ΕΠΙΣΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΣΙΚΗ ΚΑΣΑΡΣΙΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΟΡΥΩΗ ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΤ ΤΛΛΟΓΟΤ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ «Εισαγωγή υρροή Εγκλημάτων»

Transcript

1

2 ΕΠΙΣΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΣΙΚΗ ΚΑΣΑΡΣΙΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΟΡΥΩΗ ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΤ ΤΛΛΟΓΟΤ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ «Εισαγωγή υρροή Εγκλημάτων» ΕΙΗΓΗΣΗ: ΜΑΡΓΑΡΙΣΗ ΛΑΜΠΡΟ, ΚΑΘΗΓΗΣΗ ΝΟΜΙΚΗ ΑΠΘ Η εκτζλεςθ μιασ καταδικαςτικισ απόφαςθσ δεν αποτελεί μια τυπικιμθχανικι διεργαςία απαλλαγμζνθ από κάκε πρόβλθμα. Πζρα από τα ηθτιματα που ςυνδζονται άμεςα μ' αυτι κακεαυτι τθν ζκτιςθ τθσ ποινισ, ςε τοφτο το αρχικό ςτάδιο είναι δυνατόν να παρουςιαςτοφν και δυςχζρειεσ οφειλόμενεσ: ςτθν φπαρξθ πολλϊν αμετάκλθτων καταδικαςτικϊν αποφάςεων που αφοροφν τθν ίδια ι πολλζσ πράξεισ ενόσ προςϊπου ι ςτθν ζγερςθ αμφιβολιϊν ι αντιρριςεων ωσ προσ τθν ταυτότθτα εκείνου που καταδικάςτθκε, το είδοσ και τθ διάρκεια τθσ ποινισ. Με τισ τελευταίεσ αυτζσ δυςχζρειεσ κα αςχολθκοφμε αμζςωσ παρακάτω. Στθν περίπτωςθ που υπάρχουν περιςςότερεσ από μία αμετάκλθτεσ καταδικαςτικζσ αποφάςεισ ςε βάροσ του ίδιου προςϊπου για τθν ίδια πράξθ, εκτελείται θ απόφαςθ με τθν οποία επιβάλλεται θ ελαφρότερθ ποινι (άρκρο 550 εδ, α ΚΠΔ). Ταυτότθτα δφο πράξεων υπάρχει όταν θ μία πράξθ ςυγκροτείται αντικειμενικά από τα ίδια πραγματικά περιςτατικά από τα οποία κατά τα ουςιϊδθ ςτοιχεία τθσ (: τόποσ-χρόνοσ-λοιπζσ ιςτορικζσ περιςτάςεισ) ςυντίκεται και θ άλλθ πράξθ εξάλλου, θ επιλογι για εκτζλεςθ τθσ ελαφρότερθσ αντί τθσ χρονικά νεότερθσ ποινισ οφείλεται ςτθ διαπνεφουςα το ποινικοδικονομικό μασ δίκαιο αρχι τθσ επιείκειασ προσ τον κατθγοροφμενο (Για τθν κυριαρχοφςα ςτθ νομολογία αντίλθψθ περί του πότε δυο πράξεισ είναι ίδιεσ βλ. ΑΠ.125/2011, ΠοινΔικ , ΑΠ 347/2011, ΠοινΔικ. 1063, ΑΠ 661/2011, ΠοινΔικ 2011, ΑΠ 989/2012, ΠοινΔικ 2012, 660 κλπ).αν όλεσ οι αποφάςεισ επιβάλλουν τθν ίδια ποινι εκτελείται εκείνθ που πρϊτθ ζγινε αμετάκλθτθ. Η διάταξθ του άρκρου 550 ΚΠΔ εφαρμόηεται και όταν πρόκειται να εκτελεςτοφν δφο ςυνολικζσ ποινζσ θ κακεμιά από τισ οποίεσ αφορά τα 1 ίδια εγκλιματα δεν εφαρμόηεται, όμωσ, ςτισ περιπτϊςεισ τθσ αλθκινισ

3 πραγματικισ και τθσ αλθκινισ κατ' ιδζα μθ αναγκαςτικισ ςυρροισ, όπου θ καταδίκθ για μια πράξθ δεν δθμιουργεί δεδικαςμζνο για τισ υπόλοιπεσ. Το κζμα του ποιά από τισ αποφάςεισ επιβάλλει τθν θπιότερθ ποινι κρίνεται από το αρμόδιο για τθν εκτζλεςθ τθσ ποινισ πρόςωπο. Αν το πρόςωπο αυτό ζχει αμφιβολίεσ ι αν ο κατάδικοσ διατυπϊνει αμφιςβθτιςεισ, το ηιτθμα κρίνεται αμετάκλθτα από το δικαςτιριο πλθμμελειοδικϊν του τόπου εκτίςεωσ τθσ ποινισ (άρκρα: 550 και 565 ΚΠΔ). Μόλισ εκτελεςτεί θ απόφαςθ που επιβάλλει τθν θπιότερθ ποινι, οι υπόλοιπεσ ακυρϊνονται αυτοδικαίωσ (άρκρο 550 εδ.β ΚΠΔ). Πάντωσ το μζροσ τθσ ποινισ τθσ αυςτθρότερθσ αποφάςεωσ που τυχόν ζχει εκτικεί, ςυνυπολογίηεται ςτθν ποινι τθσ θπιότερθσ αποφάςεωσ που κρίνεται για εκτζλεςθ. Να ςθμειωκεί, τζλοσ, ςτο ςθμείο αυτό ότι το ζδαφοσ εφαρμογισ του άρκρου 550 ΚΠΔ υπάρχει, όταν τθν αμετάκλθτθ καταδίκθ ακολουκεί νζα καταδίκθ (αμετάκλθτθ) για τθν ίδια πράξθ. Αντίκετα, θ αμετάκλθτθ ακϊωςθ για πράξθ που ςτιριξε προθγοφμενθ αμετάκλθτθ καταδίκθ αποτελεί λόγο επαναλιψεωσ τθσ διαδικαςίασ (άρκρο περ. 4 ΚΠΔ). (ενδεικτικά ΑΠ 23/1960, ΠοινΧρον Σφμφωνα με τθ διάταξθ του άρκρου ΚΠΔ, αν πρόκειται να εκτελεςτοφν ςε βάροσ του ίδιου προςϊπου περιςςότερεσ από μια αμετάκλθτεσ καταδικαςτικζσ αποφάςεισ που αφοροφν όχι το ίδιο, όπωσ ςτο άρκρο 550 ΚΠΔ, αλλά διαφορετικά ςυρρζοντα εγκλιματα, εφαρμόηονται οι ςχετικοί με τθ ςυρροι οριςμοί του Ποινικοφ Κϊδικα. Αυτό ςθμαίνει ότι ςτθν περίπτωςθ τοφτθ κα ςχθματιςτεί ςυνολικι ποινι με τον τρόπο που κακιερϊνουν οι διατάξεισ των άρκρων ΠΚ. Ειδικότερα: Συνολικι ποινι επιβάλλεται, καταρχάσ, ςτθ λεγόμενθ «αρχικι» ςυρροι, κφριο χαρακτθριςτικό τθσ οποίασ είναι θ αντιμετϊπιςθ του φαινομζνου τοφτου από τθν αρχι τθσ εμφανίςεωσ του και από τθν αρχι τθσ δικαςτικισ κρίςεωσ (: άρκρα 94-96ΠΚ). Το φαινόμενο τθσ ςυναντιςεωσ των ποινϊν κατά τθν εκτζλεςθ τουσ μπορεί να εμφανιςτεί και μετά τθν ολοκλιρωςθ του ποινικοφ φαινομζνου που κλείνει με τθν επιβολι τθσ ποινισ. Πρόκειται για τθν περίπτωςθ τθσ λεγόμενθσ «επιγενόμενθσ» (: ι «αναδρομικισ») ςυρροισ. Η ςυρροι αυτι υπάρχει όταν ο δράςτθσ πριν από τθν ολοςχερι απότιςθ, παραγραφι ι χάρθ τθσ ποινισ που του επιβλικθκε καταδικαςτεί ξανά για άλλθ αξιόποινθ πράξθ που τζλεςε οποτεδιποτε. 2 Εδϊ θ δικαςτικι κρίςθ δεν ιταν αρχικά ενιαία. Το φαινόμενο τθσ ςυρροισ

4 ανακφπτει αφοφ το δικαςτιριο αποφανκεί για το ζνα ςκζλοσ των εγκλθμάτων που ςυρρζουν. Τοφτο το είδοσ ςυρροισ ποινϊν ρυκμίηεται από τθ διάταξθ του άρκρου 97 ΠΚ. Συνολικι, τζλοσ, ποινι ςχθματίηεται και ςτισ περιπτϊςεισ του άρκρου 551 ΚΠΔ, όταν πρόκειται να εκτελεςτοφν περιςςότερεσ καταδικαςτικζσ αποφάςεισ κατά του ίδιου προςϊπου, φαινόμενο που κα μποροφςε γενικά να ονομαςτεί και ςυρροι (καταδικαςτικϊν) αποφάςεων. Με βάςθ τα παραπάνω μπορεί να ειπωκεί ςυμπεραςματικά ότι θ ςυνολικι ποινι προχποκζτει ςυνάντθςθ ποινϊν: είτε ςτο πεδίο τθσ επιμετριςεωσ και επιβολισ τουσ, όπωσ ςυμβαίνει ςτισ περιπτϊςεισ τθσ «αρχικισ ςυρροισ» ( άρκρο ΠΚ) είτε ςτο χϊρο τθσ εκτελζςεωσ και τθσ εκτίςεϊσ τουσ, όπωσ ςυμβαίνει ςτθν επιγενόμενθ ςυρροι (: άρκρο 97 ΠΚ) και ςτθ ςυρροι (καταδικαςτικϊν) αποφάςεων ( άρκρο 551 ΚΠΔ). Ζτςι, αν μια ποινι ζχει αποτικεί, δεν μπορεί να 3 προςμετρθκεί για το ςχθματιςμό τθσ ςυνολικισ ποινισ. Δφο πράγματα διευκρινίηονται ςε τοφτο το ςθμείο: Πρϊτον, ότι νζα ςυνολικι ποινι κατ' άρκρο 551 ΚΠΔ είναι επιβεβλθμζνθ και ςτθν περίπτωςθ που θ ιδθ υπάρχουςα ςυνολικι ποινι εξαντλεί το κατ' άρκρο 94 1 και 2 και ΠΚ ανϊτατο όριο εδϊ θ νζα ςυνολικι ποινι δεν υπερβαίνει και πάλι το ανϊτατο όριο, αφοφ δεν είναι δυνατι θ υπζρβαςθ του με τθν προςκικθ ότι το ανϊτατο όριο είναι θ εκτιτζα ποινι. Δεφτερον, ότι θ ποινι ςτθν οποία αναφζρεται θ υπό όρο απόλυςθ μπορεί να ςυμμετάςχει, αφοφ κεωρείται ότι εκτίεται, ςτθ ςυνολικι ποινι.( ΑΠ. 1021/1989 ΠοινΧρον 1990, 307, ΑΠ871/1997, ΠοινΧρον.1998, 263, ΑΠ 1684/1997, ΝοΒ1998) Πρόδθλο είναι, ότι ςτισ γραμμζσ που ακολουκοφν ενδιαφζρει θ περίπτωςθ τθσ ςυρροισ (καταδικαςτικϊν) αποφάςεων, θ οποία ρυκμιςτικά αντιμετωπίηεται από τθ διάταξθ του άρκρου 551 ΚΠΔ. Σφμφωνα με τθν τελευταία πρόβλεψθ «αν πρόκειται να εκτελεςτοφν κατά του ίδιου προςϊπου περιςςότερεσ αμετάκλθτεσ καταδικαςτικζσ αποφάςεισ για διαφορετικά εγκλιματα που ςυρρζουν, εφαρμόηονται οι οριςμοί του Ποινικοφ Κϊδικα για τθ ςυρροι» (: άρκρο 551 παρ. 1 ΚΠΔ). Η ςυγκεκριμζνθ, δθλαδι, ρφκμιςθ καλφπτει κανονιςτικά το κζμα τθσ εκτελζςεωσ ςε βάροσ του ίδιου προςϊπου περιςςότερων τθσ μιασ ςυναντϊμενων καταδικαςτικϊν αποφάςεων που αφοροφν όχι το ίδιο αλλά περιςςότερα εγκλιματα. Αν πρόκειται για περιςςότερεσ τθσ μιασ καταδικαςτικζσ αποφάςεισ ςε

5 βάροσ του ίδιου προςϊπου για τθν ίδια πράξθ, εφαρμογι ζχει θ διάταξθ του άρκρου 550 ΚΠΔ. Με τθ ρφκμιςθ του άρκρου 551 ΚΠΔ ειςάγεται διαδικαςία ςχθματιςμοφ ςυνολικισ ποινισ και για τθν περίπτωςθ όπου εξαντλικθκε (ζςτω και ςε πρϊτο βακμό) θ δικαςτικι κρίςθ για όλα τα ςυρρζοντα εγκλιματα, χωρίσ ςτο μεταξφ να εφαρμοςτοφν οι περί ςυρροισ διατάξεισ των άρκρων 94 επ. ΠΚ, είτε για λόγουσ πραγματικοφσ είτε για λόγουσ τυπικοφσ. Η ςυγκεκριμζνθ, μ' άλλα λόγια πρόβλεψθ δεν επιφζρει καμιά τροποποίθςθ ςτουσ περί ςυρροισ οριςμοφσ των άρκρων ΠΚ, αλλά αναφζρεται ευκζωσ ς' αυτοφσ αποςκοπϊντασ ςτθ διαςφάλιςθ τθσ εφαρμογισ τουσ «μζχρι τζλουσ», φζροντασ χαρακτιρα ςυμπλθρωματικό. Δεν χωρεί αμφιβολία ότι θ διάταξθ του άρκρου 551 ΚΠΔ καλφπτει κανονιςτικά το κζμα τθσ εκτελζςεωσ ςε βάροσ του ίδιου προςϊπου περιςςότερων τθσ μιασ καταδικαςτικϊν αποφάςεων που αφοροφν όχι το ίδιο αλλά περιςςότερα εγκλιματα. Ουςιαςτικά με τθ ρφκμιςθ δίνεται απάντθςθ ςτο πϊσ κα εκτελεςτοφν οι περιςςότερεσ αποφάςεισ- πρόκειται, δθλαδι, για πρόβλεψθ που αναφζρεται ςτθν εκτζλεςθ, γεγονόσ που επιβεβαιϊνεται τόςο από τον τίτλο του άρκρου {: «εκτζλεςθ περιςςότερων αποφάςεων για διαφορετικά εγκλιματα») και το περιεχόμενο του (: «αν πρόκειται να εκτελεςτοφν κατά του ίδιου προςϊπου περιςςότερεσ αμετάκλθτεσ καταδικαςτικζσ αποφάςεισ για διαφορετικά εγκλιματα που ςυρρζουν...»), όςο και από τθ ςυςτθματικι ζνταξθ τθσ ςτο περί εκτελζςεωσ όγδοο Βιβλίο του ΚΠΔ (: άρκρα ). Η διάταξθ, λοιπόν, του άρκρου 551 ΚΠΔ ζχει διφυι χαρακτιρα: Κατά τθ μία = τθν ουςιαςτικι) όψθ τθσ αποτυπϊνει τθ λφςθ του προβλιματοσ- μια αποτφπωςθ που εκφράηεται με τθν ενςωμάτωςθ ς' αυτιν των κανόνων του Ποινικοφ Κϊδικα περί ςυρροισ (:παρ. 1), των οποίων θ εςφαλμζνθ ερμθνεία ι εφαρμογι κεμελιϊνει τον κατ' άρκρο 510 παρ. 1 ςτοιχ. Ε ΚΠΔ λόγο αναιρζςεωσ. Κατά τθν άλλθ {: τθ δικονομικι) όψθ τθσ καταγράφει τθ διαδικαςτικι πορεία που ακολουκείται για τθν υλοποίθςθ των παραπάνω κανόνων μια καταγραφι που ζχει ςθμείο αναφοράσ προβλζψεισ που προεχόντωσ αφοροφν: τθν αρμοδιότθτα του δικαςτθρίου -τθ δικαιοδοςία του δικαςτθρίου και τον αναιρετικό ζλεγχο τθσ εκδιδόμενθσ 4

6 αποφάςεωσ. Εξειδικεφοντασ ζτι περαιτζρω τισ κεματικζσ τθσ δικονομικισ όψεωσ τθσ διατάξεωσ, επιςθμαίνουμε ότι: i) Αν οι καταδίκεσ απαγγζλκθκαν από το τριμελζσ ι μονομελζσ πλθμμελειοδικείο, αρμόδιο για να κακορίςει τθ ςυνολικι ποινι που πρζπει να εκτικεί είναι το μονομελζσ πλθμμελειοδικείο- αν οι καταδίκεσ απαγγζλκθκαν από το πταιςματοδικείο, αρμόδιο για τον κακοριςμό τθσ ςυνολικισ ποινισ είναι τοφτο- ςε κάκε άλλθ περίπτωςθ, αρμόδιο είναι το μονομελζσ εφετείο (: άρκρο 551 παρ. 2 1Δ, όπωσ τροποποιικθκε με το άρκρο 35 του Ν. 4055/2012). Κατά ρθτι πρόβλεψθ του νόμου {: άρκρο εδ. γ ΚΠΔ), αν τθν ποινι βάςθ τθσ νζασ αποτελεί παλιότερθ ανολικι ποινι, θ απόφαςθ που κακόριςε τθν τελευταία λαμβάνεται υπόψθ για τον κακοριςμό τθσ αρμοδιότθτασ. Η ςε τοφτο το πεδίο κανονικι ελλειπτικότθτα τθσ νζασ ρυκμίςεωσ είναι {: ιδία ςυγκρινόμενθ με τθν αντίςτοιχθ προϊςχφςαςα) άμεςα ορατι: για τθν κατά τόπο αρμοδιότθτα ουδείσ λόγοσ γίνεται, όπωσ δεν γίνεται λόγοσ για τθν αρμοδιότθτα {: υλικι και τοπικι) ςτισ περιπτϊςεισ όπου οι καταδίκεσ απαγγζλκθκαν από τα δικαςτιρια ανθλίκων. ii) Το κατ' άρκρο 551 ΚΠΔ ςχθματιςμό ςυνολικισ ποινισ μπορεί να ηθτιςει ο ίδιοσ ο καταδικαςκείσ (: αυτοπροςϊπωσ ι μζςω αντιπροςϊπου), ο διευκυντισ του καταςτιματοσ κρατιςεωσ και ο ειςαγγελζασ. του κζματοσ μπορεί, ενόψει του υποχρεωτικοφ χαρακτιρα τθσ διαδικαςίασ να επιλθφκεί και αυτεπαγγζλτωσ το δικαςτιριο. Εάν θ αίτθςθ για τον κακοριςμό ςυνολικισ ποινισ ειςαχκεί ςτο δικαςτιριο αυτεπαγγζλτωσ, τυχόν μεταγενζςτερθ παραίτθςθ του καταδικαςκζντοσ απ' αυτιν είναι χωρίσ νομικι ςθμαςία. iii) Παρά τθν αξίωςθ του άρκρου 551 παρ. 1 ΚΠΔ για αμετάκλθτο των υπό «ςυγχϊνευςθ» ποινϊν, θ Ολομζλεια του Αρείου Πάγου, με δφο αποφάςεισ τθσ, τάχκθκε υπζρ τθσ απόψεωσ ότι ςε περίπτωςθ ςυναντιςεωσ περιςςότερων καταδικαςτικϊν αποφάςεων ςε βάροσ του ίδιου προςϊπου κατά το ςτάδιο τθσ εκτελζςεωσ, δεν απαιτείται και δεν αποτελεί προχπόκεςθ για τον κακοριςμό ςυνολικισ ποινισ, να ζχουν καταςτεί προθγουμζνωσ αμετάκλθτεσ όλεσ οι επιμζρουσ καταδικαςτικζσ αποφάςεισ, επιλφοντασ ζτςι τθ ςχετικι διχογνωμία που είχε ανακφψει36 και διανοίγοντασ (οριςτικά μζχρι ςιμερα) τθ δυνατότθτα 5

