تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش

Transcript

1 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیاتهای غیرمستقیم( 1 مجید مداح 2 محبوبه فراهتی تاریخ دریافت: 1394/7/15 تاریخ پذیرش: 1394/11/14 چکیده توهم مالی یکی از عواملی است که بر وضعیت بودجۀ دولت اثر دارد. در این مقاله ابتدا با استفاده از مدلهای خودرگرسیون آستانهای )TAR( و خودرگرسیون آستانهای گشتاور )MTAR( نحوه واکنش مخارج دولت نسبت به وضعیت بودجه آن مورد بررسی قرار میگیرد. سپس با تصریح و تخمین یک مدل تصحیح خطای استاندارد و با استفاده از آمارهای مخارج و مالیاتها به تفکیک مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم بهصورت فصلی طی سالهای ) ( فرضیۀ وجود توهم مالی در اقتصاد ایران مورد آزمون و تحلیل تجربی قرار میگیرد. نتایج حاصل از تخمین مدل نشان میدهند: اوال ( رابطۀ عل ی منفی از طرف درآمد مالیاتهای غیرمستقیم به طرف مخارج دولت تا سه وقفۀ فصلی وجود دارد که این یافته پدیدۀ توهم مالی را در بخش مالیاتهای غیرمستقیم در اقتصاد ایران تأیید میکند. ثانیا ( توهم مالی تنها در حالت کاهش مالیاتهای غیرمستقیم در ایران برقرار است و رابطۀ علیت گرانجری به هنگام تغییرات مثبت مالیاتهای غیرمستقیم وجود ندارد. با توجه به آنکه مالیاتهای غیرمستقیم در مقایسه با مالیاتهای مستقیم کمتر قابل مشاهدهاند با کاهش مالیاتهای غیرمستقیم به علت وجود توهم مالی و درک نادرست افراد از قیمت کاال و خدمات عمومی تقاضا برای این کاالها و خدمات افزایش مییابد. بنابراین کاهش مالیات نمیتواند به عنوان یک ابزار کارا به منظور کاهش کسری بودجه مورد توجه قرار گیرد. واژههای کلیدی: مالیات مستقیم مالیات غیرمستقیم درآمد دولت توهم مالی اثر نامتقارن مدل خودرگرسیون آستانهای مدل تصحیح خطا 1. عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد مدیریت و علوم اداری دانشگاه سمنان )نویسنده مسئول( majid.maddah@semnan.ac.ir 2. دانشجوی دکتری علوم اقتصادی دانشگاه سمنان m.farahati@yahoo.com

2 68 1- مقدمه پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار 1395 طبق دیدگاه نظریه پردازان انتخاب عمومی 1 سطح مخارج دولت منعکس کننده تقاضای مالیاتدهندگان رأی دهنده برای کاالهای عمومی است که در این راستا مدل های تقاضا برای مخارج عمومی به وسیلۀ بورچردینگ و دیاسون )1972( و برگ استون و گودمن )1973( مطرح و توسعه یافته است. ادبیات توهم مالی 2 بیان می کند که ویژگیهای خاص ساختار مالیاتی بر ادراک رأیدهندگان از بار مالیاتی اثر دارد به گونه ای که ممکن است رأی دهندگان مقدار پرداختی بابت کاالهای عمومی را کم تر از حد برآورد کنند )جمل و همکاران 2002(. توهم مالی اشاره به وجود رابطه عل ی منفی از طرف درآمد مالیاتی به مخارج دولت دارد. پوویانی )1903( برای اولین بار اصطالح توهم مالی را بیان کرد. پوویانی و همچنین فسیانی )1941( توهم مالی را به عنوان نوعی توهم سیاسی مطرح می کنند. این موضوع زمانی اتفاق می افتد که سیاست مداران از ابزار های مالی به منظور فریب پرداخت کنندگان مالیات استفاده می کنند به نحوی که در نتیجۀ آن پرداخت کنندگان مالیات احساس می کنند کمتر از آنچه واقعا در طرح های دولتی سهیم می باشند پرداخت می نمایند که در این صورت بار مالیاتی ناشی از ارائه خدمات دولتی کمتر از مقدار واقعی آن برآورد می شود. برآورد کمتر از حد مخارج خدمات دولتی توسط مالیات دهندگان موجب می شود تا تقاضای آنها برای مخارج عمومی افزایش یابد. درخواست شهروندان برای افزایش مخارج عمومی این امکان را برای دولت فراهم می کند تا هزینه های خود را افزایش دهند که این مسئله موجب گسترش بیش از حد بخش عمومی خواهد شد. به اعتقاد واگنر )1976( و کولیس و جونز )1987( یکی از راه هایی که دولت می تواند به منظور فریب مالیات دهندگان استفاده کند به کارگیری یک سیستم مالیاتی پیچیده است در چنین شرایطی پرداخت کنندگان مالیات بار مالیاتی مؤثر را کم تر از حد واقعی آن برآورد می کنند که در این شرایط امکان افزایش مخارج عمومی برای دولت بدون درک کامل مالیات دهندگان ایجاد می شود. بوکانن )1967( میل )1848( و همچنین پومرهن و اسچنیدر )1978( استفاده از مالیات هایی که کم تر قابل مشاهده هستند را به عنوان یکی از دالیل توهم مالی مورد توجه قرار داده اند. طبق فرضیه میل مالیات های غیرمستقیم با توجه به آنکه در قیمت کاالها پنهان می شوند در مقایسه با مالیات های مستقیم کم تر قابل مشاهده اند. بنابراین به طور سیستماتیک بار مالیاتی حاصل از این مالیات ها در مقایسه با مالیات های مستقیم کم تر از حد برآورد می گردد. 1. Public Choice 2. Fiscal Illusion

3 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیات های غیر مستقیم( 69 تا اینجا همچنین توهم مالی ممکن است در صورت استفاده دولت از بدهی به جای درآمد مالیاتی بهمنظور تامین مالی مخارج اتفاق بیفتد با توجه به آنکه افراد بدهی مالیاتی آینده را در قالب بدهی جاری عمومی کمتر از حد برآورد میکنند. بر اساس قضیۀ تعادل ریکاردو افراد دارای انتظارات عقالیی میان تأمین مالی از طریق بدهی و مالیات بیتفاوت هستند. فلوید و هینز )1978( معتقدند تصمیم افراد در انتخاب مالیات و بدهی تحت تأثیر دو منبع اطالعاتی قرار دارد: نخست اطالعات حاصل از فرایند سیاسی جاری و دوم تجزیه و تحلیل روند گذشته درآمد و مخارج دولت. اگر تغییرات محسوس و قابل انتظاری در ویژگیهای سیاسی جاری اتفاق نیفتد به نظر میرسد تصمیمگیری عقالنی بر اساس رفتار گذشته شکل میگیرد. توهم بدهی در صورتی حاصل میگردد که روند گذشته نتواند بهصورت دقیق مسیر آینده را پیشبینی کند. بر این اساس افردی که بهصورت عقالیی عمل میکنند ممکن است به علت وجود اطالعات ناقص بدهی را به مالیات جاری ترجیح دهند )دلری و ورتینگتن 1996(. مطالعات انجام شده توسط واگنر )1976( بوکانن و واگنر )1977( و نیسکانن ) و 2006( نشان میدهند توه م مالی موجب میشود تا رابطۀ عل ی منفی از طرف درآمدهای مالیاتی به مخارج دولت وجود داشته باشد. نیسکانن )2002( اظهار میدارد توهم مالی موجب میشود تا منحنی تقاضا برای مخارج دولت بر اساس قیمت مالیات دارای شیب منفی باشد. کاهش درآمد مالیاتی میتواند قیمت دریافتی مخارج دولت را کاهش داده و منجر به افزایش مقدار تقاضا گردد. در مقابل افزایش مالیات ممکن است مالیات دهندگان را علیه مخارج دولت برانگیزد بهنحوی که آنها را مجبور میکند تا بهصورت مستقیم قیمت باالی مخارج دولت را بپردازند. بوکانن و واگنر )1978( به منظور حل مشکل کسری بودجه افزایش مالیات را پیشنهاد دادهاند. با افزایش مالیات رأیدهندگان احساس میکنند که قیمت مخارج دولت افزایش یافته است که نتیجۀ آن کاهش تقاضا برای کاال و خدمات عمومی است. در این شرایط افزایش مالیات به همراه کاهش مخارج دولت منجر به کاهش کسری بودجه خواهد شد. هدف اصلی این مقاله بررسی پدیده توهم مالی در اقتصاد ایران میباشد که برای این منظور فرضیه وجود رابطه علی منفی از درآمدهای مالیاتی به تفکیک مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم به مخارج دولت مورد آزمون قرار میگیرد تا با اتکاء به نتایج حاصل از آن توصیههای سیاستی در مورد نحوۀ اتخاذ سیاستهای مالیاتی ارائه شود. برای این منظور یک مدل تصحیح خطای نامتقارن با استفاده از دادههای فصلی مخارج و درآمدهای دولت در اقتصاد ایران در دورۀ 1380 تا 1391 پس از مدلسازی و آزمونهای الزم برآورد میشود.

