Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΕΡΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΠΙΕΡΙΑΣ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Η ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ ΚΕΡΑΣΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΠΙΕΡΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΑΤΡΙΒΗ ΆΝΝΑ ΜΗΧΟΥ ΕΠΙΒΛΕΠΟΥΣΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΤΙΚΑ-ΒΑΚΙΡΤΖΗ Αναπλ. Καθηγήτρια ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2008

2 Ευχαριστίες Θέλω να ευχαριστήσω πρώτα από όλους την επιβλέπουσα καθηγήτρια της παρούσας µελέτης, κα. Μαρία Μαρτίκα Βακιρτζή για την πολύτιµη βοήθειά της, την κατανόηση της και την ουσιαστική καθοδήγησή της µε τις παρατηρήσεις και τις υποδείξεις της, σε θέµατα δοµής και προσέγγισης της εργασίας. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τα υπόλοιπα µέλη της επιτροπής, την κα. Ε. Τζίµητρα και τον κ. Α. Ψυχουδάκη. Ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω στον πρόεδρο του Αγροτικού Συνεταιρισµού Ράχης «Ο Άγιος Λουκάς», κ.. Ντούρο για τη συνεργασία του και όλα τα στοιχεία τα οποία µου παρείχε. Θα ήθελα να ευχαριστήσω επίσης, όλους τους παραγωγούς που αποτέλεσαν το δείγµα της έρευνας, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο αίτηµα µου και ξόδεψαν χρόνο µαζί µου, για να µου παρέχουν τις απαραίτητες πληροφορίες για την έρευνα. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους όσους µου συµπαρασταθήκαν, καθένας µε τον τρόπο του, καθ όλη τη διάρκεια υλοποίησης της µελέτης.

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ...i ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΟΥ... v ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΟΥ... viii ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΩΝ... ix ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1º ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σκοπός της έρευνας ιάρθρωση της διατριβής... 2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2º ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ Εισαγωγή Ορισµοί της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Καλλιεργειών Οι στόχοι της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Καλλιεργειών Η Ολοκληρωµένη ιαχείριση Καλλιεργειών µεταξύ Βιολογικής και Συµβατικής καλλιέργειας Η Ολοκληρωµένη ιαχείριση Καλλιεργειών στην Ευρώπη Η Ολοκληρωµένη ιαχείριση Καλλιεργειών στην Ελλάδα Τα ισχύοντα πρότυπα στη χώρα µας Τα πρότυπα AGRO 2.1 & AGRO Το πρωτόκολλο EUREPGAP Η εξέλιξη της εφαρµογής Ολοκληρωµένης διαχείρισης στην Ελλάδα Η χωροταξική κατανοµή της Ολοκληρωµένης γεωργίας στην Ελλάδα Οι κύριες καλλιέργειες Ολοκληρωµένης διαχείρισης Η διαδικασία πιστοποίησης της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή Φορείς Πιστοποίησης Κόστος πιστοποίησης i

4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3º ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Ανασκόπηση βιβλιογραφίας σχετικά µε την Ολοκληρωµένη ιαχείριση Οι έρευνες στη Μεγάλη Βρετανία Η έρευνα της Ευρωπαϊκής Κοµισιόν Η έρευνα του Πανεπιστηµίου Κρήτης Έρευνα για τη διερεύνση των παραγόντων υιοθέτησης και προοπτικών ανάπτυξης της ολοκληρωµένης διαχείρισης ροδακινιάς στο νοµό Ηµαθίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4º ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ Μεθοδολογία συγκέντρωσης πρωτογενών στοιχείων Μεθοδολογία ανάλυσης πρωτογενών στοιχείων ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5º Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΑΣΙΑΣ Η καλλιέργεια της κερασιάς στην Ευρώπη Η καλλιέργεια της κερασιάς στην Ελλάδα Περιοχή έρευνας Οι γεωργικές εκµεταλλεύσεις στο νοµό Πιερίας Η καλλιέργεια της κερασιάς στο νοµό Πιερίας Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κερασιάς Κυριότεροι εχθροί και ασθένειες της κερασιάς ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6º ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Χαρακτηριστικά των παραγωγών Χαρακτηριστικά των γεωργικών εκµεταλλεύσεων Ο τρόπος καλλιέργειας της κερασιάς ii

5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7º ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Εισαγωγή Σχέδιο παραγωγής Έδαφος Ανθρώπινη εργασία Ανθρώπινη εργασία χρησιµοποιούµενη στη µέση εκµετάλλευση Αµοιβή ανθρώπινης εργασίας Κεφάλαιο Μόνιµο Κεφάλαιο Φυτικό κεφάλαιο Μηχανολογικός εξοπλισµός Γεωργικές κατασκευές Έγγειες βελτιώσεις Μεταβλητό Κεφάλαιο Λίπανση Φυτοπροστασία Λοιπές δαπάνες της καλλιέργειας Κεφαλαιακή διάρθρωση της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Οικονοµικά αποτελέσµατα ιαχείριση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8º ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Συµπεράσµατα Προτάσεις iii

6 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι - ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ ΠΙΝΑΚΕΣ 6 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ ΠΙΝΑΚΕΣ 7 ου ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV ΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΙΑΙΡΕΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΙΕΡΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ V ΧΑΡΤΗΣ ΝΟΜΟΥ ΠΙΕΡΙΑΣ iv

7 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2º Πίνακας 2.1 Ορισµοί της ολοκληρωµένης γεωργίας... 7 Πίνακας 2.2 ιαφορές Βιολογικής, Ολοκληρωµένης και Συµβατικής γεωργία Πίνακας 2.3 Έκταση καλλιεργειών Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (σε στρέµµατα) Πίνακας 2.4 Η εξέλιξη της ολοκληρωµένης γεωργίας στην Ελλάδα Πίνακας 2.5 Οι εκτάσεις ολοκληρωµένης γεωργίας ανά νοµό για το έτος Πίνακας 2.6 Οι κύριες καλλιέργειες της ολοκληρωµένης γεωργίας στην Ελλάδα. 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5º Πίνακας 5.1 Καλλιεργούµενες εκτάσεις κερασιάς σε χιλιάδες εκτάρια (συµπεριλαµβανοµένης και της βυσσινιάς) στην Ε.Ε. των 17 χωρών γιατα έτη Πίνακας 5.2 Παραγωγή σε χιλιάδες τόνους κερασιών (συµπεριλαµβανόµενων και των βύσσινων) στην Ε.Ε των 27 χωρών. για τα έτη Πίνακας 5.3 ιαχρονική εξέλιξη της καλλιέργειας της κερασιάς στην Ελλάδα Πίνακας 5.4 Εκµεταλλεύσεις και εκτάσεις κατά είδος καλλιέργειας στο νοµό Πιερίας το έτος Πίνακας 5.5 Έκταση σε στρέµµατα κερασιάς στην Ελλάδα, στην Μακεδονία και στην Πιερία τα έτη Πίνακας 5.6 Παραγωγή σε τόνους ανά έτος στην Ελλάδα, Μακεδονία και Πιερία για τα έτη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6º Πίνακας 6.1 Ηλικία παραγωγών Πίνακας 6.2 Μορφωτικό επίπεδο των παραγωγών Πίνακας 6.3 Έτη ενασχόλησης των παραγωγών µε την καλλιέργεια κερασιάς Πίνακας 6.4 Έκταση καλλιέργειας κερασιάς ολοκληρωµένης και συµβατικής v

8 διαχείρισης Πίνακας 6.5 Απασχόληση εργατών Πίνακας 6.6 Ανάλυση εδάφους Πίνακας 6.7 Κριτήριο επιλογής λιπασµάτων Πίνακας 6.8 Κριτήρια επιλογής του χρόνου εφαρµογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας Πίνακας 6.9 Σχέση µεταξύ της ηλικίας των παραγωγών και του κύριου κριτηρίου για την επιλογή του χρόνου εφαρµογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων Πίνακας 6.10 Σχέση µεταξύ της ηλικίας των παραγωγών και του δεύτερου σε σπουδαιότητα κριτηρίου για την επιλογή του χρόνου εφαρµογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων Πίνακας 6.11 Μέσα ατοµικής προστασίας Πίνακας 6.12 Αλλαγή στον τρόπο καλλιέργειας των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης Πίνακας 6.13 Κύριο πρόβληµα στην καλλιέργεια της κερασιάς Πίνακας 6.14 Ικανοποίηση από την τιµή πώλησης του προϊόντος ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7º Πίνακας 7.1 Σχέδιο παραγωγής της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Πίνακας 7.2 Ιδιοκτησιακό καθεστώς εδάφους καλλιεργούµενου µε κεράσια Πίνακας 7.3 Τεκµαρτό και καταβαλλόµενο ενοίκιο Πίνακας 7.4 Σύνθεση ανθρώπινης εργασίας της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείριση Πίνακας 7.5 Ώρες οικογενειακής εργασίας κατά φάσεις παραγωγικής διαδικασίας, της µέσης γεωργικής εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης 64 Πίνακας 7.6 Αµοιβή οικογενειακής και ξένης ανθρώπινης εργασίας της µέσης γεωργικής εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Πίνακας 7.7 Κόστος λιπασµάτων της µέσης γεωργικής εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Πίνακας 7.8 Κόστος φυτοπροστατευτικών προϊόντων της µέσης γεωργικής εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης vi

9 Πίνακας 7.9 Κόστος καυσίµων, συσκευασίας και πιστοποίησης της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Πίνακας 7.10 ιάρθρωση κεφαλαίου της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Πίνακας 7.11 Οικονοµικά αποτελέσµατα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Πίνακας 7.12 ιάκριση των δαπανών κατά συντελεστές παραγωγής για τη µέση εκµετάλλευση συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Πίνακας 7.13 Ακαθάριστη Πρόσοδος µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης vii

10 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2º Σχήµα 2.1 Οι συµµετέχοντες στην εφαρµογή και πιστοποίηση του Συστήµατος Ολοκληρωµένης ιαχείρισης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6º Σχήµα 6.1 Κύριο Κριτήριο επιλογής φυτοπροστατευτικών προϊόντων των παραγωγών συµβατικής γεωργίας Σχήµα 6.2 Τήρηση ηµερολογίου από τους παραγωγούς συµβατικής γεωργίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7º Σχήµα 7.1 Σχέδιο παραγωγής µέσης εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης 60 Σχήµα 7.2 Σχέδιο παραγωγής µέσης εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης Σχήµα 7.3 Καταµερισµός της οικογενειακής εργασίας ανά καλλιεργητική εργασία65 Σχήµα 7.4 ιάρθρωση του µόνιµου κεφαλαίου της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Σχήµα 7.5 Αντιστοίχιση των παραγωγικών δαπανών στους συντελεστές παραγωγής για τη µέση εκµετάλλευση συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης viii

11 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙ Πίνακας 6.1 Οικογενειακή Κατάσταση Πίνακας 6.2 Αριθµός παιδιών Πίνακας 6.3 Αριθµός αγροτεµαχίων Πίνακας 6.4 Αριθµός αγροτεµαχίων στα οποία πραγµατοποιήθηκε εδαφολογική ανάλυση Πίνακας 6.5 Αριθµός εφαρµογών φυτοπροστατευτικών προϊόντων Πίνακας 6.6 Κριτήρια επιλογής φυτοπροστατευτικών προϊόντων των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας Πίνακας 6.7 Γνωρίζεται τι είναι ολοκληρωµένη διαχείριση; ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ Πίνακας 7.1 Εκµεταλλεύσεις Συµβατικής ιαχείρισης Πίνακας 7.2 Εκµεταλλεύσεις Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Πίνακας 7.3 Ποσοστό συµµετοχής του κάθε µέσου παραγωγής στο συνολικό επενδεδυµένο κεφάλαιο της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Πίνακας 7.4 Ακαθάριστη Πρόσοδος µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Πίνακας 7.5 Συµµετοχή των συντελεστών παραγωγής στις παραγωγικές δαπάνες της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης ix

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Σκοπός της έρευνας Η ολοκληρωµένη διαχείριση των καλλιεργειών στη χώρα µας, είναι ένα σχετικά νέο αντικείµενο στο χώρο του πρωτογενή τοµέα. Οι µελέτες που έχουν πραγµατοποιηθεί είναι λίγες. Σε αρκετά άρθρα αναλύονται τα προβλήµατα, τα οφέλη και οι προοπτικές της ολοκληρωµένης διαχείρισης. Η συγκεκριµένη έρευνα έρχεται να δώσει µια εικόνα της κοινωνιολογικής αλλά και οικονοµικής κατάστασης των παραγωγών τόσο της ολοκληρωµένης, όσο και της συµβατικής καλλιέργειας κερασιάς. Η έρευνα αφορά την καλλιέργεια της κερασιάς στο νοµό Πιερίας. Η παρούσα έρευνα έχει σκοπό να διερευνήσει: τα κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά των παραγωγών ολοκληρωµένης και συµβατικής καλλιέργειας κερασιάς, την οικονοµικότητα της µέσης εκµετάλλευσης καλλιέργειας κερασιάς ολοκληρωµένης και συµβατικής διαχείρισης, τα κριτήρια για την επιλογή λιπασµάτων, γεωργικών φαρµάκων και του χρόνου εφαρµογής, το κόστος λιπασµάτων και φυτοπροστατευτικών προϊόντων, τον αριθµό των εφαρµογών φυτοπροστατευτικών προϊόντων, την τήρηση ηµερολογίου καταγραφών ψεκασµών και λιπάνσεων από τους παραγωγούς, τη χρήση µέσων ατοµικής προστασίας κατά τον ψεκασµό, τα κύρια προβλήµατα που αντιµετωπίζουν οι παραγωγοί σε σχέση µε την καλλιέργεια της κερασιάς, τις πιθανές αλλαγές στον τρόπο καλλιέργειας λόγω της ολοκληρωµένης διαχείρισης, αν θα προτείναν οι παραγωγοί το συγκεκριµένο σύστηµα διαχείρισης και σε άλλους παραγωγούς, αν οι παραγωγοί συµβατικής γεωργίας γνωρίζουν τι είναι ολοκληρωµένη διαχείριση καλλιεργειών και αν θα επιθυµούσαν να µάθουν περισσότερα για αυτήν. 1

13 1.2. ιάρθρωση της διατριβής Η παρούσα διατριβή αποτελείται από 8 κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο δίνονται τα γενικά στοιχεία που αφορούν την παρούσα εργασία. ιευκρινίζεται ο σκοπός της έρευνας και αναφέρονται τα κεφάλαια τα οποία την αποτελούν. Στο δεύτερο κεφάλαιο δίνονται οι ορισµοί της ολοκληρωµένης διαχείρισης καλλιεργειών, καθώς και οι διαφορές της µε την βιολογική και συµβατική γεωργία. Παραθέτονται επίσης, τα ισχύοντα πρότυπα στη χώρα µας και η διαδικασία πιστοποίησης. Τέλος, καταγράφεται η εφαρµογή της Ολοκληρωµένης διαχείρισης στην Ευρώπη και η εξέλιξή της στη χώρα µας. Στο τρίτο κεφάλαιο παρατίθεται βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά µε τις έρευνες που έχουν διεξαχθεί για την ολοκληρωµένη διαχείριση καλλιεργειών σε σχέση µε τη συµβατική. Το τέταρτο κεφάλαιο αναφέρει την µεθοδολογία της έρευνας, τη µέθοδο συλλογής και ανάλυσης των στοιχείων. Στο πέµπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η περιοχή στην οποία διεξήχθη η έρευνα. ίνονται επίσης τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κερασιάς, καθώς και η εξέλιξη της καλλιέργειας στην Ευρώπη, την Ελλάδα και το νοµό Πιερίας. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα κοινωνιολογικά στοιχεία της έρευνάς µας, ως αποτέλεσµα της περιγραφικής στατιστικής και του στατιστικού ελέγχου χ 2. Το έβδοµο κεφάλαιο περιλαµβάνει τα οικονοµικά αποτελέσµατα που προήλθαν από την οικονοµική παρακολούθηση των 50 γεωργικών εκµεταλλεύσεων του δείγµατός. Το όγδοο κεφάλαιο περιλαµβάνει τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από την έρευνα και οι προτάσεις που καταγράφηκαν βάσει αυτών. 2

14 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ 2.1 Εισαγωγή Η παραγωγή γεωργικών προϊόντων µέχρι το 1950 ήταν ανεπαρκής για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών της γης. Τη µετέπειτα περίοδο η παραγωγή αυξήθηκε σηµαντικά λόγω κυρίως της δηµιουργίας αποδοτικότερων ποικιλιών ή υβριδίων (πράσινη επανάσταση). Από το 1970 και µετά είναι η περίοδος της υπερεπάρκειας των γεωργικών προϊόντων, κυρίως στις αναπτυγµένες χώρες, η οποία ήταν αποτέλεσµα: της καλλιέργειας αποδοτικότερων ποικιλιών και υβριδίων, της πλήρους εκµηχάνισης της γεωργίας και της χρήσης λιπασµάτων και φυτοπροστατευτικών προϊόντων (Ελευθεροχωρινός, 2003). Η άµετρη χρήση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λιπασµάτων σε συνδυασµό µε τη µη ορθολογική διαχείριση του εδάφους και του νερού είχαν σαν συνέπεια: τη ρύπανση των υπόγειων νερών, την υποβάθµιση των εδαφών, τη µείωση της βιοποικιλότητας, λόγω τοξικότητας και µη εκλεκτικότητας των γεωργικών φαρµάκων, την ανθεκτικότητα των εχθρών των καλλιεργειών, δυσµενείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία. Η ευαισθητοποίηση των οικολογικών οργανώσεων απέναντι στα παραπάνω, η αύξηση του βιοτικού επιπέδου των καταναλωτών, σε συνδυασµό µε τη βελτίωση της πληροφόρησης, είχαν σαν αποτέλεσµα τη στροφή της Αγροτικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε µια πιο φιλοπεριβαλλοντική αειφόρο γεωργία και εποµένως στην προώθηση εναλλακτικών τρόπων άσκησης αυτής. Επιπλέον, είναι γεγονός ότι η αγορά των αγαθών συνεχώς επεκτείνεται µε αποτέλεσµα την εισαγωγή αγαθών στην εγχώρια αγορά, από κάθε µεριά του κόσµου. Το χαµηλό κόστος παραγωγής λόγω φτηνών εργατικών και τεράστιων διαθέσιµων εκτάσεων, διαµορφώνει τιµές ιδιαίτερα χαµηλές στις ευρωπαϊκές 3

15 αγορές. Έτσι, η ανάγκη προστασίας των ευρωπαϊκών προϊόντων έναντι των διεθνών χαµηλού κόστους προϊόντων, επέβαλε την ανάγκη διαφοροποίησης τους. Τα αγροτικά προϊόντα πρέπει πλέον να βασίζονται σε όρους οι οποίοι διασφαλίζουν την ποιότητα του προϊόντος, την ασφάλεια του παραγωγού και καταναλωτή και σέβονται το περιβάλλον σε σχέση µε τον τρόπο παραγωγής τους. Η έννοια της ποιότητας, βασικό στοιχείο του προβληµατισµού των καταναλωτών, διευρύνεται µε το πέρασµα του χρόνου. Στο παρελθόν µε τον όρο ποιότητα προσδιοριζόταν χαρακτηριστικά αναγνωρίσιµα από τον καταναλωτή, όπως η εµφάνιση (χρώµα, µέγεθος κλπ), τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά ενός προϊόντος (γεύση, άρωµα, συνεκτικότητα κλπ), και τη συσκευασία (εµφάνιση, υγιεινή, διάρκεια ζωής κλπ). Τα τελευταία χρόνια, στην έννοια ποιότητα έχουν προστεθεί, χαρακτηριστικά µη αναγνωρίσιµα από τον καταναλωτή, όπως η υγιεινή και η ασφάλεια του προϊόντος και µάλιστα σε πολλές περιπτώσεις ιεραρχηµένες υψηλότερα από την εµφάνιση και τα λοιπά αναγνωρίσιµα χαρακτηριστικά. Παράλληλα έχει αρχίσει η έννοια της ποιότητας να διευρύνεται µε χαρακτηριστικά, όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η διασφάλιση της νόµιµης απασχόλησης κλπ. Στο νέο αυτό προσδιορισµό της έννοιας της ποιότητας, ο καταναλωτής απαιτεί από τους εµπλεκόµενους στην παραγωγή τροφίµων, τη δηµιουργία των προϋποθέσεων αυτών που θα του διασφαλίσουν και θα του αποδείξουν την ποιότητα αυτή. Κάτω από αυτό το πρίσµα δηµιουργήθηκαν τα Συστήµατα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή. 2.2 Ορισµοί της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Καλλιεργειών Η ολοκληρωµένη διαχείριση στη γεωργική παραγωγή µπορεί να οριστεί σαν ένας τρόπος παραγωγής µεταξύ της συµβατικής και βιολογικής γεωργίας. Η ιδέα της ολοκληρωµένης διαχείρισης καλλιεργειών µπορεί να προσδιοριστεί σαν η λύση µεταξύ δυο διαφορετικών απαιτήσεων των καταναλωτών: την ανάγκη για µια περιβαλλοντικά φιλικότερη γεωργία, µειώνοντας την ποσότητα των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, 4

16 την απαίτηση για ασφαλή τρόφιµα, οικονοµικά προσβάσιµα σε όλους, επαρκή σε ποσότητες, φρέσκα, χωρίς ελαττώµατα και έντοµα, τέλεια σε µέγεθος και σχήµα. Ενώ η συµβατική γεωργία εξασφαλίζει την τελευταία απαίτηση και η βιολογική σίγουρα την πρώτη, καµιά από τις δύο δεν έχει συγκεράσει και τις δυο απαιτήσεις των καταναλωτών (European Commission DG Environment, 2002). Ο πιο ευρέως διαδεδοµένος ορισµός της αειφόρου ανάπτυξης είναι αυτός της Παγκόσµιας Κοµισιόν Περιβάλλοντος και Ανάπτυξης του 1987 που αναφέρει ότι, η αειφόρος ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη που καλύπτει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να διακυβεύει την ανάγκη των µελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες. Ο Harwood (1990) έδωσε το δικό του ορισµό για την αειφόρο γεωργία: «αειφόρος γεωργία είναι ένα σύστηµα το οποίο µπορεί να αναπτύσσεται απεριόριστα προς την ανθρώπινη ωφέλεια, την καλύτερη χρησιµότητα των φυσικών πόρων, σε ισορροπία µε το περιβάλλον, ευνοώντας το ανθρώπινο και τα υπόλοιπα είδη». Η Ολοκληρωµένη ιαχείριση στη Γεωργική Παραγωγή (Ο ΓΠ) λοιπόν περιλαµβάνει τα συστήµατα διαχείρισης των καλλιεργειών τα οποία αναζητούν την αριστοποίηση των εισροών και των εκροών µε στόχο την παραγωγή ποιοτικών και οικονοµικά αποδεκτών προϊόντων για το γεωργό και τον καταναλωτή, ενώ παράλληλα διατηρούν και αναβαθµίζουν το περιβάλλον. Ενδιαφέρεται ολιστικά για όλα τα στάδια της παραγωγικής διαδικασίας από την πρωτογενή παραγωγή µέχρι το τελικό προϊόν, συνδυάζοντας βιολογικές, φυσικές, χηµικές και τεχνολογικές µεθόδους. Με την πραγµατοποίηση ενός συστηµατικού ελέγχου, µιας συνεχούς αξιολόγησης και ενός ορθολογικά οικονοµικού σχεδιασµού είναι δυνατόν να εκµεταλλευτεί κανείς αποτελεσµατικά τους φυσικούς πόρους συνδυάζοντάς τους µε φυτοπροστατευτικά προϊόντα και ανόργανα λιπάσµατα. Η προστασία του οικοσυστήµατος αποτελεί ένα σηµείο αναφοράς µε ιδιαίτερη σηµασία. Γίνεται αντιληπτό λοιπόν, ότι η γεωργική εκµετάλλευση µέσω της Ο ΓΠ 1 υποβάλλεται πλέον σε µια συνολική θεώρηση σε όλες τις δραστηριότητες της και σε όλα τα χαρακτηριστικά της. Η Ο ΓΠ 1 δεν αποτελεί ένα στενά ορισµένο τύπο διαχείρισης της αγροτικής παραγωγής, αλλά ένα δυναµικό σύστηµα το οποίο συνεχώς προσαρµόζεται µε τις εξελίξεις της έρευνας, της τεχνολογίας και γενικά της τεχνογνωσίας στο χώρο (Πολυράκης, 2003). 1 Ολοκληρωµένη ιαχείριση στη Γεωργική Παραγωγή 5

17 Σε επίπεδο πρακτικής εφαρµογής, η ολοκληρωµένη διαχείριση στη γεωργική παραγωγή, θα µπορούσε να θεωρηθεί ένα πολυδιάστατο, δυναµικό σύστηµα σύγχρονης γεωργικής πρακτικής που στοχεύει, µέσα από την σχολαστική καταγραφή και τον έλεγχο όλων των εισροών και εκροών στην αγροτική εκµετάλλευση, στην ισόρροπη ανάπτυξη µιας οικονοµικής και κερδοφόρας παραγωγής, µε σεβασµό στο περιβάλλον και την ασφάλεια τόσο του παραγωγού όσο και του τελικού χρήστη. Οι ορισµοί που έχουν δοθεί κατά καιρούς είναι πολλοί, έτσι σύµφωνα µε τον Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π 2., ως Ολοκληρωµένη Παραγωγή ορίζεται: «Η συνδυασµένη χρήση όλων των διαθέσιµων µέσων, µε µείωση των εισροών και σκοπό την επίτευξη του καλύτερου δυνατού οικονοµικού αποτελέσµατος, µε την ελάχιστη διατάραξη του περιβάλλοντος», (Ρούµπος, 2001). Σύµφωνα µε την ECPA (European Crop Protection Association 3 ) ορίζεται η Ολοκληρωµένη ιαχείρισης Παραγωγής ως: «Η διαχείριση της παραγωγής στον αγρό µε τέτοιο τρόπο, ώστε να διατηρείται και να εµπλουτίζεται το περιβάλλον (άγρια πανίδα χλωρίδα άνθρωπος), ενώ ταυτόχρονα η παραγωγή επιτυγχάνεται µε τον οικονοµικότερο τρόπο, εξασφαλίζοντας άριστη ποιότητα». Ο IOBC (International Organisation for Biological and Integrated Control of Noxious Animals and Plants 4 ),.ορίζει την Ολοκληρωµένη Παραγωγή ως την: «Οικονοµικά συµφέρουσα παραγωγή αγροτικών προϊόντων υψηλής ποιότητας που δίνει προτεραιότητα στη χρησιµοποίηση οικολογικά ασφαλών µεθόδων, µειώνοντας τις ανεπιθύµητες δευτερογενείς επιδράσεις των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, µε σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας». Στην έρευνα για λογαριασµό της Ευρωπαϊκής Κοµισιόν (European Commission DG Environment 2002) συγκεντρώθηκαν ορισµοί για την Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παραγωγής από σηµαντικούς οργανισµούς προώθησής της, οι οποίοι παραθέτονται στον παρακάτω πίνακα: 2 Οργανισµός Πιστοποίησης και Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων 3 Ευρωπαϊκή Σύµπραξη για την Προστασία των Καλλιεργειών 4 ιεθνής Οργανισµός για το Βιολογικό και Ολοκληρωµένο Έλεγχο των επιζήµιων εχθρών και ζιζανίων 6

18 Πίνακας 2.1 Ορισµοί της ολοκληρωµένης γεωργίας Πηγή Ορισµός Ολοκληρωµένη παραγωγή είναι ένα σύστηµα, που παράγει υψηλής ποιότητας προϊόντα, χρησιµοποιώντας µηχανισµούς για να αντικαταστήσει τις εισροές που 1 ΙΟΒC International Organisation for Biological and Integrated Control of Noxious Animals and Plants προκαλούν µόλυνση για να εξασφαλίσει αειφόρο γεωργία. Έµφαση δίνεται στην ολιστική προσέγγιση περιλαµβάνοντας ολόκληρη τη γεωργική εκµετάλλευση σαν µια ενότητα, έχοντας τον κεντρικό ρόλο στο αγροοικοσύστηµα, µε ισορροπηµένους κύκλους θρεπτικών στοιχείων και µε την ευηµερία όλων των ειδών στην κτηνοτροφία Η διατήρηση και η βελτίωση της γονιµότητας του εδάφους και του διαφοροποιηµένου περιβάλλοντος αποτελούν βασικά συστατικά του συστήµατος. Συνδυάζονται προσεκτικά, βιολογικές, τεχνικές και χηµικές µέθοδοι, λαµβάνοντας υπόψη την προστασία του περιβάλλοντος, την οικονοµικότητα του συστήµατος και τις κοινωνικές απαιτήσεις 2 EISA European Initiative for Sustainable Development of Agriculture Ολοκληρωµένη γεωργία είναι ένας τρόπος διαχείριση της γεωργικής εκµετάλλευσης, που συνδυάζει την προστασία του περιβάλλοντος µε τις οικονοµικές απαιτήσεις της γεωργίας, ώστε να διασφαλιστεί η συνέχιση της εξασφάλισης υγιεινών τροφίµων σε επαρκείς ποσότητες. 3-ΙΑCΡΑ, The Integrated Arable Crop Protection Alliance (Ηνωµένο βασίλειο) Ολοκληρωµένη διαχείριση καλλιεργειών είναι µία πολιτική ολόκληρης της γεωργικής εκµετάλλευσης, που παρέχει τη βάση για µία αποτελεσµατική παραγωγή, η οποία είναι και οικονοµικά ρεαλιστική και φιλική προς το περιβάλλον. Ενσωµατώνει επικερδείς φυσικές διαδικασίες σε σύγχρονες πρακτικές γεωργίας χρησιµοποιώντας αναπτυγµένη τεχνολογία µε σκοπό την ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών κινδύνων, ενώ διατηρεί, αυξάνει και δηµιουργεί αυτά που είναι σηµαντικά για το περιβάλλον. Η ολοκληρωµένη γεωργία χαρακτηρίζεται από τη χρήση τεχνολογικών µεθόδων σε µία ολιστική προσέγγιση της γεωργικής εκµετάλλευσης, που έχει σκοπό, εκτός από την 4-FARRE (Γαλλία) απλή συµµόρφωση µε τη νοµοθεσία, την ενθάρρυνση των θετικών επιπτώσεων των γεωργικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον, µε την ταυτόχρονη οικονοµική βιωσιµότητα της εκµετάλλευσης. Μπορεί, επίσης να συνεισφέρει στη βελτίωση της ευηµερίας των ζώων και τις απαιτήσεις των καταναλωτών. 5- ΕCΡΑ European Crop Protection Association Ολοκληρωµένη διαχείριση καλλιεργειών είναι η διαχείριση της φυτικής παραγωγής µε τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρεί και να ενδυναµώνει τη βιοποικιλότητα, ενώ ταυτόχρονα παράγει οικονοµικά και υψηλής ποιότητας προϊόντα. 7