7 ςχθματιςμοφ ςυνολικισ ποινισ και πριν ακόμθ οι επιμζρουσ καταδικαςτικζσ αποφάςεισ- είτε όλεσ, είτε οριςμζνεσ μόνο απ αυτζσ- καταςτοφν αμετάκλθτεσ. iv) Με το άρκρο 14 του Ν.3346/2005 προςτζκθκε ςτο άρκρο 340 ΚΠΔ τζταρτθ παράγραφοσ, θ οποία, μεταξφ άλλων, προβλζπει ότι «ο αιτϊν... τον κακοριςμό τθσ ςυνολικισ εκτιτζασ ποινισ μπορεί να εκπροςωπθκεί από ςυνιγορο, διοριηόμενο κατά τουσ όρουσ τθσ παρ. 2». Η προςκικθ ζγινε, όπωσ παρατθρείται ςτθν Αιτιολογικι Ζκκεςθ του Ν.3346/2005, ςτθ βάςθ τθσ διαπιςτϊςεωσ ότι «θ ΕΣΔΑ, προςτατεφει το δικαίωμα του κατθγοροφμενου να προςφεφγει ςτθ δικαιοςφνθ και να αςκεί ζνδικα μζςα χωρίσ περιοριςμοφσ και εμπόδια» και ςε κάκε περίπτωςθ ζλυςε οριςτικά τθν αναφυείςα (υπό το προ του Ν.4055/2012 κακεςτϊσ) ςτα πλαίςια του άρκρου 551 ΚΠΔ νομολογιακι και επιςτθμονικι διαμάχθ. Ενόψει τθσ ςυγκεκριμζνθσ κανονιςτικισ εξελίξεωσ, αδυνατεί κανείσ να αντιλθφκεί ποιον ςκοπό υπθρετεί θ ομόςτοιχθ παρζμβαςθ του Ν. 4055/2012 ςτθν παρ. εδ. β ΚΠΔ αν ο ςκοπόσ αυτόσ επικεντρωκεί ςτθ δυνατότθτα διοριςμοφ του ςυνθγόρου «με απλι επιςτολι, τθν οποία πρζπει να ζχει κεωριςει ο διευκυντισ του καταςτιματοσ κράτθςθσ», το επίτευγμα δεν πρζπει να υπερτιμάται αφοφ ζνασ τζτοιοσ ςτόχοσ είναι μάλλον εξαςφαλιςμζνοσ από άλλεσ διατάξεισ (: άρκρα 340 παρ. 4 και 2 και 42 παρ. 2 εδ. β και γ ΚΠΔ) και οπωςδιποτε ιταν δυνατόν να υλοποιθκεί με άλλου περιεχομζνου παρζμβαςθ. Δικαιοκρατικι υποχϊρθςθ φαίνεται, εξάλλου, να αποτελεί θ με το Ν. 4055/2012 κατάργθςθ τθσ υφιςτάμενθσ ωσ τότε δυνατότθτασ υποβολισ υπομνιματοσ αν και οι λόγοι τθσ επιλογισ δεν είναι άμεςα ορατοί, θ δυνατότθτα του καταδικαςκζντοσ για υποβολι υπομνιματοσ οφείλει, ωσ επιμζρουσ ζκφραςθ του κατοχυροφμενου ςτα άρκρα 20 Συντ. και 6 τθσ ΕΣΔΑ δικαιϊματοσ ακροάςεωσ, να κεωρθκεί ενεργό του δικαίωμα. ν) Υπό τθν προ του Ν. 4055/2012 μορφι του, το άρκρο 551 {: παρ. 3 εδ. α') ΚΠΔ επζβαλε τθν προςαγωγι του αιτοφντοσ το ςχθματιςμό ςυνολικισ ποινισ ςτο ακροατιριο ςτθν περίπτωςθ που αυτόσ κρατοφνταν και δθ ςτθν ζδρα του δικαςτθρίου40. Η (διαμορφωκείςα με το άρκρο 35 του Η. 4055/2012 και) ιςχφουςα ςιμερα διάταξθ του άρκρου 551 παρ. 4 εδ. β' ΚΠΔ προβλζπει με ςαφινεια ότι «αν εκείνοσ που καταδικάςτθκε κρατείται, δεν προςάγεται ςτο δικαςτιριο»* υπό το 6 τωρινό, δθλαδι, κακεςτϊσ ο κρατοφμενοσ αιτϊν ουδζποτε προςάγεται -δεν

8 προςάγεται, μ' άλλα λόγια, ακόμθ και όταν κρατείται ςτθν ζδρα του δικαςτθρίου. Πρόδθλο είναι ότι ςτο όνομα απλουςτεφςεωσ, επιταχφνςεωσ και «αυτοματοποιιςεωσ» τθσ ςχετικισ διαδικαςίασ κυςιάςτθκε το δικαίωμα αυτοπρόςωπθσ εμφανίςεωσ του καταδικαςκζντοσ. Εφλογα ανακφπτει το ερϊτθμα: Τοφτθ θ «κυςία» είναι ςυμβατι με υπερκείμενθσ τυπικισ ιςχφοσ προβλζψεισ, κυρίωσ δε μ' εκείνθ του άρκρου 6 τθσ ΕΣΔΑ; Η αρνθτικι ςτο ερϊτθμα απάντθςθ φαίνεται να 'ναι πιο κοντά ςτθν πραγματικότθτα. Σε κάκε, πάντωσ, περίπτωςθ θ δικαιοπολιτικι οπιςκοχϊρθςθ εμφανίηεται εδϊ ωσ μθ υποκείμενθ ςε αμφιςβιτθςθ. νi) Το ηιτθμα τθσ κλθτεφςεωσ ι όχι του καταδικαςκζντοσ αναδεικνφεται ωσ κεμελιακό κατά τθν παροφςα αλλθλουχία ςυλλογιςμϊν. Μζχρι το Ν. 4055/2012, το άρκρο 551 ΚΠΔ προζβλεπε ρθτά ότι ο καταδικαςκείσ κλθτεφεται κατά τα άρκρα 155 ζωσ 161 και μζςα ςτθν προκεςμία του άρκρου 166. Η πρόβλεψθ παραλείφκθκε κατά τθν αναδιατφπωςθ τθσ διατάξεωσ με το Ν. 4055/2012. Παρά τθ ςιωπι του νόμου κα πρζπει να γίνε, δεκτό ότι κατ' εφαρμογι του (κατοχυροφντοσ το δικαίωμα ακροάςεωσ) άρκρου 20 1 Συντ., ςτθ διαδικαςία ςχθματιςμοφ ςυνολικισ ποινισ ζχε, δικαίωμα παρατάςεωσ ο κατάδικοσ ςτο οποίο αντιςτοιχεί και υποχρζωςθ του ειςαγγελζα για κλιτευςθ του. vii) Σφμφωνα με τθ διάταξθ του άρκρου 551 παρ. 5 εδ. α' ΚΠΔ, όπωσ ιςχφει ςιμερα μετά τθν τροποποίθςθ τθσ με το Ν. 4055/2012, «το δικαςτιριο αποφαίνεται αφοφ ακοφςει τον καταδικαςμζνο ι το ςυνιγορο του, αν είναι παρόντεσ, κακϊσ και τον ειςαγγελζα». Στθν ίδια κατεφκυνςθ κινοφνταν και θ αντίςτοιχθ πρόβλεψθ του προ του Ν. 4055/2012 κακεςτϊτοσ (: τότε άρκρο 551 παρ. 3 εδ. β' ΚΠΔ), με μόνθ διαφορά ότι ςτα «ακουόμενα» πρόςωπα περιλαμβανόταν και ο δθμόςιοσ κατιγοροσ, κάτι που τϊρα δεν αναφζρεται. Παρά τθν κανονιςτικι ελλειπτικότθτα, ο δθμόςιοσ κατιγοροσ πρζπει να ακοφγεται41. Δεν είναι ευχερϊσ ανιχνεφςιμοσ ο λόγοσ τθσ διαγραφισ από τα πρόςωπα που «ακοφονται» του δθμοςίου κατθγόρου και δθ τθ ςτιγμι που θ νζα διάταξθ του άρκρου 551 παρ. 2 εδ. β' ΚΠΔ ορίηει ότι «αν οι καταδίκεσ απαγγζλκθκαν από το πταιςματοδικείο, αρμόδιο για τον κακοριςμό τθσ ςυνολικισ ποινισ είναι τοφτο». Σε κάκε, πάντωσ, περίπτωςθ, με βάςθ τθν πρόβλεψθ του άρκρου 551 παρ. 5 εδ. α ΚΠΔ, ο καταδικαςμζνοσ ακοφγεται πριν 7 εκδοκεί θ κακορίηουςα ςυνολικι ποινι απόφαςθ, διαφορετικά θ τελευταία

9 αναιρείται για απόλυτθ ακυρότθτα (: άρκρα 171 παρ. 1 περ. δ' και 510 παρ. 1 ςτοιχ. Α' ΚΠΔ)4ί. Προσ τθν ίδια κατεφκυνςθ κινείται θ μετά το Σφνταγμα του 1975 νομολογία του ανϊτατου ακυρωτικοφ μασ δικαςτθρίου. Για τθν περίπτωςθ, ωςτόςο, τθσ «αρχικισ» ςυρροισ εγκλθμάτων, ο Άρειοσ Πάγοσ δζχεται, προδιλωσ όχι ιδιαίτερα πειςτικά, ότι δεν χρειάηεται να δοκεί ο λόγοσ ςτο ςυνιγορο για τθ ςυνολικι ποινι. viii) Η δικαιοδοςία του ςχθματίηοντοσ ςυνολικι, κατ" άρκρο 551 ΚΠΔ, ποινι δικαςτθρίου εξαντλείται ςο ςχθματιςμό αυτισ. Με αφετθρία τθν τελευταία διαπίςτωςθ, θ νομολογία εφαρμόηοντασ το ιςχφον κάκε φορά κακεςτϊσ ζχει δεχκεί ότι το δικαςτιριο: δεν ζχει εξουςία να προβεί ςε νζα κρίςθ, ιτοι ςε τροποποίθςθ των κατ' ιδίαν αποφάςεων, με τισ οποίεσ επιβλικθκαν οι επιμζρουσ ποινζσ -δεν ζχει από το νόμο δυνατότθτα αναςτολισ εκτελζςεωσ τθσ (μετά τον κακοριςμό τθσ} ςυνολικισ ποινισ δθμιουργοφμενου ςτθν αντίκετθ περίπτωςθ λόγου αναιρζςεωσ για υπζρβαςθ εξουςίασ κατ' άρκρο 510 παρ. 1 ςτοιχ. Η' ΚΠΔ46 -δεν ζχει εξουςία να προβεί περαιτζρω ςε μετατροπι των ποινϊν ι να ορίςει χρόνο ενάρξεωσ και λιξεωσ αυτϊν47 -δεν μπορεί να μετατρζψει τθ ςυνολικι ποινι ςε παροχι κοινωφελοφσ εργαςίασ, διότι θ περί κακοριςμοφ ςυνολικισ ποινισ απόφαςθ δεν είναι καταδικαςτικι- τζτοιο αίτθμα μόνο ςτο ςτάδιο τθσ κατ' ουςίαν εκδικάςεωσ τθσ υποκζςεωσ μπορεί να υποβλθκεί. ix) Κατά το ςχθματιςμό νζασ κατ' άρκρο 94 παρ. 3 ΠΚ ςυνολικισ ποινισ δεν μπορεί να λθφκεί από τισ ποινζσ που προςμετρϊνται χρονικό διάςτθμα μεγαλφτερο από εκείνο που λιφκθκε κατά τθν προθγοφμενθ προςμζτρθςθ ο ςυγκεκριμζνοσ μάλιςτα περιοριςμόσ ιςχφει ανεξάρτθτα από το αν το δικαςτιριο που κακόριςε τθν πρϊτθ φορά ςυνολικι ποινι είχε τθν ευχζρεια να κινθκεί ελεφκερα μεταξφ του κατϊτατου και του ανϊτατου ορίου επαυξιςεωσ που κακορίηεται ςτθν παρ. 1 του άρκρου 94 ΠΚ, ι, προκειμζνου να μθν υπερβεί το ανϊτατο όριο αναγκάςτθκε να λάβει από τισ λοιπζσ προςμετροφμενεσ ποινζσ χρονικό διάςτθμα μικρότερο από το οριηόμενο, ανάλογα με το φψοσ τθσ κακεμιάσ, ελάχιςτο όριο. Εκείνο που ςε τοφτο 8 το χϊρο ςυηθτείται είναι αν θ παραβίαςθ του ςυγκεκριμζνου περιοριςμοφ ελζγχεται αναιρετικά ωσ υπζρβαςθ εξουςίασ λόγω ανεπίτρεπτθσ κατ άρκρο 470ΚΠΔ χειροτερεφςεωσ τθσ κζςεωσ του καταδίκου (άρκρα 470 και 510 παρ. 1 ςτοιχ. Η ΚΠΔ) ι ωσ εςφαλμζνθ ερμθνεία και εφαρμογι ποινικισ διατάξεωσ: (

10 άρκρα 94 και 510 παρ. 1 ςτοιχ. Ε ΚΠΔ). Στο μζτρο που από τθ μια το ουςιαςτικό νόθμα του επίμαχου περιοριςμοφ επικεντρϊνεται ςτθν αδυναμία να καταςτεί θ κζςθ του καταδίκου επαχκζςτερθ και από τθν άλλθ και οι δφο αναιρετικοί λόγοι ( υπζρβαςθ εξουςίασ-εςφαλμζνθ ερμθνεία και εφαρμογι ουςιαςτικισ ποινικισ διατάξεωσ) ςιμερα πια λαμβάνονται αυτεπαγγζλτωσ (άρκρο 511 ΚΠΔ), θ ωσ άνω διχογνωμία παρουςιάηει ςυρρικνωμζνθ ςε πρακτικό επίπεδο ςθμαςία. Σε κεωρθτικό επίπεδο, το προβάδιςμα εκτιμάται ότι πρζπει να αναγνωριςτεί ςτθν υπζρβαςθ εξουςίασ (παραβίαςθ του αναλογικά εδϊ εφαρμοηόμενου άρκρου ΚΠΔ) και τοφτο για τον ακόλουκο λόγο: Η (αναντίρρθτα καταφαςκόμενθ) αυτοτζλεια των επιμζρουσ ποινϊν μζςα ςτθν ςυνολικι ποινι ςυνεπάγεται, πζρα των άλλων, τθν αδυναμία μεταβολισ τουσ ςε περίπτωςθ που προκλθκεί ςχθματιςμόσ νζασ ςυνολικισ ποινισ. Οι επιμζρουσ ποινζσ δε κα επιμετρθκοφν ξανά. Εκείνο που μπορεί να αλλάξει κατά τθ νζα προςμζτρθςθ είναι οι προςαυξιςεισ των υπολοίπων ποινϊν, ποτζ όμωσ ςε βάροσ του καταδικαςμζνου, ϊςτε να μθν παραβιαςτεί θ αρχι τθσ reformation in pejus. Όπωσ είναι γνωςτό, εάν θ (τυχόν) ςυναντϊμενθ κατά τθν εκτζλεςθ με μειωμζνεσ ποινζσ (ι με άλλθ ςυνολικι ποινι) ςυνολικι ποινι δεν είναι θ βαρφτερθ (και άρα δεν πρόκειται να αποτελζςει ποινι-βάςθ τθσ νζασ), τότε διαςπάται ςτισ επιμζρουσ ποινζσ από τισ οποίεσ ςυγκροτικθκε που με τισ άλλεσ ςυντρζχουςεσ κα ςχθματίςουν τθ νζα ςυνολικι ποινι (άρκρο 551 παρ. 3 εδ. β ΚΠΔ). Και ςε τοφτθ τθν περίπτωςθ λειτουργεί ο ίδιοσ με τον παρακάτω περιοριςμό: από τισ επιμζρουσ ποινζσ τθσ διαςμπϊμενθσ ςυνολικισ ποινισ δεν μπορεί να λθφκεί χρονικό διάςτθμα μεγαλφτερο από εκείνο που λιφκθκε κατά τθν προθγοφμενθ προςμζτρθςθ. Ιςχφει μ άλλα λόγια, και εδϊ ό,τι ιςχφει ςτθν περίπτωςθ του άρκρου 94 παρ. 3 ΠΚ (=αναίρεςθ για υπζρβαςθ εξουςίασ λόγω χειροτερεφςεωσ). x) Η νομολογία δζχεται ότι δεν χωρεί αίτθςθ ακυρϊςεωσ τθσ διαδικαςίασ ςφμφωνα με το άρκρο 341 ΚΠΔ, προκειμζνου περί αποφάςεωσ που ςχθματίηει ςυνολικι ποινι, με το επιχείρθμα ότι μια τζτοια απόφαςθ δεν είναι καταδικαςτικι. Σωςτι, ωςτόςο, πρζπει να κεωρθκεί θ αντίκετθ άποψθ. Το Σφνταγμα (άρκρο 20 παρ. 2) επιτάςςει το δικαίωμα τθσ προθγοφμενθσ ακροάςεωσ του ενδιαφερομζνου για κάκε διοικθτικι ενζργεια ι μζτρο που λαμβάνεται ςε βάροσ των δικαιωμάτων ι των ςυμφερόντων του. Είναι, κατά ςυνζπεια, αδιανόθτο να αρνείται το ποινικό