4 70 2- مروری بر ادبیات تحقیق پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار 1395 در ادبیات مالیۀ عمومی اغلب این گونه فرض می شود که دولت درآمد و مخارج را به گونه ای تعیین می کند که رفاه اجتماعی حداکثر گردد )اوینگ و همکاران 2006(. پاین )2003( رابطۀ علی میان درآمد و مخارج دولت را در چارچوب چهار فرضیۀ قابل آزمون تقسیمبندی نموده است: 3 فرضیۀ اول: فرضیۀ مالیات و مخارج 1 فرضیۀ دوم: فرضیۀ مخارج و مالیات 2 فرضیۀ سوم: همزمانی مالی و فرضیۀ چهارم: جدایی نهادی. 4 طبق فرضیۀ اول تغییر در درآمد دولت منجر به تغییر در مخارج دولت می شود. این ایده توسط فریدمن )1978( و بوکانن و واگنر )1978( مطرح گردیده است. طبق دیدگاه فریدمن افزایش منابع قابل دسترس دولت که از طریق افزایش درآمدهای مالیاتی ایجاد میگردد تنها منجر به افزایش مخارج دولت میشود که در این شرایط کاهش کسری بودجه محتمل به نظر میرسد. طبق این دیدگاه یک رابطۀ علی مثبت از جهت درآمد مالیاتی به مخارج دولت وجود دارد. در مقابل بوکانن و واگنر )1978( بیان کردهاند کاهش مالیات بر مخارج دولت اثر معکوس دارد زیرا با توجه به کاهش قیمت دریافتی مخارج دولت در شرایط توه م مالی افراد تشویق میشوند تقاضا برای مخارج دولت را افزایش دهند. بنابراین یک رابطه علی منفی و یک طرفه از درآمد دولت به مخارج دولت برقرار است. سابقۀ مطالعات انجام شده در حوزۀ توه م مالی به آغاز قرن بیستم باز میگردد. پوویانی )1903( که به عنوان پدر مطالعۀ اقتصادی در زمینۀ توهم مالی شناخته میشود برای اولین بار اصطالح توه م مالی را مطرح کرد. واگنر )1976( فرضیههای مرتبط با توهم مالی در تحلیلهای تجربی را در پنج دسته تقسیم بندی کرده است: 1- مطالعه روی پیچیدگی ساختار مالیاتی 2- مطالعه روی کشش درآمدی 3- مطالعه در ارتباط با اثر فالی پیپر 4- مطالعه در زمینۀ توه م اجاره 5- مطالعه بر روی توه م بدهی. دلری و ورتینگتن )1996( یک بررسی مفصل در زمینۀ کارهای تجربی که در ارتباط با توهم مالی تا سال 1990 گسترش یافته بود انجام دادند. بر اساس مطالعات صورت گرفته در زمینۀ پیچیدگی ساختار مالیاتی پیچیدهتر بودن سیستم مالیاتی زمینه را برای افزایش مخارج دولت بدون درک کامل مالیاتدهندگان از میزان مالیات پرداختی فراهم میکند ))واگنر 1976( پومرهن و اسچنیدر )1978( باکر )1983( بریدن و هانتر )1985( کولیس و جونز 1. Tax and Spend Hypothesis 2. Spend and Tax Hypothesis 3. Synchronization Hypothesis 4. Institutional Separation Hypothesis

5 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیات های غیر مستقیم( 71 )1987( هیندلز و اسملدرز )1995( دلری و ورتینگتن )a1999( (. در گروه دو م مطالعات انجام شده )گیرین و هاولی )1991( هیندلز و اسمولدرز )1994( دلری و ورتینگتن )a1995(( اد عا کردند باالتر بودن کشش درآمدی مالیات منجر به سهولت در جمعآوری درآمدهای مالیاتی بهصورت خودکار میشود که به موجب آن پایداری مخارج باالتر به جهت پشتوانۀ سیاسی تسریع خواهد شد. همچنین در زمینۀ کشش درآمدی مطالعاتی توسط اوآتس )1975( کرایج و هینز )1980( هانتر و اسکوت )1987( و مسیولک و الدر )1988( انجام گرفته است. مطالعات انجام شده در ارتباط با اثر فالی پیپر این فرضیه را مورد آزمون قرار میدهد که پرداختهای انتقالی یکجا منجر به افزایش مخارج عمومی بیشتر از دیگر منابع حداکثر سازی بودجه میشوند. در این ارتباط مطالعاتی توسط دیلورنزو )1982( وینر )1983( لوگان )1986( گروسمن )1990( ویکف )1991( هیندلز و اسمولدرز )1994( هینس و تالر )1995( دلری و ورتینگتن )1995 الف و 1995 ب( و اینمان )2008( انجام شده است. در مطالعات صورت گرفته در زمینۀ توه م اجاره مشاهده شده است که با افزایش تعداد مستأجران در یک مکان خاص غالبا انتظار میرود مخارج عمومی افزایش یابد. چون در اینجا مستأجران در مقایسه با مالکان با توجه به آنکه از مالیات بر دارایی نهفته در اجارههایشان نامطلع هستند طرفدار افزایش مخارج عمومی خواهند بود. در این زمینه میتوان به مطالعات انجام شده توسط برگ استورم و گودمن )1973( مارتینز- وازکواز )1983( هیندلز و اسمولدرز )1994( کارول و یینگر )1994( ورتینگتن )1994( و جمل مریسی و پینار )2002( اشاره کرد. در گروه پنجم مطالعات محققان معتقدند مالیاتهای جاری سطح باالتری از ادراک را توسط رأی دهندگان پرداخت کنندۀ مالیات نسبت به بدهی عمومی ایجاد میکنند )دلری و ورتینگتن 1999 ب(. در چهار مطالعۀ تجربی که توسط اواتس )1969( ایپل و اسچیپر )1981( و داالماگاس ) 1992 و 1993( انجام گرفته است توهم بدهی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. فرضیۀ دوم در زمینۀ رابطۀ میان مخارج و درآمد دولت بیان کنندۀ یک رابطۀ علی از طرف مخارج دولت به مالیات است. از دیدگاه تعادل ریکاردویی بارو )1979( بیان کرده است که مخارج دولت در نهایت از طریق اخذ مالیات بیشتر از افراد جامعه در آینده تأمین مالی میشود. پیکاک و وایزمن )1979( معتقدند دولت ابتدا خرج میکند سپس در صورت لزوم به منظور تامین مالی هزینههای خود درآمد مالیاتی را افزایش میدهد. بنابراین طبق دیدگاه بارو و پیکاک و وایزمن رابطۀ علی مثبت از مخارج دولت به درآمد مالیاتی برقرار است و در این شرایط کاهش مخارج دولت به عنوان تنها راه حل به منظور کاهش کسری بودجه به شمار میرود. فرضیۀ سوم توسط موسگراو )1966( و همچنین ملتزر

