφο ησλ πεξηθεξεηψλ κε θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ρακειφηεξν απφ ην 75% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ κεηψζεθε απφ 78 ζε 70, ελψ ν αξηζκφο ησλ πεξηθεξεηψλ κε θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ρακειφηεξν απφ ην 50% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ ππνρψξεζε απφ 39 ζε 32. ην Υάξηε 3(Παξάξηεκα) δίλεηαη κηα εηθφλα ηεο έθηαζεο ζηελ νπνία ζεκεηψζεθαλ αιιαγέο ζην θαηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ζρέζε κε ην κέζν φξν ηεο Δ.Δ.-27. Οη πεξηθέξεηεο κε αλάπηπμε πάλσ απφ 2% απεηθνλίδνληαη κε πξάζηλεο απνρξψζεηο, ελψ απηέο πνπ ζεκείσζαλ κείσζε απφ 2% θαη θάησ εκθαλίδνληαη κε πνξηνθαιί θαη 12 Σφζν ε Γαλία φζν θαη ε Ηξιαλδία απνηεινχληαη απφ κία πεξηθέξεηα NUTS ΗΗ 42

44 θφθθηλν. Φαίλεηαη φηη πεξηθέξεηεο κε αλαπηπμηαθφ δπλακηζκφ εκθαλίδνληαη ζηα δπηηθέο θαη αλαηνιηθέο πεξηκεηξηθέο πεξηνρέο ηεο Δ.Δ. Αλάκεζα ζηηο ρψξεο ηεο Δ.Δ.- 15 απηέο κε ηζρπξέο αλαπηπμηαθέο επηδφζεηο ήηαλ ε Διιάδα, ε Ηζπαλία, ε Ηξιαλδία θαη θάπνηεο πεξηνρέο ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ. ηνλ αληίπνδα, ζε κεξηθέο ρψξεο ηεο Δ.Δ.-15 παξαηεξείηαη κία ηάζε γηα ρακειά επίπεδα αλάπηπμεο πνπ επηκέλνπλ γηα αξθεηά ρξφληα (Ηηαιία, νπεδία, Πνξηνγαιία, Γαιιία, Γεξκαλία, Βέιγην). Όιεο νη λέεο ρψξεο παξνπζίαζαλ πνιχ κεγάιεο απμήζεηο ζε ζρέζε κε ην κέζν φξν ηεο Δ.Δ.- 27 κε εμαίξεζε ηελ Πνισλία φπνπ κφλν ζε 7 απφ ηηο 16 πεξηθέξεηέο ηεο ζεκείσζε αχμεζε πάλσ απφ ην κέζν φξν. Σα λέα θξάηε-κέιε πιεζηάδνπλ ηνλ θνηλνηηθφ κέζν φξν θαηά πεξίπνπ 1,4% ην ρξφλν. Οη πεξηθέξεηεο κε αλαπηπμηαθά πξνβιήκαηα πνπ ήηαλ απνδέθηεο ππνζηήξημεο κέζα ζην πιαίζην ηεο πνιηηηθήο γηα ηε ζπλνρή ηελ πεξίνδν , παξνπζίαζαλ ζεκαληηθή βειηίσζε ζε ζρέζε κε ηελ ππφινηπε ΔΔ κεηαμχ 1995 θαη Δλψ ην 1995 ππήξραλ 50 πεξηθέξεηεο κε ζπλνιηθφ πιεζπζκφ 71 εθαηνκκχξηα θαηνίθνπο πνπ είραλ θαηά θεθαιή ΑΔΠ θάησ ηνπ 75% ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ, ην 2004 ζρεδφλ ζην έλα ηέηαξην ησλ πεξηθεξεηψλ απηψλ (πνπ θαηνηθνχλ πεξίπνπ 10 εθαηνκκχξηα άηνκα), ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ μεπέξαζε ην 75%. ηνλ πίλαθα , ζχκθσλα κε ηα ηειεπηαία δηαζέζηκα ζηνηρεία ηεο Δ.Δ., παξνπζηάδεηαη ε αλαινγία ηνπ πιεζπζκνχ πνπ θαηνηθεί ζηηο έμη θιίκαθεο ηνπ θαηά θεθαιή ΑΔΠ ην 2005 θαη ε ζχγθξηζή ηεο κε απηήλ ηνπ 2000 απ φπνπ θαίλεηαη θαη ε ζχγθιηζε πνπ ππήξμε κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ. Σν πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ δνχζε ζε πεξηθέξεηεο κε θαηά θεθαιή ΑΔΠ θάησ ηνπ 75% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο Δ.Δ.- 27 έπεζε απφ 28,3% ζε 25,6%, φπσο θαη απηφ πνπ θαηνηθεί ζε πεξηνρέο θάησ ηνπ 50% ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ, φπνπ έπεζε απφ 14,5% ζε 12,1, ελψ ηελ ίδηα πεξίνδν ην πνζνζηφ ηνπ πιεζπζκνχ πνπ θαηνηθεί ζε πεξηθέξεηεο κε θαηά θεθαιή ΑΔΠ θάησ ηνπ 125% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο Δ.Δ.-27 έπεζε απφ 24,1% ζε 21,4%. Απνηέιεζκα απηψλ ησλ αιιαγψλ ήηαλ λα απμεζεί ην πνζνζηφ πνπ δηακέλεη ζε πεξηθέξεηεο κε θαηά θεθαιή ΑΔΠ απφ 75% έσο 125% λα απμεζεί ζε 53,0%, πνπ κεηαθξάδεηαη ζε 32 εθαηνκκχξηα άηνκα. 43

45 ΠΙΝΑΚΑ Πνζνζηά δηακέλνληα πιεζπζκνύ ζηηο νηθνλνκηθά πην δπλαηέο θαη πην αδύλακεο πεξηθέξεηεο Πνζνζηφ πιεζπζκνχ ηεο Δ.Δ.-27 πνπ δηακέλνπλ ζε πεξηθέξεηεο κε θαηά θεθαιή ΑΔΠ >125% ηεο Δ.Δ ,4 21,4 Απφ 110% έσο 125% ηεο Δ.Δ ,0 15,9 Απφ 90% έσο 110% ηεο Δ.Δ ,5 25,2 Απφ 75% έσο 90% ηεο Δ.Δ.-27 9,8 11,9 <75% ηεο Δ.Δ ,3 25,6 <50% ηεο Δ.Δ ,5 12,1 Πεγή: Eurostat regional yearbook 2008 Παξά ην φηη ην θαηά θεθαιή ΑΔΠ ζηηο πεξηθέξεηεο ηνπ ηφρνπ 1 ζπλνιηθά έρεη ζπγθιίλεη ζπζηεκαηηθά πξνο ην κέζν φξν ηεο ΔΔ, απηή ε ζχγθιηζε δελ έρεη ζεκεησζεί κε ηνπο ίδηνπο ξπζκνχο ζε φιε ηελ Έλσζε, αιιά ήηαλ πνιχ ζεκαληηθφηεξε ζηηο Υψξεο πλνρήο ( νη νπνίεο αληηπξνζσπεχνπλ πάλσ απφ ην κηζφ ησλ πεξηθεξεηψλ ηνπ ηφρνπ 1 θαη πάλσ απφ ηνλ κηζφ πιεζπζκφ πνπ δεη ζε απηέο), φπνπ επέδεημαλ απμήζεηο ζην θαηά θεθαιή ΑΔΠ ηνπο πνιχ πάλσ απφ ην κέζν φξν ηεο Έλσζεο, ίζσο ιφγσ ελφο ζπλδπαζκνχ αξθεηά κεγάισλ πνζψλ δηαξζξσηηθήο ελίζρπζεο κε αλαπηπμηαθά πξνζαλαηνιηζκέλεο πνιηηηθέο ζην εζληθφ επίπεδν. Δθηφο ησλ Υσξψλ πλνρήο, ε αλάπηπμε ζε πεξηθέξεηεο ηνπ ηφρνπ 1 δελ ππήξμε ηφζν εληππσζηαθή γεγνλφο πνπ ελ κέξεη κνηάδεη λα νθείιεηαη ζε βξαδεία αλάπηπμε ζε εζληθφ επίπεδν (Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 2004). Παξά ηελ ελ ιφγσ πξφνδν, νη απφιπηεο δηαθνξέο παξακέλνπλ κεγάιεο. Απηφ νθείιεηαη ελ κέξεη ζηηο πξφζθαηεο δηεπξχλζεηο θαη ελ κέξεη ζην γεγνλφο φηη ε αλάπηπμε ηείλεη λα ζπγθεληξψλεηαη -θαηά ηε δηάξθεηα ησλ αξρηθψλ αλαπηπμηαθψλ θάζεσλ- ζηηο δπλακηθφηεξεο πεξηθέξεηεο ησλ ρσξψλ. Σν κέζν θαηά θεθαιή ΑΔΠ ζηελ ΔΔ κεηψζεθε ζεκαληηθά κε ηελ έληαμε ησλ δέθα ζρεηηθά θησρφηεξσλ λέσλ θξαηψλ κειψλ. ε νξηζκέλεο πεξηθέξεηεο, ε δηεχξπλζε είρε σο απνηέιεζκα λα ππεξβεί ην θαηά θεθαιή ΑΔΠ ην 75% ηνπ λένπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ25, παξφιν πνπ παξακέλεη θάησ ηνπ 75% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ15. ε ηέηνηεο πεξηθέξεηεο θαηνηθεί ην 3,5% πεξίπνπ ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΔΔ (Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 2005). 44

46 ην λέν ηφρν «χγθιηζε» γηα ηελ πεξίνδν (πεξηθέξεηεο ζηηο νπνίεο ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ είλαη ιηγφηεξν απφ ην 75% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ, θαηά ηελ ηξηεηία ) πεξηιακβάλνληαη 100 πεξηθέξεηεο νη νπνίεο ραξαθηεξίδνληαη απφ ρακειά επίπεδα ΑΔΠ θαη απαζρφιεζεο, θαζψο θαη απφ πςειή αλεξγία. ην ζχλνιφ ηνπο αληηπξνζψπεπαλ κφλν ην 12½% ηνπ ΑΔΠ ηεο ΔΔ27 ην 2002, ελψ αληίζηνηρα ν πιεζπζκφο ηνπο αληηπξνζσπεχεη ην 35%. Παξφιν πνπ ν κέζνο ξπζκφο κεγέζπλζεο ησλ πεξηθεξεηψλ απηψλ θαηά ηελ ηειεπηαία δεθαεηία είλαη αξθεηά πάλσ απφ ην κέζν φξν ηεο Έλσζεο, ν ξπζκφο απηφο δελ επαξθεί γηα λα επηηεπρζεί ν κέζνο φξνο ηεο ΔΔ φζνλ αθνξά ηνπ επίπεδν ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζην εγγχο κέιινλ. Σέινο λα αλαθέξνπκε ην ζπκπέξαζκα ηεο Δπηηξνπήο (Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 2006) γηα ηελ χπαξμε αληζνηήησλ κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο ΔΔ φζνλ αθνξά ην ξπζκφ ηεο κεγέζπλζεο γηα παξάδεηγκα, ζηηο πεξηθέξεηεο ηνπ ζηφρνπ «χγθιηζε», ν εηήζηνο κέζνο φξνο ηεο κεγέζπλζεο απφ ην 1995 έσο ην 2002 ήηαλ 2,6%, σζηφζν ζε 16 απφ ηηο πεξηθέξεηεο απηέο ήηαλ κηθξφηεξνο ηνπ 1% ελψ ζε 15 άιιεο μεπέξαζε ην 5%. Δπίζεο, ην ζηφρν «χγθιηζε» ππάξρνπλ πνιιέο πεξηθέξεηεο κε θαηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ ρακειφηεξν ηνπ 25% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ θαηά ην 2002 (αλήθνπλ ζηε Ρνπκαλία θαη ηε Βνπιγαξία), ελψ ηαπηφρξνλα ππάξρνπλ ελλέα πεξηθέξεηεο πνπ θαιχπηνληαη απφ ηηο δηαηάμεηο «ζηαδηαθήο θαηάξγεζεο» ζηηο νπνίεο ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ μεπεξλά ην 80% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ. 3.5 ςμπεπάζμαηα και πποοπηικέρ Ζ θνηλνηηθή πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ζεζκνζεηήζεθε αξγά ζε ζρέζε κε άιιεο πνιηηηθέο ηεο Κνηλφηεηαο κε θχξην ζθνπφ λα βνεζήζεη ζηε κείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη ηνλ κεηξηαζκφ ησλ πξνβιεκάησλ πνπ αλαθχπηνπλ απφ ηελ νηθνλνκηθή νινθιήξσζε ζηνλ επξσπατθφ ρψξν. Όπσο δείμακε πξνεγνπκέλσο κέζα απφ ηα ζηνηρεία ηεο EUROSTAT αιιά θαη απφ ηηο εθζέζεηο ηεο Δπηηξνπήο γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή νη αληζφηεηεο κεηαμχ ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ. έρνπλ κεησζεί αξθεηά απφ ην Οη αληζφηεηεο κεηαμχ ηνπ ζπλφινπ ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο Δ.Δ. έρνπλ κεησζεί θαη απηέο αιιά ζε πνιχ κηθξφηεξν 45