11 δικαςτιριο αυτό το δικαίωμα ςτον καταδικαςμζνο με τθν τυπικίςτικθ αιτιολογία ότι θ απόφαςθ που τθν επιβάλλει δεν είναι καταδικαςτικι. xi) Παγιωμζνθ νομολογιακι παραδοχι αποτελεί ότι θ αντίλθψθ ότι το μεν μζτρο τθσ προςαυξιςεωσ δεν χρειάηεται αιτιολογία, ο δε ακυρωτικόσ ζλεγχοσ περιορίηεται μόνο ςτθν ςυνδρομι των ςτοιχείων εφαρμογισ των άρκρων 94, 96, 97 ΠΚ και 551 ΚΠΔ- δθλαδι καταγραφι: των περιςςότερων καταδικαςτικϊν αποφάςεων και των ποινϊν που ζχουν επιβλθκεί με τθν κάκε μία- του χρόνου κάκε καταδίκθσ- τθσ θμερομθνίασ ενάρξεωσ εκτίςεωσ κάκε επιμζρουσ ποινισ, προκειμζνου να κρικεί αν αυτι αποτίκθκε ι όχι των υπολοίπων, κατά τισ περιςτάςεισ, προχποκζςεων εφαρμογισ των ωσ άνω ουςιαςτικϊν ποινικϊν διατάξεων. Η νομολογία μασ δθλαδι δεν απαιτεί ιδιαίτερθ αιτιολόγθςθ του μζτρου τθσ επαυξιςεωσ του μζτρου τθσ ποινισ βάςεωσ κατά τα όρια του άρκρου 94 ΠΚ. Προκειμζνου, πάντωσ, περί κακοριςμοφ ςυνολικισ ποινισ επί ςυρροισ ποινϊν ςε χριμα, απαιτείται, επιπρόςκετα, να διαλαμβάνεται ςτθν απόφαςθ ότι για τθν επαφξθςθ τθσ ποινισ βάςεωσ εκτιμικθκαν οι οικονομικοί όροι του καταδικαςκζντοσ. Σε επίπεδο κεωρίασ ζχουν διαμορφωκεί δφο τάςεισ ςχετικά με το ςυγκεκριμζνο ηιτθμα: Η πρϊτθ, επεμβαίνει δικεν διορκωτικά ςτθν πορεία τθσ νομολογίασ, κεωρϊντασ ότι εξαιρετικά απαιτείται αιτιολογία ςτθν περίπτωςθ ελζγχου προςδιοριςμοφ των ελάχιςτων ι μζγιςτων ορίων τθσ ςυνολικισ ποινισ. Η δεφτερθ υπερβαίνει, ανατρζποντάσ τθν γενικά, τθ κζςθ τθσ νομολογίασ, αξιϊνοντασ πάντοτε πλιρθ και ουςιαςτικι αιτιολογία ςτθν απόφαςθ κακοριςμοφ ςυνολικισ ποινισ, ιδιαίτερα ςτο τμιμα αυτισ που αφορά το φψοσ τθσ προςαυξιςεωσ τθσ ποινισ βάςεωσ. Σφμφωνα με τθ διάταξθ του άρκρου 551 παρ. 5 εδ. β ΚΠΔ «κατά τθσ απόφαςθσ επιτρζπεται αναίρεςθ ςτον καταδικαςμζνο και τον ειςαγγελζα». Η νομολογία ςτθριηόμενθ προεχόντωσ ςτο επιχείρθμα ότι θ ςχθματίηουςα ςυνολικι ποινι απόφαςθ δεν είναι καταδικαςτικι, δζχκθκε πω: Πρϊτον, δεν μπορεί ο παραςτάσ κατά τθν ςυηιτθςθ ςυνιγοροσ ν αςκιςει αναίρεςθ με βάςθ το άρκρο 465 παρ. 2 εδ. α ΚΠΔ. Δεφτερον, δεν είναι αναγκαία θ επίδοςθ τθσ αποφάςεωσ για τθν ζναρξθ τθσ προκεςμίασ αςκιςεωσ αναιρζςεωσ από τον μθ παραςτάντα 10 αυτοπροςϊπωσ κατά τθ ςυηιτθςθ τθσ αιτιςεωσ κακοριςμοφ ςυνολικισ ποινισ,

12 αλλά εκπροςωπθκζντα από ςυνιγορο. Τρίτον δεν επιτρζπεται να αςκθκεί αναίρεςθ κατά τθσ αποφάςεωσ με τον ειδικό τρόπο που ορίηει το άρκρο 473 παρ. 2 ΚΠΔ. Τζταρτον δεν προβάλλονται με αντιρριςεισ περί τθν εκτζλεςθ (άαρκρο 565 ΚΠΔ) αιτιςεισ που αφοροφν κατάγνωςθ ςυνολικισ ποινισ. Πζμπτον δεν απαιτείται θ αναγραφι ςτθν ςχετικι απόφαςθ του εφαρμοηόμενου άρκρου του Ποινικοφ Κϊδικα. Ζκτον, ςφάλμα γενόμενο κατά τον ςχθματιςμό ςυνολικισ ποινισ δεν μπορεί να προβλθκεί και να διορκωκεί με βάςθ το άρκρο 145 ΚΠΔ. Ζβδομον θ ωσ τϊρα ζρευνα ανζδειξε πωσ οι λόγοι ςτουσ οποίουσ μπορεί ςτθ ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ να ςτθριχκεί μια αναίρεςθ επικεντρϊνονται κυρίωσ ςτθν απόλυτθ ακυρότθτα ζλλειψθ ειδικισ και εμπεριςτατωμζνθσ αιτιολογίασ εςφαλμζνθ ερμθνεία ι εφαρμογι ουςιαςτικισ ποινικισ διατάξεωσ υπζρβαςθ εξουςίασ. Όγδοον υποςτθρίηεται (με βάςθ: τθ μθ αναφορά μετά τισ τροποποιιςεισ από τουσ νόμουσ 2408/1996 και 2479/1997, ςτο άρκρο 471 παρ. 2 ΚΠΔ του όρου καταδικαςτικι τθν εκτίμθςθ ότι οι προςμετροφμενεσ επιμζρουσ ποινζσ διατθροφν μεν τθν αυτοτζλειά τουσ δεν είναι όμωσ δεκτικζσ αυτοτελοφσ εκτελζςεωσ και τθ ςκζψθ ότι θ αναςτολι εκτελζςεωσ δεν αποτελεί καταργθτικό κατ άρκρο 94 παρ. 3 ΠΚ γεγονόσ) ότι είναι δυνατι αναςτολι εκτελζςεωσ τθ ςχθματίηουςασ ςυνολικι ποινι αποφάςεωσ κατ άρκρο 471 παρ. 2 ΚΠΔ ςτο παρελκόν (με βάςθ: τθν ζλλειψθ του απαιτοφμενου τότε για το άρκρο 471 παρ. 2 ΚΠΔ «καταδικαςτικοφ» χαρακτιρα τθσ αποφάςεωσ και το δικεν ανϊφελο, ενόψει τθσ δυνατότθτασ αυτοτελοφσ εκτελζςεωσ κατ άρκρο 94 παρ. 3 ΠΚ των επιμζρουσ ποινϊν) υποςτιριξθ βρικε θ αντίκετθ εκδοχι. xiii) Ολοκλθρϊνοντασ τθν παροφςα αλλθλουχία ςκζψεων δφο ακόμθ παρατθριςεισ κρίνονται αναγκαίεσ: Πρϊτον, από τθν ςχθματιηόμενθ ςυνολικι ποινι αφαιρείται ολόκλθροσ ο χρόνοσ τθσ τυχόν αποτικείςασ επιμζρουσ ποινισ και όχι μόνο μζροσ του χρόνου αυτοφ ίςο με το μζτρο ςυμμετοχισ τθσ με τθ μορφι τθσ προςαυξιςεωσ ςτθ ςυνολικι ποινι θ αφαίρεςθ τθσ ποινισ που εκτίκθκε από τθν ςυνολικι ποινι γίνεται από τον αρμόδιο ειςαγγελζα ι (ςε περίπτωςθ διςταγμϊν ι αμφιςβθτιςεων) από το Πλθμμελειοδικείο του τόπου εκτίςεωσ τθσ ποινισ. Δεφτερον, θ ςυνολικι ποινι, ωσ αυκφπαρκτθ, καλφπτεται από το δεδικαςμζνο για τα ηθτιματα που κρίκθκαν με τθν απόφαςθ που τθ ςχθμάτιςε ςυνακόλουκα, νζα 11

13 αίτθςθ για ςχθματιςμό ςυνολικισ ποινισ, αναφερόμενθ ςτισ ίδιεσ καταδικαςτικζσ αποφάςεισ που τθ ςυγκρότθςαν, δεν είναι παραδεκτι. 12

14 ΕΠΙΣΗΜΟΝΙΚΗ ΕΚΔΗΛΩΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΣΙΚΗ ΚΑΣΑΡΣΙΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΟΡΥΩΗ ΔΙΚΗΓΟΡΩΝ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΟΤ ΤΛΛΟΓΟΤ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ «Η άμεςη πραγματική χειροτέρευςησ τησ θέςησ του κατηγορουμένου (άρθρο 470ΚΠΔ) ΕΙΗΓΗΣΗ: ΦΡ. ΝΑΣΑ, ΕΥΕΣΗ ΜΕΛΟ ΣΟΤ ΣΡΙΜΕΛΟΤ ΤΜΒΟΤΛΙΟΤ Δ/Η ΕΥΕΣΕΙΟΤ ΘΕ/ΝΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΕΔΡΟ ΣΗ ΕΥΕΣΕΙΑΚΗ ΕΠΙΣΡΟΠΗ ΠΕΡΙΥΕΡΕΙΑ ΕΥΕΣΕΙΟΤ ΘΕ/ΝΙΚΗ ΣΗ ΕΝΩΗ ΔΙΚΑΣΩΝ ΚΑΙ ΕΙΑΓΓΕΛΕΩΝ Η αρχι τθσ απαγόρευςθ τθσ χειροτερεφςεωσ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου ι θ «non reformatio in pejus», όπωσ λζγεται αλλιϊσ, κατοχυρϊνεται ρθτά ςτο άρκρο 470 εδ. αϋ του Κ.Π.Δ. ςτο οποίο ορίηεται ότι : «Στθν περίπτωςθ που αςκικθκε ζνδικο μζςο εναντίον καταδικαςτικισ απόφαςθσ από εκείνον που καταδικάςτθκε ι υπζρ αυτοφ, δεν μπορεί να γίνει χειρότερθ θ κζςθ του οφτε να ανακλθκοφν τα ευεργετιματα που δόκθκαν με τθν απόφαςθ που προςβάλλεται». Ενϊ ςτο εδ. βϋ αναφζρονται οι εξαιρζςεισ τθσ παραπάνω αρχισ, ιτοι: «Δεν εμποδίηεται όμωσ θ επιβολι παρεπόμενθσ ποινισ, που από παραδρομι δεν επιβλικθκε, αν και ςφμφωνα με το νόμο ζπρεπε υποχρεωτικά να επιβλθκεί, ι θ επιβολι μζτρου αςφαλείασ προβλεπόμενου από τον ποινικό κώδικα». Η αρχι αυτι αποδίδει τθν αντίλθψθ ότι ςτθν περίπτωςθ που αςκικθκε ζνδικο μζςο εναντίον καταδικαςτικισ αποφάςεωσ από εκείνον που καταδικάςτθκε ι υπζρ αυτοφ, δεν μπορεί να γίνει χειρότερθ θ κζςθ του, οφτε να ανακλθκοφν τα ευεργετιματα που δόκθκαν με τθν απόφαςθ που προςβάλλεται. Η απαγόρευςθ τθσ χειροτερεφςεωσ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου εδράηεται επί ανκρωπιςτικϊν και εγκλθματολογικϊν ςτακμίςεων και ςυνίςταται ςτθν παροχι εγγυιςεων και τθν εξαςφάλιςθ προςταςίασ ςτον κατθγοροφμενο. 1

15 Η χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου διακρίνεται ςε άμεςθ και ζμμεςθ. Ωσ άμεςθ χειροτζρευςθ νοείται θ πραγματικι χειροτζρευςθ, θ βαρφτερθ, δθλαδι, προςβολι των εννόμων αγακϊν του κατθγορουμζνου με τθν επιβολι επαυξθμζνων ποινικϊν κυρϊςεων. Ωσ ζμμεςθ χειροτζρευςθ νοείται θ νομικι χειροτζρευςθ, θ χωρίσ, δθλαδι, επαφξθςθ τθσ ποινισ, αποδοχι βαρφτερθσ ενοχισ για τον κατθγοροφμενο. Με άλλα λόγια, προκειμζνου περί καταδικαςτικϊν αποφάςεων, θ μεν άμεςθπραγματικι χειροτζρευςθ αναφζρεται ςτο ςκζλοσ του διατακτικοφ που ζχει ςχζςθ με τθν ποινι, θ δε ζμμεςθ-νομικι χειροτζρευςθ αναφζρεται ςτο ςκζλοσ του διατακτικοφ που ζχει ςχζςθ με τθν ενοχι. Η διαπίςτωςθ τόςο τθσ μιασ όςο και τθσ άλλθσ μορφισ χειροτερεφςεωσ επιχειρείται με ςφγκριςθ των κεφαλαίων του διατακτικοφ από τθ μια τθσ αποφάςεωσ που προςβάλλεται και από τθν άλλθ τθσ αποφάςεωσ που αποφαίνεται επί του ενδίκου μζςου που αςκικθκε. Η Άμεςθ-Πραγματικι Χειροτζρευςθσ Τθσ Θζςεωσ Του Κατθγορουμζνου. Οι ςθμαντικότερεσ περιπτϊςεισ κατά τισ οποίεσ κεωρείται ότι υπάρχει άμεςθπραγματικι χειροτζρευςθ τθσ κζςεωσ του κατθγορουμζνου είναι οι ακόλουκεσ: 1) Όταν επιτείνεται το είδοσ τθσ ποινισ που επιβλικθκε, ιτοι όταν διαπιςτϊνεται ποιοτικι χειροτζρευςθ. (ποιοτικι χειροτζρευςθ καλείται θ 2 χειροτζρευςθ που ςυνδζεται με το είδοσ τθσ ποινισ, ενϊ θ ςυνδεόμενθ με το φψοσ τθσ ποινισ καλείται ποςοτικι χειροτζρευςθ).τοφτο ςυμβαίνει (ποιοτικι χειροτζρευςθ ) όταν γίνεται μετάβαςθ από ζνα είδοσ ποινισ ςε ζνα άλλο, το οποίο ςφμφωνα με τθν αξιολογικι κατάταξθ των ποινϊν του ποινικοφ κϊδικα είναι βαρφτερο. Για παράδειγμα, όταν επιβάλλεται ιςόβια κάκειρξθ αντί για πρόςκαιρθ κάκειρξθ, κάκειρξθ αντί για φυλάκιςθ, φυλάκιςθ αντί για χρθματικι ποινι ι για κράτθςθ. Με άλλα λόγια θ επιβολι από το δικαςτιριο, που εκδικάηει το αςκθκζν ζνδικο μζςο, ποινισ που ανικει ςε υπερκείμενθ κατθγορία, αξιολογοφμενθ in abstracto, επιφζρει άνευ ετζρου χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου άμεςα. Η απαγόρευςθ δεν ιςχφει ςτθν περίπτωςθ που θ χρθματικι ποινι μετατρζπεται ςε κράτθςθ, επειδι, αν και θ τελευταία ςυνιςτά ςτερθτικι τθσ ελευκερίασ ποινι, αναφζρεται ωςτόςο ςε πταιςματικζσ παραβάςεισ και για το λόγο αυτόν κεωρείται και ελαφρότερθ τθσ

16 χρθματικισ ποινισ. Στθν περίπτωςθ δθλαδι αυτι δεν επζρχεται χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου. Πρόβλθμα προκφπτει ςτθν περίπτωςθ που το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο επιβάλλει χρθματικι ποινι ςτον κατθγοροφμενο αντί για τθν πρωτοβακμίωσ ςτερθτικι τθσ ελευκερίασ ποινι που είχε επιβλθκεί. Προκειμζνου να αποφευχκεί θ χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου οφείλει το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου να οριοκετιςει το φψοσ τθσ επιβλθκείςασ χρθματικισ ποινισ και να αποφφγει τθν ζμμεςθ παραβίαςθ του κανόνα του άρ. 470 Κ.Π.Δ. Αν και θ ςφγκριςθ των διατακτικϊν των δφο αποφάςεων αφοροφν διαφορετικζσ κατ είδοσ και κατθγορία ποινζσ, ωςτόςο είναι δυνατόν να αποφευχκεί θ επιβολι δυςανάλογα μεγάλθσ χρθματικισ ποινισ με τθν χρθςιμοποίθςθ του παρακάτω τφπου: το ποςό τθσ χρθματικισ ποινισ που επζβαλε το δικαςτιριο μετά από τθν άςκθςθ του ενδίκου μζςου διαιροφμενο προσ το χρθματικό ποςό του κατϊτερου επιτρεπόμενου ορίου τθσ μετατροπισ τθσ ςτερθτικισ τθσ ελευκερίασ ποινισ. Το αποτζλεςμα τθσ παραπάνω πράξθσ κα πρζπει να είναι θ ςε θμζρεσ εκτιμϊμενθ χρθματικι ποινι του δευτεροβακμίου δικαςτθρίου και, φυςικά, να ιςοφται ι να είναι μικρότερθ από τθν ςτερθτικι τθσ ελευκερίασ ποινι που επεβλικθ πρωτοβακμίωσ. 2) Όταν επιτείνεται, χωρίσ να αλλάηει το είδοσ, το φψοσ τθσ ποινισ, δθλαδι επιβάλλεται ποινι είτε με μεγαλφτερθ διάρκεια, προκειμζνου για ςτερθτικζσ τθσ ελευκερίασ, είτε μεγαλφτερθσ ποςότθτασ προκειμζνου για χρθματικζσ ποινζσ, κακϊσ και όταν επιβάλλεται για πρϊτθ φορά και άλλθ κφρια ποινι. Στθν τελευταία περίπτωςθ το δικαςτιριο που εκδικάηει το ζνδικο μζςο επιβάλλει μαηί με τθν κφρια ποινι που είχε καταγνϊςει θ προςβαλλόμενθ απόφαςθ και χρθματικι ποινι, θ οποία προβλζπεται άλλοτε ακροιςτικά και άλλοτε διαηευκτικά. 3) Όταν μειϊνεται μεν το είδοσ τθσ ποινισ, αλλά αυξάνεται θ διάρκειά τθσ, όπωσ για παράδειγμα ςτθν περίπτωςθ που επιβάλλεται κράτθςθ 40 θμερϊν αντί για φυλάκιςθ 35 θμερϊν. Στθν περίπτωςθ αυτι παρατθρείται in concreto χειροτζρευςθ που επζρχεται με μείωςθ τθσ προςωπικισ ελευκερίασ του κατθγορουμζνου, για ςτερθτικζσ ποινζσ, ι τθσ οικονομικισ καταςτάςεϊσ του, για χρθματικζσ. 4) Όταν επιβάλλεται παρεπόμενθ ποινι τθσ οποίασ θ διάρκεια είναι μεγαλφτερθ από εκείνθ που πρωτόδικα επιβλικθκε. Χειροτζρευςθ γίνεται δεκτι και 3 ςτθν περίπτωςθ που το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο διατάςςει δθμοςίευςθ τθσ