19 6-ΒΑΑ British Agrochemical Association (Αγγλία) Ολοκληρωµένη διαχείριση καλλιεργειών είναι ένα σύστηµα διαχείρισης όπου πραγµατοποιείται ελεγχόµενη χρήση εισροών για την επίτευξη οικονοµικής βιωσιµότητας µε τις ελάχιστες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, αλλά µε προσαρµοστικότητα για ταυτόχρονη ικανοποίηση των απαιτήσεων της αγοράς Ολοκληρωµένη γεωργία είναι µία µέθοδος γεωργίας που εξισορροπεί τις απαιτήσεις για οικονοµική βιωσιµότητα και περιβαλλοντική ευαισθησία. Περιλαµβάνει πρακτικές που 7-ΑΤΒ, LEAF (Αγγλία) µειώνουνε τους ρύπους, αυξάνουν την αποτελεσµατικότητα ενέργειας και ελαχιστοποιούν τη µόλυνση. Συνδυάζει τις καλύτερες σύγχρονες τεχνικές µε κάποιες βασικές αρχές της ορθής γεωργικής πρακτικής και αποτελεί µία µακροπρόθεσµη στρατηγική ολόκληρης της γεωργικής εκµετάλλευσης 8-FOFΡ Focus on Farming Practice (Αγγλία) Η ολοκληρωµένη γεωργία χρησιµοποιεί τις καλλιεργητικές βιολογικές και µηχανικές τεχνικές για την καταπολέµηση των παρασίτων, όπως και η βιολογική γεωργία, αλλά αντί να απορρίπτει, λόγω αρχών, τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λιπασµάτων, αναζητάει τα καλύτερα εξ αυτών και τα εφαρµόζει µε σύνεση. Πηγή: European Commission DG Environment, 2002 Οι παραπάνω ορισµοί έχουν πολλές οµοιότητες, µε εξαίρεση τον ορισµό της British Agrochemical Association 5 BAA (νούµερο 6), ο οποίος επικεντρώνεται στην χρήση των εισροών πολύ περισσότερο από τους υπόλοιπους, οπότε θα µπορούσε να θεωρηθεί περισσότερο, ορισµός της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Εχθρών (Integrated Pest Management). Εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν υπάρχει ένας επίσηµος ορισµός της ολοκληρωµένης διαχείρισης παραγωγής στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή και σε εθνικό επίπεδο, η κάθε χώρα µέλος υιοθετεί ορισµούς οι οποίοι προέρχονται από διαφορετικές πηγές. Εξετάζοντας τους 8 παραπάνω ορισµούς του πίνακα 2.1, διαπιστώνει κανείς ότι οι λέξεις κλειδιά για όλους είναι η περιβαλλοντική ευαισθησία. Ακολουθεί σε συχνότητα ο όρος οικονοµική βιωσιµότητα, αντανακλώντας το γεγονός ότι η παραγωγή προϊόντων είναι µια επιχειρηµατική δραστηριότητα και εποµένως πρέπει να είναι κερδοφόρα. Οι σύγχρονες τεχνικές είναι επίσης ένα σηµαντικό στοιχείο των ορισµών, είναι ένα σηµείο που διαφοροποιεί την ολοκληρωµένη διαχείριση γεωργικής παραγωγής από την βιολογική καλλιέργεια, η οποία στις αρχές της τουλάχιστον, αν όχι στην πράξη, απορρίπτει τις σύγχρονες τεχνικές, όπως τις χηµικές εισροές (European Commission DG Environment, 2002). 5 Βρετανική Ένωση Αγροχηµικών 8

20 2.3 Οι στόχοι της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Καλλιεργειών Οι στόχοι της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης αποκαλύπτονται µέσα από τους ορισµούς. Η συγκεκριµένη µορφή άσκησης της γεωργίας δίνει έµφαση σε ορισµένους στόχους, οι οποίοι είναι οι ακόλουθοι: - Η προώθηση µιας γεωργίας που σέβεται ΤΟ περιβάλλον, είναι οικονοµικά βιώσιµη και υποστηρίζει τις πολλαπλές λειτουργίες της, που έχουν κοινωνικό, πολιτιστικό και ανανεωτικό χαρακτήρα. - Η εξασφάλιση µιας αειφόρου παραγωγής υγιών καλλιεργειών που παράγουν υψηλής ποιότητας προϊόντα µε την ελάχιστη δυνατή επιβάρυνση από υπολείµµατα φυτοπροστατευτικών προϊόντων. - Η προστασία της υγείας των παραγωγών από τη χρήση φυτοπροστατευτικών προϊόντων. - Η προώθηση και διατήρηση µιας πλούσιας βιοποικιλοτητας στο ευρύτερο αγροοικοσύστηµα. - Η χρησιµοποίηση φυσικών ρυθµιστικών µηχανισµών. - Η διατήρηση και ενίσχυση της γονιµότητας του εδάφους. - Η ελαχιστοποίηση της ρύπανσης των νερών, του εδάφους και της ατµόσφαιρας από κάθε είδους αγροχηµικά. - Η διατήρηση των εχθρών και ασθενειών των καλλιεργειών καθώς και των ζιζανίων, κάτω από το επίπεδο της οικονοµικής ζηµιάς. - Η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των παραγωγών. - Η µείωση των χηµικών εισροών στις απολύτως απαραίτητες εφαρµογές (Πολυράκης, 2003) Η ολοκληρωµένη διαχείριση καλλιεργειών µεταξύ βιολογικής και συµβατικής καλλιέργειας Η ολοκληρωµένη διαχείριση καλλιεργειών, αποτελεί έναν τρόπο γεωργικής παραγωγής ο οποίος βρίσκεται µεταξύ της βιολογικής και της συµβατικής γεωργίας. Η ολοκληρωµένη διαχείριση ενώ πηγάζει και αυτή από τους προβληµατισµούς που δηµιούργησαν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της συµβατικής γεωργίας, αποτελεί λιγότερο ριζοσπαστική προσέγγιση, σε σχέση µε 9

21 τη βιολογική γεωργία. Θα µπορούσε να πει κανείς, ότι στοχεύει στον εντοπισµό των προβληµάτων της συµβατικής γεωργίας και στη διαχείριση τους στα πλαίσια της Ορθής Γεωργικής Πρακτικής. Ενώ στη βιολογική γεωργία οι εισροές χηµικών υποβαθµίζονται και τα συνθετικά προϊόντα απαγορεύονται, η ολοκληρωµένη διαχείριση τα θεωρεί ως επιζήµια µόνο στην υπερβολή τους, στοχεύοντας περισσότερο στον περιορισµό παρά στην εξάλειψή τους. Επιπλέον, το σκεπτικό της µείωσης των εισροών σχετίζεται περισσότερο µε τη µείωση κόστους και / ή τη βελτιστοποίηση της αποτελεσµατικότητας, παρά σε καθαρά περιβαλλοντικά κριτήρια. Τέλος, αν και η ολοκληρωµένη διαχείριση δεν επιζητεί να διαφοροποιηθεί από τα ήδη υπάρχοντα συστήµατα διακίνησης και εµπορίας της συµβατικής παραγωγής, υποστηρίζει τη τροποποίηση των συστηµάτων αυτών για την παρακολούθηση της ιχνηλασιµότητας και της ασφάλειας των τροφίµων. Ο παρακάτω πίνακας αναφέρει σε γενικές γραµµές τις διαφορές των τριών µεθόδων παραγωγής (European Commission DG Environment, 2002). Πίνακας 2.2 ιαφορές Βιολογικής, Ολοκληρωµένης και Συµβατικής γεωργίας ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ Μέθοδοι παραγωγής Μη χρήση ανόργανων εισροών. Έµφαση στην αειφόρο χρησιµοποίηση των πηγών και στην ευηµερία της πανίδας. Συνδυασµός τεχνολογικά εντατικών µεθόδων παραγωγής, οι οποίες δίνουν έµφαση εξίσου στο περιβάλλον, το γεωργικό εισόδηµα και την ποιότητα των τροφίµων. Έµφαση στην εφαρµογή τεχνολογίας µε στόχο την αύξηση της παραγωγικότητας, της ποσότητας και του κέρδους. Απαίτηση σε γνώση Ριζοσπαστική ρήξη µε τα κανάλια ενηµέρωσης της συµβατικής γεωργίας. Απαίτηση για την ανάπτυξη ενός νέου συµβουλευτικού συστήµατος. Απαιτήσεις για ανάπτυξη του ήδη υπάρχοντος συµβουλευτικού συστήµατος. Κάλυψη πιθανών αναγκών για εκπαίδευση σε περίπτωση αλλαγής της εκµετάλλευσης. Συνδυασµός της τοπικής µε την εξωτερική γνώση. Παραδοσιακό συµβουλευτικό σύστηµα (σε δηµόσιους και ιδιωτικούς τοµείς). 10

22 ιάρθρωση αγοράς Ειδικές αγορές (niche markets). Kυρίως σε αγορές ευρείας κατανάλωσης, αλλά και σε αγορές µε δυνατότητα ξεχωριστής τοποθέτησης και σχετικής σήµανσης. Αγορές ευρείας κατανάλωσης συµβατικών προϊόντων. Ιδεολογικό υπόβαθρο Η γνώση υποστηρίζει την πράξη Αρχικά µια εσκεµµένη και ριζική κριτική των παραδοσιακών µεθόδων στην παραγωγή τροφίµων, την αγορά και την κατανάλωση. Αργότερα προσδιορισµός από τον κανονισµό της ΕΕ. Κύριος σκοπός η αειφόρος χρήση των πόρων για την παραγωγή τροφίµων. Μεγαλύτερη έµφαση στα περιβαλλοντικά ζητήµατα κατά την παραγωγή τροφίµων. Περισσότερο αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων σε σχέση µε τη συµβατική γεωργία. Εξασφάλιση της παραγωγικότητας µέσω της εντατικοποίησης, της εξειδίκευσης και του συγκεντρωτισµού. Σχέσεις µέσα στη διατροφική αλυσίδα Στοχεύει στη σύνδεση του παραγωγού µε τον καταναλωτή. ίνει τη δυνατότητα στον παραγωγό να αποκτήσει µεγαλύτερη εξουσία στην αλυσίδα µέσω «εναλλακτικών» µεθόδων διακίνησης, έτσι ώστε να απολαµβάνει υψηλότερες τιµές. Η Ολοκληρωµένη ιαχείριση Καλλιεργειών αποτελεί κοµµάτι των προβληµατισµών του καταναλωτή σε ότι αφορά τις µεθόδους παραγωγής. υνατότητα σύνδεσής παραγωγών µε τους καταναλωτές µέσω ειδικών σηµάνσεων. Βελτίωση της θέσης των παραγωγών στην αλυσίδα µέσω συστηµάτων διασφάλισης ποιότητας (πιστοποίηση). Μη σύνδεση παραγωγούκαταναλωτή. Περιθωριοποίηση των παραγωγών µέσα στη διατροφική αλυσίδα. Πηγή: Προσαρµοσµένο από Morris and Winter, Η Ολοκληρωµένη ιαχείριση Καλλιεργειών στην Ευρώπη Στον Ευρωπαϊκό χώρο, οι πρώτες οµάδες παραγωγών που άρχισαν να εργάζονται στα πλαίσια των κανόνων της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη γεωργική παραγωγή, ιδρύθηκαν τη δεκαετία του 70. Εκείνη την περίοδο το συµβούλιο του IOBC (International Organization for Biological Control) αποφάσισε να ασχοληθεί µε τον καθορισµό των κανόνων της ολοκληρωµένης διαχείρισης. Το 1978 δηµιουργήθηκε µια διεθνής επιτροπή για τον έλεγχο της λειτουργίας των τοπικών ή εθνικών οργανισµών 11

23 και τη χορήγηση ειδικού σήµατος. Η επίσηµη αναγνώριση της χρησιµοποίησης του σήµατος του IOBC χορηγήθηκε για πρώτη φορά στην Ελβετία και στην Γαλλία το Η δεκαετία του 90 έφερε στο προσκήνιο αρκετά σήµατα αγροτικών προϊόντων, γεγονός που ενίσχυσε το κύρος της ολοκληρωµένης διαχείρισης στην Ευρώπη (Πολυράκης, 2003). Από την δεκαετία του 1990 µέχρι σήµερα, τα φιλοπεριβαλλοντικά κινήµατα, οι επιδοτήσεις από διάφορες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και η πίεση από την αγορά για ασφαλέστερα προϊόντα, οδήγησαν το σύνολο των ευρωπαϊκών κρατών στην υιοθέτηση κάποιου προτύπου ή πρωτοκόλλου ολοκληρωµένης διαχείρισης. Παρόλα τα χρόνια εφαρµογής της ολοκληρωµένης διαχείρισης στην Ευρώπη, υπάρχει σηµαντική έλλειψη συγκεντρωτικών στοιχείων των καλλιεργούµενων εκτάσεων. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία προέρχονται από τη µελέτη της Ευρωπαϊκής Κοµισιόν και αναφέρονται στο έτος Σύµφωνα µε τη συγκεκριµένη µελέτη, η έκταση που καλλιεργήθηκε µε εµπορικά συστήµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης στις 15 χώρες της Ε.Ε. το 1997, παρουσιάζεται στον πίνακα που ακολουθεί. Όπως φαίνεται και στον πίνακα η Ελλάδα καλλιεργεί µόνο στρέµµατα από τα συνολικά καλλιεργούµενα στρέµµατα. Η χώρα µε την µεγαλύτερη συµµετοχή στην έκταση ολοκληρωµένης γεωργίας στην Ε.Ε.-15 είναι η Αγγλία µε στρέµµατα καλλιεργειών ολοκληρωµένης διαχείρισης., αντιπροσωπεύοντας το 9,8 % της συνολικά καλλιεργούµενης έκτασής της. Ακολουθεί σε έκταση η ανία µε στρέµµατα, είναι η χώρα που παρουσιάζει το µεγαλύτερο ποσοστό υιοθέτησης, φτάνοντας το 23 %.. Η Αυστρία είναι τρίτη χώρα σε έκταση ολοκληρωµένης διαχείρισης στην Ευρώπη µε στρέµµατα, το ποσοστό αυτό αντιστοιχεί στο 17,8% της συνολικής καλλιεργούµενης έκτασής της. Αντίθετα, σε πολλές άλλες χώρες της Ε.Ε.-15 το ποσοστό υιοθέτησης της ολοκληρωµένης γεωργίας είναι πολύ µικρό και δεν ξεπερνά το 1% (Φιλανδία, Βέλγιο, Γαλλία, Ιρλανδία, Ελλάδα, Ισπανία). 12

24 Πίνακας 2.3 Έκταση καλλιεργειών Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (σε στρέµµατα) Χώρα Έκταση (στρ) Σύνολο Καλλιεργούµενων Εκτάσεων (στρ.) Ποσοστό επί των συνολικά καλλιεργούµενων εκτάσεων Αυστρία ,8 % Βέλγιο ,5 % ανία % Φιλανδία ,7 % Γαλλία ,4 % Γερµανία ,3 % Ελλάδα ,0 % Ιρλανδία ,4 % Ιταλία ,0 % Λουξεµβούργο Ολλανδία ,6 % Πορτογαλία ,5 % Ισπανία ,1 % Σουηδία ,1 % Αγγλία ,8 % Σύνολο Ε.Ε ,7 % Πηγή: European Commission DG Environment, Η Ολοκληρωµένη ιαχείριση Καλλιεργειών στην Ελλάδα Από τις αρχές του 2000 άρχισε και στη Ελλάδα η εφαρµογή των Συστηµάτων Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη γεωργική παραγωγή. O τρόπος αυτός άσκησης της γεωργίας βασίζει την παραγωγή των γεωργικών προϊόντων στην ορθολογικότερη διαχείριση των φυσικών πόρων (έδαφος νερό) και στην ορθότερη χρήση των εισροών (ενέργεια, νερό, λιπάσµατα, φυτοπροστατευτικά προϊόντα). Ειδικότερα θέτει ως βασική προϋπόθεση για την εφαρµογή τέτοιων συστηµάτων στη φυτική παραγωγή, τη συµµόρφωση ως προς την ισχύουσα νοµοθεσία σε θέµατα περιβάλλοντος (διαχείριση φυσικών πόρων) και χρήσης 13

25 εισροών, αλλά και συµµόρφωσης ως προς τις αρχές της ορθής γεωργικής πρακτικής (Ελευθεροχωρινός, 2003) Τα ισχύοντα πρότυπα στη χώρα µας Σύµφωνα µε τον Ο.Π.Ε.Γ.Ε.Π. (AGRO 2.2), η ανάγκη για πιστοποίηση και απόδοση ταυτότητας στα ελληνικά γεωργικά προϊόντα έχει αναγνωριστεί και θεωρείται σηµαντική, ενώ ακόµη πιο σηµαντική θεωρείται η σύνδεση αυτής της ταυτότητας µε την περιβαλλοντικά ήπια άσκηση της γεωργίας. Παράλληλα µε τη διατήρηση και τη βελτίωση του περιβάλλοντος, είναι πολύ σηµαντικό να εξασφαλίζεται η ποιότητα και η ασφάλεια των παραγόµενων γεωργικών προϊόντων, µε σκοπό την ικανοποίηση των καταναλωτών και τη συνακόλουθη οικονοµική επιτυχία της γεωργικής εκµετάλλευσης. Στην Ελλάδα, τα Συστήµατα τα οποία µπορούν να πιστοποιηθούν στη φυτική παραγωγή, είναι τα πρότυπα AGRO 2.1 & 2.2 και το πρωτόκολλο EUREPGAP.. Εκτενής αναφορά αυτών ακολουθεί παρακάτω. Η κάθε γεωργική εκµετάλλευση που επιθυµεί να πιστοποιηθεί σύµφωνα µε κάποιο από τα παραπάνω πρότυπα (AGRO 2 & EUREPGAP) πρέπει να καθιερώσει και να διατηρεί ένα σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης το οποίο να ακολουθεί και να συµµορφώνεται στις απαιτήσεις του εκάστοτε προτύπου Τα πρότυπα AGRO 2.1 & AGRO 2.2 Στις 20 Μαΐου 1999 συστάθηκε από τον Οργανισµό Πιστοποίησης & Επίβλεψης Γεωργικών Προϊόντων (Ο.Π.Ε.Γ.Ε.Π.) µε το διακριτικό τίτλο AGROCERT, µια Οµάδα Εργασίας για την Ολοκληρωµένη ιαχείριση στη Γεωργία (φυτική παραγωγή). Ο AGROCERT είναι Νοµικό Πρόσωπο Ιδιωτικού ικαίου και λειτουργεί υπό την Εποπτεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων. Τα πρότυπα AGRO 2.1 & 2.2 εκδόθηκαν στις 23 εκεµβρίου 1999 και αποτελούν τα Εθνικά πρότυπα ολοκληρωµένης διαχείρισης της γεωργικής παραγωγής. AGRO 2.1: ιαχείριση Αγροτικού Περιβάλλοντος Σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή, Μέρος 1: Προδιαγραφή 14

26 Σύµφωνα µε τον Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π. το παραπάνω πρότυπο είναι προαιρετικό και περιλαµβάνει τις γενικές απαιτήσεις που µπορούν να επιθεωρηθούν αντικειµενικά, µε σκοπό την πιστοποίηση του Συστήµατος Ολοκληρωµένης ιαχείρισης. Είναι εφαρµόσιµο σε κάθε γεωργική εκµετάλλευση, ανεξάρτητα από την παραγωγική της κατεύθυνση. Η βάση εκκίνησης είναι η ικανοποίηση των νοµικών απαιτήσεων. Οι υπόλοιπες απαιτήσεις πλαισιώνουν το στόχο της εκµετάλλευσης για συνεχή βελτίωση. Το πρότυπο AGRO 2.1 αποτελείται από το ISO 14000, το οποίο είναι το διεθνές πρότυπο για τα Συστήµατα ιαχείρισης Περιβάλλοντος, καθώς και στοιχεία του προτύπου ISO 9001 για τη ιαχείριση της Ποιότητας. Τα κύρια βήµατά του τα οποία αποσκοπούν στην εδραίωση του Συστήµατος είναι (Κράββας, 2004 & Agrocert, AGRO 2.1): Ο καθορισµός Πολιτικής στη Γεωργική Εκµετάλλευση κυρίως όσον αφορά την κάλυψη των νοµικών υποχρεώσεων που αφορούν το περιβάλλον και τα παραγόµενα γεωργικά προϊόντα, την πρόληψη της ρύπανσης και τη συνεχή βελτίωση της διαχείρισης µε στόχο την προστασία του περιβάλλοντός και την ποιότητα των γεωργικών προϊόντων. Ο Προγραµµατισµός όσον αφορά τα περιβαλλοντικά θέµατα, τις νοµικές απαιτήσεις, τους σκοπούς και τους στόχους της εκµετάλλευσης. Η σύνταξη και η εφαρµογή του Προγράµµατος Βελτίωσης. Ο επιβλέπων γεωπόνος συντάσσει και διατηρεί το πρόγραµµα βελτίωσης, το οποίο περιλαµβάνει: α) τον καταµερισµό των αρµοδιοτήτων για την επίτευξη των σκοπών και στόχων και το χρονοδιάγραµµα υλοποίησης τους, β) τις ανάγκες για κατάρτιση / επιµόρφωση των απασχολουµένων στη γεωργική εκµετάλλευση, γ) την εξωτερική και εσωτερική επικοινωνία της εκµετάλλευσης, δ) την τεκµηρίωση του συστήµατος (αρχεία σε έντυπη ή ηλεκτρονική µορφή), ε) το χειρισµό εγγράφων, στ) τις κύριες λειτουργίες της εκµετάλλευσης που σχετίζονται µε περιβαλλοντικά θέµατα και την ποιότητα των προϊόντων, ζ) την πρόληψη και αντιµετώπιση κρίσεων, δηλαδή έκτακτων καταστάσεων που οφείλονται σε βιοτικούς (π.χ. επιδηµίες) ή αβιοτικούς παράγοντες (π.χ. καταστρεπτικά καιρικά φαινόµενα) και η) την ιχνηλασιµότητα του γεωργικού προϊόντος. Ο Έλεγχος του Συστήµατος, η διερεύνηση και ο χειρισµός των Μη συµµορφώσεων καθώς και η διενέργεια ιορθωτικών και Προληπτικών Ενεργειών. 15

27 Η Ανασκόπηση από τη ιοίκηση για την εξέταση της καταλληλότητας και της αποτελεσµατικότητας του συστήµατος. Σύµφωνα µε τον AGROCERT (AGRO 2.1) το συγκεκριµένο πρότυπο βρίσκει εφαρµογή στα περιβαλλοντικά θέµατα, όπου η γεωργική εκµετάλλευση δύναται να θέσει υπό τον έλεγχό της και να έχει συγκεκριµένη δυνατότητα παρέµβασης. Το συγκεκριµένο πρότυπο, έχει δυνατότητα εφαρµογής σε κάθε γεωργική εκµετάλλευση η οποία επιθυµεί να: o o o o o καθιερώσει, διατηρήσει και βελτιώσει ένα σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή, αυτο-ελέγχεται ως προς την υλοποίηση της πολιτικής που η ίδια έχει διαµορφώσει, ζητήσει πιστοποίηση για το σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης που εφαρµόζει, προβάλει την απόκτηση της πιστοποίησης προς τρίτους, κάνει ιδία αξιολόγηση και να παρέχει ιδία δήλωση για τη συµµόρφωση της µε το παρόν πρότυπο. AGRO 2.2: ιαχείριση Αγροτικού Περιβάλλοντος Σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή, Μέρος 2: Απαιτήσεις για την εφαρµογή στη φυτική παραγωγή Το πρότυπο AGRO 2.2 περιλαµβάνει µε γενικό τρόπο τις νοµικές και τεχνικές απαιτήσεις του Συστήµατος Ολοκληρωµένης ιαχείρισης που συνοδεύουν το πρότυπο AGRO 2.1 µε στόχο την παραγωγή ασφαλών και ποιοτικών προϊόντων, µε την ταυτόχρονη άριστη διαχείριση του περιβάλλοντος. Στο σύνολο της γεωργίας, εποµένως και στη φυτική παραγωγή, παρατηρείται µεγάλη και σύνθετη αλληλεπίδραση µε το περιβάλλον. Προκειµένου να βελτιστοποιηθεί αυτή η αλληλεπίδραση, η άσκηση των γεωργικών δραστηριοτήτων (θρέψη, φυτοπροστασία, καλλιέργεια του εδάφους, άρδευση, κλπ) οφείλει να γίνεται µε κανόνες, οι οποίοι αποτελούν τις τεχνικές απαιτήσεις του συστήµατος της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη φυτική παραγωγή. Ειδικότερα, για τις δραστηριότητες οι οποίες βρίσκονται υπό κρατικό έλεγχο (φυτοπροστασία, πολλαπλασιαστικό υλικό, θέµατα θρέψης και άρδευσης) 16

28 ανακύπτουν νοµικές απαιτήσεις οι οποίες υποχρεωτικά πρέπει να ικανοποιηθούν (Agrocert, AGRO 2.2). Οι απαιτήσεις του Συστήµατος Ολοκληρωµένης ιαχείρισης καλύπτουν όλο το φάσµα των δραστηριοτήτων µιας γεωργικής εκµετάλλευσης, όπως: Πολλαπλασιαστικό Υλικό Γενικές καλλιεργητικές φροντίδες ιαχείριση εδάφους Παρακολούθηση Μετεωρολογικών εδοµένων Θρέψη των φυτών (Λίπανση) Άρδευση Φυτοπροστασία Συγκοµιδή και µετασυλλεκτικοί χειρισµοί ιαχείριση Εξοπλισµού & Ενέργειας ιαχείριση Ρύπων & Ανακύκλωση Περιβάλλον & Βιοποικιλότητα Υγεία, Ασφάλεια & Κατάρτιση Εργαζοµένων Όσον αφορά τις παραπάνω απαιτήσεις, η γεωργική εκµετάλλευση: Υποχρεούται να εφαρµόζει τις νοµικές απαιτήσεις. Πρέπει να συµµορφώνεται µε τις κύριες απαιτήσεις του συστήµατος και τις πολύ σοβαρές τεχνικές απαιτήσεις (που δεν έχουν τη µορφή νοµικής υποχρέωσης). Όλες αυτές συνθέτουν τη συνήθως λεγόµενη Ορθή Γεωργική Πρακτική. Συνιστάται να εφαρµόζει κατ επιλογή της µέτρα, τα οποία κρίνει πρόσφορα για την υλοποίηση της συνεχούς βελτίωσης που αποτελεί την πεµπτουσία, την πιο καίρια δηλαδή, απαίτηση του συστήµατος της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης. Με την εποπτεία του Ο.Π.Ε.Γ.Ε.Π. ολοκληρώνονται οκτώ πιλοτικά προγράµµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης, όπου το AGRO 2.2 θα εξειδικεύεται ανά καλλιέργεια (ροδάκινο, µηλοειδή, εσπεριδοειδή, βιοµηχανική τοµάτα, τοµάτα & αγγούρι θερµοκηπίου, κλπ.) και εποµένως θα είναι εφικτή η µετάβαση από την πιστοποίηση της διαδικασίας παραγωγής στην πιστοποίηση του προϊόντος. 17

29 Το πρωτόκολλο EUREPGAP Το πρωτόκολλο EUREPGAP ξεκίνησε το 1997 ως πρωτοβουλία των εµπόρων λιανικής πώλησης, οι οποίοι ανήκαν στην οµάδα εργασίας των Ευρωλιανεµπόρων (Euro-Retailer Produce Working Group -EUREP). Στόχος της οµάδας εργασίας ήταν η από κοινού συµφωνία προδιαγραφών και διαδικασιών για την ανάπτυξη ορθών γεωργικών πρακτικών (GAP). Οι βρετανοί λιανοπωλητές µαζί µε τα σουπερµάρκετ της Κεντρικής Ευρώπης αποτέλεσαν τις κατευθυντήριες δυνάµεις. Με αφορµή τις ανησυχίες των καταναλωτών για την ασφάλεια των τροφίµων, τα αναπτυσσόµενα περιβαλλοντικά πρότυπα και τα πρότυπα ολοκληρωµένης διαχείρισης, αποφάσισαν να αναλάβουν µεγαλύτερη πρωτοβουλία σε όσα συµβαίνουν στην παραγωγική αλυσίδα. Από την άλλη πλευρά, η ανάπτυξη κοινών πρωτοκόλλων πιστοποίησης θα ήταν προς όφελος και των παραγωγών, µιας και οι έλεγχοι από τους λιανοπωλητές ήταν πολλαπλοί και µε διαφορετικά κριτήρια κάθε φορά. Με κριτήριο τα παραπάνω, η οµάδα EUREP άρχισε να λειτουργεί µε βάση εναρµονισµένα πρότυπα και διαδικασίες για την ανάπτυξη ορθών γεωργικών πρακτικών (Good Agricultural Practice - GAP) στη συµβατική γεωργία. Τα µέλη EurepGAP εποµένως περιλαµβάνουν τους λιανοπωλητές, παραγωγούς αγρότες και άλλα µέλη που σχετίζονται µε τις εισαγωγές γεωργικών προϊόντων και την παροχή υπηρεσιών στη γεωργία. Οι υπηρεσίες των επιτροπών υποστηρίζονται από τη FoodPLUS, µια µη κερδοσκοπική εταιρεία περιορισµένης ευθύνης, µε έδρα την Κολωνία της Γερµανίας η οποία παρέχει γραµµατειακή υποστήριξη στη Eurep. Η Eurep είναι από τις ελάχιστες οργανώσεις τυποποίησης που διατηρούν υψηλό επίπεδο πολιτικής και οικονοµικής ανεξαρτησίας, τόσο από το δηµόσιο τοµέα, όσο και από τα µεµονωµένα µέλη και τους µετόχους. Για να διατηρήσει την ανεξαρτησία της, δεν διεξάγει η ίδια την διαδικασία του ελέγχου και της πιστοποίησης. Οι µεµονωµένοι παραγωγοί ή οι οµάδες παραγωγών µπορούν να πιστοποιηθούν µε τα κριτήρια του πρωτοκόλλου EurepGAP, µόνο από διαπιστευµένους ανεξάρτητους οργανισµούς πιστοποίησης (Moeller K., Σταµάτης Β., 2006). Μια από τις καινοτοµίες της Eurep, είναι η ενηµέρωση των πιστοποιηµένων γεωργικών εκµεταλλεύσεων µέσω της βάσης δεδοµένων της, στο διαδίκτυο. Αποτελεί έναν πολύ έξυπνο τρόπο διαφήµισης της εγκυρότητας των εργασιών της, µέσω της on - line επαλήθευσης των πιστοποιητικών της. 18

30 Στις 7 Σεπτεµβρίου 2007, στην ετήσια συνδιάσκεψη της Eurep που πραγµατοποιήθηκε στην Ταϊλάνδη, ανακοινώθηκε η αλλαγή του ονόµατος σε GlobalGAP. Η απόφαση πάρθηκε θέλοντας να υποδηλώσει τον διεθνή ρόλο και την παγκοσµίου εµβέλειας αναγνώριση του πρωτοκόλλου. Να αναφερθεί επίσης, ότι από τον Ιανουάριο του 2008 θα εφαρµόζεται η αναθεωρηµένη έκδοση του πρωτοκόλλου, η Ολοκληρωµένη ιασφάλιση Φάρµας (IFA). 2.7 Η εξέλιξη της εφαρµογής ολοκληρωµένης διαχείρισης στην Ελλάδα Η πορεία της ολοκληρωµένης γεωργίας στην Ελλάδα, όπως φαίνεται και από τον παρακάτω πίνακα 2.4, εµφανίζει αλµατώδεις ρυθµούς ανάπτυξης. Μέσα σε τρία χρόνια, από στρ., έφτασε τα στρ. Η ποσοστιαία µεταβολή της έκτασης των καλλιεργειών ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι ραγδαία. Πίνακας 2.4 Η εξέλιξη της ολοκληρωµένης γεωργίας στην Ελλάδα Έτος Στρέµµατα Ποσοστιαία µεταβολή % , , ,2 Πηγή: Φρουτονέα (2004) Αν και δεν υπάρχουν νεότερα επίσηµα στοιχεία για την έκταση της ολοκληρωµένης καλλιέργειας στην Ελλάδα, εντούτοις υπολογίζεται µέχρι το τέλος του έτους 2007, να έχει ξεπεράσει τα στρέµµατα. 19

31 2.7.1 Η χωροταξική κατανοµή της ολοκληρωµένης γεωργίας στην Ελλάδα Σύµφωνα µε στοιχεία του έτους 2003, η ολοκληρωµένη γεωργία ασκείται σε 23 από τους 52 νοµούς της χώρας. Στον πίνακα που ακολουθεί φαίνονται οι πιστοποιηµένες εκτάσεις ανά νοµό για το έτος Πίνακας 2.5 Οι εκτάσεις ολοκληρωµένης γεωργίας ανά νοµό για το έτος 2003 Νοµός Στρέµµατα Ποσοστό % Ηµαθία ,8 45,8 Πέλλα ,0 Κόρινθος ,3 Θεσσαλονίκη ,4 Κοζάνη ,8 Καβάλα ,2 Πιερία ,96 Ηράκλειο 2.263,5 1,8 Σέρρες ,67 Χαλκιδική 1.313,8 1,05 Έβρος ,8 Αχαΐα 800 0,64 Λακωνία 700 0,56 Αρκαδία 683 0,54 Φθιώτιδα 650 0,52 Χανιά 310 0,25 Αττική 300 0,24 Ηλεία 162 0,13 Αργολίδα 160 0,13 Μεσσηνία 131 0,1 Λασίθι 95,63 0,08 Κυκλάδες 56,6 0,05 Καστοριά 40 0,03 Σύνολο ,3 100,0 Πηγή: Φρουτονέα (2004). 20

