تأمین آن از محل درآمدهاى مالیاتى و اختصاص عواید نفت بررسی تأثیر درآمدهای نفتی بر مخارج دولت در ایران طی دورهی با

Transcript

1 تأث ریرى درآمدهای نف یت ىى بر مخارج دولت در ایران به روش الگوی خودبازگش یت ىى با وقفههای توزیعی تاریخ دریافت: 1393/6/24 تاریخ پذیرش: 1394/8/25 از صفحه 55 تا صفحه 90 چکیده یکی از مواردی که در متن سند چشمانداز ایران 1404 مورد تأکید قرار گرفته قطع اتکاى هزینههاى جارى به درآمدهای نفت و تأمین آن از محل درآمدهاى مالیاتى و اختصاص عواید نفت براى توسعه سرمایهگذارى بر اساس کارآیى و بازدهى است. از اینرو این مقاله به بررسی تأثیر درآمدهای نفتی بر مخارج دولت در ایران طی دورهی با استفاده از الگوی خودبازگشتی با وقفههای توزیعی میپردازد. نتایج نشان داد که اثر درآمدهای نفتی هم در کوتاهمدت و هم در بلندمدت تأثیر مثبت و معنیداری بر مخارج دولت )کل مصرفی و عمرانی( دارد. لذا میتوان بر اساس این مقاله به دولتمردان و سیاستگذاران هشدار داد که چنانچه اقتصاد ایران با این روند ادامه پیدا کند نه تنها اتکای دولت به درآمدهای نفتی قطع نمیشود بلکه روند وابستگی به این درآمدها به دلیل سهلالوصول بودن نیز افزایش مییابد. از این رو دولت باید از هم کنون به دنبال راهحلهای مناسب برای افزایش سهم درآمدهای مالیاتی در درآمدهای دولت بوده و در جهت کاهش اندازه دولت اقدام جدی را به عمل آورد. دکرت اكرب كمیجانی استاد اقتصاد عضو هیأت علمی دانشكده اقتصاد دانشگاه تهران روحاله نظری دانشجوی دکرتای علوم اقتصادی دانشگاه فردوسی مشهد كلیدواژه: درآمدهای نفتی مخارج دولت درآمدهای مالیاتی ایران الگوی خودبازگشتی با وقفههای توزیعی. JEL: H50, H20 طبقهبندی: 55 دوفصلنامه مطالعات تجربی اقتصاد ایران شماره دوم :: پاییز و زمستان 1394:: دانشگاه ایالم

2 1. مقدمه و طرح موضوع نفت در ایران برای اولینبار در سال 1908 میالدی برابر با اردیبهشت 1287 هجریشمسی در مسجدسلیمان کشف شد. این امر خود تحولی مهم محسوب میشد. در آن دوران درآمدهای نفتی چندان نقش مسلطی بر درآمدهای ارزی ایران نداشت. بعد از جنگ جهانی دوم بود که نفت و فروش آن برای دولت اهمیتی مهم پیدا كرد. ارتباط نفت با درآمدهای دولت در سال 1327 شمسی با تشکیل سازمان برنامه و بودجه شکل گرفت. با تحریمهایی که به رهبری انگلستان بر سر اختالف در تقسیم درآمدهای نفتی بهوجود آمد دکتر مصدق قصد داشت اقتصاد بدون نفت را پیگیری و اجرا نماید که بهدلیل وقوع کودتا توسط آمران محافظهکار خارج و داخل و عاملین آنها این طرح ناکام ماند. بعد از کودتا نقش نفت در درآمدهای دولت پررنگتر شد. درآمدهای نفتی به ابزاری برای دولتیکردن اقتصاد ایران تبدیل شد. با اتکا به درآمدهای نفتی دولت با افزایش بوروکراسی سلطهی خود را بر جامعه نهادینه نمود. بهتدریج اقتصاد کشور به درآمدهای نفتی متکی شد. این امر فرهنگ وابستگی را در جامعه ترویج میداد. همین وابستگی دولت پهلوی به نفت تصدیگری اقتصادی و مالی در تمام حیات اقتصادی جامعه ایرانی را گسترش داد. بهعبارت بهتر دولت با اتکا به دالرهای نفتی سلطهی خود بر اقتصاد ایران را قطعی نمود. در اوایل دههی 50 شمسی قیمت نفت چهار برابر افزایش یافت. در سال 1354 اقتصاد ایران باالترین درآمد نفتی را بدست آورد. با شروع جنگتحمیلی در سال 1359 و هدف قرار گرفتن تأسیسات نفتی طی سالهای جنگ از توانایی و ظرفیت تولید و صادرات نفت در کشور کاسته شد و در عمل دولت قادر به کسب درآمدهای نفتی پیشبینی شده نبوده است. این امر باعث شد که سهم درآمدهای نفتی از کل درآمدهای عمومی دولت از 67 درصد در سال 1359 به 38/8 در سال 1367 کاهش یابد. عامل دیگری که موجب کاهش سهم درآمد نفت از کل درآمدهای عمومی دولت طی دوره مذکور شده آن است که از سال 1362 رقمی تحت عنوان فروش ارز به سایر درآمدهای عمومی دولت افزوده شد. 1 و این رقم به تدریج افزایش یافت و همین امر موجب کاهش سهم نفت از کل درآمدهای عمومی دولت شد. تصمیم به اصالح نرخ ارز مورد استفاده در محاسبات بودجهای که از سال 1372 اتخاذ شد موجب شد تا سهم نفت در کل درآمدهای عمومی دولت به شدت افزایش یابد و این سهم که در سال 1371 معادل 52 درصد بود در سال 1372 به 72/5 درصد برسد. در سال 1376 و 1377 متعاقب با کاهش قیمت نفت سهم درآمد نفت از درآمدهای عمومی دولت به 58/4 و 42 درصد کاهش یابد و از سال 1378 با افزایش قیمت نفت این سهم افزایش یافت و در سال 1379 به 56/8 درصد رسید و این روند تا سال 1381 ادامه یافت اما از سال 1382 تا سال 1388 روند کاهشی یافت. به طوری که از 61/7 درصد در سال 1382 به 26/2 درصد در سال 1388 رسید. اما طی سالهای 1389 و 1390 روند افزایشی یافته و سهم درآمد نفت از 2 درآمدهای عمومی دولت به 40/4 رسیده است. 1- البته از سال 1379 رقم فروش ارز جزء فروش نفت به حساب می آید 2- جدول پیوست مقاله این مطلب را تأیید میکند. دوفصلنامه مطالعات تجربی اقتصاد ایران :: دانشگاه ایالم سال اول :: شماره دوم :: پاییز و زمستان

3 نفتی سیاستگذاری همینرو از و است امروز دنیای کاالی سیاسیترین حال عین در و کلیدیترین نفت نیا در و میدهد تشکیل را کشورها این ملی سیاستگذاری از عمدهای بخش واقع در نفتخیز کشورهای نفت به توجه اهمیت امر همین است. نفتی سیاستهای از متأثر اقتصادی برنامهریزی هرگونه کشورها لحاظ به هم دارد ایران اقتصاد در زیادی اهمیت نفت بخش است. کرده دوچندان را نفتی فرآوردههای و منابع نیز و دولت بودجه در نفتی درآمدهای سهم لحاظ به هم و کشور داخلی ناخالص تولید در آن جایگاه میکند تأیید را آن نیز اقتصادی آمارهای و دارند اتفاقنظر آن بر کارشناسان اکثر آنچه 1 است. کشور ارزی مشکل واقع در نتیجه این میشود. ملی سرمایهگذاری افزایش به منجر نفتی درآمدهای افزایش که است این مهم عامل دو به نفتی درآمدهای است. نفتی درآمدهای به وابستگی همان که میباشد ایران اقتصاد اساسی نفتی درآمدهای به دولت اتکای که است واضح دارد. بستگی نفت صادرات میزان و نفت جهانی قیمت هزینههایی دولتی سازمانهای اداره برای و جاری اعتبارات در خصوص به دولت مخارج زیرا است نامطلوب غیرانتفاعی طرحهای که آن عمده قسمت برای عمرانی هزینههای حتی دارند. دائمی خصلت که هستند وابسته دارد. وجود آنها نگهداری و تعمیر هزینههای طرحها این انجام با و دارند بلندمدت خاصیت است به نیست. صحیح و بوده غیرمنطقی است پرنوسان فوقالعاده که نفت درآمدهای به مخارج این کردن دولت بودجه اتکای که میکند ایجاب پایدار و سالم عمومی مالیه یک ایجاد لزوم و دوراندیشی دلیل همین مالیاتی درآمدهای بر مبتنی هزینهها شود سعی و داده کاهش نفتی درآمدهای به را جاری بودجه بهخصوص میکند ایجاد نفت صادرات از حاصل درآمدهای بر بودجه در دولت درآمدهای به اتکا که مشکالتی شود. صادرات از ناشی درآمد کاهش و قیمتها تنزل علت به دولت درآمدهای که هنگامی است. دامنهدار بسیار خصوص به عمومی بودجه هزینههای که آنجا از میشویم. عمومی بودجه کسری دچار مییابد کاهش نفت اثرات میتواند که شود استقراض به ناگزیر است ممکن دولت هستند انعطافناپذیر بسیار جاری هزینههای که تغییراتی طریق از نفت صادرات از حاصل ارز و نفتی درآمدهای به کشور اتکای كند. ایجاد نامطلوبی ناگهانی کاهش دارد. کشور اقتصاد بر منفی اثرات میدهد روی کشور ارزی ذخایر و پرداختها موازنه در مصرفی و واسطهای و سرمایهای کاالهای واردات برای تقاضا بودن بیکشش به توجه با ارزی درآمدهای میکند ایجاد اقتصادی فعالیتهای در را رکود شرایط و داده قرار تأثیر تحت را کشور تولید ضروری 2 است. بوده اقتصادی کارشناسان توجه مورد دیرباز از ایران اقتصاد در نفتی درآمدهای از استفاده بحث بودجه قانون در بهویژه سرمایهگذاری طرحهای به آن تزریق میزان و اخیر سالهای در درآمدها نوع این رشد باالدستی بخشهای و صنایع در خصوص به گاز و نفت به مربوط فعالیتهای حاضر حال در نمییابد. خاتمه همینجا به نفت بخش نقش اما. 1- هب عالقهمند بینالمللی گاز و نفت شرکتهای بینالمللی و محیطی شرایط بهرغم که بهطوری است کشور اقتصادی فعالیتهای سودآورترین جزء رد خارجی سرمایهگذاری و داشته بینالمللی بازارهای با نزدیکی ارتباط که اقتصادی بخشهای کلی بهطور که آنجا از هستند. بخشها این در فعالیت زین و میگیرد صورت بخشها این طریق از عمدتا تولید نوین دانش و فناوری انتقال و میباشند اقتصادی بخشهای کارآمدترین میگیرد صورت آنها ایجاب شرایط میباشد کشور اقتصادی توسعه و رشد محرکه موتور حاضر حال در که نفت صنعت پاییندستی فعالیتهای نسبی مزیتهای دلیل به کرد. تسریع را کشور اقتصادی توسعه و رشد و داده افزایش را نفت بخش بهرهوری ساختاری اصالحات طریق از میکند.3 :1387 زنور و جوادی ایران در دولت مخارج بر نفتی درآمدهای تأثیر توزیعی وقفههای با خودبازگشتی الگوی روش به