6 72 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار 1395 و ریچارد )1981( مطرح شده است. طبق این فرضیه تصمیمات مخارج و درآمد دولت به صورت همزمان تعیین میگردند و بر این اساس رابطۀ علی دو طرفه میان این دو متغیر برقرار است. فرضیۀ چهارم توسط ویلداوسکی )1988( مطرح و توسط باغستانی و مکنون )1994( دنبال گردید که فرض میکند تصمیمات دولت در زمینۀ مخارج مستقل از تصمیمات آن در ارتباط با مالیات است. بر این اساس هیچ رابطۀ علی میان درآمد و مخارج دولت برقرار نیست. در برخی مطالعات رابطه علی میان درآمد و مخارج دولت مورد بررسی قرار گرفته است پژوهشگرانی مثل بوهن )1991( ماونتس و سوول 1997( کرن و استیاسنی )1998( گارسیا و هنین )1999( لی )2001( چانگ لی و کایودیل )2002( فسانو و وانگ )2002( ایتا و امبازیما )2008( نانتاکومار و همکاران )2011( و آل-کوالیفای )2012( رابطۀ مستقیم از طرف درآمد مالیاتی به مخارج دولت را تأیید کردهاند. در مقابل در مطالعات دیگر انجام شده وون فوستنبرگ و همکاران )1985( رام )1988( جولفاین و موخرجی )1991( جونز و جولفایان )1991( پرووپوالئوس و زامباراز )1991( کلیاس و مکریداکیس )1995( هندرویانیس و پاپاپرترو )1996( وامویکس )1997( روس و پاین )1998( کارنیرو )2005( آموح و لولح )2008( آفنسو و رائولت )2009( دوگان )2013( و ریچتر و دیمیتریوس به شواهدی مبنی بر رابطۀ علی ت از طرف مخارج به درآمدهای مالیاتی دست یافتند. در مقابل میلر و روسک )1989( حسن و سوکار )1995( اووی )1995( کاتراکیلیدیس )1997( کلیاس و مکریداکیس )2000( چانگ و هو )2002( عزیز و حبیب اهلل )2002( مغیره و سویدان )2004( کلیاس و پالئولگو )2006( میوارا و فلورینا )2006( راوینسیرکوماران )2011( مهرآرا و همکاران )2011( الیاسی و رحیمی )2012( و آرگبین و اینسا )2013( دریافتند رابطهای همزمان میان مخارج و درآمدهای دولت وجود دارد. در مطالعۀ دیگری دارات ) ( شواهدی از فرضیۀ توه م مالی مبنی بر رابطۀ علی منفی از طرف درآمدهای مالیاتی به مخارج دولت را برای ترکیه لبنان و تونس مورد تأیید قرار داد. همچنین نیسکان ) 2002 و 1978( فرضیۀ توهم مالی را در ایالت متحده امریکا مورد تایید قرار داد. یانگ )2009( نشان داد با افزایش درآمد مالیاتی مخارج دولت در ایالت متحده امریکا کاهش مییابد در حالیکه رابطه علی از طرف کاهش مالیات به مخارج دولت برقرار نیست. دستهای از مطالعات نیز با در نظر گرفتن امکان عدم تقارن در روند تعدیل بودجه به وسیله مخارج و درآمدهای دولت به بررسی رابطۀ میان مخارج دولت و درآمدهای مالیاتی پرداختهاند. در این ارتباط اوینگ )2006( در کوتاه مدت دریافت هیچ رابطۀ علی میان درآمد و مخارج دولت در ایالت متحده امریکا وجود ندارد. همچنین در بلندمدت درآمد و مخارج دولت تنها در صورت بدتر شدن وضعیت بودجه واکنش نشان

7 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیات های غیر مستقیم( 73 میدهند. زابف و پاین )2009( دریافتند در کوتاهمدت رابطۀ علی از مخارج دولت به درآمد دولت در ایالت متحده آمریکا برقرار میباشد. همچنین فرایند تعدیل در جهت رسیدن به تعادل بودجه به صورت متقارن است و مخارج دولت در بلندمدت نسبت به عدم تعادل بودجه واکنش نشان میدهد. آپرجیس و همکاران )2012( نشان دادند در کوتاهمدت رابطه علی از طرف درآمد دولت به مخارج دولت در یونان برقرار نیست و در بلندمدت درآمد مالیاتی تنها در شرایط بهبود بودجه واکنش نشان میدهد و سرعت واکنش مخارج دولت در شرایط بدتر شدن بودجه سریعتر از حالت بهبود در بودجه است. همچنین در مطالعهای اسگروبر و تیران )2003( فرضیه استوارت میل از توهم مالی و نحوه شکل گیری مالیات را به عنوان علت توهم مالی بررسی نمودند. نتایج تاییدکننده فرضیه میل میباشد و بار مالیاتی مرتبط با مالیات غیرمستقیم کمتر از حد برآورد شده است در حالیکه در حالت مالیات مستقیم این نتیجه بدست نیامد. مهرآرا و همکاران )2011( رابطه میان درآمدهای دولت و مخارج دولت بین 40 کشور آسیایی طی دوره را با استفاده از آزمون همجمعی و علیت پانلی بررسی نمودند. نتایج تاییدکننده رابطه علیت دو طرفه میان مخارج و درآمدهای دولت در کوتاهمدت و بلندمدت و همچنین فرضیه تطابق مالی میباشد. آمارش و ادنان )2014( با استفاده از مدل تصحیح خطا )ECM( و با دادههای هند طی سالهای نشان دادند افزایش درآمد علت گرنجري کاهش در مخارج دولت میباشد و فقدان رابطه علی مثبت از مخارج به درآمد میتواند به دلیل وجود توهم مالی باشد. به این دلیل که به علت بیتوجهی مصرف کننده نسبت به روش کار سیستم مالیاتی دولت بهراحتی میتواند درآمد را افزایش دهد. اگر درآمد دولت )یا مالیات دولت( به خوبی درك نشود مخارج دولت کمتر از واقع دیده میشود. از میان مطالعات داخلی نگین )1381( نشان داد یک رابطه علی یک طرفه از درآمد مالیاتی به مخارج دولت و همچنین یک رابطه علی یک طرفه از درآمد نفتی به مخارج دولت طی دوره برقرار میباشد. کارگر حاجی آبادی )1382( دریافت یک رابطه علی یک طرفه از سمت مخارج دولت به درآمدهای مالیاتی برقرار میباشد. چهارمحالی و خدایی )1383( نشان دادند رابطه علی دوسویه میان هزینههای جاری دولت و درآمدهای مالیاتی طی دوره برقرار است. صمدی و تابنده )1386( نشان دادند در کوتاهمدت حداقل یک رابطه علی یک طرفه از درآمد دولت به مخارج دولت برقرار میباشد. همچنین صمدی و زارع حقیقی )1391( دریافتند میان درآمد مالیاتی و مخارج دولت در کوتاه مدت همزمانی مالی وجود دارد و در بلندمدت سرعت کاهش درآمد مالیاتی در شرایط بهبود وضعیت بودجه بیشتر از سرعت

8 74 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار 1395 افزایش درآمد مالیاتی در شرایط بدترشدن وضعیت بودجه میباشد. مداح و صادقی )1392( با استفاده از رویکرد معادالت ساختاری در قالب مدل شاخصهای چندگانه-علل چندگانه )MIMIC( شاخص توهم مالی را در اقتصاد ایران طی سالهای برآورد نمودند. در این راستا از متغیرهای بار مالیاتی و سطح آموزش به عنوان علل و از متغیرهای بدهی عمومی دولت نسبت مالیات غیرمستقیم به مالیات مستقیم و نسبت مخارج مصرفی خصوصی به بدهیهای عمومی دولت به عنون پیامدهای آن استفاده شده است. نتایج نشان داده است اندازه بار مالیاتی مهمترین علت اندازه توهم مالی میباشد که سیاستگذاران سعی در پنهان کردن این بار مالیاتی از طریق توهم بدهیهای دولت و توهم مخارج مصرفی بخش خصوصی نسبت به سطوح بدهی هستند. همچنین روند توهم مالی طی این سالها صعودی میباشد که نشان میدهد سیاستگذاران مالی طی این سالها از تدابیر توهم مالی به منظور تحریف ادراکات مالیاتدهندگان از بار مالیاتی بهره بردهاند. مداح و همکاران )1393 الف( اثر توهم مالی از طریق شاخص مالیاتهاي غیرمستقیم را بر روي مخارج دولت در چارچوب مدل استاندارد رأي دهنده میانه طی سالهای مورد تحلیل تجربی قرار دادند. با استفاده از مدلهاي رگرسیون خودتوضیح برداري با وقفههاي گسترده )ARDL( و الگوی تصحیح خطا )ECM( نتایج نشان داد توهم مالی در ایران ناشی از سهم زیاد درآمد نفتی در بودجه دولت است که نوعی مالیات بین نسلی به شمار میرود. همچنین قابل رؤیت نبودن مالیات )توهم مالی( علت معنیدار افزایش مخارج دولت در اقتصاد ایران نیست. مداح و همکاران ) 1393 ب( در مطالعه دیگری با استفاده از الگوي خودرگرسیون با وقفههاي توزیعی نشان دادند رابطه بلندمدت و معنی داري بین متغیر نسبت مالیات به مخارج دولت و مخارج دولت وجود ندارد در حالیکه درآمدهاي نفتی داراي اثر مثبت معنیدار بر رشد مخارج دولت در اقتصاد ایران است که این موضوع بیانگر توهم مالی ناشی از نفت بین مؤدیان مالیاتی است. قادری و همکاران )1393( با استفاده از آزمون علیت گرنجر نشان دادند در کوتاهمدت تغییر در مخارج دولت منجر به ایجاد تغییر در درآمدهای مالیاتی میشود در حالیکه در بلندمدت نتایج حاصل از مدل تصحیح خطای برداری تاییدکننده علیت بلندمدت یک طرفه سمت از درآمد مالیاتی به مخارج دولت میباشد. رضایی و مهرآرا )1394( با استفاده از تحلیلهای شکست ساختاری رابطه علی و بلندمدت میان درآمد و مخارج دولت در ایران را طی دوره بررسی نمودند. نتایج حاصل از آزمونهای ریشه واحد