47 πνζνζηφ 13, ελψ θαίλεηαη φηη νη αληζφηεηεο ζην εζσηεξηθφ ησλ ρσξψλ απμάλνληαη (Γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004:132, Μ.Γ Γξεηηάθεο, 2003:19,46, Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 2005). Παξφιν ην γεγνλφο φηη ε Δπξσπατθή Έλσζε θαηά ηα ηειεπηαία 30 ρξφληα έρεη ρνξεγήζεη αξθεηνχο πφξνπο γηα ηελ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή κέζσ ησλ Γηαξζξσηηθψλ Σακείσλ, νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο παξακέλνπλ ζε πςειά επίπεδα. Οη ηειεπηαίεο δηεπξχλζεηο ηνπ 2004 (10 ρψξεο) θαη ηνπ 2007 (Βνπιγαξία θαη Ρνπκαλία) αλέβαζαλ ην επίπεδν ησλ αληζνηήησλ θαζψο πξνζηέζεθαλ πιεζπζκνί κε πνιχ ρακειφηεξα εηζνδήκαηα απφ ην κέζν φξν ηεο Δ.Δ.15. Αληηκέησπε κε ηα λέα δεδνκέλα ε Δ.Δ πξνρψξεζε ζηε κεηαξξχζκηζε ηεο πνιηηηθήο γηα ηε πλνρή γηα ηελ πεξίνδν δίλνληαο έκθαζε ε κείσζε ησλ αληζνηήησλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ησλ πεξηθεξεηψλ κέζσ ηεο ζπγθέληξσζεο ησλ πφξσλ ζηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο πεξηθέξεηεο. Σελ πεξίνδν ν θχξηνο φγθνο ζα ζπγθεληξσζεί ζηηο θησρφηεξεο πεξηθέξεηεο θαη ρψξεο: ελψ ην 1989 ζηηο πεξηθέξεηεο κε ηα ρακειφηεξα εηζνδήκαηα δηαηέζεθε ην 56% ησλ δηαζέζηκσλ πφξσλ, ζην ηέινο ηεο λέαο πεξηφδνπ πξνγξακκαηηζκνχ ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ζα είλαη 85%. Σα λέα θξάηε κέιε, πνπ αληηπξνζσπεχνπλ πεξίπνπ ην 21% ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ΔΔ- 27, ζα ιάβνπλ πνζνζηφ πνπ ππεξβαίλεη ην 52% ηνπ ζπλφινπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ελ ιφγσ πεξηφδνπ(δπξσπατθή Δπηηξνπή,2007). Χζηφζν, ζχκθσλα κε ηελ λέα αηδέληα γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηελ απαζρφιεζε, θαη ζην πιαίζην ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, ε πνιηηηθή ζπλνρήο δίλεη απμαλφκελε έκθαζε ζηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθήο ζέζεο ησλ πεξηθεξεηψλ ζην πιαίζην ηεο παγθφζκηνπνηεκέλεο νηθνλνκίαο. Οη πφξνη θαηεπζχλνληαη θπξίσο ζε πεξηθέξεηεο κε ζνβαξά δηαξζξσηηθά πξνβιήκαηα θαζψο θαη ζηελ πξαγκαηνπνίεζε επελδχζεσλ πνπ δίλνπλ ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ ζπγθέληξσζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ γχξσ απφ ηελ έξεπλα, ηελ θαηλνηνκία θαη ηελ αλάπηπμε ηεο θνηλσλίαο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ησλ επηρεηξήζεσλ. Ζ πξννπηηθή θαίλεηαη φηη είλαη λα αθνινπζεζνχλ νη ίδηεο θαηεπζχλζεηο αλάπηπμεο θαη απαζρφιεζεο αιιά ε έληαζε ηεο ππνζηήξημεο πνπ ζα παξέρεηαη απφ 13 Φαίλεηαη φηη ππήξμε κηα ειαθξά κείσζε ηνπ δείθηε ζπλνρήο ησλ 331 πεξηθεξεηψλ ηεο Δ.Δ.25 θαηά ηα έηε , δειαδή βειηίσζε ηεο ζπλνρήο ηνπο. 46

48 ηελ Έλσζε ζα αληαλαθιά ηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ησλ πεξηθεξεηψλ αιιά θαη ηνπο δηαζέζηκνπο πφξνπο 14. Οη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο παξακέλνπλ έλα πξφβιεκα πςίζηεο ζεκαζίαο γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε θαη ε κείσζε ηνπο ζεσξείηαη σο κία απαξαίηεηε πξνυπφζεζε γηα ηελ επίηεπμε ηεο επξσπατθήο νινθιήξσζεο. 14 Δίλαη έληνλε ε απξνζπκία ησλ πην αλαπηπγκέλσλ ρσξψλ λα ζπλαηλέζνπλ γηα ηελ αχμεζε ησλ θνλδπιίσλ γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή, ηδίσο κεηά θαη ηηο ηειεπηαίεο δηεπξχλζεηο πνπ φμπλαλ ηηο δηαθνξέο ζηα επίπεδα επεκεξίαο θαη έθαλαλ ηελ αλάγθε γηα αχμεζε ησλ ρνξεγνχκελσλ πφξσλ εληνλφηεξε. Έηζη ην κέιινλ ηεο επξσπατθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο κεηά ηελ ιήμε ηεο πεξηφδνπ θαιχπηεηαη απφ πέπιν αβεβαηφηεηαο. 47

49 ΚΔΦΑΛΑΙΟ 4. ΟΙ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΔ ΑΝΙΟΣΗΣΔ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ 4.1 Διζαγωγή για ηο πεπιθεπειακό ππόβλημα ζηην Δλλάδα Οη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζηελ Διιάδα απνηεινχλ έλα πξφβιεκα πνπ έρεη απαζρνιήζεη αξθεηά ηε Γεκφζηα Γηνίθεζε ζε εζληθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν, ηελ θνηλή γλψκε θαη ηελ επξχηεξε πνιηηηθή δσή ηεο ρψξαο. ε ζρέζε κε ηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηεο Δ.Δ, ε Διιάδα έρεη ζρεηηθά πεξηνξηζκέλεο αληζφηεηεο ζην επίπεδν αλάπηπμεο ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο (ζε φξνπο θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ), θαη απμεκέλνπο δείθηεο ζπλνρήο (βι. πίλαθα ζην παξάξηεκα ). Οη ειιεληθέο πεξηθέξεηεο παξά ηελ πνηθηιφηεηα ραξαθηεξηζηηθψλ φπσο ε γεσγξαθία (πεδηλέο-νξεηλέο-λεζησηηθέο πεξηνρέο), πιεζπζκηαθή αλάπηπμε (ππθλνθαηνηθεκέλεο-αξαηνθαηνηθεκέλεο), παξαγσγηθή δηάξζξσζε (αγξνηηθέοηνπξηζηηθέο), παξνπζηάδνπλ κηθξέο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ηα αλαπηπμηαθά κεγέζε θαη ε έθηαζε ησλ αληζνηήησλ είλαη αηζζεηά κηθξφηεξε απφ άιια θξάηε-κέιε (Γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004). Παξφια απηά ηελ πεξίνδν ζχκθσλα κε ην Eurostat Regional Yearbook 2008, θαίλεηαη φηη ε δηαζπνξά ηνπ πεξηθεξεηαθνχ θαηά θεθαιή ΑΔΠ (βι. δηάγξακκα ζην παξάξηεκα) ζε πνιιέο ρψξεο αιιά θαη ζηελ Διιάδα απμήζεθε, θαη έλαο απφ ηνπο ιφγνπο είλαη ε κεγάιε αχμεζε ηνπ θαηά θεθαιή ΑΔΠ ηεο Αηηηθήο κεηά ην 2002 θπξίσο ιφγσ ηεο δηνξγάλσζεο ησλ Οιπκπηαθψλ Αγψλσλ. Σν γεγνλφο φηη ν κηζφο πιεζπζκφο ηεο Διιάδαο δεη ζηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Αζήλαο θαη ηεο Θεζζαινλίθεο, κε ηηο επφκελεο αζηηθέο πιεζπζκηαθέο ζπγθεληξψζεηο λα απέρνπλ πάξα πνιχ, δίλεη ηελ εηθφλα κηαο έληνλα άληζεο θαηαλνκήο ησλ ππνδνκψλ, ηνπ θεθαιαίνπ, ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαη ζπλνιηθά ησλ επθαηξηψλ γηα αλάπηπμε. Πεξηθέξεηεο κε ζνβαξά δηαξζξσηηθά πξνβιήκαηα αλάπηπμεο πνπ απνηεινχλ ηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο πεξηθέξεηεο κηαο ρψξαο πνπ ζπγθαηαιέγεηαη ζηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο ηεο Δπξψπεο, βηψλνπλ έληνλα ην αίζζεκα ηεο εγθαηάιεηςεο απφ ηελ θεληξηθή δηνίθεζε θαη ηελ θαηεγνξνχλ σο ππεχζπλε ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο ιφγσ αδηαθνξίαο θαη ππεξβνιηθνχ ζπγθεληξσηηζκνχ, παξαγλσξίδνληαο πνιιέο θνξέο 48

50 ηηο πξνζπάζεηεο πνπ έρνπλ γίλεη ηα ηειεπηαία ρξφληα γηα ην κεηξηαζκφ ηνπ πξνβιήκαηνο θαη ηελ αλάπηπμε ηεο πεξηθέξεηαο. ην θεθάιαην απηφ ζα γίλεη κηα αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο ζηελ Διιάδα θαη ηελ εμέιημε ηνπ, κηα απνηίκεζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ πξνγξακκάησλ ησλ ΚΠ ζηελ Διιάδα, κηα αλαθνξά ζηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ θαη πξνζδηνξίδνπλ ην πξφβιεκα θαη ηέινο ηηο πξνθιήζεηο θαη ηηο επθαηξίεο πνπ παξνπζηάδνληαη γηα ηελ Διιάδα γηα ην κέιινλ. 4.2 Σα σαπακηηπιζηικά ηος πποβλήμαηορ ζηην Δλλάδα και η εξέλιξή ηος. Λφγσ ηεο ηδηαίηεξεο γεσγξαθηθήο ζέζεο ηεο Διιάδαο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε πξνθχπηνπλ θάπνηα πξνβιήκαηα ηα νπνία ραξαθηεξίδνπλ ηε ρψξα( G. Petrakos George and Y. Psycharis, 2006): 1) Ζ πεξηθεξεηαθή ζέζε ηεο Διιάδαο θαη ε απμεκέλε απφζηαζή ηεο απφ ηα κεγάια νηθνλνκηθά θέληξα ηεο Δπξψπεο πνπ βξίζθνληαη θεληξηθά θαη βφξεηα, δεκηνπξγνχλ αξθεηνχο πεξηνξηζκνχο ζηε ρψξα (απμεκέλα θφζηε κεηαθνξάο θ.α.). Δπηπιένλ ην γεγνλφο φηη δελ έρεη θνηλά ζχλνξα κε άιιε ρψξα ηεο ΔΔ( κε εμαίξεζε πιένλ ηε Βνπιγαξία πνπ εληάρζεθε πξφζθαηα) έρεη σο απνηέιεζκα λα έρεη κεησκέλεο νηθνλνκηθέο ή άιιεο ζρέζεηο κε γεηηνληθέο ρψξεο δεκηνπξγψληαο πξνβιήκαηα αλάπηπμεο ζηηο ζπλνξηαθέο πεξηθέξεηεο. 2) ην εζσηεξηθφ ηεο Διιάδαο, ιφγσ ηεο χπαξμεο πνιιψλ θαηνηθεκέλσλ λεζηψλ θαη αξθεηψλ απνκαθξπζκέλσλ νξεηλψλ πεξηνρψλ παξαηεξείηαη ην θαηλφκελν ηεο αχμεζεο ηνπ θφζηνπο πξνζβαζηκφηεηαο θαη κεηαθνξάο, ελψ απαηηνχληαη κεγάιεο επελδχζεηο ζε ππνδνκέο γηα ηελ θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή βησζηκφηεηα ησλ πεξηνρψλ απηψλ 15, ψζηε απηέο νη θαηαηκήζεηο λα κελ απνηεινχλ εκπφδην ζηε ζπλνρή ηεο ρψξαο. Δπίζεο, πξνβιεκαηηθέο είλαη νη πεξηνρέο ζηηο νπνίεο θπξηαξρεί ε βηνκεραληθή παξαθκή θαη ε απνεπέλδπζε κε απνηέιεζκα λα ππάξρνπλ πςειά επίπεδα αλεξγίαο θαζψο θαη αγξνηηθέο πεξηνρέο πνπ ζηεξίδνληαλ ζε πξντφληα ηα νπνία πιένλ ζηεξίδνληαη ιηγφηεξν απφ ηελ Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή θαη δελ κπφξεζαλ λα πξνζαξκνζηνχλ έγθαηξα ζηα λέα δεδνκέλα. 15 Π.ρ. ηαηξηθέο θαη εθπαηδεπηηθέο ππνδνκέο 49

51 Αο δνχκε φκσο ηψξα πην αλαιπηηθά θάπνηα δεδνκέλα ηα νπνία ζα καο βνεζήζνπλ λα βγάινπκε πην ζπγθεθξηκέλα ζπκπεξάζκαηα γηα ην πεξηθεξεηαθφ πξφβιεκα ζηελ Διιάδα. Α) Γεκνγξαθηθέο εμειίμεηο Ο ζπλνιηθφο πιεζπζκφο ηεο Διιάδαο ζχκθσλα κε ηα ζηνηρεία ηεο απνγξαθήο ηεο ΔΤΔ ην 2001 ζε άηνκα. Ο πιεζπζκφο ην 1981 έθζαλε ηνπο 9,74 εθαη. θαηνίθνπο θαη ην 1991 ηνπο 10,26 εθαη. θαηνίθνπο. Παξαηεξνχκε φηη ην πνζνζηφ θπζηθήο αχμεζεο ηνπ πιεζπζκνχ κεηψλεηαη ζπλερψο, απφ 6,3 άηνκα αλά 1000 θαηνίθνπο ην 1980 ζε 0,8 ην 1990 ελψ απφ ην 1998 αληηζηξέθεηαη ζε θπζηθή κείσζε φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα πνπ αθνινπζεί. ΠΙΝΑΚΑ Φπζηθή αχμεζε πιεζπζκνχ / 1000 θαηνίθνπο Υξνλνινγία Πνζνζηφ(%) 6,3 0,8-0,17-0,24-0,18-0,01 Πεγή: Ζ εμέιημε ηνπ πιεζπζκνχ απφ αλά πεξηθέξεηα θαίλεηαη ζηνλ Πίλαθα Παξαηεξνχκε φηη ζε 8 απφ ηηο 13 πεξηθέξεηεο θαηά ηε δεθαεηία , ν πιεζπζκφο απμήζεθε κε αχμνληα ξπζκφ. Οη πεξηθέξεηεο απηέο είλαη ε Αλαηνιηθή Μαθεδνλία & Θξάθε, ε Κεληξηθή Μαθεδνλία, ην λφηην Αηγαίν, ηα Ηφληα λεζηά, ε Αηηηθή, ε Κξήηε, ε Γπηηθή Μαθεδνλία θαη ε Ήπεηξνο. ηηο ππφινηπεο ν ξπζκφο αχμεζεο ππήξμε θζίλσλ. εκαληηθφ επίζεο λα ηνληζηεί είλαη φηη ε θαηαλνκή ηνπ πιεζπζκνχ ζηελ Διιάδα παξακέλεη άληζε θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ ππεξζπγθέληξσζε ζηα δχν κεηξνπνιηηηθά θέληξα, Αζήλα θαη Θεζζαινλίθε, αθνχ ν πιεζπζκφο ησλ λνκψλ Αηηηθήο θαη Θεζζαινλίθεο θαιχπηεη ην 43,9% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ ηεο ρψξαο (34,3% θαη 9,6% αληίζηνηρα, έλαληη 32,8% θαη 9,4% ην 1991) Πεγή : Απνγξαθή ΔΤΔ