4 تصمیم بزرگترین از یکی عنوان به آن از میتوان که بهطوری است. برانگیخته را ریادی چالشهای 1385 سال بیماری به اقتصادی ادبیات در تصمیمی چنین آثار کرد. یاد نفت درآمد از استفاده برای نهم دولت اقتصادی تأمین مالیاتها را دولت مخارج از عمدهای سهم که کشورهایی اغلب در است. کرده پیدا شهرت هلندی ولی میرود. شمار به دولت مخارج تحدید در مهم عامل یک عنوان به آن کسب ویژه به و مالیات میکند درآمدهای به دولت مخارج از سزایی به سهم زیرا نمیخورد. چشم به ایران کشور اقتصاد در مسأله این دورهی برای ایران در دولت مخارج بر نفتی درآمدهای تأثیر بررسی به مقاله این لذا 1 است. متکی نفت میپردازد ایران در ادواری مالی سیاست و مالی ناپایداری 2. حفظ و محافظهکارانه مالی سیاست و هستند روبهرو آن با نفت صادرکننده کشورهای که مسألهای نفت از حاصل درآمدهای بدون دولت که مفهوم بدین است. مالی ناپایداری میطلبد را خارجی ارز ذخایر استفاده شدن منسوخ نفتی ذخایر اتمام خام نفت قیمت کاهش کند. حفظ را خود مالی وضعیت نمیتواند به 2 نفت بدون بودجه کسری نسبت شود. مالی ناپایداری موجب میتواند که نفتی تحریم یا نفت از است. نفت صادرکننده کشورهای در مالی ناپایداری اندازه گیری مناسب معیار بدون داخلی ناخالص تولید این روند بررسی اما کند میل صفر به بلندمدت در نسبت این که کنند تالش باید نفت صادرکننده کشورهای توجهی قابل رشد نسبت این اخیر سالهای در نمونه برای میدهد. مالی ناپایداری از نشان ایران در نسبت 1383 سال در درصد 18/ سال در درصد 19/ سال در درصد سال در است. داشته 3 ادواری مالی سیاست است. بوده درصد 25/ سال در درصد 25/ سال در درصد 18/4 تغییر نفت قیمت کاهش و افزایش با دورهای صورت به مخارج در دولت مالی سیاست که است مفهوم بدین دولت و یافته افزایش نفتی درآمدهای نفت قیمت افزایش با ندارد. همواری روند دولت مخارج و میکند میکند هزینه را نفت درآمد از مهمی بخش اقتصادی برنامههای بلندمدت افق و اقتصادی آثار به توجه بدون برای را مشکالتی میتواند مطلب این دارد. باالیی همبستگی نفت درآمد و قیمت با دولت مخارج بنابراین و را اقتصادی ثبات و کند تقویت را اقتصادی نوسانات میتواند ادواری مالی سیاست آورد. بار به ایران اقتصاد با و آمده بهوجود خدمات و ساختمان بخشهای در رونق نفت قیمت افزایش با که طوری به ببرد بین از عمرانی طرحهای نفت قیمت افزایش با دیگر طرف از میشوند. رکود دچار بخشها این نفت قیمت کاهش آنها پیشرفت سرعت یا مانده باقی تمام نیمه عمرانی طرحهای نفت قیمت کاهش با و شده شروع زیادی و دولت مخارج افزایش نفت قیمت افزایش همچنین میگیرد. صورت منابع اتالف بنابراین میشود ک ند 3- Procyclical Fiscal Policies.1372 سامتی -1 بودجه. در نفتی درآمدهای از استفاده کل منهای بودجه کسری از است عبارت نفت بدون بودجه کسری 2- ایالم دانشگاه :: ایران اقتصاد تجربی مطالعات دوفصلنامه 1394 زمستان و پاییز :: دوم شماره :: اول سال 58

5 افزایش تقاضا برای کاالها و خدمات را موجب شده و تورم را به همراه میآورد و کاهش قیمت نفت کاهش 1 مخارج و کاهش تقاضا برای کاالها و خدمات را بهبار آورده و موجب افزایش بیکاری میشود. افزایش قیمت نفت در سیكل جدید رونق نفتی اگر چه فرصتهای بیبدیلی را پیشروی اقتصاد ایران قرار داده است با این حال مهمترین نگرانی كاركرد مكانیزمهایی است كه در بلندمدت موهبت منابع را تبدیل به شومی منابع میكنند. چالش توسعهی اقتصاد ایران جدال بر سر تعیین میزان تزریق درآمدهای ارزی در قالب بودجههای سنواتی دولت نیست بلكه تزریق هر مقدار از منابع نفتی به پیكر اقتصادی كه تعیینكنندههای اصلی رشد چون: كاركرد صحیح و كارآمد دولت و بازار توسعهی فناوری توسعهی كیفی آموزش و مهارت بخش خصوصی كارآفرین محیط باثبات اقتصاد كالن نهادهای باكیفیت و تعامل با دنیای خارج در آن ضعیف و یا تعطیل است رشد اقتصادی باال و مستمر نصیب كشور نخواهدكرد. اگر افزایش درآمدهای ارزی نفت بدون توجه به ماهیت منابع تأمین مخارج تركیب مخارج و كیفیت مخارج تنها سطح مخارج عمومی را بیفزاید مخارج دولت بر پایهی درآمدهای پایدار شكل نگرفته و باگذشت 2 دورهی رونق نفتی دولت را با كسری بودجه فزایندهتری مواجه خواهدكرد. 3. نگاهی به چشمانداز ایران 1404 یکی از اهداف مهم تنظیم سند چشمانداز بیست ساله جمهوری اسالمی ایران تبدیل کشور به قدرت اول منطقه از لحاظ اقتصادی فنی و علمی برشمرده شده است. 3 تدوین سند چشمانداز از موضوعاتی است که در جهان سابقه زیادی ندارد. اما با وجود این برخی کشورها نظیر مالزی با بهرهگیری از این الگو به توفیقات زیادی نایل شدهاند که این مسأله نشانگر ظرفیت این رویکرد در بسیج نیروها و ایجاد هماهنگی و همسویی برای تحقق آرمآنها و خواستههای ملت است. در اوایل دهه 1990 میالدی مفهوم و نقش سند چشمانداز در فرایند تدوین و اجرای استراتژی توجه اندیشمندان را به خود جلب کرد. هنوز پژوهشگران در مورد تعریف و ابعاد سندچشمانداز به نظر مشترکی نرسیده بودند که دامنه به کارگیری آن در عمل گسترده شد. در منابع مکتوب مدیریتی چشمانداز با عباراتی چون دورنما آرمان تصویر آرمانی و رویای سازمان ذکر شده است. 4 چشمانداز برداشتی ذهنی است که افراد از آینده دارند و موجب اشتیاق در افراد جهت دستیابی به اهداف میشود. چشمانداز فکر عملی اعتباربخش و جذاب برای آینده سازمان است. 5 در متن نهایی سند چشمانداز بیست ساله جمهوری اسالمی ایران در افق 1404 چشمانداز بدین صورت تعریف شده است:»چشم-انداز«مبتنی بر ارزش داوریهایی است كه به وضعیت مطلوب اقتصادی اجتماعی فرهنگی 1- جوادی و زنور : -2 درگاهی سازمان مدیریت و برنامهریزی کشور شفیعd و صبور d دیلمی : -5 رضائیان.6-7 : تأثیر درآمدهای نفتی بر مخارج دولت در ایران به روش الگوی خودبازگشتی با وقفههای توزیعی