9 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیات های غیر مستقیم( 75 زیوت اندریوز و لی استرازیچکی نشان داد تمامی متغیرهای الگو در سطح نامانا اما تفاضل مرتبه اول آنها مانا میباشد. نتایج آزمونهای هم انباشتگی سایکنن لوتکیپل و گریگوری هانسن تایید کننده ارتباط بلندمدت و عل ی یک سویه از درآمدهای دولتی به مخارج دولت در ایران است. 3- دادههای تحقیق رابطه علی میان درآمد و مخارج دولت بر مبنای مدلهای اقتصادسنجی تصحیح خطای برداری )ECM( 1 و خودرگرسیون برداری نامقید )UVAR( 2 انجام میشود. اگر متغیرهای بودجهای تحقیق همجمع باشند از مدل ECM رابطۀ علی میان تصحیح خطای برداری )ECM( و چنانچه رابطۀ همجمعی وجود نداشته باشد از مدل )UVAR( بهمنظور تحلیل تجربی رابطۀ بین درآمد و مخارج دولت و آزمون پدیدۀ توهم مالی در اقتصاد ایران استفاده میشود )اوینگ و همکاران 2006(. دادههای مورد استفاده در این پژوهش مخارج دولت درآمد مالیاتهای مستقیم و درآمد مالیاتهای غیرمستقیم در دورۀ زمانی فصل اول 1380 تا فصل سوم 1392 است. در دورۀ تحت بررسی متوسط رشد فصلی مخارج دولت و درآمدهای حاصل از مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم به ترتیب برابر با 6248/ /76 و 947/63 میلیارد ریال بوده است که بدین ترتیب متوسط رشد مخارج دولت از متوسط رشد درآمدهای مالیاتی و متوسط رشد مالیاتهای مستقیم از متوسط رشد مالیاتهای غیرمستقیم بیشتر است. در مرحلۀ تخمین مدل از لگاریتم متغیرهای مخارج دولت مالیاتهای مستقیم و مالیاتهای غیرمستقیم استفاده شده است. جهت تخمین مدل در ابتدا باید مانا بودن 3 متغیرها مورد بررسی قرار گیرد که به این منظور از آزمون ریشۀ واحد دیکی- فولر تعمیم یافته 4 و آزمون فیلیپس و پرون 5 استفاده میشود. نتایج حاصل از آزمون دیکی فولر تعمیم یافته )ADF( با در نظرگرفتن عرض از مبدأ و روند و آزمون فیلیپس و پرون )PP( با در نظر گرفتن عرض از مبدأ و بدون روند برای سه متغی ر لگاریتم مخارج دولت )L(G(( لگاریتم درآمد مالیاتهای مستقیم )L(DT(( و لگاریتم درآمدهای مالیاتهای غیرمستقیم )L(INDT(( در سطح در جدول )1( نشان داده شده است: بر اساس اطالعات جدول )1( با توجه به آنکه قدر مطلق آماره دیکی- فولر تعمیم یافته و آماره فیلیپس و پرون از مقادیر بحرانی مورد نظر کمتر است میتوان نتیجه گرفت که دو متغی ر تحقیق در سطح نامانا 1. Error Correction Models 2. Unrestricted Vector Auto- regression 3. Stationary 4. Augmented Dickey-Fuller Unite Root Test 5. Phillips-Perron Tests

10 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار متغی ر هستند. به منظور مانا کردن متغی رها از تفاضل او ل آن ها استفاده شد. جدول )2( مانایی تفاضل او ل متغی رهای لگاریتم مخارج دولت و لگاریتم درآمدهای مالیاتی مستقیم و غیرمستقیم را تأیید می کند که آن ها در مرحلۀ بعدی تحقیق مورد استفاده قرار میگیرد. متغی ر مقدار آماره ADF جدول )2(- نتايج آزمون مانایی تفاضل مرتبه اول متغی رها مقدار بحرانی مک کینون مقدار آماره 99 درصد 99 درصد 95 درصد 90 درصد PP مقدار بحرانی مک کینون 95 درصد 90 درصد -30/ / DL(G) -2/ / / / / / / / DL(DT) -31/ /39294 DL(INDT) منبع: نتایج تحقیق مقدار آماره آزمون همجمعی جدول )1(- نتايج آزمون ريشۀ واحد براي متغي رهاي مدل همان طور که نتایج قسمت قبل نشان داد سه متغی ر مخارج دولت درآمد حاصل از مالیات های مستقیم و درآمد حاصل از مالیات های غیرمستقیم با یک تفاضل مانا می شوند که بر این اساس دارای یک ریشۀ واحد 2 هستند. انگل گرنجر )1987( اشاره می کند که یک ترکیب خطی از سری های دو یا چند متغی ر نامانا 3 ممکن است مانا باشند. اگر چنین ترکیب خطی مانایی وجود داشته باشد سریهای زمانی نامانا همجمع نامیده میشوند. ترکیب خطی مانا معادله همجمعی نامیده می شود. برای به دست آوردن رابطۀ بلندمدت یا همجمعی بین متغی رها می توان از روش انگل - گرانجر 4 استفاده کرد. در این پژوهش روش انگل-گرنجر )EG( به منظور بررسی همجمعی متغی رها مورد استفاده قرار می گیرد. بدین منظور ابتدا معادله رگرسیون 1. Cointegration Test 2. Unite Root 3. Integrated 4. Engle-Granger ADF مقدار بحرانی مک کینون مقدار آماره 99 درصد 99 درصد 95 درصد 90 درصد PP مقدار بحرانی مک کینون 95 درصد 90 درصد -2/ / L(G) -2/ / / / / / / / L(DT) -2/ / L(INDT) منبع: نتایج تحقیق

11 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیات های غیر مستقیم( 77 را به روش حداقل مربعات معمولی )OLS( 1 برآورد کرده و جمالت خطای آن را به دست می آوریم سپس مانایی جمالت خطا را آزمون می کنیم. اگر جمالت خطا مانا باشد می توان نتیجه گرفت که متغی رهای تحت بررسی همجمع هستند. برای استفاده از روش انگل - گرانجر ابتدا مدل زیر را به روش OLS برآورد می کنیم: متغی ر Gt =Γ+λ DTt +λ INDTt +εt که در آن G DT و INDT به ترتیب معر ف مخارج دولت درآمد حاصل از مالیات های مستقیم و درآمد حاصل از مالیات های غیرمستقیم میباشد. پس از برآورد این مدل آزمون مانایی بر روی جمله اخالل آن انجام شد که نتایج آن در جدول )3( ارائه شده است. همان طور که مالحظه می شود باقیمانده رگرسیون مخارج دولت بر روی درآمدهای مالیاتی مانا است که بدین ترتیب می توان گفت رابطه تعادلی بلندمدت میان مخارج دولت و درآمد حاصل از مالیات های مستقیم و غیرمستقیم برقرار است. مقدار آماره ADF جدول )3(- نتايج آزمون انگل گرانجر مقدار بحرانی مک کینون مقدار آماره 99 درصد 99 درصد 95 درصد 90 درصد PP مقدار بحرانی مک کینون 95 درصد 90 درصد 2-/ / / / / / / / ˆε t منبع: نتایج تحقیق { } 4- تصریح تخمین مدل و تحلیل تجربی با توجه به آن که سه متغی ر مخارج دولت و درآمد حاصل از مالیات های مستقیم و غیرمستقیم هم انباشته هستند به منظور بررسی رابطه علی ت از درآمدهای مالیاتی به مخارج دولت از مدل تصحیح خطا به پیروی از مطالعات انجام گرفته توسط بوهن )1991( ماونتس و ساول )1997( گارسیا و هنین )1999( اوینگ و همکاران )2006( و یانگ )2009( استفاده می شود. در این مدل با در نظر گرفتن ترکیب تفاضلهای مرتبه اول و مقادیر تأخیری متغی رهای هم انباشته معادله ای به صورت زیر حاصل میشود: Gt =γ 0 +α 1 G t αρ Gt ρ +β 1 DT t βρ DTt ρ + γ 1 INDT t λρ INDTt ρ + ρε ˆ t 1 + U 1t )۱( که در آن ها باقیمانده های حاصل از معادله هم انباشته )2( است: Gt = Γ + λ DTt + µ INDTt +ε t ) ۲( 1. Ordinary Least Square