52 Πεξηθέξεηεο Αλ. Μαθεδ.& Θξάθε ΠΙΝΑΚΑ Η εμέιημε ηνπ πιεζπζκνύ αλά πεξηθέξεηα ( ) Ρπζκφο κεηαβνιήο Ρπζκφο κεηαβνιήο , ,6 Κεληξ. Μαθεδνλία , ,1 Γπηηθή Μαθεδνλία , ,9 Θεζζαιία , ,6 Ήπεηξνο , ,6 Ηφληα Νεζηά , ,4 Γπηηθή Διιάδα , ,5 ηεξεά Διιάδα , ,2 Πεινπφλλεζνο , ,9 Αηηηθή , ,3 Βφξεην Αηγαίν , ,6 Νφηην Αηγαίν , ,3 Κξήηε , ,9 ύλνιν Πεγή : ΔΤΔ, Απνγξαθέο πιεζπζκνχ, ηδία επεμεξγαζία Απφ ηα ηειεπηαία δηαζέζηκα ζηνηρεία ηεο Eurostat (2008) θαη ηνπο πίλαθεο πνπ πξνθχπηνπλ θαη παξαηίζεληαη ζηε ζπλέρεηα (4.2.3 θαη 4.2.4) γηα ηελ πιεζπζκηαθή ππθλφηεηα ζηηο πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο θαηά ηελ πεξίνδν αιιά θαη ηελ εμέιημε ηνπ πιεζπζκνχ ζηηο πεξηθέξεηο ηελ πεξίνδν παξαηεξνχκε φηη ε πεξηθέξεηα Αηηηθήο παξνπζηάδεη κηα ππεξβνιηθά κεγάιε ππθλφηεηα ε νπνία απμάλεηαη κε ξπζκνχο πεξίπνπ 1% εηεζίσο, ελψ ε ακέζσο κεγαιχηεξε ζπγθέληξσζε παξνπζηάδεηαη ζηελ πεξηθέξεηα Κεληξηθήο Μαθεδνλίαο. Σέινο λα αλαθέξνπκε φηη ν πιεζπζκφο ζηελ πεξηθέξεηα Αηηηθήο έρεη μεπεξάζεη ηα 4 εθαηνκκχξηα έρνληαο επηδείμεη αχμεζε 2,73% ηελ ηειεπηαία πεληαεηία ελψ ζε ηέζζεξηο πεξηθέξεηεο παξαηεξείηαη κείσζε πιεζπζκνχ (Θεζζαιία, Γπηηθή Μαθεδνλία, Πεινπφλλεζνο θαη Β. Αηγαίν) 51

53 ΠΙΝΑΚΑ Ππθλόηεηα πιεζπζκνύ Αλ. Μαθεδ.& 42,2 42,4 42,6 42,9 43,0 43,2 43,2 43,2 43,2 43,2 43,3 43,2 Θξάθε Κεληξ. 95,7 96,5 97,3 98,0 98,6 99,1 99,7 100,4 100,9 101,2 101,4 101,9 Μαθεδνλία Γπηηθή 31,7 31,8 31,8 31,9 31,9 31,9 31,9 32,0 32,0 31,9 31,9 31,8 Μαθεδνλία Θεζζαιία 52,9 53,0 53,0 53,0 53,0 52,9 52,8 52,7 52,7 52,7 52,7 52,6 Ήπεηξνο 36,7 36,8 36,9 37,0 37,1 37,1 37,1 37,2 37,4 37,6 37,8 38,2 Ηφληα Νεζηά 88,2 89,0 89,6 90,1 90,6 91,0 92,0 93,5 94,7 95,6 96,5 97,7 Γπηηθή Διιάδα 64,8 65,0 65,2 65,3 65,4 65,4 65,5 65,8 66,0 66,2 66,4 66,5 ηεξεά Διιάδα 36,1 36,3 36,3 36,4 36,4 36,3 36,2 36,3 36,3 36,2 36,1 36,1 Πεινπφλλεζνο 38,1 38,3 38,5 38,6 38,7 38,7 38,7 38,8 38,8 38,7 38,6 38,5 Αηηηθή 986,0 994,7 1002,9 1010,2 1016,3 1020,9 1024,3 1027,4 1032,1 1039,6 1047,7 1055,5 Βφξεην Αηγαίν 53,1 53,2 53,4 53,5 53,6 53,6 53,6 53,4 53,3 53,0 52,9 52,7 Νφηην Αηγαίν 53,0 53,8 54,5 55,2 55,7 56,2 56,6 56,9 57,2 57,3 57,4 57,6 Κξήηε 68,1 68,8 69,5 70,1 70,6 71,1 71,4 71,7 71,9 72,1 72,2 72,4 Πεγή : EUROSTAT(2008), ηδία επεμεξγαζία ΠΙΝΑΚΑ Δμέιημε πιεζπζκνύ αλά πεξηθέξεηα ηελ πεξίνδν (ζε ρηι. θαηνίθνπο) Ρπζκφο κεηαβνιήο ( ) Αλ. Μαθεδ.& Θξάθε 606,5 605,9 606,7 607,7 607,3 0,1% Κεληξ. Μαθεδνλία 1895,3 1905,6 1910,4 1915,5 1923,6 1,47% Γπηηθή Μαθεδνλία 294,7 294,7 294,5 294,3 294,0-0,2% Θεζζαιία 738,7 737,8 737,5 737,4 737,1-0,2% Ήπεηξνο 337,6 339,4 341,4 343,5 346,8 2,6% Ηφληα Νεζηά 214,7 217,4 219,5 221,8 224,5 4,4% Γπηηθή Διιάδα 726,4 729,2 731,3 733,4 735,7 1,2% ηεξεά Διιάδα 560,3 560,1 558,9 557,9 556,9 1,1% Πεινπφλλεζνο 600,5 600,3 598,7 597,4 595,9-0,7% Αηηηθή 3910,1 3928,0 3956,7 3987,6 4017,2 2,73% Βφξεην Αηγαίν 204,3 203,6 202,8 202,1 201,4-1,48% Νφηην Αηγαίν 300,9 302,1 302,8 303,5 304,5 1,2% Κξήηε 597,7 599,4 600,6 602,0 603,6 1,0% Πεγή: EUROSTAT(2008), ηδία επεμεξγαζία 52

54 Β) Σν θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ Πνιιέο κειέηεο, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ εθζέζεσλ ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο ζεσξνχλ φηη νη πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζηελ Διιάδα είλαη πεξηνξηζκέλεο ζε ζρέζε κε ηελ ΔΔ ( G. Petrakos and Y. Psycharis, 2006). ηνλ πίλαθα παξνπζηάδεηαη ε θαηαλνκή ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ηεο ρψξαο καο, ζε επξψ θαη ζε ΜΑΓ γηα ην 2000, θαη εκθαλίδεηαη ηφζν σο πνζνζηφ ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ-15 φζν θαη ηεο ΔΔ-25, φπσο επίζεο θαη σο πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ζηε δηακφξθσζε ηνπ ειιεληθνχ ΑΔΠ. ΠΙΝΑΚΑ Η θαηαλνκή ηνπ ΑΔΠ θαη ην θαηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ θαη ζε επξώ γηα ηηο 13 πεξηθέξεηεο(2000), θαη ε ζύγθξηζή ηνπ κε ηνπο κέζνπο όξνπο ηεο ΔΔ15 θαη ΔΔ25 Πνζνζηφ ΑΔΠ ζε Μνλάδεο Αγνξαζηηθήο Γχλακεο ΑΔΠ ζε επξψ ζπκκεηνρήο (ΜΑΓ) Γεσγξαθηθή ελφηεηα ζην ΑΔΠ ηεο θαηά % ηνπ κ.φ. % ηνπ κ.φ. θαηά % ηνπ κ.φ. ηεο % ηνπ κ.φ. ρψξαο θεθαιή ηεο ΔΔ-15 ηεο ΔΔ-25 θεθαιή ΔΔ-15 ηεο ΔΔ-25 Πεξηθέξεηεο (NUTS ΗΗ) ΔΔ-15=100 ΔΔ-25= ΔΔ-15=100 ΔΔ-25=100 Δπξ. Έλσζε ΔΔ ρώξεο δηεύξπλζεο Γηεπξ. Δπξώπε- ΔΔ Διιάδα Αηηηθή Κεληξ. Μαθεδνλία ηεξεά Διιάδα Θεζζαιία Πεινπφλλεζνο Γπηηθή Διιάδα Κξήηε Αλ. Μαθεδ.& Θξάθε Νφηην Αηγαίν Γπηηθή Μαθεδνλία Ήπεηξνο Βφξεην Αηγαίν Ηφληα Νεζηά Πεγή: Eurostat 2002 Αο δνχκε θαηαξράο ηεο ζρεηηθή ζέζε ηεο Διιάδαο θαη ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο κέζα ζηελ ΔΔ. Γηαπηζηψλνπκε παξαηεξψληαο ηνλ πίλαθα φηη ην θαηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ θπκαίλεηαη σο πνζνζηφ ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ-15 απφ 46% ζηελ Ήπεηξν έσο θαη 79% ζηελ πεξηθέξεηα λνηίνπ Αηγαίνπ. Με ηελ είζνδν ησλ 10 53

55 λέσλ ρσξψλ, ηα πνζνζηά απηά βειηηψλνληαη θαη θπκαίλνληαη απφ 53% ζηελ Ήπεηξν έσο 91% ζην λφηην Αηγαίν, φρη φκσο ιφγσ βειηίσζεο ησλ επηδφζεσλ αλάπηπμεο ηνπο αιιά δηφηη ν κέζνο φξνο ηεο ΔΔ θαηέβεθε θαη ηηο πιεζίαζε απηφο. Όζνλ αθνξά ηα νηθνλνκηθά κεγέζε ησλ πεξηθεξεηψλ βιέπνπκε φηη ην 54% ηνπ ΑΔΠ ηεο ρψξαο ην παξάγνπλ ε πεξηθέξεηα Αηηηθήο θαη ε πεξηθέξεηα Κ. Μαθεδνλίαο ελψ ζε επίπεδν λνκνχ ε Αηηηθή( 36,96) θαη ε Θεζζαινλίθε (11,05%) ζπγθεληξψλνπλ ην 48 % ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηεο ρψξαο. Πξψηε πεξηθέξεηα ζε θαηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ έξρεηαη ε πεξηθέξεηα λνηίνπ Αηγαίνπ θαη αθνινπζεί ε ηεξεά Διιάδα θαη ε Αηηηθή. Δδψ ζα πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη παξνπζηάδεηαη έλα πξφβιεκα ζε ζρέζε κε ηηο κεηξήζεηο ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζηελ πεξίπησζε ηεο Αηηηθήο. Δλψ ν λνκφο Αηηηθήο ζχκθσλα κε ηνπο δείθηεο επεκεξίαο βξίζθεηαη ζηελ θνξπθή ηεο θαηάηαμεο ησλ λνκψλ, ζηελ θαηάηαμε ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ησλ πεξηθεξεηψλ θαη λνκψλ βξίζθεηαη ζηελ ηξίηε θαη πέκπηε ζέζε αληίζηνηρα. Απηφ νθείιεηαη ζην γεγνλφο φηη θαηά ηηο ηειεπηαίεο δχν δεθαεηίεο ε Αηηηθή γηα δηάθνξνπο ιφγνπο κεηαμχ ησλ νπνίσλ ε εθαξκνγή νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο απνθέληξσζεο, έρεη «κεηαζέζεη» έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ηνπ κεηαπνηεηηθνχ δπλακηθνχ ηεο ζηνπο δνξπθφξνπο λνκνχο ηεο, ηε Βνησηία ζηα βφξεηα θαη ηελ Κφξηλζν ζηα λφηηα. Απηφ ην κεηαπνηεηηθφ δπλακηθφ έρεη λα θάλεη κε εηαηξείεο πνπ δεκηνπξγνχληαη ειάρηζηα έμσ απφ ηα ζχλνξα ηνπ λνκνχ Αηηηθήο, αιιά ε δηνίθεζε, ε ηδηνθηεζία θαη νη παξαγσγηθνί πφξνη πξνέξρνληαη απφ ηελ Αηηηθή θαη άξα ηα εηζνδήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη είηε σο θέξδε είηε σο ακνηβέο παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ δηαθεχγνπλ ζε κεγάιν πνζνζηφ πξνο ηελ Αηηηθή 17. Οη Γ. Πεηξάθνο θαη Γηαλ. Φπράξεο ζε πξφζθαηε εξγαζία ηνπο εληφπηζαλ ην πξφβιεκα απηφ θαη δηφξζσζαλ ηα κεγέζε(γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004:38-40,46-48). χκθσλα κε ηε λέα εθηίκεζε ε πεξηθέξεηα Αηηηθήο αχμεζε ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ηεο απφ επξψ (ζε ΜΑΓ) ζηα επξψ θαη έθζαζε ην 79% ηνπ κέζνπ φξνπ ηεο ΔΔ-15 θαη ην 91% ηεο ΔΔ-25, θαη πιένλ θαηέρεη ηελ πξψηε ζέζε ζηηο πεξηθέξεηεο, ελψ θαη ν λνκφο Αηηηθήο θαηαηάζζεηαη δεχηεξνο ππνιεηπφκελνο κφλν ηνπ λνκνχ ηεο Γσδεθαλήζνπ. Ζ ηεξεά Διιάδα θαηέβεθε ζηα επξψ θαη ζην 63% ηεο ΔΔ-15 απφ 77%( ζηελ ΔΔ-25 ήηαλ 89% θαη πήγε ζην 73%), ελψ ε 17 Απηφ ζπκβαίλεη θαη κεηαμχ άιισλ πεξηνρψλ φπσο π.ρ. ακνηβέο επνρηαθψλ επαγγεικάησλ ηα νπνία δηαθεχγνπλ κε ηε ιήμε ηεο πεξηφδνπ, ή επίζεο θαη ησλ πεξηκεηξηθψλ πεξηνρψλ ηνπ λνκνχ Θεζζαινλίθεο, φκσο ε πεξίπησζε ηεο Αηηηθήο είλαη ε πην έληνλε θαη πην ζηξεβισηηθή. 54