6 مطلوب آینده از تصویری انداز چشم دارد. اشاره آن واقعیتهای به توجه عین در جامعه محیطی زیست و هموارتر را جامعه دگرگونیهای و تحوالت مسیر بگیرد جای جامعه آحاد ذهن در هرگاه كه میكند ترسیم را ههاى هزین اتکاى قطع گرفته قرار تأکید مورد 1404 ایران چشمانداز سند متن در که مواردی از یکی میكند. بر سرمایهگذارى توسعه براى نفت عواید اختصاص و مالیاتى درآمدهاى محل از آن تأمین و نفت جارى معظم رهبر توسط كه پنجم ساله پنج برنامه كلی سیاستهای ابالغیه در البته است. بازدهى و کارآیى اساس ملی توسعه صندوق تأسیس به آن زیربندهای و 22 بند در نیز گردید ابالغ 1387 بهمن در اسالمی انقالب اهداف تحقق برای حال هر به است. شده اشاره كشور توسعه برای نفت درآمد از بهینه استفاده منظور به و 22 بند اساس بر میباشد. آن از حاصل درآمدهای و گاز و نفت به نگاه تغییر به نیاز یقینا چشمانداز سند بودجههای وابستگی قطع و آن كارآمدی بهبود و دولتی مدیریت در تحول ایجاد برای دولت آن زیربندهای تصویب به ملی توسعه صندوق اساسنامه پنجم برنامه اول سال در است الزم نفت درآمد به دولت جاری نفتی فرآوردههای و گاز و نفت صادرات از حاصل منابع از درصد 20 ساالنه و برسد اسالمی شورای مجلس برنامه پایان تا گاز و نفت درآمدهاى به دولت جارى هزینههاى وابستگى قطع و گردد. واریز صندوق این به و شفاف راهگشا چنین این سیاستهای تاكنون كه كرد اذعان باید است. گرفته قرار تأکید مورد پنجم است. نگردیده ابالغ و تعیین كشور در راهبردی پژوهش متغیرهای آماری تحلیل 4. نفت و اعم بهطور انرژی به نگرش از جدیدی مرحله میالدی 1973 سال در نفتی تکانه نخستین وقوع با در کنترل تحت لزوم و منابع بودن محدود عمده متوجه عمده مصرفکنندگان آمد. وجود به اخص بهطور انجام خود ضعف نقاط بر غلبه برای را اقداماتی و شدند عرضه از اطمینان حصول برای آن بیشتر آوردن از حاصل درآمدهای که هستند معتقد برخی دارد دیگری حکایت ما کشور برای نفت ویژه به و انرژی دادند. تنبلی فرهنگ نوعی به و است نبوده کارفرمائی و تالش شایسته که کرد فراهم ما برای را زندگی از نوعی نفت سیاسی نظام تعیین در بیشتر شاید و میزان همان به است.نفت کرده ترویج ما ملت در را بودن مصرفی و وضعیت با تنگاتنگ ارتباط نفتی درآمدهای امروزه که بهطوری است. داشته نقش ما اقتصادی ساختار و مصرفی کاالهای واردات کردن محدود طریق از نفتی درآمدهای کمبود دارد. جامعه سیاسی ثبات و اقتصاد قرار تأثیر تحت را تولیدی بخش سرمایهای و واسطهای کاالهای واردات کردن محدود طریق از و مردم رفاه حاصل درآمدهای و خام نفت صادرات تأثیر تحت شدت به داخلی ناخالص تولید رشد کلی بهطور میدهد. استفاده مورد اقتصادی مختلف بخشهای در تولید عامل یک عنوان به انرژی دیگر سوی از میباشد. آن از بودجه بر نفت سایه 1 است. اهمیت دارای سرمایه و کار مانند دیگر تولید عوامل اندازه به و میگیرد قرار نمایان ایران اقتصاد بر 1340 دهه از سایه این است نفتی اقتصاد در مهم نکات از کشور بودجهای نظام و.2-3 :1378 یوسفی.1-1 ایالم دانشگاه :: ایران اقتصاد تجربی مطالعات دوفصلنامه 1394 زمستان و پاییز :: دوم شماره :: اول سال 60

7 گشت و همچنان نیز ادامه دارد تا اقتصاد نتواند بدون نفت به حیات خود ادامه دهد. از سالهای 1340 به بعد این سایه به اقتصاد کشور گسترده شد. تا سال 1342 بودجه جاری کشور در وزارت اقتصاد و دارایی و بودجه عمرانی نیز توسط سازمان برنامه و بودجه تنطیم میشد. درآمد نفت فقط جزء منابعی بود که در بودجه عمرانی گنجانده میشد لذا از درآمد نفت برای تأمین هزینههای جاری دستگاهها استفاده نمیشد و هزینههای جاری را وزارت اقتصاد و دارایی با مالیات تنظیم میکرد از زمانی رژیم گذشته خواست تحولی ایجاد کند و نظام اداری را گسترش دهد چون مالیات کفاف هزینهها را نمیداد درآمدهای نفتی به عنوان یک منبع درآمد در نظر گرفته شد. 1 نمودار )1( روند درآمدهای نفتی و مخارج کل دولت را طی سالهای نشان میدهد. همزمان با افزایش درآمدهای نفتی مخارج دولت نیز افزایش یافته است. و زمانی که درآمدهای نفتی کاهش یافته مخارج دولت نیز با کاهش مواجه شده است. در برنامه تعدیل اقتصادی ایران بر کاهش اتکا به درآمدهای نفتی تأکید گردید. اما طی سالهای بعد از اجرای برنامه تعدیل و خصوصیسازی بر اتکا به درآمدهای نفتی نیز افزوده شد. 2 و امروزه بودجه دولت بیش از پیش به درآمدهای نفتی متکی 3 است. منودار) 1 ( : روند درآمدهای نفتی و مخارج کل دولت در ايران طی سالهای امینی و همکاران کمالی دهکردی 1372 : علیرغم آنكه قانون برنامه چهارم توسعه دولت را مكلف كرده است تا پایان برنامه پنجم رابطه هزینههای جاری با درآمد نفتی قطع گردد هر سال شاهد افزایش وابستگی بودجه كشور به درآمدهای نفتی هستیم.همچنین در قانون برنامه پنجم توسعه ماده 117 نیز تأکید شده است که به منظور قطع کامل وابستگی اعتبارات هزینهای به عواید نفت و گاز از طریق افزایش سهم درآمدهای عمومی در تأمین اعتبارات هزینهای دولت به نحوی اقدام شود کهدر پایان برنامه نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی مشروط به عدم افزایش نرخ مالیاتهای مستقیم و با گسترش پایههای مالیاتی حداقل به دهدرصد )%10( برسد. 61 تأثیر درآمدهای نفتی بر مخارج دولت در ایران به روش الگوی خودبازگشتی با وقفههای توزیعی

8 نمودار )2( روند درآمدهای نفتی و مخارج جاری دولت را طی سالهای نشان میدهد. همزمان با افزایش درآمدهای نفتی مخارج جاری دولت نیز افزایش یافته است. و زمانی که درآمدهای نفتی کاهش یافته مخارج جاری دولت نیز با کاهش مواجه شده است. یکی از پیامدهای کاهش در قیمت و درآمدهای نفتی کاهش هزینههای جاری دستگاههای دولتی است. ممنوعیت استخدام خریدهای دولتی واگذاری شرکتهای دولتی به بخش خصوصی به منظور کاهش بار مالی آنها بر دولت از شیوههای کاهش هزینههای جاری در کشورهای صادرکننده نفت است. منودار) 2 (: روند درآمدهای نفتی و مخارج جاری دولت در ايران طی سالهای نمودار )3( روند درآمدهای نفتی و مخارج عمرانی دولت را طی سالهای نشان میدهد. همزمان با افزایش درآمدهای نفتی مخارج عمرانی دولت نیز افزایش یافته است. و زمانی که درآمدهای نفتی کاهش یافته مخارج عمرانی دولت نیز با کاهش مواجه شده است. یکی از پیامدهای کاهش در قیمت و درآمدهای نفتی توقف یا ک ند شدن اجرای پروژههای عمرانی و ملی است. این شیوه افزون بر این که بر نرخ رشد اقتصادی کشورهای صادرکننده نفت و روند توسعه در این کشورها بازتاب منفی دارد سبب کاهش 1 و یا توقف اشتغال در این کشورها میشود. -1 فرشادگهر دوفصلنامه مطالعات تجربی اقتصاد ایران :: دانشگاه ایالم سال اول :: شماره دوم :: پاییز و زمستان

9 منودار) 3 (: روند درآمدهای نفتی و مخارج عمرانی دولت در ايران طی سالهای نمودار )4( روند درآمدهای نفتی و درآمدهای مالیاتی دولت را طی سالهای نشان میدهد. همزمان با افزایش درآمدهای نفتی درآمدهای مالیاتی دولت نیز افزایش یافته است. و زمانی که درآمدهای نفتی کاهش یافته درآمدهای مالیاتی دولت نیز با کاهش مواجه شده است. اگر چه نسبت مالیات به تولیدناخالص داخلی پایین است ولی بخشی از همین نسبت پایین وابسته به بخش نفتی است. مالیات بر واردات به عنوان بخش اصلی مالیات غیرمستقیم از نظر سهم در نوسان بوده است. این نوع مالیات با توجه به ساختار ارزی کشور که عمدتا متأثر از صادرات نفت میباشد مستقیما به صادرات نفت درآمدهای ارزی 1 آن و میزان واردات مرتبط است. منودار) 4 (: روند درآمدهای نفتی و درآمدهای مالياتی در ايران طی سالهای رزاقی.70 : تأثیر درآمدهای نفتی بر مخارج دولت در ایران به روش الگوی خودبازگشتی با وقفههای توزیعی