12 78 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار 1395 در مدل تصحیح خطا تغییرات متغی ر وابسته تابعی از خطای دوره قبل از تعادل و نیز تغییر مقادیر با وقفه متغی رهای مدل است آزمون همجمعی آستانهای محدودیت مدل )2( که تحت عنوان مدل ECM استاندارد شناخته میشود در آن است که فرض میشود 2 در بلندمدت فرآیند تعدیل در مخارج که در نتیجۀ عدم تعادل بودجه ایجاد میشود به صورت متقارن است. اگر فرآیند تعدیل بهصورت نامتقارن 3 باشد فرضیۀ تعدیل متقارن نشاندهندۀ تصریح نادرست مدل میباشد که نتیجۀ آن تصمیم گیری نادرست در زمینۀ اتخاذ سیاست مالی است. همچنین پیپنگر و گوارینگ )1993( بالک و فومبی )1997( اندرس و گرنجر )1998( و اندرس و سیکلوس )2001( بیان کردهاند اگر روند تعدیل به سمت تعادل بلندمدت به صورت غیر خطی باشد آزمونهای سنتی ریشۀ واحد و همجمعی از قدرت پایینی برخوردار هستند. بر این اساس سؤالی که مطرح میشود این است که آیا مازاد بودجه در مقابل کسری بودجه یا بهبود در مقابل بدتر شدن وضعیت بودجه اثرات نامتقارنی بر رفتار پویای درآمد و مخارج دولت دارد برای پاسخ 5 به این سؤال مدلهای خودرگرسیون آستانهای )TAR( 4 و مدلهای خودرگرسیون آستانهای گشتاور )MTAR( مورد استفاده قرار میگیرند که از سوی اندرس و سیکلوس )2001( بهمنظور بررسی وجود علیت نامتقارن میان درآمد و مخارج دولت مدلسازی شدهاند. به منظور بررسی عدم تقارن باقیماندههای حاصل از معادله )2( را به صورت زیر تجزیه مینماییم: ε n ˆ t = I t ρ ˆ )1 I t) ˆ. ˆ ˆ 1 ε t 1 + ρ 2 ε t 1 + i t i t i1 = α ε + ν ) 3( I( t در مدل TAR به صورت معادله )4( معرفی میشود. تابع شاخص هوی ساید ( 6 1 if It = o if εˆ t 1 ε ˆ τ t 1 τ ) 4( 1. Threshold Cointegration 2. Symmetry 3. Asymmetric 4. Threshold Auto-regressive 5. Momentum Threshold Auto-regressive 6. Heaviside Indicator Function

13 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیات های غیر مستقیم( 79 I t وابسته به عدم که در آن τ ارزش آستانهای است. همانگونه که مشاهده میشود در مدل TAR شاخص تعادل بودجه دورۀ قبل است. از طریق مدل TAR میتوانیم برآورد کنیم که آیا عدم تعادل بودجه مثبت یا به عبارتی کسری بودجه بر رفتار مخارج دولت رفتاری متفاوت با حالت عدم تعادل بودجه منفی یا به عبارتی مازاد بودجه خواهد داشت پتروسلی و وودفورد )1984( نشان دادهاند که به ازای هر ارزش τ شرط الزم و کافی برای مانا بودن ρ+1) 1 برقرار باشند. با توجه به اینکه ماهیت دقیق عدم )(1+ρ 2 ρ 2 و )<1 <0 ρ 1 این است که روابط 0> تقارن را نمیتوان شناسایی کرد میتوان از مدلهای MTAR نیز استفاده کرد و فرایند تعدیل را وابسته به تغییرات عدم تعادل بودجه دورۀ قبل در نظر گرفت. تابع شاخص همراه با مدل MTAR بر اساس معادله )5( بهشکل زیر میباشد: 1 if It = o if εˆ ε ˆ t 1 t 1 τ τ ) 5( با استفاده از مدل MTAR میتوان برآورد کرد که آیا واکنش مخارج دولت نسبت به بهبود یا بدتر شدن کسری بودجه )یا مازاد بودجه( متفاوت است یا خیر در راستای پاسخ به این سؤال ابتدا بر اساس روش ارائه شده توسط چان )1993( ارزش آستانهای را به صورت درونزا تعیین میکنیم. در این روش } t εˆ { در مدل TAR و } t ε ˆ { در مدل MTAR به ترتیب صعودی مرتب میشوند. ارزش آستانه از میان %70 مشاهدات میانی به گونهای انتخاب میگردد که حداقل ρ 1 =ρ 2 مجموع مربعات باقیمانده را ایجاد کند. در هر دو مدل فرضیۀ عدم همجمعی به وسیلۀ محدودیت 0= ρ 1 نشاندهندۀ تعدیل متقارن است. =ρ 2 بررسی میگردد و همچنین محدودیت با در نظر گرفتن معادله ( 3( نتایج حاصل از مدل های TAR و MTAR در جدول )4( قابل مشاهده است.

14 80 مدل پارامتر τ پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار 1395 جدول )4(- نتایج آزمون همجمعی و تقارن AIC ρ 2 ρ 1 آزمون همجمعی ρ 1 =ρ 2 =0 آزمون تقارن ρ 1 =ρ 2 0/ )5/903360( 1/ )7/794631( 9/ )8/280913( 9/ )9/257574( -0/ / / / / / / / TAR MTAR منبع: نتایج تحقیق با استفاده از شبیهسازی مونت کارلو 1 مقادیر بحرانی در سطح معنی داری %5 برای آزمون همجمعی و آزمون متقارن بودن بر اساس بار تکرار برآورد گردیده است که این مقادیر داخل پرانتز نشان داده شده است. همچنین با در نظر گرفتن حداکثر طول وقفه برابر 8 بر اساس معیار آکائیک 2 طول وقفه بهینه برابر با 4 انتخاب شده است. نتایج مندرج در جدول )4( نشان میدهد که در هر دو مدل فرضیۀ صفر مبنی بر عدم همجمعی میان مخارج دولت و مالیات های مستقیم و مالیات های غیرمستقیم در سطح معنی داری %5 رد می شود در حالی که فرض متقارن بودن تعدیل در بلندمدت در هر دو مدل TAR و MTAR رد نمیشود نتایج حاصل از تخمین مدل ECM استاندارد نتایج حاصل از قسمت قبل نشان داد که میان مخارج دولت مالیات های مستقیم و مالیات های غیرمستقیم یک رابطۀ تعادلی بلندمدت وجود دارد و فرآیند تعدیل به سمت تعادل بلندمدت به صورت متقارن است. بنابراین به منظور بررسی پدیدۀ توهم مالی در اقتصاد ایران مدل تصحیح خطای برداری استاندارد به صورت زیر مورد استفاده قرار میگیرد: Gt =γ 0 +α 1 G t αρ Gt ρ +β 1 DT t βρ DTt ρ + γ 1 INDT t λρ INDTt ρ + ρε ˆ t 1 + U 1t ) 6( ˆ ε بیانگر باقیماندههای با وقفه از معادله هم انباشته )2( است که انتظار میرود عالمت که در آن 1 t ˆ ε نشان دهندۀ مازاد بودجه در دورۀ 1-t است بنابراین بهمنظور رسیدن به تعادل آن منفی باشد. 0>1 t ΔG t انتظار ΔG t باید به صورت مثبت واکنش نشان دهد. در مقابل در شرایط کسری بودجه بلندمدت 1. Monte Carlo Simulation 2. Akaike

15 81 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیات های غیر مستقیم( میرود بهصورت منفی واکنش نشان دهد. جهت تخمین این مدل تعیین طول وقفههای بهینه برای متغی رهای مخارج دولت و درآمدهای مالیاتی 2 دارای اهمی ت است که به این منظور از معیارهای شوارتز بیزین )SC( 1 آکائیک )AIC( و حنان کویین )HQ( استفاده میشود. نتایج حاصل از آزمون مربوط به طول وقفههای بهینه با در نظر گرفتن وقفههای 1 تا 6 در جدول )5( ارائه شده است. جدول )5(- آزمون وقفه بهینه الگو SC وقفه AIC HQ 1 0/ / / / / / / / / / / / / / / / / / منبع: نتایج تحقیق نتایج جدول )5( نشان میدهد سه معیار شواترز بیزین آکائیک و حنان کویین در وقفۀ 3 نسبت به سایر وقفهها دارای کمترین مقدار هستند که بر این اساس تعداد وقفههای بهینه 3 است. با در نظر گرفتن طول وقفه 3 مدل )6( برآورد شده است که نتایج آن در جدول )6( مشاهده میشود. حال بر اساس نتایج تخمین مدل ECM رابطۀ علی بین متغی رها قابل بررسی است. برای این کار از آزمون علی ت گرانجری 3 متغی ر توضیحی مدل نسبت به متغی ر وابسته از طریق آزمون معنادار بودن ضرایب مربوط به کلی ه وقفههای متغی ر توضیحی از آزمون والد 4 استفاده میشود. 1. Schwarz-Bayesian 2. Hannan-Quinn 3. Granger Causality 4. Wald test

