Αναδιάπθπωζη πημαηικών κλιηικών παπαδειγμάηων: η πημαηική κλίζη ηηρ διαλέκηος ηηρ Λέζβος, ηων Κςδωνιών και ηων Μοζσονηζίων

Transcript

1 ΥΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΠΙΣΗΜΩΝ ΣΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑ ΔΙΓΙΚΔΤΗ ΓΛΩΟΛΟΓΙΑ Π. Μ..: «ύγρξνλεο Πξνζεγγίζεηο ζηε Γιώζζα θαη ηα Κείκελα» Μεηαπηπρηαθή Γηαηξηβή Αναδιάπθπωζη πημαηικών κλιηικών παπαδειγμάηων: η πημαηική κλίζη ηηρ διαλέκηος ηηρ Λέζβος, ηων Κςδωνιών και ηων Μοζσονηζίων Βαζηιεία Αιεμέιιε Α.Μ.Μ.Φ. 170 Δπφπηξηα: Καζ. Αγγειηθή Ράιιε Πάηξα Γεθέκβξηνο 2016

2

3 1 Ευχαριςτίεσ Απφ ηε ζέζε απηή αηζζάλνκαη ηελ αλάγθε λα επραξηζηήζσ απφ θαξδηάο ζηελ επφπηξηα θαζεγήηξηα ηεο κεηαπηπρηαθήο κνπ δηαηξηβήο, Καζ. Αγγειηθή Ράιιε, γηα ηε ζπλερή ζηήξημε θαη θαζνδήγεζε ηεο, ηελ εκπηζηνζχλε ηεο, ηηο γλψζεηο πνπ κνπ κεηέδσζε θαη ηηο ηδηαίηεξα ρξήζηκεο ζπκβνπιέο ηεο θαηά ηε ζπγγξαθή ηεο παξνχζαο κεηαπηπρηαθήο δηαηξηβήο, αιιά θαη θαζ φιε ηε δηάξθεηα ησλ κεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ. Δπηπιένλ, ζα ήζεια λα εθθξάζσ έλα κεγάιν επραξηζηψ ζηνλ Αλαπι. Καζ. Γεκήηξε Παπαδαραξίνπ γηα ηε βνήζεηα θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ, θαζψο θαη ηνλ Αλαπι. Καζ. Γηψξγν Ι. Ξπδφπνπιν γηα ηηο ζπκβνπιέο ηνπ θαη ηε ζπλερή ηνπ ελζάξξπλζε. Δπραξηζηψ, αθφκε, ην δξ. Υξήζην Παπαλαγηψηνπ γηα ηα ελδηαθέξνληα ζρφιηα θαη ηηο παξαηεξήζεηο ηνπ. Παξάιιεια, έλα ηδηαίηεξν επραξηζηψ νθείισ ζηνλ ππνςήθην δηδάθηνξα γισζζνινγίαο Μηράιε Μαξίλε γηα ηε ζηήξημε ηνπ, ηηο επνηθνδνκεηηθέο ζπδεηήζεηο καο θαη ηηο εχζηνρεο παξαηεξήζεηο ηνπ. Σέινο, επραξηζηψ ζεξκά ηα κέιε ηεο νηθνγέλεηάο κνπ γηα ηελ αγάπε ηνπο θαη ηε δχλακε πνπ κνπ δίλνπλ, θαζψο θαη ηνπο θίινπο κνπ γηα ηελ ππνκνλή θαη ηελ θαηαλφεζε ηνπο.

4 2 Περιεχόμενα Δπραξηζηίεο... 1 Abstract... 4 Δηζαγσγή Η δηάιεθηνο ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ - Μνζρνλεζίσλ Γεσγξαθηθή θαηαλνκή θαη ηζηνξηθά ζηνηρεία Γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηαιέθηνπ Φσλνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά Μνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά Λεμηινγηθά ραξαθηεξηζηηθά πληαθηηθά ραξαθηεξηζηηθά Θεσξεηηθφ πιαίζην Κιίζε Η έλλνηα ηεο αιινκνξθίαο Κιηηηθή ηάμε Καλνληθή ηππνινγία: ε θαλνληθή θιίζε Τπεξαθζνλία Δηεξφθιηζε Παξαδεηγκαηηθή νκνηνκνξθία Ρεκαηηθή θιίζε Η αλάιπζε ηεο Ράιιε γηα ηελ ΚΝΔ Καηαλνκή ησλ ξεκάησλ ζε θιηηηθέο ηάμεηο Σν πιηθφ ηεο έξεπλαο Η ξεκαηηθή θιίζε ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ Γεληθά ραξαθηεξηζηηθά Οη θιηηηθέο ηάμεηο ησλ ξεκάησλ Πξψηε θιηηηθή ηάμε Αφξηζηνο ζε -θ Γεχηεξε θιηηηθή ηάμε ΚΣ2α ΚΣ2β Παξαδείγκαηα εηεξφθιηζεο... 61

5 3 4.3 Γηαθνξνπνίεζε ή απνπζία παξαγσγηθψλ επηζεκάησλ πδήηεζε πκπεξάζκαηα Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα Παξάξηεκα Παξάξηεκα

6 4 Abstract This thesis is part of the research field of Morphology as well as the field of Dialectology. Its main objective is to study, describe and morphologically analyze the verb system of the dialect of Lesvos, Kydonies and Moschonisia. In particular, the research focuses on the following points: (a) the form that the verb inflection example has in the dialect, and (b) the specific morphological phenomena governing the verbal inflection of the dialect, distinguishing it from that of Standard Modern Greek (SMG), thus contributing to the autonomy of dialectical system. In particular, in this thesis, the verbs of the dialect are classified into inflectional classes according to the model proposed by Ralli (1988, 1993, 2005) for the classification of verbs in SMG. At the same time, it investigates the presence of phenomena of paradigmatic levelling, overabundance and heteroclisis in the verbal inflectional examples. Our research shows that the verbs of the dialect of Lesvos, Kydonies and Moschonisia are characterized by a strong tendency to simplify and redefine their inflection. As we will see in the following chapters, the occurrence of the above morphological phenomena is more systematic within the dialect, compared to the SMG, and contributes significantly to the reconfiguration of the system. In addition, an attempt is made to interpret the variations shown in the dialectal verb system from that of SMG where possible.

7 5 Ειςαγωγή ηφρνο ηεο παξνχζαο κεηαπηπρηαθήο δηαηξηβήο είλαη ε κειέηε, ε πεξηγξαθή θαη ε κνξθνινγηθή αλάιπζε ηνπ ξεκαηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε έξεπλα εζηηάδεη ζηα εμήο ζεκεία: (α) ηε κνξθή πνπ παξνπζηάδνπλ ηα ξεκαηηθά θιηηηθά παξαδείγκαηα ζηε δηάιεθην θαη (β) ηα ηδηαίηεξα κνξθνινγηθά θαηλφκελα πνπ δηέπνπλ ηε ξεκαηηθή θιίζε ηεο δηαιέθηνπ, ηε δηαθνξνπνηνχλ απφ εθείλε ηεο Κνηλήο Νέαο Διιεληθήο (εθεμήο ΚΝΔ) θαη, επνκέλσο, ζπκβάιινπλ ζηελ απηνλνκία ηνπ δηαιεθηηθνχ ζπζηήκαηνο. Δηδηθφηεξα, ζην πιαίζην ηεο εξγαζίαο, ηα ξήκαηα ηεο δηαιέθηνπ ηαμηλνκνχληαη ζε θιηηηθέο ηάμεηο (inflectional classes) ζχκθσλα κε ην κνληέιν πνπ έρεη πξνηαζεί απφ ηε Ralli (1988) θαη Ράιιε (1993, 2005) γηα ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ ξεκάησλ ηεο ΚΝΔ. Παξάιιεια, δηεξεπλάηαη ε παξνπζία ησλ θαηλνκέλσλ ηεο παξαδεηγκαηηθήο νκνηνκνξθίαο (paradigmatic levelling), ηεο ππεξαθζνλίαο (overabundance) θαη ηεο εηεξόθιηζεο (heteroclisis) ζηα ξεκαηηθά θιηηηθά παξαδείγκαηα. Η έξεπλα καο απνδεηθλχεη φηη ηα ξήκαηα ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ ραξαθηεξίδνληαη απφ κία έληνλε ηάζε γηα απινπνίεζε θαη επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο θιίζεο ηνπο. Όπσο ζα δνχκε ζηηο ελφηεηεο πνπ αθνινπζνχλ, ζηελ αλαδηακφξθσζε ηνπ ζπζηήκαηνο ζπκβάιιεη θαηαιπηηθά, ε εκθάληζε ησλ κνξθνινγηθψλ θαηλνκέλσλ πνπ αλαθέξακε παξαπάλσ (παξαδεηγκαηηθή νκνηνκνξθία, ππεξαθζνλία, εηεξφθιηζε), ε νπνία θαίλεηαη φηη είλαη πεξηζζφηεξν ζπζηεκαηηθή ζην πιαίζην ηεο δηαιέθηνπ, ζπγθξηηηθά κε ηελ ΚΝΔ. Δπηπιένλ, φπνπ είλαη δπλαηφ, γίλεηαη πξνζπάζεηα εξκελείαο ησλ απνθιίζεσλ πνπ εκθαλίδεη ην δηαιεθηηθφ ξεκαηηθφ ζχζηεκα απφ ην αληίζηνηρν ηεο ΚΝΔ. Η εξγαζία δηαξζξψλεηαη σο εμήο: ηελ πξψηε ελφηεηα δίλνληαη νξηζκέλα γεληθά ζηνηρεία ηεο δηαιέθηνπ ζρεηηθά κε ηε γεσγξαθηθή ηεο θαηαλνκή θαη ηελ ηζηνξία ηεο, ελψ παξάιιεια πεξηγξάθνληαη ηα βαζηθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά ζε επίπεδν θσλνινγίαο, κνξθνινγίαο, ιεμηινγίνπ θαη ζχληαμεο. ηε δεχηεξε ελφηεηα παξνπζηάδεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ζηε βάζε ηνπ νπνίνπ ζα δνκεζεί ε πεξηγξαθή θαη ε αλάιπζε ηνπ ξεκαηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, παξνπζηάδνληαη νη ζεσξεηηθέο έλλνηεο ηεο θιίζεο, ηεο αιινκνξθίαο θαη ηεο θιηηηθήο ηάμεο, θαζψο θαη ηα κνξθνινγηθά θαηλφκελα ηεο ππεξαθζνλίαο, ηεο εηεξφθιηζεο θαη ηεο παξαδεηγκαηηθήο

8 6 νκνηνκνξθίαο. Δπηπιένλ, πεξηγξάθεηαη ε ξεκαηηθή θιίζε ηεο ΚΝΔ κε έκθαζε ζην κνληέιν αλάιπζεο πνπ έρεη πξνηαζεί απφ ηε Ralli (1988) θαη Ράιιε (1993, 2005), ην νπνίν ζα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηελ πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ηνπ ξεκαηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ. ηε ζπλέρεηα, ζηελ ηξίηε ελφηεηα αλαθέξνληαη νη ηξφπνη ζπιινγήο ηνπ πιηθνχ πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, ελψ παξάιιεια παξαηίζεληαη πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηνπο πιεξνθνξεηέο, απφ ηνπο νπνίνπο αληιήζεθε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ πιηθνχ απηνχ. Η ηέηαξηε ελφηεηα πεξηιακβάλεη ηελ παξνπζίαζε ηνπ ξεκαηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ. πγθεθξηκέλα, ηα ξήκαηα ηεο δηαιέθηνπ θαηεγνξηνπνηνχληαη ζε θιηηηθέο ηάμεηο, ελψ παξάιιεια εμεηάδεηαη ε παξνπζία ησλ κνξθνινγηθψλ θαηλνκέλσλ πνπ αλαιχζεθαλ ζην ζεσξεηηθφ πιαίζην ζηα ξεκαηηθά θιηηηθά παξαδείγκαηα, θαζψο θαη ε δηαθνξνπνηήζεηο πνπ παξνπζηάδνληαη ζπγθξηηηθά κε ηελ ΚΝΔ. Κιείλνληαο, ε πέκπηε ελφηεηα πεξηιακβάλεη ηηο παξαηεξήζεηο θαη ηα ζπκπεξάζκαηά καο ζρεηηθά κε ην ξεκαηηθφ θιηηηθφ ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ.