32 Όπως καταγράφεται στον πίνακα, ο κύριος όγκος των εκτάσεων ολοκληρωµένης καλλιέργειας βρίσκεται στη βόρεια Ελλάδα. Ο νοµός Ηµαθίας καλλιεργεί µακράν τη µεγαλύτερη έκταση ολοκληρωµένων καλλιεργειών, σε ποσοστό 45,8% της συνολικής έκτασης ολοκληρωµένης διαχείρισης, µε κύρια καλλιέργεια το ροδάκινο. Ακολουθεί ο νοµός Πέλλας µε ποσοστό 15% επί του συνολικού και τρίτος ο νοµός Κορίνθου µε κύρια καλλιέργεια τη σουλτανίνα Οι κύριες καλλιέργειες ολοκληρωµένης διαχείρισης Η πρώτη καλλιέργεια που πιστοποιήθηκε µε το Σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή - AGRO 2, ήταν η καλλιέργεια των ακτινιδίων τον Ιανουάριο του Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται οι κύριες πιστοποιηµένες καλλιέργειες για το έτος Τα οπωροκηπευτικά είναι το κύριο είδος από τις πιστοποιηµένες καλλιέργειες µε στρέµµατα, ακολουθεί η καλλιέργεια του αµπελιού και των λαχανικών. Πίνακας 2.6 Οι κύριες καλλιέργειες της ολοκληρωµένης γεωργίας στην Ελλάδα Καλλιέργεια Στρέµµατα Ποσοστό % Οπωροκηπευτικά ,6 Αµπέλια ,75 19,8 Λαχανικά ,25 12 Εσπεριδοειδή 700 0,6 Σύνολο Πηγή: Φρουτονέα, 2004 Το γεγονός ότι σε ορισµένες καλλιέργειες οι οποίες είναι πιστοποιηµένες θα δοθεί οικονοµική ενίσχυση, µέσω του ποιοτικού παρακρατήµατος (π.χ. ελιά, καπνός), οδήγησε πολλούς παραγωγούς στην πιστοποίηση των καλλιεργειών τους, µόνο για τον παραπάνω λόγο, τη λήψη δηλαδή του ποιοτικού παρακρατήµατος. Οι συγκεκριµένες λοιπόν καλλιέργειες µπήκαν πολύ δυναµικά στο χώρο της πιστοποίησης και άλλαξαν άρδην το τοπίο των πιστοποιηµένων καλλιεργειών των τελευταίων χρόνων. Οι συνέπειες αυτής της γρήγορης και ίσως για λάθος λόγους πιστοποίησης, στην αξιοπιστία και συνέπεια της ολοκληρωµένης διαχείρισης, θα φανεί τα επόµενα χρόνια. 21

33 2.8 Η διαδικασία πιστοποίησης της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή Τα προαναφερθέντα πρότυπα AGRO 2.1 & 2.2 και το πρωτόκολλο EUREPGAP (option 1 & option 2) µπορούν να εφαρµοστούν τόσο από µεµονωµένους παραγωγούς, όσο και από οµάδες παραγωγών, µε τη µορφή νοµικής οντότητας. Η εφαρµογή τους, ιδιαίτερα των προτύπων AGRO 2, ευνοείται από τη σύµπραξη των µικρών ελληνικών γεωργικών εκµεταλλεύσεων για τη δυνατότητα διαχείρισης µεγαλύτερου όγκου παραγωγής και µείωσης του κόστους πιστοποίησης ανά παραγωγό. Η διαδικασία ξεκινάει µε την απόφαση της διοίκησης και των µελών της οµάδας, για την εφαρµογή ενός από τα παραπάνω συστήµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης και την πιστοποίηση τους από κάποιο ανεξάρτητο φορέα πιστοποίησης. Όσον αφορά τα πρότυπα AGRO 2.1 & 2.2, αρχικά ορίζεται ο επικεφαλής της γεωργικής εκµετάλλευσης, το φυσικό πρόσωπο που µε νόµιµο και αναγνωρισµένο τρόπο έχει ορισθεί ως εκπρόσωπος της διοίκησης, σε θέµατα που αφορούν την εφαρµογή και συµµόρφωση της γεωργικής εκµετάλλευσης µε τα συγκεκριµένα πρότυπα. Η διοίκηση ορίζει τον επιβλέποντα γεωπόνο της γεωργικής εκµετάλλευσης, µε τεκµηριωµένη εµπειρία στον τοµέα παραγωγής της γεωργικής εκµετάλλευσης, ο οποίος αξιολογείται και από τον φορέα πιστοποίησης. Ο επιβλέπων γεωπόνος επισκέπτεται τα χωράφια, συµβουλεύει τους παραγωγούς, εκδίδει τις οδηγίες λίπανσης και φυτοπροστασίας, επιθεωρεί το σύστηµα και ενηµερώνει τον επικεφαλής και τη διοίκηση για τα ευρήµατα των επιθεωρήσεων. Για την ανάπτυξη του συστήµατος, η γεωργική εκµετάλλευση υποστηρίζεται από τον τεχνικό σύµβουλο, συνήθως εταιρεία συµβούλων, ο οποίος βοηθάει στη σύνταξη των σχεδίων διαχείρισης και παρακολουθεί την εφαρµογή και την πορεία ανάπτυξης του συστήµατος. Για την εφαρµογή του πρωτοκόλλου EUREPGAP απαιτείται ο ορισµός ενός εκπροσώπου της διοίκησης, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την τήρηση του συστήµατος. Η υποστήριξη του συστήµατος από τεχνικό σύµβουλο συναντάται και στην πιστοποίηση του πρωτοκόλλου EUREPGAP, ιδιαίτερα στις οµάδες παραγωγών. Μετά την εφαρµογή του συστήµατος από την εκµετάλλευση για τουλάχιστον µια καλλιεργητική περίοδο, για τα πρότυπα AGRO 2.1 & 2.2 και τουλάχιστον 3 22

34 µήνες, όσον αφορά το EUREPGAP, ο παραγωγός ή οµάδα παραγωγών µπορεί να οδηγηθεί σε επιθεώρηση πιστοποίησης. Παρακάτω απεικονίζεται σχηµατικά η σχέση της γεωργικής εκµετάλλευσης µε τους προαναφερθέντες συµµετέχοντες στη διαδικασία πιστοποίησης: Σχήµα 2.1 Οι συµµετέχοντες στην εφαρµογή και πιστοποίηση του Συστήµατος Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Επικεφαλής γεωργικής εκµετάλλευσης Επιβλέπων γεωπόνος Γεωργικές εκµεταλλεύσεις Εταιρία συµβούλων Φορέας Πιστοποίησης 2.9 Φορείς Πιστοποίησης Η επισφράγιση της εφαρµογής/τήρησης των αρχών/απαιτήσεων των προτύπων AGRO 2 ή του πρωτοκόλλου EUREPGAP έρχεται να αποδοθεί από την έξωθεν καλή µαρτυρία, του φορέα πιστοποίησης. Ο φορέας πιστοποίησης είναι ιδιωτικός φορέας διαπιστευµένος 6 από το Εθνικό Σύστηµα ιαπίστευσης. Μέχρι αυτή τη στιγµή στην Ελλάδα, οι διαπιστευµένοι από το ΕΣΥ (Εθνικό Σύστηµα ιαπίστευσης), φορείς πιστοποίησης για τα πρότυπα AGRO 2.1 & 2.2 είναι οι παρακάτω έντεκα: 6 IAΠIΣTEYΣH είναι η διαδικασία της επίσηµης αναγνώρισης από αρµόδιο οργανισµό, ότι ένα νοµικό ή φυσικό πρόσωπο ασκεί συγκεκριµένες δραστηριότητες µε αµεροληψία και µε τεκµηριωµένη επάρκεια. 23

35 A CERT Α.Ε & Χ. Γαλατσάνος Ο.Ε. 'EQA HELLAS' ΕΛΟΤ Α.Ε., Ελληνικός Οργανισµός Τυποποίησης EUROCERT Α.Ε., Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ελέγχων και Πιστοποιήσεων ΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ Ε.Π.Ε. (I.Q.S.) Λέτρινα Α.Ε. HELLENIC LLOYD'S Α.Ε. METRON ΣΩΜΑ ΕΛΕΓΧΟΥ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗΣ Α.Ε. QMSCERT Ε.Π.Ε. TUV Austria Ελλάς Ε.Π.Ε. TUVHELLAS (TUVNORD) Α.Ε. Επιθεωρήσεις πιστοποίησης στα πρότυπα AGRO 2.1 & 2.2 πραγµατοποιεί έως τώρα και ο Ο.Π.Ε.Γ.Ε.Π. µε την προοπτική όµως να σταµατήσει τις επιθεωρήσεις και να συνεχίσει µόνο ως φορέας Επίβλεψης των ιδιωτικών φορέων πιστοποίησης. Εφόσον ο φορέας πιστοποίησης κρίνει ότι η γεωργική εκµετάλλευση πληροί τις απαιτήσεις των προτύπων, εκδίδει το πιστοποιητικό. Να τονιστεί ότι η επιθεώρηση πιστοποίησης πραγµατοποιείται πάντα κατά την περίοδο συγκοµιδής της καλλιέργειας της γεωργικής εκµετάλλευσης. Το πιστοποιητικό AGRO 2 έχει τριετή ισχύ. Τις επόµενες δύο χρονιές πραγµατοποιείται επιθεώρηση επιτήρησης από το φορέα πιστοποίησης για τη συνέχιση ισχύος του πιστοποιητικού. Το πιστοποιητικό του EUREPGAP είναι διάρκειας ενός έτους, εποµένως επιθεώρηση πιστοποίησης πραγµατοποιείται κάθε χρόνο Κόστος πιστοποίησης Στις περισσότερες των περιπτώσεων, ο παραγωγός χρεώνεται το κόστος της πιστοποίησης του Συστήµατος Ολοκληρωµένης ιαχείρισης που εφαρµόζει, είτε ως µεµονωµένος παραγωγός, είτε ως µέλος µιας οµάδας. Στην πιστοποίηση οµάδας παραγωγών, τα έξοδα επιµερίζονται στο πλήθος των συµµετεχόντων, µε αποτέλεσµα το κόστος ανά παραγωγό να είναι µικρό. Το κόστος πιστοποίησης είναι σηµαντικότερο στην περίπτωση πιστοποίησης µεµονωµένου παραγωγού, ιδίως µε τα πρότυπα AGRO 2.1 & 2.2. Υπάρχουν και περιπτώσεις όπου οι έµποροι (σε συσκευαστήρια, εκκοκκιστήρια κ.α.), αναλαµβάνουν οι ίδιοι το κόστος της πιστοποίησης. 24

36 Το κράτος επιδοτεί την πιστοποίηση µεµονωµένου ή οµάδας παραγωγών µόνο των προτύπων AGRO 2.1 & 2.2, τα οποία αποτελούν και τα εθνικά πρότυπα. Οικονοµική ενίσχυση για την πιστοποίηση της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης των Καλλιεργειών, δίνεται µέσω του Μέτρου 4.3 Αγροτική Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου Το συγκεκριµένο µέτρο ανοίγει από το Υπουργείο και από τις κατά τόπους Περιφέρειες. Επιδότηση επίσης δίνεται και µέσω του Μέτρου 7.3 Αγροτική Ανασυγκρότηση της Υπαίθρου , το οποίο ανοίγει µόνο σε περιοχές Ο.Π.Α.Α.Χ. (Ολοκληρωµένα Προγράµµατα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου). Η επιδότηση και στις δυο περιπτώσεις αντιστοιχεί στο 75 % του κόστους και συµπεριλαµβάνει το κόστος: των συµβουλευτικών υπηρεσιών (τεχνικός σύµβουλος) του επιβλέποντα γεωπόνου των αναλύσεων υπολειµµάτων, εδάφους, νερού και φυλλοδιαγνωστικής των υπηρεσιών του πιστοποιητικού φορέα Όλα τα παραπάνω αναφέρονται σε τιµολόγια παροχής υπηρεσιών. Όσον αφορά το κόστος του πιστοποιητικού φορέα, να αναφερθεί ότι επιδοτείται µόνο η πιστοποίηση. Η γεωργική εκµετάλλευση η οποία επιδοτείται οφείλει να διατηρήσει το πιστοποιητικό της για 3 χρόνια. 25

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ 3.1 Ανασκόπηση Βιβλιογραφίας σχετικά µε την Ολοκληρωµένη ιαχείριση Οι µελέτες που πραγµατοποιήθηκαν και αφορούν την ολοκληρωµένη διαχείριση είναι πολύ λίγες, σε σχέση π.χ. µε µια άλλη εναλλακτική µέθοδο καλλιέργειας, τη βιολογική. Μετά την ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας και την αναζήτηση συγκριτικών µελετών µεταξύ ολοκληρωµένης και συµβατικής γεωργίας, παραθέτονται οι σηµαντικότερες έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν στον Ευρωπαϊκό χώρο Οι έρευνες στη Μεγάλη Βρετανία Η αναφορά του Βρετανικού Συµβουλίου Φυτοπροστασίας (British Crop Protection Council BCPC) µε τίτλο «Έρευνα και Ανάπτυξη στην Ολοκληρωµένη ιαχείριση Καλλιεργειών: η µατιά του BCPC», βασίζεται σε έρευνες που πραγµατοποιήθηκαν από διάφορους οργανισµούς της Μεγάλης Βρετανίας (IACR Long Ashton Research Station, SAC, ADAS, MAFF, SOEFD, etc) σε διάφορα σηµεία της χώρας. Στις έρευνες αυτές γίνεται σύγκριση µεταξύ της συµβατικής και της ολοκληρωµένης διαχείρισης των καλλιεργειών. Σύµφωνα µε την αναφορά, οι έρευνες των 3-7 ετών, από διάφορα προγράµµατα για τα συστήµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης, έχουν δείξει µείωση της παραγωγής κατά 5-15%. Υπάρχουν ενδείξεις ότι αυτή η µείωση εξαλείφεται όσο η εµπειρία πάνω στην καλλιέργεια γίνεται µεγαλύτερη. Σε σχεδόν όλες τις περιπτώσεις, η ποιότητα της παραγωγής διατηρήθηκε σταθερή. Οι µεταβλητές δαπάνες της γεωργικής εκµετάλλευσης µειώθηκαν κατά 20-30%, ενώ το ακαθάριστο κέρδος, κατά µέσο όρο παρέµεινε ίδιο ή αυξήθηκε ελάχιστα. Στις καλλιέργειες ολοκληρωµένης διαχείρισης τα ποσοστά των φυτοπροστατευτικών προϊόντων που εφαρµόστηκαν ήταν κατά 30-70% µειωµένα, σε σχέση µε τις συµβατικές καλλιέργειες, ενώ οι ποσότητες αζώτου ήταν κατά 16-25% µειωµένες. Στην έρευνα της SAC καταγράφηκε µείωση 35% στα επίπεδα των νιτρικών µετά τη συγκοµιδή. Σε αρκετές περιοχές έρευνας, η δυσκολότερη πλευρά για τον έλεγχο των εισροών, ήταν η καταπολέµηση των ζιζανίων. Η αµέλεια των σωστών 26

38 καλλιεργητικών εργασιών σε πολλές εκµεταλλεύσεις, οδήγησε στην αδυναµία έλεγχου των ζιζανίων. Παρόλα αυτά, οι έρευνες έδειξαν, ότι ο µειωµένος αριθµός εφαρµογών ζιζανιοκτόνων, µε περιοδική καλλιέργεια του εδάφους µπορεί να οδηγήσει σε ικανοποιητική αντιµετώπιση των προβληµάτων. Πολλά από τα αποτελέσµατα έχουν επιτευχθεί κάτω από ένα ευρύ φάσµα συνθηκών, και έτσι µπορούν να έχουν µεγάλη εφαρµοσιµότητα. Η εγκυρότητα και η συνάφειά τους µε την πράξη θα αυξάνεται, όσο οι έρευνες συνεχίζονται, όχι µόνο επειδή πολλά περισσότερα αποτελέσµατα θα είναι διαθέσιµα, αλλά και επειδή, όσο περνάει ο καιρός τα µακροπρόθεσµα αποτελέσµατα της ολοκληρωµένης διαχείρισης, όπως για παράδειγµα η δοµή του εδάφους και ο πληθυσµός των ωφέλιµων ειδών, θα είναι πολύ περισσότερο εµφανή (British Crop Protection Council Technical Committee, 1997) Η έρευνα της Ευρωπαϊκής Κοµισιόν Στην αναφορά της Ευρωπαϊκής Κοµισιόν (European Commission DG Environment, 2002) αναφέρονται τα αποτελέσµατα ερευνών, στις οποίες έγινε προσπάθεια να ποσοτικοποιηθούν οι περιβαλλοντικές και οικονοµικές επιπτώσεις των συστηµάτων ολοκληρωµένης διαχείρισης, για 10 διαφορετικά συστήµατα, µε έµφαση στην προστασία της βιοποικιλότητας. Οι δέκα αυτές περιπτώσεις, αφορούν δέκα συστήµατα από πέντε χώρες, τη Γαλλία, Γερµανία, Ιταλία, Ισπανία και Αγγλία και διάφορα είδη καλλιεργειών, όπως φρούτα και λαχανικά, αµπέλι και εκτατικές καλλιέργειες. Τα αποτελέσµατα των οικονοµικών επιπτώσεων παρουσιάζονται παρακάτω: Κόστος Παραγωγής Τα στοιχεία που υπάρχουν αναφέρονται στο µεταβλητό κόστος, ενώ ίσως υπάρχουν και άλλες δαπάνες, όπως αυξανόµενος χρόνος για οργάνωση - διαχείριση, εκπαίδευση και αλλαγές στο σταθερό κόστος, που θα πρέπει να λαµβάνονται υπόψη στις έρευνες για τα συστήµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης. Μόνο σε ένα σύστηµα (στην Ιταλία), οι παραγωγικές δαπάνες ήταν υψηλότερες σε σχέση µε τη συµβατική γεωργία και αυτό ήταν µάλλον το αποτέλεσµα αυξηµένου κόστους επεξεργασίας των προϊόντων, παρά της ίδιας της ολοκληρωµένης γεωργίας. Σε όλες τις περιπτώσεις όπου υπήρχαν διαθέσιµα στοιχεία, το µεταβλητό κόστος παραγωγής µειώθηκε. Σε ορισµένα συστήµατα, 27

39 ήταν σαφές ότι η µείωση του µεταβλητού κόστους µετριαζότανε σε κάποιο ποσοστό από την αύξηση του κόστους διαχείρισης (για παράδειγµα, σε δυο περιπτώσεις στην Ισπανία η µείωση του µεταβλητού κόστους εξισορροπήθηκε από την αύξηση του κόστους διαχείρισης και αναλύσεων). Συµπέρασµα: Στην ολοκληρωµένη γεωργία επιτυγχάνεται µείωση του κόστους παραγωγής λόγω, κυρίως, της µείωσης του κόστους για γεωργικά φάρµακα και λιπάσµατα. Τιµή Τα αποτελέσµατα όλων των ερευνών καταδεικνύουν ότι τα συστήµατα αυτά δηµιουργήθηκαν για να επιδράσουν στο περιβάλλον και όχι στην τιµή του προϊόντος. Η αύξηση της τιµής είναι η εξαίρεση παρά ο κανόνας στα συστήµατα ολοκληρωµένης γεωργίας (µόνο στην Ιταλία υπάρχει αύξηση της τιµής σε ορισµένα προϊόντα που οφείλεται κυρίως στην καλύτερη συσκευασία των προϊόντων και όχι στην ολοκληρωµένη διαχείριση). Στη Γερµανία, η αρχική αύξηση της τιµής των προϊόντων τώρα εξαλείφθηκε, καθώς αυξήθηκε η προσφορά προϊόντων ολοκληρωµένης διαχείρισης, ενώ στην Ισπανία (όπως και σε άλλες χώρες), επιτεύχθηκε πλεονέκτηµα στην εµπορία των οπωροκηπευτικών και των εσπεριδοειδών, εξαιτίας του γεγονότος ότι οι λιανοπωλητές προτιµούσαν αυτά τα προϊόντα και όχι εξαιτίας της δηµιουργίας ξεχωριστής αγοράς για τα προϊόντα. Συµπέρασµα: Αύξηση της τιµής των προϊόντων ολοκληρωµένης γεωργίας, δεν επιτεύχθηκε, αν και στις περισσότερες περιπτώσεις, επιτυγχάνεται πλεονέκτηµα στην εµπορία των προϊόντων και διευκολύνεται η διάθεσή τους εξαιτίας του γεγονότος ότι οι λιανοπωλητές προτιµούν να προµηθεύονται προϊόντα ολοκληρωµένης παρά συµβατικής γεωργίας. Παραγωγή Η επίδραση της ολοκληρωµένης γεωργίας στην παραγωγή παρουσιάζεται ανοµοιόµορφη στις διάφορες περιπτώσεις. Σε έξι από τις εννιά περιπτώσεις (case studies) όπου έγινε σύγκριση της παραγωγής ολοκληρωµένης και συµβατικής καλλιέργειας, φάνηκε ότι η παραγωγή των δυο συστηµάτων ήταν σχεδόν ίδια, στις υπόλοιπες τρεις παρουσιάστηκε µείωση της παραγωγής µέσω ολοκληρωµένης διαχείρισης. Από οκτώ µελέτες (non - case studies), οι πέντε κατέγραψαν µείωση της παραγωγής, ενώ µια κατέγραψε σταθερή απόδοση (οι άλλες δυο δεν συγκρίναν αποδόσεις). Συµπέρασµα: η παραγωγή µε την ολοκληρωµένη γεωργία φαίνεται να είναι ελαφρώς 28

40 µειωµένη αρχικά, περαιτέρω έρευνα πιθανώς να µειώσει αυτή τη διαφορά. Μεγαλύτερο εµπορικό ενδιαφέρον µπορεί να σηµαίνει εύρεση καλύτερων τεχνικών για την αύξηση της παραγωγής. Ακαθάριστη πρόσοδος Από τις εννιά περιπτώσεις (case studies) στις οποίες υπήρχαν στοιχεία ακαθάριστης προσόδου, στις τρεις παρουσιάστηκε µειωµένη ακαθάριστη πρόσοδος σαν αποτέλεσµα µειωµένης παραγωγής, στις πέντε δεν υπήρχε καµία διαφορά µεταξύ συµβατικής και ολοκληρωµένης, ενώ σε µια παρουσιάστηκε αύξηση της ακαθάριστης προσόδου, λόγω αυξηµένης τιµής. Συµπέρασµα: Αν και η ακαθάριστη πρόσοδος είναι γενικά µικρότερη στα συστήµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης, λόγω µειωµένης απόδοσης και έλλειψης υψηλότερης τιµής, παρόλα αυτά, υπάρχει σίγουρα ένα πλεονέκτηµα στην εµπορία τους. Οι λιανοπωλητές προτιµάνε τα προϊόντα ολοκληρωµένης διαχείρισης σε σχέση µε αυτά της συµβατικής καλλιέργειας και εποµένως η πώληση τους είναι ευκολότερη και πιο σίγουρη. Το γεγονός αυτό, µακροπρόθεσµα, µπορεί, να έχει θετική επίδραση στην ακαθάριστη πρόσοδο. Ακαθάριστο κέρδος Το ακαθάριστο κέρδος προκύπτει από την αφαίρεση των µεταβλητών δαπανών από την ακαθάριστη πρόσοδο. Σε τέσσερις περιπτώσεις έρευνας (case studies) τα ακαθάριστα κέρδη ήταν παρόµοια και στα δυο συστήµατα καλλιέργειας, σε δυο περιπτώσεις εµφανιζόταν αύξηση του ακαθάριστου κέρδους, ενώ σε τρεις εµφανιζόταν µείωση του (κυρίως, λόγω του υψηλού κόστους αναλύσεων και του κόστους διαχείρισης). Συµπέρασµα: Είναι δύσκολο να διεξαχθούν ασφαλή συµπεράσµατα από τα παραπάνω δεδοµένα, αλλά τα στοιχεία αποδεικνύουν ότι είναι πιθανόν να επιτευχθούν παρόµοια επίπεδα κέρδους, χρησιµοποιώντας τις τεχνικές της ολοκληρωµένης διαχείρισης, διότι η µείωση της παραγωγής µπορεί να εξισορροπιστεί µε τη µείωση του κόστους εισροών (European Commission DG Environment, 2002). 29

41 3.1.3 Η έρευνα του Πανεπιστηµίου Κρήτης Το κέντρο Τοξικολογικών Επιστηµών και Έρευνας, της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Κρήτης, διεξήγαγε έρευνα για τον έλεγχο των υπολειµµάτων φυτοπροστατευτικών προϊόντων σε νωπά ροδάκινα, που παρήχθησαν µε τη µέθοδο της ολοκληρωµένης και της συµβατικής καλλιέργειας. Η έρευνα διεξήχθη στους νοµούς Ηµαθίας και Πέλλας, σε 150 δείγµατα ροδάκινων. Σε ότι αφορά τα αποτελέσµατα του ελέγχου στα ροδάκινα παρατηρείται ότι οι συγκεντρώσεις των φυτοπροστατευτικών ενώσεων σε κανένα από τα δείγµατα ροδάκινων που προέρχονταν από την ολοκληρωµένη διαχείριση δεν ξεπέρασαν τα ευρωπαϊκά MRLs. Σε ότι αφορά τα δείγµατα που προέρχονταν από συµβατική διαχείριση βρέθηκαν 4 δείγµατα, δηλαδή το 7% του συνόλου των δειγµάτων, µε συγκεντρώσεις του cholrpyrifos υψηλότερες από τα ευρωπαϊκά MRLs (0,2 mg/kg). Σύµφωνα µε αναφορά της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 2001, στο 3,6% των δειγµάτων φρούτων βρέθηκαν, µετά από έλεγχο, υπολείµµατα φυτοπροστατευτικών προϊόντων πάνω από τα Ανώτερα Επιτρεπτά Όρια - MRLs, (European Union report for Greece in 2001). Συγκρίνοντας τα αποτελέσµατα των δυο παραπάνω µεθόδων καλλιέργειας, µε τα αποτελέσµατα της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 2001, βγαίνει το συµπέρασµα ότι η εφαρµογή της Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Παραγωγής στην Ελλάδα είναι επιτυχής. Η παρούσα µελέτη υποδεικνύει ότι η Ολοκληρωµένη ιαχείριση στη Γεωργική Παραγωγή έχει µεγαλύτερη αποτελεσµατικότητα σε θέµατα ασφάλειας και ποιότητας προϊόντος. Επιπλέον, οι συγγραφείς της µελέτης προτείνουν, στη συµβατική καλλιέργεια να γίνονται συνεχείς έλεγχοι των ορίων υπολειµµατικότητας (Tsakiris IN, Danis TG, Stratis IA, Nikitovic D, Dialyna IA, Alegakis AK, Tsatsakis AM, 2004) Έρευνα για τη διερεύνηση των παραγόντων υιοθέτησης και προοπτικών ανάπτυξης της ολοκληρωµένης διαχείρισης ροδακινιάς στο νοµό Ηµαθίας Τα αποτελέσµατα της αναφερόµενης έρευνας έδειξαν, ότι τα 2/3 των παραγωγών µείωσαν τη δαπάνη για γεωργικά φάρµακα και λιπάσµατα περισσότερο από 14 /στρ., ενώ το 1/3 των παραγωγών µείωσε τη δαπάνη για 30

42 γεωργικά φάρµακα και λιπάσµατα περισσότερο από 25 /στρ. Κατά µέσο όρο, οι παραγωγοί µείωσαν τις ανά στρέµµα δαπάνες τους για εισροές κατά 20,9 /στρ. Από την έρευνα φάνηκε, ότι ο κύριος λόγος υιοθέτησης της ολοκληρωµένης διαχείρισης από τους παραγωγούς ροδακινιάς στο νοµό Ηµαθίας, είναι η ένταξη του συνεταιρισµού στον οποίον ανήκουν στο σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης. Ακολουθούν, η διευκόλυνση της διάθεσης των προϊόντων τους και η επίτευξη καλύτερης ποιότητας προϊόντων. Στη συνέχεια, άλλοι λόγοι υιοθέτησης της ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι η διευκόλυνση της διάθεσης, η επίτευξη καλύτερης τιµής και τέλος η προστασία του περιβάλλοντος. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι επιδοτήσεις δεν αποτέλεσαν σηµαντικό παράγοντα υιοθέτησης (Θεοχαρόπουλος, 2005). 31

43 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1 Μεθοδολογία συγκέντρωσης πρωτογενών στοιχείων Στην παρούσα µελέτη ερευνήθηκαν τα κοινωνιολογικά και οικονοµικά χαρακτηριστικά 25 γεωργικών εκµεταλλεύσεων συµβατικής και 25 γεωργικών εκµεταλλεύσεων ολοκληρωµένης διαχείρισης καλλιέργειας κερασιάς στο νοµό Πιερίας, για την καλλιεργητική περίοδο Η συλλογή των πρωτογενών στοιχείων διεξήχθη την περίοδο Μαρτίου Απριλίου 2007 στα δηµοτικά διαµερίσµατα Λόφου και Κολινδρού του νοµού Πιερίας. Τη συγκεκριµένη χρονική περίοδο, σύµφωνα µε στοιχεία της TUVHELLAS Α.Ε. και του AGROCERT, δύο συνεταιρισµοί ήταν πιστοποιηµένοι κατά τα πρότυπα AGRO 2.1 & 2.2. στη κοινότητα Ράχης του δηµοτικού διαµερίσµατος Λόφου. Τα συνολικά ενταγµένα µέλη στα συστήµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης ήταν 97 παραγωγοί. Η δειγµατοληψία έγινε µε τη µέθοδο της απλής τυχαίας δειγµατοληψίας στο πλήθος των 97 γεωργικών εκµεταλλεύσεων, σύµφωνα µε τη σχέση (Σιάρδος, 2005): n = N(zs) 2 / nd 2 + (zs) 2 όπου η: το µέγεθος του δείγµατος των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης Ν: το σύνολο του πληθυσµού Z: η αξιοπιστία d: η επιζητούµενη ακρίβεια που καθορίζεται υποκειµενικά από τον ερευνητή s: η τυπική απόκλιση που εκτιµήθηκε µε το προκαταρκτικό δείγµα. Όπως συνηθίζεται σε κάθε έρευνα, πραγµατοποιήθηκε προκαταρκτική έρευνα µε δοκιµαστική συµπλήρωση του ερωτηµατολογίου, σε δείγµα 5 παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης του υπό µελέτη πληθυσµού. Το συγκεκριµένο προκαταρτικό δείγµα, µε τυπική απόκλιση s = 9,6 στρέµµατα κερασιάς ανά παραγωγό, µε z=3 (για Ρ=99,7%) και µε επιζητούµενη ακρίβεια d=± 5, έδωσε δείγµα 24,7 παραγωγούς. Οι 25 αυτοί παραγωγοί, που αποτελούν το δείγµα των γεωργικών εκµεταλλεύσεων ολοκληρωµένης διαχείρισης, αντιπροσωπεύουν το 25,7 % των συνολικών γεωργικών εκµεταλλεύσεων ολοκληρωµένης διαχείρισης 32

44 στο νοµό Πιερίας. Ο ίδιος αριθµός γεωργικών εκµεταλλεύσεων συµβατικής καλλιέργειας επιλέχθηκε, για λόγους οµοιογένειας στη σύγκριση των δεδοµένων. Η συγκέντρωση των πρωτογενών στοιχείων έγινε µε τη χρήση ειδικών ερωτηµατολογίων (παράρτηµα Ι) και προσωπικών συνεντεύξεων µε τους 50 παραγωγούς κερασιάς. Τα ερωτηµατολόγια που συντάχτηκαν για τη συγκέντρωση των πρωτογενών στοιχείων, για τους παραγωγούς συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης, περιελάµβαναν 38 και 39 ερωτήσεις αντίστοιχα, που απευθύνονται ατοµικά στους παραγωγούς - αρχηγούς των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Σε ότι αφορά τα οικονοµικά στοιχεία των εκµεταλλεύσεων, συµπληρώθηκαν κατάλληλοι πίνακες λογιστικής παρακολούθησης για τους 50 συνολικά παραγωγούς. 4.2 Μεθοδολογία ανάλυσης πρωτογενών στοιχείων Μετά τη συλλογή των στοιχείων η αρχική επεξεργασία και ανάλυση των δεδοµένων έγινε µε το στατιστικό πακέτο επεξεργασίας δεδοµένων SPSS Με το συγκεκριµένο πακέτο υπάρχει η δυνατότητα ανάλυσης των στοιχείων, ώστε να µπορεί να δοθεί µια εικόνα των κοινωνιολογικών χαρακτηριστικών των παραγωγών (ηλικία, µορφωτικό επίπεδο, απόψεις κ.α.). Για τον έλεγχο υποθέσεων εφαρµόστηκε ο στατιστικός έλεγχος του χ 2, ο οποίος µας πληροφορεί για την ύπαρξη στατιστικά σηµαντικών σχέσεων µεταξύ των µελετούµενων χαρακτηριστικών. Οι σχέσεις είναι σηµαντικές όταν το επίπεδο σηµαντικότητας α είναι µικρότερο από µια ορισµένη τιµή (0,05). Να επισηµανθεί ότι στη συγκεκριµένη ανάλυση οι στατιστικά σηµαντικές σχέσεις µεταξύ δυο παραµέτρων ήταν µόλις δυο. Η επεξεργασία των δεδοµένων λογιστικής παρακολούθησης για τη µελέτη της οικονοµικότητας των εκµεταλλεύσεων πραγµατοποιήθηκε σύµφωνα µε την κλασική ανάλυση αυτών. Συγκεκριµένα, καθορίστηκε η µέση εκµετάλλευση συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης καλλιέργειας κερασιάς και ακολούθησε η οικονοµική ανάλυση αυτής. Με βάση το σχέδιο παραγωγής της µέσης εκµετάλλευσης και την κεφαλαιακή της διάρθρωση, υπολογίστηκαν τα οικονοµικά αποτελέσµατα και στις δυο κατηγορίες των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Έµφαση δόθηκε στις δαπάνες για φυτοπροστατευτικά προϊόντα και λιπάσµατα, στον αριθµό των ψεκασµών ανά καλλιεργητική περίοδο, καθώς και στην τιµή πώλησης των κερασιών. 33