56 Πεινπφλεζζνο ζηα επξψ θαη ζην 52% ηεο ΔΔ-15 απφ 58%(ζηελ ΔΔ-25 ήηαλ 66% θαη πήγε 60%). Θα παξνπζηάζνπκε ηψξα ηα ηειεπηαία δηαζέζηκα ζηνηρεία απφ ηελ EUROSTAT γηα ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο ρψξαο καο ηελ πεξίνδν θαη πνπ βξίζθνληαη ζε ζρέζε κε ην κέζν φξν ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο κεηά θαη ηελ ηειεπηαία δηεχξπλζε 18. ΠΙΝΑΚΑ Καηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ ησλ πεξηθεξεηώλ ηεο Διιάδαο ηελ πεξίνδν θαη ζύγθξηζε κε κέζν όξν ηεο ΔΔ-27 Έηε Πεξηθέξεηεο Καηά % ζηελ Καηά % ζηελ Καηά % ζηελ Καηά % ζηελ Καηά % ζηελ θεθ.αδπ ΔΔ-27 θεθ.αδπ ΔΔ-27 θεθ.αδπ ΔΔ-27 θεθ.αδπ ΔΔ-27 θεθ.αδπ ΔΔ-27 Δπξ. Έλσζε ΔΔ Αηηηθή Κεληξ. Μαθεδνλία ηεξεά Διιάδα Θεζζαιία Πεινπφλλεζνο Γπηηθή Διιάδα Κξήηε Αλ. Μαθεδ.& Θξάθε Νφηην Αηγαίν Γπηηθή Μαθεδνλία Ήπεηξνο Βφξεην Αηγαίν Ηφληα Νεζηά Πεγή: EUROSTAT 2007, ηδία επεμεξγαζία Παξαηεξνχκε ζηνλ πίλαθα φηη ηα πνζνζηά ησλ ειιεληθψλ πεξηθεξεηψλ ζε ζρέζε κε ην κέζν φξν ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ηεο ΔΔ-27 είλαη αξθεηά πςειφηεξα ζε ζρέζε κε απηά ηεο ΔΔ-25, πφζν δε κάιινλ ηεο ΔΔ-15. Πξνθαλψο απηφ έρεη λα θάλεη κε ην φηη ηα κέιε πνπ πξνζρψξεζαλ ζηελ ΔΔ θαηέβαζαλ ην κέζν φξν, παξά φηη νη ειιεληθέο πεξηθέξεηεο αλαπηχρζεθαλ θαη ηνλ πιεζίαζαλ. Παξφιν πνπ ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ ζηελ ΔΔ-27 είλαη κηθξφηεξν απφ φηη ζηελ ΔΔ-15 φπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα 4.2.5(ην 2000 ζηελ ΔΔ-15 ήηαλ θαη ην 2001 ήηαλ ζηελ ΔΔ-27), πάλσ απφ ηηο κηζέο πεξηθέξεηεο ηεο Διιάδαο εμαθνινπζνχλ λα 18 Γηα ηελ εμέιημε ηνπ ΑΔΠ ζε ΜΑΓ γηα φιεο ηηο πεξηθέξεηεο ηεο ΔΔ-27 επηζθεθζείηε ηελ ηζηνζειίδα : L&screen=detailref&language=en&product=REF_TB_regional&root=REF_TB_regional/t_reg/t_reg_e co/tgs

57 βξίζθνληαη θάησ απφ ην 80% θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ. Σέζζεξεηο πεξηθέξεηεο βξίζθνληαη θάησ ηνπ 70% ( Ήπεηξνο, Β. Αηγαίν, Αλ. Μαθεδνλία & Θξάθε θαη Γπηηθή Διιάδα) ελψ δχν βξίζθνληαη πάλσ απφ ην κέζν φξν ηεο ΔΔ-27 ( Αηηηθή θαη ηεξεά Διιάδα)θαη κία είλαη πάξα πνιχ θνληά ζε απηφλ ( Νφηην Αηγαίν) ππνγξακκίδνληαο θαη κε απηφ ηνλ ηξφπν φηη ην πξφβιεκα ηεο άληζεο αλάπηπμεο κεηαμχ ρσξηθψλ ελνηήησλ παξακέλεη ζηελ Διιάδα(αλ θαη ιηγφηεξν έληνλν απφ άιιεο ρψξεο ηεο ΔΔ φπσο δείμακε πξνεγνπκέλσο, ζει.38) θαη ρξεηάδεηαη κηα νινθιεξσκέλε ζηξαηεγηθή πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο γηα ηελ αληηκεηψπηζή ηνπ. Γ) Γείθηεο επεκεξίαο Ο Πίλαθαο παξνπζηάδεη ζε επίπεδν πεξηθέξεηαο θάπνηνπο ζπκπιεξσκαηηθνχο δείθηεο νη νπνίνη κεηξνχλ ην επίπεδν επεκεξίαο(γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004:50). Οη δείθηεο απηνί είλαη ην δεισζέλ εηζφδεκα, νη θαηαζέζεηο αλά θάηνηθν, ε θαηαλάισζε ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο, ην πιήζνο ησλ ΗΥ απηνθηλήησλ αλά 100 θαηνίθνπο θαη ηέινο νη ηειεθσληθέο ζπλδέζεηο αλά 100 θαηνίθνπο. ΠΙΝΑΚΑ Γείθηεο εηζνδήκαηνο θαη επεκεξίαο ζηηο πεξηθέξεηεο ηεο ρώξαο Οηθηαθή ρξήζε Γεσγξαθηθή ελφηεηα Απνηακηεπηηθέο Δπηβαηηθά Γεισζέλ ειεθηξ. Ρεχκαηνο Κχξηεο ηειεθσληθέο θαηαζέζεηο αλά απηνθίλεηα ΗΥ εηζφδεκα αλά αλά 100 ζπλδέζεηο αλά 100 θάηνηθν ζε αλά 100 θάηνηθν θαηνίθνπο(ζε θαηνίθνπο επξψ θαηνίθνπο MWh) Πεξηθέξεηεο (NUTS ΗΗ) Διιάδα Αηηηθή Νφηην Αηγαίν Κεληξηθή Μαθεδνλία Γπηηθή Μαθεδνλία Κξήηε Βφξεην Αηγαίν Ηφληα Νεζηά Θεζζαιία Αλ. Μαθεδ.& Θξάθε ηεξεά Διιάδα Ήπεηξνο Γπηηθή Διιάδα Πεινπφλλεζνο Πεγή: Allmedia 2002 Παξαηεξνχκε φηη ε πεξηθέξεηα Αηηηθήο σο πξνο ην δεισζέλ εηζφδεκα θαηαηάζζεηαη πξψηε αιιά επίζεο είλαη θαη ε κφλε πνπ μεπεξλά ηνλ εζληθφ κέζν φξν. 56

58 Αθνινπζεί ην Νφηην Αηγαίν θαη ε Κεληξηθή Μαθεδνλία κε αξθεηά κεγάιε δηαθνξά απφ ηελ πξψηε. ηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο βξίζθνληαη ε Ήπεηξνο, ε Γπηηθή Διιάδα θαη ε Πεινπφλλεζνο. ηηο θαηαζέζεηο αλά θάηνηθν, νη πξψηεο ζέζεηο παξακέλνπλ ίδηεο φκσο απφ ηελ ηξίηε ζέζε ε θαηάηαμε δηαθνξνπνηείηαη κε ην Βφξεην Αηγαίν θαη ηα Ηφληα Νεζηά λα αλεβαίλνπλ θαζψο θαίλεηαη φηη ε ηνπξηζηηθή ηαπηφηεηα ησλ πεξηνρψλ απηψλ παίδεη κεγάιν ξφιν ζηε δηακφξθσζε πςεινχ δείθηε απνηακηεχζεσλ αλά θάηνηθν. ηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο βξίζθνπκε ηε Θεζζαιία, ηε Γπηηθή Διιάδα θαη ηε ηεξεά Διιάδα. Ο επφκελνο δείθηεο, ν δείθηεο θαηαλάισζεο ειεθηξηθνχ ξεχκαηνο αλά 100 θαηνίθνπο, κεηξάεη έκκεζα ην εηζφδεκα ηεο ζπγθεθξηκέλεο πεξηθέξεηαο 19. Καη εδψ επαλαιακβάλεηαη ε ίδηα θαηάηαμε φπσο θαη ζην δεισζέλ εηζφδεκα κε ειάρηζηεο δηαθνξνπνηήζεηο. Πεξίπνπ ίδηα είλαη θαη ε εηθφλα ζηνλ επφκελν δείθηε πνπ κεηξά ηελ επεκεξία ησλ θαηνίθσλ κηαο πεξηθέξεηαο κε ηνλ αξηζκφ ησλ ΗΥ απηνθηλήησλ αλά 100 θαηνίθνπο. Γελ παξνπζηάδνληαη ηδηαίηεξεο δηαθνξνπνηήζεηο κε κφλε εμαίξεζε ηελ πεξηθέξεηα Ννηίνπ Αηγαίνπ φπνπ ε ρξήζε ΗΥ απηνθηλήηνπ ιφγσ ησλ ζπλζεθψλ( κηθξφ κέγεζνο λεζηψλ θηι.) δελ είλαη θαηάιιεινο δείθηεο κέηξεζεο ηεο επεκεξίαο. Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη ην γεγνλφο φηη ε πεξηθέξεηα Αηηηθήο έρεη 55% πεξηζζφηεξα απηνθίλεηα απφ ην κέζν φξν ηεο ρψξαο. αλ ηειεπηαίνο δείθηεο ρξεζηκνπνηείηαη ε πνζφηεηα ησλ ηειεθσληθψλ ζπλδέζεσλ αλά εθαηφ θαηνίθνπο. ηηο ηξεηο πξψηεο ζέζεηο βξίζθνληαη ε Αηηηθή, ην Νφηην θαη ην Βφξεην Αηγαίν θαλεξψλνληαο ίζσο ηνλ ηνπξηζηηθφ ραξαθηήξα ηνπο θαη ηεο πξνζπάζεηαο ηνπ θξάηνπο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θπζηθήο απνκφλσζεο ησλ λεζηψλ. ηηο ηξεηο ηειεπηαίεο βξίζθνπκε ηε Γπηηθή Μαθεδνλία, ηε Γπηηθή Διιάδα θαη ηε ηεξεά Διιάδα. Μέζα απφ ηνπο δείθηεο επεκεξίαο πνπ είδακε επηβεβαηψλεηαη ε εγεηηθή ζέζε ηεο πεξηθέξεηαο ηεο Αηηηθήο ε νπνία είλαη πξψηε ζε φινπο θαηαγξάθνληαο πνζνζηά ηεο ηάμεο ηνπ 30% θαη 40% πάλσ απφ ηνλ εζληθφ κέζν φξν. Σν Νφηην Αηγαίν έξρεηαη δεχηεξν ζε ηέζζεξεηο απφ ηνπο πέληε δείθηεο θαη ε θεληξηθή Μαθεδνλία ηξίηε ζε ηξεηο απφ ηνπο πέληε δείθηεο. Ζ ηεξεά Διιάδα, ηελ νπνία επίζεκεο εζληθέο θαη επξσπατθέο ζηαηηζηηθέο ηελ θαηαηάζζνπλ ζηελ πξψηε ζέζε ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ, 19 Ζ ππφζεζε ζηεξίδεηαη φηη λνηθνθπξηά κε πςειά εηζνδήκαηα ζα έρνπλ κεγαιχηεξεο θαηνηθίεο θαη ζπλεπψο κεγαιχηεξε θαηαλάισζε ξεχκαηνο. 57

59 εκθαλίδεηαη ζπλερψο ζηηο ηειεπηαίεο ζέζεηο ησλ δεηθηψλ απηψλ, εκθαλίδνληαο πξνθαλψο ην πξφβιεκα πνπ αλαθέξακε πξνεγνπκέλσο(ζει.54) κε ην ζεκαληηθφ ηκήκα ηνπ ΑΔΠ λα δηαθεχγεη ζηελ πεξηθέξεηα ηεο Αηηηθήο. 4.3 Σα πεπιθεπειακά ππογπάμμαηα ηων ΚΠ ζηην Δλλάδα ην κέξνο απηφ ζα επηρεηξεζεί κηα ζπλνπηηθή αμηνιφγεζε ηεο δηαξζξσηηθήο παξέκβαζεο ηεο Κνηλφηεηαο κέζσ ησλ ΚΠ. Σν πξώην ΚΠ( ) 20 ιακβάλνληαο ππφςε ηα ηδηαίηεξα δηαξζξσηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο ηελ πεξίνδν απηή (πιεζσξηζηηθέο πηέζεηο, απμεκέλν δεκφζην ρξένο, αλεξγία, αλππαξμία ππνδνκψλ, ρακειφο ξπζκφο αλάπηπμεο θ.α.) έζεηε έμη ζθνπνχο: α) Δθζπγρξνληζκφο ησλ βαζηθψλ ππνδνκψλ β) Αλάπηπμε ηεο γεσξγίαο, κε ηελ πξνψζεζε δηαξζξσηηθψλ κεηαβνιψλ γ) Βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ δ) Δλίζρπζε ηνπ ηνπξηζκνχ ε) Βειηίσζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ ζη) Μείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ Σν ζπλνιηθφ πνζφ πνπ δηαηέζεθε ήηαλ 14,34 δηζεθ. ECU, ζε ηηκέο Παξαθάησ, ζηνλ πίλαθα θαίλεηαη ε πνζνζηηαία θαηαλνκή ηνπ πνζνχ απηνχ αιιά θαη ην ηειηθφ πνζνζηφ δαπάλεο ζε ζρέζε κε ην πξνγξακκαηηζκέλν. 20 Γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζθνπψλ ηνπ Α ΚΠ θαηαξηίζηεθαλ 12 ηνκεαθά πξνγξάκκαηα γηα ηνπο βαζηθνχο ηνκείο ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο θαη 13 πεξηθεξεηαθά γηα ηηο 13 πεξηθέξεηεο. Πεξίπνπ ην κηζφ απφ ην ΚΠ θαηαλέκεηαη ζηα ΠΔΠ(πεξηθεξεηαθά πξνγξάκκαηα) 58