9 7 1. Η διάλεκτοσ τησ Λέςβου και των Κυδωνιών - Μοςχονηςίων 1.1 Γεωγραφική κατανομή και ιςτορικά ςτοιχεία Οη Κπδσλίεο (Ατβαιί) είλαη κία πφιε ζηα δπηηθά παξάιηα ηεο Μηθξάο Αζίαο, απέλαληη απφ ηε Λέζβν. Απέλαληη απφ ηηο Κπδσλίεο θαη αλαηνιηθά ηεο Λέζβνπ, ζηνλ θφιπν ηνπ Αδξακπηίνπ, βξίζθνληαη ηα Μνζρνλήζηα, κία ζπζηάδα λεζίδσλ, απφ ηηο νπνίεο ε κεγαιχηεξε είλαη ην Μνζρνλήζη (ή Νεζί). Οη πεξηνρέο ησλ Κπδσληψλ θαη ησλ Μνζρνλεζίσλ ήηαλ θαηά βάζε ειιεληθέο, κέρξη ηε Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή ηνπ Οη λεφηεξνη νηθηζκνί ησλ παξαπάλσ πεξηνρψλ ηδξχζεθαλ ζηηο αξρέο ηνπ 17 νπ αηψλα, φηαλ εγθαηαζηάζεθε ζε απηέο πιήζνο απνίθσλ, θπξίσο απφ ηε Λέζβν, αιιά θαη απφ άιια λεζηά, θαζψο θαη απφ ηελ επεηξσηηθή Διιάδα. Με ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ ηα γισζζηθά ηδηψκαηα ησλ απνίθσλ εμνκνηψζεθαλ θαη απνηέιεζαλ κία θνηλή δηάιεθην, ηε κηθξαζηαηηθή δηάιεθην ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ, ε νπνία εληάζζεηαη ζηελ επξχηεξε νκάδα ησλ βφξεησλ ειιεληθψλ ηδησκάησλ. Μεηαμχ ησλ πεξηνρψλ ησλ Κπδσληψλ θαη ησλ Μνζρνλεζίσλ εκθαλίδνληαη νξηζκέλεο γισζζηθέο δηαθνξέο, νη νπνίεο φκσο δελ είλαη πνιιέο θαη επνκέλσο ζεσξείηαη φηη πξφθεηηαη γηα ηελ ίδηα δηάιεθην (Ράιιε 2003). Έσο θαη ην 1922, ε δηάιεθηνο απνηεινχζε ην βαζηθφ θψδηθα πξνθνξηθήο επηθνηλσλίαο, θαζψο νη πιεζπζκνί ησλ ζπγθεθξηκέλσλ πεξηνρψλ ήηαλ ακηγψο ειιεληθνί θαη ην ηνπξθηθφ ζηνηρείν εμαηξεηηθά πεξηνξηζκέλν. Ωζηφζν, ε δηάιεθηνο ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ είρε δερηεί επηξξνέο απφ ηελ ηνπξθηθή γιψζζα, θπξίσο ζην επίπεδν ηνπ ιεμηινγίνπ, ιφγσ ησλ δηνηθεηηθψλ θαη εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ κεηαμχ ειιελφθσλσλ θαη ηνπξθφθσλσλ. Καζψο ε πιεηνςεθία ησλ απνίθσλ πξνέξρνληαλ απφ ηε Λέζβν (βι. Kretschmer 1905 αθθάξεο 1940), είλαη ινγηθφ ε δηάιεθηνο ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ λα εκθαλίδεη πνιιά θνηλά ραξαθηεξηζηηθά κε ηε Λεζβηαθή. Σν γεγνλφο απηφ ζε ζπλάξηεζε κε ηε γεσγξαθηθή εγγχηεηα ηεο Λέζβνπ, θαζψο θαη ηηο ζηελέο εκπνξηθέο θαη θνηλσληθέο επαθέο κεηαμχ ηεο Λέζβνπ θαη ηνπ Ατβαιηνχ ζπληέιεζε ψζηε ε δηάιεθηνο ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ λα εληάζζεηαη ζηελ ίδηα ππννκάδα κε ηε Λεζβηαθή (Ράιιε 2003). πγθξηηηθά, ε Λεζβηαθή εκθαλίδεη νξηζκέλεο απνθιίζεηο απφ ηελ Ατβαιηψηηθε, θπξίσο ιφγσ ηεο απηφλνκεο γισζζηθήο εμέιημεο ησλ ζπζηεκάησλ, ελψ πεξηζζφηεξν εκθαλείο παξνπζηάδνληαη νη δηαθνξέο ηεο Λεζβηαθήο κε ην Μνζρνλήζη. Σν γεγνλφο απηφ, ζχκθσλα κε ηε Ράιιε (2003), εξκελεχεηαη αλ

10 8 ππνζέζνπκε φηη ζην Μνζρνλήζη είραλ κεηνηθήζεη πιεζπζκνί πξνεξρφκελνη θαη απφ άιιεο πεξηνρέο ηεο Διιάδαο. Η Μηθξαζηαηηθή θαηαζηξνθή ηνπ 1922 θαη ε ππνγξαθή ηεο ζπλζήθεο ηεο Λνδάλεο (1923) πνπ αθνινχζεζε, νδήγεζε πιήζνο πξνζθχγσλ απφ ηα παξάιηα ηεο Μηθξάο Αζίαο λα κεηαθηλεζεί ζηελ Διιάδα. πγθεθξηκέλα ζηε Λέζβν πξψελ νηθηζκνί κνπζνπικαληθψλ πιεζπζκψλ θαηνηθήζεθαλ απφ πξφζθπγεο πνπ, θαηά θχξην ιφγν, πξνέξρνληαλ απφ ην Ατβαιί θαη ην Μνζρνλήζη. ηε λέα ηνπο παηξίδα, νη πξφζθπγεο ζπλέρηζαλ λα επηθνηλσλνχλ ζηε δηάιεθην ηνπο, ε νπνία πιένλ ήηαλ ζε πνιχ ζηελή επαθή κε ηε Λεζβηαθή. ην πιαίζην ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο ζα εμεηάζνπκε ην ξεκαηηθφ ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ σο έλα εληαίν ζχζηεκα. Ωζηφζν, φπνπ είλαη δπλαηφλ, ζα δηεπθξηλίδνληαη νη απνθιίζεηο κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ πεξηνρψλ. 1.2 Γενικά χαρακτηριςτικά τησ διαλέκτου ηηο ππνελφηεηεο πνπ αθνινπζνχλ γίλεηαη κία ζχληνκε αλαθνξά ζηα βαζηθά γισζζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηαιέθηνπ. Η πεξηγξαθή καο πεξηιακβάλεη θσλνινγηθά, κνξθνινγηθά, ιεμηινγηθά θαη ζπληαθηηθά θαηλφκελα πνπ δηέπνπλ ηε δηάιεθην θαη ηε δηαθνξνπνηνχλ ηφζν απφ ηελ ΚΝΔ φζν θαη απφ άιιεο λενειιεληθέο δηαιέθηνπο, θαζηζηψληαο έηζη ην ζχζηεκα απηφλνκν Υωνολογικά χαρακτηριςτικά Όπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί ε δηάιεθηνο αλήθεη ζηα βφξεηα 1 ειιεληθά ηδηψκαηα (Κνληνζφπνπινο 2008: 92-93). Δπνκέλσο, ζε απηή παξαηεξείηαη ε εκθάληζε ησλ δχν βαζηθψλ γλσξηζκάησλ ηνπ βφξεηνπ θσλεεληηζκνχ (Υαηδηδάθηο 1905), δειαδή ε αλύςσζε (ή ζηέλσζε) ησλ άηνλσλ κέζσλ θσλεέλησλ /e/ θαη /o/ ζε /i/ θαη /u/ αληίζηνηρα (1) θαη ε απνβνιή (ή θώθσζε) ησλ άηνλσλ /i/ θαη /u/ (2). 1 Σα λενειιεληθά ηδηψκαηα ππνδηαηξνχληαη ζε δχν νκάδεο, βφξεηα θαη λφηηα (Υαηδηδάθηο 1905). Κξηηήξην γηα ην δηαρσξηζκφ ηνπο απνηειεί ε παξνπζία (ζηα βφξεηα) ή απνπζία (ζηα λφηηα) ησλ δχν βαζηθψλ θσλνινγηθψλ θαηλνκέλσλ ηνπ βφξεηνπ θσλεεληηζκνχ, ηεο θψθσζεο θαη ηεο ζηέλσζεο. Δπηπιένλ, απζηεξά βόξεηα ηδηώκαηα νλνκάδνληαη ηα ηδηψκαηα ηα νπνία εκθαλίδνπλ θαη ηα δχν παξαπάλσ θσλνινγηθά θαηλφκελα, ελψ ηα ιεγφκελα εκηβόξεηα ηδηψκαηα εκθαλίδνπλ απνθιεηζηηθά ην θαηλφκελν ηεο θψθσζεο θαη φρη ηεο ζηέλσζεο (πκεσλίδεο 1977 Κνληνζφπνπινο 2008).

11 9 Γηάιεθηνο ΚΝΔ 1. ci'ri 2 ce'ri θεξί 'laζus 'laζos ιάζνο 2. ðʎa ðu'ʎa δνπιεηά vno vu'no βνπλφ Ωζηφζν, ε απνβνιή ησλ άηνλσλ /i/ θαη /u/ δελ πξαγκαηνπνηείηαη ζε πεξηπηψζεηο ζηηο νπνίεο ε εθαξκνγή ηνπ θαηλνκέλνπ νδεγεί ζε ζπκθσληθά ζπκπιέγκαηα πνπ είλαη δχζθνιν λα πξνθεξζνχλ (3), ζε πεξηβάιινληα πνπ αθνινπζεί ην πγξφ ζχκθσλν /r/ (4) θαη ζε πεξηπηψζεηο ζηηο νπνίεο ε απνβνιή ηνπ θσλήεληνο έρεη σο απνηέιεζκα ηελ απψιεηα θάπνηαο κνξθνινγηθήο πιεξνθνξίαο, ζεκαληηθήο γηα ην ζχζηεκα, φπσο γηα παξάδεηγκα ε κνξθνινγηθή πιεξνθνξία πνπ δειψλεη ην πξφζσπν θαη ηνλ αξηζκφ ζε θάπνην ξήκα (5) (Ράιιε 2003). Όπσο ζα εμεηάζνπκε εθηελέζηεξα ζε επφκελε ελφηεηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, νη ξεκαηηθέο θαηαιήμεηο ηεο δηαιέθηνπ παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο ζπγθξηηηθά κε ηελ ΚΝΔ. Γηάιεθηνο ΚΝΔ 3. kri'fto αληί γηα *krfto kri'fto θξπθηφ 4. 'açiru αληί γηα *'açru 'açiro άρπξν 5. ðʝa'vazin 3 αληί γηα *ðʝa'vazn ðʝa'vazun δηαβάδνπλ 'pezin αληί γηα *'pezn 'pezun παίδνπλ εκεηψλνπκε, επίζεο, φηη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο είλαη πηζαλή ε απνβνιή ηνπ δεπηεξνγελνχο /i/, πνπ πξνθχπηεη κέζσ ηεο αλχςσζεο ηνπ άηνλνπ /e/ (6). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 6. ꞌpezti < ꞌpeziti ꞌpezete παίδεηε si < iꞌsi e'si εζχ 2 ην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ηα παξαδείγκαηα πνπ παξέρνπλ θσλνινγηθέο πιεξνθνξίεο απνδίδνληαη ζχκθσλα κε ην Γηεζλέο Φσλεηηθό Αιθάβεην (ΓΦΑ, Atkins & Rundell 2008). 3 ηε δηάιεθην σο ξεκαηηθή θαηάιεμε ηνπ ηξίηνπ πιεζπληηθνχ πξνζψπνπ ελεζηψηα ρξεζηκνπνηείηαη ην θιηηηθφ επίζεκα ηλ (Ράιιε 2003).