17 αποφάςεωσ ςε περιςςότερεσ εφθμερίδεσ ι δθμοςίευςθ ολόκλθρθσ τθσ αποφάςεωσ αντί τμιματοσ αυτισ. Χειροτζρευςθ υπάρχει ακόμθ και όταν, χωρίσ να ςυντρζχουν οι προχποκζςεισ τθσ εξαιρζςεωσ του άρκρου 470 εδ. βϋ Κ.Π.Δ. επιβάλλεται το πρϊτον ι επιβάλλεται και άλλθ παρεπόμενθ ποινι ι ζχουμε αντικατάςταςθ μιασ παρεπόμενθσ ποινισ από το δικαςτιριο των ενδίκων μζςων από μια δυςμενζςτερθ. Το ηιτθμα που ανακφπτει εδϊ είναι θ αξιολογικι ιεράρχθςθ των παρεπόμενων ποινϊν και το πότε θ αντικατάςταςθ μιασ παρεπόμενθσ ποινισ από κάποια άλλθ χειροτερεφει ι όχι τθ κζςθ του κατθγορουμζνου. Από τισ παρεπόμενεσ ποινζσ κα πρζπει να κεωρθκεί ωσ επιβλαβζςτερθ για τα ζννομα αγακά του κατθγορουμζνου αυτι τθσ αποςτζρθςθσ των πολιτικϊν δικαιωμάτων και ζπονται κατά ςειρά θ απαγόρευςθ άςκθςθσ επαγγζλματοσ, θ δθμοςίευςθ τθσ καταδικαςτικισ απόφαςθσ και θ διμευςθ κατά τθσ περιουςίασ. Επομζνωσ, θ επιβολι παρεπόμενθσ ποινισ, θ οποία αντικακιςτά ιεραρχικά κατϊτερι τθσ, από το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου ςυνιςτά απαγορευμζνθ περίπτωςθ χειροτζρευςθσ. Πρζπει ςε κάκε ξεχωριςτι περίπτωςθ να εξετάηεται αν θ επιβλθκείςα παρεπόμενθ ποινι εμφανίηεται ι όχι περιςςότερο επιβαρυντικι ςε βάροσ του κατθγορουμζνου. 5) Άλλθ περίπτωςθ χειροτζρευςθσ τθσ κζςεωσ του κατθγορουμζνου ζχουμε όταν επιδικάηεται ςτον πολιτικϊσ ενάγοντα μεγαλφτερο ποςό αποηθμιϊςεωσ ι χρθματικισ ικανοποιιςεωσ απ όςο επιδικάςτθκε πρωτόδικα ι επιδικάηεται τζτοιο ποςό για πρϊτθ φορά. Χειροτζρευςθ υπάρχει ακόμθ και ςτθν περίπτωςθ που το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο παρζπεμψε τθν πολιτικι αγωγι ςτα πολιτικά δικαςτιρια, ενϊ το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου επιδίκαςε αποηθμίωςθ ι χρθματικι ικανοποίθςθ. Ο Άρειοσ Πάγοσ με τθν 1033/2016 απόφαςθ του δζχκθκε ότι θ επιδίκαςθ χρθματικισ ικανοποίθςθσ από το εφετείο ποςοφ ίςου φψουσ με το επιδικαςκζν από το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο, ζςτω και αν επιβλικθκε μικρότερθ ΠΟΙΝΗ (ι ζπαυςε οριςτικά θ ποινικι δίωξθ για μερικζσ πράξεισ του κατ εξακολοφκθςθ τελεςκζντοσ εγκλιματοσ λόγω παραγραφισ τουσ,) δεν ςυνιςτοφν χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου, πολφ περιςςότερο όταν ο πολιτικϊσ ενάγων είχε ηθτιςει τθν επιδίκαςθ ενόσ ςυμβολικοφ ποςοφ, επιφυλαςςόμενοσ να ηθτιςει το υπόλοιπο από το αρμόδιο πολιτικό δικαςτιριο, το δε δευτεροβάκμιο 4 δικαςτιριο, ς αυτιν τθν περίπτωςθ, δεν υπερβαίνει τθν εξουςία του και, ζτςι, δεν

18 δθμιουργείται υπζρ του καταδικαςκζντοσ κατθγορουμζνου ο λόγοσ αναίρεςθσ από το άρκρο 510 παρ. 1 ςτοιχ. Η του ΚΠοινΔ(ΑΠ 1033/2016). Υποςτθρίηεται και άποψθ ότι όταν για μερικότερεσ πράξεισ ζπαυςε θ ποινικι δίωξθ ι κθρφχκθκε απαράδεκτθ, τότε αν παραμζνει θ ίδια χρθματικι αποηθμίωςθ ι χρθματικι ικανοποίθςθ ζχουμε χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου. Η άποψθ αυτι, κατά τθ γνϊμθ μου, είναι ςωςτι, αφοφ ο κατθγοροφμενοσ δικάςτθκε για λιγότερεσ πράξεισ του κατϋ εξακολοφκθςθ εγκλιματοσ ςυγκριτικά με εκείνεσ που καταδικάςτθκε ςτον πρϊτο βακμό. Επίςθσ ο ΑΠ δζχεται ότι ςυνιςτά χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου θ επιδίκαςθ χρθματικισ ικανοποίθςθσ από το Εφετείο ποςοφ ίςου φψουσ με το επιδικαςκζν από πρωτοβάκμιο δικαςτιριο, αν ο κατθγοροφμενοσ ΑΠΑΛΛΑΧΘΗΚΕ για μερικζσ από τισ πράξεισ για τισ οποίεσ είχε πρωτόδικα καταδικαςτεί και αναιρείται θ απόφαςθ μόνο ωσ προσ το κεφάλαιο τθσ χρθματικισ ικανοποίθςθσ(απ 957/2016). Ενϊ θ μετά από ακϊωςθ του ςυγκατθγορουμζνου ςτον δεφτερο βακμό, υποχρζωςθ καταβολισ μόνον από τον άλλον πια δε ςυνιςτά χειροτζρευςθ, γιατί διατθρείται το αναγωγικό δικαίωμα. Όταν ςτο δευτεροβάκμιο Δικαςτιριο παρίςταται ο πολιτικϊσ ενάγων, παρϋόλο ότι θ εξζλιξθ τθσ παρουςίασ του ςτον πρϊτο βακμό δεν επιτρζπει κάτι τζτοιο ( θ πολιτικι αγωγι απορρίφκθκε ωσ ουςιαςτικά αβάςιμθ ι ωσ μθ ςτθριηόμενθ ςτον νόμο και δεν άςκθςε ζφεςθ, ι εκδόκθκε ςτο μεταξφ απόφαςθ πολιτικοφ δικαςτθρίου ). Στθν περίπτωςθ αυτι αν θ κατϋζφεςθ παράςταςθ περιορίςτθκε ςε υποςτιριξθ τθσ κατθγορίασ, υπάρχει δικονομικι χειροτζρευςθ, εάν δε υπιρξε και επιδίκαςθ χρθματικοφ ποςοφ, τότε υπάρχει και άμεςθ χειροτζρευςθ. Επί εφζςεωσ του Ειςαγγελζα εναντίον ακωωτικισ αποφάςεωσ το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ςφννομα μεν επιτρζπει τθν παράςταςθ πολιτικισ αγωγισ ςτθν κατϋζφεςθ δίκθ ( για υποςτιριξθ τθσ κατθγορίασ), επιδικάηει όμωσ ςτθ ςυνζχεια χρθματικι ικανοποίθςθ, παρότι το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο ορκά δεν αςχολικθκε με το κζμα. Ζχουμε και ςε αυτι τθν περίπτωςθ χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου. Όςον αφορά τϊρα το πρϊτον διλωςθ παράςταςθσ πολιτικισ αγωγισ ςτο δευτεροβάκμιο δικαςτιριο: 5

19 Είναι, κατά απολφτωσ κρατοφςα ςε κεωρία και νομολογία άποψθ, απαράδεκτθ θ για πρϊτθ φορά ενϊπιον του δευτεροβακμίου δικαςτθρίου πραγματοποιοφμενθ διλωςθ παράςταςθσ πολιτικισ αγωγισ, όπωσ είναι, απαράδεκτθ και θ για πρϊτθ φορά ενϊπιον του δευτεροβακμίου δικαςτθρίου πραγματοποιοφμενθ διλωςθ παραςτάςεωσ πολιτικισ αγωγισ μετϋ ακφρωςθ (διαδικαςίασ ι αποφάςεωσ ) ι μετϋ αναίρεςθ (ανζκκλθτθσ αποφάςεωσ πρωτοβακμίου δικαςτθρίου). Το ανϊτατο ακυρωτικό δζχεται παγίωσ ότι ςτθν περίπτωςθ αυτι ζχουμε μόνον απόλυτθ ακυρότθτα τθσ διαδικαςίασ ςτο ακροατιριο, για τον λόγο ότι δεν τθρικθκε θ διαδικαςία, θ οποία επιβάλλεται ωσ προσ το χρόνο και τον τρόπο αςκιςεωσ και υποβολισ τθσ πολιτικισ αγωγισ ενϊπιον του ποινικοφ δικαςτθρίου. Υποςτθρίηεται και θ άποψθ ότι θ για πρϊτθ φορά ενϊπιον του δευτεροβακμίου δικαςτθρίου ι ςτθ μετϋ ακφρωςθ (διαδικαςίασ ι αποφάςεωσ ) ι μετϋαναίρεςθ δίκθ διλωςθ παραςτάςεωσ πολιτικισ αγωγισ, ςυνιςτά και ανεπίτρεπτθ ( κατϋάρκρο 470 ΚΠΔ) χειροτζρευςθ τθσ κζςεωσ του κατθγορουμζνου, (εκτόσ δθλαδι από απόλυτθ ακυρότθτα τθσ διαδικαςίασ που αυτι επιφζρει, όπωσ ανζφερα). 6) Όταν γίνεται δεκτόσ διαφορετικόσ, απ ό,τι ςτο πρωτοβάκμιο δικαςτιριο, χρόνοσ τελζςεωσ τθσ πράξεωσ, εφόςον θ μεταβολι αυτι οδθγεί ςε αποκλειςμό τθσ παραγραφισ του αξιοποίνου. Όταν, δθλαδι, θ απόφαςθ που προςβάλλεται δζχτθκε τζτοιο χρόνο τζλεςθσ, βάςει του οποίου κατά τα άρκρα 111 επ. του Π.Κ. επζρχεται παραγραφι τθσ αξιόποινθσ πράξθσ και το δικαςτιριο που εκδικάηει το ζνδικο μζςο μεταβάλλει τον παραπάνω χρόνο τζλεςθσ τθσ πράξθσ, με αποτζλεςμα να επζρχεται θ καταδίκθ του κατθγοροφμενου. Ο τελευταίοσ επιδιϊκει μζςα ςτα άλλα με τθν προςβολι τθσ απόφαςθσ τθν εξαφάνιςι τθσ, εφόςον ζχει ςυμπλθρωκεί ο απαιτοφμενοσ για τθν παραγραφι χρόνοσ. Αντί τθσ παφςθσ όμωσ τθσ ποινικισ δίωξθσ, βάςει του άρ. 370 βϋ Κ.Π.Δ., επζρχεται θ καταδίκθ του. Περίπτωςθ απαγορευμζνθσ χειροτζρευςθσ υπάρχει και όταν το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου μεταβάλλει, ακόμα και από παραδρομι, τον χρόνο τζλεςθσ τθσ πράξθσ κατά τρόπο που επθρεάηει τθν ταυτότθτα του εγκλιματοσ και, ςυνακόλουκα, αποκλείει τθν παραγραφι. Και ςτθν περίπτωςθ αυτι κα πρζπει τα πραγματικά περιςτατικά να μθν παραλλάςςουν ουςιωδϊσ με αυτά που ζγιναν δεκτά ςτο πρωτοβάκμιο δικαςτιριο, διαφορετικά επζρχεται μεταβολι τθσ κατθγορίασ. 7) Όταν παραμερίηεται ο υπολογιςμόσ τθσ προςωρινισ κρατιςεωσ που είχε 6 γίνει από το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο ι όταν αφαιρείται λιγότεροσ χρόνοσ

20 προςωρινισ κρατιςεωσ, αφοφ ζτςι ουςιαςτικά επαυξάνεται θ ζκταςθ τθσ προσ ζκτιςθ ποινισ. Κατά τθν περίπτωςθ αυτι, αν το δικαςτιριο των ενδίκων μζςων επιβάλλει ίςθσ διάρκειασ ποινι και δεν αφαιρζςει από αυτιν τον χρόνο κράτθςθσ του καταδικαςκζντοσ, όπωσ ζπραξε το πρωτοβάκμιο, τότε ουςιαςτικά προςαυξάνεται θ διάρκεια τθσ επιβαλλόμενθσ ποινισ. Η χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου δεν προζρχεται, όμωσ, μόνο κατά τθν περίπτωςθ που το δικαςτιριο παραλείπει ολοκλθρωτικά να υπολογίςει τον χρόνο τθσ προςωρινισ κράτθςθσ. Παραβίαςθ του κανόνα του άρκρου 470 Κ.Π.Δ. επζρχεται και ςτθν περίπτωςθ που το δικαςτιριο των ενδίκων μζςων υπολογίηει και αφαιρεί λιγότερο χρόνο ςε ςχζςθ με αυτόν που αφαίρεςε το δικαςτιριο, θ απόφαςθ του οποίου και προςβάλλεται. 8) Όταν, προκειμζνου περί περιπτϊςεων όπου θ επιβλθκείςα ςτερθτικι τθσ ελευκερίασ ποινι μετατρζπεται και ςε πρϊτο και ςε δεφτερο βακμό ςε χρθματικι ποινι, επαυξάνεται θ ςτερθτικι τθσ ελευκερίασ ποινι ι το ςυνολικό ποςό τθσ μετατροπισ. Αντίκετα, δεν υπάρχει χειροτζρευςθ όταν κανζνα από αυτά τα δφο μεγζκθ δεν επαυξάνεται και επαυξάνεται μόνο το ποςό ςτο οποίο μετατρζπεται θ κάκε μζρα ςτερθτικισ τθσ ελευκερίασ ποινι, ( πχ το πρωτοβάκμιο επιβάλλει ποινι φυλακίςεωσ 10 μθνϊν χ 10 ευρϊ τθν θμζρα, ςυνολικό ποςό 300χ 10 = 3.000, το δευτεροβάκμιο επιβάλλει ποινι φυλάκιςθσ 4 μθνϊν χ 20 ευρϊ τθν θμζρα = ευρϊ). Σε περίπτωςθ εγκλιματοσ για το οποίο απειλείται από τον νόμο διαηευκτικά ποινι ςτερθτικι τθσ ελευκερίασ ι χρθματικι, επιβάλλει ςτερθτικι τθσ ελευκερίασ ποινι, τθν οποία μετατρζπει, ενϊ με τθν προςβαλλόμενθ απόφαςθ είχε επιβλθκεί μόνο χρθματικι ποινι. Ζχουμε και ςϋαυτι τθν περίπτωςθ χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου. Αντίκετα, αν με τθν προςβαλλόμενθ απόφαςθ είχε καταγνωςτεί ςτερθτικι τθσ ελευκερίασ ποινι, ενϊ με τθν απόφαςθ του ενδίκου μζςου επιβλικθκε χρθματικι ποινι, θ κατάφαςθ ι μθ χειροτζρευςθσ κρίνεται με ςθμείο αναφοράσ το προιόν τθσ ςτάκμιςθσ του φψουσ των ποςϊν από τθν μία τθσ χρθματικισ ποινισ και από τθν άλλθ τθσ μετατροπισ. 9) Περιςςότερεσ δυςχζρειεσ παρουςιάηονται ςτισ περιπτϊςεισ όπου θ αρχι τθσ no reformation in pejus ζχει ςθμείο αναφοράσ είτε τισ ιδιάηουςεσ ποινζσ τθσ αόριςτθσ 7 κακείρξεωσ ( άρκρα ΠΚ) και του περιοριςμοφ ςε ψυχιατρικό κατάςτθμα (άρκρα

21 38-41ΠΚ), είτε τθν ποινι του περιοριςμοφ ςε ειδικό κατάςτθμα κρατιςεωσ νζων ( άρκρα 127 και ΠΚ). Προκειμζνου περί αόριςτθσ κακείρξεωσ, για να διαπιςτωκεί αν το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου χειροτερεφει τθ κζςθ του κατθγορουμζνου, ςυγκρίνονται τα κατϊτερα όρια τθσ αόριςτθσ κακείρξεωσ που καταγνϊςτθκε με τισ αποφάςεισ των δικαςτθρίων των δφο βακμϊν. Αν αόριςτθ κάκειρξθ επζβαλα μόνο το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο, χειροτζρευςθ υπάρχει μόνον αν θ επιβαλλόμενθ από το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ποινι ζχει μεγαλφτερθ διάρκεια από το κατϊτερο όριο τθσ αόριςτθσ κακείρξεωσ. Αν αόριςτθ κάκειρξθ επζβαλε μόνο το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο, υπάρχει πάντοτε χειροτζρευςθ. Προκειμζνου περί περιοριςμοφ ςε ψυχιατρικό κατάςτθμα, για να διαπιςτωκεί αν το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου χειροτερεφει τθ κζςθ του κατθγορουμζνου, ςυγκρίνονται τα κατϊτερα όρια του περιοριςμοφ που καταγνϊςτθκε με τισ αποφάςεισ των δικαςτθρίων των δφο βακμϊν κακϊσ και τα μεγζκθ τθσ κατϋ άρκρο 38 παρ.3 ΠΚ προςδιοριςκείςασ ποινισ. Αν το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου κακορίςει υψθλότερο κατϊτερο όριο ι μεγαλφτερθσ διάρκειασ ςτερθτικι τθσ ελευκερίασ ποινι για τθν περίπτωςθ τθσ κατϋάρκρο 40 ΠΚ αντικαταςτάςεωσ του περιοριςμοφ, χειροτερεφει ανεπίτρεπτα θ κζςθ του κατθγορουμζνου. Αν το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο επζβαλε μειωμζνθ ποινι( άρκρο ΠΚ), γιατί δζχκθκε ότι ο δράςτθσ δεν είναι επικίνδυνοσ εγκλθματίασ, και το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο περιοριςμό ςε ψυχιατρικό κατάςτθμα, χειροτζρευςθ υπάρχει αν το κατϊτερο όριο του περιοριςμοφ ι θ ςε αντικατάςταςθ του 8 περιοριςμοφ κακοριηόμενθ ποινι υπερβαίνει τθ μειωμζνθ ποινι. Αν περιοριςμό επζβαλε μόνο το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο και το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο μειωμζνθ ποινι, θ κζςθ του κατθγορουμζνου χειροτερεφει αν θ μειωμζνθ ποινι υπερβαίνει το κατϊτερο όριο του περιοριςμοφ ι τθν ςε αντικατάςταςθ αυτοφ κακοριςκείςα ποινι. Το ίδιο πρόβλθμα μπορεί να προκφψει και ςτθν περίπτωςθ του περιοριςμοφ ςε ειδικό κατάςτθμα κρατιςεωσ νζων. Σε περίπτωςθ που το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο επζβαλε περιοριςμό και το δευτεροβάκμιο ελαττωμζνθ ποινι ( 83, 130 ΠΚ), ςϋαυτι τθν περίπτωςθ πρζπει να γίνει θ εξισ διάκριςθ : εάν θ ελαττωμζνθ ποινι είναι κάκειρξθ, υπάρχει ποιοτικι χειροτζρευςθ, αφοφ θ κάκειρξθ είναι ποινι βαρφτερθ του ςωφρονιςμοφ. Αν αντίκετα θ ελαττωμζνθ ποινι είναι φυλάκιςθ, τότε με δεδομζνο ότι αυτι είναι ποινι ελαφρότερθ του περιοριςμοφ, ποιοτικι χειροτζρευςθ δεν υπάρχει,