16 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار متغیر ضریب جدول )6(- نتایج برآورد مدل ECM استاندارد Prob متغیر ضریب Prob 0/9378 0/0023 0/0136 0/0015 0/0080-0/ / / / / ΔDT t-3 ΔINDT t-1 ΔINDT t-2 ΔINDT t-3 εˆ t 1 0/ /3845 0/9300 0/2858 0/8324 0/5004-0/ / / / / ΔG t-1 ΔG t-2 ΔG t-3 ΔDT t-1 ΔDT t-2 R 2 منبع: نتایج تحقیق در این جا به منظور بررسی فرضیۀ توهم مالی با در نظر گرفتن مدل )6( از طریق آزمون والد سه فرضیه مورد بررسی قرار میگیرند اول فرض صفر بودن ضرایب کلیۀ متغی رهای مربوط به درآمد حاصل از )DT t دوم فرض مبنی بر صفر بودن مالیات های مستقیم و درآمد حاصل از مالیات های غیرمستقیم ( ضرایب کلیۀ متغیرهای مربوط به درآمد مالیات های مستقیم و سوم فرض مبنی بر صفر بودن ضرایب کلیۀ متغیرهای مربوط به درآمد مالیات های غیرمستقیم که نتایج حاصل از آن در جدول )7( ارائه شده است. منبع: نتایج تحقیق احتمال جدول )7(- نتایج آزمون والد آماره آزمون فرضیه صفر ΔT t does not Granger Cause ΔG t 2/ /0247 ΔDT t does not Granger Cause ΔG t 0/ /8432 ΔINDT t does not Granger Cause ΔG t 4/ /0062 همان طور که مالحظه می شود فرضیۀ مبنی بر صفر بودن ضرایب وقفه های اول دوم و سوم درآمدهای مالیاتی در معادلۀ )6( رد میشود. بر این اساس تغییرات درآمد مالیات های مستقیم و درآمد مالیات های غیرمستقیم عل ت گرانجری تغییرات مخارج دولت است. همچنین نتایج نشان دهندۀ عدم وجود رابطۀ علیت گرانجری از طرف درآمد مالیات های مستقیم به طرف مخارج دولت می باشد. در حالی که تغییرات درآمد مالیات های غیرمستقیم علت گرانجری تغییرات مخارج دولت است. با در نظر گرفتن نتایج برآورد مدل در جدول )6( مشاهده می شود ضرایب مربوط به تغییرات درآمد مالیات های غیرمستقیم در معادله )6( در تمام

17 مستقیم( غیر های مالیات نقش بر تأکید )با ایران در مالی توهم تجربی تحلیل 83 مالیاتهای )کاهش( افزایش با که است آن بیانگر یافته این که است منفی آن عالمت و معنیدار وقفهها مییابد. )افزایش( کاهش دولت مخارج غیرمستقیم مخارج به مالیاتی درآمد طرف از مثبت علی رابطۀ بر مبنی فریدمن سنتی فرضیۀ میدهند نشان نتایج این توهم وجود به توجه با غیرمستقیم مالیاتهای تغییر با جامعه افراد و نمیباشد برقرار ایران اقتصاد در دولت بهصورت را عمومی خدمات و کاال قیمت آن نتیجۀ در که نمیشوند پرداختی مالیات واقعی بار متوجه مالی غیرمستقیم مالیاتهای تغییر آیا که است آن میشود مطرح اینجا در که سؤالی میکنند. برآورد نادرست صورت در آیا دیگر عبارت به خیر. یا میگردد دولت مخارج تغییر به منجر نامتقارن صورت به مدت کوتاه در میشود. تأیید ایران اقتصاد در مالی توهم غیرمستقیم مالیاتهای درآمد کاهش و افزایش ECM مدل کوتاهمدت در دولت مخارج بر مالیاتی درآمدهای 1 نامتقارن اثر فرضیۀ آزمون منظور به میکنیم: بازنویسی زیر بهصورت )6( مدل در مجازی متغی ر دو کردن وارد با را استاندارد Gt =γ 0 +α 1 G t αρ Gt ρ +β 1 DT t βρ DTt ρ + γ NEG D NEG INDT... NEG D NEG 1 t 1 + +γρ INDT t ρ + pos pos pos pos γ 1 D INDT t γρ D INDTt ρρε ˆ t 1 + U 1t )7( همچنین میباشد. صفر برابر D pos اینصورت غیر در و است DINDT>0 D pos 1= حالت در آن در که و β pos همچنین ( میشود گرفته نظر در صفر برابر اینصورت غیر در و D NEG 1= باشد DINDT<0 اگر )7( معادله هستند(. غیرمستقیم مالیاتهای درآمد منفی و مثبت تغییرات به مربوط ضرایب ترتیب به β NEG متفاوتی اثرات منفی و مثبت صورت به غیرمستقیم مالیاتهای درآمد تغییر که میکند ایجاد را امکان این بیزین شواترز معیار سه اساس بر و 6 تا 1 وقفۀ طول گرفتن نظر در با باشند. داشته دولت مخارج تغییر بر ارائه )8( جدول در آن نتایج که شد انتخاب 3 عدد )7( مدل در بهینه وقفه طول کویین حنان و آکائیک است. شده 1. Asymmetrical

18 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار جدول )8(- آزمون وقفه بهینه مدل ECM نامتقارن در کوتاهمدت SC 0/ AIC -0/ HQ -0/ وقفه / / / / / / / / / / / / / / / منبع: نتایج تحقیق حال با در نظر گرفتن طول وقفۀ 3 برای متغی رهای طرف راست مدل )7( این مدل تخمین زده شد که نتایج آن در جدول )9( ارائه شده است. β 3 pos ρ جدول )9(- نتایج حاصل از مدل ECM نامتقارن در کوتاهمدت β 1 NEG -0/ β 2 NEG 0/ β 3 NEG -0/ β 1 pos -0/ β 2 pos -0/ / / /0067 منبع: نتایج تحقیق 0/0084 0/5249 0/0048 0/2517 0/5785 0/1222 ضرایب Prob R 2 0/ ˆ ε معنیدار و منفی است که حاکی از آن است که در بلندمدت همانطور که مشاهده میشود ضریب 1 t مخارج دولت نسبت به عدم تعادل بودجه واکنش نشان میدهد به گونهای که هنگام بدتر شدن وضعیت بودجه مخارج دولت کاهش مییابد و در مقابل هنگام بهبود وضعیت بودجه مخارج دولت افزایش مییابد. بر اساس نتایج حاصل از تخمین مدل )7( دو فرضیه مطابق جدول )10( از طریق آزمون والد مورد بررسی قرار میگیرند تا از طریق آن اثر نامتقارن درآمد مالیات های غیرمستقیم بر مخارج دولت در کوتاهمدت آزمون شود.

19 85 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیات های غیر مستقیم( منبع: نتایج تحقیق جدول )10(- نتایج آزمون والد در مدل ECM نامتقارن در کوتاهمدت فرضیه صفر آماره آزمون Prob pos pos pos β 1 = β 2 = β 3 =0 1/ /1928 NEG NEG NEG β 1 = β 2 = β 3 =0 6/ /0020 همانطور که مشاهده میشود اثر نامتقارن مالیاتهای غیرمستقیم بر مخارج دولت در کوتاهمدت تأیید میگردد. نتایج عدم وجود رابطۀ علیت گرانجری از طرف تغییرات مثبت درآمد مالیاتهای غیرمستقیم به طرف تغییرات مخارج دولت را در سطح باالی معنیداری رد نمیکند. این در حالی است که عدم وجود رابطه علی ت گرانجری برای تغییرات منفی درآمد مالیاتهای غیرمستقیم در سطح باالی معنیداری رد میشود. بر اساس یافتههای حاصل از نتایج تخمین مدلها یکی از عواملی که منجر به توهم مالی در اقتصاد ایران میشود استفاده از مالیاتهای غیرمستقیم است. این در حالی است که رابطۀ علی معنیداری از طرف مالیاتهای مستقیم به طرف مخارج دولت وجود ندارد. همچنین نتایج حاصل از آزمون والد در مدل ECM متقارن نشان داد تغییر مالیاتهای غیرمستقیم بهصورت متقارن منجر به تغییر در مخارج دولت در کوتاه مدت نمیگردد و اثر مالیاتهای غیرمستقیم بر مخارج دولت بهصورت نامتقارن است. توهم مالی یا به عبارتی درک نادرست مردم از قیمت واقعی کاال و خدمات عمومی منجر میشود با کاهش درآمد مالیاتهای غیرمستقیم افراد جامعه تقاضای خود را برای کاال و خدمات عمومی افزایش دهند که به موجب آن مخارج دولت افزایش خواهد یافت. در مقابل افزایش درآمد مالیاتهای غیرمستقیم بر مخارج دولت اثر معنیداری ندارد. بنابراین در صورت وجود کسری بودجه در اقتصاد ایران میتوان اقدام به افزایش مالیاتها کرد و از مالیات به عنوان یک ابزار کارا در جهت کاهش کسری بودجه استفاده نمود. برخالف عقیدۀ فریدمن کاهش درآمد مالیاتی در این شرایط کارا نیست. چون در این شرایط اگر دولت اقدام به کاهش مالیاتهای غیرمستقیم نماید با توجه به وجود توهم مالی تقاضا برای کاالها و خدمات عمومی افزایش یابد که در نتیجۀ آن مخارج دولت و به دنبال آن کسری بودجه افزایش مییابد.