10 منابع فاقد کشورها این که میدهد نشان هنگکنگ و سنگاپور تایوان کرهجنوبی کشورهای به نگاهی کشورهایی به توانستهاند کارآمد سیاسی نهادهای بودن دارا و برنامهریزی و مدیریت با و هستند فراوان طبیعی صنعتیشده) NICs ( تازه کشورهای را آنها بینالملل سیاسی اقتصاد در امروزه که شوند تبدیل صنعتی نخبگان عامل مهمترین نبودهاست. نفت فروش محصول صنعتی شکوفایی و توسعه این که 1 مینامند. استفادهی الگوی یک نروژ بودهاست. توسعهگرا و کارآمد سیاسی-اجتماعی نهادهای و توسعهگرا سیاسی دنیا در نفت صادرکنندهی سومین روسیه و عربستان از بعد کشور این است نفتی درآمدهای از درست ملی ثروت افزایش صرف را درآمدها این توانستهاند کارآمد سیاسی-اجتماعی نهادهای میگردد. محسوب نروژ نفت دولتی صندوق را آن که کشور این ارزی ذخیره صندوق در نروژ نفتی درآمدهای عمده بنمایند. زا که است این مهم نکتهی ندارد. را آن از برداشت حق عنوان بههیچ دولت و میگردد پسانداز مینامند الکترونیکی صنایع صادرات به متعلق درصد 80 و نفت به متعلق درصد 20 نروژ دولت درآمدهای مجموع درآمدهای درصد 20 فقط اما میباشد دنیا در صادرکنندهینفت سومین نروژ اینکه رغم به میباشد. پیشرفته تأمین مالیات و الکترونیکی صنایع از مابقی و میگردد تأمین نفت از کشور این دولتی بودجه و دولتی کشور این وابستگی کاهش راستای در را امر این نروژ کارآمد سیاسی-اجتماعی نهادهای واقع در میشود. یابد. کاهش هم درصد 20 رقم آینده سالهای طی میشود پیشبینی و دادهاند انجام نفتی درآمدهای به را خود کار میالدی 1996 سال در رسمی بهصورت ارزی( ذخیره صندوق همان نروژ)یا نفت دولتی صندوق بورسهای و بازارها در و نروژ کشور از خارج در میگردد واریز صندوق این به که درآمدهایی تمام کرد. شروع نروژ در اقتصادی رکود یا تورم به تنها نه نفتی درآمدهای ناگهانی افزایش میشود. سرمایهگذاری بینالمللی ثروت افزایش صرف مردمساالر نهادهای نظارت و توسعهگرا و درست برنامهریزی با بلکه نشدهاست منجر زا طبیعی منابع که گفت میتوان لذا شدهاست. کشور این برای خارجی سرمایهگذاری رونق طریق از ملی و منابع این از بهینه و درست استفادهی برای چنانچه اما میباشند. کشور یک ملی ثروت عوامل مهمترین نفرین به تبدیل نعمت بهجای منابع این است ممکن ننمایند عملی برنامهریزی حکومتها آن درآمدهای عمومی رفاه بهبود یا ملی ثروت افزایش باعث کشور یک در نفتی درآمدهای از درست استفاده شوند. نوع به بسته این گردد. هلندی بیماری جمله از نارساییهایی بروز باعث است ممکن بالعکس یا میگردد دارد. دولتمردان و سیاستگذاران بینش تجربی مطالعات بر مروری 5. تحقیقات میدهند.این بدست را متفاوتی نتایج نیز اقتصاد در دولت نقش رابطه در شده انجام تحقیقات مبتنی صادرات با كشورهای دیگر عبارت به است. معكوس رابطهی دارای طبیعی منابع وفور با اقتصادی رشد میدهند نشان مختلف تجربی مطالعات 1- شود: رجوع نمونه برای هستند. پایینی اقتصادی رشد دارای باال طبیعی سرمایهی با یا و باال طبیعی منابع بر Gylfason (1999, 2001), Sachs and Warner (1995, 1999, 2001), Sala-I-Martin, Xavier and Arvind Subramanian (2003) ایالم دانشگاه :: ایران اقتصاد تجربی مطالعات دوفصلنامه 1394 زمستان و پاییز :: دوم شماره :: اول سال 64

11 به خصوص با توجه به مقوله خصوصیسازی در سالهای دهه 80 در مركز توجهات قرار گرفته است. 1 با توجه به اختالف نظرهای زیادی كه در رابطه با محدوده دخالت دولت وجود دارد. مطالعات گستردهای پیرامون این موضوع صورت گرفته است که برخی بر حضور بیشتر دولت تأکید میکنند برخی دیگر حضور دولت را مانعی برای رشد اقتصاد میدانند و برخی دیگر نیز حضور مثبت یا منفی دولت را منوط به نوع حضور آن در اقتصاد میدانند. به برخی از این مطالعات اشاره میکنیم. شاید اولین مطالعه تجربی در زمینه فعالیتهای دولت به اقتصاددان قرن نوزدهم آلمان آدولف واگنر )اقتصاددان سوسیالیستی( مربوط میشود. الگویی که به قانون واگنر نیز مشهور است وی بیان می دارد "با رشد درآمد سرانه اقتصاد اندازه نسبی بخش عمومی نیز افزایش مییابد." وی طبق مشاهدههای خود مسألهی رشد بخش عمومی چند كشور اروپایی آمریكا و ژاپن را طی قرن نوزدهم مورد توجه قرارداد. و دریافت مادامی كه اقتصاد در جهت صنعتی شدن پیش میرود ماهیت روابط بین بازارها گستردهتر و واحدها و مؤسسههای موجود در این بازارها نیز پیچیدهتر میشود. شهرنشینی و تراكم زیاد جمعیت موجب بروز پیامدهای خارجی شده و مداخله یا قانونگذاری بخش عمومی ضرورت مییابد. بدیهی است خود این امور مستلزم دخالت بیشتر دولت و بخش عمومی در اقتصاد است. لذا واگنر ظهور بخشهای خدمات بانكی دولتی خدمات قانونی رشد هزینههای عمومی آموزش و پرورش و خدمات بهداشتی ارائه شده توسط بخش عمومی را مورد تأكید قرار داده و كشش درآمدی تقاضای آنها را محاسبه كرده است. از نظر واگنر این خدمات دارای حساسیت درآمدی تقاضای باالست. از این رو با افزایش درآمد واقعی در اقتصاد مخارج عمومی برای این خدمات به نسبت بیشتری افزایش مییابد و این به نوبه 2 خود باعث افزایش نسبت مخارج عمومی به تولید ناخالص ملی میشود. رام )1986( 3 در مقالهای با ارائه یك چارچوب تئوریكی قوی و در عین نسبتا سادهای به بررسی رابطه انداره دولت و رشد اقتصادی پرداخته است. نتایج مطالعه وی نشان داد: 1- اثركلی مخارج دولت بر رشد اقتصادی تقریبا در كلیه موارد مثبت بوده است. )به جزء چند كشور( 2- اثر خارجی اندازه دولت عموما مثبت بوده است. 3- بهرهوری عوامل در بخش دولتی حداقل در دههی 1960 از بخش غیردولتی بیشتر بوده است. همچنین رام )1987( با تقسیمبندی کشورها سعی در آزمون قانون واگنر برای 115 کشور داشت. فرضیه واگنر در 60 درصد کشورهای مورد بررسی تأیید شد و در بقیه موارد این فرضیه رد میگردد. دیاموند ) ( با استفاده از دادههای مربوط به 42 كشور در حال توسعه )شامل ایران( برای متوسط دوره ) ( به این نتیجه رسید که مخارج كل دولت بر رشد اقتصادی مؤثر نیست اما در مورد مخارج سرمایهای مصداق ندارد. همچنین نتیجه میگیرد که در كشورهای توسعهیافته رابطه مخارج دولتی با رشد اقتصادی غالبا منفی بوده است. این در حالی است که دركشورهای در حال توسعه نتایج متفاوت بوده است. 3- Ram 4- Diamond 1- دادگر و نظری پورمقیم 1378 و دادگر تأثیر درآمدهای نفتی بر مخارج دولت در ایران به روش الگوی خودبازگشتی با وقفههای توزیعی

12 بایرام )1990( 1 با ارائه یك چارچوب تئوریكی متفاوت و با استفاده از دادههای سری زمانی برای 20 كشور آفریقایی تأثیر اندازهی دولت را بر رشد اقتصادی آزمون كرد. نتایج معادالت تخمین زده شده توسط بایرام نشان داد که در 11 كشور آفریقایی افزایش مخارج دولت اثر معكوسی بر رشد اقتصادی داشته اما در 9 كشور دیگر حتی رشد اقتصادی را شتاب میبخشد. لذا اثر مخارج دولت روی رشد اقتصادی از كشوری به كشور دیگر متفاوت بوده نمیتوان آنها را تعمیم داد. کاراس )1993( 2 با استفاده از یافته بارو برای 37 کشور به بررسی دو موضوع میپردازد: اول آزمون اثر تغییرات موقتی و دائمی در مخارج عمومی و دوم ارتباط بین مخارج بخش عمومی رشد اقتصادی و اندازه دولت است. یافتههای تجربی وی حکایت دارد که عموما تغییرات دائمی در مخارج دولت اثر بزرگتری نسبت به تغییرات موقتی به همان اندازه روی تولید و اشتغال دارد. همچنین یک ارتباط منفی بین اثرات تولیدی مخارج دولت و اندازه دولت را نشان داد. او همچنین در مقالهای) 1996 ( با استفاده از قانون بارو )1990( به بررسی اندازهی بهینه مخارج دولت و بهرهوری در 118 کشور جهان برای دورهی میپردازد و نتیجه میگیرد که: 1- اندازه دولت در قاره آسیا کمتر از حد مطلوب در قاره آفریقا بیش از حد مطلوب و در اروپا به طور مطلوب وجود دارد. 2 - اندازه بهینه دولت به طور متوسط 23 درصد است. ولی دامنه آن از 14 درصد در کشورهای سازمان همکاریهای اقتصادی و توسعه تا 33 درصد در آمریکای شمالی تغییر میکند. کاراس در سال 1997 نیز به بررسی نقش مخارج دولت در فرایند تولید و اندازه بهینه مخارج دولت در 20 کشور اروپایی در دوره پرداخت. او به این نتیجه رسید که بین بهرهوری مخارج دولت و اندازه آن رابطه منفی وجود دارد. همچنین اندازه دولت در کشورهای مورد مطالعه بهینه نیست. موری )1993( 3 در مقالهای میزان تأثیر افزایش و کاهش قیمت نفت خام بر روی متغیرهای کالن اقتصادی آمریکا را مبتنی بر روش علیت گرنجری و دادههای فصلی مورد مطالعه قرار میدهد. نتایج مطالعه وی نشان میدهد که تمام متغیرهای کالن بجز مخارج دولتی شدیدا تحت تأثیر تغییرات قیمت نفت قرار گرفتهاند. یاواس )1998( 4 معتقد است كه در كشور توسعهنیافته چون مخارج دولتی روی زیرساختهای اقتصادی انجام میگیرد و این نوع مخارج باعث تحریك تولید بخش خصوصی میشود لذا اثر مثبت دارد. اما در كشور توسعهیافته چون این فرایند طی شده ( اغلب زیرساختها آمادهاند( این مخارج برای خدمات هزینه شده لذا باعث كاهش رشد اقتصادی میشوند. گوارتنی 5 و همکاران) 1998 ( در بررسی رابطه بین مخارج دولتی و رشد اقتصادی برای دورهی ) ( نتیجه میگیرند که بزرگی بیش از حد معمول دولت باعث كاهش رشد اقتصادی میشود. همچنین وقتی اندازه دولت كوچك میشود نرخ رشد 1- Bairam 2- Karras 3- Mory 4- Yavas 5- Gwartney دوفصلنامه مطالعات تجربی اقتصاد ایران :: دانشگاه ایالم سال اول :: شماره دوم :: پاییز و زمستان