22 οφείλει όμωσ να ερευνθκεί το ενδεχόμενο τθσ ποςοτικισ χειροτερεφςεωσ που είναι βζβαιο, αν το φψοσ τθσ φυλακίςεωσ είναι ανϊτερο του φψουσ του περιοριςμοφ. Αναγκαία είναι, τζλοσ θ διάκριςθ και ςτθν ανάςτροφθ περίπτωςθ και μάλιςτα και εκείνθ όπου ελαττωμζνθ ποινι επζβαλε το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο και περιοριςμό το δευτεροβάκμιο, οπότε: αν θ ελαττωμζνθ πρωτοβάκμια ποινι είναι κάκειρξθ, ποιοτικι μεν χειροτζρευςθ δεν υπάρχει μια και ο περιοριςμόσ είναι ποινι ελαφρότερθ, υπάρχει όμωσ ποςοτικι χειροτζρευςθ όταν το φψοσ του περιοριςμοφ είναι ανϊτερο του φψουσ τθσ κακείρξεωσ. Αν αντίκετα θ ελαττωμζνθ πρωτοβάκμια ποινι είναι φυλάκιςθ, υπάρχει ποιοτικι χειροτζρευςθ, αφοφ ο περιοριςμόσ είναι ποινι βαρφτερθ τθσ φυλακίςεωσ. Όςον αφορά τϊρα τα ευεργετιματα που δόκθκαν με τθν απόφαςθ που προςβάλλεται: Η ανάκλθςθ ευεργετθμάτων ςυνιςτά με τθ ςειρά τθσ άλλθ μια κατθγορία των περιπτϊςεων εφαρμογισ του άρκρου 470 Κ.Π.Δ.. Ο όροσ <<ευεργετιματα>> ςτο άρκρο 470 εδ.αϋκπδ ζχει ςθμείο αναφοράσ τουσ κεςμοφσ: α)τθσ μετατροπισ τθσ ςτερθτικισ τθσ ελευκερίασ ποινισ ςε χρθματικι (άρ. 82 Π.Κ.) και β)τθσ υπό όρον ι υπό επιτιρθςθ αναςτολισ εκτζλεςθσ τθσ ςτερθτικισ τθσ ελευκερίασ ποινισ (άρ. 99, 100 και 100Α Π.Κ.), δθλαδι ςτον επίμαχο όρο υπάγονται οι διευκολφνςεισ του κατθγορουμζνου που ςχετίηονται μόνο με τθν ζκτιςθ τθσ ποινισ ( άποψθ τθσ επιςτιμθσ του ποινικοφ δικονομικοφ δικαίου ). Η νομολογία των ποινικϊν δικαςτθρίων υπάγει ςτον επίμαχο όρο οποιαδιποτε διευκόλυνςθ του κατθγορουμζνου που ςχετίηεται είτε με τθν επιμζτρθςθ τθσ επιβαλλόμενθσ ποινισ, (όπωσ, για παράδειγμα, τθν αναγνϊριςθ των ελαφρυντικϊν περιςτάςεων), είτε με τθν ζκτιςθ τθσ επιβλθκείςασ ποινισ( αναςτολι και μετατροπι τθσ ποινισ και οδθγεί είτε ςε μείωςθ τθσ εκτιτζασ ποινισ(όπωσ θ ςυνολικι ποινι), είτε ςε διαφορετικό τρόπο ζκτιςθσ τθσ ποινισ (μετατροπι), είτε τζλοσ ςε αποφυγι ζκτιςθσ τθσ ποινισ (αναςτολι). Με το κεςμό τθσ μετατροπισ τθσ ςτερθτικισ τθσ ελευκερίασ ποινισ ςε χριμα επιδιϊκει ο νομοκζτθσ να προςτατεφςει τον καταδικαςκζντα, επιλζγοντασ τθν προςβολι τθσ περιουςίασ του αντί τθσ προςωπικισ του ελευκερίασ. Επομζνωσ, όταν το δικαςτιριο των ενδίκων μζςων δεν μετατρζπει τθν ποινι, όπωσ είχε πράξει το 9 δικαςτιριο που εξζδωςε τθν προςβαλλόμενθ απόφαςθ ζςτω και παράνομα,

23 ςυνεπάγεται για τον κατθγοροφμενο προςβολι τθσ προςωπικισ του ελευκερίασ, εννόμου αγακοφ ςαφϊσ υπζρτερου αυτοφ τθσ περιουςίασ. Στθν περίπτωςθ αυτι υπάρχει ανεπίτρεπτθ ανάκλθςθ του ευεργετιματοσ ακόμθ και αν μειϊνεται, ςε ςχζςθ με εκείνθ που πρωτοδίκωσ είχε επιβλθκεί, θ ςτερθτικι τθσ ελευκερίασ ποινι. Σχετικά με τθ δεφτερθ περίπτωςθ απαγορευμζνθσ ανάκλθςθσ ευεργετθμάτων του άρκρου 470 Κ.Π.Δ, δθλαδι αυτι τθσ αναςτολισ τθσ εκτζλεςθσ τθσ ποινισ του άρκρου 99 Π.Κ., ςυνθκζςτερθ ςτθ δικαςτθριακι πρακτικι είναι θ μθ χοριγθςθ αυτισ από το δικαςτιριο των ενδίκων μζςων. Δεν ενδιαφζρει αν το δικαςτιριο μείωςε το φψοσ τθσ ςτερθτικισ τθσ ελευκερίασ ποινισ, αρκεί το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο να είχε χορθγιςει το ευεργζτθμα τθσ αναςτολισ. Θεωρείται αυτονόθτο πωσ θ χοριγθςθ αναςτολισ από το δικαςτιριο των ενδίκων μζςων με τθν παράλλθλθ αφξθςθ του φψουσ τθσ αναςταλείςασ ποινισ ςυνιςτά οφτωσ ι άλλωσ χειροτζρευςθ. Πρζπει ςε κάκε περίπτωςθ να ςυνεκτιμάται θ πικανότθτα εκτζλεςθσ τθσ ποινισ λόγω ανάκλθςθσ ι άρςθσ τθσ χορθγθκείςασ αναςτολισ ςφμφωνα με τα άρκρα 101 και 102 του Π.Κ. Ομοίωσ, παρατθρείται reformatio in pejus και όταν χορθγείται μεν αναςτολι εκτζλεςθσ τθσ ποινισ, επιμθκφνεται δε θ χρονικι διάρκεια τθσ δοκιμαςίασ για τον κατθγοροφμενο ι οι όροι τθσ αναςτολισ μεταβάλλονται από το δικαςτιριο των ενδίκων μζςων επί το δυςμενζςτερο. Ζμμεςθ περίπτωςθ παραβίαςθσ του άρκρου 470 Κ.Π.Δ. ςχετικά με τθν ανάκλθςθ τθσ χορθγθκείςασ αναςτολισ λαμβάνει χϊρα, όταν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο αίρει τθν αναςτολι που είχε παραςχεκεί πρωτόδικα και μετατρζπει τθν ποινι. Κακίςταται ςαφζσ ότι θ αντικατάςταςθ του ενόσ ευεργετιματοσ από το άλλο δεν ςυνεπάγεται και ευνοϊκότερθ αντιμετϊπιςθ του κατθγορουμζνου, αφοφ θ αναςτολι εκτζλεςθσ ςυνιςτά επιεικζςτερο κεςμό απ ό,τι θ μετατροπι τθσ ποινισ. Το αντίςτροφο, δθλαδι θ χοριγθςθ αναςτολισ εκτελζςεωσ τθσ ποινισ αντί τθσ μετατροπισ που παρζςχε θ προςβαλλόμενθ απόφαςθ, δεν ςυνιςτά απαγορευμζνθ περίπτωςθ χειροτζρευςθσ του άρκρου 470 Κ.Π.Δ., επειδι αποτελεί ευμενζςτερθ ρφκμιςθ για τον καταδικαςκζντα. 10

24 Η παραβίαςθ του άρκρου 470 εδ. αϋ Κ.Π.Δ., δθλαδι θ ανεπίτρεπτθ χειροτζρευςθ τθσ κζςεωσ του κατθγορουμζνου ςε όλεσ τισ παραπάνω περιπτϊςεισ, όπωσ αυτζσ αναλφκθκαν, αποτελεί, ωσ υπζρβαςθ εξουςίασ, λόγο αναιρζςεωσ κατά το άρκρο Ηϋ Κ.Π.Δ., ςτο μζτρο που το δικαςτιριο αςκεί μθ παρεχόμενθ από το νόμο εξουςία, κάτι που γίνεται απόλυτα δεκτό τόςο από τθ νομολογία όςο και από τθ κεωρία. Τζλοσ αν θ χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου λάβει χϊρα κατά τθν αναιρετικι διαδικαςία ενϊπιον του Αρείου Πάγου δθμιουργείται νομοκετικό κενό, επειδι κατά τθσ αποφάςεωσ του Αρείου Πάγου δεν προβλζπεται κάποιο ζνδικο μζςο από τθ δικονομία μασ. Η μόνθ προτεινόμενθ λφςθ ανάγκθσ, είναι θ διόρκωςθ και ςυμπλιρωςθ τθσ απόφαςθσ ςφμφωνα με τθ διάταξθ του άρ του Κ.Π.Δ. Είναι αυτονόθτο ότι θ διάταξθ του άρκρου 470 Κ.Π.Δ. απαγορεφει τθ χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου, αλλά δεν επιβάλλει τθ βελτίωςθ τθσ κζςθσ του. Επομζνωσ, αν θ απόφαςθ παραμείνει θ ίδια και μετά τθν εκδίκαςθ τθσ υποκζςεωσ από το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο δεν υπάρχει πρόβλθμα. Το ίδιο ιςχφει και ςτθν περίπτωςθ που το πρωτοβάκμιο και το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο επιβάλλουν τθν ίδια ποινι και εν ςυνεχεία αςκείται αναίρεςθ κατά τθσ απόφαςθσ του δευτεροβακμίου δικαςτθρίου. Είναι ςαφζσ ότι αν ο κατθγοροφμενοσ δεν εμφανιςτεί ςτο δικαςτιριο τθσ μετ αναίρεςθσ παραπομπισ μπορεί να απορριφκεί θ ζφεςι του ωσ ανυποςτιρικτθ, αφοφ μπορεί να αναβιϊςει θ πρωτοβάκμια απόφαςθ που επζβαλλε τθν ίδια ποινι με τθν αναιρεκείςα απόφαςθ του δευτεροβακμίου δικαςτθρίου, χωρίσ να υπάρχει χειροτζρευςθ. Πρόβλθμα δθμιουργείται όταν θ απόφαςθ του δευτεροβακμίου δικαςτθρίου είναι ευμενζςτερθ από τθν πρωτόδικθ και ο κατθγοροφμενοσ δεν εμφανιςτεί ςτο δικαςτιριο τθσ μετ αναίρεςθσ παραπομπισ. Θα απορριφκεί θ ζφεςθ ωσ ανυποςτιρικτθ (άρκρου 501 ΚΠΔ) ; Κρατοφςα ςτθν επιςτιμθ και ςτθν νομολογία είναι θ άποψθ ότι οι διατάξεισ των άρκρων 524παρ.2 και 470 εδ. αϋ ΚΠΔ υπεριςχφουν τθσ διατάξεωσ του άρκρου 501 παρ. 1 εδ.αϋκπδ, πράγμα που ςθμαίνει ότι θ ζφεςθ δεν απορρίπτεται ωσ ανυποςτιρικτθ αλλά δικάηεται ςτθν ουςία παρά τθν απουςία του εκκαλοφντοσ και το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο εκδίδει απόφαςθ, όπωσ ορίηει το άρκρο 524 παρ. 2 ΚΠΔ. Η αρχι τθσ μθ χειροτζρευςθσ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου εκτόσ από πλεονεκτιματα παρουςιάηει και ςοβαρά μειονεκτιματα, όπωσ θ ςυρρίκνωςθ τθσ 11 εξουςίασ του δικαςτθρίου του ενδίκου μζςου, με αποτζλεςμα τθ δυςχζρεια ςτθν

25 ανεφρεςθ τθσ ουςιαςτικισ αλικειασ, και θ προπετισ άςκθςθ των ενδίκων μζςων από τον κατθγοροφμενο. Η αρχι του άρκρο 470 Κ.Π.Δ., όμωσ, μαηί με τα υπόλοιπα αποτελζςματα των ενδίκων μζςων ζχουν εγγυθτικό ρόλο και εξαςφαλίηουν όχι μόνο τα δικαιϊματα του εκκαλοφντοσ, αλλά και τθν πολυςυηθτθμζνθ αναηιτθςθ τθσ ουςιαςτικισ αλικειασ των πραγμάτων.. Βιβλιογραφία: Λ. Μαργαρίτθσ, Ποινικι Δικονομία, ζνδικα μζςα Ι, Νομικι Βιβλιοκικθ, 2012, ςελ. 396 επόμ. Νομολογία: ΑΠ 957/2016, 1033/2016, 1096/2015, 1/2015 ολ., 222/2015, 294/2015, 409/2015, 468/2015, 469/2015, 564/2015, 703/2015,704/2015, 737/2017, 778/2015, 876/2015, 210/2014, 444/2014, 514/2014, 762/2014, 842/2014, 842/2014, 1122/2014, Εφ. Θρ. 1312/2016, Εφ. Πειρ. 23/2014. ΝΟΜΟΣ 12

26 Έμμεςη Νομική Χειροτέρευςη Ευάγγελοσ Μπακέλασ, Αντειςαγγελέασ Εφετών Η ζμμεςθ - νομικι χειροτζρευςθ ςυνίςταται ςτθν αποδοχι βαρφτερθσ ενοχισ για τον κατθγοροφμενο, χωρίσ να ενδιαφζρει αν θ ποινι αυξικθκε, παρζμεινε θ ίδια ι μειϊκθκε. Αυτι αναφζρεται ςτο ςκζλοσ του διατακτικοφ τθσ απόφαςθσ, που αφορά τθν ενοχι του κατθγορουμζνου ( και ςτο αντίςτοιχο αιτιολογικό, ςτισ περιπτϊςεισ που ο κ. Μαργαρίτθσ εξζκεςε). Για τουσ λοιποφσ,εκτόσ του κατθγοροφμενου, διαδίκουσ ι τουσ τρίτουσ, δεν μπορεί να γίνει ςυηιτθςθ για ζμμεςθ χειροτζρευςθ, αφοφ αυτι ςχετίηεται με το ςκζλοσ τθσ απόφαςθσ που αναφζρεται ςτθν ενοχι. Γι αυτοφσ μόνο άμεςθ μπορεί να είναι θ χειροτζρευςθ, με επιφφλαξθ ωσ προσ τον αςτικϊσ υπεφκυνο, ςτα ςυμφζροντα του οποίου θ ζκδοςθ απόφαςθσ, με βαρφτερα χαρακτθριςτικά επί τθσ ενοχισ του κατθγορουμζνου, μπορεί να προκαλζςει δυςμενζςτερθ επιρροι κατά τον προςδιοριςμό του μεγζκουσ τθσ αςτικισ ευκφνθσ, ςτα πλαίςια τθσ ποινικισ ι άλλθσ δικαςτικισ δικαιοδοςίασ,. Eκτόσ των περιπτϊςεων αποδοχισ βαρφτερου είδουσ ςυρροισ, ςτισ οποίεσ κα αναφερκεί ο κ. Μαργαρίτθσ, ωσ ειδικότερεσ περιπτώςεισ απαγορευμζνθσ ζμμεςθσ - νομικισ χειροτζρευςθσ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου κεωροφνται: Ι. Η μεταβολι προσ το βαρφτερο του νομικοφ χαρακτθριςμοφ τθσ πράξθσ, ΙΙ. Όταν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ι το δικαςτιριο τθσ παραπομπισ αποδζχεται νζα επιπρόςκετα πραγματικά περιςτατικά, τα οποία προςδίδουν ςτθν πράξθ μείηονα αντικειμενικι απαξία, ΙΙΙ. Όταν ο κατθγοροφμενοσ καταδικάηεται από το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο για πράξεισ, για τισ οποίεσ είχε κρικεί ακώοσ πρωτόδικα, IV. Όταν θ πράξθ χαρακτθρίηεται ωσ αυτεπάγγελτα διωκόμενθ, ενώ πρωτόδικα είχε χαρακτθριςτεί ωσ κατ' ζγκλθςθ διωκόμενθ, V. Όταν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ι το δικαςτιριο τθσ παραπομπισ δεν αποδζχεται ελαφρυντικζσ περιςτάςεισ ι λόγουσ μείωςθσ τθσ ποινισ, τθ ςυνδρομι των οποίων είχε αναγνωρίςει το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο, 1