45 Η συγκεκριµένη έρευνα είχε σαν στόχο την παρουσίαση διαφορών και οµοιοτήτων µεταξύ του παραδοσιακού συµβατικού τρόπου καλλιέργειας και ενός νέου, ιδιαίτερα δυναµικά εισερχόµενου συστήµατος διαχείρισης των γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Η ολοκληρωµένη διαχείριση των καλλιεργειών στοχεύει στη βιωσιµότητα των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, παράγοντας προϊόντα ασφαλή για τον καταναλωτή, προστατεύοντας παράλληλα την υγεία του παραγωγού και διασφαλίζοντας τη διατήρηση της βιοποικιλότητας και των φυσικών πηγών ενέργειας. Η παρούσα έρευνα έρχεται να θέσει τους δυο τρόπους καλλιέργειας δίπλα δίπλα, να διερευνήσει και να ερµηνεύσει τα αποτελέσµατά τους. 34

46 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ο Η ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΚΕΡΑΣΙΑΣ 5.1 Η καλλιέργεια της κερασιάς στην Ευρώπη Σε επίπεδο χωρών την πρώτη θέση σε έκταση καλλιέργειας κερασιάς κατέχει η Πολωνία, µε µέσο όρο ,55 εκτάρια 7, για τη δεκαετία Ακολουθεί η Γερµανία µε ,18 εκτάρια, η Ιταλία µε ,91 εκτάρια, ενώ την τέταρτη θέση καταλαµβάνει η Ισπανία µε ,91 εκτάρια. Η Ελλάδα κατέχει την ένατη θέση µε µέσο όρο 9.669,09 εκτάρια. Πίνακας 5.1 Καλλιεργούµενες εκτάσεις κερασιάς σε χιλιάδες εκτάρια (συµπεριλαµβανοµένης και της βυσσινιάς) στην Ε.Ε. των 17 χωρών για τα έτη Χώρα Αυστρία Βέλγιο Βουλγαρία Κύπρος Τσεχία ανία Εσθονία Γαλλία Γερµανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιταλία Λετονία Λιθουανία Λουξεµβούργ Ολλανδία Πολωνία Πηγή: FAO 7 Ένα εκτάριο είναι ίσο µε δέκα στρέµµατα. 35

47 Στον πίνακα που ακολουθεί, παρουσιάζονται οι χώρες της Ε.Ε. και η παραγωγή κερασιών σε χιλιάδες τόνους. Πίνακας 5.2 Παραγωγή σε χιλιάδες τόνους κερασιών (συµπεριλαµβανόµενων και των βύσσινων) στην Ε.Ε των 27 χωρών. για τα έτη Χώρα Αυστρία Βέλγιο Βουλγαρία Κύπρος Τσεχία ανία Εσθονία Φινλανδία Γαλλία Γερµανία Ελλάδα Ουγγαρία Ιρλανδία Ιταλία Λετονία Λιθουανία Λουξεµβούρ Μάλτα Ολλανδία Πολωνία Πορτογαλία Ρουµανία Σλοβακία Σλοβενία Ισπανία Σουηδία Ηνωµένο Βασίλειο Πηγή: FAO 36

48 5.2 Η καλλιέργεια της κερασιάς στην Ελλάδα Στην Ελλάδα η κερασιά καλλιεργείται κυρίως στη Β. Ελλάδα. Στον πίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η διαχρονική εξέλιξη της καλλιέργειας κερασιάς στην Ελλάδα. Σύµφωνα µε τα στοιχεία του πίνακα, την περίοδο το σύνολο των δέντρων της κερασιάς αυξήθηκε σηµαντικά. Η αύξηση από το 1961 έως και το 1971 γινόταν µε χαµηλούς ρυθµούς ενώ από το 1972 µέχρι και το 1991 παρατηρείται συνεχής αύξηση των δέντρων. Από το 1992 και µετά ο αριθµός των δέντρων δείχνει να σταθεροποιείται. Πολύ σηµαντική ήταν και η αύξηση που παρουσίασε η παραγωγή των κερασιών από το 1961 έως και το Έτσι, ενώ το 1961 παρήχθησαν µόλις τόνοι το 2003 παρήχθησαν τόνοι. Η παραγωγή των κερασιών τις δεκαετίες του 60 και 70 παρουσίασε σηµαντική αύξηση ιδιαίτερα τις χρονιές 1968, 1970, 1972, 1973, 1975 και 1976 όπου ξεπεράστηκαν οι τόνοι. Τη δεκαετία του 80 κυµάνθηκε στους τόνους, ενώ τη δεκαετία του 90 από έως τόνους (µε εξαίρεση το 1991 όπου η χαµηλή παραγωγή οφείλεται σε παγετό). Στο σύνολο της περιόδου ( ) η αύξηση της παραγωγής ήταν µεγαλύτερη από την αύξηση των δέντρων (η παραγωγή περίπου τετραπλασιάστηκε ενώ τα δέντρα διπλασιάστηκαν). Αυτό ήταν συνέπεια της αύξησης της στρεµµατικής απόδοσης, λόγω χρήσης γεωργικών φαρµάκων και λιπασµάτων. Η τιµή των κερασιών και η ακαθάριστη αξία της παραγωγής παρουσίασαν τη µεγαλύτερη αύξηση. Συγκεκριµένα, η τιµή µέχρι και το 1972 ήταν κάτω από 10 δρχ./κιλό, την 1 η δεκαετία µετά την ένταξη στην Ε.Ε. παρουσίασε ραγδαία αύξηση και την δεκαετία του 90 έφτασε κοντά στις 400 δρχ./κιλό τιµή την οποία ξεπέρασε το Η ακαθάριστη αξία παραγωγής παρουσιάζει ραγδαία αύξηση από το 1961 έως και το Πίνακας 5.3 ιαχρονική εξέλιξη της καλλιέργειας της κερασιάς στην Ελλάδα ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΤΡΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (τόνοι) ΤΙΜΗ (δρχ/κιλό) ΑΚΑΘ. ΑΞΙΑ , , , ,

49 ΕΤΟΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΝΤΡΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ (τόνοι) ΤΙΜΗ (δρχ/κιλό) ΑΚΑΘ. ΑΞΙΑ , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , * , , , , , , , , , , ,33 ** ** ,43 ** ** Πηγή: Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων * ζηµιές ** τιµές σε ευρώ 38

50 5.3 Περιοχή έρευνας Η Πιερία βρίσκεται στο νότιο τµήµα της Μακεδονίας (Κεντρική Μακεδονία). Πρωτεύουσά της είναι η Κατερίνη. Η ονοµασία Πιερία προέρχεται από την αρχαία φυλή και την αρχαία χώρα της Πιερίδος. Ο Όλυµπος, το ψηλότερο βουνό της Ελλάδας και έδρα των Ελλήνων θεών, υψώνεται στο νότιο µέρος της Πιερίας. Τα Πιέρια Όρη βρίσκονται στα δυτικά. Ο νοµός ορίζεται στα ανατολικά από το Θερµαϊκό Κόλπο, στα δυτικά από τον Όλυµπο και τα Πιέρια ή Φλάµπουρο και στα βόρεια από τον ποταµό Αλιάκµονα. Στο νότιο µέρος του βρίσκεται ο Πηνειός. Το µήκος των ακτών της Πιερίας ξεπερνάει τα 100 χλµ. Το νότιο και δυτικό τµήµα της Πιερίας είναι ορεινό. Αντίθετα το παραλιακό είναι µια εκτεταµένη και πλούσια πεδιάδα, που καλύπτει το 40% του εδάφους του νοµού. Το έδαφος του νοµού είναι σχετικά φτωχό σε ορυκτό πλούτο, µε εξαίρεση τις αλυκές στο Κίτρος. Κατά 36% είναι πεδινό, ενώ το 17% είναι ορεινό και το υπόλοιπο ηµιορεινό. Ο νοµός παρουσιάζει πλούσιο εδαφικό διαµελισµό. Στα όρια της Πιερίας φτάνουν οι απολήξεις τριών οροσειρών του Ολύµπου, του Τίταρου και των Πιερίων. Τα Πιέρια εκτείνονται σ όλο το µήκος των δυτικών ορίων του νοµού. Η Κατερίνη έχει την οµώνυµη και εύφορη πεδιάδα έκτασης 352 τετρ. χλµ. Η µεγάλη πεδιάδα της Κατερίνης βρίσκεται στο ανατολικό τµήµα, από τις πλαγιές των βουνών µέχρι τη θάλασσα. Στο νοµό υπάρχουν µικρά ποτάµια και χείµαρροι, που ξεκινούν από τον Όλυµπο και τα Πιέρια. Στα βορειοανατολικά χύνεται ο Αλιάκµονας. Κοντά στις εκβολές του Αλιάκµονα σχηµατίζεται ο όρµος της Μεθώνης και το ακρωτήριο Αχεράδα, στις εσωτερικές ακτές του οποίου βρίσκονται οι µεγάλες αλυκές του Κίτρους. Τα όρη στα όρια του νοµού Πιερίας είναι κατάφυτα από δάση. Τα κυριότερα δασικά δέντρα είναι οι οξιές, οι βελανιδιές, τα πεύκα και τα έλατα. Το κλίµα είναι ηπειρωτικό µε θερµά καλοκαίρια και ψυχρούς χειµώνες και πολύ υγιεινό. Στα παράλια οι κλιµατολογικές συνθήκες είναι ήπιες, επειδή τις µετριάζει η επίδραση της θάλασσας. Τουριστικά αναπτυγµένες είναι πολλές περιοχές της Πιερίας, τόσο το χειµώνα (π.χ. το Ελατοχώρι, που διαθέτει Χιονοδροµικό Κέντρο), όσο και το καλοκαίρι (οι παραλίες του Μακρύγιαλου, της Μεθώνης, των Νέων Πόρων, του Πλαταµώνα, του Βαρικού κλπ.). Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζουν ο Εθνικός ρυµός του Ολύµπου και ο υδροβιότοπος του Αλιάκµονα. 39

51 Ο νοµός απαρτίζεται από 13 δήµους και υπάγεται διοικητικά στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Παλαιότερα, ο νοµός διαιρούνταν σε 4 δήµους (Αιγινίου, Κατερίνης, Κολινδρού και Λιτοχώρου) και 50 κοινότητες. Κατά τη δεκαετία του 60, η µετανάστευση κάλυψε τη φυσική αύξηση του πληθυσµού. Η Πιερία έχει κατοίκους, σύµφωνα µε την απογραφή πληθυσµού του 2001, αριθµός αυξηµένος κατά 10,1% σε σχέση µε την απογραφή του Η αναλογία µαθητών του ηµοτικού ανά κατοίκους είναι υψηλότερη από τον ελληνικό µέσο όρο. Έτσι, 64 µαθητές αντιστοιχούσαν σε κατοίκους το Οι γεωργικές εκµεταλλεύσεις στο νοµό Πιερίας Η οικονοµία του νοµού βασίζεται στον πρωτογενή τοµέα και στον τουρισµό. Στο νοµό καλλιεργούνται γεωργικά προϊόντα, όπως δηµητριακά, κτηνοτροφικά φυτά, βαµβάκι, όσπρια, σταφύλια, κεράσια (ιδίως στη Ράχη), ακτινίδια (µε ονοµασία προέλευσης, ακτινίδια Κατερίνης) και καπνός. Ειδικότερα, τα καπνά ποικιλίας «Σαµψούς Κατερίνης» απορροφώνται από τις διεθνείς αγορές και είναι από τα καλύτερα σε ποιότητα στην Ελλάδα. Πολύ αναπτυγµένη είναι και η κτηνοτροφία. Εξάλλου, υπάρχουν αξιόλογες βιοµηχανικές µονάδες. Στον Όλυµπο και στα Πιέρια γίνεται εκτροφή κοπαδιών από αιγοπρόβατα και βοοειδή. Τα πυκνά δάση της περιοχής προσφέρουν ξυλεία, πρώτες ύλες για την κατασκευή επίπλων και ξυλοκάρβουνο. Οι αλυκές Κίτρους κατέχουν την 5η θέση στην Ελλάδα. Η Πιερία είναι η δεύτερη καπνοπαραγωγός περιοχή της χώρας, µε 12% της συνολικής παραγωγής, µε πρώτη την Αιτωλοακαρνανία. Όσον αφορά την καλλιέργεια κερασιών, στο νοµό καλλιεργείται το 4% των συνολικά καλλιεργούµενων εκτάσεων µε κεράσια της χώρας και το 5,14% της Μακεδονίας, σύµφωνα µε στοιχεία της Ε.Σ.Υ.Ε. για το Στον ακόλουθο πίνακα παρουσιάζονται οι διάφοροι τύποι των γεωργικών εκµεταλλεύσεων του νοµού, ο αριθµός και οι εκτάσεις τους για το έτος

52 Πίνακας 5.4 Εκµεταλλεύσεις και εκτάσεις κατά είδος καλλιέργειας στο νοµό Πιερίας το έτος 2000 Τύπος Εκµεταλλεύσεων Αριθµός Εκµεταλλεύσεων Εκτάσεις (στρ.) Ετήσιες καλλιέργειες ,5 ενδρώδεις καλλιέργειες ,4 Αµπέλια και σταφύλια Μόνιµα λιβάδια και βοσκότοποι 3 30,1 Αγραναπαύσεις ,4 Οικογενειακοί λαχανόκηποι ,9 Φυτώρια καρποφόρων δένδρων, άλλες πολυετείς φυτείες 10 37,1 Πηγή: ΕΣΥΕ, Η καλλιέργεια της κερασιάς στο νοµό Πιερίας Ο πίνακας 5.5 αποτυπώνει τη θέση του νοµού Πιερίας στην έκταση της καλλιέργειας κερασιάς για τα έτη τόσο σε σχέση µε τη Μακεδονία, όσο και µε όλη τη χώρα. Όπως φαίνεται, η Μακεδονία αποτελεί τον κύριο τροφοδότη κερασιών της χώρας, καλλιεργώντας πάνω από το 75% των εκτάσεων της χώρας για όλα τα αναφερόµενα χρόνια. Από τον πίνακα διαπιστώνεται µια σταθερότητα στην καλλιεργούµενη έκταση κερασιών στο νοµό τα τελευταία χρόνια, µετά την πτώση το 1997 κατά 553 στρέµµατα σε σχέση µε την προηγούµενη χρονιά, δηλαδή µείωση των εκτάσεων κατά 12,3%. Πίνακας 5.5 Έκταση σε στρέµµατα κερασιάς στην Ελλάδα, στην Μακεδονία και στην Πιερία τα έτη ΕΤΟΣ ΕΛΛΑ Α ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ ΠΙΕΡΙΑ Πηγή: ΕΣΥΕ 41

53 Η παραγωγή σε τόνους της καλλιέργειας κερασιάς στο νοµό Πιερίας, στη Μακεδονία και σε όλη τη χώρα καταγράφεται παρακάτω στον πίνακα 5.6. Η αντιστοιχία σε σχέση µε τη Μακεδονία και συνολικά τη χώρα είναι παρόµοια µε την παραπάνω. Όπως φαίνεται, τα τελευταία χρόνια υπήρχε µια πολύ µεγάλη µείωση της παραγωγής το 2004, η οποία αφορούσε µόνο τον νοµό και όχι την υπόλοιπη Ελλάδα. Η πολύ σηµαντική αυτή µείωση της παραγωγής πιθανόν να οφείλεται σε βροχόπτωση ή χαλάζι. Πίνακας 5.6 Παραγωγή σε τόνους ανά έτος στην Ελλάδα, Μακεδονία και Πιερία για τα έτη ΕΤΟΣ ΕΛΛΑ Α ΜΑΚΕ ΟΝΙΑ ΠΙΕΡΙΑ Πηγή: ΕΣΥΕ 5.6 Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κερασιάς Η κερασιά (Prunus avium) ανήκει στην οικογένεια Rosaceae και την υποοικογένεια Prunoideae. Προήλθε από τη ζώνη µεταξύ Κασπίας και Μαύρης Θαλασσας. Από εκεί τα πουλιά πιθανόν να µετέφεραν σπόρους στην Ευρώπη πολύ πριν κατοικηθεί από τον άνθρωπο. Η κερασιά καλλιεργήθηκε στην Ελλάδα από τους προϊστορικούς χρόνους. Ο Θεόφραστος περιγράφει την καλλιέργεια της στην Ελλάδα το 300 π.χ. και ο Πλίνιος 10 ποικιλίες που καλλιεργούνταν στην 42

54 Ιταλία. Από την Ιταλία µεταφέρθηκε στην Αγγλία περίπου τον 1 ο π.χ. αιώνα. Η κερασιά στις µέρες µας καλλιεργείται σε όλες τις Ηπείρους. Είναι δέντρο µεγάλης ανάπτυξης. Το ριζικό της σύστηµα είναι πλούσιο και η κόµη του δέντρου µπορεί να φτάσει µέχρι τα 13 µέτρα σε ύψος. Είναι ευθύκορµο και για αυτό µπορεί να χρησιµοποιηθεί και για παραγωγή ξυλείας. Τα φύλλα είναι µεγάλα, ελλειψοειδή, διπλά οδοντωτά και φέρουν χαρακτηριστικά νεκτάρια στους µίσχους τους. Τα άνθη είναι λευκά µε µακρύ ποδίσκο και 1-3 ανά ανθοφόρο οφθαλµό. Ο καρπός είναι δρύπη διαφόρων χρωµάτων (ερυθροµελανό-κίτρινο) και η σάρκα τραγανή (τραγανόσαρκα) ή µαλακή (απαλόσαρκα). Κλίµα και έδαφος Οι οφθαλµοί της κερασιάς αντέχουν σε χαµηλότερες θερµοκρασίες του χειµώνα από ό,τι της ροδακινιάς όχι όµως τόσο χαµηλές όσο της αχλαδιάς και της ευρωπαϊκής δαµασκηνιάς. Καλή ποιότητα κερασιών παράγεται σε περιοχές µε δροσερό καλοκαίρι. Στη χώρα µας η καλύτερη ποιότητα παράγεται στην περιοχή του Βερµίου, των Πιερίων, στο Πήλιο και γενικά σε ηµιορεινές περιοχές. Ζεστό καλοκαίρι εκτός του ότι υποβαθµίζει την ποιότητα των καρπών, επηρεάζει και την διαφοροποίηση των οφθαλµών, µε αποτέλεσµα να σχηµατίζονται άνθη µε διπλό ύπερο και στη συνέχεια δίδυµοι καρποί, που είναι ανεπιθύµητοι. Οι οφθαλµοί για να διακόψουν το λήθαργο τους απαιτούν πολλές ώρες ( ) χαµηλών θερµοκρασιών (<7 ο C). Τα φύλλα της κερασιάς διαπνέουν έντονα. Σε περίοδο ξηρασίας νερό µεταφέρεται από τους καρπούς προς τα φύλλα. Έτσι το δέντρο αναπτύσσεται καλά όπου υπάρχουν πολλές βροχοπτώσεις ή διαθέσιµο νερό για άρδευση. Η κερασιά µπορεί να καλλιεργηθεί σε µεγάλο εύρος εδαφών από τα αµµοπηλώδη ως τα βαρειά. Γενικά τα ελαφρότερα εδάφη είναι τα καταλληλότερα. Η κερασιά χρειάζεται καλή αποστράγγιση του εδάφους γιατί παρουσιάζει ευαισθησία. Το άριστο ph είναι 6-8. Οι πλαγιές των βουνών είναι οι καλύτερες περιοχές για τη καλλιέργεια της κερασιάς γιατί έχουν καλή αποστράγγιση και υψηλή σχετική υγρασία το καλοκαίρι. Επίσης τα δέντρα στις πλαγιές ανθίζουν κάπως αργά και δεν διατρέχουν κίνδυνο παγετών. Οι καρποί που παράγονται είναι εξαιρετικής ποιότητας γιατί η µέση θερµοκρασία του καλοκαιριού που κυµαίνεται γύρω στους 15 ο C, είναι κατάλληλη για την ανάπτυξη των δέντρων αυτών. Τα συνηθέστερα σχήµατα που δίνονται στην κερασιά είναι το ελεύθερο κύπελλο, η κυπελλοπυραµίδα και το ελεύθερο σφαιρικό. Η καρποφορία αρχίζει 43

55 τον 5 ο -6 ο χρόνο, αυξάνεται µέχρι το 25 ο έτος όπου διατηρείται σταθερή ως το 50 ο και ζει γύρω στα 70 έτη. Σε ασθενή υποκείµενα η καρποφορία αρχίζει τον 4 ο χρόνο και η διάρκεια ζωής είναι 50 έτη. Για την εξασφάλιση ικανοποιητικής καρποφορίας στην κερασιά είναι απαραίτητη η σταυρεπικονίαση. Τα κεράσια λόγω του µικρού µεγέθους συλλέγονται µε το χέρι. Τα κριτήρια συγκοµιδής είναι το µέγεθος, το χρώµα, η συνοχή της σάρκας, η καρπική περίοδος και το περιεχόµενο σε διαλυτά στερεά. Τα κεράσια µπορούν να συντηρηθούν για µικρή χρονική διάρκεια. Σε θερµοκρασία 0 ο C συντηρούνται για 14 ηµέρες ενώ σε 2 ο C για 12 ηµέρες. Υπάρχουν ποικιλίες που είναι κατάλληλες για κοµποστοποίηση και για χυµοποίηση. 5.7 Κυριότεροι εχθροί και ασθένειες της κερασιάς Η κερασιά είναι πολύ ευαίσθητη στη φαιά σήψη (Sclerotinia sp.). Για το λόγο αυτό, περιοχές µε υγρή άνοιξη είναι ακατάλληλες για την καλλιέργειά της. Άλλες ασθένειες της κερασιάς είναι το Κορύνεο (Coryneum beijerinckii), η Αρµιλάρια (Armillaria mellea) και το Ωϊδιο (Podosphaera). Οι κυριότεροι εχθροί είναι το σκουλήκι των κερασιών (Rhagoletis cerasi), τα Καπνώδη, τα Κοκκοειδή (Aspidiotus perniciosus), και οι Αφίδες (Myzus cerasi). Βροχές κατά την περίοδο της ωρίµανσης των καρπών είναι ανεπιθύµητες, διότι οι καρποί σχίζονται και χάνουν την εµπορική τους αξία. 44

56 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ο ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 6.1 Χαρακτηριστικά των παραγωγών Τα αποτελέσµατα που προέκυψαν από την ανάλυση των πρωτογενών στοιχείων βοηθούν να σχηµατιστεί µια γενική εικόνα του γεωργικού πληθυσµού και των εκµεταλλεύσεων συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης της καλλιέργειας κερασιάς στον νοµό Πιερίας. Από το δείγµα των 50 παραγωγών της έρευνας, οι 49 ήταν άντρες και µόνο µια ήταν γυναίκα. Το 20% των γεωργών ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι ηλικίας από 18 έως 30, το 36% από 31 έως 40 και το 32% από 41 έως και 50. Άνω των 60 ετών είναι µόλις το 4%. Παρατηρείται ότι το µεγαλύτερο ποσοστό των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης (68%) είναι µεταξύ 31 και 50 ετών, κάτι ιδιαίτερα θετικό για την περιοχή. Όσον αφορά τους παραγωγούς συµβατικής καλλιέργειας κερασιάς, το 20% των γεωργών είναι ηλικίας από 18 έως 30, το 12% από 31 έως 40 και 32% από 41 έως και % είναι επίσης το ποσοστό των παραγωγών ηλικίας από 51-60, ενώ µόλις το 4% είναι άνω των 60 ετών. Παρατηρούµε ότι το µεγαλύτερο ποσοστό των παραγωγών συµβατικής (64%) είναι µεταξύ 41 και 60 ετών. Ο µέσος όρος εποµένως των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας είναι µεγαλύτερος από αυτόν της ολοκληρωµένης (πίνακας 6.1). Πίνακας 6.1 Ηλικία παραγωγών. Σ.. 1 Ο.. 2 Ηλικία Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % ,0 5 20, ,0 9 36, ,0 8 32, ,0 2 8,0 Άνω των ,0 1 4,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 45

57 Το 28% των παραγωγών της ολοκληρωµένης είναι ανύπαντροι, ενώ το αντίστοιχο των συµβατικών είναι 32%, το 72% και το 68% αντίστοιχα είναι παντρεµένοι (πίνακας 6.1, παράρτηµα ΙΙ). Τα παιδιά στις οικογένειες των γεωργικών εκµεταλλεύσεων αποτελούν συνήθως ένα βοηθητικό χέρι για τον πατέρα - γεωργό, ιδιαίτερα στην περίοδο συγκοµιδής, όπου η ανάγκη για εργατικά χέρια είναι µεγάλη. Το 68% των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας έχουν 2 έως 4 παιδιά, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στους παραγωγούς ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 60%. Υπάρχει βέβαια και ένας παραγωγός ολοκληρωµένης διαχείρισης, µε 6 παιδιά, αξιοσηµείωτο για τα σηµερινά δεδοµένα της ελληνικής υπαίθρου (πίνακας 6.2, παράρτηµα ΙΙ). Ως προς το µορφωτικό επίπεδο των γεωργών, το 40% της συµβατικής και το 36% της ολοκληρωµένης έχει ολοκληρώσει έως 6 χρόνια εκπαίδευσης, το 24% και των δύο έχει αποφοιτήσει από το γυµνάσιο, το 32% και 36% αντίστοιχα είναι απόφοιτοι λυκείου, ενώ µόλις το 4% και της συµβατικής και της ολοκληρωµένης έχει ολοκληρώσει 12 έτη εκπαίδευσης (πίνακας 6.2). Πίνακας 6.2 Μορφωτικό επίπεδο των παραγωγών Σ.. 1 Ο.. 2 Μόρφωση Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % ηµοτικό 10 40,0 9 36,0 Γυµνάσιο 6 24,0 6 24,0 Λύκειο 8 32,0 9 36,0 ΑΕΙ / ΤΕΙ 1 4,0 1 4,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Το 96% των παραγωγών ολοκληρωµένης και το 100% συµβατικής καλλιέργειας είναι κατά κύριο επάγγελµα γεωργοί. Ο ένας παραγωγός, που αποτελεί και το 4% του δείγµατος, ο οποίος δεν είναι κατά κύριο επάγγελµα γεωργός, είναι ελεύθερος επαγγελµατίας. Όσον αφορά τα έτη ενασχόλησης µε την καλλιέργεια της κερασιάς, το 48,0% των γεωργών της συµβατικής και το 52% της ολοκληρωµένης, έχει επαγγελµατική εµπειρία έως 20 έτη. Το 48% των παραγωγών ολοκληρωµένης, σχεδόν οι µισοί δηλαδή, έχουν εµπειρία ετών στην καλλιέργεια της 46

58 κερασιάς, ενώ, άνω των 30 ετών γεωργική εµπειρία διαθέτει το 24% των ερωτηθέντων παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας (πίνακας 6.3). Πίνακας 6.3 Έτη ενασχόλησης των παραγωγών µε την καλλιέργεια κερασιάς. Σ.. 1 Ο.. 2 Έτη Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % ,0 8 32, ,0 5 20, , ,0 Άνω των ,0 0 0,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 6.2 Χαρακτηριστικά των γεωργικών εκµεταλλεύσεων Η µέση καλλιεργούµενη έκταση του δείγµατος της έρευνας µε κεράσια ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 12,26 στρέµµατα, από τα οποία το 17,13% είναι ενοικιαζόµενα. Αντίστοιχα, το µέσο µέγεθος των κερασεώνων συµβατικής καλλιέργειας είναι 8,76 στρέµµατα, από τα οποία το 8,67% είναι ενοικιαζόµενα. Από την ανάλυση των δεδοµένων του πίνακα 6.4 προκύπτει ότι το υπάρχει αντιστοιχία στην κατανοµή του µεγέθους της καλλιέργειας κερασιάς, µεταξύ συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης. Το 4% των γεωργικών εκµεταλλεύσεων έχει στο σχέδιο παραγωγής 1-5 στρέµµατα κεράσια, το 16% έχει 6-10 στρέµµατα, το 44%, στρέµµατα, το 28 %, στρέµµατα, ενώ το 8% κατέχει περισσότερα από 20 στρέµµατα κεράσια. Πίνακας 6.4 Έκταση καλλιέργειας κερασιάς ολοκληρωµένης και συµβατικής διαχείρισης Σ.. 1 Ο.. 2 Έκταση (στρ.) Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % ,0 1 4, ,0 4 16, , , ,0 7 28,0 πάνω από ,0 2 8,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 47

59 Από τους παραγωγούς ολοκληρωµένης διαχείρισης, το 12% έχει µόλις ένα χρόνο που εντάχθηκε στο σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης, ένα άλλο 12% αναφέρει 2 χρόνια από την ένταξή του, ενώ το 76% έχει τουλάχιστον 3 χρόνια που έχει πιστοποιηθεί σύµφωνα µε τις απαιτήσεις των προτύπων AGRO 2.1 & 2.2. Η µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης έχει κατά µέσο όρο περίπου 2,5 αγροτεµάχια µε κερασιές, ενώ η µέση εκµετάλλευση συµβατικής καλλιέργειας έχει κατά µέσο όρο 1,5 αγροτεµάχια µε κερασιές. Σχετίζοντας τα συγκεκριµένα στοιχεία και µε το µέσο αριθµό στρεµµάτων κερασιάς στη συµβατική και ολοκληρωµένη διαχείριση, συµπεραίνεται ότι ο µικροτεµαχισµός είναι πιο έντονος στις εκµεταλλεύσεις των πρώτων, όπου αντιστοιχούν 4,98 στρέµµατα ανά αγροτεµάχιο, σε σχέση µε τους συµβατικούς, οπού αντιστοιχούν 5,78 στρέµµατα ανά αγροτεµάχιο (πίνακας 6.3, παράρτηµα ΙΙ). Όσον αφορά την ξένη εργασία, είναι αξιοσηµείωτο το γεγονός ότι το 100% των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, απασχολεί ξένο εργατικό δυναµικό. Ο κύριος λόγος, η ανάγκη πολλών εργατικών χεριών κατά την περίοδο της συγκοµιδής. Κανένας από τους παραγωγούς του δείγµατος δεν απασχολεί µόνιµους εργάτες στην εκµετάλλευσή του. Αυτό καταδεικνύει την εποχικότητα έντασης εργασίας της συγκεκριµένης καλλιέργειας. Στον πίνακα 6.5 παρουσιάζονται οι εργάτες που απασχολούνται στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις και η εθνικότητά τους Πίνακας 6.5 Απασχόληση εργατών Σ.. 1 Ο.. 2 Εκµεταλλεύεσεις Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % Εκµεταλλεύσεις που απασχολούν µόνιµους Έλληνες εργάτες 0 0,0 0 0,0 Εκµεταλλεύσεις που απασχολούν µόνιµους Αλλοδαπούς εργάτες 0 0,0 0 0,0 Εκµεταλλεύσεις που απασχολούν εποχιακούς Έλληνες εργάτες 0 0,0 7 28,0 Εκµεταλλεύσεις που απασχολούν εποχιακούς Αλλοδαπούς εργάτες ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 48