13 در و مصرف افزایش باعث دولت اندازه افزایش كه داد نشان )2001( 1 هیتگیر مییابد. افزایش اقتصادی با اقتصادی رشد و دولت مخارج بین ارتباط بررسی در )2001( 2 یاسین شد. خواهد اقتصادی رشد نهایت که رسید نتیجه این به زمانی دورهی در آفریقایی کشورهای برای پانل داده-های از استفاده دارد. اقتصادی رشد بر مثبتی اثر دولت مخارج جهانی قیمتهای نوسانات اثر در اقتصادی کالن متغیرهای واکنش چگونگی بررسی به )2002( 3 التونی مخارج که است حاکی وی مطالعه نتایج است. پرداخته فصلی دادههای از استفاده با نفت رد )2002( 4 میچل و ولدخانی است. اقتصادی فعالیتهای سطح تعیینکننده اصلیترین عنوان به دولت که رسیدند نتیجه این به استرالیا اقتصاد برای درآمد توزیع و قیمت سطوح بر نفت قیمت افزایش بررسی افزایش اثر که داد نشان 5 اسچور وان و دونالد مک ندارد. حقیقی درآمد بر مشخصی اثر نفت قیمت افزایش )0/76 روستایی خانوارهای در اثر این البته که میشود. جنوبی آفریقای در درآمدها رشد باعث نفت قیمت انگلستان اقتصاد برای مطالعهای در )2005( 6 یاک است. درصد( )0/83 شهری خانوارهای از کمتر درصد( به )2006( 7 هندرسون و فولستر دارد. اقتصادی رشد بر منفی اثری دولت مخارج که رسید نتیجه این به بررسی در )2006( 8 رهین و گاریت است. منفی اقتصادی رشد بر دولت مخارج تأثیر که رسیدند نتیجه این عنوان به خارجی پیامدهای کاهشدهنده و کاالها تأمینکننده عنوان به در دولت نقش خود تحلیلی توهم بوروکراسی ذینفع گروههای همچنین میداند. دولت رشد عامل را ثروت و درآمد مجدد توزیعکننده میداند. دولت رشد عوامل دیگر از را دولت انحصارات و مالی رشد بر دولت اندازه بزرگی که دادند نشان آمریکا اقتصاد برای مطالعهای در )2007( 9 پارکر و گیریرو رسیدند نتیجه این به پاکستان اقتصاد برای مطالعهای در )2010( همکاران و 10 شهباز دارد. منفی اثر اقتصادی با )2011( همکاران و 11 صفدری دارد. معنیدار و مثبت اثر دولت اندازه بر اقتصادی رشد و تجارت آزادی که دولت اندازه جمعیت رشد نرخ که رسیدند نتیجه این به ایران اقتصاد برای دادههای از استفاده دارد. اقتصادی رشد بر مثبت اثر سرمایهگذاری و منفی اثر پیر و جوان سنین تکفل بار داد نشان )1372( سامتی میشود: اشاره آنها از برخی به که گرفته صورت مختلفی مطالعات ایران در 1- Heitger 2- Yasin 3- Eltony 4- Valadkhani and Mitchell 5- McDonald and van Schoor 6- Yak 7-Folster and Henrekson 8- Garrett and Rhine 9- Guerrero and Parker 10- Shahbaz 11- Safdari 67 ایران در دولت مخارج بر نفتی درآمدهای تأثیر توزیعی وقفههای با خودبازگشتی الگوی روش به

14 این به مطالعهای در )1374( صنیعدانش است. معنیدار و مثبت دولت بودجه و نفتی درآمدهای رابطه که اقتصاد در را دولت فعالیت افزایش روند تعیینكننده عامل و است شدن بزرگ درحال دولت که رسید نتیجه آن مختلف فعالیتهای و دولت اثر بررسی به )1376( عمید میكند. شناسایی را جمعیت و نفت درآمد وی مطالعه نتایج پرداخت. اقتصادی رشد بر آنها کردن هزینه نحوه و دولت درآمد تأمین روش-های شامل اثرات بررسی به )1378( امینآبادی صمدی دارد. مثبت اثری اقتصادی رشد بر نفتی درآمدهای که داد نشان وی مطالعه نتایج پرداخت. کالن اقتصاد الگوی یک از استفاده با کالن متغیرهای روی بر نفتی تکانههای اعمال ارزی سیاستهای نوع از صرفنظر روبروست نفتی درآمدهای افزایش با دولت زمانی که است حاکی اقتصادی مهم شاخصهای باشد باالتر دولت کل مخارج به نسبت دولت عمرانی مخارج کشش چه هر شده کاهش با دولت که زمانی در بالعکس و یافتهاند نسبی بهبود سرمایهگذاری و داخلی ناخالص تولید مانند دولت عمرانی مخارج کشش چه هر مییابد کاهش دولت کل مخارج و میشود مواجه نفتی درآمدهای بررسی در )1379( قدیری میکنند. طی را بهتری روند فوق شاخصهای باشد کمتر دولت کل مخارج به نسبت نفت ارزی درآمدهای و مالی سیاستهای که رسید نتیجه این به ایران در اقتصادی رشد تعیین-کننده عوامل فرهنگی است. اقتصادی رشد بر منفی آثار دارای پولی سیاستهای که حالی در بوده اقتصادی رشد مشوق مطالعه نتایج پرداختند. كشور اقتصادی مدیریت فرآیند بر نفتی درآمدهای اثر بررسی به )1380( شیرکوند و فرآیند ناکارآمدی و ایران اقتصاد در منفی پیامدهای موجب نفتی درآمدهای وجود که است حاکی آنها و نقش بررسی به دوره برای مطالعهای در )1380( ارسالنی است. شده کشور اقتصادی مدیریت است. پرداخته کالن اقتصاد متغیرهای با آن ارتباط و ایران اقتصاد در نفتی درآمدهای و نفت قیمت اهمیت تبع به و نفت از ناشی ارزی درآمدهای مییابد افزایش نفت قیمت زمانی که داد نشان وی مطالعهی نتایج مطالعهای در )1383( محنتفر مییابد. افزایش دولت عمومی بودجه همچنین و ارزی دریافتی-های کل آن در وی پرداخت. ) ( سالهای طی در دولت جاری هزینههای افزایش بر موثر عوامل بررسی به دولت مخارج افزایش بر نفتی درآمدهای و مالیاتی درآمدهای که رسید نتیجه این به مختلف الگوهای برآورد تکانههای پویای اثرات بررسی به مطالعهای در )1385( نیکیاسکویی و مهرآرا دارد. معنیدار و مثبت اثر نتایج پرداختند. )SVAR( ساختاری خودرگرسیونبرداری مدل از استفاده با اقتصادی متغیرهای روی بر نفتی که سعودی( عربستان و کویت )اندونزی- نفت صادرکننده کشور سه و ایران برای مدل برآورد از حاصل برونزایی درجه که داد نشان تحقیق این از حاصل نتایج دادند. قرار مقایسه مورد را دارند مشابهی شرایط تکانههای همچنین است. پایینتر اندونزی و ایران به نسبت کویت و سعودی عربستان در نفت قیمت همچنین است. ایران و عربستان در واردات و داخلی تولیدناخالص نوسانات منبع مهم-ترین نفت قیمت کشور دو از بیشتر ایران و عربستان در ترتیب به نفتی درآمدهای به نسبت اقتصاد آسیبپذیری و وابستگی برای ایران در دولت اندازه و مالی زدایی تمرکز رابطهی بررسی در )1385( همکاران و رنانی میباشد. دیگر و جمعی دولت اندازه با مخارج مالی زدایی تمرکز رابطهی اوال که رسیدند نتیجه این به دورهی نشان کنترل متغیرهای پارامترهای برآورد نتایج ثانیا است. مثبت استانی دولت اندازه با ولی است منفی ملی ایالم دانشگاه :: ایران اقتصاد تجربی مطالعات دوفصلنامه 1394 زمستان و پاییز :: دوم شماره :: اول سال 68