60 ΠΙΝΑΚΑ ύγθξηζε ησλ πξνγξακκαηηζκέλσλ θαη ηειηθώλ πνζνζηώλ δαπάλεο αλά αλαπηπμηαθό άμνλα ηνπ Α ΚΠ Πξνηεξαηφηεηα Πξνγξακκαηηζκέλν πνζνζηφ Σειηθφ πνζνζηφ δαπάλεο(%) δαπάλεο(%) Δθζπγρξνληζκφο ησλ βαζηθψλ ππνδνκψλ 37,4 28,8 Αλάπηπμε ηεο γεσξγίαο 5,9 6,1 Βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ 7,0 3,8 επηρεηξήζεσλ Δλίζρπζε ηνπ ηνπξηζκνχ 1,3 0,8 Βειηίσζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ 7,5 10,2 Μείσζε ησλ πεξηθεξ.αληζνηήησλ 40,9 50,3 Πεγή: Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 1994, ζζ Όπσο θαίλεηαη θαη ζηνλ πίλαθα ππήξμε κηα αξθεηά κεγάιε απφθιηζε (25%) ζηηο πξνγξακκαηηζκέλεο θαη ζηηο ηειηθέο δαπάλεο γηα ηηο βαζηθέο ππνδνκέο, γεγνλφο πνπ αλαδεηθλχεη ηηο αδπλακίεο ζηε δηαρείξηζε ησλ κεγάισλ έξγσλ ππνδνκήο. Αδπλακίεο παξαηεξήζεθαλ θαη ζηελ εθαξκνγή ηεο βηνκεραληθήο πνιηηηθήο γηα ηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ πνπ είλαη ε κνλαδηθή ζσξάθηζε ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο απέλαληη ζην δηεζλή αληαγσληζκφ, θαη ηελ απινχζηεπζε ησλ γξαθεηνθξαηηθψλ δηαδηθαζηψλ θαη ππήξμαλ θαζπζηεξήζεηο ζηε δηάζεζε θνλδπιίσλ γηα επηρνξεγήζεηο επελδπηηθψλ πξνγξακκάησλ. Δπίζεο, πξέπεη λα παξαηεξήζνπκε φηη ελψ δφζεθε έκθαζε ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα θαζψο είλαη έλαο ηνκέαο ζεκαληηθφο γηα ηελ ειιεληθή νηθνλνκία θαη δέρζεθε έληνλεο πηέζεηο κεηά ηελ έληαμε ηεο ρψξαο ζηελ Κνηλφηεηα, δε ζπλέβε ην ίδην θαη κε ηνλ ηνπξηζκφ, έλα ηνκέα φπνπ ε Διιάδα έρεη θπζηθφ ζπγθξηηηθφ πιενλέθηεκα αιιά δελ θαηάθεξε λα θαηεπζχλεη ηνπο πφξνπο πξνο ηελ ηζρπξνπνίεζε θαη θαιχηεξε αλάδεημή ηνπ. Ζ απνξξφθεζε ησλ πηζηψζεσλ ηνπ Α ΚΠ έθζαζε ζην 93% ηνπ ζπλφινπ (Νηθ. Η. Κφλζνιαο, 1997:299), θπξίσο φκσο ιφγσ ηνπ ζεκαληηθνχ κεξηδίνπ θαηαλνκήο (πεξίπνπ ην 50%) πνπ είραλ ηα πεξηθεξεηαθά πξνγξάκκαηα 21. ε γεληθέο γξακκέο κπνξνχκε λα πνχκε φηη ν γεληθφο απνινγηζκφο ηνπ Α ΚΠ γηα ηελ Διιάδα 21 Απηφ φκσο θαίλεηαη φηη ήηαλ απνηέιεζκα αθελφο ησλ επθαηξηαθψλ αλαγθψλ γηα ηε κεγαιχηεξε απνξξφθεζε ησλ πφξσλ θαη φρη ελφο νινθιεξσκέλνπ ζρεδίνπ νηθνλνκηθήο θαη πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο θαη αθεηέξνπ ηεο αδπλακίαο δηαρείξηζεο απφ ηε δεκφζηα δηνίθεζε κεγάισλ έξγσλ θαη ππνθαηάζηαζε ηνπο κε κηθξά έξγα ηνπηθήο εκβέιεηαο κεηψλνληαο ζεκαληηθά ηηο επεξγεηηθέο ζπλέπεηεο ηνπ ΚΠ. 59

61 δε ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζζεί επηηπρεκέλνο θπξίσο ιφγσ ηεο απνξξφθεζεο ησλ θνλδπιίσλ απφ κηθξά θαη εκηηειή έξγα κε πνιχ κηθξή πξνζηηζέκελε αμία.. Πέξα απφ ηα αξλεηηθά ε θχξηα ζπλεηζθνξά ηνπ είρε λα θάλεη κε ηελ έλαξμε θαηαζθεπήο ησλ κεγάισλ έξγσλ ππνδνκήο εζληθήο ζεκαζίαο, ε κείσζε ηεο πζηέξεζεο ησλ αγξνηηθψλ πεξηνρψλ ηεο ρψξαο φζνλ αθνξά βαζηθέο ππνδνκέο δηεπθφιπλζεο ηεο δηαβίσζεο θαη ζηήξημεο ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηα αιιά θαη ηεο εκπεηξίαο θαη γλψζεο, παξά ηηο πνιιέο νκνινγνπκέλσο αδπλακίεο θαη ηηο ειιείςεηο πνπ παξαηεξήζεθαλ ζε ζέκαηα νξγάλσζεο, πξνγξακκαηηζκνχ θαη δηαρείξηζεο, πνπ πξνζέθεξε ζηνπο ηνκείο ηεο δηνίθεζεο, ηεο δηαρείξηζεο θαη αμηνιφγεζεο ησλ έξγσλ, απνηειψληαο ζεκαληηθέο πεγέο εηζξνψλ γηα ηα επφκελεο πξνγξακκαηηθέο πεξηφδνπο. Σν Β ΚΠ( ) ζηεξίρζεθε ζε πέληε άμνλεο πξνηεξαηφηεηαο: α) κεγάια έξγα ππνδνκήο, β) βειηίσζε ζπλζεθψλ δηαβίσζεο, γ) αλάπηπμε θαη αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ νηθνλνκηθνχ ηζηνχ, δ) αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη πξνψζεζε ηεο εξγαζίαο θαη ε) ηε κείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη ηελ άξζε ηεο απνκφλσζεο ησλ λεζησηηθψλ πεξηνρψλ. Γηα ην Β ΚΠ θαηαξηίζηεθαλ 17 ηνκεαθά θαη 13 πεξηθεξεηαθά πξνγξάκκαηα ελψ νη ζπλνιηθνί πφξνη πνπ δηαηέζεθαλ έθζαζαλ ηα 29,72 δηζ. ECU ( 7,4 δηζ. ECU αθνξνχζαλ ηα ΠΔΠ). ηνλ πίλαθα θαίλεηαη ε ρξεκαηνδφηεζε ησλ Α θαη Β ΚΠ αλά θνξέα, θαη ζηνλ πίλαθα παξνπζηάδεηαη ε ζχγθξηζε ησλ πξνγξακκαηηζκέλσλ θαη ησλ ηειηθψλ πνζνζηψλ δαπάλεο αλά άμνλα πξνηεξαηφηεηαο ηνπ Β ΚΠ. ΠΙΝΑΚΑ Υξεκαηνδόηεζε ΚΠ θαηά θνξέα Α ΚΠ Β ΚΠ Δθαη. ECU Πνζνζηφ Πνζνζηφ Δθαη. ECU ζπκκεηνρήο(%) ζπκκεηνρήο(%) Κνηλνηηθή ζπκκεηνρή , Δζληθή ζπκκεηνρή , ,1 Ηδησηηθφο ηνκέαο , ,9 πλνιηθή δαπάλε Πεγή: EUROSTAT 60

62 ΠΙΝΑΚΑ ύγθξηζε πξνγξακκαηηζκέλσλ θαη ηειηθώλ(έσο ) δαπαλώλ αλά άμνλα πξνηεξαηόηεηαο ηνπ Β ΚΠ Άμνλαο Πξνγξακκαηηζκέλν πνζνζηφ δαπάλεο(%) Μεγάια έξγα ππνδνκήο 27,8 22,3 Βειηίσζε ζπλζεθψλ δηαβίσζεο 9,05 11,7 Αλάπηπμε θαη αληαγσληζηηθφηεηα ηνπ νηθνλνκηθνχ ηζηνχ Αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη πξνψζεζε ηεο εξγαζίαο 25,3 21,9 12,5 15,4 Σειηθφ πνζνζηφ δαπάλεο(%) (κέρξη ) Μείσζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ θαη άξζε ηεο απνκφλσζεο ησλ λεζησηηθψλ πεξηνρψλ 25,0 28,5 Σερληθή βνήζεηα 0,33 0,2 Πεγή: Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 1994, ζζ , ΤΠΔΘΟ, 1999, ζ.118 Βιέπνπκε φηη ζην Β ΚΠ νη πφξνη δηπιαζηάζηεθαλ ελψ παξαηεξνχκε επίζεο φηη ε ζπκκεηνρή ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα απμήζεθε θαηά 30%. Πνιχ ζεκαληηθφ είλαη λα ζεκεηψζνπκε φηη ν άμνλαο γηα ηα πεξηθεξεηαθά πξνγξάκκαηα έρεη κεησζεί αξθεηά θαη απφ 41% πνπ ήηαλ ζην Α ΚΠ έρεη ππνρσξήζεη ζην 25% θαη ελψ απηήλ ηελ πεξίνδν ππάξρνπλ θαιχηεξνη φξνη γηα δηαρείξηζε ζε πεξηθεξεηαθφ επίπεδν βιέπνπκε φηη ππάξρεη κηα δηζηαθηηθφηεηα θαη θσιπζηεξγία απφ ηελ θεληξηθή δηνίθεζε λα εθρσξήζεη πφξνπο ζηηο άιιεο βαζκίδεο ηεο δηνίθεζεο θαη έηζη νη πφξνη γηα ηα πεξηθεξεηαθά πξνγξάκκαηα κεηψλνληαη (Γ. Πεηξάθνο θαη Γ. Φπράξεο, 2004: ). ε φηη αθνξά ηηο ππνδνκέο παξαηεξνχκε φηη θαη πάιη δίλεηαη έκθαζε ζε απηφλ ηνλ ηνκέα φκσο ππάξρεη κηα κείσζε ζε ζρέζε κε ην Α ΚΠ (σο πνζνζηφ επί ηνπ ζπλφινπ ησλ δαπαλψλ) θαη δηακνξθψλεηαη ζην 28% θαη θαλεξψλεηαη κηα αδπλακία απνξξφθεζεο πφξσλ γηα κεγάια έξγα (δηακνξθψζεθε ζην 22% ζην ηέινο ηνπ ΚΠ), αλαδεηθλχνληαο ηα πεξηθεξεηαθά πξνγξάκκαηα, αλ θαη απνδπλακσκέλα, θπξίαξρα ζην Β ΚΠ. ην Β ΚΠ ππάξρεη κηα πην εμσζηξεθήο πξνζέγγηζε ζηελ νξηνζέηεζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ πξνηεξαηνηήησλ. Πνιιέο πεξηθέξεηεο εθθξάδνπλ ηηο πξνζέζεηο ηνπο 61

63 λα εληζρχζνπλ ηνπο δεζκνχο ηνπο κε γεηηνληθέο πεξηνρέο 22, θαη νη πεξηζζφηεξεο πεξηθέξεηεο ζπγθαηαιέγνπλ ηε βηνκεραλία ζηνπο ζηφρνπο πξνηεξαηφηεηαο απηήο ηεο πεξηφδνπ. Βαζηθφ κέιεκα απνηειεί ε ελίζρπζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ κηθξνκεζαίσλ επηρεηξήζεσλ κέζα ζην δηεζλέο πεξηβάιινλ θαη κεγαιχηεξε, ζε ζρέζε κε ην Α ΚΠ, έκθαζε δίλεηαη ζηελ έξεπλα θαη ηελ ηερλνινγία (I. Plaskovitis, 2006). Χζηφζν, θαη ζηε δεχηεξε απηή πξνγξακκαηηθή πεξίνδν παξαηεξνχληαη κεηαηνπίζεηο πφξσλ ζε άιινπο ηνκείο ζε ζρέζε κε ηνλ αξρηθφ ζρεδηαζκφ ιφγσ αδπλακίαο απνξξφθεζήο ηνπο, γεγνλφο πνπ θαηά έλα κεγάιν κέξνο νθείιεηαη ζε αδπλακίεο ηνπ δηνηθεηηθνχ ζπζηήκαηνο γηα ζσζηφ πξνγξακκαηηζκφ θαη απνηειεζκαηηθή δηαρείξηζε. Ζ απνπζία νινθιεξσκέλσλ πξνγξακκάησλ πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο γηα ηα νπνία ζα κπνξεί λα εμαζθαιίδεη ηε ζπλέρεηα ηεο εθηέιεζήο ηνπο δεκηνπξγεί ππφλνηεο γηα δηαθζνξά, κεηψλεη ηε λνκηκνπνίεζε θαη ηηο δπλαηφηεηεο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο. Ο πςειφο βαζκφο ζπγθεληξσηηζκνχ ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηθν-δηνηθεηηθνχ ζπζηήκαηνο θαηά ηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ θαη ε ηζρπξή αθφκα παξνπζία ησλ πειαηεηαθψλ πξαθηηθψλ δελ επηηξέπνπλ ζηα απνθεληξσκέλα δηνηθεηηθά επίπεδα λα αλαπηχμνπλ ηθαλφηεηεο δηαρείξηζεο θαη θαζηζηνχλ ην ζρεδηαζκφ αλαμηφπηζην ελψ θαηά ηελ εθαξκνγή ησλ πξνγξακκάησλ παξαηεξνχληαη αδπλακίεο απνηειεζκαηηθήο δηαρείξηζεο, θαηαθεξκαηηζκφο ησλ πφξσλ θαη κείσζε ηεο απνδνηηθφηεηάο ηνπο (Κ. παλνχ,2001:70-75, ΚΔΠΔ, 1997: ). Σν Γ ΚΠ απνηειείηαη απφ επηά άμνλεο πξνηεξαηφηεηαο θαη πεξηιακβάλεη 11 Δπηρεηξεζηαθά Πξνγξάκκαηα πνπ αθνξνχλ εζληθέο-ηνκεαθέο πνιηηηθέο θαη 13 πνπ αθνξνχλ πεξηθεξεηαθέο. ην λέν απηφ ΚΠ έρεη εληζρπζεί ν ειεγθηηθφο ξφινο ηεο Δπηηξνπήο θαη ηεο έρεη δνζεί ε δπλαηφηεηα επηβνιήο πνηλψλ ζε πεξηπηψζεηο πνπ ην θξάηνο-κέινο δελ ηεξεί ζπγθεθξηκέλεο δηαθξηηέο δηαρεηξηζηηθέο θαη ειεγθηηθέο δηαδηθαζίεο. Δπίζεο ζε πεξίπησζε θαζπζηεξεκέλεο ρξεζηκνπνίεζεο ησλ εγθεθξηκέλσλ θνλδπιίσλ απηά ράλνληαη νξηζηηθά κε ηελ εθαξκνγή ηνπ θαλφλα λ Ζ ελίζρπζε ησλ απνθεληξσκέλσλ δηνηθεηηθψλ επηπέδσλ γίλεηαη πιένλ δήηεκα πνιχ κεγάιεο ζεκαζίαο θαη δεκηνπξγείηαη έλα λέν πιαίζην γηα ηε δηαρείξηζε, 22 αλ παξάδεηγκα αλαθέξεηαη ε Ήπεηξνο ε νπνία δίλεη έκθαζε ζηελ επθαηξία ρηηζίκαηνο κηαο νηθνλνκηθήο ζπλεξγαζίαο κε ηελ Αιβαλία, ε Κεληξηθή Μαθεδνλία αλαθνίλσζε φηη ήζειε λα θαηαζηήζεη ηε Θεζαιινλίθε κεηξνπνιηηηθφ θέληξν ησλ Βαιθαλίσλ. 23 Σα θνλδχιηα πνπ δελ ρξεζηκνπνηήζεθαλ εληφο δχν ρξφλσλ απφ ηελ έγθξηζε ηνπο ράλνληαη νξηζηηθά θαη επηζηξέθνληαη ζηνλ θνηλνηηθφ πξνυπνινγηζκφ. Σειεπηαίν έηνο γηα δξάζεηο ηνπ Γ ΚΠ είλαη ην