12 10 Παξάιιεια, ηδηαίηεξα ζπρλά ζηε δηάιεθην εκθαλίδεηαη ην θαηλφκελν ηεο νπξαληθνπνίεζεο ησλ ζπκθψλσλ /l/, /n/, /k/, /γ/ θαη /x/, φηαλ εκθαλίδνληαη ζε πεξηβάιινληα ζηα νπνία έπεηαη άηνλν /i/ (7). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 7. bu'kaʎ bu'kali κπνπθάιη k'ðuɲ ku'ðuni θνπδνχλη Δμίζνπ ζπρλφ είλαη ην θαηλφκελν επέλζεζεο θάπνηνπ θσλήκαηνο, φπσο ην ζπκθσλνπνηεκέλν εκίθσλν /ʝ/, ην νπνίν παξεκβάιιεηαη ζε πεξηβάιινλ κεηαμχ ελφο /i/ θαη ελφο θσλήεληνο (8), αιιά θαη ζε ζπλεθθνξά ηνπ άξζξνπ κε ην νπζηαζηηθφ πνπ ζπλνδεχεη (9). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 8. kriꞌʝonu kri'ono θξπψλσ ɣri'ʝa ɣri'a γξηά 9. i ʝ 'aζrop i 'anζropi νη άλζξσπνη Αληίζηνηρε πεξίπησζε απνηειεί ε επέλζεζε ελφο /ɣ/ ζε πνιιέο δηαιεθηηθέο ιέμεηο (10). Η παξνπζία ηνπ /ɣ/ είλαη ζπζηεκαηηθή ζην ξεκαηηθφ παξαγσγηθφ επίζεκα επσ, ην νπνίν δηαιεθηηθά εκθαλίδεηαη σο επγνπ (11). Παξάιιεια, εμαηξεηηθά ζπλεζηζκέλν είλαη ην θαηλφκελν πξνζζήθεο ελφο αξρηθνχ /a/, ηδηαίηεξα ζε πεξηπηψζεηο πνπ αθνινπζεί ην ζηεξεηηθφ πξφζεκα με- (12). Γηα ιφγνπο επθσλίαο ζπρλά εκθαλίδεηαη ην ζχκθσλν /n/ κεηαμχ κηαο ιεηηνπξγηθήο ιέμεο, ε νπνία ιήγεη ζε θσλήελ, ελψ παξάιιεια ε δεχηεξε ιέμε αξρίδεη απφ θσλήελ (13). ηε Λέζβν, εκθαλίδεηαη επηπιένλ έλα επθσληθφ /i/ κεηαμχ κηαο ιεηηνπξγηθήο ιέμεο θαη ελφο ξήκαηνο (14) (βι. Ράιιε 2003). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 10. a'ɣeras a'eras αέξαο 'kovɣu 'kovo θφβσ 11. ma'zevɣu ma'zevo καδεχσ pa'levɣu pa'levo παιεχσ

13 a'psla psiꞌla ςειά aksi'tsiput kse'tsipoti μεηζίπσηε 13. ζa n 'aɲʝi ζa 'aniɣe ζα άλνηγε ζa n a'rxomna ζa e'rxomun ζα εξρφκνπλ 14. min i pas min pas κελ παο ðen i 'ζeʎ ðen 'ζeli δελ ζέιεη Αληίζεηα κε ηελ παξαπάλσ ηάζε, δηαιεθηηθά κπνξεί λα ζπκβεί απνβνιή θσλεκάησλ. Γηα παξάδεηγκα, νη δίθζνγγνη κε ην εκίθσλν /ʝ/ κνλνθζνγγνπνηνχληαη (15). Παξάιιεια, γηα ιφγνπο επθσλίαο, παξαηεξείηαη απινπνίεζε ηξηζπκθσληθψλ ζπκπιεγκάησλ, ηα νπνία πξνθχπηνπλ ιφγσ ηεο απνβνιήο ησλ άηνλσλ /i/ θαη /u/ (16). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 15. xaði'menus xajðe'menos ρατδεκέλνο 'ɣaðarus 'ɣaʝðaros γάηδαξνο 16. xti'ɲiska < xti'ɲistka xte'nistika ρηελίζηεθα 'karna < 'karvna 'karvuna θάξβνπλα Σέινο, ραξαθηεξηζηηθφ θαηλφκελν ζηε δηάιεθην ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ ζεσξείηαη ν ηζηηαθηζκόο, δειαδή ε ηξνπή ηνπ /k/ ζε /ts/ κπξνζηά απφ /i/ (17). Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ην ζπγθεθξηκέλν θαηλφκελν εκθαλίδεη κεγαιχηεξε ζπζηεκαηηθφηεηα ζηε Λέζβν, ζπγθξηηηθά κε ηηο Κπδσλίεο, ελψ απνπζηάδεη παληειψο απφ ην ζχζηεκα ηνπ Μνζρνλεζίνπ (Ράιιε 2003). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 17. tfets tu'feci ηνπθέθη tsi'ros ce'ros θαηξφο

14 Μορφολογικά χαρακτηριςτικά Παξάιιεια κε ηηο θσλνινγηθέο απνθιίζεηο απφ ηελ ΚΝΔ, ε δηάιεθηνο ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ εκθαλίδεη θαη έληνλεο κνξθνινγηθέο απνθιίζεηο. ηελ ελφηεηα απηή ε πεξηγξαθή καο ζα πεξηνξηζηεί ζε κία ζχληνκε παξνπζίαζε ησλ ηδηαίηεξσλ κνξθνινγηθψλ γλσξηζκάησλ πνπ δηέπνπλ ην νλνκαηηθφ θιηηηθφ ζχζηεκα θαη ηε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο νλνκάησλ, ελψ ζην ξεκαηηθφ ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ ζα αλαθεξζνχκε εθηελψο παξαθάησ (βι. ελφηεηα 4). Έλα απφ ηα πιένλ ραξαθηεξηζηηθά κνξθνινγηθά γλσξίζκαηα ηεο δηαιέθηνπ ζεσξείηαη ε επηθξάηεζε ηνπ άξζξνπ η αληί ηνπ ν ζηελ νλνκαζηηθή πηψζε ησλ αξζεληθψλ νλνκάησλ (18). Σν ζπγθεθξηκέλν θαηλφκελν παξακέλεη αθφκε αζαθέο, θαζψο νη κέρξη ηψξα κειέηεο θαη απφςεηο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί ζρεηηθά κε απηφ δε ζεσξνχληαη επαξθψο ηεθκεξησκέλεο 4. Δπηπιένλ, πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο ηεο λφηηαο Λέζβνπ 5, ην άξζξν, αξζεληθφ θαη ζειπθφ, πξαγκαηψλεηαη σο γη / γε (19), ελψ ζπρλή, ηδηαίηεξα ζηελ πεξηνρή ηεο Αγηάζνπ, είλαη ε πεξίπησζε παληεινχο απνπζίαο άξζξνπ ζηελ νλνκαζηηθή, θπξίσο ησλ αξζεληθψλ θχξησλ νλνκάησλ (20). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 18. i ꞌνikus ν ꞌnikos ν Νίθνο i ʝaꞌtros ν ʝaꞌtros ν γηαηξφο 19. ʝi ꞌðaskalus o ꞌðaskalos ν δάζθαινο ʝi ꞌʝneka i ꞌʝineka ε γπλαίθα 20. ꞌγʝorɣus o ꞌγʝorɣos ν Γηψξγνο Panaꞌʝots o Panaꞌʝotis ν Παλαγηψηεο 4 Γηα ζρεηηθέο κε ην άξζξν η αλαιχζεηο βι. ελδεηθηηθά Θαβψξεο (1959) θαη πκεσλίδεο (1983). 5 Γηα ηε γεσγξαθηθή θαηαλνκή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ θαηλνκέλνπ, θαζψο θαη πνιιψλ άιισλ, αξθεηά απφ ηα νπνία ζα εμεηάζνπκε ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο βι. δηαιεθηηθόο ράξηεο ηεο Λέζβνπ (δηαζέζηκνο ζην ζχλδεζκν: Η παξαπάλσ έξεπλα εληάζζεηαη ζην πιαίζην ηνπ εξεπλεηηθνχ πξνγξάκκαηνο Καηαγξαϕή, κειέηε θαη ραξηνγξάϕεζε ησλ ηδησκάησλ ηεο Λέζβνπ, κε επηζηεκνληθή ππεχζπλε ηελ θαζεγήηξηα Αγγειηθή Ράιιε, ην νπνίν ρξεκαηνδνηείηαη απφ ηε Γεληθή Γξακκαηεία Αηγαίνπ θαη Νεζησηηθήο Πνιηηηθήο ( ).

15 13 Παξάιιεια, ζρεηηθά κε ηα βαζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο νλνκαηηθήο θιίζεο ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ, πξέπεη λα επηζεκάλνπκε φηη απηή δηέπεηαη απφ κηα ηζρπξή ηάζε απινπνίεζεο ησλ θιηηηθψλ παξαδεηγκάησλ, ε νπνία γίλεηαη ηδηαίηεξα αληηιεπηή ζηνλ πιεζπληηθφ αξηζκφ (Ράιιε, Μειηζζαξνπνχινπ & Σζηάκαο 2003). Πην ζπγθεθξηκέλα, έλα απφ ηα ηδηαίηεξα γλσξίζκαηα ηεο νλνκαηηθήο θιίζεο ηνπ δηαιεθηηθνχ ζπζηήκαηνο είλαη ε νινθιεξσηηθή εμάιεηςε ηεο γεληθήο πηψζεο ηνπ πιεζπληηθνχ αξηζκνχ. εκεηψλνπκε φηη ε ηάζε απινπνίεζεο ηεο γεληθήο πιεζπληηθνχ είλαη εκθαλήο θαη ζηελ ΚΝΔ, φζνλ αθνξά φκσο ηε δηάιεθην, ε ζπγθεθξηκέλε πηψζε έρεη εμαθαληζηεί νινθιεξσηηθά απ φια ηα πηζαλά πεξηβάιινληα ρξήζεο θαη ε ζέζε ηεο πιένλ θαιχπηεηαη απφ πεξηθξάζεηο (21). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 21. ta ꞌpramata am ta (< apo ta) kuꞌritsʝa ta ꞌpraɣmata ton koriꞌtsʝon ηα πξάγκαηα ησλ θνξηηζηψλ Παξάιιεια, παξαηεξείηαη ζπγθξεηηζκφο ησλ πηψζεσλ ηεο νλνκαζηηθήο θαη ηεο αηηηαηηθήο ηνπ πιεζπληηθνχ αξηζκνχ. χκθσλα κε ηνπο Ράιιε Μειηζζαξνπνχινπ & Σζηάκα (2003), εληζρπηηθφ ξφιν ζην ζπγθξεηηζκφ ησλ παξαπάλσ πηψζεσλ παίδεη ε εμάιεηςε ηεο γεληθήο πηψζεο. Ο ζπλδπαζκφο ησλ δχν παξαπάλσ θαηλνκέλσλ, δειαδή ηεο απψιεηαο ηεο γεληθήο θαη ηνπ ζπγθξεηηζκνχ νλνκαζηηθήο θαη αηηηαηηθήο, ζπλεπάγεηαη ηελ εκθάληζε ελφο κνλαδηθνχ ηχπνπ ζε φιεο ηηο πηψζεηο ηνπ πιεζπληηθνχ αξηζκνχ (22). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 22. νλ. a'ζrop 'anζropi άλζξσπνη γελ an'ζropon αλζξψπσλ αηη. a'ζrop an'ζropus αλζξψπνπο θι. a'ζrop 'anζropi άλζξσπνη Απφ ηα παξαπάλσ θαίλεηαη φηη ε δηάιεθηνο ραξαθηεξίδεηαη απφ κία γεληθφηεξε ηάζε γηα νκαινπνίεζε θαη επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο θιίζεο ησλ νλνκάησλ. Ωζηφζν, φζνλ