15 نظری و دادگر است. ناچیز دولت اندازه بر گاز و نفت درآمدهای مستقیم اثر بررسی مورد دوره طی که داد دورهی برای ایران در مالیاتی درآمدهای بر نفتی درآمدهای تأثیر بررسی به مطالعهای در )1386( مهمی بخش که است این بر تأکید با مطالعه این در پرداختند. خودرگرسیونبرداری مدل از استفاده با 1342 درآمدهای امر این است. نفت درآمد به وابسته غیرمستقیم و مستقیم طور به ایران در مالیاتی درآمدهای از دولت درآمد رشد همچنین است. كرده آسیبپذیر شدت به نفت جهانی بازار نوسانات مقابل در را مالیاتی است حاکی مطالعه مهم یافتههای از یكی است. داده كاهش را مالیاتستانی تقویت زمینه عمل در نفت از داشته معكوس رابطه بلندمدت( در )حداقل كشور مالیاتی سیستم كارآمدی با نفتی درآمدهای گسترش که منتخب کشورهای در دولت بهینه اندازه بررسی به دیگر مطالعهی در )1387( نظری و دادگر همچنین است. بهینه حد از کمتر اسالمی کشورهای برخی برای دولت اندازه كه داد نشان آنها مطالعه نتایج پرداختند. اسالمی اسالمی کشورهای از اندکی بسیار تعداد در تنها و ایران( جمله )از است. بهینه حد از بیشتر دیگر برخی برای و از استفاده با و )1990( بایرام اركین مدل از استفاده با )1388( نظری و کمیجانی است. بهینه دولت اندازه نتایج پرداختند. ایران در اقتصادی رشد بر دولت اندازه تأثیر تبیین به دوره زمانی سری های داده است. معنیدار و مثبت اقتصادی رشد بر دولت مخارج تأثیر که داد نشان آنها مطالعه تحقیق روش و مدل ارائه 6. میشود: استفاده زیر الگوی سه از دولت مخارج بر نفتی درآمدهای اثر دادن نشان برای LG = f ( LT, LOIL ) t t t LGC = f ( LT, LOIL ) t t t LGI = f ( LT, LOIL ) t t t دولت عمرانی مخارج لگاریتم LGI دولت مصرفی مخارج لگاریتم LGC دولت كل مخارج لگاریتم LG اخالل. جمله ε مالیاتی درآمدهای LTلگاریتم نفتی درآمدهای لگاریتم LOIL میشود: توجه زیر نكات به مدل این تخمین در گاز و نفت درآمد شامل نفتی درآمدهای 2- است دورهی برای و زمانی سری داده ها 1- مالیاتی درآمدهای 3- میشود مدل وارد جاری قیمت به متغیر این و آمده دولت عمومی بودجه در كه است. گرفته قرار مدل در جاری قیمت اساس بر نیز متغیر این كه دولت عمومی بودجه اجزای از دیگر یکی شده وارد مدل در جاری قیمت به نیز دولت عمرانی مخارج و جاری مخارج کل مخارج متغیرهای همچنین است. 69 ایران در دولت مخارج بر نفتی درآمدهای تأثیر توزیعی وقفههای با خودبازگشتی الگوی روش به

16 1-6. روش تحقیق با توجه به این كه روشهایی همچون انگل-گرنجر در مطالعاتی كه با نمونههای كوچك )تعداد مشاهدات كم( سروكار دارند به دلیل در نظر نگرفتن واكنشهای پویای كوتاهمدت موجود بین متغیرها اعتبار الزم را ندارند چرا كه برآوردهای حاصل از آنها بدون تورش نبوده و در نتیجه انجام آزمون فرضیه با استفاده از آمارهای آزمون معمول بیاعتبار خواهد بود. 1 به همین دلیل استفاده از الگوهایی که پویاییهای کوتاهمدت را در خود داشته باشند و منجر به برآورد ضرایب دقیقتری از الگو شوند مورد توجه قرار میگیرند. یکی از این الگوها الگوی خودبازگشتی با وقفههای توزیعی )ARDL( 2 است. 7. برازش مدلها و تفسیر نتایج 1-7. بررسی مانایی متغیرها مانا 3 بودن یک سری زمانی از اهمیت زیادی در تجزیه و تحلیلهای آماری و اقتصادسنجی برخوردار است. در یک مدل اقتصادسنجی جمله اخالل معادلهی رگرسیون همواره مانا فرض میشود. 4 لذا برای تخمین یک الگوی ARDL الزم است که ابتدا مانایی متغیرها مورد آزمون قرار گیرد. برای اطمینان از مانایی و یا نامانایی متغیرهای سریزمانی مورد استفاده در مدل از آزمون دیکی فولر تعمیمیافته 5 استفاده شده است. جدول )1(: نتایج آزمون مانایی دیكی- فولر تعمیم یافته برای متغیرهای مدل آماره ADF مقادیر بحرانی در سطوح 1 درصد 5 درصد 10 درصد متغیر با عرض از مبدأ با روند -4/24-2/61-2/95-3/ DLG -3/60-2/61-2/95-3/ DLGC -4/41-1/61-1/95-2/ DLGI -6/24-3/20-3/54-4/ DLOIL -4/72-2/61-2/95-3/ DLT 2- Auto Regressive Distributed Lag (ARDL). 3- Stationarity 5- Augmented Dicky-Fuller (ADF) -1 نوفرستی.92 : ابریشمی و مهرآرا : دوفصلنامه مطالعات تجربی اقتصاد ایران :: دانشگاه ایالم سال اول :: شماره دوم :: پاییز و زمستان

17 دیکیفولر آماره مطلق قدر که شد مشخص سطح در مطالعه مورد متغیرهای برای آمده بدست بررسی در ینبم H 0 فرضیه که میشود نتیجهگیری لذا است کوچکتر متغیرها کلیه برای بحرانی مقادیر از تعمیمیافته برای سپس میگیرد. قرار تأیید مورد اطمینان درجه از باالیی سطح در مزبور متغیرهای واحد ریشه وجود بر اول مرتبه تفاضل برای تعیمیمیافته دیکیفولر آزمون نظر مورد متغیرهای همانباشتگی درجه تشخیص متغیرها این اول مرتبه تفاضل برای )1( جدول در که تعمیمیافته دیکیفولر آزمون نتایج شد. تکرار متغیرها درجه از متغیرها تمام عبارتی به شدند مانا تفاضلگیری یکبار با مدل متغیرهای کلیه که میدهد نشان وجود جعلی رگرسیون لذا است. U t = (0)I یعنی آنها خطی ترکیب ولی برخوردارند. (1)I واحد مانایی در متغیرها تمامی برای ADF شده محاسبه آماره كمیت مقدار پیداست )1( جدول از که همانطور ندارد. است. بیشتر 0/05 بحرانی مقادیر از اول تفاضل مدلها ضرایب ثبات آزمون و بلندمدت و کوتاهمدت ضرایب تخمین 2-7. در میشود. استفاده ARDL روش از دولت مخارج بر نفتی درآمدهای تأثیر بررسی تجربی تحلیل برای متغیرها انباشتگی درجهی مورد در پیششرطی هیچ متغیرها بین بلندمدت رابطهی بررسی برای روش این لدم داد. انجام بلندمدت و دورهیكوتاهمدت دو در را اقتصادی تحلیلهای میتوان همچنین ندارد. وجود شوارز- آزمون براساس و نرمافزارMicrofit4 از استفاده با زمانی دورهی در تخمین بهینهی آمد. دست به )3( و )2( )1( روابط از کدام هر برای صورت ARDL بیزینبه نتایج است. 3 تصحیحخطا 2 بلندمدت 1 پویا معادله سه تفسیر بر مبتنی روشARDL از تحلیل و تجزیه ظاهر معادله راست سمت باوقفه شكل به وابسته متغیر آن در كه )معادلهای پویا معادلهی تخمین از حاصل است. شده خالصه )2( جدول در است ایران در دولت کل مخارج مدل كه )1( رابطه برای میشود( C 0/63 3/97 وابسته متغیر LG متغیرها رضایب ARDL الگوی از استفاده با دولت کل مخارج مدل برآورد نتایج : )2( جدول توضیحی متغیر LT LOIL LG(-1) 0/24 0/23 0/53 3/69 6/93 6/72 F = DW = R = ; ; 0.99 t آماره 1- Dynamic 2- Long-run 3- Error-correction 71 ایران در دولت مخارج بر نفتی درآمدهای تأثیر توزیعی وقفههای با خودبازگشتی الگوی روش به

18 مطابق جدول )2( در کوتاهمدت مخارج کل دولت با یک وقفه با ضریب مثبت 0/53 بر سطح همان متغیر تأثیر میگذارد. همچنین ضریب متغیر درآمدهای نفتی در سطح 95 درصد مثبت و معنیدار و برابر 0/23 درصد است. بدین معنی یك واحد افزایش در درآمدهای نفتی باعث میشود که 0/23 درصد میزان مخارج کل دولت را افزایش یابد. همچنین اثر درآمدهای مالیاتی بر مخارج کل دولت مثبت و معنیدار است. همانطور که از جدول )2( پیداست تمامی ضرایب مدل مخارج کل دولت با احتمال بیش از 95 درصد معنی-دار هستند و ضریب تعیین 99 درصدی نشاندهندهی قدرت توضیحدهندگی نسبتا باالی مدل است. بعالوه آماره F مربوط به آزمون کلیت رگرسیون برابر با 6635/2 است که با احتمال خطای کمتر از 5 درصد )prob=0.000( بر صحیح بودن کل رگرسیون داللت دارد. قبل از برآورد ضرایب بلندمدت و الگوی تصحیح خطا برای اطمینان از صحت اعتبار مدل مخارج کل دولت آزمونهای تشخیصی 1 الزم )شامل آزمونهای عدم خودهمبستگی تصریح فرم تبعی مدل نرمال- بودن پسماندها و واریانس ناهمسانی( در جدول )3( گزارش شده که مطابق آمارهای F و LM و در سطح معنیداری 5 درصد الگوی برآورد شده مشکالت خودهمبستگی جمالت خطا و ناهمسانی واریانس را نداشته و فرم تصریحی درست و جمالت خطا به طور نرمال توزیع شدهاند. به عبارتی مدل مخارج کل دولت همهی شرایط كالسیك را دارد. جدول )3(: نتایج آزمونهای تشخیصی برای مدل مخارج کل دولت آماره آزمون F 0/65225 ]0/425[ 0/67099 ]0/365[ LM 0/73910 ]0/390[ 0/75990 ]0/383[ 0/76188 ]0/683[ قابل کاربرد نیست. 0/33146 ]0/857[ 0/35007 ]0/852[ :SC عدم وجود خودهمبستگی :FF ترصیح فرم تبعی مدل N: نرمال بودن جمالت پسامند H: ناهمسانی واریانس پس از تخمین معادله پویا باید با انجام آزمونی از وجود رابطهبلندمدت اطمینان حاصل كرد. نتایج مربوط به ضرایب بلندمدت زمانی قابل استناد است که کمیت آمارهt از مقدار بحرانی آن بیشتر باشد. با توجه جدول )2( داریم: 1- Diagnostic Tests دوفصلنامه مطالعات تجربی اقتصاد ایران :: دانشگاه ایالم سال اول :: شماره دوم :: پاییز و زمستان