64 εθαξκνγή θαη έιεγρν ηνπ Γ ΚΠ. Ζ πνζνζηηαία θαηαλνκή ησλ πφξσλ αλά άμνλα θαίλεηαη ζηνλ Πίλαθα ΠΙΝΑΚΑ Οη αλαπηπμηαθνί άμνλεο ηνπ Γ ΚΠ Άμνλαο ρεηηθφ κεξίδην (%) Αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ 10,7 Μεηαθνξέο 28,8 Βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε 14,5 Αγξνηηθή αλάπηπμε θαη αιηεία 9,0 Πνηφηεηα δσήο 4,3 Κνηλσλία ηεο πιεξνθνξίαο 6,8 Πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε 25,8 Σερληθή βνήζεηα 0,2 Πεγή: Δπξσπατθή Δπηηξνπή, 2001 Παξαηεξνχκε φηη ζηελ πξψηε ζέζε απφ πιεπξάο κεξηδίνπ ρξεκαηνδφηεζεο βξίζθνληαη νη κεηαθνξέο, δειαδή νη βαζηθέο ππνδνκέο κε πνζνζηφ 28,8% θαη αθνινπζεί ν άμνλαο ηεο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο κε πνζνζηφ θνληά ζην 26% αλαδεηθλχνληαο ηε ζνβαξφηεηα ηνπ πξνβιήκαηνο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. Tα λέα ζηνηρεία ηεο Πεξηθεξεηαθήο Αλαπηπμηαθήο ηξαηεγηθήο πνπ πξνσζείηαη ζηελ πξνγξακκαηηθή πεξίνδν κέζσ ηνπ ρεδίνπ Αλάπηπμεο είλαη ζπλνπηηθά ηα εμήο (Οηθνλνκηθφο Σαρπδξφκνο-ΗΠΑ 2000, Κonsolas- Papadaskalopoulos-Plaskovitis, 2002): Ζ πξνζπάζεηα ελίζρπζεο ηεο εμσζηξέθεηαο ηεο νηθνλνκίαο ησλ πεξηθεξεηψλ, ηεο δηεζλνχο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο νηθνλνκηθήο ηνπο βάζεο θαη ηεο αλάδεημεο ησλ ζπγθξηηηθψλ ηνπο πιενλεθηεκάησλ 24. Ζ εμεηδίθεπζε ηνπ αλαπηπμηαθνχ ξφινπ ησλ αζηηθψλ θέληξσλ ζε πεξηθεξεηαθφ, εζληθφ θαη δηαθξαηηθφ επίπεδν κέζσ ηεο αμηνπνίεζεο ησλ επηρεηξεκαηηθψλ θαη αλαπηπμηαθψλ ππνδνκψλ ηνπο, ηεο βειηίσζεο ησλ αζηηθψλ ππεξδνκψλ θαη ππνδνκψλ θαη ηεο ζηήξημεο θαη αλάπηπμεο ησλ «Πξνσζεηηθψλ Γξαζηεξηνηήησλ» ηνπο, ζε 24 Ηδηαίηεξε έκθαζε απνθηνχλ απηέο νη παξεκβάζεηο ζηε Βφξεην Διιάδα θαη ζηε Γπηηθή Διιάδα ζηα πιαίζηα ηνπ λένπ ξφινπ πνπ αλαιακβάλνπλ ζηνλ επξχηεξν ρψξν ησλ Βαιθαλίσλ, ηεο Ννηηνδπηηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο θαη ηεο Παξεπμείληαο πλεξγαζίαο. 63

65 ζπλδπαζκφ κε ηελ ελίζρπζε ησλ δπλακηθψλ ηνπηθψλ θέληξσλ αλάπηπμεο γηα ηελ ηζφξξνπε αλάπηπμε ηνπ νηθηζηηθνχ δηθηχνπ. Ζ αλάδεημε ηεο Έξεπλαο θαη Σερλνινγηθήο Αλάπηπμεο θαζψο θαη ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ Καηλνηνκία σο απαξαίηεησλ φξσλ ζηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία θαη ηεο θαηάιιειεο αμηνπνίεζή ηνπο. Ζ πξνψζεζε ηεο ελδνγελνχο αλάπηπμεο ζηεξηγκέλεο ζε ηνπηθνχο-θπζηθνχο, επηρεηξεκαηηθνχο, αλζξψπηλνπο θαη πνιηηηζηηθνχο πφξνπο, κε έκθαζε ζηηο νξεηλέο θαη ζηηο λεζησηηθέο πεξηνρέο. Ζ ελίζρπζε ηεο πξνζπάζεηαο γηα κείσζε ησλ δηαπεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ ζηηο επθαηξίεο γηα αλάπηπμε, επηρεηξεκαηηθή δξαζηεξηφηεηα, επελδχζεηο, απαζρφιεζε, επαγγεικαηηθή ζηαδηνδξνκία, πεξίζαιςε, εθπαίδεπζε Ο άμνλαο γηα ηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ 25 εκθαλίδεηαη ζηελ ηξίηε ζέζε κε κεησκέλν πνζνζηφ ζε ζρέζε κε ην Β ΚΠ. Ζ πξνψζεζε ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηεο εθαξκνζκέλεο έξεπλαο θαηέρνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζε απηή ηελ πξνζπάζεηα γηα ηε βειηίσζε ηεο δηεζλνχο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ επηρεηξήζεσλ. Όπσο παξαηεξεί ν I.Plaskovitis(2006) ε θαηλνηνκία θαη ε έξεπλα ζε ζπλδπαζκφ κε ην απμαλφκελν ελδηαθέξνλ θαη αλεζπρία ζρεηηθά κε ηε βησζηκφηεηα, έρνπλ θέξεη ζην πξνζθήλην έληνλεο ζθέςεηο ζε πνιιέο εηαηξίεο γηα κεηαθνξά ηνπο ζε νξγαλσκέλα βηνκεραληθά πάξθα θαζψο θαη λα επελδχζνπλ ζε θηιηθέο πξνο ην πεξηβάιινλ ηερλνινγίεο. Φέηνο είλαη ην ηειεπηαίν έηνο γηα λα ρξεζηκνπνηεζνχλ θνλδχιηα πνπ έρνπλ εγθξηζεί γηα δξάζεηο ηεο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ θαη αθφκα «θιείλνπλ» πξνγξάκκαηα 26 αληηθαηνπηξίδνληαο ηηο δπζθνιίεο απνξξφθεζεο πνπ αληηκεηψπηζε ε ρψξα καο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ απηήο θαη ησλ αξθεηά κεγάισλ θαζπζηεξήζεσλ πνπ ππήξμαλ. Παξφια ηα πξνβιήκαηα, νη απμεκέλεο δηνηθεηηθέο αλάγθεο θαη νη λένη ζεζκνί πνπ απαηηήζεθαλ γηα ηελ πινπνίεζε ησλ ΚΠ, νδήγεζαλ ζε νξγαλσηηθέο θαη ζεζκηθέο κεηαξξπζκίζεηο θπξίσο ζε δεηήκαηα ζρεηηθά κε ηα δεκφζηα έξγα, ηε 25 Κπξίσο ησλ κηθξνκεζαίσλ, νη νπνίεο απνηεινχλ ηε ξαρνθνθαιηά ηεο νηθνλνκίαο 26 χκθσλα κε ηελ απφθαζε C(2008) 3102 ηεο Δπηηξνπήο ηεο 20εο Ηνπλίνπ 2008, ρνξεγήζεθε ζηελ Διιάδα παξάηαζε ελφο έηνπο φζνλ αθνξά ηελ πξνζεζκία επηιεμηκφηεηαο ησλ δαπαλψλ γηα νξηζκέλα επηρεηξεζηαθά πξνγξάκκαηα ηα νπνία παξαθσιχζεθαλ απφ ηηο ππξθαγηέο ηνπ ζέξνπο 2007, είηε γηα νιφθιεξν ην εθάζηνηε πξφγξακκα είηε γηα εηδηθνχο άμνλεο πξνηεξαηφηεηαο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ππάξρεη πξνζεζκία ειαθξψο κεγαιχηεξε ηνπ ελφο έηνπο γηα ηελ νινθιήξσζε ησλ πξνγξακκάησλ θαη γηα ηελ πιήξε απνξξφθεζε ησλ δηαζέζηκσλ θνηλνηηθψλ θεθαιαίσλ. Ζ επίηεπμε ησλ θαζνξηζκέλσλ ζηφρσλ θαη ν θνηλσληθννηθνλνκηθφο αληίθηππνο ησλ επεκβάζεσλ ζα θαλνχλ κφλνλ απφ ην 2010 θαη κεηά(απάληεζε ηεο θ. Hübner εμ νλφκαηνο ηεο Δπηηξνπήο) 64

66 βηνκεραληθή ππνδνκή, ηε ζηήξημε θαη ηελ εθπαίδεπζε ηνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ. Σα απνηειέζκαηα ηεο αμηνιφγεζεο ηνπ Γ ΚΠ δελ είλαη αθφκα γλσζηά, φκσο κπνξνχκε λα πνχκε φηη έρνπλ θαηαβιεζεί πξνζπάζεηεο ψζηε λα μεπεξαζηνχλ νξγαλσηηθέο αγθπιψζεηο ηνπ παξειζφληνο, λα μεπεξαζηνχλ γξαθεηνθξαηηθά εκπφδηα, λα απνθηήζνπλ λννηξνπία εμσζηξέθεηαο νη θνξείο ηνπ δεκνζίνπ θαη ηδησηηθνχ ηνκέα λα αληηιεθζνχλ ηνπο λένπο φξνπο πνπ έρεη επηβάιεη ε ηερλνινγηθή εμέιημε θαη ε παγθνζκηνπνίεζε ησλ νηθνλνκηψλ ψζηε λα βειηησζεί ε αληαγσληζηηθφηεηα ηεο ειιεληθήο νηθνλνκίαο κέζα ζην δπλακηθφ δηεζλέο πεξηβάιινλ θαη ηα λέα δεδνκέλα ηεο δηεπξπκέλεο πιένλ Δπξψπεο ησλ Πποκλήζειρ και εςκαιπίερ Όπσο είδακε ην πξφβιεκα ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ είλαη κείδνλνο ζεκαζίαο γηα ηελ Διιάδα. Παξφιν πνπ ζε ζρέζε κε άιιεο ρψξεο ηεο ΔΔ νη αληζφηεηεο ζηελ Διιάδα είλαη πην πεξηνξηζκέλεο, εμαθνινπζνχλ λα είλαη κεγάιεο θαη νη πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο( αιιά θαη ε Διιάδα ζπλνιηθά) λα ππνιείπνληαη αξθεηά απφ ηηο αλαπηπγκέλεο πεξηθέξεηεο(θαη ρψξεο) ηεο ΔΔ. Ζ πεξηθεξεηαθή ζέζε ηεο Διιάδαο κέζα ζηελ ΔΔ, ε ηδηαίηεξε γεσκνξθνινγία ηεο, παξάγνληεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο πξνβιεκαηηθέο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο 27, νηθνλνκηθνί παξάγνληεο πνπ επλννχλ ηε ζπγθέληξσζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζηα κεγάια αζηηθά θέληξα 28, ε δεκνγξαθηθή θαηαλνκή, ε παξαγσγηθή δηάξζξσζε θάζε πεξηνρήο αιιά θαη νη πνιηηηθέο πεξηθεξεηαθήο αλάπηπμεο πνπ έρνπλ εθαξκνζηεί 29 επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηηο πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο ζηελ Διιάδα. Σα ηειεπηαία 20 ρξφληα ε ρψξα καο κε ηε ζπλδξνκή ηεο ΔΔ πξνζπαζεί λα αληηκεησπίζεη ηηο αλαπηπμηαθέο δπζθνιίεο ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο θαη λα κεηψζεη ηελ απφζηαζε κε ηηο άιιεο πεξηθέξεηεο ηεο Δπξψπεο πξνζαξκφδνληαο ηηο ζηξαηεγηθέο ηεο επηινγέο ζηηο ηδηαίηεξεο ζπλζήθεο θαη αλάγθεο θάζε πεξηθέξεηαο εληφο ηνπ γεληθφηεξνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο ζην νπνίν ιεηηνπξγεί. 27 Γπζθνιίεο ζην ζρεδηαζκφ, πινπνίεζε θαη έιεγρν ησλ πεξηθεξεηαθψλ πξνγξακκάησλ, έιιεηςε κηαο νινθιεξσκέλεο πξνζέγγηζεο ηνπ πεξηθεξεηαθνχ πξνβιήκαηνο, θαηαθεξκαηηζκφο ησλ αξκνδηνηήησλ κεηαμχ ησλ επηπέδσλ ηεο δηνίθεζεο, πειαηεηαθέο πξαθηηθέο θ.α. 28 Φαίλεηαη φηη ηα κεγάια αζηηθά θέληξα επσθεινχληαη απφ ηηο νηθνλνκίεο θιίκαθαο (ρακειφηεξν κέζν θφζηνο παξαγσγήο) θαη ηηο νηθνλνκίεο ζπγθέληξσζεο (βι. θεθ.1.2.2) θαη πξνζειθχνπλ λέεο επηρεηξήζεηο απμάλνληαο ην κέγεζφο ηνπο. 29 Δθθξαζκέλεο θπξίσο κέζσ ηεο ρσξηθήο θαηαλνκήο ηνπ Πξνγξάκκαηνο Γεκνζίσλ Δπελδχζεσλ, ε αλάιπζε ηνπ νπνίνπ μεθεχγεη απφ ηα φξηα απηήο ηεο εξγαζίαο. 65