16 14 αθνξά ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ νλνκάησλ ζε θιηηηθέο ηάμεηο 6 (ΚΣ, βι. ελφηεηα 2.3), έρεη επηιεγεί ε δηαηήξεζε ησλ θιηηηθψλ ηάμεσλ ηεο ΚΝΔ, θαζψο ην νλνκαηηθφ ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ βξίζθεηαη ζε κεηαβαηηθφ ζηάδην, γεγνλφο πνπ δελ επηηξέπεη ηνλ εθ λένπ νξηζκφ ηνπο (23) (Αιεμέιιε & Ράιιε 2014 Αιεμέιιε 2015). 23. Γηάιεθηνο ΚΝΔ ΚΤ1 ꞌaζrupus ꞌanζropos άλζξσπνο ΚΤ2 tsuꞌbaɲs tsoꞌbanis ηζνκπάλεο ΚΤ3 ʝneka ʝiꞌneka γπλαίθα ΚΤ4 ꞌpoʎ ꞌpoli πφιε ΚΤ5 ꞌaluɣu ꞌaloɣo άινγν ΚΤ6 kti kuꞌti θνπηί ΚΤ7 ꞌlaζus ꞌlaζos ιάζνο ΚΤ8 ꞌcima ꞌcima θχκα Δπηπιένλ, αμίδεη λα αλαθέξνπκε, φηη φπσο ζα δνχκε ζηε ζπλέρεηα (βι. ελφηεηα 4) θαη ζην ξεκαηηθφ ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ, θαηαιπηηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηεο νλνκαηηθήο θιίζεο δηαδξακαηίδεη ε παξνπζία ησλ θαηλνκέλσλ ηεο εηεξόθιηζεο 7 (24) θαη ηεο παξαδεηγκαηηθήο νκνηνκνξθίαο 8 (25) (Αιεμέιιε & Ράιιε 2014 Αιεμέιιε 2015). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 24. ꞌlaζ(i) / ꞌlaζʝa / laζita ꞌlaζi ιάζε 25. cimaꞌtʝu (γελ. ελ) ꞌcimatos θχκαηνο Σν (24) απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα εηεξφθιηζεο ζην νλνκαηηθφ ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ. Όπσο θαίλεηαη ην νπζηαζηηθφ ιάζνο ην νπνίν εληάζζεηαη ζηελ ΚΣ7 ηεο ΚΝΔ, ζην πιαίζην ηεο δηαιέθηνπ, εκθαλίδεη ηξεηο δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο ζηνλ 6 χκθσλα κε ηε Ralli (2000) ν θαζνξηζκφο ησλ νλνκαηηθψλ θιηηηθψλ ηάμεσλ γίλεηαη κε γλψκνλα δχν βαζηθά θξηηήξηα: (α) ηε ζπζηεκαηηθή αιινκνξθηθή πνηθηιία ηνπ ζέκαηνο, θαη (β) ηε κνξθή ηνπ ζπλφινπ ησλ θιηηηθψλ επηζεκάησλ πνπ ζπλδένληαη κε απηφ. Με βάζε ηα θξηηήξηα απηά ε Ralli θαηαηάζζεη ηα νλφκαηα ηεο ΚΝΔ ζε νθηψ δηαθνξεηηθέο θιηηηθέο ηάμεηο. 7 Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ην θαηλφκελν ηεο εηεξφθιηζεο βι. ελφηεηα Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ην θαηλφκελν ηεο παξαδεηγκαηηθήο νκνηνκνξθίαο βι. ελφηεηα 2.7.

17 15 πιεζπληηθφ αξηζκφ, νη νπνίνη αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο θιηηηθέο ηάμεηο: (α) ν ηχπνο ιάζ(ε) απνηειεί ηελ αξραηνπξεπή κνξθή ησλ νπδέηεξσλ νπζηαζηηθψλ ηεο ΚΣ7, (β) ν ηχπνο ιάζηα εκθαλίδεη ζεκαηηθφ αιιφκνξθν ζε -η- θαη επνκέλσο πηνζεηεί ηελ θιηηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ νπζηαζηηθψλ ηεο ΚΣ6 (φπσο ζπίη(η) ζπίηηα), θαη (γ) ν ηχπνο ιάζεηα δηακνξθψλεη κία άγλσζηε γηα ηελ ΚΝΔ ζεκαηηθή αιινκνξθία (Ράιιε Μειηζζαξνπνχινπ & Σζηάκαο 2003) θαη πξνζαξκφδεηαη ζην πξφηππν θιίζεο ηεο ΚΣ8 (φπσο ζώκα ζώκαηα). ην (25) ν ηχπνο θπκαηηνύ ηεο γεληθήο εληθνχ ηνπ νπδέηεξνπ νπζηαζηηθνχ θύκα (ΚΣ7) πξνέξρεηαη κέζσ πξνζαξκνγήο ηνπ νλφκαηνο ζην πξφηππν ηεο ΚΣ6 (ζπίη(η), ζπηηηνύ) θαη επαλαλάιπζεο ηνπ -ηνπ ζε θιηηηθφ επίζεκα (δηαπαξαδεηγκαηηθή νκνηνκνξθία, βι. ελφηεηα 2.7) 9. Όζνλ αθνξά ηε δηαδηθαζία παξαγσγήο νλνκάησλ, πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ζηε δηάιεθην ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ ρξεζηκνπνηνχληαη παξαγσγηθά επηζήκαηα ειιεληθήο (π.ρ. ηε(ο), -κα), ηνπξθηθήο (π.ρ. -ηδε(ο), -ηιηθη), αιιά θαη βελεηζηάληθεο πξνέιεπζεο (π.ρ. -αδα) (26). Γηάιεθηνο Δξκελεία ζηελ ΚΝΔ 26. α. ꞌʎosts απηφο πνπ πεξηθέξεηαη εδψ θη εθεί baꞌtakuma θαζίδεζε β. laγumꞌdzis πνλεξφο, χπνπινο kanapiꞌʎic θάιπκκα θαλαπέ γ. variꞌtaða βαξεκάξα palaꞌvaða ηξέια Όζνλ αθνξά ηα επίζεηα, ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε ζπζηεκαηηθή ρξήζε ηνπ παξαγσγηθνχ επηζήκαηνο -ελη(νο) (> -εληνπο ιφγσ αλχςσζεο ηνπ άηνλνπ /ν/) ζηελ αληίζηνηρε ζέζε ηνπ αληίζηνηρνπ -ηλ(νο) ηεο ΚΝΔ. 9 Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηελ νλνκαηηθή θιίζε ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ βι. Ράιιε Μειηζζαξνπνχινπ & Σζηάκα (2003) Αιεμέιιε & Ράιιε (2014) Αιεμέιιε (2015).

18 16 Γηάιεθηνο ΚΝΔ 27. marmaꞌreɲus maꞌrmarinos καξκάξηλνο ksʎeɲus ꞌksilinos μχιηλνο Σέινο, αμίδεη λα αλαθέξνπκε φηη ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε ζπγθξηηηθά κε ηελ ΚΝΔ εκθαλίδνπλ ηα παξαγσγηθά επηζήκαηα ησλ ππνθνξηζηηθψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ηα πιένλ παξαγσγηθά επηζήκαηα γηα ηελ έθθξαζε ηνπ ππνθνξηζκνχ ζηε δηάιεθην ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ είλαη ην ηηαιηθήο πξνέιεπζεο -ει 10 (< -ειιη), ην -νπδα θαη ην -αξ (< -αξη). Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ην -ει ρξεζηκνπνηείηαη θπξίσο ζηε δηάιεθην ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ, ελψ ζην ζχζηεκα ηνπ Μνζρνλεζίνπ γηα ηε δεκηνπξγία ππνθνξηζηηθψλ νλνκάησλ ρξεζηκνπνηείηαη θαηά θχξην ιφγν ην αθ (< -αθη), φκνηα κε ηελ ΚΝΔ. Σα παξαγσγηθά επηζήκαηα νπδα θαη αξη εκθαλίδνπλ επξεία ρξήζε θαη ζηηο ηξεηο ππφ έξεπλα πεξηνρέο. (βι. Ράιιε 2003). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 28. α. muꞌreʎ moꞌraci κσξάθη spiꞌteʎ spiꞌtaci ζπηηάθη β. kupiꞌluða kopeꞌlitsa θνπειίηζα puꞌrtuða poꞌrtula πνξηνχια γ. stslar sciꞌlaci ζθπιάθη aluꞌɣar aloꞌɣaci αινγάθη δ. piꞌðac peꞌðaci παηδάθη ɣaꞌtac ɣaꞌtaci γαηάθη Λεξιλογικά χαρακτηριςτικά ε ιεμηινγηθφ επίπεδν ε δηάιεθηνο ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ. Πξψηα απ φια, ην δηαιεθηηθφ ζχζηεκα ελζσκαηψλεη κεγάιν αξηζκφ ιέμεσλ απφ πξνγελέζηεξα ζηάδηα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο (29) (Ράιιε 2003). Οη ιέμεηο απηέο δελ εκθαλίδνληαη ζηελ ΚΝΔ, 10 ην πιαίζην ηεο εξγαζίαο κε ην ζχκβνιν ηεο απνζηξφθνπ ( ) ζα δειψλεη ηελ νπξαληθνπνίεζε.

19 17 δηαηεξνχληαη φκσο ζην δηαιεθηηθφ ζχζηεκα θαη πξνζθέξνπλ ρξήζηκεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηε δηαρξνληθή εμέιημε ηεο Διιεληθήο. Γηάιεθηνο Πξνέιεπζε ꞌorζa θφηα κζλ. φξληζα < αξρ. ὄξληο uꞌknos νθλεξφο κζλ. νθλφο < αξρ. ὀθλῶ δηζηάδσ piꞌzula πεδνχιη κζλ. πεδνχια Παξάιιεια, ην δηαιεθηηθφ ιεμηιφγην πεξηιακβάλεη πιήζνο δάλεησλ, θπξίσο ηνπξθηθήο (30) αιιά θαη ηηαιηθήο πξνέιεπζεο (31), ιφγσ ηεο ηζηνξηθήο επαθήο ηεο δηαιέθηνπ κε ηα ζπγθεθξηκέλα γισζζηθά ζπζηήκαηα. Σα δάλεηα απηά εηζρψξεζαλ ζην γισζζηθφ ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ ζε δηαθνξεηηθέο ρξνληθέο πεξηφδνπ, πξνζαξκφζηεθαλ ζε απηφ θαη πιένλ απνηεινχλ αλαπφζπαζην ηκήκα ηνπ. Γηα πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ην ιεμηινγηθφ δαλεηζκφ βι. ελδεηθηηθά Haugen (1950) Thomason (2001) Matras (2007) Wichmann & Wohlgemuth. (2008). Γηάιεθηνο Πξνέιεπζε 30. aꞌvada ζηήξηγκα ηνπξθ. avanta θέξδνο ʝa'prac(i) ληνικαδάθη ηνπξθ. yaprak ακπειφθπιιν siꞌltes ζηξψκα ηνπξθ. şilte ιεπηφ ζηξψκα 31. kaꞌviʎa κεγάιε μχιηλε ζθήλα ηη. caviglia μπιφθαξθν kuꞌrʝoza αζηεία ηη. curiosa πεξίεξγε paraꞌsνʎ(i) νκπξέια ηη. parasol(e) νκπξέια Ιδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθφο γηα ηε δηάιεθην ζεσξείηαη ν ζρεκαηηζκφο επηξξεκαηηθψλ εθθξάζεσλ κέζσ ηεο επαλάιεςεο ηεο ίδηαο ιέμεο (32). χκθσλα κε ηε Ράιιε (2003) ην θαηλφκελν απηφ νθείιεηαη ζε επίδξαζε απφ ηελ Σνπξθηθή, ζηελ νπνία εκθαλίδεηαη ζπρλά ε επαλάιεςε γηα ην ζρεκαηηζκφ επηξξεκάησλ (γηα παξάδεηγκα yavaş yavaş 11 Οη εηπκνινγηθέο πιεξνθνξίεο πνπ δίλνληαη ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη βαζηζκέλεο ζηα εηπκνινγηθά ζρφιηα πνπ παξαηίζεληαη ζηα: (α) Λεμηθφ ηνπ Μηθξαζηαηηθνχ ηδηψκαηνο Ατβαιηνχ θαη Μνζρνλεζίνπ θαη ηνπ ηδηψκαηνο ηεο Αλαηνιηθήο Λέζβνπ (Ράιιε 2016), (β) Λεμηθφ ηεο θνηλήο λενειιεληθήο (Ιλζηηηνχην Νενειιεληθψλ πνπδψλ 1998, ειεθηξνληθή κνξθή) (γ) Λεμηθφ ηεο Νέαο Διιεληθήο (Μπακπηληψηεο 2012).