20 86 5- نتیجهگیری پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار 1395 در این پژوهش فرضیۀ توهم مالی در اقتصاد ایران با استفاده از دادههای فصلی درآمدهای مالیاتی به تفکیک مالیاتهای مستقیم و غیرمستقیم طی سالهای ) ( مورد بررسی و تحلیل تجربی قرار گرفت. برای این منظور ابتدا امکان وجود تعدیل نامتقارن در مخارج دولت در بلندمدت با استفاده از مدلهای خودرگرسیون آستانهای )TAR( و مدلهای خودرگرسیون آستانهای گشتاور )MTAR( مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از آزمون هم انباشتگی انگل- گرانجر وجود یک رابطۀ تعادلی بلندمدت میان متغیرها را تأیید کرد و همچنین نتایج حاصل از دو مدل TAR و MTAR متقارن بودن روند تعدیل بودجه توسط مخارج دولت را مورد تأیید قرار داد. این نتایج موجب شد تا با در نظر گرفتن مدل تصحیح خطای استاندارد فرضیۀ وجود توهم مالی در اقتصاد ایران مورد تحلیل و آزمون تجربی قرار گیرد. نتایج حاصل از تخمین مدل حاکی از آن است که در بلندمدت مخارج دولت نسبت به عدم تعادل بودجه به صورت معنیداری واکنش نشان میدهد به گونهای که در شرایط کسری بودجه مخارج دولت کاهش مییابد و در شرایط مازاد بودجه مخارج دولت افزایش مییابد. یافتههای این پژوهش نشان داد تنها رابطۀ علی از طرف درآمد مالیاتهای غیرمستقیم به طرف مخارج دولت معنیدار میباشد و بر خالف عقیدۀ فریدمن مبنی بر وجود رابطۀ علی مثبت از طرف درآمد مالیاتی به سمت مخارج با تغییر درآمد مالیاتهای غیرمستقیم تا سه فصل مخارج دولت در خالف جهت تغییر میکند. در این پژوهش با در نظر گرفتن اثر نامتقارن در رابطۀ کوتاهمدت میان مالیاتهای غیرمستقیم و مخارج دولت این نتیجه حاصل شد که با افزایش درآمد حاصل از مالیاتهای غیرمستقیم توهم مالی در اقتصاد ایران برقرار نیست این در حالی است که در حالت کاهش مالیاتهای غیرمستقیم توهم مالی برقرار است. وجود توهم مالی در این حالت موجب میشود تا مالیاتدهندگان میزان پرداختیشان برای کاالها و خدمات عمومی را کمتر از حد واقعی آن برآورد نمایند که در نتیجه آن هزینههای دولت افزایش مییابد. به عبارت دیگر شهروندان بار واقعی مالیات را به درستی محاسبه نمیکنند که این کار موجب افزایش تقاضای آنها برای کاالها و خدمات عمومی میشود. این یافته بیانگر آنست که در حالت کاهش مالیاتهای غیرمستقیم وجود پدیده توهم مالی در اقتصاد ایران به رشد هزینههای دولت و در نتیجه اندازه دولت میانجامد. توصیه سیاستی این یافته آن است که سیاستها و برنامههای دولت به کاهش مالیاتهای غیرمستقیم منجر نشود. بر این اساس بر خالف عقیدۀ فریدمن کاهش مالیاتها یک ابزار کارا بهمنظور جلوگیری از رشد اندازۀ

21 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیات های غیر مستقیم( 87 دولت محسوب نمیشود با توجه به آنکه از یک طرف کاهش مالیاتهای مستقیم منجر به تغییر مخارج دولت نمیگردد و از طرف دیگر کاهش مالیاتهای غیرمستقیم نیز با توجه به وجود توهم مالی منجر به افزایش مخارج دولت خواهد شد. بر این اساس برخالف عقیدۀ فریدمن کاهش درآمد مالیاتی بهخصوص مالیاتهای غیرمستقیم در شرایط کسری بودجه توصیه نمیگردد بلکه به منظور بهبود وضعیت بودجه دولت الزم است تا درآمدهای مالیاتی افزایش یابند.

22 88 فهرست منابع پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار رضایی 1. عباسعلی و محسن مهرآرا )1394( آزمون ارتباط علی و هم انباشتگی میان درآمد و مخارج دولت: با لحاظ شکست ساختاری فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران 4)13(: چهارمحالی 2. علی اکبر و خدایی )1383( محمد رابطه علیت بین هزینههای جاری دولت و درآمدهای مالیاتی طی سالهای در ایران فصلنامه پژوهشنامه اقتصاد کالن : 3 صمدی 3. علی حسین و رضیه تابنده )1386( کسری تجاری در اقتصاد ایران: دولت یا بخش خصوصی فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی 7)3( پیاپی )26(: صمدی 4. علی حسین و نعمه زارع حقیقی )1391( آزمون مجدد رابطه بین درآمد و مخارج دولت در ایران: متقارن یا نامتقارن فصلنامه پژوهشنامه اقتصادی )رویکرد اسالمی- ایرانی( 12)47(: قادری 5. جعفر مشیدی محیا و بهنام ایزدی )1393( درآمدهای مالیاتی و مخارج دولت در ایران ) ( فصلنامه تحقیقات توسعه اقتصادی : 6 كارگر 6. حاجي آبادي محمدحسين )1382( تحليل رابطه عليت بين درآمدهاي مالياتي و مخارج دولتي در ايران پايان نامه كارشناسي ارشد دانشگاه امام صادق)ع(. 7 نگين 7. وحید )1381( بررسي رابطه علي بين مخارج دولتي و ماليات در ايران پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز. 8 مداح 8. مجید و فرزانه صادقی )1392( بررسی روند توهم مالی در اقتصاد ایران )رهیافت مدل شاخصهاي چندگانه - علل چند گانه( فصلنامه اقتصاد مقداری 3(10 (: مداح 9. مجید جیحون تبار فوزیه و زهره رضاپور) 1393 الف( توهم مالی و تقاضا براي مخارج دولت در اقتصاد ایران تحقیقات اقتصادي 49)4(: مداح مجید جیحون تبار فوزیه و و زهره رضاپور) 1393 ب( تحلیل تجربی پویاییهاي مخارج عمومی در اقتصاد ایران در چارچوب مدل رأي دهنده میانه و با وجود توهم مالی پژوهشها و سیاستهای اقتصادی : 11. Afonso, A. and Rault, C. (2009), Spend and Tax: a Panel Data Investigation for the EU, Economic Bulletin, 29(4):

23 89 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیات های غیر مستقیم( 12. Al-Khulaifi A.S. (2012), The Relationship between Government Revenue and Expenditure in Qatar: A Cointegration and Causality Investigation, International Journal of Economics and Finance, 4(9): Amoah B. and F.W. Loloh (2008), Causal Linkages between Government Revenue and Government Spending: Evidence from Ghana, Bank of Ghana, Working Paper, WP/BOG-2008/ Aregbeyen, O. and B. Insah (2013), A Dynamic Analysis of the Link between Public Expenditure and Public Revenue in Nigeria and Ghana, Journal of Economics and Sustainable Development, 4(4): Abdul Aziz, M. and M. Shah Habibullah (2000), Testing For Causality between Taxation and Government Spending: An Application of Toda-Yamamoto Approach, Pertanika Journal of Social Science & Humanities, 8(1): Apergis, N., Payne, J. E. and J. W. Saunoris (2012), Tax-spend nexus in Greece: are there asymmetries?, Journal of Economic Studies, 39(3), Baghestani, H. and R. McNown (1994), Do Revenues or Expenditures Respond to Budgetary Disequilibria?, Southern Economic Journal, 60(2): Baker, S.H. (1983), The Determinants of Median Voter Tax Liability: An Empirical Test of the Fiscal Illusion Hypothesis, Public Finance Quarterly, 11(1): Balke, N. S. and T. B. Fomby (1997), Threshold Cointegration, International Economic Review, 38(3): Barro, R.J. (1979), on the determination of the public debt, Journal of Political Economy, 87(5): Bergstrom, T. C. and R. P. Goodman (1973), Private Demands for Public Goods, The American Economic Review, 63(3): Bohn, H. (1991), Budget Balance through Revenue or Spending Adjustments, Journal of Monetary Economics, 27(3):