27 VI. Όταν για πρώτθ φορά γίνεται δεκτι παράςταςθ πολιτικισ αγωγισ ςτο δευτεροβάκμιο δικαςτιριο, VII. Όταν μεταβάλλεται ο χρόνοσ τζλεςθσ τθσ πράξθσ, VIIΙ. Όταν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ςτθρίηει τθν κατθγορία ςε άκυρα, περιςςότερα ι διαφορετικά, των αντίςτοιχων του πρωτοβάκμιου δικαςτθρίου, αποδεικτικά μζςα, ςτισ οποίεσ και κα αναφερκοφμε αναλυτικότερα ςτθ ςυνζχεια. Ι. Όπωσ προαναφζρκθκε ζμμεςθ - νομικι χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου επζρχεται : Όταν μεταβάλλεται προσ το βαρφτερο ο νομικόσ χαρακτθριςμόσ τθσ πράξθσ. Πρόκειται για τθ ςπουδαιότερθ περίπτωςθ ζμμεςθσ χειροτζρευςθσ, τθν οποία ςυναντάμε και ςυχνότερα. Αυτό ςυμβαίνει όταν: α) το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου κθρφςςει τον κατθγοροφμενο ζνοχο εγκλιματοσ, για το οποίο θ απειλοφμενθ ποινι είναι μεγαλφτερθ από εκείνθ που απειλείται για το ζγκλθμα, για το οποίο κθρφχκθκε ζνοχοσ ο κατθγοροφμενοσ ςε πρϊτο βακμό. β) το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο, επιλαμβανόμενο κατόπιν άςκθςθσ ζφεςθσ από τον κατθγοροφμενο, κεωρϊντασ ότι θ πράξθ φζρει χαρακτιρα κακουργιματοσ και όχι πλθμμελιματοσ, όπωσ ζγινε δεκτό ςτον πρϊτο βακμό, αλλά, κθρφςςεται αναρμόδιο και παραπζμπει τθν υπόκεςθ για εκδίκαςθ ςτο αρμόδιο εφετείο κακουργθμάτων ι ΜΟΔ. γ) μεταβάλλεται θ μορφι τθσ υποκειμενικισ υπαιτιότθτασ από ελαφρφτερο ςε βαρφτερο χϊρο. δ) μεταβάλλεται ο τρόποσ ςυμμετοχισ ςτο ζγκλθμα ε) το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου αξιολογεί τα ίδια πραγματικά περιςτατικά ωσ ολοκλθρωμζνο ζγκλθμα και όχι ωσ απόπειρα, όπωσ είχε γίνει δεκτό πρωτόδικα. Τισ παραπάνω περιπτϊςεισ ζμμεςθσ-νομικισ χειροτζρευςθσ, που αποτελοφν εκδιλωςθ αποδοχισ βαρφτερου χαρακτθριςμοφ, κα αναλφςουμε ςυνοπτικά παρακάτω, με παράκεςθ ενδεικτικισ ςχετικισ νομολογίασ. α) Πρϊτθ περίπτωςθ ζμμεςθσ-νομικισ χειροτζρευςθσ που αποτελεί εκδιλωςθ αποδοχισ βαρφτερου χαρακτθριςμοφ, ςυνιςτά θ περίπτωςθ, που το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου κθρφςςει τον κατθγοροφμενο ζνοχο εγκλιματοσ, για το οποίο θ απειλοφμενθ ποινι είναι 2

28 μεγαλφτερθ από εκείνθ που απειλείται για το ζγκλθμα, για το οποίο κθρφχκθκε ζνοχοσ ο κατθγοροφμενοσ ςε πρώτο βακμό. Η χειροτζρευςθ εδϊ ςτθρίηεται ςτθν εκτίμθςθ ότι θ μεταβολι ζχει ςθμαςία για τθν θκικι (και κοινωνικι) υπόςταςθ του κατθγορουμζνου, όπωσ εμφανίηεται ςτο ποινικό μθτρϊο. Η άποψθ ότι ο δυςμενζςτεροσ χαρακτθριςμόσ τθσ πράξθσ αποτελεί χειροτζρευςθ κυριαρχεί ςτθν επιςτιμθ και τθ νομολογία. Στα πλαίςια τθσ κατεφκυνςθσ αυτισ θ νομολογία κεϊρθςε ωσ ανεπίτρεπτθ χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου τθ μεταβολι του χαρακτθριςμοφ: -από επικίνδυνθ ςωματικι βλάβθ, ςε απόπειρα ανκρωποκτονίασ (Α.Π. 1564/2009) -από κοινοτικι απάτθ ελάςςονοσ αξίασ ςε βάροσ των οικονομικϊν ςυμφερόντων των Ευρωπαϊκϊν Κοινοτιτων του άρκρου 5 του Ν 2803/2000, ςε απάτθ του άρκρου 4 παρ. 1 του ίδιου νομοκετιματοσ (Α.Π. 487/2004) : -από υπεξαίρεςθ ςτθν υπθρεςία του άρκρου 258 περ. α' ΠΚ κατ' εξακολοφκθςθ, ςε υπεξαίρεςθ ςτθν υπθρεςία, με αντικείμενο ιδιαίτερα μεγάλθσ αξίασ του άρκρου 258 περ. β' ΠΚ κατ' εξακολοφκθςθ (Α.Π. 2134/2003) -από ανκρωποκτονία από αμζλεια - άρκρο 302 παρ. 1 ΠΚ- και παράλειψθ λφτρωςθσ από κίνδυνο ηωισ - άρκρο 307 ΠΚ-, ςε κανατθφόρα ζκκεςθ - άρκρο 305 παρ.1, 2β ΠΚ (Α.Π. 1241/1999) -από απάτθ με ηθμία ιδιαίτερα μεγάλθ -άρκρο 386παρ.1 εδ. β' ΠΚ-,ςε απάτθ κακουργθματικι - άρκρο 386 παρ. 3 ΠΚ- (ΕφΑκ 3859/1971) -από πλθμμελθματικι πλαςτογραφία του άρκρου 216 παρ. 1 ΠΚ, ςε αντίςτοιχθ κακουργθματικι του άρκρου 216 παρ. 3 ΠΚ (Α.Π. 16/1987) -από αποδοχι προϊόντων εγκλιματοσ κατ' εξακολοφκθςθ, ςε διακεκριμζνθ περίπτωςθ κλοπισ - άρκρο 374 ςτοιχ. α' ΠΚ- κατ' εξακολοφκθςθ (Α.Π. 1868/1983) -από αυτοδικία, ςε θκικι αυτουργία ςε φκορά ξζνθσ ιδιοκτθςίασ (ΑΠ 797/1982) -από ςωματικι βλάβθ από αμζλεια, ςε ςωματικι βλάβθ από αμζλεια από πρόςωπο που ιταν υποχρεωμζνο ςε επίδειξθ ιδιαίτερθσ επιμζλειασ και προςοχισ ωσ εκ του επαγγζλματοσ του (ΑΠ 111/1980) -από τοκογλυφία του άρκρου 404 παρ. 2 εδ. β' ΠΚ,ςε τοκογλυφία του άρκρου 404 παρ. 3 ΠΚ (Α.Π. 14/1960) -από αποδοχι προϊόντοσ εγκλιματοσ του άρκρου 394 παρ. 1 ΠΚ, ςε αποδοχι προϊόντοσ εγκλιματοσ ίου άρκρου 394 παρ. 4 ΠΚ (Α.Π. 10/1999) -από απλι, ςε ςοβαρι ρφπανςθ - άρκρα 3 παρ. 1α' και 136 παρ. 1α' Ν 743/1977- (Α.Π. 1483/1983) -από υπεξαίρεςθ αντικειμζνου ιδιαίτερα μεγάλθσ αξίασ ( προβλζπεται ποινι φυλάκιςθσ τουλάχιςτον ενόσ ζτουσ), ςε απάτθ από τθν οποία θ προξενθκείςα ηθμία υπιρξε ιδιαίτερα μεγάλθ ( προβλζπεται ποινι φυλάκιςθσ τουλάχιςτον δφο ετϊν), ζςτω και αν ςε αμφότερεσ τισ περιπτϊςεισ επιβλικθκε θ αυτι ποινι - δφο ζτθ φυλάκιςθσ- (Α.Π. 299/2010) -από παιδοκτονία (303 Π.Κ.), ςε ανκρωποκτονία με πρόκεςθ ςε βραςμό ψυχικισ ορμισ (299 παρ.2 Π.Κ.). Αντίκετα, θ νομολογία δζχκθκε ότι δεν επζρχεται χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου, όταν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ι το δικαςτιριο τθσ παραπομπισ: 3

29 -χαρακτθρίηει τθν πράξθ τθσ τοκογλυφίασ ωσ τελεςκείςα κατ' επάγγελμα, αν και οι προθγοφμενεσ αποφάςεισ είχαν δεχκεί τθν τζλεςθ αυτισ κατά ςυνικεια (Α.Π.652/1999) -χαρακτθρίηει τθν πράξθ από απόπειρα πϊλθςθσ ναρκωτικϊν ουςιϊν, ςε απλι ςυνζργεια ςε απόπειρα πωλιςεωσ ναρκωτικϊν ουςιϊν (Α.Π.1960/2004) -υπάγει τθν κατθγορία ςτο αδίκθμα τθσ απλισ αντί τθσ ςυκοφαντικισ δυςφιμθςθσ(α.π.649/2001, Α.Π. 2038/2001,Α.Π. 845/2008). Επίςθσ κεωρικθκε ότι δεν αντίκειται στην αρχή της μη χειροτζρευσης: -Η από μζρουσ του δευτεροβάκμιου δικαςτθρίου καταδίκθ του εκκαλοφντα κατθγορουμζνου για κλοπι (ςτθ βαςικι τθσ μορφι) κατ' εξακολοφκθςθ, αντί τθσ αποδοχισ προϊόντων εγκλιματοσ ιδιαίτερα μεγάλθσ αξίασ με τθν επιβαρυντικι περίπτωςθ τθσ κατ' επάγγελμα τελζςεωσ τθσ πράξεωσ (Α.Π. 1640/2006) -θ επίκλθςθ, το πρϊτον, ςτο δεφτερο βακμό τθσ διάταξθσ του άρκρου 6 Ν 2696/1999, προκειμζνου να διαςαφθνιςκεί θ υπαιτιότθτα του δράςτθ (Α.Π. 1153/2005) -θ από μζρουσ του δευτεροβάκμιου δικαςτθρίου παραδοχι τζλεςθσ τθσ πράξθσ τθσ απάτθσ με τθν επιβαρυντικι περίςταςθ τθσ και επάγγελμα τζλεςθσ (άρκρο 386 παρ. 3 ΠΚ), που είχε αποκρουςτεί πρωτόδικα, ενόψει του ότι θ περίςταςθ αυτι επικαλφπτεται από άποψθ απειλοφμενθσ ποινισ από τθν επιβαρυντικι περίςταςθ του άρκρου 1 παρ. 1 του Ν 1608/1950, που ζγινε δεκτι πρωτόδικα (Α.Π. 1975/2001, Α.Π. 2443/2003). -θ από μζρουσ του δικαςτθρίου τισ παραπομπισ καταδίκθ του κατθγορουμζνου για απάτθ κατ επάγγελμα από δράςτθ ιδιαίτερα επικίνδυνο, ενϊ θ αναιρεκείςα απόφαςθ είχε κθρφξει τον αναιρεςείοντα ζνοχο για απάτθ κατ εξακολοφκθςθ ςε βάροσ του δθμοςίου χωρίσ τισ επιβαρυντικζσ περιςτάςεισ του άρκρου 386 παρ. 3 ΠΚ (Α.Π. 1378/1992) 4 -θ από μζρουσ του δευτεροβάκμιου δικαςτθρίου καταδίκθ του εκκαλοφντα κατθγορουμζνου για παράβαςθ των άρκρων 1, 3, 4, 5 του Ν ΑΧΛ/1887 «περί λαχείων» ( προβλεπόμενθ ποινι: φυλάκιςθ 2-6 μθνϊν), αντί τθσ παράβαςθσ των άρκρων 1,2, 6, 20 του Ν 5101/1931 ( προβλεπόμενθ ποινι: φυλάκιςθ 3-8 μθνϊν) (Α.Π. 1071/1989) -ο ορκότεροσ νομικόσ χαρακτθριςμόσ τθσ ςυμπεριφοράσ από ενεργθτικι ςε πακθτικι δωροδοκία (Α.Π. 304/1975) -θ παραδοχι τnσ επιβαρυντικισ περίςταςθσ του ιδιαίτερα επικίνδυνου του δράςτθ τnσ θκικισ αυτουργίασ, αφοφ και πρωτόδικα είχε καταδικαςκεί ςε βακμό κακουργιματοσ, αν και δεν αναφερόταν θ ιδιότθτα αυτι (Α.Π.1307/1982) -θ παραδοχι ότι θ θκικι αυτουργία αφοροφςε πλαςτογραφία με χριςθ και όχι απλι πλαςτογραφία, όπωσ είχε δεχκεί το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο (Α.Π. 910/1983) -θ από μζρουσ του δευτεροβάκμιου δικαςτθρίου καταδίκθ του κατθγορουμζνου για πρόκλθςθ ςοβαρισ καλάςςιασ ρφπανςθσ με ταυτόχρονθ υπαγωγι τθσ ςχετικισ ςυμπεριφοράσ ςτα άρκρα 1, 3 παρ. 1α' και 13 παρ. 1α' του Ν 743/1977, όπωσ δθλαδι και το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο, το οποίο όμωσ από προφανι παραδρομι είχε ορίςει ότι, τα ωσ άνω άρκρα, ανικουν ςτον Ποινικό Κϊδικα (ΑΠ 1493/1983) -Η από μζρουσ του δευτεροβάκμιου δικαςτθρίου εξειδίκευςθ των πραγματικϊν περιςτατικϊν που αποτελοφςαν τθν κατθγορία τθσ λακρεμπορίασ, που και το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο δζχκθκε ότι τζλεςε ο κατθγοροφμενοσ (Α.Π. 1436/1984, Α.Π. 75/1985)

30 -θ από το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο καταδίκθ του κατθγορουμζνου για εξφβριςθ, όπωσ άλλωςτε είχε πράξει και το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο, παρότι θ ποινικι δίωξθ αφοροφςε το αδίκθμα τθσ ςυκοφαντικισ δυςφιμθςθσ, νομικό χαρακτθριςμό που όμωσ, το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου δεν μποροφςε να εξετάςει λόγω πρόςκρουςθσ ςτθν αρχι τnσ μθ χειροτζρευςθσ (Α.Π. 325/1954) -θ ςυμπλιρωςθ ςτοιχείου του εγκλιματοσ (Α.Π. 270/1959) -ο χαρακτθριςμόσ τns πράξεωσ ωσ απλισ ςωματικισ βλάβθσ με πρόκεςθ αντί ςωματικισ βλάβθσ που τελζςτθκε ςε υπζρβαςθ άμυνασ (Α.Π. 67/1989, βλ. όμωσ - Μαργαρίτθ, Σωματικζσ βλάβεσ, 2000 ςελ θ απόφαςθ αυτι δεν είναι ορκι,γιατί θ απόκρουςθ λόγων μείωςθσ τθσ ποινισ ι ελαφρυντικισ περίςταςθσ που ζγινε δεκτι από το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο ςυνιςτά, αυτι κακ εαυτι χειροτζρευςθ, αποτελϊντασ ουςιαςτικά μεταβολι «επί το δυςμενζςτερο» του χαρακτθριςμοφ τθσ πράξθσ) -θ διατιρθςθ τθσ ίδιασ ποινισ παρά το γεγονόσ ότι ο κατθγοροφμενοσ καταδικάςτθκε, κατ' επιτρεπτι μεταβολι κατθγορίασ, για απλι δυςφιμθςθ (άρκρο 362 ΠΚ) ενϊ πρωτόδικα είχε καταδικαςτεί για ςυκοφαντικι δυςφιμθςθ ( άρκρο 363 ΠΚ) (Α.Π. 649/2001, Α.Π. 2038/2001,ΑΠ 845/2008). Η απαγόρευςθ δυςμενζςτερου χαρακτθριςμοφ τθσ πράξθσ από το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου ςτερεί, κάποτε από αυτό τθ δυνατότθτα ορκοφ χαρακτθριςμοφ τθσ πράξθσ, ο οποίοσ είναι απαραίτθτοσ για τθν κακοδιγθςθ τns νομολογίασ των ποινικϊν δικαςτθρίων, προσ τθ ςωςτι κατεφκυνςθ. Άρςθ τns ςφγκρουςθσ των δφο αυτϊν αντίκετων αξιϊςεων επιχείρθςε ο Άρειοσ Πάγοσ με ςειρά αποφάςεων (Α.Π. 423/1985,Α.Π. 1378/1992, Α.Π. 536/1994), κάνοντασ δεκτό ότι το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο, μπορεί ςτο αιτιολογικό τnσ απόφαςισ του να χαρακτθρίςει ορκά τθν πράξθ, διατυπϊνοντασ τθν κρίςθ ότι διαπράχτθκε βαρφτερο ζγκλθμα, δεν ζχει, όμωσ, τθν εξουςία ςτο διατακτικό να κθρφξει ενοχι για το βαρφτερο ζγκλθμα. Η λφςθ αυτι αποτελεί «καταςκευι», θ οποία δεν μπορεί να γίνει αποδεκτι, αφοφ χειροτζρευςθ μπορεί να επζλκει και με τθν αιτιολογία τnσ απόφαςθσ. Διζξοδο, ςτθν περίπτωςθ 5 αυτι, κα μποροφςε να δϊςει θ άςκθςθ ζφεςθσ από τον Ειςαγγελζα. β) Ειδικότερθ μορφι ζμμεςθσ-νομικισ χειροτζρευςθσ, που αποτελεί εκδιλωςθ αποδοχισ βαρφτερου χαρακτθριςμοφ, ςυνιςτά θ περίπτωςθ που το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο, επιλαμβανόμενο κατόπιν άςκθςθσ ζφεςθσ από τον κατθγοροφμενο, κεωρώντασ ότι θ πράξθ φζρει χαρακτιρα όχι πλθμμελιματοσ, όπωσ ζγινε δεκτό ςτον πρώτο βακμό, αλλά κακουργιματοσ, κθρφςςεται αναρμόδιο και παραπζμπει τθν υπόκεςθ για εκδίκαςθ ςτο αρμόδιο εφετείο κακουργθμάτων ι ΜΟΔ. Πρόκειται για απολφτωσ κρατοφςα ςε επιςτιμθ και νομολογία άποψθ, που ςτθρίηεται ςτθν εκτίμθςθ ότι ζτςι ο κατθγοροφμενοσ εκτίκεται ςτον κίνδυνο να τιμωρθκεί με βαρφτερθ ποινι. Κρίκθκε δε ωσ ανεπίτρεπτθ χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου θ κιρυξθ