67 Ζ λέα πξνγξακκαηηθή πεξίνδνο ( ) απνηειεί κηα κεγάιε πξφθιεζε γηα ηελ Διιάδα. Γχν πεξηθέξεηέο ηεο, ην Νφηην Αηγαίν (105,4%) θαη ε ηεξεά Διιάδα (88,%) έρνπλ μεπεξάζεη ην φξην ηνπ 75% ηνπ θαηά θεθαιή ΑΔΠ ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ(κέζνο φξνο ηξηεηίαο ) θαη έρνπλ ηεζεί εθηφο ησλ νξίσλ επηιεμηκφηεηαο ηνπ ζηφρνπ «χγθιηζε», κε ηηο κέγηζηεο ρξεκαηνδνηήζεηο. ηε λέα πξνγξακκαηηθή πεξίνδν ηίζεληαη ζε θαζεζηψο ζηαδηαθήο εηζφδνπ (phasing - in) ζην λέν ζηφρν 2 «Πεξηθεξεηαθή Αληαγσληζηηθφηεηα θαη Απαζρφιεζε», κε ζαθψο κεησκέλεο ρξεκαηνδνηήζεηο. Δπίζεο ηξεηο αθφκα πεξηθέξεηεο ( Αηηηθή κε 79,12%, Γπηηθή Μαθεδνλία κε 76,89% θαη Κεληξηθή Μαθεδνλία κε 76,04%), ιφγσ ηνπ ζηαηηζηηθνχ απνηειέζκαηνο μεπέξαζαλ ην φξην ηνπ 75% ηνπ θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ ηεο ΔΔ ησλ 25 κειψλ, φκσο ππνιείπνληαη αθφκα ηνπ πνζνζηνχ απηνχ γηα ηηο 15 ρψξεοκέιε. Έηζη, ζα παξακείλνπλ ζηνλ πξψην ζηφρν ηεο ζχγθιηζεο, αιιά ζα έρνπλ κία κεηαβαηηθή θαη εηδηθή ζηήξημε ε νπνία ζα θζίλεη πξννδεπηηθά έσο ην Κάησ απφ απηέο ηηο ζπλζήθεο ε Διιάδα θαιείηαη λα πξνζαξκνζηεί ζηα λέα δεδνκέλα θαη λα εμαζθαιίζεη ηνπο φξνπο, θπξίσο γηα ηηο πεξηθέξεηεο ησλ νπνίσλ ε γελλαία ρξεκαηνδφηεζε δηαθφπεθε 30, γηα ηελ ελδπλάκσζε ηεο αλαπηπμηαθήο ηνπο πνξείαο. Οη φξνη απηνί ζρεηίδνληαη κε ηελ βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο κέζσ ηεο ελίζρπζεο ηεο θαηλνηνκίαο θαη ηε βειηίσζε ηνπ επηρεηξεκαηηθνχ πεξηβάιινληνο, ηελ αλάπηπμε θαη αλαβάζκηζε ηερληθψλ θαη θνηλσληθψλ ππνδνκψλ, ηελ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαη ηεο απαζρφιεζεο θαη βεβαίσο ηε βειηίσζε ηεο δηνηθεηηθήο ηθαλφηεηαο ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο Υσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη δελ πξέπεη λα δνζεί κέξηκλα θαη γηα ηηο ππφινηπεο πεξηθέξεηεο, κεξηθέο απφ ηηο νπνίεο ζα έρνπλ πξννδεπηηθά κεησκέλε ρξεκαηνδφηεζε ελψ άιιεο αληηκεησπίδνπλ ζνβαξέο δηαξζξσηηθέο δπζθνιίεο θαη πξνβιήκαηα αληαγσληζηηθφηεηαο ζην δηεζλέο δπλακηθφ πεξηβάιινλ, κέζα ζηα πιαίζηα κηαο νινθιεξσκέλεο πεξηθεξεηαθήο αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο. 31 Σφζν ηεο θεληξηθήο δηνίθεζεο ζε φια ηα επίπεδα φζν θαη ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο ε νπνία ζπκκεηέρεη ελεξγά ζηελ ππνβνιή πξνηάζεσλ, ζηε δηακφξθσζε ζρεδίσλ θαη ζηελ πινπνίεζε έξγσλ. 66

68 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΙΚΔ ΚΔΦΔΙ Σα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξνχληαη δχν αληίξξνπεο ηάζεηο φζνλ αθνξά ηηο αληζφηεηεο ζηελ Δ.Δ. Δλψ ζην εζσηεξηθφ ησλ πεξηζζνηέξσλ θξαηψλ παξαηεξνχληαη απνθιίζεηο κεηαμχ ησλ επηπέδσλ αλάπηπμεο ησλ επηκέξνπο πεξηθεξεηψλ, ζην εζσηεξηθφ ηεο Δ.Δ. νη αληζφηεηεο θαίλεηαη λα κεηψλνληαη κεηαμχ ησλ θξαηψλ θαη ησλ πεξηθεξεηψλ ηνπο. Ζ εμέιημε ησλ αληζνηήησλ επεξεάδεη ζεκαληηθά ηε ιεηηνπξγία ηεο εληαίαο αγνξάο θαη ηελ πνξεία πξνο ηελ νηθνλνκηθή θαη πνιηηηθή νινθιήξσζε. Ζ δηαηήξεζε ησλ δηαθνξψλ ελέρεη θηλδχλνπο απνζηαζεξνπνίεζεο νιφθιεξνπ ηνπ επξσπατθνχ νηθνδνκήκαηνο θαζψο κπνξεί λα επηθέξεη ηε δηάξξεμε ηεο θνηλσληθήο εκπηζηνζχλεο θαη ηεο αιιειεγγχεο ησλ θαηνίθσλ ηεο Δπξψπεο, ηδίσο απηψλ πνπ δνπλ ζε πεξηνρέο κε ζνβαξέο νηθνλνκηθέο θαη θνηλσληθέο αλαπηπμηαθέο δπζθνιίεο, πιήηηνληαο ηε δεκνθξαηηθή λνκηκνπνίεζε ηεο Δ.Δ. θαη βάδνληαο εκπφδηα ζην δξφκν γηα ηελ επξσπατθή νινθιήξσζε. Ζ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ηεο Δ.Δ κε ην ζεζκηθφ ηεο ξφιν λα κεηξηάζεη ηηο αξλεηηθέο επηπηψζεηο απφ ηε ιεηηνπξγία ηεο εληαίαο αγνξάο έρεη ρνξεγήζεη ζεκαληηθνχο πφξνπο ηα ηειεπηαία ηξηάληα ρξφληα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ. Δληνχηνηο, νη δηαθνξέο παξακέλνπλ ζεκαληηθέο θαη νη πξνθιήζεηο γηα ηελ θνηλνηηθή πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή είλαη πνιιέο κεηά θαη ηηο ηειεπηαίεο δηεπξχλζεηο. Ζ είζνδνο12 λέσλ ρσξψλ απμάλεη ζεκαληηθά ηηο δηαθνξέο θαζψο ν πιεζπζκφο απμάλεη θαηά 33% ελψ ην ΑΔΠ θαηά 5%. Οη πεξηνρέο ησλ ρσξψλ ηεο Δ.Δ.-15 πνπ εληάζζνληαλ ζην ζηφρν 1( <75% ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ ηνπ θεθαιή ΑΔΠ) ζα κεησζνχλ αξθεηά θαζψο ην ζηαηηζηηθφ απνηέιεζκα ηεο δηεχξπλζεο ζα κεηψζεη ηνλ θνηλνηηθφ κέζν φξν αλεβάδνληαο πνιιέο απφ απηέο ηηο πεξηνρέο πάλσ απφ ην 75%. Γηα παξάδεηγκα, ε Διιάδα έρεη δχν πεξηθέξεηεο ( Νφηην Αηγαίν θαη ηεξεά Διιάδα) πνπ έθπγαλ απφ ην ζηφρν 1 (χγθιηζε) ηεο λέαο πξνγξακκαηηθήο πεξηφδνπ ελψ άιιεο ηξεηο (Αηηηθή, Γπηηθή θαη Κεληξηθή Μαθεδνλία ) είλαη ζηε δηαδηθαζία ζηαδηαθήο απνρψξεζεο κε πξννδεπηηθά θζίλνπζεο ρξεκαηνδνηήζεηο. ηε λέα πξνγξακκαηηθή πεξίνδν δίλεηαη έκθαζε ζηε ζπγθέληξσζε ησλ δξάζεσλ ζηηο πην κεηνλεθηηθέο πεξηνρέο ηεο Δ.Δ.-27 αιιά θαη ζηε δηαζχλδεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο κε ηελ ζηξαηεγηθή ηεο Ληζζαβφλαο κέζσ ηεο ελίζρπζεο 67

69 παξαγφλησλ πνπ εληζρχνπλ ηελ αληαγσληζηηθφηεηα θαη ηελ ειθπζηηθφηεηα ησλ πεξηθεξεηψλ θαη ζπκβάιινπλ ζηε κείσζε ησλ αληζνξξνπηψλ ζηελ Δ.Δ. Οη απμεκέλεο αλάγθεο πφξσλ γηα ηελ ελίζρπζε κεηνλεθηνχλησλ πεξηνρψλ ηεο δηεπξπκέλεο Δπξψπεο έρεη θάλεη ηελ αλάγθε γηα ηε κέγηζηε δπλαηή απνηειεζκαηηθφηεηα θαη απνδνηηθφηεηα ησλ πφξσλ πνπ δηαηίζεληαη γηα ην ζρεδηαζκφ, ηελ πινπνίεζε θαη ηνλ έιεγρν ησλ δξάζεσλ πεξηζζφηεξν επηηαθηηθή απφ πνηέ. Βαζηθφο ζηφρνο ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή ζα πξέπεη λα παξακείλεη ε ζηήξημε ησλ επελδχζεσλ ζε θπζηθφ θαη αλζξψπηλν θεθάιαην θαζψο παξά ηελ πξφνδν πνπ έρεη επηηεπρζεί ζηνλ ηνκέα ησλ θπζηθψλ ππνδνκψλ, κεηά ηε δηεχξπλζε πνιιέο πεξηνρέο αληηκεησπίδνπλ πξνβιήκαηα ζε απηφλ ηνλ ηνκέα, ελψ θαη ε χπαξμε εξγαηηθνχ δπλακηθνχ θαηάιιεια θαηαξηηζκέλνπ ζε κηα δηαξθψο κεηαβαιιφκελε νηθνλνκία είλαη ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηελ ηζφξξνπε αλάπηπμε. Δπίζεο, ε αλάγθε ελίζρπζεο ηεο ζπλνρήο θαη ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο Δ.Δ. επηβάιιεη ηε ζπλέρηζε θαη αχμεζε ησλ επελδχζεσλ ζηε γλψζε θαη ζηηο λέεο ηερλνινγίεο πιεξνθφξεζεο θαη επηθνηλσληψλ θαζψο θαη ηε δεκηνπξγία ηνπ θαηάιιεινπ πεξηβάιινληνο ψζηε νη επηρεηξήζεηο λα αλαπηχμνπλ ηελ ηθαλφηεηά ηνπο γηα θαηλνηνκία. θνπφο είλαη λα δεκηνπξγεζνχλ νη πξνυπνζέζεηο ψζηε νη πεξηθέξεηεο λα κπνξνχλ λα αληαπνθξίλνληαη κε επειημία ζηηο αιιαγέο πνπ ζπκβαίλνπλ ζην θνηλσληθννηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ αιιά θαη λα κπνξνχλ λα εληνπίδνπλ θαη λα εθκεηαιιεχνληαη ηα ζπγθξηηηθά ηνπο πιενλεθηήκαηα. Όζνλ αθνξά ζηελ Διιάδα νη αληζφηεηεο κεηαμχ ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο αλ θαη ηελ πξνεγνχκελε δεθαεηία παξνπζίαδαλ κηα ζηαζεξή πνξεία κε κηθξά ζεκάδηα ζχγθιηζεο, απφ ην 2000 θαη κεηά θαίλεηαη φηη εκθαλίδνπλ ηάζεηο απφθιηζεο φπσο θαη ζηηο πεξηζζφηεξεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο. Σν θχξην πξφβιεκα ηεο Διιάδαο είλαη ε απφζηαζε πνπ ηελ ρσξίδεη απφ ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο αλ θαη ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη επηδείμεη ζεκαληηθνχο ξπζκνχο αλάπηπμεο εθκεηαιιεπφκελε ( αλ θαη φρη κε ηε κεγαιχηεξε δπλαηή απνηειεζκαηηθφηεηα) ηα θνηλνηηθά θνλδχιηα ησλ ΚΠ, θαζψο φιεο νη πεξηθέξεηέο ηεο εληάζζνληαλ ζην ζηφρν 1 (πεξηθέξεηεο ησλ νπνίσλ ην θαηά θεθαιήλ ΑΔΠ είλαη κηθξφηεξν ηνπ 75% ηνπ θνηλνηηθνχ κέζνπ φξνπ). Σα δεδνκέλα κεηά ηε δηεχξπλζε έρνπλ αιιάμεη θαη έρνπλ επέιζεη ζεκαληηθέο πεξηθνπέο ζηε ρξεκαηνδφηεζε αξθεηψλ πεξηθεξεηψλ ηεο ρψξαο. Έηζη ε Διιάδα θαιείηαη λα πξνζαξκνζηεί ζηε λέα θαηάζηαζε θαζηζηψληαο ηελ εζληθή ηεο πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή ιηγφηεξν εμαξηεκέλε απφ ηελ θνηλνηηθή, θαζψο θαη ηα θνλδχιηα κεηψλνληαη ιφγσ βειηίσζεο ηεο ζρεηηθήο ζέζεο ηεο Διιάδαο ζηε 68