19 P i= 1 P i= 1 ϕi = = S ϕ i در اینجا قدرمطلق t محاسباتی از قدرمطلق بحرانی جدول بنرجی دوالدو و مستر که به ازای تعداد 50 مشاهده وجود عرض از مبدا و تعداد 2 متغیر توضیحی )غیر از متغیر وابسته تأخیری( در سطح 5 درصد برابر 3/57- میباشد بزرگتر است. بنابراین وجود رابطه تعادلی بلندمدت بین متغیرها پذیرفته میشود. جدول )4(: نتایج برآورد رضیب بلندمدت مدل مخارج کل دولت با استفاده از الگوی ARDL متغیر توضیحی متغیر وابسته C 1/33 7/69 LT 0/51 7/16 LOIL 0/48 5/80 LG رضایب متغیرها آماره t پس از اطمینان از وجود رابطه بلندمدت میتوان روابط بلندمدت را تفسیر نمود. بر اساس روابط برآورد شده در بلندمدت درآمدهای نفتی بر مخارج کل دولت اثر مثبت و معنیدار دارد. كه ضریب فوق در سطح اطمینان %95 مورد تأیید قرار گرفت. مثبت بودن ضریب درآمدهای نفتی مطابق انتظار و موافق با شرایط اقتصاد ایران بوده است. به عبارتی یک واحد افزایش درآمدهای نفتی میزان مخارج کل دولت را کمتر از یک واحد یعنی 0/48 افزایش میدهد. همچنین اثر درآمدهای مالیاتی بر مخارج دولت مثبت و معنیدار است. پس از برآورد رابطه تعادلی بلندمدت میتوان آن را در كوتاهمدت نیز برآورد نمود بدین منظور از الگوی تصحیح خطا) ECM ( كه عدم تعادلهای كوتاهمدت را به مقادیر تعادلی بلندمدت ارتباط میدهد استفاده می-كنیم ضریب جمله تصحیحخطا سرعت تعدیل به سمت تعادل بلندمدت را نشان میدهد. نتایج حاصل از برآورد الگوی تصحیحخطای مربوط به الگوی تعادلی بلندمدت در روش خود بازگشتی با وقفههای توزیعی بر اساس مدل مخارج کل دولت در جدول )5( ارائه گردیده است: جدول )5(: نتایج برآورد رضایب کوتاه مدت مدل مخارج کل دولت با استفاده از الگوی تصحیح خطا )ECM( متغیر توضیحی متغیر وابسته ECM(1-) -0/47-6/004 DC 0/63 3/97 DLT 0/24 3/69 DLOIL 0/23 6/93 LG رضایب متغیرها آماره t 73 تأثیر درآمدهای نفتی بر مخارج دولت در ایران به روش الگوی خودبازگشتی با وقفههای توزیعی

20 کوتاهمدت ضریب دولت کل مخارج مدل برای تصحیحخطا الگوی برآورد از حاصل نتایج به توجه با مدل تصحیحخطای ضریب است. انتظار مورد و تئوری مطابق که است معنیدار و مثبت نفتی درآمدهای حرکت در تعدیل کارهای و ساز بیانگر که گرفت قرار تأیید مورد %5 معنی سطح در 0/47- دولت کل مخارج تعادل عدم از درصد 47 دوره هر در یعنی است. بلندمدت تعادل جهت در دولت کل مخارج مدل سمت به و نوسانات تأثیر ترتیب این به میشود. نزدیک بلندمدت سمت به و شده تعدیل دولت کل مخارج میزان در میرود. بین از وقوع زمان از سال 2 گذشت از پس دولت کل مخارج در شده ایجاد تعادلهای عدم در که CUSUMSQ و CUSUM ساختاری ثبات آزمونهای از الگو ضرایب ثبات بررسی منظور به دوربین براون توسط ابتدا آزمون این است. شده استفاده هستند طوالنی قدمت دارای اقتصادسنجی ادبیات ثبات تعیین برای را فوق آزمونهای بكارگیری 1997 سال در پسران و پسران اما گردید پیشنهاد 1 اوانس و CUSUMSQ و CUSUM آزمون در میكنند. پیشنهاد خطا تصحیح مدل در بلندمدت و كوتاهمدت ضرایب دو این در اطمینان فاصله میگیرد. قرار آزمون مورد %5 معنیداری سطح در را پارامترها ثبات صفر فرضیه و CUSUM آزمون آماره چنانچه میدهند. نشان را %95 اطمینان سطح كه است مستقیم خط دو آزمون كرد. رد را ضرایب ثبات بر مبنی صفر فرضیه نمیتوان گیرند قرار خط دو این بین در CUSUMSQ نشان دولت کل مخارج مدل برای را CUSUMSQ و CUSUM آزمونهای نتایج )6( و )5( نمودارهای آماره-های میدهند نشان فوق نمودارهای كه همانطور میشوند. رسم زمان مقابل در آمارهها این میدهد. معنی %5 سطح در ضرایب ثبات معنی به خود این كه دارند قرار مستقیم خطوط داخل در فوق آزمونهای نتایج لذا كرد. رد %95 اطمینان سطح در را ضرایب ثبات بر مبنی صفر فرضیه نمیتوان عبارتی به هستند دولت کل مخارج مدل برای CUSUM آزمون منودار) 5 (: 1- Brown, Durbin, Evans, (1975). ایالم دانشگاه :: ایران اقتصاد تجربی مطالعات دوفصلنامه 1394 زمستان و پاییز :: دوم شماره :: اول سال 74

21 آزمونهای ثبات ساختاریCUSUM و CUSUMSQ منعکسکنندهی ثبات در ضرایب تخمینی در طول دورهی مورد بررسی است. منودار) 6 (: آزمون CUSUM برای مدل مخارج کل دولت رابطه )2( كه مدل مخارج مصرفی دولت در ایران است را مورد برازش قرار دادیم. مطابق جدول )6( در کوتاهمدت مخارج مصرفی دولت با یک وقفه با ضریب مثبت 0/64 بر سطح همان متغیر تأثیر میگذارد. متغیر درآمدهای نفتی مدل در سطح 95 درصد مثبت و معنیدار و برابر 0/16 درصد است. بدین معنی یك واحد افزایش در درآمدهای نفتی باعث میشود که 0/16 درصد میزان مخارج دولت افزایش مییابد. هر چند اثر درآمدهای نفتی با یک وقفه بر مخارج کل دولت منفی است اما معنیدار نیست. همچنین اثر درآمدهای مالیاتی بر مخارج مصرفی دولت مثبت و معنیدار )0/20 درصد( اما کمتر از میزان درآمدهای نفتی است. همانطور که از جدول )6( پیداست تمامی ضرایب مدل مخارج مصرفی دولت )بجز درآمدهای نفتی با یک وقفه( با احتمال بیش از 95 درصد معنیدار هستند و ضریب تعیین 99 درصدی نشاندهندهی قدرت توضیح-دهندگی نسبتا باالی مدل است. بعالوه آماره F مربوط به آزمون کلیت رگرسیون برابر با 8379/3 است که با احتمال خطای کمتر از 5 درصد )prob=0/000( بر صحیح بودن کل رگرسیون داللت دارد. C 0/36 2/82 جدول )6( : نتایج برآورد مدل مخارج مرصفی دولت با استفاده از الگوی ARDL متغیر توضیحی متغیر وابسته LT LOIL LGC(1-) LGC رضایب متغیرها آماره t 0/20 3/04 0/16 5/79 F = DW = R = 0/64 8/ ; ; تأثیر درآمدهای نفتی بر مخارج دولت در ایران به روش الگوی خودبازگشتی با وقفههای توزیعی

22 LM آزمونهای تشخیص فروض كالسیك معادالت برآورد شده برای مدل مخارج مصرفی دولت نشان می-دهد كه جمله اختالل به لحاظ خودهمبستگی فرم تبعی مدل نرمال بودن پسماندها و واریانس ناهمسانی همهی شرایط كالسیك را دارد. مطابق جدول )7( آمارهای F و LM در سطح معنیداری 5 درصد برای مدل مخارج مصرفی دولت این مطلب را تأیید میکند. 1/1527]0/190[ جدول )7(: نتایج آزمونهای تشخیصی برای مدل مخارج مرصفی دولت آماره آزمون F 1/5555 ]0/221[ 1/0423 ]0/315[ 1/1672 ]0/280[ 3/0366 ]0/219[ 0/27669 ]0/599[ قابل کاربرد نیست. 0/26370 ]0/611[ :SC عدم وجود خودهمبستگی :FF ترصیح فرم تبعی مدل N: نرمال بودن جمالت پسامند H: ناهمسانی واریانس پس از تخمین معادله پویا باید با انجام آزمونی از وجود رابطهبلندمدت اطمینان حاصل كرد. نتایج مربوط به ضرایب بلندمدت زمانی قابل استناد است که کمیت آمارهt از مقدار بحرانی آن بیشتر باشد. با توجه جدول )6( داریم: P i= 1 P i= 1 ϕi = = S ϕ i در اینجا قدرمطلق t محاسباتی از قدرمطلق بحرانی جدول بنرجی دوالدو و مستر که به ازای تعداد 50 مشاهده وجود عرض از مبدا و تعداد 2 متغیر توضیحی )غیر از متغیر وابسته تأخیری( در سطح 10 درصد برابر 3/24- میباشد بزرگتر است. بنابراین وجود رابطه تعادلی بلندمدت بین متغیرها پذیرفته میشود. دوفصلنامه مطالعات تجربی اقتصاد ایران :: دانشگاه ایالم سال اول :: شماره دوم :: پاییز و زمستان