31 αναρμοδιότθτασ και παραπομπι ςτο αρμόδιο δικαςτιριο, ωσ ςυνζπεια αποδοχισ εκ μζρουσ του δευτεροβάκμιου δικαςτθρίου βαρφτερου χαρακτθριςμοφ : -από πλθμμελθματικι,ςε κακουργθματικι πλαςτογραφία (Α.Π. 16/1987) - από πλθμμελθματικι ανκρωποκτονία από αμζλεια, ςε κακουργθματικι κανατθφόρα ζκκεςθ (Α.Π. 1241/1999) -από πλθμμελθματικι βαριά ςωματικι βλάβθ, ςε κακουργθματικι απόπειρα ανκρωποκτονίασ (Α.Π. 1407/2000-, -από πλθμμελθματικι υπεξαίρεςθ, ςε κακουργθματικι ( Α.Π. 1460/2008, Α.Π. 1155/2000). γ) Άλλθ ειδικότερθ μορφι ζμμεςθσ- νομικισ χειροτζρευςθσ, που αποτελεί εκδιλωςθ αποδοχισ βαρφτερου χαρακτθριςμοφ, ςυνιςτά: Η μεταβολι τθσ μορφισ τθσ υποκειμενικισ υπαιτιότθτασ από ελαφρφτερο ςε βαρφτερο χώρο. Κυρίαρχθ είναι θ αντίλθψθ που δζχεται πωσ θ μετάπτωςθ από το ζνα ςτο άλλο είδοσ υποκειμενικισ επικάλυψθσ, όταν κάτι τζτοιο ευκυγραμμίηεται, με το ειςφερόμενο ςτθν ποινικι διαδικαςία αποδεικτικό υλικό, δεν προκαλεί απόλυτθ ακυρότθτα, του άρκρου 171 παρ. 1 περ. β' και δ' ΚΠΔ. Η ίδια όμωσ, αυτι μεταβολι κεωρείται από μεν τθν επιςτιμθ ανεπίτρεπτθ, από δε τθ νομολογία (Α.Π.1100/1988) επιτρεπτι χειροτζρευςθ τns κζςθσ του κατθγορουμζνου. Αν όμωσ λθφκεί υπόψθ ότι, κάποτε θ αλλαγι του είδουσ τnσ υποκειμενικισ υπαιτιότθτασ οδθγεί (διαφοροποιϊντασ τα πλαίςια τnσ απειλοφμενθσ ςτο νόμο ποινισ) ςε μεταβολι του νομικοφ χαρακτθριςμοφ επί το βαρφτερο και ότι πάντοτε θ ίδια αλλαγι επιβαρφνει το επιμετρικό περιβάλλον (άρκρο 79 παρ. 2γ' ΠΚ), πειςτικότερθ παρουςιάηεται θ κζςθ τnσ επιςτιμθσ. Πρόκειται, λοιπόν ςτθν περίπτωςθ αυτι, για αποδοχι βαρφτερου μεγζκουσ ενοχισ, που προςκροφει ςτο άρκρο 470 ΚΠΔ δ) Άλλθ ειδικότερθ μορφι ζμμεςθσ- νομικισ χειροτζρευςθσ, που αποτελεί εκδιλωςθ αποδοχισ βαρφτερου χαρακτθριςμοφ, ςυνιςτά: Η μεταβολι του τρόπου ςυμμετοχισ ςτο ζγκλθμα: Για τθν περίπτωςθ αυτι, θ νομολογία δζχεται πωσ θ αλλαγι του τρόπου ςυμμετοχισ ςτο ζγκλθμα δεν αποτελεί (προκαλοφςα απόλυτθ, κατ' άρκρο 171 παρ. 1β' ΚΠΔ, ακυρότθτα) 6 μεταβολι κατθγορίασ, ςυνιςτά όμωσ, ανεπίτρεπτθ χειροτζρευςθ τnσ κζςθσ του κατθγορουμζνου, θ αποδοχι άλλου είδουσ ςυμμετοχισ αντί τθσ απλισ ςυνζργειασ, αφοφ μόνο θ απλι ςυνζργεια τιμωρείται με ποινι μειωμζνθ, ενϊ οι λοιπζσ μορφζσ ςυμμετοχισ ( ςυναυτουργία - θκικι αυτουργία - άμεςθ ςυνζργεια) τιμωροφνται με τθν ποινι του αυτουργοφ. Ζτςι κρίκθκε:

32 - επιτρεπτι θ μεταβολι από θκικι αυτουργία, ςε αυτουργία (Α.Π. 1805/2005,Α.Π. 1401/2001), -επιτρεπτι θ μεταβολι από αυτουργία, ςε άμεςθ ι απλι ςυνζργεια (Α.Π.101/2002), -επιτρεπτι θ μεταβολι από άμεςθ ςυνζργεια, ςε θκικι αυτουργία (Α.Π. 2273/2005), -κρίκθκε δε επίςθσ ότι δεν χειροτερεφει θ κζςθ του κατθγορουμζνου, όταν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο μεταβάλλει το χαρακτθριςμό τθσ πράξθσ από απόπειρα πϊλθςθσ ναρκωτικϊν ουςιϊν ςε απλι ςυνζργεια ςε απόπειρα πϊλθςθσ ναρκωτικϊν ουςιϊν (Α.Π. 1960/2004-). ε) Τελευταία ειδικότερθ μορφι ζμμεςθσ- νομικισ χειροτζρευςθσ, που αποτελεί εκδιλωςθ αποδοχισ βαρφτερου χαρακτθριςμοφ, ςυνιςτά: Η από μζρουσ του δικαςτθρίου του ενδίκου μζςου αξιολόγθςθ των ίδιων πραγματικών περιςτατικών ωσ ολοκλθρωμζνου εγκλιματοσ και όχι ωσ απόπειρασ, όπωσ είχε γίνει δεκτό πρωτόδικα. Αποδοχι βαρφτερου νομικοφ χαρακτθριςμοφ και, επομζνωσ, απαγορευμζνθ χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου ςυνιςτά και θ από μζρουσ του δικαςτθρίου του ενδίκου μζςου αξιολόγθςθ των ίδιων πραγματικϊν περιςτατικϊν ωσ ολοκλθρωμζνου εγκλιματοσ και όχι ωσ απόπειρασ, όπωσ είχε γίνει δεκτό πρωτόδικα. Το αντίκετο βζβαια δθλαδι αξιολόγθςθ ωσ απόπειρασ αντί ωσ τελειωμζνου εγκλιματοσ, προφανϊσ και δεν αποτελεί χειροτζρευςθ. Πάντωσ, είναι προφανζσ, πωσ για μεταβολι κατθγορίασ και άρα απόλυτθ, κατ' άρκρο 171 παρ. 1δ' ΚΠΔ, ακυρότθτα, δεν μπορεί να γίνει λόγοσ, όςο τα πραγματικά περιςτατικά παραμζνουν ίδια ι εγκαταλείπεται μζροσ τουσ. ΙΙ. Έμμεςθ - νομικι χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου επζρχεται, επίςθσ: Όταν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ι το δικαςτιριο τθσ παραπομπισ αποδζχεται νζα επιπρόςκετα πραγματικά περιςτατικά, τα οποία προςδίδουν ςτθν πράξθ μείηονα αντικειμενικι απαξία. Στθν περίπτωςθ αυτι θ επιςτιμθ, ορκά, δζχεται ότι πρόκειται για ανεπίτρεπτθ, κατ' άρκρο 470 ΚΠΔ, ζμμεςθ - νομικι χειροτζρευςθ, αφοφ ζτςι, αφενόσ επθρεάηεται το φψοσ τθσ επιβλθτζασ ποινισ ( άρκρο 79 παρ. 1 ΠΚ) και αφετζρου επζρχεται βαρφτερθ προςβολι τθσ τιμισ και τns θκικοκοινωνικισ υπόςταςθσ του κατθγορουμζνου. Για το ςυγκεκριμζνο ηιτθμα ςτθ νομολογία, άλλοτε καταφάκθκε χειροτζρευςθ και άλλοτε όχι. Ζτςι, καταφάκθκε χειροτζρευςθ ςτισ περιπτϊςεισ, ςτισ οποίεσ το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου: -δζχκθκε μεγαλφτερο φψοσ οφειλόμενων από τον κατθγοροφμενο αςφαλιςτικϊν ειςφορϊν (Α.Π. 1267/2007) ι 7 χρεϊν προσ το Δθμόςιο (Α.Π. 1359/2006)

33 -προςδιόριςε τθν απατθλι ςυμπεριφορά, μεταβάλλοντασ τισ περιςτάςεισ από παντελϊσ ανεπιτιδειεσ ςτθν παραγωγι πλάνθσ, ςε επιτιδειεσ προσ τοφτο (Α.Π. 571/1973) -δζχκθκε, επί ανκρωποκτονίασ και ςωματικισ βλάβθσ από αμζλεια, αποκλειςτικι ευκφνθ, αντί για ςυνυπαιτιότθτα( Α.Π. 793/2009) -δζχκθκε ότι ο κατθγοροφμενοσ αγόραςε επιπλζον ποςότθτα ινδικισ κάνναβθσ, από εκείνθ που αρχικά είχε αναγνωριςτεί (Α.Π. 1422/2009). Αντίκετα, από τθ νομολογία ζγινε δεκτό ότι δεν χειροτερεφει θ κζςθ του κατθγορουμζνου, όταν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ι εκείνο τθσ παραπομπισ: -δζχκθκε ότι θ ενςυνείδθτθ αμζλεια του κατθγορουμζνου επικεντρωνόταν όχι μόνο ςε παράλειψθ οφειλόμενθσ ενζργειασ, αλλά και ςε εςφαλμζνθ ενζργεια (Α.Π 1141/2010) -ζκρινε πωσ ο κατθγοροφμενοσ τζλεςε κανατθφόρα ςωματικι βλάβθ ςε υπζρβαςθ ορίων τns άμυνασ ( όπωσ θ πρωτόδικθ απόφαςθ), δζχκθκε όμωσ ότι θ επίκεςθ ζγινε μόνον από το κφμα και όχι και από τον πατζρα του (Α.Π. 254/2010) -προςδιόριςε ακριβζςτερα τθν κατθγορία δεχόμενο ότι το ζγκλθμα τελζςτθκε με μια και όχι με περιςςότερεσ πράξεισ (Α.Π. 845/2008 περιζγραψε τθν τζλεςι του με περιςςότερεσ πράξεισ) -θ δίωξθ δεν αφοροφςε ζγκλθμα κατ εξακολοφκθςθ και το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο παρόλο ότι υιοκζτθςε άπαξ τελεςκζν αδίκθμα, -κιρυξε ενοχι για κακουργθματικι πλαςτογραφία, δεχόμενο ότι το επιδιωχκζν όφελοσ ιταν μεγαλφτερο του 8 πρωτοδίκου προςδιοριςκζντοσ (Α.Π. 632/2002) -περιορίςτθκε ςε ακριβζςτερο προςδιοριςμό των πραγματικϊν περιςτατικϊν, που προζκυψαν (Α.Π. 1320/2001, Α.Π.345/1955) -κιρυξε τον κατθγοροφμενο ζνοχο απάτθσ, τελεςκείςασ με όλεσ και όχι οριςμζνεσ, όπωσ πρωτόδικα, παραςτάςεισ (Α.Π. 1155/2000) -προςδιόριςε τον τρόπο και τα μζςα που ο θκικόσ αυτουργόσ μετιλκε για τθν πρόκλθςθ τθσ απόφαςθσ (Α.Π. 517/1999) -καταδίκαςε τον κατθγοροφμενο μόνο για μεςολάβθςθ ςε πϊλθςθ ναρκωτικϊν ουςιϊν και όχι και (όπωσ πρωτόδικα) για πϊλθςθ ναρκωτικϊν ουςιϊν (Α.Π. 916/2002) -αιτιολόγθςε πλθρζςτερα τθν κρίςθ του για τθ ςυνδρομι των επιβαρυντικϊν περιςτάςεων τθσ κατ' επάγγελμα και κατά ςυνικεια τζλεςθσ τθσ απάτθσ (Α.Π. 1924/1997) -όριςε το ποςό που υπεξαιρζκθκε ςτο φψοσ των δραχμϊν, αντί του ποςοφ των δραχμϊν, που είχε οριςτεί πρωτόδικα (Α.Π. 1708/2003) -δζχκθκε, για παράβαςθ του άρκρου 33 παρ. 1 εδ. γ' Ν 1975/1991, ότι θ μεταφορά των αλλοδαπϊν ζγινε από άλλο τόπο και όχι τον τόπο που ζγινε δεκτό ςτον πρϊτο βακμό (Α.Π. 1473/1996) -προςδιόριςε ακριβζςτερα τον τόπο τζλεςθσ τθσ πράξθσ και το πρόςωπο του πακόντα (Α.Π. 573/1996) -προςδιόριςε ακριβζςτερα τθν ποςότθτα τθσ ινδικισ κάνναβθσ για τθ ςυγκομιδι και κατοχι τθσ οποίασ καταδικάςτθκε ο κατθγοροφμενοσ (Α.Π. 1039/1995) -προςδιόριςε επακριβϊσ το ποςό που υπεξαιρζκθκε, αίροντασ αντίφαςθ αιτιολογικοφ και ςκεπτικοφ τθσ αναιρεκείςασ απόφαςθσ (Α.Π. 1479/1995)

34 -ζκρινε ότι πακϊν είναι άλλο πρόςωπο, του οποίου προςδιόριςε τα ακριβι ςτοιχεία ταυτότθτασ (Α.Π. 1378/1992) -προςδιόριςε τθν ιδιότθτα του εκδότθ τθσ επιταγισ και επιπλζον όριςε ακριβζςτερα το ποςό τθσ επιταγισ, ςε φψοσ όμωσ μεγαλφτερο εκείνου του κατθγορθτθρίου και τθσ πρωτόδικθσ αποφάςεωσ(α.π. 51/1992) -ζκρινε τον κατθγοροφμενο ζνοχο του εγκλιματοσ του άρκρου 286 ΠΚ, πλθν όμωσ, ςε αντίκεςθ με το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο, δζχκθκε ότι ο κίνδυνοσ για τθ ηωι ι τθν υγεία των ενοίκων προζκυψε όχι μόνον από οριςμζνεσ αλλά από όλεσ τισ κακότεχνεσ καταςκευζσ (Α.Π. 536/1996) -μετζβαλε το οφειλόμενο ποςό δεδουλευμζνων αποδοχϊν από ςε δραχμζσ(α.π. 300/1989) -μετζβαλε το πρόςωπο του (φυςικοφ) αυτουργοφ κατά τθν εκδίκαςθ τθσ κατθγορίασ που αφοροφςε τον θκικό αυτουργό (Α.Π. 910/1983) -χαρακτιριςε ορκότερα τθν κατθγορία, δεχόμενο πακθτικι και όχι ενεργθτικι δωροδοκία και ςυμπλθρϊνοντασ τα πραγματικά περιςτατικά ωσ προσ το ότι θ πράξθ ζγινε χάριν μελλοντικισ ενζργειασ (Α.Π. 303/1975) -προςδιόριςε ακριβζςτερα τθ ηθμία επί απάτθσ(α.π. 1118/1974) -εξειδίκευςε ακριβζςτερα τα πραγματικά περιςτατικά που ςυνιςτοφν τθ μοιχεία (Α.Π. 364/1970) -αιτιολόγθςε τθν κατάφαςθ τθσ ενοχισ με τθν αποδοχι και άλλων πραγματικϊν περιςτατικϊν, που ενιςχφουν τθν κρίςθ περί επαναλθπτικισ τζλεςθσ του εγκλιματοσ (Α.Π. 29/1959) -ςυμπλιρωςε ςτοιχεία του εγκλιματοσ(α.π.270/1959 ) -προςδιόριςε ακριβζςτερα το χρόνο τελζςεωσ χωρίσ να μεταβάλει τθν ταυτότθτα των επιμζρουσ πράξεων(α.π.681/2009 ) -προςδιόριςε διαφορετικά τα δοκζντα για λογαριαςμό τθσ μονισ ποςά κακϊσ και το χρόνο και τρόπο παραδόςεωσ, χωρίσ να επιδρά τοφτο ςτθν παραγραφι ι τθν ταυτότθτα τθσ πράξεωσ (Α.Π.778/2009 ) Ορκι βζβαια επιλογι αποτελεί θ μθ κατάφαςθ τθσ χειροτζρευςθσ: - επί εγκατάλειψθσ μζρουσ των πραγματικϊν περιςτατικϊν, όπωσ ο χαρακτθριςμόσ ωσ μθ προςβλθτικϊν οριςμζνων εκφράςεων(α.π.54/1994, Α.Π.861/1974- ορκά θ κ.καϊάφα επικρίνει τισ αποφάςεισ για τθ κζςθ τουσ να μθν κεωροφν χειροτζρευςθ τθ διατιρθςθ τθσ ίδιασ ποινισ παρά τθν εγκατάλειψθ μζρουσ των πραγματικϊν περιςτατικϊν) - θ αποδοχι μοναυτουργίασ αντί ςυναυτουργίασ (Α.Π. 1749/2008). ΙΙΙ. Ζμμεςθ - νομικι χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου επζρχεται, επίςθσ: Όταν ο κατθγοροφμενοσ καταδικάηεται από το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο για πράξεισ, για τισ οποίεσ είχε κρικεί ακώοσ πρωτόδικα. Η καταδίκθ του κατθγορουμζνου για πράξεισ, για τισ οποίεσ είχε κρικεί ακϊοσ πρωτόδικα, υποδθλϊνει, αποδοχι βαρφτερθσ ενοχισ και άρα ζμμεςθ - νομικι χειροτζρευςθ. Στο χϊρο αυτό, οι κζςεισ τθσ νομολογίασ είναι αντιφατικζσ. Ειδικότερα: Καταφάκθκε χειροτζρευςθ τnσ κζςθσ τoυ κατθγορουμζνου από τo γεγονόσ ότι τo δικαςτιριο του ενδίκου μζςου ι τθσ παραπομπισ: 9