24 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار Borcherding, T. E. and R. T. Deacon (1972), The Demand for the Services of Non- Federal Governments, The American Economic Review, 62(5): Breeden, C.H. and W.J. Hunter (1985), Tax Revenue and Tax Structure, Public Finance Quarterly, 13: Buchanan, J. M. (1967), The Fiscal Illusion, Public Finance in Democratic Process: Fiscal Institutions and Individual Choice, Chapel Hill: University of North Carolina press. 26. Buchanan, J. M., and R.E. Wagner (1978), Dialogues concerning fiscal religion, Journal of Monetary Economics, 4(3): Buchanan, J. and R. E. Wagner (1977), Democracy in Deficit: The Political Legacy of Lord Keynes, New York: Academic Press. 28. Carroll, R. and J. Yinger (1994), Is the Property Tax a Benefit Tax? The Case of Rental Housing, National Tax Journal, 47: Chan, K. (1993), Consistency and Limiting Distribution of the Least Squares Estimator of a Threshold Autoregressive Model, Annals of Statistics, 21(1): Chang T. and Y.H. Ho (2002), A Note on Testing Tax-and-Spend, Spend-and- Tax, of Fiscal Synchronization: The Case of China. Journal of Economic Development, 27(1): Chang, T., Liu, W. R. and S. B. Caudill (2002), Tax-and-Spend, Spend-and-Tax, or Fiscal Synchronization, Applied Economics, 34(12): Craig, E.D. and A.J. Heins (1980), The Effect of Tax Elasticity on Public Spending, Public Choice, 35(3): Cullis, J. and Ph. Jones (1987), Fiscal Illusion and Excessive Budgets: Some Indirect Evidence, Public Finance Quarterly, 15: Dalamagas, B A. (1992), How Rival are the Ricardian Equivalence Proposition and the Fiscal Policy Potency View?, Scottish Journal of Political Economy,

25 91 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیاتهای غیر مستقیم( 39(4): Dalamagas, B A. (1993), Fiscal Illusion and the Level of Indebtedness: An International Comparison, South African Journal of Economics, 61(1): Darrat, A. (1998), Tax and Spend, or Spend and Tax?, An Inquiry into the Turkish Budgetary Process, Southern Economic Journal, 64(4): Darrat, A. (2002), Budget Balance through Spending Cuts or Tax Adjustments, Contemporary Economic Policy, 20(3): DiLorenzo, T.J. (1982), Utility Profits, Fiscal Illusion and Local Public Expenditures, Public Choice, 38(3): Dogan E. (2013), Does Revenue-led Spending or Spending-led Revenue Hypothesis Exist in Turkey? British Journal of Economics, Finance and Management Sciences, 8(2): Dollery, B E. and A. Worthington (1995a), State Expenditure and Fiscal Illusion in Australia: A Test of the Revenue Complexity, Revenue Elasticity and Flypaper Hypotheses, Economic Analysis and Policy, 25: Dollery, B E. and A. Worthington (1995b), Federal Expenditure and Fiscal Illusion: An Australian Test of the Flypaper Hypothesis, The Journal of Federalism, 25(1): Dollery, B. E. and A. Worthington (1996), The Empirical Analysis of Fiscal Illusion, Journal of Economic Surveys, 10(3): Dollery, B E. and A. Worthington (1999), Tax Complexity and Fiscal Illusion: An Empirical Evaluation of the Heyndels and Smolders approach, Public Finance/Finances Publiques, 51(4): Eita J.H. and D. Mbazima (2008), The Causal Relationship between Government Revenue and Expenditue in Namibia, Munich Personal Repec Archive (MPRA) Paper No Elyasi, Y. and M. Rahimi (2012), The Causality between Government Revenue

26 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار and Government Expenditure in Iran, International Journal of Economic Sciences and Applied Research, 5(1): Enders, W. and C. W. C. Granger (1998), Unit-Root Tests and Asymmetric Adjustment with an Example Using the Term Structure of Interest Rates, Journal of Business and Economic Statistics, 16( 3): Enders, W. and. P. L. Siklos (2001), Cointegration and Threshold Adjustment, Journal of Business and Economic Statistics, 19(2): Engle, R. F. and C. W. J. Granger (1987), Co-integration and Error Correction: Representation, Estimating, and Testing, Econometrica, 55: Epple, D. and K. Schipper (1981), Municipal Pension Funding: A Theory and Some Evidence, Public Choice, 37(1): Ewing, B. T., Payne, J. E., Thompson, M. A. and O. M. Al-Zoubi (2006), Government Expenditures and Revenues: Evidence from Asymmetric Modeling, Southern Economic Journal, 73(1): Fasano, U. and Q. Wang (2002), Testing the Relationship between Government Spending and Revenue: Evidence from GCC Countries, IMF Working Paper WP/02/ Fasiani, M. (1941), Principii di Scienza Felle Finanze, vol. 1, Torino, Italy: Giappichelli Editore. 53. Floyd, J.E. and J.A. Hynes (1978), Debt Illusion and Imperfect Information, European Economic Review, 11(4): Friedman, M. (1978), The Limitations of Tax Limitation, Policy Review (summer): Garcia, S. and P. Y. Henin (1999), Balancing Budget through Tax Increases or Expenditure Cuts: Is It Neutral?, Economic Modeling, 16(4): Gemmell, N., Morrissey, O. and A. Pinar (2002), Fiscal Illusion and Political Accountability: Theory and Evidence from Two Local Tax Regimes in Britain,

27 93 تحلیل تجربی توهم مالی در ایران )با تأکید بر نقش مالیاتهای غیر مستقیم( Public Choice, 110(3): Greene, K V. and B. Hawley (1991), Personal Income Taxes, Elasticities and Fiscal Illusion, Public choice, 72(2): Grossman, P.J. (1990), The Impact of Federal and State Grants on Local Government Spending: A Test of the Fiscal Illusion Hypothesis, Public Finance Quarterly, 18(3): Hasan, S. Y. and A. H. Sukar (1995), Short and long-run dynamics of expenditures and revenues and the government budget constraint: Further evidence, Journal of Economics, 22(2): Heyndels, B. and C. Smolders (1994), Fiscal Illusion at the Local Level: Empirical Evidence from the Flemish Municipalities, Public Choice, 80(3): Heyndels, B. and C. Smolders (1995), Tax Complexity and Fiscal Illusion, Public Choice, 85(1): Hines, J R. and R. Thaler (1995), Anomalies: The Flypaper Effect, The Journal of Economic Perspectives, 9(4): Hondroyiannis, G. and E. Papapetrou (1996), An Examination of the Causal Relationship between Government Spending and Revenue: A Cointegration Analysis, Public Choice, 89(3): Hunter, W.J. and C.E. Scott (1986), Interstate Differences in Individual Income Taxes, Public Finance Quarterly, 14: Inman, R P. (2008), The Flypaper Effect, NBER Working Paper (December), Cambridge, MA. 66. Jones, J. D. and D. Joulfaian (1991), Federal Government Expenditures and Revenues in the Early Years of the American Republic: Evidence from , Journal of Macroeconomics, 13(1): Joulfaian, d. and r. Mookerjee (1991), Dynamics of Government Revenues and Expenditures in Industrial Economics, Applied Economics, 23(12):

28 پژوهشنامه مالیات/شماره بیست و نهم )مسلسل 77( بهار Katrakilidis, C.P. (1997), Spending and Revenues in Greece: New Evidence from Error Correction modelling, Applied Economics Letters, 4(6): Kollias, C. and, S. Makrydakis (1995), The Causal Relationship between Tax Revenues and Government Spending in Greece: , Cyprus Journal of Economics, 8: Kollias, C. and S. Makrydakis (2000), Tax and Spend or Spend and Tax? Empirical Evidence from Greece, Spain, Portugal, and Ireland, Applied Economics, 32(5): Kollias, C. and S.-M. Paleologou (2006), Fiscal policy in the European Union: tax and spend Spend and Tax, fiscal synchronization or institutional separation?, Journal of Economi Studies, 33(2): Koren, S. and A. Stiassny (1998), Tax and Spend or Spend and Tax? An International Study, Journal of Policy Modeling, 20(2): Li X. (2001), Government Revenue, Government Expenditure and Temporal Causality: Evidence from China, Applied Economics, 33(4): Logan, R.R. (1986), Fiscal Illusion and the Grantor Government, Journal of Political Economy, 94(6): Martinez-Vazquez, J. (1983), Renter s Illusion or Savvy?, Public Finance Quarterly, 11: Mehrara, M., Pahlavani, M., & Y. Elyasi (2011), Government Revenue and Government Expenditure Nexus in Asian Countries: Panel Cointegration and Causality, International Journal of Business and Social Science, 2(7): Meltzer, A.H. and S.F. Richard (1981), A Rational Theory of the Size of Government, Journal of Political Economy, 89(5): Mioara and Florina.(2009), Causality Between Government Revenues And Expenditures In Romania, Finance Chair, Academy of Economic Studies, 29.PiaŃa Romană, No. 6, Room 1124, Bucharest, Romania, Zip Code