23 الگویARDL از استفاده با دولت مرصفی مخارج مدل بلندمدت رضیب برآورد نتایج )8(: جدول وابسته متغیر توضیحی متغیر C LT LOIL LGC 0/99 0/56 0/46 متغیرها رضایب 4/81 6/31 4/35 t آماره معنیدار و مثبت اثر دولت مصرفی مخارج بر نفتی درآمدهای بلندمدت در شده برآورد روابط اساس بر نفتی درآمدهای ضریب بودن مثبت گرفت. قرار تأیید مورد %95 اطمینان سطح در فوق ضریب كه دارد. مصرفی مخارج میزان نفتی درآمدهای افزایش واحد یک عبارتی به است. بوده تئوری موافق و انتظار مطابق مصرفی مخارج بر مالیاتی درآمدهای اثر همچنین میدهد. افزایش 0/46 یعنی واحد یک از کمتر را دولت برآورد نیز كوتاهمدت در را آن میتوان بلندمدت تعادلی رابطه برآورد از پس است. معنیدار و مثبت دولت بازگشتی خود روش در بلندمدت تعادلی الگوی به مربوط خطای تصحیح الگوی برآورد از حاصل نتایج نمود است. گردیده ارائه )9( جدول در مصرفی مخارج مدل اساس بر توزیعی وقفههای با )ECM( تصحیحخطا الگوی از استفاده با دولت مرصفی مخارج مدل کوتاهمدت رضایب برآورد نتایج )9(: جدول وابسته متغیر توضیحی متغیر ECM(1-) DC DLT DLOIL LGC -0/36 0/36 0/20 0/16 متغیرها رضایب -4/83 2/82 3/04 5/79 t آماره کوتاهمدت ضریب دولت مصرفی مخارج مدل برای خطا تصحیح الگوی برآورد از حاصل نتایج به توجه با مدل خطای تصحیح ضریب است. انتظار مورد و تئوری مطابق که است معنیدار و مثبت نفتی درآمدهای میدهد نشان ضریب این گرفت. قرار تأیید مورد %5 معنی سطح در و 0/36- برابر دولت مصرفی مخارج میشود. تعدیل بعد دوره در ایران اقتصاد در دولت مصرفی مخارج دوره یک تعادل عدم از درصد 36 که مصرفی مخارج بر را خود اثر سال سه تقریبا از بعد دولت مصرفی مخارج با مرتبط تکانه یک بروز بنابراین مصرفی مخارج در شده ایجاد تعادلهای عدم و نوسانات تأثیر ترتیب این به میکند. حفظ ایران اقتصاد در میرود. بین از وقوع زمان از سال سه گذشت از پس دولت دولت مصرفی مخارج مدل برای را CUSUMSQ و CUSUM آزمونهای نتایج )8( و )7( نمودارهای طوطخ داخل در فوق آزمونهای آمارههای میدهند نشان فوق نمودارهای كه همانطور میدهد. نشان 77 ایران در دولت مخارج بر نفتی درآمدهای تأثیر توزیعی وقفههای با خودبازگشتی الگوی روش به

24 منودار) 7 (: آزمون CUSUM برای مدل مخارج مرصفی دولت منودار) 8 (: آزمون CUSUMSQ براي مدل مخارج مرصيف دولت مستقیم قرار دارند كه این خود به معنی ثبات ضرایب در سطح معنی %5 هستند به عبارتی نمیتوان فرضیه صفر مبنی بر ثبات ضرایب را در سطح اطمینان %95 رد كرد. لذا نتایج آزمونهای ثبات ساختاری CUSUM و CUSUMSQ منعکسکنندهی ثبات در ضرایب تخمینی در طول دورهی مورد بررسی است. رابطه )3( كه مدل مخارج عمرانی دولت در ایران است را مورد برازش قرار دادیم كه نتایج نشان میدهد متغیر مخارج عمرانی دولت با یک وقفه با ضریب مثبت 0/35 بر سطح همان متغیر تأثیر میگذارد. درآمدهای نفتی مدل در سطح 95 درصد مثبت و معنیدار است. بدین معنی یك واحد افزایش در لگاریتم درآمدهای نفتی باعث میشود که 0/42 درصد میزان مخارج دولت افزایش مییابد. همچنین اثر درآمدهای دوفصلنامه مطالعات تجربی اقتصاد ایران :: دانشگاه ایالم سال اول :: شماره دوم :: پاییز و زمستان

25 مالیاتی بر مخارج عمرانی دولت مثبت و معنیدار )0/22 درصد( اما کمتر از میزان درآمدهای نفتی است. همانطور که از جدول )10( پیداست تمامی ضرایب مدل مخارج عمرانی دولت )بجز عرض از مبدأ( با احتمال بیش از 95 درصد معنیدار هستند و ضریب تعیین 99 درصدی نشاندهندهی قدرت توضیحدهندگی نسبتا باالی مدل است. بعالوه آماره F مربوط به آزمون کلیت رگرسیون برابر با 1980/8 است که با احتمال خطای کمتر از 5 درصد )prob=0/000( بر صحیح بودن کل رگرسیون داللت دارد. متغیر وابسته جدول )10(: نتایج برآورد مدل مخارج عمرانی دولت با استفاده از الگوی ARDL متغیر توضیحی C LT LOIL LGI(-1) LGI -0/61-0/43 0/22 2/83 0/42 6/65 0/35 3/54 رضایب متغیرها آماره t F = DW = R = ; ; 0.99 LM آزمونهای تشخیص فروض كالسیك معادالت برآورد شده برای مدل مخارج مصرفی دولت نشان می-دهد كه جمله اختالل به لحاظ خودهمبستگی فرم تبعی مدل نرمال بودن پسماندها و واریانس ناهمسانی همهی شرایط كالسیك را دارد. مطابق جدول )11( آمارهای F و LM در سطح معنیداری 5 درصد برای مدل مخارج عمرانی دولت این مطلب را تأیید میکند. جدول )11(: نتایج آزمونهای تشخیصی برای مدل مخارج عمرانی دولت آماره F 0/16882 ]0/684[ 5/4301 ]0/020[ قابل کاربرد نیست. 0/62090 ]0/436[ 0/19418 ]0/659[ 5/5041 ]0/025[ 3/4223 ]0/181[ 0/64494 ]0/422[ آزمون :SC عدم وجود خودهمبستگی :FF ترصیح فرم تبعی مدل N: نرمال بودن جمالت پسامند H: ناهمسانی واریانس پس از تخمین معادله پویا باید با انجام آزمونی از وجود رابطهبلندمدت اطمینان حاصل كرد. نتایج مربوط به ضرایب بلندمدت زمانی قابل استناد است که کمیت آمارهt از مقدار بحرانی آن بیشتر باشد. با توجه جدول )10( داریم: 79 تأثیر درآمدهای نفتی بر مخارج دولت در ایران به روش الگوی خودبازگشتی با وقفههای توزیعی

26 P i= 1 P i= 1 ϕi = = S ϕ i در اینجا قدرمطلق t محاسباتی از قدرمطلق بحرانی جدول بنرجی دوالدو و مستر که به ازای تعداد 50 مشاهده وجود عرض از مبدا و تعداد 2 متغیر توضیحی )غیر از متغیر وابسته تأخیری( در سطح 5 درصد برابر 3/57- میباشد بزرگتر است. بنابراین وجود رابطه تعادلی بلندمدت بین متغیرها پذیرفته میشود. جدول )12(: نتایج برآورد رضیب بلندمدت مدل مخارج عمرانی دولت با استفاده از الگوی ARDL متغیر وابسته LGI رضایب متغیرها متغیر توضیحی C -0/09-0/42 LT 0/34 3/90 LOIL 0/65 6/57 آماره t بر اساس روابط برآورد شده در بلندمدت درآمدهای نفتی بر مخارج عمرانی دولت اثر مثبت و معنیدار دارد. كه ضریب فوق در سطح اطمینان %95 مورد تأیید قرار گرفت. مثبت بودن ضریب درآمدهای نفتی مطابق انتظار و موافق تئوری بوده است. به عبارتی یک واحد افزایش درآمدهای نفتی میزان مخارج عمرانی دولت را کمتر از یک واحد یعنی 0/65 افزایش میدهد. همچنین اثر درآمدهای مالیاتی بر مخارج عمرانی دولت مثبت و معنیدار و برابر 0/34 درصد است. پس از برآورد رابطه تعادلی بلندمدت میتوان آن را در كوتاهمدت نیز برآورد نمود نتایج حاصل از برآورد الگوی تصحیح خطای مربوط به الگوی تعادلی بلندمدت در روش خودبازگشتی با وقفههای توزیعی بر اساس مدل مخارج عمرانی دولت در جدول )13( ارائه گردیده است: دوفصلنامه مطالعات تجربی اقتصاد ایران :: دانشگاه ایالم سال اول :: شماره دوم :: پاییز و زمستان