60 6.3 Ο τρόπος καλλιέργειας της κερασιάς Πριν από την ανάλυση των οικονοµικών αποτελεσµάτων, κρίνεται σκόπιµη η αναφορά στη λίπανση και φυτοπροστασία της κερασιάς στις δυο κατηγορίες εκµεταλλεύσεων. Όσον αφορά την λίπανση, η εδαφολογική ανάλυση βοηθάει στη διερεύνηση τυχόν ελλείψεων ή πλεονασµάτων των απαραίτητων για τη θρέψη στοιχείων. Στις πολυετείς καλλιέργειες προτείνεται από τους γεωπόνους και από το πρότυπο ολοκληρωµένης διαχείρισης Agro 2-2, η ανάλυση του εδάφους να πραγµατοποιείται τουλάχιστον κάθε 3 5 χρόνια. Από τη διερεύνηση του δείγµατος, προέκυψε ότι το 100% των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης έχει κάνει ανάλυση εδάφους στις κερασιές. Το αντίστοιχο ποσοστό των συµβατικών ήταν 60% όπως φαίνεται στον πίνακα 6.6. Πίνακας 6.6 Ανάλυση εδάφους Σ.. 1 Ο.. 2 Απάντηση Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % ναι 15 60, ,0 όχι 10 40,0 0 0,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Τα παραπάνω ποσοστά, αφορούν το σύνολο των αγροτεµαχίων κερασιάς των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης. Κατά τη συνέντευξη µε τους παραγωγούς ολοκληρωµένης διαχείρισης αναφέρθηκε από πολλούς και η πραγµατοποίηση φυλλοδιαγνωστικής για διασταύρωση και διεξαγωγή καλύτερων συµπερασµάτων. Από τους παραγωγούς συµβατικής καλλιέργειας, το 48% αυτών που έκαναν ανάλυση εδάφους, αφορούσε όλα τα αγροτεµάχια τους (πίνακας 6.4, παράρτηµα ΙΙ). Το κύριο κριτήριο µε το οποίο επιλέγουν οι παραγωγοί τα λιπάσµατα τα οποία θα χρησιµοποιήσουν στην καλλιέργειά τους, φαίνεται στον πίνακα 6.7. Όπως είναι φανερό οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης ακολουθούν πιστά τις οδηγίες του επιβλέποντα γεωπόνου, ο οποίος συµβουλεύεται τα αποτελέσµατα των εδαφολογικών αναλύσεων. Οι παραγωγοί συµβατικής καλλιέργειας ακολουθούν σε πολύ µεγάλο ποσοστό (64%) τις συστάσεις του 49

61 γεωπόνου από τον οποίο αγοράζούν τα λιπάσµατα. Λαµβάνουν επίσης σοβαρά υπόψη για την επιλογή των λιπασµάτων, την τιµή τους. Πίνακας 6.7 Κριτήριο επιλογής λιπασµάτων Σ.. 1 Ο.. 2 Κριτήριο επιλογής Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % Αποτελέσµατα εδαφολογικών αναλύσεων Σύσταση γεωπόνου που αγοράζω τα λιπάσµατα Τιµή λιπάσµατος 2 8,0 1 4, ,0 0 0,0 7 28,0 0 0,0 Οδηγία επιβλέπων γεωπόνου 0 0, ,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Το δείγµα των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης της έρευνας, πραγµατοποίησε κατά µέσο όρο 9,08 εφαρµογές φυτοπροστατευτικών προϊόντων, την καλλιεργητική περίοδο Το αντίστοιχο δείγµα παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας πραγµατοποίησε κατά µέσο όρο 9,4 εφαρµογές φυτοπροστατευτικών προϊόντων την αντίστοιχη καλλιεργητική περίοδο (πίνακας 6.5, παράρτηµα ΙΙ). Τα κριτήρια µε τα οποία οι παραγωγοί συµβατικής γεωργίας, επιλέγουν τα σκευάσµατα για τη φυτοπροστασία της καλλιέργειας τους παριστάνονται στο σχήµα 6.1 που ακολουθεί. Παρατηρείται ότι η µεγάλη πλειοψηφία (88%) ακολουθεί τις συστάσεις του γεωπόνου καταστηµατάρχη, ο οποίος τους προµηθεύει τα προϊόντα. Ποσοστό 12 % θέτει ως κύριο κριτήριο για την επιλογή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, την τιµή τους. Σαν δεύτερο κριτήριο µε το οποίο επιλέγουν τα γεωργικά φάρµακα είναι η εµπειρία των παραγωγών πάνω στην καλλιέργεια. Το παραπάνω αναφέρθηκε από το 64% των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας (πίνακας 6.6, παράρτηµα ΙΙ). Να αναφερθεί ότι οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης απάντησαν σε ποσοστό 100 % ότι ακολουθούν τις οδηγίες του επιβλέποντα γεωπόνου. 50

62 Σχήµα 6.1 Κύριο Κριτήριο επιλογής φυτοπροστατευτικών προϊόντων των παραγωγών συµβατικής γεωργίας Κύριο Κριτήριο Επιλογής Φυτοπροστατευτικών προϊόντων των 88% παραγωγών συµβατικής γεωργίας 12% Τιµή φυτοπροστατευτικών προϊονων Σύσταση γεωπόνου που αγοράζω τα φυτοπροστατευτικά προϊοντα Εµπειρία Συγχωριανοί Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Σηµαντική παράµετρος για τη σωστή φυτοπροστασία, είναι ο χρόνος κατά τον οποίο πρέπει να εφαρµοστεί το κάθε σκεύασµα, για την έγκαιρη και σωστή καταπολέµηση των εχθρών και ασθενειών της κερασιάς (πίνακας 6.8). Πίνακας 6.8 Κριτήρια επιλογής του χρόνου εφαρµογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας Σ.. 1 Απαντήσεις Κύριο Κριτήριο 8 ευτερεύον Κριτήριο 9 Σύσταση γεωπόνου που αγοράζω τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα 20 (80%) 1 (4%) Συγχωριανοί 0 (0%) 3 (12%) Πείρα 5 (20%) 4 (16%) Μετεωρολογικό δελτίο & Ανακοινώσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης 0 (0%) 7 (28%) Σύνολο 25 (100%) 15 (60%) Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 8 Ως κύριο κριτήριο θεωρείται η πρώτη απάντηση του παραγωγού, όσον αφορά τα κριτήρια µε τα οποία επιλέγει το χρόνο ψεκασµού και είναι αυτό µε το οποίο κυρίως καθορίζει την επιλογή του. 9 Ως δευτερεύον κριτήριο θεωρείται το µικρότερης σηµασίας κριτήριο επιλογής του χρόνου ψεκασµού. Είναι η δεύτερη απάντηση που µπορεί να δώσει ο παραγωγός. και επηρεάζει σε ένα βαθµό την τελική του απόφαση. 51

63 Οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης εξακολουθούν να ακολουθούν τις οδηγίες του επιβλέποντα γεωπόνου σε ποσοστό 100 %. Οι παραγωγοί της συµβατικής γεωργίας έχουν ως σηµαντικότερο κριτήριο επιλογής την σύσταση του γεωπόνου από τον οποίο αγοράζουν τα προϊόντα, σε ποσοστό 80%. Ένα 20% των παραγωγών λειτουργεί κυρίως µε βάση την πείρα του. Κατά δεύτερο λόγο, λαµβάνουν υπόψη το Μετεωρολογικό ελτίο & Ανακοινώσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ποσοστό 28%), ενώ ακολουθούν σαν κριτήρια επιλογής, οι ενέργειες των συγχωριανών και η εµπειρία των ίδιων, όπως φαίνεται στον παραπάνω πίνακα 6.8. Εφαρµόζοντας τον στατιστικό έλεγχο του χ 2 διαπιστώθηκε ότι υπάρχει στατιστικά σηµαντική σχέση µεταξύ της ηλικίας των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας και των κριτηρίων για την επιλογή του χρόνου εφαρµογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων Από τα στοιχεία του πίνακα 6.9 διαπιστώθηκε ότι οι παραγωγοί οι οποίοι έχουν ως κύριο κριτήριο της πείρα τους, είναι κυρίως άτοµα άνω των 50 ετών. Πίνακας 6.9 Σχέση µεταξύ της ηλικίας των παραγωγών και του κύριου κριτηρίου για την επιλογή του χρόνου εφαρµογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων Κριτήριο επιλογής χρόνου ψεκασµών Ηλικία (έτη) Γεωπόνος που αγοράζω τα φάρµακα Συγχωριανοί Πείρα Μετεωρολογικό δελτίο & Ανακοινώσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης Αποτελέσµα τα στατιστικού ελέγχου (100 %) 0 % 0 % 0 % (100 %) 0 % 0 % 0 % (87,5 %) 0 % 1 (12,5%) 0 % (62,5 %) 0 % 3 (37,5%) 0 % Άνω των 60 0 % 0 % 1 (100 %) 0 % χ 2 =14,263 Β.Ε.=8 α= 0,03 Σύνολο Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Όσον αφορά το δεύτερο σε σπουδαιότητα κριτήριο για την επιλογή του χρόνου εφαρµογής είναι άξιο λόγου το γεγονός ότι το 50% των νέων παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας, ηλικίας ετών ακολουθούν τις ενέργειες των συγχωριανών τους. Αυτό µάλλον υποδηλώνει την ανασφάλεια ως προς τις γνώσεις τους και την ανάγκη για συµβουλευτική στήριξη. Θετικό επίσης 52

64 συµπέρασµα του πίνακα 6.10 είναι η παρακολούθηση, σε µεγάλο ποσοστό, του Μετεωρολογικού δελτίου & των Ανακοινώσεων του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, σε όλη σχεδόν την ηλικιακή κλίµακα. Πίνακας 6.10 Σχέση µεταξύ της ηλικίας των παραγωγών και του δεύτερου σε σπουδαιότητα κριτηρίου για την επιλογή του χρόνου εφαρµογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων Κριτήριο επιλογής χρόνου ψεκασµών Ηλικία Γεωπόνος που αγοράζω τα φάρµακα Συγχωριανοί Πείρα Μετεωρολογικό ελτίο & Ανακοινώσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης Αποτελέσµατα στατιστικού ελέγχου % 2 (50 %) 0 % 2 (50 %) % 1 (33,3 %) 0 % 2 (66,7 %) % 0 % 1 (12,5%) 0 % % 0 % 3 (50,0%) 3 (50,0%) Άνω των 60 1 (100 %) 0 % 0 % 0 % χ 2 =20,889 Β.Ε.=9 α= 0,013 Σύνολο Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Η καταγραφή των εφαρµογών λίπανσης και φυτοπροστασίας είναι ένα εργαλείο στα χέρια του παραγωγού, για απολογισµό και γνώση του ακριβή αριθµού των εφαρµογών, του είδους των φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λιπασµάτων και του ακριβή χρόνου εφαρµογής. Ένας παραγωγός, ο οποίος θέλει να λειτουργεί σαν επιχειρηµατίας οφείλει να κρατάει αρχεία των εισροών και εκροών της εκµετάλλευσής του. Στη συνέντευξη µε τους παραγωγούς διερευνήθηκε η ύπαρξη ηµερολογίου καταγραφών των εφαρµογών λίπανσης και φυτοπροστασίας. Οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης τηρούν σε ποσοστό 100% ηµερολόγιο εφαρµογών, αφού αποτελεί απαίτηση του συστήµατος ολοκληρωµένης διαχείρισης για την εφαρµογή του οποίου έχουν πιστοποιηθεί. Όσον αφορά τους παραγωγούς συµβατικής γεωργίας, το 64% δεν κρατάει κανενός είδους αρχείο για τις εφαρµογές που πραγµατοποιεί κατά τη διάρκεια της χρονιάς. Το υπόλοιπο 36% καταγράφει σε κάποιο τετράδιο τις εφαρµογές που κάνει ή τα προϊόντα τα οποία αγοράζει. Κάποιοι από αυτούς τους παραγωγούς ζητάνε στο τέλος της καλλιεργητικής περιόδου, από το γεωπόνο από τον οποίο αγοράζουν τα σκευάσµατα, την καρτέλα στην οποία καταγράφονται τα 53

65 φυτοπροστατευτικά προϊόντα και λιπάσµατα που αγόρασαν µέσα στη χρονιά. Σχηµατικά τα παραπάνω ποσοστά παρουσιάζονται στο σχήµα 6.2. Σχήµα 6.2 Τήρηση ηµερολογίου από τους παραγωγούς συµβατικής γεωργίας Τήρηση ηµερολογίου 36% 64% ναι όχι Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Κατά τη συνέντευξη µε τους παραγωγούς ρωτήθηκαν τα µέσα ατοµικής προστασίας που φοράνε οι παραγωγοί κατά τον ψεκασµό, για την προστασία τους από τις βλαβερές συνέπειες των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Στον πίνακα 6.11 καταγράφονται οι συχνότητες των απαντήσεων. Είναι εµφανές ότι οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι περισσότερο ευαισθητοποιηµένοι στο θέµα της ασφάλειας και για το λόγο αυτό χρησιµοποιούν καταλληλότερα µέσα ατοµικής προστασίας. Πίνακας 6.11 Μέσα ατοµικής προστασίας Σ.. 1 Ο.. 2 Κριτήριο επιλογής Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % Πρόχειρα ρούχα που φοράω στο χωράφι 11 32,35 2 2,60 Μάσκα µε φίλτρο άνθρακα 5 14, ,57 Απλή µάσκα για τη σκόνη 3 8,82 1 1,30 Αδιάβροχη στολή 9 26, ,57 Γάντια 6 17, ,97 Γυαλιά 0 0, ,99 Σύνολο απαντήσεων Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 10 Το σύνολο των απαντήσεων είναι µεγαλύτερο του αριθµού των παραγωγών γιατί οι περισσότεροι έδωσαν παραπάνω από µια απαντήσεις. 54

66 Οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης ρωτηθήκαν, αν µετά την ένταξή τους στο σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης, άλλαξε κάτι στον τρόπο που καλλιεργούν. Οι 24 από τους 25, δηλαδή το 96%, απάντησε θετικά. ηλώνοντας τη γνώµη τους για διάφορες προτάσεις που τους τέθηκαν, διερευνήθηκε τι άλλαξε τελικά. Τα αποτελέσµατα παρουσιάζονται στον πίνακα Πίνακας 6.12 Αλλαγή στον τρόπο καλλιέργειας των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης ηλώσεις Συµφωνώ απόλυτα Συµφωνώ Ούτε συµφωνώ ούτε διαφωνώ ιαφωνώ ιαφωνώ απόλυτα Σύνολο (1) (2) (3) (4) (5) Μείωση αριθµού ψεκασµών 4 (16%) 6 (24%) 6 (24%) 4 (16%) 5 (20%) 25 (100%) Μείωση ποσότητας φυτοπροστατευτικών προϊόντων Μείωση ποσότητας λιπασµάτων Οι ψεκασµοί είναι έγκαιροι και οι απολύτως απαραίτητοι Ευαισθητοποίηση ως προς την προστασία του περιβάλλοντος Ευαισθητοποίηση ως προς τα µέσα ατοµικής προστασίας 8 (32%) 6 (24%) 4 (16%) 4 (16%) 3 (12%) 25 (100%) 7 (28%) 7 (28%) 6 (24%) 2 (8%) 3 (12%) 25 (100%) 18 (72%) 7 (28%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 25 (100%) 19 (76%) 6 (24%) 0 (0%) 0 (0%) 0 (0%) 25 (100%) 18 (72%) 6 (24%) 1 (4%) 0 (0%) 0 (0%) 25 (100%) Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Με µια πρώτη µατιά στον παραπάνω πίνακα, είναι εµφανής η αλλαγή που επέφερε η ολοκληρωµένη διαχείριση στο θέµα ευαισθητοποίησης ως προς το περιβάλλον, αλλά και την ασφάλεια του ίδιου του παραγωγού. Σηµαντικό στοιχείο επίσης που απορρέει εύκολα από τον πίνακα, είναι το γεγονός ότι οι ψεκασµοί είναι πλέον έγκαιροι και οι απολύτως απαραίτητοι. Ο λόγος που συµβαίνει αυτό είναι η πιστή τήρηση των οδηγιών φυτοπροστασίας και λίπανσης του επιβλέποντα γεωπόνου. Οι απόψεις είναι πιο διασπασµένες όσον αφορά τον αριθµό των ψεκασµών και της ποσότητας λιπασµάτων και προϊόντων φυτοπροστασίας. Το 40% των παραγωγών συµφωνεί στο ότι ο αριθµός των ψεκασµών έχει µειωθεί, το 36% διαφωνεί. Στη µέση, το 24% δεν γνωρίζει τι από τα δύο ισχύει. Όσον αφορά την ποσότητα φυτοπροστατευτικών σκευασµάτων, η εικόνα είναι παρόµοια. Το 56% πιστεύει ότι έχει µειωθεί η ποσότητα, ενώ το 28% πιστεύει το αντίθετο. 55

67 Μείωση της ποσότητας των λιπασµάτων θεωρεί το 56% των παραγωγών, ότι προήλθε από την εφαρµογή της ολοκληρωµένης διαχείρισης. Το 20% όµως διαφωνεί. Το συµπέρασµα από τα παραπάνω είναι ότι η ολοκληρωµένη διαχείριση βοήθησε στη σωστή διαχείριση και µε το σωστό τρόπο εφαρµογής, των ήδη υπαρχουσών τρόπων καλλιέργειας. Σε ερώτηση προς τους παραγωγούς ολοκληρωµένης διαχείρισης, αν θα πρότειναν σε άλλους παραγωγούς να ακολουθήσουν την ολοκληρωµένη διαχείριση γεωργικής παραγωγής, το 96% απάντησε ότι θα την πρότεινε. Θέλοντας να δοθεί µια αίσθηση των δυσκολιών της καλλιέργειας κερασιάς, ρωτήθηκε η γνώµη των 50 παραγωγών για το κυριότερο πρόβληµα στην καλλιέργεια της. Τα αποτελέσµατα των απαντήσεων παραθέτονται στον πίνακα Πίνακας 6.13 Κύριο πρόβληµα στην καλλιέργεια της κερασιάς Σ.. 1 Ο.. 2 Απαντήσεις Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % Ευαισθησία στον καιρικές συνθήκες 13 52, ,0 Συγκοµιδή 6 24,0 6 24,0 Ασθένειες 5 20,0 8 32,0 Εµπορία / ιάθεση 1 4,0 0 0,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Σύµφωνα µε τον παραπάνω πίνακα, το κυριότερο πρόβληµα στην καλλιέργεια κερασιάς είναι η ευαισθησία στις καιρικές συνθήκες. Την συγκεκριµένη περίοδο συγκοµιδής του 2006, που ερευνάται στην συγκεκριµένη µελέτη, ένα µέρος του όγκου παραγωγής δεν συλλέχθηκε, γιατί καταστράφηκε από το χαλάζι. Οι παραγωγοί αποζηµιωθήκαν βέβαια από τον ΕΛΓΑ, αλλά όχι στο ποσοστό που θα κάλυπτε το εισόδηµα από την πλήρη παραγωγή. Το πόσο ικανοποιηµένοι είναι οι παραγωγοί από την τιµή πώλησης του προϊόντος καταγράφεται στον πίνακα Η εντύπωση που λαµβάνεται είναι ότι οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι περισσότερο ικανοποιηµένοι από 56

68 την τιµή, σε σχέση µε τους παραγωγούς συµβατικής καλλιέργειας. Τα οικονοµικά αποτελέσµατα της έρευνας έδειξαν ότι η µέση τιµή πώλησης των κερασιών για τους πρώτους είναι 2,11 / κιλό., ενώ για τους παραγωγούς συµβατικής διαχείρισης είναι 1,99 / κιλό. Πίνακας 6.14 Ικανοποίηση από την τιµή πώλησης του προϊόντος Σ.. 1 Ο.. 2 Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % Πάρα πολύ 0 0,0 1 4,0 Πολύ 6 24,0 7 28,0 Αρκετά 9 36, ,0 Λίγο 7 28,0 5 20,0 Καθόλου 3 12,0 1 4,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Σε ερώτηση στους παραγωγούς συµβατικής καλλιέργειας, αν γνωρίζουν τι είναι ολοκληρωµένη διαχείριση, το 52% µόνο απάντησε θετικά (πινάκας 6.7, παράρτηµα ΙΙ). Παρόλα αυτά και οι 25 παραγωγοί (100%) θα ήθελαν να µάθουν περισσότερα για τις απαιτήσεις των συστηµάτων ολοκληρωµένης διαχείρισης αλλά και τα οφέλη από την εφαρµογή τους. 57

69 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ο ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 7.1. Εισαγωγή Η γεωργική εκµετάλλευση είναι µια οικονοµική µονάδα που διαθέτει ορισµένη ποσότητα συντελεστών παραγωγής, τους οποίους αξιοποιεί µε ορισµένους κλάδους παραγωγής, για την εξασφάλιση ενός ικανοποιητικού εισοδήµατος (Μαρτίκα, 2000). Σε αυτό το κεφάλαιο παρουσιάζονται και ερµηνεύονται τα οικονοµικά στοιχεία της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης και συµβατικής διαχείρισης για την καλλιέργεια της κερασιάς. Η παρούσα µελέτη διερευνά τα οικονοµικά αποτελέσµατα και προσπαθεί να δώσει απάντηση στο ερώτηµα, αν οι όποιες διαφορές στην διαχείριση της ολοκληρωµένης γεωργίας, σε σχέση µε τη συµβατική, οδηγούν και σε διαφορές στην οικονοµικότητα των εκµεταλλεύσεων των δυο αυτών τρόπων διαχείρισης. 7.2 Σχέδιο παραγωγής Η µέση εκµετάλλευση του δείγµατος παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης, έχει µέγεθος 35,32 στρέµµατα. Αντίστοιχα, το µέγεθος της µέσης συµβατικής εκµετάλλευσης, είναι 79,2 στρέµµατα. Το σχέδιο παραγωγής των εκµεταλλεύσεων τόσο της συµβατικής, όσο και της ολοκληρωµένης διαχείρισης περιλαµβάνει και άλλες καλλιέργειες, συµβατικής µόνο διαχείρισης. Η καλλιέργεια της κερασιάς συµµετέχει µε το µεγαλύτερο ποσοστό (34,71%) στο σχέδιο παραγωγής των εκµεταλλεύσεων ολοκληρωµένης διαχείρισης. Ακολουθεί η εντάσεως εργασίας καλλιέργεια του καπνού, µε ποσοστό 30,41%, ενώ τρίτη σε µέγεθος καλλιέργεια είναι το σιτάρι. Το σχέδιο παραγωγής ολοκληρωµένης διαχείρισης συνθέτουν και άλλες καλλιέργειες (αµπέλι, µηλιές, καρυδιές και ελιές), µε ποσοστό ιδιαίτερα µικρό (6,57%), όπως φαίνεται στον πίνακα

70 Πίνακας 7.1 Σχέδιο παραγωγής της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Σ.. 1 Ο.. 2 Καλλιέργειες Στρέµµατα Ποσοστό % Στρέµµατα Ποσοστό % Κερασιές 8,76 11,06% 12,26 34,71% Καπνός 7,56 9,55% 10,74 30,41% Σιτάρι 50 63,13% 10 28,31% Μηλιές 0,36 0,45% 0,2 0,57% Αµπέλι 1,36 1,72% 1,74 4,93% Καρυδιές 0 0,00% 0,28 0,79% Ελιές 0,2 0,25% 0,1 0,28% Βερικοκιές 3,52 4,44% 0 0 % Αχλαδιές 1,52 1,92% 0 0 % Ροδιές 0,56 0,71% 0 0 % αµασκηνιές 1,16 1,46% 0 0 % Βαµβάκι 2,8 3,54% 0 0 % Ροδακινιές 1,4 1,77% 0 0 % Σύνολο 79, ,32 100,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Λαµβάνοντας υπόψη τη σύνθεση του σχεδίου παραγωγής και την αναλογία των καλλιεργειών, αναµένεται ότι το ύψος της συνολικής ακαθάριστης προσόδου της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης, θα διαµορφώνεται κυρίως από τις καλλιέργειες της κερασιάς και του καπνού. Στο σχήµα 7.1 αντικατοπτρίζεται καλύτερα η αναλογία της κάθε καλλιέργειας στο σχέδιο παραγωγής της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης. 59

71 Σχήµα 7.1 Σχέδιο παραγωγής µέσης εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης 0,57% 4,93% 0,79% 0,28%,31% 34,71% Κερασιές Καπ νός Σιτάρι Μηλιές Αµπέλι Καρυδιές Ελιές 30,41% Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Η σύνθεση των καλλιεργειών στη µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης, είναι αρκετά διαφορετική. Η καλλιέργεια κερασιών αποτελεί το 11,6% της συνολικής έκτασης του σχεδίου παραγωγής. Κύρια καλλιέργεια σε µέγεθος είναι το σιτάρι, µε ποσοστό 63,13%. Ο καπνός έχει και σε αυτή την περίπτωση ένα σηµαντικό ποσοστό 9,55% στη σύνθεση του σχεδίου παραγωγής. Παρατηρείται ότι η πολυκαλλιέργεια υιοθετείται πολύ περισσότερο από τους παραγωγούς του δείγµατος συµβατικής γεωργίας. Όπως απεικονίζεται και στο παρακάτω σχήµα (σχήµα 7.2), οι δενδρώδεις καλλιέργειες (Μηλιές, Βερικοκιές, Αχλαδιές, Ροδιές, αµασκηνιές, Ροδακινιές και Ελιές) είναι περισσότερες σε αριθµό και σε συνολικά στρέµµατα (8,72 στρέµµατα έναντι 0,48 της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης). 60

72 Σχήµα 7.2 Σχέδιο παραγωγής µέσης εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης 1,9% 0,7% 1,8% 3,5% 1,5% 11,1% 4,4% 0,3% 1,7% 0,5% 9,6% 63,1% Κερασιές Καπνός Σιτάρι Μηλιές Αµπέλι Ελιές Βερικοκιές Αχλαδιές Ροδιές αµασκηνιές Βαµβάκι Ροδακινιές Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Θα ήταν χρήσιµο να αναφερθεί ξανά και να τονιστεί, ότι ο όρος µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης αναφέρεται στη µέση εκµετάλλευση του δείγµατος των 25 παραγωγών, οι οποίοι έχουν εντάξει στο σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης, µόνο την καλλιέργεια της κερασιάς. Όλες οι υπόλοιπες καλλιέργειες είναι συµβατικής διαχείρισης. Ο παραπάνω όρος χρησιµοποιείται για το διαχωρισµό των δύο µέσων εκµεταλλεύσεων που µελετώνται. 7.3 Έδαφος Η µέση γεωργική εκµετάλλευση του δείγµατος των 25 παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης διαθέτει 12,26 στρέµµατα µε κεράσια. Στο 95% αυτών των στρεµµάτων, δηλαδή 11,66 στρέµµατα, τα δέντρα είναι ηλικίας άνω των 4 ετών, εποµένως παραγωγικά (Ποντίκης, 1996). Η αντίστοιχη συµβατική µέση γεωργική εκµετάλλευση διαθέτει κερασεώνες έκτασης 8,76 στρεµµάτων. Τα πλήρως παραγωγικά δέντρα αποτελούν το 91,32% των συνολικών. Οι παραγωγοί τόσο της συµβατικής, όσο και της ολοκληρωµένης διαχείρισης χρησιµοποιούν κυρίως ιδιόκτητα εδάφη. Συγκεκριµένα, το 82,87% της καλλιεργούµενης γης των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης, είναι ιδιόκτητη. Το αντίστοιχο ποσοστό των παραγωγών συµβατικής διαχείρισης είναι 61

73 91,33% (πίνακας 7.2). Τα χωράφια στα οποία καλλιεργούνται κερασιές είναι όλα αρδευόµενα. Πίνακας 7.2 Ιδιοκτησιακό καθεστώς εδάφους καλλιεργούµενου µε κεράσια Σ.. 1 Ο.. 2 Ιδιοκτησιακό καθεστώς Στρέµµατα Ποσοστό % Στρέµµατα Ποσοστό % Ιδιόκτητο έδαφος 8 91,33 10,16 82,87 Ενοικιαζόµενο έδαφος 0,76 8,67 2,10 17,13 Σύνολο 8,76 100,0 12,26 100,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Όσον αφορά τις δαπάνες του εδάφους, το τεκµαρτό και καταβαλλόµενο ενοίκιο, παρουσιάζονται στον πίνακα 7.3. Το ενοίκιο ξένου εδάφους κυµαίνεται από 30 έως 120 /στρέµµα. Πίνακας 7.3 Τεκµαρτό και καταβαλλόµενο ενοίκιο Σ.. 1 Ο.. 2 απάνες εδάφους Ποσοστό % Ποσοστό % Τεκµαρτό ενοίκιο ,63 304,80 80,55 Καταβαλλόµενο ενοίκιο 43,6 15,37 73,60 19,45 Σύνολο 249,60 100,0 378,40 100,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 7.4 Ανθρώπινη Εργασία Εργασία µε τη γεωργοοικονοµική έννοια του συντελεστή παραγωγής, καλείται κάθε ανθρώπινη προσπάθεια, σωµατική και πνευµατική, για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Ο διαχωρισµός της εργασίας σε σωµατική και πνευµατική δεν είναι πάντα εύκολη αφού πολλές φορές η ίδια εργασία απαιτεί και πνευµατική και σωµατική προσπάθεια, π.χ. κλάδεµα (Μιχαλόπουλος, Τσιµπούκας, 1996). Οι ανάγκες για ανθρώπινη εργασία καλύπτονται στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις της περιοχής, τόσο από το εργατικό δυναµικό που διαθέτει η κάθε 62

74 οικογένεια, σύζυγος, παιδιά, γονείς, όσο και από ξένο εργατικό δυναµικό, για την κάλυψη των εποχιακών αναγκών σε εργατικά χέρια. Στην περίπτωση του παρόντος δείγµατός, το σύνολο των εκµεταλλεύσεων χρησιµοποιεί ξένο εργατικό δυναµικό, αλλοδαπούς εργάτες ως επί το πλείστον, και την εργασία των µελών της οικογένειας που απασχολούνται αποκλειστικά µε τη γεωργία. Επιπλέον, κατά την περίοδο της συγκοµιδής συµβάλλουν και τα µέλη που έχουν άλλη κύρια απασχόληση Ανθρώπινη εργασία χρησιµοποιούµενη στη µέση εκµετάλλευση Η µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης χρησιµοποιεί για την καλλιέργεια της κερασιάς, 0,71 Μ.Α.Ε. (1 Μονάδα Ανθρώπινης Εργασίας = 1750 ώρες εργασίας ετησίως), ενώ η µέση εκµετάλλευση συµβατικής, 0,73 Μ.Α.Ε. (πίνακας 7.4). Πίνακας 7.4 Σύνθεση ανθρώπινης εργασίας της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείριση Σ.. 1 Ο.. 2 Είδος εργασίας Μ.Α.Ε. Ποσοστό Μ.Α.Ε. Ποσοστό Οικογενειακή εργασία 0,35 47,53% 0,38 53,18% Ξένη ανθρώπινη εργασία 0,38 52,47% 0,33 46,82% Συνολική ανθρώπινη εργασία 0,73 100,0 0,71 100,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Παρατηρείται ότι αν και οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης διαθέτουν 12,26 στρέµµατα κερασιές κατά µέσο όρο και οι συµβατικοί 8,76 στρέµµατα, οι Μ.Α.Ε. των παραγωγών ολοκληρωµένης είναι λιγότερες από αυτές των συµβατικών. Αυτό προφανώς υποδεικνύει ότι η παραγόµενη ποσότητα κερασιών ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι µικρότερη από την παραγόµενη ποσότητα συµβατικής διαχείρισης. Από τον πίνακα 7.4 φαίνεται ότι η οικογενειακή εργασία είναι σχεδόν ίση µε την ξένη ανθρώπινη εργασία και στις δύο µέσες εκµεταλλεύσεις. Αυτό καταδεικνύει την εξάρτηση των εκµεταλλεύσεων από το ξένο εργατικό δυναµικό, 63