20 18 ζηγά ζηγά ). Δπίζεο, ζην δηαιεθηηθφ ζχζηεκα εκθαλίδνληαη εθθξάζεηο ζηηο νπνίεο παξαηεξείηαη κείμε ειιεληθψλ θαη ηνπξθηθψλ ιέμεσλ (33). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 32. πίζνπ πίζνπ θαηαιεθηηθά 33. ληηπ γηα ληηπ ηειείσο υντακτικά χαρακτηριςτικά ε γεληθέο γξακκέο ε δηάιεθηνο ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ δελ εκθαλίδεη ζεκαληηθέο απνθιίζεηο απφ ηελ ΚΝΔ ζε ζπληαθηηθφ επίπεδν. Ωζηφζν, αλαθνξηθά κε ην ξεκαηηθφ ζχζηεκα, πνπ απνηειεί ην αληηθείκελν κειέηεο ηεο παξνχζαο δηαηξηβήο, αμίδεη λα αλαθεξζνχκε ζε νξηζκέλα ηδηαίηεξα κνξθνζπληαθηηθά θαηλφκελα πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηε δηάιεθην. Πξψηα απ φια, ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ε έθθξαζε ηνπ ραξαθηεξηζηηθνχ [+ζπληειεζκέλν] ζην παξφλ, δειαδή ν ζρεκαηηζκφο ηνπ παξαθείκελνπ ρξφλνπ. Όπσο έρεη επηζεκαλζεί απφ ηνπο Ράιιε, Μειηζζαξνπνχινπ θαη Σζνιαθίδε (2006), ε δνκή ηνπ παξαθεηκέλνπ ζηε δηάιεθην δηαθέξεη απφ απηή ηεο ΚΝΔ, ε νπνία αθνινπζεί ην ζρήκα έρσ + απαξεκθαηηθόο ηύπνο 12 (π.ρ έρσ θάεη). Πην ζπγθεθξηκέλα ζηε δηάιεθην ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ ν παξαθείκελνο ελεξγεηηθήο θσλήο έρεη ηε κνξθή έρσ + παζεηηθή κεηνρή (34), ελψ ζηελ παζεηηθή θσλή αθνινπζεί ηε δνκή είκαη + παζεηηθή κεηνρή (35). Ωζηφζν, πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ζηελ αλαηνιηθή Λέζβν, θπξίσο, έρεη αξρίζεη, ζηαδηαθά, θαη ζαθψο πην ζπάληα, ζηελ ελεξγεηηθή θσλή λα εκθαλίδεηαη θαη ε κνξθή έρσ + απαξεκθαηηθόο ηύπνο, πξνθαλψο ιφγσ επίδξαζεο απφ ηελ ΚΝΔ (Ράιιε, Μειηζζαξνπνχινπ & Σζνιαθίδεο 2006). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 34. ꞌexu ðʝavaꞌzmenu ꞌexo ðʝaꞌvasi έρσ δηαβάζεη ꞌexu xalaꞌzmenu ꞌexo xaꞌlasi έρσ ραιάζεη 12 Πξφθεηηαη γηα έλαλ άθιηην ηχπν, ν νπνίνο θαηά ηνλ Joseph (1983) απνηειεί θαηάινηπν ηνπ απαξεκθάηνπ ηεο αξραίαο ειιεληθήο.

21 ꞌimi ɣraꞌmenus ꞌexo ɣraꞌfti έρσ γξαθηεί ꞌimi faɣuꞌmenus ꞌexo ꞌfai έρσ θάεη Παξάιιεια, ζε νξηζκέλεο πεξηνρέο ηεο λφηηαο Λέζβνπ εκθαλίδεηαη ην θαηλφκελν ηεο κεηάθιηζεο, θαηά ην νπνίν ε εκθάληζε ηνπ αδχλακνπ ηχπνπ αλησλπκίαο έπεηαη ηνπ ξήκαηνο αληί λα πξνεγείηαη απηνχ, φπσο ζπκβαίλεη ζηελ ΚΝΔ (36). Δπίζεο, ζην ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ παξαηεξείηαη ηξνπή ηεο γεληθήο πηψζεο ηνπ αδχλακνπ ηχπνπ ηεο πξνζσπηθήο αλησλπκίαο ζε αηηηαηηθή (37). Γηάιεθηνο ΚΝΔ 36. ꞌemaζes tu to ꞌemaζes ην έκαζεο; ꞌipi me tu mu to ꞌipe κνπ ην είπε 37. mi ꞌðiɲs < me ꞌðinis mu ꞌðinis κνπ δίλεηο mi ꞌkaɲs < me ꞌkanis mu ꞌkanis κνπ θάλεηο

22 20 2. Θεωρητικό πλαίςιο 2.1 Κλίςη Η θιίζε (inflection) νξίδεηαη σο ε κνξθνινγηθή δηαδηθαζία ζρεκαηηζκνχ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ κηαο ιέμεο, νη νπνίεο δεκηνπξγνχληαη απφ ην ζπλδπαζκφ ζπγθεθξηκέλνπ ζέκαηνο θαη θιηηηθψλ πξνζθπκάησλ (Ράιιε 2005: 106). χκθσλα κε ηε Ralli (2000) ηα θιηηηθά πξνζθχκαηα, ηα νπνία νλνκάδνληαη πξνζήκαηα (prefixes) φηαλ πξνεγνχληαη ηνπ ζέκαηνο θαη επηζήκαηα (suffixes) φηαλ έπνληαη απηνχ (Ράιιε 2005: 41), απνηεινχλ θνξείο κνξθνζπληαθηηθψλ θαζψο θαη ζεκαζηνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ πεξίπησζε ησλ ξεκάησλ, θέξνπλ πιεξνθνξίεο αλαθνξηθά κε ην πξφζσπν, ηνλ αξηζκφ, ην ρξφλν, ηελ φςε, ηε θσλή, ηελ έγθιηζε θαη ηελ θιηηηθή ηάμε. Οξηζκέλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά απηά ζπλππάξρνπλ ζην ίδην κφξθεκα, φπσο γηα παξάδεηγκα ην πξφζσπν θαη ν αξηζκφο, ελψ άιια δειψλνληαη ελαιιαθηηθά ζε πεξηζζφηεξα απφ έλα κνξθήκαηα, φπσο ζπκβαίλεη κε ηε παζεηηθή θσλή, ε νπνία κπνξεί λα πξαγκαηψλεηαη ζην ιεθηηθφ επίζεκα πνπ εθθξάδεη ην πξφζσπν θαη ηνλ αξηζκφ (π.ρ. καη, -ζαη θηι.) ή ελαιιαθηηθά ζην θιηηηθφ επίζεκα πνπ εθθξάδεη ηελ φςε (π.ρ. -ζεθ-). ηηο παξαπάλσ πεξηπηψζεηο, ηα θιηηηθά πξνζθχκαηα θέξνπλ πεξηζζφηεξεο απφ κία πιεξνθνξίεο θαη γηα απηφ ην ιφγν νλνκάδνληαη κνξθήκαηα-θξεκάζηξα (portmanteau morphemes). Απφ ηελ άιιε κεξηά, ηα ζέκαηα απνηεινχλ ηε ζεκαζηνινγηθή βάζε ησλ ιέμεσλ θαη, επνκέλσο, είλαη ππεχζπλα γηα ηε ζεκαζία ηεο θάζε ιέμεο. Σν ζχλνιν ησλ θιηηψλ ηχπσλ κηαο ιέμεο νλνκάδεηαη θιηηηθό παξάδεηγκα (inflectional paradigm). Ο φξνο θιηηηθό ππνπαξάδεηγκα αλαθέξεηαη ζε θάπνην ππνζχλνιν ηνπ θιηηηθνχ παξαδείγκαηνο, φπσο είλαη ι.ρ. ην ππνπαξάδεηγκα ηνπ εληθνχ ή ηνπ πιεζπληηθνχ αξηζκνχ, ζε πεξίπησζε πνπ θάπνην ραξαθηεξηζηηθφ εθθξάδεη απνθιεηζηηθά ηνλ εληθφ ή ηνλ πιεζπληηθφ (Ράιιε 2005: 108). Έλα ελδεηθηηθφ θιηηηθφ παξάδεηγκα απφ ηε ξεκαηηθή θιίζε ηεο ΚΝΔ είλαη ην εμήο: 38. Δλεζηώηαο παίδσ παίδεηο παίδεη

23 21 παίδνπκε παίδεηε παίδνπλ ην (38) απεηθνλίδεηαη ην ζχλνιν ησλ θιηηψλ κνξθψλ ηνπ ξήκαηνο παίδσ σο πξνο ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ρξφλνπ [παξφλ], ηεο φςεο [κε ζπλνπηηθφ], ηνπ αξηζκνχ [εληθνχ] θαη [πιεζπληηθνχ] θαη ηνπ πξνζψπνπ [πξψηνπ], [δεχηεξνπ] θαη [ηξίηνπ]. Σν θιηηηθφ παξάδεηγκα κηαο γξακκαηηθήο θαηεγνξίαο (νλφκαηνο ή ξήκαηνο) ραξαθηεξίδεηαη απφ δχν βαζηθά γλσξίζκαηα: (α) ζηαζεξόηεηα θαη ζπλέπεηα ζηελ έθθξαζε ησλ κνξθνζπληαθηηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηεο ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίαο (Carstairs-McCarthy 1991, φπσο παξνπζηάδεηαη απφ ηε Ράιιε 2005: 110), θαη (β) ζπγθξεηηζκό (syncretism) ή θιηηηθή νκσλπκία (inflectional homonymy) θιηηψλ ηχπσλ, δειαδή ζχκπησζε κνξθψλ νη νπνίεο έρνπλ δηαθνξεηηθή ιεηηνπξγία. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζηε δηάιεθην ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ, ε εκθάληζε ηνπ ζπγθξεηηζκνχ είλαη ηδηαίηεξα ζπζηεκαηηθή ζηα νλνκαηηθά θιηηηθά παξαδείγκαηα. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαηά ηνπο Ράιιε, Μειηζζαξνπνχινπ & Σζηάκα (2003), νη ηχπνη ησλ πηψζεσλ ηεο νλνκαζηηθήο, ηεο αηηηαηηθήο θαη ηεο θιεηηθήο πιεζπληηθνχ ζπκπίπηνπλ πάληνηε, κε απνηέιεζκα ηε κνλνηππία ζην θιηηηθφ ππνπαξάδεηγκα ηνπ πιεζπληηθνχ αξηζκνχ (βι. θαη ελόηεηα 1.1.2). ηελ ΚΝΔ ην αληίζηνηρν θαηλφκελν παξαηεξείηαη ζην θιηηηθφ παξάδεηγκα ησλ νπδέηεξσλ νπζηαζηηθψλ. 2.2 Η έννοια τησ αλλομορφίασ Η αιινκνξθία (allomorphy) θαη ν ξφινο ηεο ζηελ θιηηηθή κνξθνινγία έρεη απαζρνιήζεη εθηελψο ηε γισζζνινγηθή έξεπλα (βι. ελδεηθηηθά Lieber 1980, 1982 Carstairs 1987 Maiden 1992 Aronoff 1994 Βooij 1997 Ralli 1988, 2000 Ράιιε 2005 Ralli 2007). Ωο αιιόκνξθα νξίδνληαη νη δηαθνξεηηθέο κνξθέο ηνπ ίδηνπ κνξθήκαηνο, νη νπνίεο πνηθίιινπλ αλάινγα κε ην κνξθνινγηθφ πεξηβάιινλ θαη βξίζθνληαη ζε ζπκπιεξσκαηηθή θαηαλνκή κεηαμχ ηνπο (Ράιιε 2005: 65). Η αιινκνξθία εκθαλίδεηαη ζε ζέκαηα (39) αιιά θαη ζε πξνζθχκαηα (40), κε πην πεξηνξηζκέλε έθηαζε, θαζψο ηα πξνζθχκαηα απνηεινχλ θιεηζηή θαηεγνξία (closedset items) (Carstairs 1987 Ralli 1988).