35 10 -καταδίκαςε τον εκκαλοφντα κατθγοροφμενο για μερικότερθ πράξθ ψευδορκίασ μάρτυρα, για τθν οποία είχε κρικεί ακϊοσ από το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο(α.π. 346/2010) -καταδίκαςε τον εκκαλοφντα κατθγοροφμενο για (μερικότερα) δυςφθμιςτικά γεγονότα, για τα οποία αυτόσ ςε πρϊτο βακμό ακωϊκθκε (Α.Π. 845/2008) -καταδίκαςε τον εκκαλοφντα κατθγοροφμενο για επιμζρουσ πράξθ αποδοχισ εικονικοφ φορολογικοφ ςτοιχείου, αν και γι' αυτιν είχε κρικεί ακϊοσ από το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο (Α.Π. 1502/2009) -κιρυξε τον κατθγοροφμενο ζνοχο για το ζγκλθμα του άρκρου 280 παρ. 1 του ΝΔ 85/1969,παρά το γεγονόσ πωσ, αφενόσ μεν ςε πρϊτο βακμό ακωϊκθκε για τοφτο, καταδικαςκείσ μόνο για το ζγκλθμα του άρκρου 71 παρ. 3 του Ν 998/1979, αφετζρου δε θ υπόκεςθ δεν μεταβιβάςτθκε ελλείψει εννόμου ςυμφζροντοσ κατά το απαλλακτικό ςκζλοσ (Α.Π. 594/2007) -καταδίκαςε τον εκκαλοφντα κατθγοροφμενο και για απόπειρα μαςτροπείασ κατ' επάγγελμα, πράξθ για τθν οποία είχε ακωωκεί πρωτόδικα (Α.Π. 1703/2006) -καταδίκαςε τον εκκαλοφντα κατθγοροφμενο και για υπεξαίρεςθ, πράξθ για τθν οποία κθρφχκθκε ακϊοσ ςε πρϊτο βακμό (Α.Π. 71/2005) - καταδίκαςε για μερικότερεσ πράξεισ παραβάςεωσ του άρκρου 34 παρ. 5 του Ν 2810/2000, ενϊ γι' αυτζσ θ κατθγορουμζνθ είχε απαλλαγεί από το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο (Α.Π. 1582/2005) -καταδίκαςε τον κατθγοροφμενο για μερικότερθ πράξθ μθ καταβολισ χρεϊν προσ το Δθμόςιο, αν και για τισ ίδιεσ πράξεισ είχε ακωωκεί ςε πρϊτο βακμό (Α.Π. 180/2004) -καταδίκαςε τον κατθγοροφμενο για μερικότερθ πράξθ υπεξαίρεςθσ, πράξθ για τθν οποία ακωϊκθκε πρωτόδικα (Α.Π. 1412/2004) -καταδίκαςε τον κατθγοροφμενο, κατ' ορκότερο νομικό χαρακτθριςμό, για θκικι αυτουργία ςε ειςαγωγι ςτθν επικράτεια και κατοχι ναρκωτικϊν ουςιϊν, παρόλο ότι ςε πρϊτο βακμό είχε ακωωκεί ωσ αυτουργόσ για τισ ςυγκεκριμζνεσ πράξεισ (Α.Π. 733/1998) -καταδίκαςε τον κατθγοροφμενο για αδίκθμα τθσ αγορανομικισ νομοκεςίασ, αν και γι' αυτό ακωϊκθκε πρωτόδικα (Α.Π. 920/1990) -καταδίκαςε τον κατθγοροφμενο για παραβίαςθ ερυκροφ ςθματοδότθ, παρόλο ότι θ αναιρεκείςα απόφαςθ τον είχε κρίνει ακϊο αυτισ (Α.Π. 493/1979) -καταδίκαςε τον κατθγοροφμενο για ςυκοφαντικι δυςφιμθςθ, πράξθ ωσ προσ τθν οποία θ ποινικι δίωξθ είχε κθρυχκεί απαράδεκτθ (Α.Π. 273/2009). Αντίκετα,κρίκθκε ότι δεν χειροτερεφει θ κζςθ του κατθγορουμζνου ςτισ περιπτϊςεισ, που το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο: -δζχτθκε μεν ότι τελζςτθκαν δφο, και όχι μία όπωσ πρωτόδικα, πράξεισ παραβάςεωσ του άρκρου 2 παρ. 1. του 2331/1995, επζβαλε όμωσ μία ποινι, που δεν υπερζβαινε κατά το φψοσ τθν επιβλθκείςα πρωτόδικα (Α.Π. 1844/2005) -ζπαυςε οριςτικά τθν ποινικι δίωξθ για παράβαςθ των άρκρων 10 παρ. 3 και 19 του 614/1977, παρά το γεγοvόσ ότι θ αναιρεκείςα απόφαςθ δεν είχε περιλάβει κάποια διάταξθ για τισ ςυγκεκριμζνεσ πράξεισ (Α.Π. 978/1995) -ζκρινε τον κατθγοροφμενο ζνοχο για θκικι αυτουργία ςε ςυκοφαντικι δυςφιμθςθ, πράξθ για τθν οποία ςε πρϊτο βακμό κρίκθκε αντιφατικά, ταυτόχρονα και ζνοχοσ και ακϊοσ (Α.Π. 138/2002)

36 -ζκρινε τον κατθγοροφμενο ζνοχο απάτθσ τελεςκείςασ με ψευδείσ παραςτάςεισ, τισ οποίεσ το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο κεϊρθςε ςτο μεν αιτιολογικό ωσ κρίςεισ ςτο δε διατακτικό ωσ ψευδι γεγονότα(α.π. 1155/2000) IV. Έμμεςθ - νομικι χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου επζρχεται, επίςθσ: Όταν θ πράξθ χαρακτθρίηεται ωσ αυτεπάγγελτα διωκόμενθ, ενϊ πρωτόδικα είχε χαρακτθριςτεί ωσ κατ' ζγκλθςθ διωκόμενθ. Στθν περίπτωςθ αυτι, θ χειροτζρευςθ τελεί υπό τθν προχπόκεςθ ότι με το νζο χαρακτθριςμό επζρχεται καταδίκθ, αν και δεν υπάρχει ζγκλθςθ. -ζγινε δεκτό ότι υπάρχει χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου αν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο, δικάηοντασ φςτερα από ζφεςι του, εκδϊςει καταδικαςτικι απόφαςθ για ςωματικι βλάβθ από αμζλεια, με τθν παραδοχι ότι ο υπαίτιοσ ιταν υπόχρεοσ ςε ιδιαίτερθ επιμζλεια ι προςοχι, λόγω τθσ υπθρεςίασ ι του επαγγζλματόσ του, αν και το ςτοιχείο αυτό δεν περιλαμβανόταν ςτθν πρωτόδικθ απόφαςθ και δεν είχε υποβλθκεί εμπρόκεςμα ζγκλθςθ ( Α.Π. 111/1980) -αντίκετα, ζγινε δεκτό ότι δεν χειροτζρευςε θ κζςθ του κατθγορουμζνου όταν αυτόσ κθρφχκθκε, από το πρωτοβάκμιο, ζνοχοσ υφαίρεςθσ ςε βάροσ τθσ μνθςτισ του, αν και δεν είχε υποβλθκεί ζγκλθςθ, ενϊ το δευτεροβάκμιο κρίνοντασ πωσ θ ιδιοποίθςθ του πράγματοσ ζλαβε χϊρα ςε χρόνο εκτόσ τθσ μνθςτείασ, τον καταδίκαςε για υπεξαίρεςθ (Α.Π. 323/1968-) 11 V. Ζμμεςθ - νομικι χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου επζρχεται, επίςθσ: Όταν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ι το δικαςτιριο τθσ παραπομπισ δεν αποδζχεται ελαφρυντικζσ περιςτάςεισ ι λόγουσ μείωςθσ τθσ ποινισ, τθ ςυνδρομι των οποίων είχε αναγνωρίςει το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο. Ο παραμεριςμόσ ελαφρυντικοφ ι λόγου μείωςθσ (άρκρα 23,25 παρ.3,32 παρ.2,33 παρ.2, 35 παρ.2, 36 παρ.1, 42 παρ.1, 43 παρ.1, 46 παρ.2, 47 παρ.1, 49 παρ.1 α, 130 παρ.1 και 133 Π.Κ.) ςυνεπάγεται εντονότερθ μείωςθ τθσ θκικισ υπόςταςθσ του κατθγορουμζνου, πράγμα που επιβεβαιϊνεται και από το γεγονόσ ότι ο παραμεριςμόσ αυτόσ ςυνεπάγεται τελικά ενοχι για βαρφτερο ζγκλθμα. Τθ κζςθ που υποςτθρίηει τθν άποψθ αυτι δζχεται τόςο θ κεωρία, όςο και θ νομολογία. Η χειροτζρευςθ, ςτθν περίπτωςθ αυτι, μπορεί να είναι είτε ολικι (όταν αποκροφονται όλεσ οι ελαφρυντικζσ περιςτάςεισ ι οι λόγοι μείωςθσ τθσ ποινισ που είχαν γίνει δεκτοί), είτε μερικι ( όταν αποκροφονται οριςμζνεσ μόνο περιςτάςεισ ι λόγοι από εκείνουσ που είχαν γίνει δεκτοί). Στθν ολικι ι μερικι ζμμεςθ χειροτζρευςθ εντάςςεται και θ περίπτωςθ, κατά τθν οποία το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου αποκροφει μεν ελαφρυντικι περίςταςθ, που είχε ιδθ

37 αναγνωριςτεί με τθν προςβαλλόμενθ απόφαςθ, δζχεται όμωσ ςτθ κζςθ αυτισ τθ ςυνδρομι μιασ άλλθσ ελαφρυντικισ περίςταςθσ, γιατί ζτςι αποκροφεται ουςιαςτικά θ αναγνωριςκείςα πρωτόδικα ελαφρυντικι περίςταςθ και αφαιρείται ζνα κεκτθμζνο και εμποδίηεται θ καλυτζρευςθ τns κζςθσ, με τον εμπλουτιςμό του κεκτθμζνου, μζςω τθσ πρόςκεςθσ και άλλθσ ελαφρυντικισ περίςταςθσ, εμπλουτιςμόσ που κα οδθγοφςε όχι ςε πολλαπλι μείωςθ, αλλά ςε ςυνεκτίμθςθ των επιμετρικϊν μεγεκϊν που ωκοφν ςε θπιότερεσ επιλογζσ (άρκρο 85 Π.Κ. - Α.Π. 962/2007,Α.Π.1182/2004). Στθ νομολογία καταφάκθκε ολικι ζμμεςθ χειροτζρευςθ ςτισ περιπτϊςεισ, που το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου: -απζκρουςε το αναγνωριςκζν πρωτόδικα ελαφρυντικό τθσ ςυνυπαιτιότθτασ του κφματοσ (Α.Π. 169/1962) -απζκρουςε το αναγνωριςκζν πρωτόδικα ελαφρυντικό μζτριασ ςφγχυςθσ (ΑΠ 495/1966) -απζκρουςε το αναγνωριςκζν πρωτόδικα ελαφρυντικό ωκιςεωσ ςτθν τζλεςθ τθσ πράξεωσ από μθ ταπεινά αίτια Α.Π. 705/1992) - απζκρουςε το αναγνωριςκζν πρωτόδικα ελαφρυντικό ειλικρινοφσ μετάνοιασ (Α.Π. 304/2001) -απζκρουςε το αναγνωριςκζν πρωτόδικα ελαφρυντικό προθγοφμενθσ ζντιμθσ ατομικισ, οικογενειακισ, επαγγελματικισ και γενικά κοινωνικισ ηωισ (Α.Π.1311/1999) - απζκρουςε το αναγνωριςκζν πρωτόδικα ελαφρυντικό τθσ μετεφθβικισ θλικίασ (Α.Π.1492/1999). Επίςθσ ςτθ νομολογία ζγινε δεκτό ότι: -δεν χειροτζρευςε θ κζςθ του κατθγορουμζνου ςτθν περίπτωςθ που το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο αναγνϊριςε ςτον κατθγοροφμενο (για παραβίαςθ υποχρζωςθσ διατροφισ) το αναγνωριςκζν και πρωτόδικα ελαφρυντικό τζλεςθσ τθσ πράξθσ από μθ ταπεινά αίτια, επιςιμανε όμωσ ότι μεταξφ των εννοιϊν τθσ κακοβουλίασ και των μθ ταπεινϊν αιτίων υπάρχει αντίφαςθ (Α.Π. 316/2007) -δεν ςυνιςτά χειροτζρευςθ θ από μζρουσ του δευτεροβακμίου δικαςτθρίου απόρριψθ ωσ αορίςτου του απορριφκζντοσ πρωτόδικα ωσ αβαςίμου αυτοτελοφσ ιςχυριςμοφ (Α.Π. 916/2002) -δεν επζρχεται χειροτζρευςθ τns κζςθσ του κατθγορουμζνου με τον ακριβζςτερο προςδιοριςμό τθσ πράξθσ από απλι ςωματικι βλάβθ που τελζςτθκε κακ' υπζρβαςθ των ορίων τθσ άμυνασ, ςε απλι ςωματικι βλάβθ, εάν θ ποινι που επιβάλλεται είναι μικρότερθ από εκείνθ που το πρωτόδικο δικαςτιριο κατζγνωςε (Α.Π. 67/1989, με αντίλογο ότι αποτελεί μεταβολι επί το δυςμενζςτερο, αφοφ θ απλι ςωματικι βλάβθ που τελζςτθκε κακ' υπζρβαςθ των ορίων τθσ άμυνασ ζχει ειδικι επιεικι μεταχείριςθ) -δεν επιλκε χειροτζρευςθ από το ότι το δευτεροβάκμιο αναγνϊριςε μεν τθν (και πρωτόδικα αναγνωριςκείςα) ελαφρυντικι περίπτωςθ του άρκρου 84 παρ. 2ε' ΠΚ, πλθν όμωσ ενςωμάτωςε τθ ςχετικι του κζςθ μόνο ςτο αιτιολογικό τns απόφαςισ του όχι όμωσ και ςτο διατακτικό τns (ΑΠ 1886/2005). Καταφάκθκε χειροτζρευςθ τns κζςθσ του κατθγορουμζνου ςτισ περιπτϊςεισ που το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο: 12

38 -αναγνϊριςε ςτον κατθγοροφμενο το ελαφρυντικό του άρκρου 84 παρ. 2 εϋ ΠΚ, αρνοφμενο ςιωπθρά τθν αναγνωριςκείςα πρωτόδικα ελαφρυντικι περίςταςθ του άρκρου 84 παρ. 2 α ΠΚ (Α.Π. 80/2005) -αναγνϊριςε ςτον κατθγοροφμενο το ελαφρυντικό του άρκρου 84 παρ. 2 ε ΠΚ, αρνοφμενο ςιωπθρά τα αναγνωριςκζντα πρωτόδικα ελαφρυντικό του άρκρου 84 παρ. 2 εδ. αϋ και δϋ Π.Κ. (Α.Π. 609/2009) -αναγνϊριςε ςτον κατθγοροφμενο το ελαφρυντικό του άρκρου 84 παρ. 2 ε' Π.Κ., αρνοφμενο ςιωπθρά το αναγνωριςκζν πρωτόδικα ελαφρυντικό του άρκρου 84 παρ. 2δ' Π.Κ. (Α.Π. 1037/2009) -δεν αναγνϊριςε ότι το ζγκλθμα τns ανκρωποκτονίασ με πρόκεςθ διαπράχκθκε από τον κατθγοροφμενο κακ' υπζρβαςθ των ορίων τθσ άμυνασ, όμωσ δζχκθκε το πρωτοβάκμιο δικαςτιριο, αλλά, αφοφ απζρριψε τουσ περί άμυνασ ιςχυριςμοφσ του, κιρυξε αυτόν ζνοχο ανκρωποκτονίασ ςε βραςμό ψυχικισ ορμισ (Α.Π.1438/2007). Σε νομολογιακό επίπεδο κυριαρχεί θ αντίλθψθ πωσ θ διατιρθςθ τθσ ίδιασ ποινισ, παρά τθν για πρϊτθ φορά αναγνϊριςθ από το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου ελαφρυντικοφ, δεν ςυνιςτά ανεπίτρεπτθ χειροτζρευςθ. Ζτςι, ζγινε δεκτό πωσ δεν καταφάςκεται χειροτζρευςθ ςτθν περίπτωςθ που το δικαςτιριο του ενδίκου μζςου: -διατιρθςε τθν επιβλθκείςα πρωτόδικα (ςυνολικι), αν και για πρϊτθ φορά αναγνϊριςε το ελαφρυντικό του άρκρου 84 παρ. 2α' ΠΚ (Α.Π. 648/1999) -διατιρθςε τθν επιβλθκείςα πρωτόδικα(ςυνολικι) ποινι, παρόλο ότι για πρϊτθ φορά αναγνϊριςε τα ελαφρυντικά του άρκρου 82 παρ. 2 εδ. δ' και ε' ΠΚ (Α.Π. 1282/2002) VΙ. Ζμμεςθ - νομικι χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου επζρχεται, επίςθσ: Όταν για πρώτθ φορά γίνεται δεκτι παράςταςθ πολιτικισ αγωγισ ςτο δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ( Α.Π. 393/1991, Α.Π. 1178/1999). Στθν περίπτωςθ αυτι, αφενόσ επιβαρφνεται θ δικονομικι κζςθ του κατθγορουμζνου, επειδι αποκτά ζναν αντίπαλο παραπάνω κατά τθν ποινικι διαδικαςία ςτο δεφτερο βακμό, αφετζρου δε θ χειροτζρευςθ ζγκειται ςτθν πικανότθτα επιδίκαςθσ αποηθμίωςθσ ςε βάροσ του. VII. Ζμμεςθ - νομικι χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου επζρχεται και : Όταν μεταβάλλεται ο χρόνοσ τζλεςθσ τθσ πράξθσ: Στθν περίπτωςθ αυτι επζρχεται χειροτζρευςθ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου, υπό τθν προχπόκεςθ ότι θ ςυγκεκριμζνθ μεταβολι του χρόνου τζλεςθσ τθσ πράξθσ αποκλείει τθ ςυμπλιρωςθ του χρόνου παραγραφισ (ΑΠ 1165/1994) 13

39 VIII.Τελευταία περίπτωςθ ζμμεςθσ - νομικισ χειροτζρευςθσ τθσ κζςθσ του κατθγορουμζνου ςυντρζχει: Όταν το δευτεροβάκμιο δικαςτιριο ςτθρίηει τθν κατθγορία ςε άκυρα, περιςςότερα ι διαφορετικά, των αντίςτοιχων του πρωτοβάκμιου δικαςτθρίου, αποδεικτικά μζςα. Το ςχετικό προβλθματιςμό ζκεςε θ Α.Π. 1525/2005, θ οποία δζχκθκε ότι, ςτθν ζννοια τθσ (απαγορευμζνθσ) χειροτζρευςθσ του άρκρου 470 ΚΠΔ, υπάγεται και θ επιβάρυνςθ τθσ νομικισ μεταχείριςθσ του κατθγορουμζνου, που επζρχεται όταν χρθςιμοποιείται εναντίον του μθ επιτρεπόμενο ι απαγορευμζνο αποδεικτικό μζςο ι αποδεικτικό μζςο του οποίου θ χριςθ δεν επιτράπθκε από τθν εκκαλουμζνθ απόφαςθ τελεςίδικα, λόγω μθ άςκθςθσ ζφεςθσ κατ' αυτισ. Στθ ςυγκεκριμζνθ περίπτωςθ κρίκθκε άκυρθ και, ωσ εκ τοφτου, δεν λιφκθκε υπόψθ από το Μικτό Ορκωτό Δικαςτιριο θ ζκκεςθ απολογίασ του κατθγορουμζνου ςτα πλαίςια τθσ (διενεργθκείςασ) προανάκριςθσ, λόγω μθ ςυμμετοχισ διερμθνζα. Στθ ςυνζχεια, το Μικτό Ορκωτό Εφετείο, κατά τθν εκδίκαςθ τθσ ζφεςθσ του κατθγορουμζνου, παρά τθν εναντίωςθ του τελευταίου, ζλαβε υπόψθ του για το ςχθματιςμό τθσ δικανικισ του πεποίκθςθσ και το περιεχόμενο τθσ παραπάνω ζκκεςθσ απολογίασ. Θεςςαλονίκθ

40