75 ιδιαίτερα από τους αλλοδαπούς εργάτες οι οποίοι φαίνεται ότι απασχολούνται και στις 50 εκµεταλλεύσεις του δείγµατος (πίνακας 6.5, κεφάλαιο 6). Παρακάτω ακολουθεί η ανάλυση των απαιτήσεων της κερασιάς σε ώρες ανθρώπινης εργασίας, για κάθε φάση της παραγωγικής διαδικασίας. Από τον πίνακα 7.5 φαίνεται ποιες φάσεις έχουν τις µεγαλύτερες απαιτήσεις σε ώρες ανθρώπινης εργασίας. Πίνακας 7.5 Ώρες οικογενειακής εργασίας κατά φάσεις παραγωγικής διαδικασίας, της µέσης γεωργικής εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Σ.. 1 Ο.. 2 Καλλιεργητική εργασία Ώρες εργασίας Ώρες / στρ Ποσοστό % Ώρες εργασίας Ώρες / στρ Ποσοστό % Συγκοµιδή 441,9 50,45 72,59% 386,14 31,50 58,39% Κλάδεµα 68,81 7,86 11,30% 105,71 8,62 15,98% Πότισµα 27,39 3,13 4,50% 50,13 4,09 7,58% Λίπανση 17,4 1,99 2,86% 24,88 2,03 3,76% Φυτοπροστασία 27,02 3,08 4,44% 34,15 2,79 5,16% Καταστροφέας 13,04 1,49 2,14% 42,68 3,48 6,45% Χορτοκοπτικό 13,21 1,51 2,17% 17,62 1,44 2,66% Συνολική εργασία 608,77 69,49 100,00% 661,31 53,94 100,00% Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Πράγµατι, το µεγαλύτερο ποσοστό ανθρώπινης εργασίας απαιτεί η φάση της συγκοµιδής των κερασιών. Η συγκοµιδή απαιτεί το 58,39% των συνολικών εργατοωρών στη µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης. Το ποσοστό αυτό στην µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης φτάνει το 72,59%, λόγω µεγαλύτερου όγκου παραγωγής. Πιο συγκεκριµένα, η συνολικά παραγόµενη ποσότητα κερασιών, για το έτος 2006, της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης ήταν 5.299,54 κιλά και της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης ήταν κιλά. Η φάση που έχει µεγάλες απαιτήσεις σε εργατοώρες είναι και το κλάδεµα. Στο µεγαλύτερο ποσοστό των παραγωγών, αυτό πραγµατοποιείται από τον παραγωγό µε τη βοήθεια ίσως κάποιου µέλους της οικογένειας. Το κλάδεµα 64

76 απαιτεί το 11,30% των ωρών ανθρώπινης εργασίας της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης και το 15,98% της ολοκληρωµένης. Παρατηρώντας τις ώρες εργασίας ανά στρέµµα του πίνακα 7.5, διαπιστώνεται ότι εκτός από τη συγκοµιδή, οι διαφορές στις ώρες που χρησιµοποιήθηκαν ανά φάση είναι µικρές. Οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης ξόδεψαν περισσότερες ώρες ανά στρέµµα στο χωράφι µε τον καταστροφέα, σε σχέση µε τους παραγωγούς συµβατικής γεωργίας, κάτι που σηµαίνει ίσως λιγότερες εφαρµογές ζιζανιοκτονίας. Το σχήµα 7.3 µας δίνει µια καλύτερη εικόνα του καταµερισµού των εργατοωρών, για τις δυο οµάδες εκµεταλλεύσεων. Σχήµα 7.3 Καταµερισµός της οικογενειακής εργασίας ανά καλλιεργητική εργασία 80,00% 70,00% 60,00% 50,00% 40,00% 30,00% 20,00% 10,00% 0,00% Συγκοµιδή Κλάδεµα Πότισµα Λίπανση Φυτοπροστασία Καταστροφέας Χορτοκοπτικό ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Αµοιβή ανθρώπινης εργασίας Ως αµοιβή θα µπορούσε να οριστεί την οικονοµική απαίτηση του εργαζόµενου για την προσφερόµενη εργασία του. Όσον αφορά την αµοιβή της οικογενειακής εργασίας δεν την πληρώνει ο παραγωγός σε χρήµα, αλλά υπολογίζεται ως κόστος της εκµετάλλευσης, µε τιµή 3 ανά ανθρωποώρα. Το ύψος της αµοιβής του ξένου εργατικού δυναµικού, καθορίζεται από την απόδοση του εργαζοµένου, το γενικότερο επίπεδο ηµεροµισθίων της περιοχής και φυσικά 65

77 από την προσφορά της εργασίας σε σχέση µε τη ζήτηση. Στην περιοχή έρευνάς, τα ηµεροµίσθια κυµαίνονται από 25 έως 35. Στους αλλοδαπούς εργάτες σε ορισµένες περιπτώσεις προσφέρονται φαγητό και στέγη. Σύµφωνα µε τον πίνακα 7.6 οι παραγωγοί της συµβατικής διαχείρισης πληρώνουν µεγαλύτερο ποσό στην αµοιβή της ξένης εργασίας, σε σχέση µε τους παραγωγούς ολοκληρωµένης. Η αιτία όπως αναφέρθηκε, είναι ο µεγαλύτερος όγκος παραγωγής. Συγκρίνοντας όµως τον πίνακα 7.6 µε τον πίνακα 7.4 διαπιστώνουµε ότι για 1 Μ.Α.Ε οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης θα πλήρωναν 6.619,88 (=2.184,56 / 0,33 Μ.Α.Ε), ενώ οι παραγωγοί συµβατικής καλλιέργειας 6.172,74 (=2.345,64 / 0,38 Μ.Α.Ε). Αυτό σηµαίνει ότι οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης πληρώνουν υψηλότερα ηµεροµίσθια. Πίνακας 7.6 Αµοιβή οικογενειακής και ξένης ανθρώπινης εργασίας της µέσης γεωργικής εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Σ.. 1 Ο.. 2 Αµοιβή εργασίας Ποσοστό % Ποσοστό % Αµοιβή Οικογενειακής εργασίας 1.821,24 43, ,90 47,59 Αµοιβή Ξένης ανθρώπινης εργασίας Συνολική αµοιβή ανθρώπινης εργασίας 2.345,64 56, ,56 52, ,88 100, ,46 100,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 7.5 Κεφάλαιο Το κεφάλαιο ως συντελεστής της γεωργικής παραγωγής, αποτελείται από όλα τα υλικά µέσα και αγαθά που χρησιµοποιεί ο γεωργός, εκτός του εδάφους και της εργασίας για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Είναι δηλαδή το σύνολο των περιουσιακών στοιχείων µιας γεωργικής εκµετάλλευσης (κτίσµατα, µηχανήµατα, φυτείες, λιπάσµατα, ζωοτροφές, κλπ). 66

78 7.5.1 Μόνιµο κεφάλαιο Στην κατηγορία του µόνιµου κεφαλαίου εντάσσονται τα µέσα παραγωγής µε διάρκεια ωφέλιµης ζωής µεγαλύτερης του ενός καλλιεργητικού έτους. Το µόνιµο κεφάλαιο των εκµεταλλεύσεων που µελετάται, αποτελείται από τις έγγειες βελτιώσεις, τις γεωργικές κατασκευές, τα γεωργικά µηχανήµατα και εργαλεία και την αξία της φυτείας. Το µόνιµο κεφάλαιο συµµετέχει στις παραγωγικές δαπάνες της εκµετάλλευσης µε τις ετήσιες δαπάνες του, την απόσβεση, τη συντήρηση, το ασφάλιστρο και τον τόκο Φυτικό κεφάλαιο Για την εκτίµηση της αξίας της καλλιέργειας κερασιάς, χρησιµοποιήθηκαν στοιχεία των δεικτών του έτους 2006, που εκδίδει η ιεύθυνση Γεωργικής Ανάπτυξης της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. Σύµφωνα µε τους δείκτες, η κερασιά σε ελεύθερο σχήµα, έχει σαν πρώτο χρόνο έναρξης απόσβεσης, το 6 ο έτος και διάρκεια απόσβεσης 20 χρόνια. Εποµένως στην εκτίµηση των µέσων εκµεταλλεύσεων του δείγµατός, υπολογίσθηκε απόσβεση µόνο στις φυτείες ηλικίας άνω των έξι ετών. Επίσης, σύµφωνα µε τους δείκτες, η συνολική αξία εγκατάστασης της φυτείας είναι / στρέµµα και η ετήσια απόσβεση 53,4 / στρέµµα. Με τα στοιχεία αυτά υπολογίστηκαν οι ετήσιες δαπάνες (απόσβεση, ασφάλιστρο, τόκος) της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Μηχανολογικός εξοπλισµός Για τον υπολογισµό της αξίας του µηχανολογικού εξοπλισµού των εκµεταλλεύσεων χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος της τρέχουσας τιµής αγοράς και πώλησης µειωµένη µε την απόσβεση που αντιστοιχεί στα έτη που πέρασαν από την απόκτηση του µηχανήµατος. Ο µηχανολογικός εξοπλισµός που χρησιµοποιείται στην καλλιέργεια της κερασιάς και συναντήθηκε στην πλειονότητα των εκµεταλλεύσεων του δείγµατός είναι: γεωργικός ελκυστήρας, αγροτικό αυτοκίνητο, ψεκαστικό, καταστροφέας και χορτοκοπτικό ώµου. Ο καταστροφέας υπήρχε στο σύνολο των εκµεταλλεύσεων 67

79 ολοκληρωµένης διαχείρισης και σε δώδεκα µόνο εκµεταλλεύσεις της συµβατικής διαχείρισης. Σε µικρή συχνότητα βρέθηκαν: ο λιπασµατοδιανοµέας, η υδραυλική σκάλα και η πλατφόρµα. Υπήρχε οµοιότητα στο µηχανολογικό εξοπλισµό των εκµεταλλεύσεων συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης, αλλά ηλικιακά, ο µηχανολογικός εξοπλισµός των εκµεταλλεύσεων συµβατικής διαχείρισης ήταν πιο καινούργιος σε σχέση µε αυτόν των εκµεταλλεύσεων ολοκληρωµένης διαχείρισης. Το σχέδιο παραγωγής των εκµεταλλεύσεων που εξετάστηκαν περιλαµβάνει και άλλες καλλιέργειες εκτός της κερασιάς. Εποµένως, ο µηχανολογικός εξοπλισµός που αναφέρθηκε παραπάνω δεν αντιστοιχεί µόνο στην καλλιέργεια της κερασιάς. Το αγροτικό αυτοκίνητο, για παράδειγµα, χρησιµοποιείται για τα όλες τις καλλιέργειες της εκµετάλλευσης. Το ψεκαστικό, ο καταστροφέας, το χορτοκοπτικό, που χρησιµοποιούνται στην καλλιέργεια της κερασιάς, χρησιµοποιούνται και σε όλες τις δενδρώδεις καλλιέργειες της εκµετάλλευσης. Ο λιπασµατοδιανοµέας και η πλατφόρµα χρησιµοποιούνται τόσο για τις δενδρώδεις, όσο και τις µονοετείς καλλιέργειες. Ο γεωργικός ελκυστήρας ανάλογα µε την περίπτωση µπορεί να είναι µόνο δενδροκοµικός ή κοινός για όλες τις καλλιέργειες. Για τον λόγο αυτό, έγινε αντιστοίχιση των ετήσιων δαπανών (απόσβεση, συντήρηση, ασφάλιστρο, τόκος) στα στρέµµατα της κερασιάς που αναλογούσαν στην κάθε εκµετάλλευση Γεωργικές κατασκευές Για την εκτίµηση της αξίας των γεωργικών κατασκευών χρησιµοποιήθηκε η αρχική αξία κτήσης της κατασκευής, από την οποία αφαιρέθηκε η απόσβεση που αντιστοιχούσε στα χρόνια που πέρασαν από το έτος κτήσης. Οι γεωργικές κατασκευές που καταγράφηκαν, παρόµοιες στις δυο οµάδες εκµεταλλεύσεων, ήταν αποθήκες από µπετόν ή τούβλο και λιγότερες από λαµαρίνα. Για τον υπολογισµό των ετήσιων δαπανών (απόσβεση, συντήρηση, ασφάλιστρο, τόκος) εργαστήκαµε όπως παραπάνω, αντιστοιχήσαµε δηλαδή τις ετήσιες δαπάνες στο ποσοστό που αναλογούσε στρεµµατικά στην κερασιά. 68

80 Έγγειες βελτιώσεις Έχει αναφερθεί ότι το 100% των αγροτεµαχίων του δείγµατος είναι αρδευόµενα. Το σύνολο των παραγωγών χρησιµοποιεί µπεκ για την άρδευση των δέντρων. Όλοι οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης αρδεύουν τα χωράφια τους από κοινοτικές γεωτρήσεις. Πληρώνουν εποµένως αρδευτικά τέλη. Αρκετοί από τους παραγωγούς συµβατικής διαχείρισης έχουν δικιά τους γεώτρηση ή τη µοιράζονται και µε άλλους γεωργούς. Σε αυτούς υπολογίζονται οι ετήσιες δαπάνες (απόσβεση, συντήρηση, τόκος) για τη γεώτρηση. Στις ετήσιες δαπάνες των εγγείων βελτιώσεων δεν υπολογίζεται κόστος για ασφάλιστρα. Για την εκτίµηση της αξίας και των ετήσιων δαπανών εφαρµόζεται η ίδια µέθοδος, όπως και στα παραπάνω περιουσιακά στοιχεία. Οι δαπάνες της γεώτρησης προσαρµόζονται αναλογικά στην καλλιέργεια της κερασιάς, ενώ των µπέκ ανήκουν µόνο στην κερασιά Μεταβλητό κεφάλαιο Μεταβλητό είναι εκείνη η µορφή του κεφαλαίου, που η διάρκεια δεν υπερβαίνει τη µια παραγωγική διαδικασία (Κιτσοµπανιδης, Καµενίδης, 1992). Στην περίπτωση της κερασιάς, το µεταβλητό κεφάλαιο αποτελείται από τα εφόδια (λιπάσµατα, φυτοπροστατευτικά προϊόντα, νέα δενδρύλλια, κ.α.), τα καύσιµα και λιπαντικά, τα αρδευτικά τέλη, το κόστος συσκευασίας, τα έξοδα του συνεταιρισµού, το κόστος πιστοποίησης κ.α. Σαν κόστος µεταβλητού κεφαλαίου, υπολογίζεται ολόκληρη η αξία των παραπάνω και ο τόκος αυτών Λίπανση Η θρέψη είναι ένας από τους πιο αποτελεσµατικούς τρόπους για να επηρεάσει κανείς την ανάπτυξη και παραγωγικότητα των καρποφόρων δέντρων (Ποντίκης, 1997). Η λίπανση όταν γίνεται σωστά, δηλαδή όταν δίνουµε τη σωστή ποσότητα θρεπτικών στοιχείων στο φυτό, επηρεάζει την παραγωγή και την ποιότητα των καρπών και εποµένως το εισόδηµα του παραγωγού. Ο καθορισµός της 69

81 θρεπτικής κατάστασης του δέντρου µπορεί να γίνει µε την ανάλυση εδάφους ή µέσω της φυλλοδιαγνωστικής. Στον πίνακα 7.7 παρουσιάζονται το συνολικό κόστος για λιπάσµατα και το κόστος ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης. Πίνακας 7.7 Κόστος λιπασµάτων της µέσης γεωργικής εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Μέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης Μέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης Συνολικό κόστος λιπασµάτων ( ) Κόστος λιπασµάτων ανά στρέµµα ( ) 388,76 44,38 543,87 44,36 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Συγκρίνοντας το κόστος ανά στρέµµα των δυο µέσων εκµεταλλεύσεων, παρατηρείται ότι είναι σχεδόν ίδιο. Η µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης δαπανά για λιπάσµατα 0,02 /στρ. περισσότερο από τη µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης. Στο 6 ο κεφάλαιο αναφέρθηκε ότι το 100% των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης πραγµατοποίησε ανάλυση εδάφους, έναντι του 60% των συµβατικών. Η ερµηνεία που µπορεί να δοθεί για τις σχεδόν ίδιες δαπάνες λιπασµάτων ανά στρέµµα, είναι ότι: α) οι παραγωγοί συµβατικής διαχείρισης χρησιµοποιούν φθηνά λιπάσµατα 11, αλλά σε µεγαλύτερες από τις απαραίτητες ποσότητες. β) οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης καταναλώνουν τις σωστές ποσότητες, αλλά χρησιµοποιούν ακριβότερα λιπάσµατα, για καλύτερη ποιότητα του προϊόντος και µε µικρότερη απορροή, για λιγότερη επιβάρυνση του περιβάλλοντος, γ) οι παραγωγοί της συµβατικής διαχείρισης, ακόµα και χωρίς εδαφολογική ανάλυση από όλους, εφαρµόζουν τις σωστές ποσότητες λιπασµάτων. εν κατέστη δυνατή η συλλογή των απαραίτητων στοιχείων για την διεξαγωγή συµπερασµάτων, σχετικά µε τα είδη και τις ποσότητες των λιπασµάτων που χρησιµοποιήθηκαν από τους παραγωγούς συµβατικής διαχείρισης. 11 Το 28% των παραγωγών συµβατικής διαχείρισης, επιλέγει τα λιπάσµατα που θα χρησιµοποιήσει, µε κριτήριο την τιµή τους. 70

82 Φυτοπροστασία Η φυτοπροστασία αποτελεί έναν ζωτικό τοµέα των καλλιεργητικών συστηµάτων για τη διατήρηση των εχθρών και ασθενειών των καλλιεργειών κάτω από ένα οικονοµικά επιζήµιο επίπεδο. Σύµφωνα µε τον Ο.Π.Ε.ΓΕ.Π., η Ολοκληρωµένη διαχείριση παραγωγής, συνδυάζει όλα τα διαθέσιµα µέσα, για τη µείωση των εισροών και τελικά την επίτευξη του καλύτερου οικονοµικού αποτελέσµατος, µε την ελάχιστη διατάραξη του περιβάλλοντος. Μέσα από την έρευνά, διαπιστώθηκε τόσο ο αριθµός των εφαρµογών φυτοπροστατευτικών προϊόντων για κάθε µια από τις οµάδες εκµεταλλεύσεων του δείγµατός, όσο και το κόστος αυτών. Τα στοιχεία της έρευνας που αφορούν το κόστος για τη φυτοπροστασία παρουσιάζονται στον πίνακα 7.8. Πίνακας 7.8 Κόστος φυτοπροστατευτικών προϊόντων της µέσης γεωργικής εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Κόστος φυτοπροστατευτικών προϊόντων Κόστος ανά στρέµµα Μέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης Μέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης 451,00 51,48 532,43 43,43 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Σύµφωνά µε τον πίνακα 7.8, η µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης δαπανά για γεωργικά φάρµακα 8,05 /στρ. περισσότερα από τη µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης. Ο αριθµός των ψεκασµών ανά καλλιεργητική περίοδο είναι κατά µέσο όρο 9,08 στις εκµεταλλεύσεις ολοκληρωµένης διαχείρισης και 9,4 αντίστοιχα στις εκµεταλλεύσεις συµβατικής διαχείρισης. Έχει επιτευχθεί εποµένως, µια µείωση του αριθµού των εφαρµογών φυτοπροστατευτικών προϊόντων που χρησιµοποιούνται στις εκµεταλλεύσεις ολοκληρωµένης διαχείρισης και εν συνεχεία του κόστους φυτοπροστασίας. Είναι ιδιαίτερης σηµασίας το γεγονός ότι στο σύστηµα της ολοκληρωµένης διαχείρισης έχει ενταχθεί η αξιολόγηση των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, µε 71

83 βάση την τοξικότητά τους στους οργανισµούς µη στόχους, την αποτελεσµατικότητα τους στην καταπολέµηση των εχθρών και ασθενειών, το χρόνο δράσης τους κ.α.. Εποµένως, θα ήταν άδικο να αναφερθεί ότι το σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης επέφερε απλά µείωση στο κόστος φυτοπροστασίας. Η ολοκληρωµένη διαχείριση, έχει επιφέρει έναν πιο πολύπλευρο και φιλοπεριβαλλοντικό τρόπο επιλογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Για τη συλλογή στοιχείων κόστους λιπασµάτων, γεωργικών φαρµάκων και αριθµού εφαρµογών, των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης, χρησιµοποιήθηκαν τα ηµερολόγια των παραγωγών και οικονοµικά στοιχεία του αγροτικού συνεταιρισµού Ράχης Πιερίας Ο Άγιος Λουκάς. Σχετικά µε τους παραγωγούς συµβατικής καλλιέργειας, τα στοιχεία προέρχονται µόνο από τη συνέντευξη µαζί τους Λοιπές δαπάνες της καλλιέργειας Έκτος από το κόστος λίπανσης και φυτοπροστασίας, η κάθε γεωργική εκµετάλλευση έχει και άλλες µεταβλητές δαπάνες. Στον πίνακα 7.9 παραθέτονται οι σηµαντικότερες δαπάνες για τις εκµεταλλεύσεις, όπως το κόστος καυσίµων, συσκευασίας και πιστοποίησης. Πίνακας 7.9 Κόστος καυσίµων, συσκευασίας και πιστοποίησης της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Σ.. 1 Ο.. 2 ΙΑΦΟΡΑ /στρ /στρ /στρ Καύσιµα 461,60 52,69 361,20 29,46 23,23 Κόστος Συσκευασίας 676,00 77, ,85 94,93-17,76 Κόστος πιστοποίησης 0,0 0,0 240,00 19,57-19,57 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 72

84 Το κόστος πιστοποίησης αφορά µόνο τη µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης και αναλογεί στο ποσό των 240, δηλαδή 19,57 ανά στέµµα. Στο ποσό αυτό περιλαµβάνονται τα έξοδα των υπηρεσιών του τεχνικού συµβούλου, του επιβλέποντα γεωπόνου και του πιστοποιητικού φορέα, καθώς και το κόστος για τις αναλύσεις υπολειµµάτων, τις αναλύσεις νερού, τις εδαφολογικές αναλύσεις και τις αναλύσεις φύλλων, καθώς και τις παγίδες εντόµων. Σύµφωνα µε τον πίνακα 7.9, το κόστος των καυσίµων, των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας, είναι µεγαλύτερο κατά 23,23 / στρ. Οι παραγωγοί συµβατικής διαχείρισης εµπορεύονται οι ίδιοι τα προϊόντα τους, στις λαϊκές αγορές ή σε διάφορους άλλους µεγαλύτερους εµπόρους. Το κόστος εποµένως της µετακίνησης είναι πολύ µεγαλύτερο από αυτό των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης, οι οποίοι παραδίδουν τα προϊόντα τους στους δυο συνεταιρισµούς. Αντίθετα, οι δαπάνες συσκευασίας για τη µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης είναι κατά 17,76 λιγότερες από τη µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης. Η ερµηνεία του σχετίζεται µε τον τρόπο εµπορίας. Οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης συσκευάζουν τα προϊόντα τους σε καλύτερης ποιότητας και εποµένως ακριβότερες συσκευασίες γιατί απευθύνονται σε αγορές που προτίθενται να πληρώσουν ακριβότερα, π.χ. super markets. Οι παραγωγοί συµβατικής διαχείρισης χρησιµοποιούν µικρότερου κόστους µέσα συσκευασίας. 7.6 Κεφαλαιακή διάρθρωση της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Η συµµετοχή του κάθε µέσου παραγωγής στη διαµόρφωση του συνολικού επενδεδυµένου κεφαλαίου, παρουσιάζεται στον πίνακα Το συνολικό κεφάλαιο της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης (42.254,20 ) είναι µεγαλύτερο από αυτό της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης (32.757,55 ). Για να συγκριθεί η κεφαλαιακή διάρθρωση στις δυο µέσες εκµεταλλεύσεις, ανάγεται η αξία του κεφαλαίου στο στρέµµα. Παρατηρείται ότι το έδαφος στις εκµεταλλεύσεις ολοκληρωµένης και συµβατικής διαχείρισης έχει την ίδια αξία (1000 /στρ), εποµένως και την ίδια ποιότητα. 73

85 Η αξία ανά στρέµµα των εγγείων βελτιώσεων, των γεωργικών κατασκευών και του µηχανολογικού εξοπλισµού της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης, είναι µεγαλύτερη από την αντίστοιχη αξία της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης. Η αξία µάλιστα των εγγείων βελτιώσεων της µέσης συµβατικής εκµετάλλευσης, είναι διπλάσια της µέσης ολοκληρωµένης εκµετάλλευσης. Αυτό οφείλεται κυρίως στην κατοχή ιδιόκτητων γεωτρήσεων από ορισµένους παραγωγούς συµβατικής καλλιέργειας. Εποµένως, συνολικά η αξία του µόνιµου κεφαλαίου ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής καλλιέργειας (3.442,03 ), είναι µεγαλύτερη από αυτή της ολοκληρωµένης καλλιέργειας (3.143,29 ). Όσον αφορά το µεταβλητό κεφάλαιο ανά στρέµµα, η εικόνα δεν είναι παρόµοια. Η αξία ανά στρέµµα του µεταβλητού κεφαλαίου της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι κατά 5,8 µεγαλύτερη, σε σχέση µε την εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης. Πίνακας 7.10 ιάρθρωση κεφαλαίου της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Σ.. 1 Ο.. 2 / στρ / στρ Έδαφος 8.760, , , ,00 Έγγειες βελτιώσεις 686,13 78,33 435,82 35,55 Γεωργικές κατασκευές 2.989,68 341, ,20 279,38 Μηχανολογικός εξοπλισµός 8.360,70 954, ,02 760,36 Φυτικό κεφάλαιο 9.355, , , ,00 Συνολική αξία Μόνιµου Κεφαλαίου Συνολική αξία Μεταβλητού Κεφαλαίου , , , , ,36 297, ,48 303,22 Συνολικό Κεφάλαιο , , , ,51 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Επιπλέον της αξίας ανά στρέµµα, µπορεί να διερευνηθεί η συµµετοχή του κάθε µέσου παραγωγής στη διαµόρφωση του συνολικού κεφαλαίου (πίνακας 7.3, παράρτηµα ΙΙΙ). 74

86 Το µόνιµο κεφάλαιο αποτελεί το 92,05% του συνολικού κεφαλαίου για τη συµβατική καλλιέργεια και το 91,20% για την ολοκληρωµένη. Το σηµαντικότερο ποσοστό της αξίας του µόνιµου κεφαλαίου και στις δυο µέσες εκµεταλλεύσεις αποτελείται από το έδαφος, το φυτικό κεφάλαιο και τον µηχανολογικό εξοπλισµό. Η διάρθρωση του µονίµου κεφαλαίου, σε σχέση µε το συνολικό, παριστάνεται στο σχήµα 7.4. Σχήµα 7.4 ιάρθρωση του µόνιµου κεφαλαίου της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης 35,00% 30,00% 26,74% 29,01% 25,52% 28,56% 30,99% 25,00% 22,06% 20,00% 15,00% 9,13% 8,11% 10,00% 5,00% 2,09% 1,03% 0,00% Έδαφος Έγγειες βελτιώσεις Γεωργικές κατασκευές Μηχανολογικός εξοπλισµός Φυτικό κεφάλαιο ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ Πηγή: Αποτελέσµατα της έρευνας 7.7 Οικονοµικά αποτελέσµατα Οικονοµικά αποτελέσµατα της γεωργικής δραστηριότητας ονοµάζουµε τα αποτελέσµατα που προκύπτουν από την παραγωγική λειτουργία των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, σε ορισµένη χρονική περίοδο και τα οποία αποτιµώνται κατά κανόνα σε χρήµα (Μιχαλόπουλος, Τσιµπούκας, 1996). Τα οικονοµικά αποτελέσµατα στα οποία θα αναφερθούµε είναι η ακαθάριστη πρόσοδος, οι παραγωγικές δαπάνες, το κέρδος, το γεωργικό εισόδηµα, η έγγειος πρόσοδος, η αποδοτικότητα κεφαλαίου, το εισόδηµα από τη εργασία και το ακαθάριστο κέρδος. 75

87 Πίνακας 7.11 Οικονοµικά αποτελέσµατα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Καθαρό κέρδος ή ζηµιά Ακαθάριστη Πρόσοδος Παραγωγικές απάνες Γεωργικό Εισόδηµα Σ.. 1 Ο.. 2 / στρ. / στρ , , , , , , , ,41 Υπόλοιπο: Κέρδος ή Ζηµιά 700,86 80, ,92 84,99 Αµοιβή (οικογενειακής και ξένης) εργασίας Ενοίκιο (ιδίου και ξένου) εδάφους Τόκοι (ιδίου και ξένου) κεφαλαίου Κέρδος (+) ή Ζηµία (-) 4.166,88 475, ,46 340,00 283,60 32,37 378,40 30, ,12 156, ,98 149,51 700,86 80, ,92 84,99 Σύνολο 6.521,46 744, ,76 605,36 Έγγειος Πρόσοδος Ενοίκιο (ιδίου και ξένου) εδάφους Κέρδος (+) ή Ζηµία (-) Σύνολο Καθαρή Πρόσοδος και Αποδοτικότητα Κεφαλαίου Ενοίκιο ιδίου εδάφους Τόκοι (ιδίου και ξένου) κεφαλαίου Κέρδος (+) ή Ζηµία (-) Επενδεδυµένο Κεφάλαιο Αποδοτικότητα Κεφαλαίου % Σύνολο: Καθαρή Πρόσοδος Εισόδηµα από την Εργασία Αµοιβή ανθρώπινης εργασίας (ιδίας και ξένης) Κέρδος (+) ή Ζηµία (-) Σύνολο Εισόδηµα από την Εργασία /8ωρό Ακαθάριστο Κέρδος Ακαθάριστη Πρόσοδος Μεταβλητό Κόστος Υπόλοιπο: Ακαθάριστο Κέρδος 283,60 32,37 378,40 30,86 700,86 80, ,92 84,99 984,46 112, ,32 115,85 240, , ,12 156, ,98 149,51 700,86 80, ,92 84, ,98 266, ,70 264, , , , ,36 2,66 4, ,88 475, ,46 340,00 700,86 80, ,92 84, ,74 555, ,38 424,99 30,69 33, , , , , ,60 570, ,64 487, ,44 988, ,68 733,99 Πηγή: Αποτελέσµατα της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 76

88 Στους πίνακες 7.1 και 7.2 του παραρτήµατος ΙΙΙ, παρουσιάζονται τα παραπάνω οικονοµικά αποτελέσµατα για τις 25 γεωργικές εκµεταλλεύσεις συµβατικής διαχείρισης και τις 25 γεωργικές εκµεταλλεύσεις ολοκληρωµένης διαχείρισης. Τα οικονοµικά αποτελέσµατα που προκύπτουν για τη µέση εκµετάλλευση συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης και η αναγωγή αυτών ανά στρέµµα, φαίνονται στον πίνακα Ακαθάριστη Πρόσοδος Ακαθάριστη Πρόσοδος είναι η συνολικά παραγόµενη ποσότητα προϊόντων, ως αποτέλεσµα της οικονοµικής δραστηριότητας της εκµετάλλευσης, εκφραζόµενη σε χρήµα, συµπεριλαµβανοµένων και των πιθανών επιδοτήσεων ή αποζηµιώσεων των προϊόντων. Τη χρονιά που εξετάζεται στην παρούσα µελέτη, χαλαζόπτωση κατά την περίοδο της συγκοµιδής κατέστρεψε µεγάλο µέρος από την παραγωγή των όψιµων ποικιλιών. Ο Οργανισµός Ελληνικών Γεωργικών Ασφαλίσεων (ΕΛΓΑ) αποζηµίωσε τους παραγωγούς για τη οικονοµική ζηµιά. Εποµένως, στον υπολογισµό της ακαθάριστης προσόδου συµπεριλαµβάνεται και η αποζηµίωση από τον ΕΛΓΑ που έχουν λάβει οι περισσότερες γεωργικές εκµεταλλεύσεις. Σύµφωνα µε τον πίνακα 7.4 του παραρτήµατος ΙΙΙ, η µέση τιµή πώλησης των κερασιών ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 2,115 /κιλό, ενώ των κερασιών συµβατικής καλλιέργειας είναι 1,994 /κιλό. Η διαφορά στην τιµή µεταξύ τους είναι 0,121 /κιλό. Να αναφερθεί ότι τα προϊόντα ολοκληρωµένης διαχείρισης δεν προωθούνται σε ιδιαίτερες αγορές, όπως τα βιολογικά προϊόντα και εποµένως δεν πληρώνονται ακριβότερα από τον καταναλωτή. Η υψηλότερη τιµή ανά κιλό είναι πιθανόν να προέρχεται από τη διαφορά στην ποιότητα του προϊόντος. Επίσης, είναι πιθανόν η καλύτερη τιµή που απολαµβάνουν τα κεράσια ολοκληρωµένης διαχείρισης να οφείλονται στη δυνατότητα πρόσβασης, λόγω πιστοποίησης, σε καλύτερες αγορές. Οι αγορές αυτές ζητάνε περισσότερες δικλείδες ασφαλείας όσον αφορά την ασφάλεια και ποιότητα, αλλά πληρώνουν καλύτερα. Η µέση εκµετάλλευση συµβατικής καλλιέργειας παρήγαγε 695,44 κιλά/στρ, ενώ η µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης καλλιέργειας 404,69 κιλά/στρ. Η διαφορά στην παραγόµενη ποσότητα κερασιών, όπως φαίνεται είναι πολύ 77