24 fevɣ ~ fiɣ 13 papa ~ papað 40. -tzi- ~ -tzið- ην (39) δίλνληαη ηα ζεκαηηθά αιιφκνξθα ηνπ ξήκαηνο θεύγσ θαη ηνπ νπζηαζηηθνχ παπάο, ε εκθάληζε ησλ νπνίσλ εμαξηάηαη απφ ην κνξθνινγηθφ πεξηβάιινλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην θεπγ- εκθαλίδεηαη ζε κε ζπλνπηηθφ πεξηβάιινλ (π.ρ. ελεζηψηαο, παξαηαηηθφο), ελψ ην θπγ- ζε ζπλνπηηθφ (π.ρ. αφξηζηνο, ζηηγκηαίνο κέιινληαο). Αληίζηνηρα, ην αιιφκνξθν παπα- εκθαλίδεηαη ζηνλ εληθφ αξηζκφ, ελψ ην παπαδ- ζηνλ πιεζπληηθφ. Σν (40) παξνπζηάδεη ηελ αιινκνξθηθή πνηθηιία ηνπ νλνκαηηθνχ παξαγσγηθνχ επηζήκαηνο ηδε ( π.ρ. ηαμη-ηδή-ο ~ ηαμη-ηδήδ-εο). Όπσο εχζηνρα παξαηεξείηαη απφ ηε Ράιιε (2005: 72), ε παξαπάλσ αιινκνξθηθή ζπκπεξηθνξά είλαη ίδηα κε απηή πνπ εληνπίδεηαη ζην παπά-ο ~ παπάδ-εο, δειαδή ζην κνξθνινγηθφ πιαίζην ηνπ πιεζπληηθνχ εκθαλίδεηαη έλα δ ην νπνίν δε κπνξεί λα εμεγεζεί θσλνινγηθά. Παξάιιεια, αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη αληίζηνηρεο κε ηα αιιφκνξθα πεξηπηψζεηο εκθαλίδνληαη ζηε θσλνινγία, φπνπ νη δηαθνξεηηθέο πξαγκαηψζεηο πνπ κπνξεί λα ιάβεη θάπνην θψλεκα αλάινγα κε ην θσλνινγηθφ ηνπ πεξηβάιινλ νλνκάδνληαη αιιόθσλα (41). Σα αιιφθσλα, φκνηα κε ηα αιιφκνξθα, βξίζθνληαη ζε ζπκπιεξσκαηηθή θαηαλνκή κεηαμχ ηνπο θαη, ζχκθσλα κε ηε Nespor (1999: 70), γηα ην θπζηθφ νκηιεηή αληηζηνηρνχλ ζην ίδην θψλεκα. 41. α. kaꞌlos θαιφο ꞌkopos θφπνο β. ceꞌros θαηξφο ꞌcipos θήπνο ην (41) παξαηεξνχκε φηη ην /c/ εκθαλίδεηαη ζπζηεκαηηθά ζε πεξηβάιινλ φπνπ έπεηαη πξφζζην κε ρακειφ θσλήελ, ελψ ην /k/ εκθαλίδεηαη ζηα ππφινηπα θσλνινγηθά 13 Η αιινκνξθηθή ζρέζε κεηαμχ ησλ δηαθφξσλ αιινκφξθσλ δειψλεηαη κε ην ζχκβνιν ηεο πεξηζπσκέλεο ~.

25 23 πεξηβάιινληα. Πξφθεηηαη, επνκέλσο γηα δχν αιιφθσλα ηνπ ίδηνπ θσλήκαηνο, ηα νπνία βξίζθνληαη ζε ζπκπιεξσκαηηθή θαηαλνκή (Nespor 1999). Όζνλ αθνξά ηα αιιφκνξθα ελφο κνξθήκαηνο, ζχκθσλα κε ηε Lieber (1980, 1982) απνηεινχλ κέξνο ηεο ηζηνξηθήο εμέιημεο ηεο γιψζζαο θαη δε δηθαηνινγνχληαη θσλνινγηθά. Γηα ην ιφγν απηφ, θαηαρσξνχληαη ζην ιεμηθφ θαη ζπλδένληαη κεηαμχ ηνπο κε έλα πιενλαζηηθό θαλόλα (redundancy rule), ν νπνίνο νλνκάδεηαη κνξθνιεμηθόο (morpholexical). ην ίδην πιαίζην ε Ράιιε (2005) ππνζηεξίδεη φηη ε παξνπζία ηεο αιινκνξθίαο κπνξεί λα νθείιεηαη είηε ζε θσλνινγηθνχο θαλφλεο πνπ πιένλ δελ ηζρχνπλ ζηε γιψζζα, είηε είλαη απνηέιεζκα ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ δαλεηζκνχ. Αθνινπζψληαο ηελ πξφηαζή ηεο, ζηελ παξνχζα εξγαζία, ζα ζεσξεζνχλ σο αιιφκνξθα νη παξαιιαγέο ηνπ ίδηνπ κνξθήκαηνο ε κνξθή ησλ νπνίσλ δε κπνξεί λα εξκελεπηεί θσλνινγηθά ζε ζπγρξνληθφ επίπεδν (Ράιιε 2005: 67). Πξφθεηηαη γηα πεξηπηψζεηο ιεμηθήο αιινκνξθίαο (βι. Carstairs 1987), γηα ηηο νπνίεο ε Ράιιε (2005: 67) πξνηείλεη ην φξν κνξθνινγηθή αιινκνξθία. Όζνλ αθνξά ην ξφιν ηεο αιινκνξθίαο ζηελ θιίζε πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε παξνπζία ηεο θξίλεηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή γηα ηελ νξγάλσζε ησλ θιηηηθψλ παξαδεηγκάησλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, φπσο επηζεκαίλεη ε Ralli (2007) ε εκθάληζε αιινκνξθίαο, θαη ηδηαίηεξα ε ζπζηεκαηηθή παξνπζία ηεο ζηα θιηηηθά παξαδείγκαηα, δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ησλ θιηηηθψλ παξαδεηγκάησλ θαη ιεηηνπξγεί σο ηαμηλνκηθφ ραξαθηεξηζηηθφ, θαζψο, φπσο ζα δνχκε αλαιπηηθφηεξα ζηε ζπλέρεηα, ρξεζηκνπνηείηαη σο θξηηήξην γηα ηε δηάθξηζε ησλ θιηηηθώλ ηάμεσλ, ηφζν ζηελ πεξίπησζε ησλ ξεκάησλ φζν θαη ησλ νλνκάησλ. Παξάιιεια, ζπκβάιιεη ζηελ εκθάληζε παξαδεηγκαηηθήο νκνηνκνξθίαο (βι. ελφηεηα 2.6), ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ απινπνίεζε ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο. Ωζηφζν, ε αιινκνξθία απνηειεί έλα αλεμάξηεην κνξθνινγηθφ θαηλφκελν, πνπ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο κπνξεί, αληίζεηα κε απηά πνπ πεξηγξάςακε παξαπάλσ, λα εκπνδίζεη ηελ παξαδεηγκαηηθή νκνηνκνξθία θαη λα ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζε κηαο δνκήο, φηαλ απηή θηλδπλεχεη λα εμαθαληζηεί (Ralli 2007).

26 Κλιτική τάξη Σα θιηηηθά επηζήκαηα, ξεκαηηθά θαη νλνκαηηθά, εκθαλίδνπλ δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, φζνλ αθνξά ηε ξεκαηηθή θιίζε ηα θιηηηθά επηζήκαηα ηνπ ξήκαηνο παίδσ ζηνλ ελεζηψηα, δηαθέξνπλ απφ απηά ηνπ ξήκαηνο πεξπαηώ, ζηνλ ίδην ρξφλν. Αληίζηνηρα, ζηελ νλνκαηηθή θιίζε, ε κνξθή ησλ θιηηηθψλ επηζεκάησλ ηνπ νπζηαζηηθνχ άλζξσπνο δηαθέξεη απφ απηή ησλ θιηηηθψλ επηζεκάησλ ηνπ νπζηαζηηθνχ παπάο. Οη ελ ιφγσ δηαθνξνπνηήζεηο νθείινληαη ζην γεγνλφο φηη νη παξαπάλσ ιέμεηο θαηαηάζζνληαη ζε δηαθνξεηηθέο θιηηηθέο ηάμεηο. Με ηνλ φξν θιηηηθή ηάμε (inflectional class) δειψλεηαη ην ζχλνιν ησλ ιεμεκάησλ πνπ επηιέγνπλ ην ίδην ζχλνιν θιηηηθψλ πξαγκαηψζεσλ (inflectional realizations, Aronoff 1994: 65). Η θιηηηθή ηάμε είλαη θαζαξά κνξθνινγηθφ ραξαθηεξηζηηθφ (Ράιιε 2005 Corbett & Baerman 2006) θαη δηαζθαιίδεη ην ζσζηφ ζπλδπαζκφ ζεκάησλ θαη θιηηηθψλ επηζεκάησλ. Η δηαθνξά ηνπ ραξαθηεξηζηηθνχ ηεο θιηηηθήο ηάμεο κεηαμχ νλνκάησλ θαη ξεκάησλ εληνπίδεηαη ζην γεγνλφο φηη ζηελ πεξίπησζε ησλ νλνκάησλ ε θιηηηθή ηάμε απνηειεί εγγελέο ιεμηθφ ραξαθηεξηζηηθφ θαη δελ είλαη πξνβιέςηκε. Αληίζεηα, ζηα ξήκαηα πξνβιέπεηαη κε βάζε ηελ παξνπζία ή ηελ απνπζία κίαο ζπζηεκαηηθήο αιινκνξθίαο (Ράιιε 2005: ). Έηζη, αθνινπζψληαο ηελ θαηεγνξηνπνίεζε πνπ έρεη πξνηείλεη ε Ράιιε (2005) ην νπζηαζηηθφ άλζξσπνο αλήθεη ζηελ πξψηε θιηηηθή ηάμε, ελψ ν παπάο ζηε δεχηεξε. Αληίζηνηρα, ζρεηηθά κε ηε ξεκαηηθή θιίζε, ηελ νπνία ζα αλαιχζνπκε εθηελέζηεξα παξαθάησ, ην ξήκα παίδσ αλήθεη ζηελ πξψηε θιηηηθή ηάμε, ελψ ην πεξπαηώ ζηε δεχηεξε. 2.4 Κανονική τυπολογία: η κανονική κλίςη Η πξνζέγγηζε ηεο Καλνληθήο Σππνινγίαο (Canonical Typology, Corbett 2005), απνηειεί έλα επξχηεξν πξφγξακκα ζην πιαίζην ηεο ηππνινγίαο, ην νπνίν έρεη εθαξκνζηεί θαη πέξα απφ ηελ θιηηηθή κνξθνινγία (βι. ελδεηθηηθά Corbett 2005 Baerman, Brown & Corbett 2005 Spencer 2005 Corbett 2008 Corbett 2009 Corbett 2015), ηελ νπνία ζα ειέγμνπκε ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, ζηελ παξαγσγηθή κνξθνινγία (βι. Corbett 2010), θαζψο θαη ζηνπο ηνκείο ηεο ζχληαμεο (βι. ελδεηθηηθά Comrie 2003 Δvans 2003 Corbett 2006) θαη ηεο θσλνινγίαο (βι.