70 δηεπξπκέλε Δπξψπε αιιά θαη ιφγσ ηεο αβεβαηφηεηαο γηα ην κέιινλ ηεο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο ηεο Δ.Δ. κεηά ην ηέινο ηεο πεξηφδνπ Μέζσ κηαο νινθιεξσκέλεο πεξηθεξεηαθήο ζηξαηεγηθήο πξνζέγγηζεο πνπ ζα δίλεη έκθαζε ζηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ δηνηθεηηθψλ δνκψλ, ζηελ ελεξγνπνίεζε φισλ ησλ δπλακηθψλ αλάπηπμεο ζε εζληθφ, πεξηθεξεηαθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν θαη ζε επελδχζεηο ζε δπλακηθνχο αλαπηπμηαθνχο παξάγνληεο (λέεο ηερλνινγίεο, αλζξψπηλν θεθάιαην, θαηλνηνκία) κπνξνχλ λα δεκηνπξγεζνχλ νη αλαγθαίεο πξνυπνζέζεηο γηα ηε βησζηκφηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο ειιεληθήο πεξηθεξεηαθήο πνιηηηθήο πνπ ζε ζπλεξγαζία κε ηελ θνηλνηηθή ζα νδεγήζεη ζε ηζφξξνπε αλάπηπμε θαη κείσζε ησλ δηαθνξψλ κε ηα αλεπηπγκέλα επξσπατθά θέληξα. 69

71 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Δλληνική Αζαλαζίνπ Λνπθήο Α., Καλειιφπνπινο Κψζηαο Ν., Πνχπνο Ζιίαο Μ.,(1995), ύγκλιζη, Απόκλιζη και Πεπιθεπειακή Πολιηική, Αζήλα, ΚΔΠΔ Αλδξηθνπνχινπ Δ., (1994), Οι Πεπιθέπειερ ζηην Δςπωπαϊκή Ένωζη Η εξέλιξη ηηρ πεπιθεπειακήρ πολιηικήρ από ηη ζςνθήκη ηηρ Ρώμηρ έωρ ηο Μάαζηπιση, Δθδφζεηο Θεκέιην Αλδξηθνπνχινπ Δ., (2000), «Ζ Πνιηηηθή πλνρήο θαη νη Πξννπηηθέο ηεο ζην Νέν Δπξσπατθφ Υψξν», ζην: Αλδξηθνπνχινπ Δ., Καπθαιάο Γξ. (επηκέιεηα), Ο Νέορ Δςπωπαϊκόρ Χώπορ, Η Γιεύπςνζη και η Γεωγπαθία ηηρ Δςπωπαϊκήρ Ανάπηςξηρ Δθδφζεηο Θεκέιην, ζζ Γηψηε-Παπαδάθε Όιγα, (2001), «Δπξσπατθή Οινθιήξσζε θαη Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή», ζην 1 ν Γηεζλέο επηζηεκνληθφ ζπλέδξην Οι Πποοπηικέρ ηων Λιγόηεπο Αναπηςγμένων Πεπιοσών ηηρ Δςπώπηρ, ΣΔΗ Ζπείξνπ, Πξέβεδα Γηψηε-Παπαδάθε Όιγα, (2004), Δςπωπαϊκή Πολιηική Ολοκλήπωζηρ και Πολιηικέρ Αλληλεγγύηρ, Δθδφζεηο Κξεηηθή Γξεγνξίνπ Γ. Παλαγηψηεο, (2002), Σο μέλλον ηηρ Δςπώπηρ και η ςνοσή ηος Δςπωπαϊκού Χώπος. Η Κοινωνική, Πολιηική και Θεζμική Γιάζηαζη ηηρ Χωπικήρ ςνοσήρ ζηην Πποοπηική ηηρ Δςπωπαϊκήρ Ολοκλήπωζηρ, Δθδφζεηο Παπαδήζε Γξεηηάθεο Μ.Γ., (2003), Ανιζόηηηερ ζηην Δςπωπαϊκή Ένωζη ηων 25 κπαηών-μελών, Αζήλα 70

72 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, (2004), Σξίηε έθζεζε ζρεηηθά κε ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή: ε θνηλσληθννηθνλνκηθή θαηάζηαζε ηεο Έλσζεο θαη επηξξνή εζληθψλ θαη επξσπατθψλ πνιηηηθψλ, COM (2004) 107 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, (2005), Σξίηε έθζεζε πξνφδνπ γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή, COM(2005) 192 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, (2006), Σέηαξηε έθζεζε πξνφδνπ γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή, COM(2006) 281 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, (2007), Σξίηε έθζεζε γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή, COM(2007) 273 Καζηάλε Κ., θαξακαγθά Β., (1997), «Ζ Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Απφ ηελ ΔΟΚ ζηελ ΔΔ», Αζήλα, Κέληξν Έξεπλαο πεξηθεξεηαθήο Αλαπηχμεσο «Ηεξψλπκνο Πίληνο» Καπθαιάο Γξ.,(2000), «Πξννπηηθέο ηεο Δλνπνίεζεο θαη Σάζεηο πγθξφηεζεο ηνπ Δπξσπατθνχ Υψξνπ», ζην: Αλδξηθνπνχινπ Δ., Καπθαιάο Γξ. (επηκέιεηα), Ο Νέορ Δςπωπαϊκόρ Χώπορ, Η Γιεύπςνζη και η Γεωγπαθία ηηρ Δςπωπαϊκήρ Ανάπηςξηρ Δθδφζεηο Θεκέιην, ζζ 5-40 ΚΔΠΔ, Μειέηε αμηνιφγεζεο ησλ ΠΔΠ ηνπ ΚΠ , Δθζέζεηο 28, 1997 Κφλζνιαο Η. Νηθ., (1997), ύγσπονη πεπιθεπειακή οικονομική πολιηική, Αζήλα, Δθδφζεηο Παπαδήζε Κσζηφπνπινο Σξχθσλαο Η., (2000), Δςπωπαϊκή Οικονομική Ολοκλήπωζη και Δθνικό Κπάηορ: Πεπιθέπειερ και Πεπιθεπειακή Πολιηική ηηρ Δςπωπαϊκήρ Ένωζηρ, Θεζζαινλίθε, Δθδφζεηο Κπξηαθίδεο Λαδηάο, Υξίζηνο Απ., (1999), Θέμαηα Πεπιθεπειακήρ Πολιηικήρ ηος Δλληνικού Χώπος: ( ) : Κείμενα και Πποηάζειρ, Αζήλα, χλδεζκνο Διιήλσλ Πεξηθεξεηνιφγσλ 71

73 Ληαξγθφβαο Π.- Αλδξένπ Γ., (2007), «Ζ λέα πνιηηηθή ζπλνρήο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη ε Διιάδα», Αζήλα, Δθδφζεηο Παπαδήζε Μαξαβέγηαο Ν., (1994), «Πεξηθεξεηαθέο αληζφηεηεο θαη νηθνλνκηθή νινθιήξσζε ζηελ Δπξσπατθή Κνηλφηεηα», ζην Γεηίκεο Π.-Κεπθαιάο Γ.-Μαξαβέγηαο Ν. (επηκέιεηα), Αζηική και πεπιθεπειακή ανάπηςξη : θεωπία, ανάλςζη και πολιηική, Αζήλα, Δθδφζεηο Θεκέιην, ζζ Μειέαο Ησαλ.,(2001), Πεπιθεπειακή/διαπθπωηική πολιηική ηηρ Δ.Δ και οι επιδπάζειρ ηηρ ζηιρ Δλληνικέρ πεπιθέπειερ, Αζήλα Μεηνχια Ρ., (2006), Βιώζιμη πεπιθεπειακή ανάπηςξη ζηην Δςπωπαϊκή Ένωζη και αναζςγκπόηηζη ηος ελληνικού αζηικού πεπιβάλλονηορ, εθδ: ηακνχιεο Μνχζεο Ν., (2001), Δςπωπαϊκή Ένωζη, δίκαιο, οικονομία, πολιηική, Δθδφζεηο Παπαδήζε Παπαδαζθαιφπνπινο Αζ., Υξηζηνθάθεο Μαλ., (2002), Πεπιθεπειακόρ ππογπαμμαηιζμόρ, Αζήλα, Δθδφζεηο Παπαδήζε Παπαδαζθαιφπνπινο Αζ., Υξηζηνθάθεο Μαλ., (2003), «Σν πιαίζην θαη ε εθαξκνγή ηνπ Πεξηθεξεηαθνχ Πξνγξακκαηηζκνχ ζηελ Διιάδα», ζην Αγνξά ρσξίο ζχλνξα, Σφκνο 9, Σεχρνο 1, ζζ Παπαδαζθαιφπνπινο Αζ., Υξηζηνθάθεο Μαλ.,(2004), «Διιεληθή Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή: δηαρξνληθή εμέιημε, ηζρχνλ πιαίζην θαη πξννπηηθέο», ζην αθειιαξφπνπινο, Θ. (επηκ.), Οικονομία και πολιηική ζηη ζύγσπονη Δλλάδα, ηνκ. Α (3 ε έθδνζε), Αζήλα 72

74 Πεηξάθνο Γ., A.Rodriguez-Pose A., «Πεξηθεξεηαθέο Αληζφηεηεο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε», εηξά Δξεπλεηηθψλ Δξγαζηψλ, Μάηνο 2002, 8(5) Πεηξάθνο Γηψξγνο, Φπράξεο Γηάλλεο, (2004), Πεπιθεπειακή ανάπηςξη ζηην Δλλάδα, Αζήλα, Δθδφζεηο Κξηηηθή παλνχ Κ., (2001), Δλληνική Γιοίκηζη και Δςπωπαϊκή Ολοκλήπωζη, Αζήλα, Δθδφζεηο Παπαδήζε Ξενόγλωζζη Fujita M, (1993), «Monopolistic competition and urban systems», European Economic Review, ηφκ. 37, ζζ Hirschman A. (1958), The strategy of economic development, New Haven, Conn.: Yale University Press Krugman P. (1991), «Increasing returns and economic geography», Journal of Political Economy, ηφκ. 99, ζζ Krugman P. (1993), «Towards a counter-counterrevolution in Development Theory», Proceedings of the World Bank Annual Conferences on Development Economics, The World Bank, ζζ Myrdal G. (1957), Economic Theory and Underdeveloped Regions, Hutchinson Papadaskalopoulos Ath., Christofakis M., Karachalis N. (2006), The regional planning in the Greek Regions (Sterea Ellada and Southern Aegean) of the Competitiveness Objective: present conditions, lessons learnt and priorities, 46th ERSA Congress, Accepted for the Refereed "R-sessions", 08/30-09/ , Volos, Greece Perroux F. (1955), «Note sur la notion de pole de croissance», Economie Appliquee, ηφκ. 7, ζζ Petrakos George; Psycharis Yannis, (2006), Regional Policy in Greece: An Overview and the Recent Policy Change, 46th Congress of the European Regional Science Association (ERSA), Volos, 30/8-3/9/2006 Available in website: Plaskovitis Ilias, (2006) The Evolution of Regional Policy Objectives in Greece - Twenty Years of Regional Development Programmes, 46th Congress of the European Regional Science Association (ERSA), Volos, 30/8-3/9/

75 Prodromidis Prodromos-Ioannis, (2006), A Regional Analysis of Declared Incomes in Greece, Centre of Planning and Economic Research Romer p. (1986), «Increasing returns and long-run growth», Journal of Political Economy, ηφκ. 89, ζζ Ιζηοζελίδερ &_dad=portal&_schema=PORTAL

76 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ΥΑΡΣΧΝ & ΠΙΝΑΚΧΝ 75

77 ΠΙΝΑΚΑ Γείθηεο ζπλνρήο ησλ πεξηθεξεηώλ 12 ρσξώλ-κειώλ θαη ηνπ ζπλόινπ ησλ πεξηθεξεηώλ ηεο ΔΔ15 ηα έηε 1995 θαη 2000 Υψξα ΓΔΗΚΣΖ ΤΝΟΥΖ % Μεηαβνιήο /1995 Διιάδα 4,48 3,82-14,7 Γεξκαλία 3,88 4,10 5,7 Οιιαλδία 3,72 4,21 13,2 Ηζπαλία 5,21 5,33 2,3 Γαιιία 5,43 5,59 2,9 Ζλσκέλν Βαζίιεην 5,44 5,67 4,2 Ηηαιία 6,34 6,12-3,5 νπεδία 4,38 7,45 70,1 Απζηξία 8,18 7,48-8,6 Φηλιαλδία 9,01 10,76 19,4 Βέιγην 11,47 11,6 1,1 Πνξηνγαιία 13,40 14,86 10,9 ΔΔ15 3,36 3,1-7,7 Πεγή: EUROSTAT, Γξεηηάθεο

78 Γηάγξακκα Γηαζπνξά ηνπ πεξηθεξεηαθνύ θαηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ, ζε επίπεδν NUTS ΙΙ, ην 2000 θαη ην 2005 Πεγή: Eurostat regional yearbook

79 Υάξηεο 1 Καηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ, ζε επίπεδν NUTS ΙΙ, ην 2001 Πεγή: Δπξσπατθή Δπηηξνπή, Σξίηε Έθζεζε γηα ηελ νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ζπλνρή(2004) 78

80 Υάξηεο 2 Καηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ, ζε επίπεδν NUTS ΙΙ, ην 2005 Πεγή: Eurostat regional yearbook

81 Υάξηεο 3 Μεηαβνιέο ζην θαηά θεθαιή ΑΔΠ ζε ΜΑΓ, ζε επίπεδν NUTS ΙΙ, ην 2005 ζε ζύγθξηζε κε ην 2000, ζε % ηνπ κέζνπ όξνπ ηεο Δ.Δ.-27 Πεγή: Eurostat regional yearbook