89 µεγάλη (290,75 κιλά/στρ.). Όπως έχει αναφερθεί οι καιρικές συνθήκες προκάλεσαν ζηµιές στην παραγωγή. Το χαλάζι κατέστρεψε σε µεγάλο βαθµό τα κεράσια των εκµεταλλεύσεων ολοκληρωµένης διαχείρισης, τα οποία βρισκόταν στο δηµοτικό διαµέρισµα Λόφου. Οι ζηµιές ήταν πολύ µικρότερες στις υπόλοιπες εκµεταλλεύσεις συµβατικής καλλιέργειας της ευρύτερης περιοχής. Αυτό µπορεί να το διαπιστωθεί και από τη διαφορά στις αποζηµιώσεις ανά στρέµµα. Η αποζηµίωση από τον ΕΛΓΑ, για τη µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης είναι (171,69 /στρ.), ενώ της µέσης ολοκληρωµένης είναι 4.480,04 (365,42 /στρ.). Σύµφωνα µε τον πίνακα 7.11, η ακαθάριστη πρόσοδος ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 1558,68, ενώ αυτή της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 1221,40. Η διαφορά ανά στρέµµα των δυο µέσων εκµεταλλεύσεων ανέρχεται σε 337,28 και οφείλεται στην διαφορά της παραγόµενης ποσότητας. απάνες Παραγωγής Στον πίνακα 7.12 γίνεται η ταξινόµηση των παραγωγικών δαπανών στους βασικούς συντελεστές παραγωγής, έδαφος, εργασία και κεφάλαιο και υπολογίζονται οι δαπάνες αυτών ανά στρέµµα. Σύµφωνα µε τον παρακάτω πίνακα το ενοίκιο ανά στρέµµα που πληρώνουν οι παραγωγοί συµβατικής καλλιέργειας (57,37 /στρ) είναι µεγαλύτερο από αυτό που πληρώνουν οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης (35,05 /στρ). Η διαφορά αυτή είναι εντελώς τυχαία, δεδοµένου ότι η αξία των εδαφών είναι ίδια. Αναφορικά µε την εργασία, η αµοιβή ανά στρέµµα τόσο της οικογενειακής, όσο και της ξένης εργασίας, είναι µεγαλύτερη στη µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης, λόγω µεγαλύτερου όγκου παραγωγής. Όσον αφορά το κεφάλαιο, µεγάλη διαφορά µεταξύ των δυο µέσων εκµεταλλεύσεων, παρουσιάζεται στις δαπάνες απόσβεσης, συντήρησης και ασφάλιστρου του µόνιµου κεφαλαίου. Η αξία του µόνιµου κεφαλαίου της εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι µεγαλύτερη από αυτή της ολοκληρωµένης και εποµένως θα είναι περισσότερες και οι δαπάνες του. 78

90 Πίνακας ιάκριση των δαπανών κατά συντελεστές παραγωγής για τη µέση εκµετάλλευση συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Σ.. 1 Ο.. 2 / στρ / στρ Α. Ε ΑΦΟΣ Τεκµαρτό ενοίκιο ,00 304,8 30,00 Καταβαλλόµενο ενοίκιο 43,6 57,37 73,6 35,05 ΣΥΝΟΛΟ Α 283,6 87,37 378,4 65,05 Β. ΕΡΓΑΣΙΑ Αµοιβή οικογενειακής 1.821,24 207, ,90 161,82 Αµοιβή ξένης 2.345,64 267, ,56 178,19 ΣΥΝΟΛΟ Β 4.166,88 475, ,46 340,00 Γ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Μεταβλητό 2.605,36 297, ,48 303,22 Απόσβεση - Συντήρηση - Ασφάλιστρο 4.527,22 516, ,08 312,81 Τόκος σταθερού κεφαλαίου 1.195,31 136, ,83 132,45 Τόκος µεταβλητού κεφαλαίου 174,81 19,96 209,15 17,06 ΣΥΝΟΛΟ Γ 8.502,70 970, ,54 765,54 Σύνολο Παραγωγικών απανών , , , ,41 Πηγή: Αποτελέσµατα της έρευνας 1 ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ 2 ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ Κρίνεται σκόπιµη η αναφορά του ποσοστού συµµετοχής του κάθε συντελεστή παραγωγής στο σύνολο των παραγωγικών δαπανών (πίνακας 7.5, παράρτηµα ΙΙΙ). Σηµαντική δαπάνη για τις δυο µέσες εκµεταλλεύσεις είναι η αµοιβή της εργασίας (32,06% για τη µέση συµβατική και 29,76% για την µέση ολοκληρωµένη εκµετάλλευση), όπως φαίνεται και στο σχήµα

91 Σχήµα 7.5 Αντιστοίχιση των παραγωγικών δαπανών στους συντελεστές παραγωγής για τη µέση εκµετάλλευση συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης 70,00% 65,76% 67,54% 60,00% 50,00% 40,00% 32,06% 29,76% ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ 30,00% ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ 20,00% 10,00% 0,00% 2,18% 2,70% Ε ΑΦΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Πηγή: Αποτελέσµατα της έρευνας Η κύρια συµµετοχή στο σύνολο των δαπανών παραγωγής, είναι αυτή του κεφαλαίου στη µέση εκµετάλλευση τόσο της συµβατικής, όσο και της ολοκληρωµένης διαχείρισης, µε ποσοστά 65,64% και 67,36% αντίστοιχα. Από τον πίνακα 7.5 του παραρτήµατος ΙΙΙ, παρατηρείται ότι οι δαπάνες για Απόσβεση, Συντήρηση και Ασφάλιστρο του µόνιµου κεφαλαίου συµµετέχουν µε µεγαλύτερο ποσοστό (34,95%) στη µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης, σε σχέση µε την ολοκληρωµένη (27,53%). Το µεταβλητό κεφάλαιο συµµετέχει µε µεγαλύτερο ποσοστό στις συνολικές δαπάνες του κεφαλαίου στη µέση εκµετάλλευση συµβατικής καλλιέργειας. Πιο συγκεκριµένα, το µεταβλητό κεφάλαιο αναλογεί στο 30,6% των συνολικών δαπανών του κεφαλαίου της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής καλλιέργειας, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό για την µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 39,6 % Κέρδος ή Ζηµιά Κέρδος είναι η πρόσθετη αµοιβή των χρησιµοποιούµενων συντελεστών στην παραγωγική δραστηριότητα µιας γεωργικής εκµετάλλευσης, πέρα της 80

92 αµοιβής ή δαπάνης που υπολογίζεται ή καταβάλλεται για τη χρησιµοποίησή τους (Κιτσοµπανιδης Γ., 1993). Το κέρδος θεωρείται ως αποτέλεσµα του επιτυχούς συνδυασµού του εδάφους, της εργασίας και του κεφαλαίου, σε συνδυασµό µε το επίπεδο απόδοσης και τη χρησιµοποιούµενη γεωργική τεχνική και αναφέρεται στον γεωργό, ο οποίος τα συνδυάζει (Κιτσοπανίδης, Παπαναγιώτου, Μαρτίκα, Ψυχουδάκης, Μάνου, 1983). Όπως φαίνεται στον πίνακα 7.11 και οι δυο µέσες εκµεταλλεύσεις είναι κερδοφόρες. Το κέρδος της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 1.041,92, ενώ το αντίστοιχο της µέσης συµβατικής εκµετάλλευσης είναι 700,86. Ανάγοντας τα αποτελέσµατά αυτά στο στρέµµα, προκύπτει ότι η καλλιέργεια της κερασιάς αποφέρει κέρδος 84,99 /στρ., στη µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης καλλιέργειας, και 80,01 /στρ. στη µέση εκµετάλλευση συµβατικής καλλιέργειας. Είδαµε ότι η ακαθάριστη πρόσοδος ανά στρέµµα είναι µεγαλύτερη στην µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης, σε σχέση µε αυτήν της ολοκληρωµένης διαχείρισης. Η διαφορά εποµένως στο κέρδος οφείλεται στις δαπάνες παραγωγής. εδοµένου ότι το κέρδος επηρεάζεται από όλους τους συντελεστές παραγωγής, συµπεραίνεται ότι οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης έχουν επιτύχει µεγαλύτερο κέρδος, λόγω του καλύτερου συνδυασµού των συντελεστών παραγωγής. Γεωργικό εισόδηµα Ως γεωργικό εισόδηµα ορίζεται το ποσό το οποίο αντιπροσωπεύει την αµοιβή των συντελεστών παραγωγής (έδαφος, εργασία, κεφάλαιο), που προκύπτει από τη συνδυασµένη χρησιµοποίηση τους στην παραγωγική δραστηριότητα µιας γεωργικής εκµετάλλευσης, ανεξάρτητα από την πηγή προέλευσης αυτών (Κιτσοµπανιδης, 1993). Στον πίνακα 7.11 παραθέτονται τα στοιχεία του γεωργικού εισοδήµατος της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης και η αναγωγή τους ανά στρέµµα. Σύµφωνα µε αυτόν, το γεωργικό εισόδηµα ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 744,46, ενώ της ολοκληρωµένης 605,36. 81

93 Η διαφορά στο γεωργικό εισόδηµα των δυο µέσων εκµεταλλεύσεων (139,1 ) οφείλεται στην διαφορά της αµοιβής της εργασίας (135,67 ). Έγγειος Πρόσοδος Όσον αφορά την έγγειο πρόσοδο, η σηµασία της έγκειται στον υπολογισµό της παραγωγικής αξίας του εδάφους. Τα εδάφη στις γεωργικές εκµεταλλεύσεις που εξετάσθηκαν έχουν την ίδια αξία, 1000 /στρ. Έχουν εποµένως τα ίδια ποιοτικά χαρακτηριστικά. Η έγγειος πρόσοδος ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 112,38, ενώ της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 115,85. Η µικρή διαφορά µεταξύ των δυο µέσων εκµεταλλεύσεων (3,47 /στρ) οφείλεται στη διαφορά του κέρδους, δεδοµένου ότι τα εδάφη έχουν την ίδια ποιότητα όπως προαναφέρθηκε. Με την κεφαλαιοποίηση της εγγείου προσόδου προκύπτει ότι η παραγωγική αξία του εδάφους στη συµβατική καλλιέργεια της κερασιάς είναι 2664 /στρ., ενώ στην ολοκληρωµένη διαχείριση είναι 2830 /στρ. Αποδοτικότητα κεφαλαίου Η αποδοτικότητα του κεφαλαίου είναι η αναγωγή της καθαράς προσόδου επί τοις εκατό (%) του συνολικού επενδεδυµένου κεφαλαίου στον κλάδο παραγωγής (Κιτσοπανίδης, Παπαναγιώτου, Μαρτίκα, Ψυχουδάκης, Μάνου, 1983). Σύµφωνα µε τους Μιχαλόπουλο, Τσιµπούκα, (1996), η µέτρηση της αποδοτικότητας του επενδεδυµένου κεφαλαίου έχει ιδιαίτερη σηµασία, σαν επιτυγχανόµενο επιτόκιο σε σχέση µε το αντίστοιχο τραπεζικό (της ΑΤΕ) που καταβάλλεται. Στην περίπτωση των εκµεταλλεύσεων του δείγµατος, η αποδοτικότητα κεφαλαίου της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 2,66%, έναντι 4,23% της ολοκληρωµένης διαχείρισης. Από τον πίνακα 7.11 φαίνεται ότι η Καθαρή Πρόσοδος ανά στρέµµα είναι σχεδόν ίδια στις δυο µέσες εκµεταλλεύσεις. Η διαφορά στην αποδοτικότητα του 82

94 κεφαλαίου οφείλεται στην διαφορά του επενδεδυµένου κεφαλαίου των δυο µέσων εκµεταλλεύσεων. Ενώ οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης έχουν επενδύσει κατά µέσο όρο 6126,36 /στρ., το αντίστοιχο ποσό των παραγωγών συµβατικής διαχείρισης είναι 9897,42 /στρ. Παρά το γεγονός, ότι οι παραγωγοί συµβατικής καλλιέργειας έχουν κάνει µεγαλύτερη επένδυση, σε σχέση µε τους παραγωγούς ολοκληρωµένης διαχείρισης, από το αποτέλεσµα φαίνεται ότι δεν αξιοποιήθηκε τόσο, όσο αξιοποιήθηκε το επενδεδυµένο κεφάλαιο των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης. Εισόδηµα από τη εργασία Το εισόδηµα από την εργασία περιλαµβάνει την αµοιβή της ανθρώπινης εργασίας, δηλαδή της οικογένειας του παραγωγού και της ξένης, και το κέρδος. Αναφέρθηκε παραπάνω ότι η αµοιβή της ανθρώπινης εργασίας ανά στρέµµα είναι µεγαλύτερη στη µέση εκµετάλλευση συµβατικής καλλιέργειας σε σχέση µε αυτήν της ολοκληρωµένης καλλιέργειας. Αντίστοιχα και το εισόδηµα από την εργασία ανά στρέµµα, είναι µεγαλύτερο στην πρώτη. Πιο συγκεκριµένα, το εισόδηµα από την εργασία ανά στρέµµα, της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 555,68, ενώ το αντίστοιχο της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης είναι 424,99. Εκφράζοντας το εισόδηµα από την εργασία σε / 8ωρο, προκύπτει η ηµερήσια αµοιβή των εργαζοµένων στην εκµετάλλευση, για τη συγκεκριµένη καλλιέργεια. Σύµφωνα µε τον πίνακα 7.11, η ηµερήσια αµοιβή των εργαζοµένων µελών της οικογένειας, αλλά και ξένων στη µέση εκµετάλλευση συµβατικής καλλιέργειας είναι 30,69 /8ωρο, ενώ αντίστοιχα στη µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 33,52 /8ωρο. Το εισόδηµά αυτό αποτελεί κριτήριο σύγκρισης µεταξύ των εισοδηµάτων άλλων κλάδων παραγωγής, αλλά και των ηµεροµισθίων άλλων τοµέων της οικονοµικής δραστηριότητας. Ακαθάριστο κέρδος Το ακαθάριστο κέρδος ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 988,52, ενώ το αντίστοιχο της ολοκληρωµένης διαχείρισης 83

95 είναι 733,99. Το αυξηµένο ακαθάριστο κέρδος της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης σε σχέση µε το ακαθάριστο κέρδος της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης οφείλεται κυρίως στη µεγαλύτερη ακαθάριστη πρόσοδο ανά στρέµµα της πρώτης σε σχέση µε τη δεύτερη. Το ακαθάριστο κέρδος µιας εκµετάλλευσης είναι το τµήµα της ακαθάριστης προσόδου, το οποίο καλείται να καλύψει το σταθερό κόστος αυτής. εδοµένου ότι το σταθερό κόστος της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι µεγαλύτερο από το σταθερό κόστος της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης, το καθαρό κέρδος της ολοκληρωµένης είναι µεγαλύτερο από αυτό της συµβατικής. 7.8 ιαχείριση Ο παραγωγός αποτελεί τον σπουδαιότερο συντελεστή παραγωγής της εκµετάλλευσης του, αφού είναι αυτός που µε την διαχειριστική του ικανότητα µπορεί να οδηγήσει την εκµετάλλευση στην βιωσιµότητα, την κερδοφορία ή τη ζηµιά. Η γεωργία πρέπει να αποτελεί επιλογή για τους παραγωγούς και όχι απλά συνέχιση του τρόπου ζωής των γονέων τους. Ο γεωργός, ως διαχειριστής της εκµετάλλευσης του πρέπει να σκέφτεται και να πράττει όπως ένας επιχειρηµατίας σε οποιοδήποτε άλλο κλάδο δραστηριότητας, µε γνώµονα δηλαδή την κερδοφορία της επιχείρησής του. Πρέπει να θέτει σκοπούς και στόχους, τους οποίους προσπαθεί να τους υλοποιήσει µέσα από την αξιοποίηση των συντελεστών παραγωγής της εκµετάλλευσής του. Τέλος, ο γεωργός, όπως κάθε επιχειρηµατίας, πρέπει να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των καταναλωτών, να αφουγκράζεται τα µηνύµατα της αγοράς και λαµβάνοντας τα υπόψη, να κάνει µακροπρόθεσµα σχέδια. Το συγκεκριµένο δείγµα παραγωγών που µελετήθηκε, αποτελείται από 25 παραγωγούς που έχουν υιοθετήσει ένα νέο σύστηµα διαχείρισης, αυτό της ολοκληρωµένης διαχείρισης και 25 παραγωγούς που λειτουργούν µε το συµβατικό τρόπο διαχείρισης στην καλλιέργεια της κερασιάς. Θέλοντας να δοθούν επιγραµµατικά τα κύρια στοιχεία της ολοκληρωµένης γεωργίας ως προς την διαχείριση των εκµεταλλεύσεων, αναφέρουµε τα βασικά στοιχεία: Πλήρη εφαρµογή των οδηγιών του επιβλέποντα γεωπόνου για τη φυτοπροστασία και λίπανση. 84

96 Προστασία του περιβάλλοντος, της βιοποικιλότητας και σωστή διαχείριση ρύπων. Κατάρτιση πάνω σε θέµατα ασφάλειας του εργαζοµένου και του προϊόντος, πρόληψης της ρύπανσης, προστασίας του περιβάλλοντος, ορθής φυτοπροστασίας και λίπανσης κ.α. Χρήση των κατάλληλων µέσων ατοµικής προστασίας για την όσο το δυνατόν µεγαλύτερη ασφάλεια των παραγωγών και εργαζοµένων. Τήρηση κανόνων υγιεινής κατά τη συγκοµιδή και τους µετασυλλεκτικούς χειρισµούς. Φαίνεται λοιπόν ότι η ολοκληρωµένη διαχείριση καλλιεργειών εντάσσει τους παραγωγούς σε έναν νέο τρόπο σκέψης και λειτουργίας µέσα στην εκµετάλλευση. Ο παραγωγός πλέον δεν κάνει καµιά εφαρµογή τυχαία, αλλά ακολουθεί πιστά τις οδηγίες του επιβλέποντα γεωπόνου. Η ολοκληρωµένη διαχείριση θέτει πολύ σοβαρά το ζήτηµα της ασφάλειας του ίδιου του παραγωγού και του καταναλωτή. Τα κατάλληλα µέσα ατοµικής προστασίας είναι απαραίτητα για την ένταξη των παραγωγών στο σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης. Οι παραγωγοί που είναι ενταγµένοι στο σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης, πραγµατοποιούν ετησίως έναν αριθµό αναλύσεων υπολειµµάτων, λόγω απαίτησης του προτύπου, για την µαρτυρία της καλής λειτουργίας του συστήµατος και την δέσµευση τυχόν µη ασφαλούς προϊόντος. Οι παραγωγοί εποµένως της ολοκληρωµένης διαχείρισης έχουν ένα εργαλείο µαρκετινγκ στα χέρια τους, τη διασφάλιση µέσω καταγραφών και αναλύσεων, της ποιότητας του προϊόντος. Τέλος, η ολοκληρωµένη διαχείριση εντάσσει στον τρόπο παραγωγής των προϊόντων το κριτήριο της προστασίας του περιβάλλοντος. Ο παραγωγός δεν έχει απλά σαν σκοπό την παραγωγή όσο το δυνατόν µεγαλύτερης ποσότητας προϊόντος µε οποιοδήποτε κόστος για το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα, αλλά προσπαθεί να φέρει την ισορροπία µεταξύ των δυο. 85

97 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 8.1 Συµπεράσµατα Οι καταναλωτές αλλά και όλοι οι µεσάζοντες (έµποροι, βιοµηχανίες, σούπερ µάρκετ) απαιτούν την παραγωγή ασφαλών για την υγεία γεωργικών προϊόντων, σε επαρκείς ποσότητες, σε προσιτές τιµές, µε άριστα ποιοτικά χαρακτηριστικά (σχήµα, µέγεθός, χρώµα, γεύση), µέσα από µια γεωργία περισσότερο φιλική για το περιβάλλον. Ούτε η συµβατική, ούτε η βιολογική γεωργία έχει συγκεράσει όλες τις παραπάνω απαιτήσεις. Η Ολοκληρωµένη ιαχείριση Γεωργικής Παραγωγής έρχεται να καλύψει το κενό µεταξύ του συµβατικού και βιολογικού τρόπου άσκησης της γεωργίας και να ικανοποιήσει τις παραπάνω απαιτήσεις. Η παρούσα εργασία µελετάει τα κοινωνιολογικά και οικονοµικά χαρακτηριστικά 25 γεωργικών εκµεταλλεύσεων ολοκληρωµένης διαχείρισης καλλιέργειας κερασιάς, σε σχέση µε τα χαρακτηριστικά 25 γεωργικών εκµεταλλεύσεων συµβατικής διαχείρισης. Σύµφωνα µε τα στοιχεία της έρευνάς, το 96% των παραγωγών ολοκληρωµένης και το 100% των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας είναι κατά κύριο επάγγελµα γεωργοί. Ως προς το µορφωτικό επίπεδο των γεωργών, είναι σχεδόν παρόµοιο στις δύο οµάδες γεωργικών εκµεταλλεύσεων. Ο µέσος όρος ηλικίας των παραγωγών συµβατικής διαχείρισης είναι µεγαλύτερος από αυτόν της ολοκληρωµένης διαχείρισης. Όσον αφορά το µέγεθος των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, η µέση καλλιεργούµενη έκταση µε κεράσια των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 12,26 στρέµµατα, ενώ το αντίστοιχο µέγεθος των εκµεταλλεύσεων συµβατικής διαχείρισης είναι 8,76 στρέµµατα. Ο πολυτεµαχισµός συναντάται περισσότερο στις εκµεταλλεύσεις ολοκληρωµένης διαχείρισης µε µέσο όρο περίπου 2,5 αγροτεµάχια µε κερασιές, έναντι 1,5 των εκµεταλλεύσεων συµβατικής καλλιέργειας. Εκτός από κεράσια, οι εκµεταλλεύσεις του δείγµατός συµπεριλαµβάνουν στο σχέδιο παραγωγής και άλλες καλλιέργειες, όπως καπνό, σίτο, αµπέλι και άλλα οπωροφόρα. Συµπεριλαµβανοµένων όλων των καλλιεργειών, η µέση 86

98 εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης έχει µέγεθος 35,32 στρέµµατα. Αντίστοιχα, το µέγεθος της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής, είναι 79,2 στρέµµατα. Η οικογενειακή εργασία που χρησιµοποιείται στην καλλιέργεια κερασιάς είναι σχεδόν ίση µε την ξένη ανθρώπινη εργασία και στις δύο µέσες εκµεταλλεύσεις. Η συνολική ανθρώπινη εργασία που χρησιµοποιεί η µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης για την καλλιέργεια της κερασιάς, είναι 0,71 Μ.Α.Ε. (1 Μονάδα Ανθρώπινης Εργασίας = 1750 ώρες εργασίας ετησίως). Η µέση εκµετάλλευση συµβατικής καλλιέργειας κερασιάς, χρησιµοποιεί 0,73 Μ.Α.Ε. Το µεγαλύτερο ποσοστό των ωρών εργασίας απαιτείται για τη συλλογή του καρπού. Αναφορικά µε την ξένη εργασία, είναι γεγονός ότι το 100% των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, απασχολεί ξένο εποχιακό εργατικό δυναµικό (ως επί το πλείστον αλλοδαπούς), κυρίως κατά την περίοδο της συγκοµιδής. Κανένας από τους παραγωγούς του δείγµατος δεν απασχολεί µόνιµους εργάτες στην εκµετάλλευση του. Αυτό καταδεικνύει την εποχικότητα έντασης εργασίας της συγκεκριµένης καλλιέργειας. Μέσα από την έρευνα διερευνήθηκαν τα κριτήρια µε τα οποία επιλέγουν οι παραγωγοί ολοκληρωµένης και συµβατικής διαχείρισης τα λιπάσµατα και φυτοπροστατευτικά προϊόντα για τη καλλιέργειά της κερασιάς. Το 100% των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης ακολουθεί τις οδηγίες του επιβλέποντα γεωπόνου για την επιλογή των λιπασµάτων. Οι παραγωγοί συµβατικής διαχείρισης ακολουθούν τις συστάσεις του γεωπόνου από τον οποίο αγοράζούν τα λιπάσµατα σε ποσοστό 64%, ενώ αποφασίζει βάσει της τιµής το 36% των παραγωγών. Όσον αφορά την πραγµατοποίηση εδαφολογικής ανάλυσης, το 100% των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης έχει κάνει ανάλυση εδάφους στις κερασιές. Το αντίστοιχο ποσοστό των συµβατικών ήταν 60%. Αναφορικά µε τα κριτήρια µε τα οποία επιλέγουν οι παραγωγοί τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα, φάνηκε ότι η µεγάλη πλειοψηφία (88%) των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας ακολουθεί τις συστάσεις του γεωπόνου καταστηµατάρχη, ενώ το 12% επιλέγει βάσει της τιµής. Από την άλλη πλευρά, οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης απάντησαν σε ποσοστό 100 % ότι ακολουθούν τις οδηγίες του επιβλέποντα γεωπόνου. Την καλλιεργητική περίοδο , πραγµατοποιήθηκαν 9,08 εφαρµογές φυτοπροστατευτικών προϊόντων, κατά µέσο όρο, από τους 87

99 παραγωγούς ολοκληρωµένης διαχείρισης. Την αντίστοιχη καλλιεργητική περίοδο, οι παραγωγοί συµβατικής καλλιέργειας πραγµατοποίησαν κατά µέσο όρο 9,4 εφαρµογές. Όσον αφορά, την παράµετρο του χρόνου εφαρµογής των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης ακολουθούν τις οδηγίες του επιβλέποντα γεωπόνου σε ποσοστό 100 %. Οι παραγωγοί της συµβατικής γεωργίας έχουν ως κύριο κριτήριο επιλογής την σύσταση του γεωπόνου από τον οποίο αγοράζουν τα προϊόντα, σε ποσοστό 80% και κατά δεύτερον την πείρα τους πάνω στην καλλιέργεια (20%). Πολλοί παραγωγοί (60%) έδωσαν και µια δεύτερη απάντηση, ένα δεύτερο κριτήριο, για την επιλογή του χρόνου ψεκασµού. Για το 28% αυτών των παραγωγών, ένα δεύτερο κριτήριο επιλογής είναι το Μετεωρολογικό δελτίο & Ανακοινώσεις του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, για το 12% οι ενέργειες των συγχωριανών τους και για το 16% η πείρα τους. Εφαρµόζοντας τον στατιστικό έλεγχο του χ 2, διαπιστώθηκε ότι οι παραγωγοί οι οποίοι έχουν ως κύριο κριτήριο επιλογής του χρόνου ψεκασµού, την πείρα τους, είναι κυρίως άτοµα άνω των 50 ετών. Όσον αφορά το δεύτερο σε σπουδαιότητα κριτήριο για την επιλογή του χρόνου εφαρµογής είναι άξιο λόγου το γεγονός ότι το 50% των νέων παραγωγών, ηλικίας ακολουθούν τις ενέργειες των συγχωριανών τους. Το 100% των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης τηρούν ηµερολόγιο καταγραφών λίπανσης και φυτοπροστασίας. Το 36% µόνο των παραγωγών συµβατικής διαχείρισης τηρεί έστω και πρόχειρα καταγραφές. Αναφορικά µε το κόστος για την λίπανση της καλλιέργειας κερασιών, τα συµπεράσµατα που εξήχθησαν είναι ότι το κόστος λίπανσης είναι σχεδόν ίδιο για τις δυο µέσες εκµεταλλεύσεις. Η µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης δαπανά για λιπάσµατα 44,38 /στρ., ενώ η µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης δαπανά 44,36 /στρ. Οι δαπάνες φυτοπροστασίας της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι µεγαλύτερες κατά 8,05 /στρ σε σχέση µε τις δαπάνες της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης. Πιο συγκεκριµένα, το κόστος για φυτοπροστατευτικά προϊόντα της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης, για την καλλιεργητική περίοδο , είναι 43,43 /στρ., ενώ το αντίστοιχο κόστος της µέσης συµβατικής εκµετάλλευσης είναι 51,48 /στρ. Τα αποτελέσµατα της παρούσας έρευνας παρουσιάζουν µειωµένο κόστος εισροών στις εκµεταλλεύσεις ολοκληρωµένης διαχείρισης, συγκρινόµενο µε το 88

100 κόστος των εκµεταλλεύσεων συµβατικής διαχείρισης. Παραθέτοντας τα στοιχεία αυτά, µε τις ήδη υπάρχουσες έρευνες, όπως παρουσιάστηκαν στη βιβλιογραφική ανασκόπηση, βλέπουµε ότι σύµφωνα µε όλες τις µέχρι τώρα έρευνες, η ολοκληρωµένη διαχείριση στη γεωργική παραγωγή επέφερε µείωση των δαπανών για γεωργικά φάρµακα και λιπάσµατα. Οι εκµεταλλεύσεις ολοκληρωµένης διαχείρισης, έχουν επιπλέον το κόστος πιστοποίησης, το οποίο αναλογεί στο ποσό των 19,57 ανά στέµµα. Από τις απαντήσεις των παραγωγών, στην ερώτηση, τι φοράνε κατά τον ψεκασµό, για την προστασία τους από τις βλαβερές συνέπειες των φυτοπροστατευτικών προϊόντων, φάνηκε ότι οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι περισσότερο ευαισθητοποιηµένοι στο θέµα της ασφάλειας και για το λόγο αυτό χρησιµοποιούν καταλληλότερα µέσα ατοµικής προστασίας. Το 96% των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης, δήλωσε ότι η ολοκληρωµένη διαχείριση γεωργικής παραγωγής, επέφερε αλλαγή στον τρόπο που καλλιεργούνε. Η αλλαγή αυτή αφορά κυρίως την ευαισθητοποίηση τους όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος και την ασφάλεια του ίδιου του παραγωγού. Οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης συµφωνούν ότι οι ψεκασµοί φυτοπροστασίας είναι πλέον έγκαιροι και οι απολύτως απαραίτητοι. Ο λόγος που συµβαίνει αυτό είναι η πιστή τήρηση των οδηγιών φυτοπροστασίας και λίπανσης του επιβλέποντα γεωπόνου. Αναφορικά, µε τον αριθµό των ψεκασµών και της ποσότητας λιπασµάτων και φυτοπροστατευτικών προϊόντων που χρησιµοποιούνται από τους παραγωγούς ολοκληρωµένης διαχείρισης, το 40% των παραγωγών συµφωνεί στο ότι ο αριθµός των ψεκασµών έχει µειωθεί, αντίθετα το 36% διαφωνεί. Υπάρχει ένα ποσοστό 24%, το οποίο δεν γνωρίζει τι από τα δύο ισχύει. Όσον αφορά την ποσότητα φυτοπροστατευτικών σκευασµάτων, η εικόνα είναι παρόµοια. Το 56% των παραγωγών ολοκληρωµένης διαχείρισης πιστεύει ότι έχει µειωθεί η ποσότητα, ενώ το 28% πιστεύει το αντίθετο. Το 56% των παραγωγών πιστεύει ότι η ολοκληρωµένη διαχείριση έχει επιφέρει µείωση της ποσότητας των λιπασµάτων, ενώ το 20% διαφωνεί. Το συµπέρασµα από τα παραπάνω είναι ότι η ολοκληρωµένη διαχείριση βοήθησε στην σωστή διαχείριση και µε τον σωστό τρόπο εφαρµογής, των ήδη υπαρχουσών τρόπων καλλιέργειας. Η εικόνα που έχουν οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης, µετά την εφαρµογή της είναι θετική. Το 96% των παραγωγών µάλιστα απάντησε ότι θα πρότεινε σε άλλους παραγωγούς να ακολουθήσουν την ολοκληρωµένη διαχείριση γεωργικής παραγωγής. 89