27 25 Hyman 2009). ηφρνο ηεο ζπγθεθξηκέλεο πξνζέγγηζεο είλαη λα δεκηνπξγήζεη κία ζαθέζηεξε εηθφλα ηνπ γισζζηθνχ ζπζηήκαηνο παξνπζηάδνληαο ηελ ηδαληθή κνξθή πνπ απηφ ζα κπνξνχζε λα έρεη. Έηζη, ζέηεη έλα κέηξν ζχγθξηζεο κεηαμχ ηεο θαλνληθήο κνξθήο, ε νπνία νξίδεηαη κε κία ζεηξά θξηηεξίσλ γηα θάζε πεξίπησζε, θαη ηεο κνξθήο πνπ ην γισζζηθφ ζχζηεκα έρεη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. χκθσλα κε ηνλ Corbett (2009, 2010), γηα λα είλαη κία πεξίπησζε θαλνληθή, δειαδή απφιπηα μεθάζαξε θαη αδηακθηζβήηεηε, πξέπεη λα ελαξκνλίδεηαη πιήξσο κε έλα ζχλνιν θξηηεξίσλ πνπ ζρεηίδνληαη κε απηή. Αλ θαη νη θαλνληθέο πεξηπηψζεηο είλαη εμαηξεηηθά ζπάληεο, αθφκε θαη αλχπαξθηεο, ηα θξηηήξηα πνπ ζεζπίδνληαη κέζσ ηεο θαλνληθήο ηππνινγίαο νξίδνπλ έλα θαλνληθφ ζεκείν, ζε ζρέζε κε ην νπνίν κπνξνχλ λα εμεηάδνληαη νη πξαγκαηηθέο πεξηπηψζεηο πνπ ζπλαληάκε ζην γισζζηθφ ζχζηεκα (Corbett 2007, 2009, 2010, 2015). Όζνλ αθνξά ηελ θιηηηθή κνξθνινγία ν Corbett (2009) έρεη πξνηείλεη θξηηήξηα γηα ηoλ νξηζκφ ηεο θαλνληθήο θιίζεο (canonical inflection). ηελ θαλνληθή θιίζε ππάξρεη κία θαη κνλαδηθή αληηζηνηρία κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ ελφο ιεμήκαηνο θαη ησλ γξακκαηηθψλ ιεηηνπξγηψλ πνπ ν θάζε ηχπνο εθθξάδεη. Δπηπιένλ, ζηα θιηηηθά παξαδείγκαηα ελφο θαλνληθνχ θιηηηθνχ ζπζηήκαηνο πξέπεη λα θαιχπηνληαη φια ηα δηαζέζηκα θειηά (cells), δειαδή ηα θιηηηθά παξαδείγκαηα λα ραξαθηεξίδνληαη απφ πιεξόηεηα (exhaustivity, Spencer 2003). Γηα παξάδεηγκα, θαζψο ην νλνκαηηθφ ζχζηεκα ηεο ειιεληθήο γιψζζαο απνηειείηαη απφ ηέζζεξηο πηψζεηο θαη δχν αξηζκνχο, ην θιηηηθφ παξάδεηγκα ελφο νλφκαηνο πξέπεη λα απαξηίδεηαη απφ νθηψ θειηά. ην ζρήκα 1 δίλνληαη επηπιένλ πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηε δνκή ελφο θαλνληθνχ θιηηηθνχ παξαδείγκαηνο. 1. χλζεζε / δνκή [ζεηξά ησλ κνξθεκάησλ (morphotactics)] 2. Λεμηινγηθφ πιηθφ ( κνξθή ηνπ ζέκαηνο) 3. Κιηηηθφ πιηθφ κνξθή ηεο θιίζεο χγθξηζε κεηαμχ ησλ θειηψλ ηνπ ίδηνπ ιεμήκαηνο (1 ν επίπεδν ζχγθξηζεο) ίδην ίδην δηαθνξεηηθφ χγθξηζε κεηαμχ ιεμεκάησλ (2 ν επίπεδν ζχγθξηζεο) ίδην δηαθνξεηηθφ ίδην

28 26 Απνηέιεζκα κνξθή ηεο θιηηήο ιέμεο δηαθνξεηηθφ δηαθνξεηηθφ Σσήμα 1: Ιδηφηεηεο ηεο θαλνληθήο θιίζεο (Corbett 2009: 2) Σν παξαπάλσ ζρήκα απεηθνλίδεη δχν επίπεδα ζχγθξηζεο: (α) ζηε κεζαία ζηήιε πξαγκαηνπνηείηαη ζχγθξηζε κεηαμχ ησλ θειηψλ ζην εζσηεξηθφ ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θιηηηθνχ παξαδείγκαηνο, θαη (β) ζηελ ηειεπηαία ζηήιε γίλεηαη ζχγθξηζε κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ θιηηηθψλ παξαδεηγκάησλ ηεο ίδηαο γιψζζαο. Όπσο θαίλεηαη, ε κνξθνινγηθή δνκή ησλ θιηηηθψλ παξαδεηγκάησλ είλαη θνηλή θαη ζηα δχν επίπεδα ζχγθξηζεο. Δμεηάδνληαο κεκνλσκέλα ην θάζε έλα απφ ηα δχν επίπεδα, ζηα θειηά ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θιηηηθνχ παξαδείγκαηνο ζα πξέπεη λα δηαηεξείηαη ην ίδην ζέκα (ιεμηινγηθφ πιηθφ) θαη ε δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ηνπο λα εληνπίδεηαη απνθιεηζηηθά ζηα θιηηηθά επηζήκαηα (θιηηηθφ πιηθφ). Αληίζεηα, κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ θιηηηθψλ παξαδεηγκάησλ ε θαλνληθή θιίζε νξίδεη φηη ηα ζέκαηα ζα δηαθνξνπνηνχληαη ζε θάζε πεξίπησζε, ελψ ηα θιηηηθά επηζήκαηα ζα παξακέλνπλ ίδηα, αλεμάξηεηα απφ ην ιέμεκα. Έηζη, θάζε θιηηηθφ παξάδεηγκα απαξηίδεηαη απφ θειηά πνπ είλαη δηαθνξεηηθά κεηαμχ ηνπο. Η θαλνληθή πξνζέγγηζε γηα ηελ θιίζε παξνπζηάδεη ηελ ηδαληθή πεξίπησζε, ε νπνία καο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα εμεηάζνπκε ηηο απνθιίζεηο πνπ εκθαλίδεη ε πξαγκαηηθή θιίζε ελφο ζπζηήκαηνο. χκθσλα κε ηνλ Corbett (2009) εμεηάδνπκε ηηο απνθιίζεηο απφ ηελ θαλνληθφηεηα πξψηα εζσηεξηθά (internally), ζπγθξίλνληαο ηα θειηά ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θιηηηθνχ παξαδείγκαηνο θαη ζηε ζπλέρεηα εμσηεξηθά (externally) ζπγθξίλνληαο δηαθνξεηηθά θιηηηθά παξαδείγκαηα κεηαμχ ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, θαζψο θάζε θειί ελφο ζπγθεθξηκέλνπ θιηηηθνχ παξαδείγκαηνο πξέπεη λα είλαη δηαθνξεηηθφ, αιιά ε δηαθνξνπνίεζε ηνπ απφ ηα ππφινηπα λα εληνπίδεηαη απνθιεηζηηθά ζην θιηηηθφ επίζεκα, ελψ ην ζέκα λα παξακέλεη σο έρεη, ε ζεκαηηθή αιινκνξθία, απφ ηελ πξνβιέςηκε έσο θαη ηελ ππνθαηάζηαζε (suppletion), έξρεηαη ζε αληίζεζε κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαλνληθήο θιίζεο (βι. Corbett 2007). Αληίζηνηρε πεξίπησζε γηα ηα θιηηηθά επηζήκαηα απνηειεί ν ζπγθξεηηζκόο 14 (syncretism), δειαδή ε εκθάληζε θνηλψλ θιηηηθψλ επηζεκάησλ ζε πεξηζζφηεξα απφ έλα θειηά ελφο θιηηηθνχ παξαδείγκαηνο. 14 Γηα παξαδείγκαηα ζπγθξεηηζκνχ ζηε δηάιεθην ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ βι. ελφηεηα

29 27 Παξάιιεια, είλαη γεγνλφο φηη κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ θιηηηθψλ παξαδεηγκάησλ ηα θιηηηθά επηζήκαηα δελ είλαη πάληνηε θνηλά. Απηφο άιισζηε είλαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν θξίλεηαη απαξαίηεηνο ν θαζνξηζκφο θιηηηθψλ ηάμεσλ (βι. ελφηεηα 2.3). Η χπαξμε θιηηηθψλ ηάμεσλ απνηειεί απφ κφλε ηεο απφθιηζε απφ ηελ πξνζέγγηζε ηεο θαλνληθήο θιίζεο. Ωζηφζν, ζην πιαίζην ηεο θαλνληθήο θιίζεο, ν Corbett (2009) πξνηείλεη ηνλ θαζνξηζκφ θαλνληθώλ θιηηηθώλ ηάμεσλ (canonical inflectional classes), κε ζθνπφ λα παξνπζηάζεη κία θαλνληθή κνξθή απηήο ηεο απφθιηζεο. Οη θαλνληθέο θιηηηθέο ηάμεηο νξίδνληαη βάζεη ελληά θξηηεξίσλ, ηα νπνία ζχκθσλα κε ηνλ Corbett (2009) νκαδνπνηνχληαη ζε δχν βαζηθέο αξρέο: (α) ηε δηαθξηηόηεηα (distinctiveness), ε νπνία νξίδεη φηη νη θαλνληθέο θιηηηθέο ηάμεηο είλαη απφιπηα ζπγθξίζηκεο κεηαμχ ηνπο θαη δηαθξίλνληαη κε ηε κεγαιχηεξε δπλαηή ζαθήλεηα, θαη (β) ηελ αλεμαξηεζία (independence), ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε θαηαλνκή ησλ ιεμεκάησλ ζηηο θαλνληθέο θιηηηθέο ηάμεηο δελ ππνθηλείηαη ζπγρξνληθά, γηα παξάδεηγκα απφ ηε θσλνινγία ή ηε κνξθνινγία. ην (42) δίλεηαη έλα ελδεηθηηθφ παξάδεηγκα θαλνληθψλ θιηηηθψλ ηάμεσλ, φπσο απνηππψλεηαη απφ ηνλ Corbett (2009: 3). 42. ΚΤ1 ΚΤ2 zakon žena zakone ženo zakona žene Όπσο επηζεκαίλεη ν Corbett (2009) ε θαλνληθή θιίζε είλαη ζρεδφλ αδχλαηνλ λα ππάξμεη ζε θάπνην γισζζηθφ ζχζηεκα, θπξίσο ιφγσ δξάζεο ηνπ κεραληζκνχ ηεο αλαινγίαο, ε νπνία κπνξεί λα κεηψζεη ηελ θαλνληθφηεηα. Ωζηφζν, ην ζπγθεθξηκέλν κνληέιν παξνπζηάδεη ηε κνξθή πνπ ζα κπνξνχζε λα εκθαλίδεη ην θιηηηθφ ζχζηεκα, πξνζθέξνληαο έηζη έλα κέηξν θαλνληθόηεηαο (measure of canonicity), κε ην νπνίν κπνξνχκε λα εμεηάζνπκε θαη λα δηαβαζκίζνπκε ηα δηάθνξα παξαδείγκαηα ηεο θιηηηθήο κνξθνινγίαο. ηηο ελφηεηεο πνπ αθνινπζνχλ ζα εμεηάζνπκε δχν θαηλφκελα πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο κε θαλνληθά (non-canonical), ζχκθσλα κε ηελ πξνζέγγηζε ηεο θαλνληθήο θιίζεο, ηελ ππεξαθζνλία (overabundance) θαη ηελ εηεξόθιηζε (heteroklisis). Η εκθάληζε ησλ θαηλνκέλσλ απηψλ, φπσο ζα δείμνπκε ζηε ζπλέρεηα, είλαη ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθή θαη ζπκβάιιεη θαηαιπηηθά ζηε δηακφξθσζε ηoπ

30 28 ξεκαηηθνχ ζπζηήκαηνο ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ. 2.5 Τπεραφθονία Η έλλνηα ηεο ππεξαθζνλίαο (overabundance) εηζήρζε απφ ηελ Thornton (2009, 2011, 2012) θαη απνηειεί έλα ηζρπξφ αληηπαξάδεηγκα ζηελ πξνζέγγηζε ηεο θαλνληθήο ηππνινγίαο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηεο θαλνληθήο θιίζεο (βι. ελφηεηα 2.4). Αλαιπηηθφηεξα, ζε αληίζεζε κε ηελ θαλνληθή κνξθή ηνπ θιηηηθνχ παξαδείγκαηνο πνπ πξνηείλεη ν Corbett (2009), ε Thornton (2009, 2011, 2012) εληνπίδεη παξαδείγκαηα απφ ηελ ηηαιηθή ξεκαηηθή θιίζε ζηα νπνία ηνπιάρηζηνλ δχν κνξθέο κνηξάδνληαη ηα ίδηα κνξθνζπληαθηηθά ραξαθηεξηζηηθά. Απηφ ην κε θαλνληθφ θαηλφκελν ην νλνκάδεη ππεξαθζνλία θαη ην νξίδεη σο ην θαηλφκελν θαηά ην νπνίν δχν ή πεξηζζφηεξεο κνξθέο είλαη δηαζέζηκεο γηα ηελ θάιπςε ηνπ ίδηνπ θειηνχ ζε έλα θιηηηθφ παξάδεηγκα (Thornton 2009, 2011, 2012). Οη κνξθέο απηέο νξίδνληαη σο δηηππίεο (doublets Thornton 2009 ή cell-mates Thornton 2011, 2012) θαη ελδέρεηαη λα δηαθέξνπλ κεηαμχ ηνπο κε ηξεηο ηξφπνπο: (α) σο πξνο ηε δνκή ηνπο, εάλ γηα παξάδεηγκα ζην ίδην θειί εκθαλίδεηαη έλαο κνλνιεθηηθφο θαη έλαο πεξηθξαζηηθφο ηχπνο, (β) σο πξνο ην ιεμηινγηθό πιηθό, εάλ νη ηχπνη πνπ εκθαλίδνληαη ζην ίδην θειί έρνπλ δηαθνξεηηθά ζέκαηα, θαη (γ) σο πξνο ην θιηηηθά επηζήκαηα, εάλ νη ηχπνη πνπ εκθαλίδνληαη ζην ίδην θειί έρνπλ δηαθνξεηηθά θιηηηθά επηζήκαηα (Thornton 2011). O ηειεπηαίνο απφ ηνπο παξαπάλσ ηξφπνπο δηαθνξνπνίεζεο ησλ ηχπσλ πνπ εκθαλίδνληαη ζην ίδην θειί ελφο θιηηηθνχ παξαδείγκαηνο ραξαθηεξίδεη, θαηά θχξην ιφγν, θαη ηα παξαδείγκαηα ππεξαθζνλίαο πνπ εκθαλίδνληαη ζην ξεκαηηθφ ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ. Η θαλνληθή δηαρξνληθή εμέιημε ελφο θιηηηθνχ παξαδείγκαηνο ην νπνίν εκθαλίδεη ππεξαθζνλία είλαη ε κείσζε απηήο, γεγνλφο πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε έλα παξάδεηγκα δηαθνξεηηθφ απφ ην αξρηθφ, ην νπνίν φκσο ζα πεξηιακβάλεη απνθιεηζηηθά έλαλ ηχπν ζε θάζε θειί ηνπ, δειαδή ζα είλαη θαλνληθφ, αθφκε θαη αλ ζεσξείηαη κε θαλνληθφ απφ άιιεο απφςεηο, εάλ γηα παξάδεηγκα ραξαθηεξίδεηαη απφ ππνθαηάζηαζε (Thornton 2012). Απηή ε θαλνληθή εμέιημε ηεο ππεξαθζνλίαο πεξηγξάθεηαη απφ ηνπο Chumakina, Hippisley & Corbett (2004), ζχκθσλα κε ηνπο νπνίνπο ε δηαδηθαζία εκθάληζεο θαη κείσζεο ηεο ππεξαθζνλίαο κπνξεί λα

31 29 παξνπζηαζηεί κέζα απφ ηξία δηαδνρηθά ζηάδηα (ζρήκα 2). ηελ έξεπλα ηνπο εμέηαζαλ νξηζκέλα νλνκαηηθά θιηηηθά παξαδείγκαηα απφ ηε Ρσζηθή, ηα νπνία εκθάληζαλ ππεξαθζνλία κέζσ ηεο πηνζέηεζεο κηαο ππνθαηάζηαηεο κνξθήο (suppletive form), πνπ ζπλήζσο παξνπζηαδφηαλ αξρηθά ζηα θειηά ηνπ θιηηηθνχ ππνπαξαδείγκαηνο ηνπ πιεζπληηθνχ αξηζκνχ. Δληθφο Πιεζπληηθφο 1 ν ζηάδην ρ ρ 2 ν ζηάδην ρ ς ή ς ρ 3 ν ζηάδην ς ς Σσήμα 2: ηάδηα αλάπηπμεο θαη κείσζεο ηεο ππνθαηάζηαζεο θαη ηεο ππεξαθζνλία ζηα νλνκαηηθά παξαδείγκαηα (Chumakina, Hippisley & Corbett 2004). Όπσο θαίλεηαη ζην ζρήκα 2 ε εκθάληζε ηεο ππεξαθζνλίαο γίλεηαη αληηιεπηή ζην δεχηεξν ζηάδην, ζην νπνίν παξνπζηάδνληαη δχν δηαθνξεηηθέο κνξθέο ηφζν ζηνλ εληθφ φζν θαη ζηνλ πιεζπληηθφ αξηζκφ. ηε ζπλέρεηα, ζην ηξίην ζηάδην ε ππεξαθζνλία κεηψλεηαη. ε αληίζεζε κε ηελ πεξηγξαθή πνπ πξνεγήζεθε, νη Chumakina Hippisley & Corbett (2004) θαη ε Thornton (2009, 2011, 2012) πεξηγξάθνπλ δχν πεξηπηψζεηο 15 νη νπνίεο δελ νδεγήζεθαλ ηειηθά ζην ηξίην ζηάδην. Ωο κέηξν γηα ηελ ηζρχ ηεο ππεξαθζνλίαο ζε έλα θειί έρεη πξνηαζεί ε αλαινγία (ratio) κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ πνπ εκθαλίδνληαη ζε απηφ. Πην ζπγθεθξηκέλα, φζν κηθξφηεξε εκθαλίδεηαη ε αλαινγία κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ, ηφζν ηζρπξφηεξε παξνπζηάδεηαη ε ππεξαθζνλία. Αληίζεηα, φζν πςειφηεξε εκθαλίδεηαη ε αλαινγία, ηφζν ρακειφηεξε είλαη ε ππεξαθζνλία, θαζψο ε κία κνξθή ηείλεη λα ρξεζηκνπνηείηαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ άιιε. Τπφ απηή ηελ έλλνηα, ε αλαινγία 1:1 κεηαμχ δχν κνξθψλ παξνπζηάδεη κία πιήξσο θαλνληθή ππεξαθζνλία (fully canonical overaboundance), θαζψο δειψλεη ίζε ζπρλφηεηα εκθάληζεο ησλ δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ πνπ εκθαλίδνληαη ζην ίδην θειί. Ωζηφζν, φπσο επηζεκαίλεηαη 15 H αλάιπζε ησλ Chumakina Hippisley & Corbett (2004) αλαθέξεηαη ζηε δηαηήξεζε ηεο ππεξαθζνλίαο ζηε γεληθή πιεζπληηθνχ νξηζκέλσλ ξσζηθψλ νπζηαζηηθψλ, ελψ ε Thornton (2009, 2011, 2012) πεξηγξάθεη ηελ ίδηα θαηάζηαζε ζηα πξφζσπα ηνπ πξψηνπ εληθνχ θαη ηξίηνπ πιεζπληηθνχ νξηζκέλσλ ηηαιηθψλ ξεκάησλ. Γηα πεξηζζφηεξεο πιεξνθνξίεο βι. ηηο αληίζηνηρεο κειέηεο.

32 30 απφ ηελ Thornton (2012), θαηά ηνλ Corbett (2007) απηέο νη πιήξσο θαλνληθέο πεξηπηψζεηο είλαη εμαηξεηηθά ζπάληεο. Όζνλ αθνξά ην ξεκαηηθφ ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ, ηνπ νπνίνπ ε πεξηγξαθή θαη αλάιπζε ζα καο απαζρνιήζεη ζην πιαίζην ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, πξέπεη λα ζεκεηψζνπκε φηη ζηα θειηά πνπ εκθαλίδνπλ ππεξαθζνλία νη δηαθνξεηηθνί ηχπνη ρξεζηκνπνηνχληαη κε ηελ ίδηα ζπρλφηεηα απφ ηνπο θπζηθνχο νκηιεηέο ηεο δηαιέθηνπ. Καζψο βέβαηα ε έξεπλα καο γίλεηαη απνθιεηζηηθά ζε ζπγρξνληθφ επίπεδν θαη ην δηαιεθηηθφ ζχζηεκα βξίζθεηαη ζε κεηαβαηηθή πεξίνδν (Αιεμέιιε & Ράιιε 2014, Αιεμέιιε 2015), δελ είκαζηε ζε ζέζε λα γλσξίδνπκε εάλ κειινληηθά ε ππεξαθζνλία ζα κεησζεί, εάλ δειαδή ζα αθνινπζήζεη ηελ θαλνληθή εμέιημε πνπ πεξηγξάθεηαη απφ ηνπο Chumakina Hippisley & Corbett (2004) θαη ζα νδεγεζεί ζην ηξίην ζηάδην, φπνπ ζα εμαιεηθζεί, ή ζα δηαηεξεζεί ζην ζχζηεκα φπσο ζηελ πεξίπησζε πνπ πεξηγξάθεηαη απφ ηελ Thornton (2009, 2011, 2012). 2.6 Ετερόκλιςη ην ξεκαηηθφ ζχζηεκα ηεο δηαιέθηνπ ηεο Λέζβνπ θαη ησλ Κπδσληψλ θαη Μνζρνλεζίσλ εκθαλίδεηαη, επίζεο, ην θαηλνκέλν ηεο εηεξόθιηζεο (heteroklisis). Η εηεξφθιηζε έρεη απαζρνιήζεη ηελ πξνζέγγηζε ηεο θαλνληθήο ηππνινγίαο, θαηά ηελ νπνία, φπσο έρνπκε ήδε αλαθέξεη, απνηειεί έλα κε θαλνληθφ θαηλφκελν, θαη ζπγθεθξηκέλα έλα κε θαλνληθφ θαηλφκελν ην νπνίν νδεγεί ζε ιεμηινγηθέο δηαζπάζεηο (lexical splits) ζηε δνκή ησλ θιηηηθψλ παξαδεηγκάησλ (Corbett 2015). Η έλλνηα ηεο εηεξφθιηζεο αθνξά ηε ζρέζε κεηαμχ ιεμεκάησλ θαη θιηηηθψλ ηάμεσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, έλα ιέμεκα ζεσξείηαη εηεξόθιηην (heteroclite) εάλ ζην θιηηηθφ ηνπ παξάδεηγκα ζπγθεληξψλεη κνξθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ηα νπνία εκθαλίδνληαη ζε δηαθνξεηηθέο θιηηηθέο ηάμεηο ζην ζχζηεκα κηαο γιψζζαο. Τπφ ην πξίζκα απηφ ε εηεξφθιηζε νξίδεηαη απφ ην Stump (2006) σο ε ηδηφηεηα ηνπ ιεμήκαηνο λα πεξηιακβάλεη ζην θιηηηθφ ηνπ παξάδεηγκα δχν ή πεξηζζφηεξεο θιηηηθέο ηάμεηο. Με ην θαηλφκελν ηεο εηεξφθιηζεο αζρνιήζεθε θαη ν Noyer (2005), ν νπνίνο ζεσξεί φηη πξφθεηηαη γηα έλα κε ζπζηεκαηηθφ θαηλφκελν, ην νπνίν εκθαλίδεηαη ζε πνιχ ιίγα ιεμήκαηα κίαο γιψζζαο. Γηα ην ιφγν απηφ δηαρσξίδεη ηα παξαδείγκαηα εηεξφθιηζεο, ηα νπνία ζεσξεί φηη είλαη πεξηπηψζεηο ηδηνζπγθξαζηαθήο κεηθηήο θιίζεο