101 Σε ερώτηση πιο είναι το κυριότερο πρόβληµα στην καλλιέργεια κερασιάς, η πρώτη απάντηση είναι η ευαισθησία στις καιρικές συνθήκες. Μάλιστα, τη συγκεκριµένη περίοδο συγκοµιδής του έτους 2006, που ερευνάται στη συγκεκριµένη µελέτη, ένα µέρος του όγκου παραγωγής δεν συλλέχθηκε, εξαιτίας χαλαζόπτωσης. Σύµφωνα µε τις απαντήσεις, οι παραγωγοί ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι περισσότερο ικανοποιηµένοι από την τιµή, σε σχέση µε τους παραγωγούς συµβατικής καλλιέργειας. Η µέση τιµή πώλησης των κερασιών για τους συµβατικούς είναι 1,99 / κιλό., ενώ για τους παραγωγούς ολοκληρωµένης είναι 2,11 / κιλό. Το 52% των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας, απάντησε ότι γνωρίζει τι είναι ολοκληρωµένη διαχείριση. Όλοι όµως οι παραγωγοί συµβατικής καλλιέργειας θα ήθελαν να µάθουν περισσότερα για τις απαιτήσεις των συστηµάτων ολοκληρωµένης διαχείρισης αλλά και τα οφέλη τα οποία µπορούν να επιφέρουν. Όσον αφορά τη κεφαλαιακή διάρθρωση των γεωργικών εκµεταλλεύσεων, το µόνιµο κεφάλαιο ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης (3.442,03 ) είναι µεγαλύτερο από αυτό της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης (3.143,29 ). Όσον αφορά το µεταβλητό κεφάλαιο, η αξία ανά στρέµµα του µεταβλητού κεφαλαίου της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι κατά 5,80 µεγαλύτερη, σε σχέση µε την εκµετάλλευση συµβατικής διαχείριση. Η αξία του µόνιµου κεφαλαίου είναι πολύ µεγαλύτερη σε σχέση µε την αξία του µεταβλητού και στις δυο περιπτώσεις. Το σηµαντικότερο ποσοστό της αξίας του µόνιµου κεφαλαίου και στις δυο µέσες εκµεταλλεύσεις αποτελείται από το έδαφος, το φυτικό κεφάλαιο και το µηχανολογικό εξοπλισµό. Η ακαθάριστη πρόσοδος ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 1558,68, ενώ αυτή της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 1221,40. Αν και η µέση τιµή πώλησης των κερασιών ολοκληρωµένης διαχείρισης ήταν κατά 0,121 /κιλό υψηλότερη, εντούτοις η συνολική ακαθάριστη πρόσοδος ήταν µικρότερη, σε σχέση µε τη συµβατική καλλιέργεια. Ο λόγος ήταν η µειωµένη παραγωγή, λόγω δυσµενών καιρικών συνθηκών (χαλαζόπτωση). Αναφορικά µε τις παραγωγικές δαπάνες, η κύρια συµµετοχή στο σύνολο των δαπανών είναι αυτή του κεφαλαίου στη µέση εκµετάλλευση τόσο της συµβατικής, όσο και της ολοκληρωµένης διαχείρισης, µε ποσοστά 65,64% και 90

102 67,36% αντίστοιχα. Το σύνολο των παραγωγικών δαπανών ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής καλλιέργειας (1478,67 ) είναι µεγαλύτερο σε σχέση µε αυτό της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης καλλιέργειας (1136,41 ). Η διαφορά αυτή οφείλεται κυρίως στις δαπάνες του µονίµου κεφαλαίου και στην αµοιβή της εργασίας. Το κέρδος ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 84,99, ενώ το αντίστοιχο της µέσης συµβατικής εκµετάλλευσης είναι 80,01. Εποµένως, η µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι περισσότερο κερδοφόρα κατά 4,98 /στρέµµα, από τη δεύτερη της συµβατικής. Το γεωργικό εισόδηµα ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 744,46, ενώ της ολοκληρωµένης 605,36. Η διαφορά αυτή οφείλεται στη διαφορά στην αµοιβή της εργασίας. Αναφορικά µε τη έγγειο πρόσοδο ανά στρέµµα, στη µέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης είναι 112,38, ενώ στη µέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 115,85. εδοµένου ότι τα εδάφη έχουν την ίδια ποιότητα, η διαφορά µεταξύ των δυο µέσων εκµεταλλεύσεων δικαιολογείται από τη διαφορά του κέρδους. Αναφερόµενοι στην αποδοτικότητα κεφαλαίου, καταγράφεται ότι η αποδοτικότητα κεφαλαίου της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 2,66%, έναντι 4,23% της ολοκληρωµένης διαχείρισης. Οι παραγωγοί συµβατικής καλλιέργειας έχουν µεγαλύτερο επενδεδυµένο κεφάλαιο σε σύγκριση µε τους παραγωγούς ολοκληρωµένης διαχείρισης, φαίνεται όµως ότι δεν αξιοποιήθηκε τόσο, όσο αξιοποιήθηκε το επενδεδυµένο κεφάλαιο των τελευταίων. Το εισόδηµα από την εργασία της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 30,69 /8ωρο, ενώ το αντίστοιχο της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης είναι 33,52 /8ωρό. Τέλος, το ακαθάριστο κέρδος ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης είναι 988,52, ενώ το αντίστοιχο της ολοκληρωµένης διαχείρισης είναι 733,99. Η διαφορά οφείλεται στην µεγαλύτερη ακαθάριστη πρόσοδο ανά στρέµµα της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής διαχείρισης σε σχέση µε αυτήν της µέσης εκµετάλλευσης ολοκληρωµένης διαχείρισης Όπως προέκυψε από την έρευνά µας, η ολοκληρωµένη διαχείριση επέφερε µείωση στις δαπάνες εισροών, ενώ ανέπτυξε την ευαισθησία των παραγωγών απέναντι στο περιβάλλον, την ασφάλεια των ίδιων και των καταναλωτών. Όλα αυτά, µε ταυτόχρονη παραγωγή υψηλής ποιότητας προϊόντων. Ο συνδυασµός 91

103 εποµένως όλων αυτών, θα έπρεπε να καθιστά αυτές τις γεωργικές εκµεταλλεύσεις ανταγωνιστικότερες στην αγορά. Το σύστηµα ολοκληρωµένης διαχείρισης αποτελεί ένα στρατηγικό εργαλείο οργάνωσης και µάρκετινγκ στα χέρια των παραγωγών, ενώ συγχρόνως συµβάλλει στη διαφοροποίηση και την επώνυµη αναγνώριση της γεωργικής εκµετάλλευσης. Όλα αυτά συµβάλλουν στην ενίσχυση της διαπραγµατευτικής θέσης των παραγωγών. Η πιστοποίηση αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση για την αναγνώριση των προϊόντων αυτών, αλλά και το διαβατήριο για την εξαγωγή τους σε νέες και πιο απαιτητικές διεθνείς αγορές. 8.2 Προτάσεις Η περαιτέρω ανάπτυξη των συστηµάτων µέσα από τη συνεχή εκπαίδευση των παραγωγών, µπορεί να οδηγήσει σε ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα όχι µόνο στο τελικό προϊόν, αλλά και ολόκληρη τη γεωργική εκµετάλλευση, αφού βοηθάει τον παραγωγό, στη διαµόρφωση µιας περισσότερο οργανωτικής και επιχειρηµατικής σκέψης. Αν και στην Ελλάδα, αλλά και παγκοσµίως, τα συστήµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης έχουν µεγάλη ανάπτυξη, ωστόσο η όλη προσπάθεια δεν µπορεί να αναδείξει τους καρπούς της, αν δεν βρεθεί τρόπος προσέγγισης του καταναλωτή. Πρέπει να υπάρχει εποµένως µια συντονισµένη προσπάθεια σε όλη τη διατροφική αλυσίδα, από την πρωτογενή παραγωγή ως τον τελικό έµπορο, για την αναγνώριση των προϊόντων αυτών από τον τελικό καταναλωτή. Το κράτος, µέσω επιδότησης, πρέπει να ενθαρρύνει την ένταξη των παραγωγών στα συστήµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης. Να ενθαρρύνει δηλαδή και να ενισχύει δραστηριότητες που έχουν σαν αποτέλεσµα την προστασία του περιβάλλοντος. Οι λοιποί φορείς και µεσάζοντες της διατροφικής αλυσίδας (χονδρέµποροι, σούπερ µάρκετ, βιοµηχανίες τροφίµων) και κυρίως το κράτος, µέσω του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, οφείλουν να ενηµερώσουν τους καταναλωτές για τα συστήµατα ολοκληρωµένης διαχείρισης και να διαφηµίσουν τα εθνικά πρότυπα AGRO 2.1 & 2.2, στην εγχώρια αγορά, αλλά κυρίως στο εξωτερικό. 92

104 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ℵ Agrocert (1999), AGRO 2-1, ιαχείριση Αγροτικού Περιβάλλοντος Σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή, Μέρος 1: Προδιαγραφή. ℵ Agrocert (1999), AGRO 2-2, ιαχείριση Αγροτικού Περιβάλλοντος Σύστηµα Ολοκληρωµένης ιαχείρισης στη Γεωργική Παραγωγή, Μέρος 2: Απαιτήσεις για την εφαρµογή στη φυτική παραγωγή. ℵ ℵ ℵ ℵ ℵ Βάγιας Ν. (2006), Εθνικό Σύστηµα Ποιότητας για την παραγωγή πιστοποιηµένων γεωργικών προϊόντων, Γεωργία Κτηνοτροφία (10), σελ Βασιλακάκης Μ & Θεριός Ι. (1994), Μαθήµατα Ειδικής ενδροκοµίας, Φυλλοβόλα Οπωροφόρα δέντρα, Υπηρεσία δηµοσιευµάτων, Θεσσαλονίκη. Βασιλόπουλος Π. (2001), Έλεγχος ιατροφικής Αλυσίδας / Ολοκληρωµένη ιαχείριση, Ελληνοολλανδικό Γεωργικό Συνέδριο «Η Ελληνική Γεωργία του 2010», Θεσσαλονίκη. ιαµαντίδης Ν., Μεταξόπουλος Χ. (2006), Πιστοποίηση και σήµανση των προϊόντων αγροδιατροφικής αλυσίδας στην Ελλάδα και στην Ε.Ε., Γεωργία Κτηνοτροφία (10), σελ Ελευθεροχωρινός Η. Γ. (2003). Η ολοκληρωµένη και όχι η βιολογική γεωργία είναι η γεωργία του µέλλοντος, Γεωργία Κτηνοτροφία (4), σελ ℵ ΕΣΥΕ, Απογραφή Πληθυσµού, ℵ ΕΣΥΕ, Γεωργική Στατιστική της Ελλάδος, στοιχεία ℵ ℵ ℵ ΕΣΥΕ, Παραγωγή Γεωργικών & Κτηνοτροφικών Προϊόντων, Προσωρινά Αποτελέσµατα, Θεοφανίδης Σ. (1992), Αγροτική Οικονοµική Θεωρητική Ανάλυση και Πολιτική, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα. Θεοχαρόπουλος Α. (2005), ιερεύνηση παραγόντων υιοθέτησης και προοπτικών ανάπτυξης της ολοκληρωµένης διαχείρισης της καλλιέργειας 93

105 ροδακινιάς στο νοµό Ηµαθίας, Μεταπτυχιακή ιατριβή στον Τοµέα Αγροτικής Οικονοµίας του Τµήµατος Γεωπονίας του Α.Π.Θ., Θεσσαλονίκη. ℵ Κασελίµης Κ. (2006), Συνέντευξη στο περιοδικό Γεωργία Κτηνοτροφία (10), σελ ℵ Κράββας Γ. (2004), Συνέντευξη στο περιοδικό Γεωπονικά (409), σελ ℵ ℵ Κιτσοµπανιδης Γ. (1993), Γεωργική Λογιστική και Οικονοµική Ανάλυση Με Αρχές και Εφαρµογές Γεωργικής Εκτιµητικής, Θεσσαλονίκη. Κιτσοµπανιδης Γ., Καµενίδης Χ. (1992), Αγροτική Οικονοµική, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη. ℵ Κιτσοπανίδης Γ, Παπαναγιώτου Ε., Μαρτίκα Μ., Ψυχουδάκη Α., Μάνου Β. (1983), Το κόστος παραγωγής των φυτικών και ζωικών προϊόντων της χώρας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, ℵ Κιτσοπανίδης Γ, Ψυχουδάκης Α., Παπαναγιώτου Ε. (1982), Σύγκριση Οικονοµικότητος και Παραγωγικότητος ετήσιων και πολυετών κλάδων φυτικής και ζωικής παραγωγής - Τεχνοοικονοµική ανάλυση, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, ℵ Κράββας Γ. (2004), Συνέντευξη στο περιοδικό Γεωπονικά (409), pp ℵ ℵ ℵ ℵ ℵ ℵ ℵ Μαρτίκα Βακιρτζή Μ. (2000), Οικονοµική και Οργάνωση Γεωργικών Εκµεταλλεύσεων, Πανεπιστηµιακές παραδόσεις, Θεσσαλονίκη. Μαρτίκα Βακιρτζή Μ., ηµητριάδου Ε. (2007), Λογιστική Παρακολούθηση Τύπων Αγροτικών Εκµεταλλεύσεων, Εκδόσεις Γράφηµα, Θεσσαλονίκη. Μέργος Γ., Παπγεωργίου Κ. (1997), Εξελίξεις και Προοπτικές του Αγροτικού Τοµέα Μια κριτική παρουσίαση όλων των παραγωγικών κλάδων, Εκδόσεις Α. Σταµούλης, Αθήνα. Μιχαλόπουλος Γ., Τσιµπούκας Κ. (1996), Εισαγωγή στη Γεωργική Οικονοµική, Πανεπιστηµιακές παραδόσεις, Αθήνα. Moeller K., Σταµάτης Β. (2006), Το πρωτόκολλο EurepGAP Η δηµιουργία και η εξέλιξη του, Γεωργία Κτηνοτροφία (10), pp Πολυράκης Γ. Θ. (2003), Περιβαλλοντική Γεωργία, Εκδόσεις Ψύχαλου, Θεσσαλονίκη. Ποντίκης Κ (1996), Ειδική ενδροκοµεία Ακρόδρυα, Πυρηνόκαρπα, Λοιπά καρποφόρα, Εκδόσεις Α. Σταµούλης, Αθήνα Πειραιάς. 94

106 ℵ ℵ ℵ ℵ ℵ ℵ ℵ Ποντίκης Κ (1997), Γενική ενδροκοµεία, Εκδόσεις Α. Σταµούλης, Αθήνα. Ρούµπος, Ι. (2001), Ολοκληρωµένη Παραγωγή αγροτικών προϊόντων, Γεωπονικά (391), σελ Σιάρδος Γ. (2005), Μεθοδολογία Κοινωνιολογικής Έρευνας, Εκδόσεις Ζήτη, Θεσσαλονίκη. Τσουκαλάς Σ. (1995), Γεωργική Λογιστική και Αγροτική Εκτιµητική, Πανεπιστηµιακές παραδόσεις, Αθήνα. Τσουκαλάς Σ. (199), Οργάνωση και ιαχείριση Γεωργικών Εκµεταλλεύσεων Ι, Πανεπιστηµιακές παραδόσεις, Αθήνα. Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίµων, ιεύθυνση Αγροτικής Πολιτικής και Τεκµηρίωσης, Εξέλιξη της Καλλιέργειας της Κερασιάς, Φρουτονέα (2004), Πιστοποίηση Φρέσκων Προϊόντων, Αθήνα. ΞΕΝΗ ℵ ℵ ℵ Alastair Leake (2000), The future of Integrated Crop Management, Pesticide Outlook, August 2000, pp 139. Ausher R. (1996), Integrated Pest Management how to do it?, Outlook in Agriculture (2), pp British Crop Protection Council Technical Committee (1997), Research and Development on Integrated Crop Management: a BCPC View. ℵ Diane Mayerfeld, Margaret Smith, Rick Exner, William Edwards (2004), Adapting Crop Share Agreements for Sustainable and Organic Agriculture, Iowa State University. ℵ Edwards C.A., Grove.L., Harwood R.R. and Colfer P. (1993), The role of agroecology and integrated farming systems in agricultural sustainability, Agriculture, Ecosystems and Environment (46), pp

107 ℵ ℵ European Initiative for Sustainable Development in Agriculture (2001), A Common Codex for Integrated Farming. Eli Titi A. (1999), Integrated Farming: an ecological farming approach in European agriculture, Outlook in Agriculture (21), pp ℵ Elske Van de Fliert, Nancy L. Johnson, Rini Asmunati, and Wiyanto (2001), Beyond higher yields: The impact of sweetpotato integrated crop management and farmer field schools in Indonesia. ℵ European Commission DG Environment (2002), Integrated Crop Management Systems in the EU, Submitted by Agra CEAS Consulting. ℵ FAO, Area harvested Cherries, European Union-27, ℵ FAO, Production Quantity Cherries, European Union-27, ℵ ℵ Harwood, R.R. (1990), The history of sustainable agriculture, In: Edwards et al (eds) Sustainable Farming Systems pp Morris C and Winter M. (1999), Integrated Farming Systems: the third way for European agriculture?, In: Land use policy 16 (1999), pp ℵ Pacini C., Wossink A., Giesen G., Vazzana C. and Huirne R. (2003), Evaluation of sustainability of organic, integrated and conventional farming systems: a farm and field scale analysis, Agriculture, Ecosystems and Environment (95), pp ℵ ℵ ℵ Petrzelka P, Padgitt S, Miller R and Britton J (1996), Northwest Iowa Agribusiness Integrated Crop Management Project, Department of Sociology, Iowa State University, Ames, Iowa. Tsakiris IN, Danis TG, Stratis IA, Nikitovic D, Dialyna IA, Alegakis AK, Tsatsakis AM, Center of Toxicological Sciences and Research, Medical School, University of Crete (2004), Monitoring of pesticide residues in fresh peaches produced under conventional and integrated crop management cultivation. Warda (2000), Integrated Crop Management: Getting it right on the farm on a wide scale, Annual Report. 96

108 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι Για τη συλλογή των στοιχείων της έρευνας χρησιµοποιήθηκαν δυο ερωτηµατολόγια, ένα για τους παραγωγούς ολοκληρωµένης διαχείρισης και ένα για τους παραγωγούς συµβατικής διαχείρισης. Οι περισσότερες ερωτήσεις στα δυο ερωτηµατολόγια είναι κοινές. Για το λόγο αυτό, στο παράρτηµα Ι επισυνάπτεται ένα ερωτηµατολόγιο, στο οποίο οι ερωτήσεις οι οποίες αναφέρονται στην µια µόνο οµάδα εκµεταλλεύσεων φέρουν το γράµµα Ο για τις εκµεταλλεύσεις ολοκληρωµένης διαχείρισης και Σ για τις εκµεταλλεύσεις συµβατικής διαχείρισης.

109 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥ ΩΝ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΡΙΑ: ΑΝΝΑ ΜΗΧΟΥ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΜΑΡΤΙΚΑ-ΒΑΚΙΡΤΖΗ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Η Ολοκληρωµένη και Συµβατική ιαχείριση της Καλλιέργεια Κερασιάς στο νοµό Πιερίας Ολοκληρωµένη ιαχείριση Συµβατική ιαχείριση Αριθµός Ερωτηµατολογίου Όνοµα Παραγωγού Τηλέφωνο ηµοτικό ιαµέρισµα ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2007

110 ΑΤΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1. Φύλλο: Άντρας Γυναίκα 2. Έτος γεννήσεως:. 3. Οικογενειακή Κατάσταση : Ανύπαντρος η Παντρεµένος η ιαζευγµένος η Χήρος α 4. Αριθµός µελών οικογένειας: Ενήλικες.. Παιδιά 5. Εκπαίδευση : ηµοτικό Γυµνάσιο Λύκειο ΤEI ΑΕΙ 6. Είστε κατά κύριο επάγγελµα γεωργός; ΝΑΙ ΟΧΙ 7. Αν όχι, ποιο είναι το κύριο επάγγελµα σας; ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΩΡΓΙΚΗΣ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ 8. Ποιες οι συµβατικές καλλιέργειες σας και η έκταση τους για το έτος 2006; ΣΥΝΟΛΟ Είδος καλλιέργειας Έκταση στρ. % 9. Πόσα χρόνια ασχολείστε µε την καλλιέργεια της κερασιάς;

111 10. Ποιες οι καλλιέργειες ολοκληρωµένης διαχείρισης της εκµετάλλευσης σας και η έκταση τους για το έτος 2006; Είδος καλλιέργειας Έκταση στρ. % ΣΥΝΟΛΟ 11 Πόσα χρόνια ασχολείστε µε την Ολοκληρωµένη ιαχ/ση Γεωργικής Παραγωγής στην κερασιά; Απογραφή γης της καλλιέργειας κερασιάς: α) Ι ΙΟΚΤΗΤΑ & ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ Ιδιόκτητα στρέµµατα Ενοικιαζόµενα στρέµµατα Αξία αγροτεµαχίου ευρώ /στρ. Καταβαλλόµενο ενοίκιο ευρώ /στρ. 13. Αγροτεµάχια µε κερασιές και στρέµµατα : Αγροτεµάχια Στρέµµατα Σύνολο 100

112 14. Σύνθεση γεωργικής οικογένειας και απασχόληση κάθε µέλους αυτής Μέλος οικογένειας Κύρια Απασχόληση ευτερεύουσα Σύζυγος Μέλος 1 Μέλος Απασχολείτε εργάτες στην εκµετάλλευση σας για την καλλιέργεια κερασιάς; ΝΑΙ ΟΧΙ 16. Αν ναι, πόσους, µόνιµους ή εποχιακούς ποιας εθνικότητας και µε τι µισθό; Εθνικότητα Αριθµός Μισθός ή ηµεροµίσθιο (ευρώ /άτοµο) Χρονική περίοδος Μόνιµους Έλληνες Αλλοδαποί Εποχιακούς Έλληνες Αλλοδαποί 101

113 17. Απαιτήσεις σε ώρες εργασίας ΕΡΓΑΣΙΑ Αρχηγός (ηµέρες & ώρες) Μέλη (ηµέρες & ώρες) Μόνιµοι Εργάτες (ηµέρες & ώρες) Εποχιακοί Εργάτες (ηµέρες & ώρες) Συγκοµιδή Κλάδεµα Πότισµα Λίπανση Φυτοπροστασία Καταστροφέας Χορτοκοπτικό Άλλο Σύνολο

114 18. ιαθέτετε γεωργικά µηχανήµατα που χρησιµοποιείτε στην καλλιέργεια κερασιάς; ΝΑΙ ΟΧΙ 19. Αν ναι, ποια; Είδος HP Ηλικία (έτη) Αξία (σήµερα) 20. ιαθέτετε γεωργικές κατασκευές / κτίρια; ΝΑΙ ΟΧΙ 21. Αν ναι, ποιες; Είδος Έτος Κατασκευής απάνη Κατασκευής ή Αξία (σήµερα) 22. Παρακαλώ αναφέρετε τις έγγειες βελτιώσεις (γεωτρήσεις, φράκτες, συστήµατα άρδευσης κ.τ.λ.) που ανήκουν στην εκµετάλλευση: Είδος Έτος Κατασκευής απάνη Κατασκευής ή Αξία (σήµερα)

115 23.Ποιες ήταν οι λοιπές δαπάνες για την καλλιέργεια της κερασιάς για : Κόστος/ στρ ( /στρ) Νέες φυτεύσεις Καύσιµα Αρδευτικά τέλη Λοιπές δαπάνες 24. Ποια είναι τα είδη λιπασµάτων που χρησιµοποιήσατε την προηγούµενη χρονιά και σε τι ποσότητα; Είδος Κιλό/δέντρο ή Κιλό/στρέµµα Συνολική ποσότητα (κιλά) Κόστος Σύνολο 25. Έχετε κάνει ανάλυση εδάφους στα αγροτεµάχια µε τις κερασιές τα τελευταία 3 χρόνια; ΝΑΙ ΟΧΙ 26. Αν ναι, σε όλα τα αγροτεµάχια; Σε πόσα; Με ποιο κριτήριο γίνεται η επιλογή των λιπασµάτων; (Επιλέξτε κάποιο από τα παρακάτω). Τα αποτελέσµατα των εδαφολογικών αναλύσεων Την τιµή των λιπασµάτων Ακολουθώ αυτό που θα µου συστήσει ο γεωπόνος από τον οποίο αγοράζω τα λιπάσµατα Ενηµερώνοµαι από τους συγχωριανούς µου για το λίπασµα που χρησιµοποίησαν και χρησιµοποιώ και εγώ το ίδιο Ακολουθώ πιστά τις οδηγίες του επιβλέποντα γεωπόνου 104

116 28. Ποιος ήταν ο αριθµός εφαρµογών (ψεκασµών) φυτοπροστατευτικών προϊόντων την προηγούµενη καλλιεργητική περίοδο για την καλλιέργεια της κερασιάς;. 29. Με ποιο κριτήριο γίνεται η επιλογή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων; (Επιλέξτε κάποιο από τα παρακάτω). Την τιµή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων Ακολουθώ αυτό που θα µου συστήσει ο γεωπόνος από τον οποίο αγοράζω τα φυτοφάρµακα Ενηµερώνοµαι από τους συγχωριανούς µου για το φππ που χρησιµοποίησαν και χρησιµοποιώ και εγώ τα ίδια Ακολουθώ πιστά τις οδηγίες του επιβλέποντα γεωπόνου Τις ανακοινώσεις του Υπουργείου Αγρ. Αναπτ. για τους ψεκασµούς 30. Ποιο ήταν το κόστος των φυτοφαρµάκων που χρησιµοποιήσατε την καλλιεργητική περίοδο ; Με ποιο κριτήριο γίνεται η επιλογή του χρόνου εφαρµογής (ψεκασµών) των φυτοπροστατευτικών προϊόντων; (Επιλέξτε κάποιο από τα παρακάτω). Όποτε µου συστήσει ότι πρέπει να ψεκάσω ο γεωπόνος από τον οποίο αγοράζω τα φυτοφάρµακα Ψεκάζω όταν ψεκάζουν και οι συγχωριανοί µου Γνωρίζω εγώ από την πείρα µου πότε πρέπει να ψεκάσω Ακολουθώ πιστά τις οδηγίες που εκδίδει ο επιβλέπων γεωπόνος Το µετεωρολογικό δελτίο και τις Ανακοινώσεις του Υπουργ. Γεωργ. Αναπτ. 105

117 32. Τηρείτε ηµερολόγιο καταγραφών για τους ψεκασµούς και τις λιπάνσεις που έχετε κάνει καθόλη τη διάρκεια της χρονιάς; ΝΑΙ ΟΧΙ 33. Κατά τον ψεκασµό φππ φοράτε: Τα πρόχειρα ρούχα που συνήθως φοράω στο χωράφι Μάσκα µε φίλτρο άνθρακα Απλή άσπρη µάσκα για σκόνη Αδιάβροχη στολή Γυαλιά Γάντια Άλλο Ποιο είναι το κυριότερο πρόβληµα που αντιµετωπίζετε σε σχέση µε την καλλιέργεια της κερασιάς; 35. Ποια ήταν η τιµή πώλησης του προϊόντος την προηγούµενη χρονιά /κιλό;. 36. Είστε ευχαριστηµένος από την τιµή πώλησης του προϊόντος; Πάρα πολύ Πολύ Αρκετά Λίγο Καθόλου 106

118 Ο 37. Θεωρείτε ότι η Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παραγωγής, επέφερε κάποια αλλαγή στον τρόπο που καλλιεργείτε; ΝΑΙ ΟΧΙ Σ 37. Γνωρίζετε τι είναι Ολοκληρωµένη ιαχείριση Παραγωγής; ΝΑΙ ΟΧΙ Ο 38. Ποιες αλλαγές θεωρείτε ότι έφερε η Ολοκληρωµένη ιαχείριση στο τρόπο που καλλιεργείτε: Συµφωνώ απόλυτα Συµφωνώ Ούτε συµφωνώ ούτε διαφωνώ ιαφωνώ ιαφωνώ απόλυτα Μείωση του αριθµού ψεκασµών Μείωση της συνολικής ποσότητας φυτοφαρµάκων Μείωση της συνολικής ποσότητας λιπασµάτων Ψεκασµοί έγκαιροι και απολύτως απαραίτητοι Ευαισθητοποίηση ως προς την προστασία του περιβάλλοντος Χρήση Μέσων Ατοµικής Προστασίας Άλλο: Σ 38. Θα θέλατε να µάθετε περισσότερα για αυτήν; ΝΑΙ ΟΧΙ... Ο 39. Θα προτείνατε σε άλλους παραγωγούς να ακολουθήσουν ολοκληρωµένη διαχείριση της γεωργικής τους παραγωγής; ΝΑΙ ΟΧΙ 107

119 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙI 108

120 Πίνακας 6.1 Οικογενειακή Κατάσταση ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % Ανύπαντρος - η 8 32,0 7 28,0 Παντρεµένος - η 17 68, ,0 ιαζευγµένος - η 0 0,0 0 0,0 Χήρος - α 0 0,0 0 0,0 Σύνολο , ,0 Πίνακας 6.2 Αριθµός παιδιών ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ Παιδιά Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % ,0 8 32, ,0 1 4, ,0 1 4, , , ,0 4 16,0 Άνω των 4 0 0,0 1 4,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Πίνακας 6.3 Αριθµός αγροτεµαχίων ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ Αγροτεµάχια Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % ,0 3 12, , , ,0 9 36, ,0 2 8, ,0 1 4,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 109

121 Πίνακας 6.4 Αριθµός αγροτεµαχίων στα οποία πραγµατοποιήθηκε εδαφολογική ανάλυση ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ Αγροτεµάχια Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % ,0 0 0,0% όλα 12 48, ,0 κανένα 10 40,0 0 0,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Πίνακας 6.5 Αριθµός εφαρµογών φυτοπροστατευτικών προϊόντων ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ Εφαρµογές Συχνότητα Ποσοστό % Συχνότητα Ποσοστό % 7 1 4,0 1 4, ,0 4 16, , , ,0 6 24, ,0 1 4, ,0 0 0,0 Σύνολο , ,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας Πίνακας 6.6 Κριτήρια επιλογής φυτοπροστατευτικών προϊόντων των παραγωγών συµβατικής καλλιέργειας ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ Κύριο Κριτήριο ευτερεύον Κριτήριο Τιµή φυτοπροστατευτικών προϊόντων 12% 24% Σύσταση γεωπόνου που αγοράζω τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα 88% 12% Εµπειρία 0% 64% Συγχωριανοί 0% 0% Σύνολο 100,0 100,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 110

122 Πίνακας 6.7 Γνωρίζεται τι είναι ολοκληρωµένη διαχείριση; ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ Συχνότητα Ποσοστό ναι 13 52% όχι 12 48% Σύνολο 100,0 100,0 Πηγή: Στοιχεία της έρευνας 111

123 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙII 112

124 Πίνακας 7.1 Εκµεταλλεύσεις Συµβατικής ιαχείρισης Ακαθάριστη Πρόσοδος Παραγωγικές απάνες Καθαρό κέρδος ή ζηµιά Γεωργικό Εισόδηµα Έγγειος Πρόσοδος Καθαρή Πρόσοδος Επενδεδυµένο Κεφάλαιο Αποδοτικότητα Κεφαλαίου Εισόδηµα από την Εργασία Ακαθάριστο Κέρδος , , , , , ,00 18, , , , , , , ,00 4, , , , , , , ,00 10, , ,61-911, ,57-731,61 127, ,00 0,16 849, , ,41-781, , , ,00-2, , , , , , , ,00 7, , ,93 267, ,40 537, , ,00 2, , , , , ,51-251, ,67-0, , , ,07 644, , , ,00-1,45-594, , , ,96-721,16 845, ,00 0, , ,17 350, ,62 560, , ,00 1, , ,75-781, ,46-571,75 570, ,00 0, , , , , , , ,00 6, , , , , , , ,00 6, , , , , , , ,00 6, , , , ,19-920,47 481, ,00 0, , ,81-517, ,57-337,81 726, ,00 0, , ,40-565, ,87-325, , ,00 1, , , , , , , ,00 5, , , , , , , ,00 5, , , , , ,94-281, ,00-0, , , , , ,47-735, ,00-0, , , , , ,58-488, ,00-0, , ,41 462, ,16 852, , ,00 2, , ,21 531, ,58 741, , ,00 2, , Πηγή: Αποτελέσµατα της έρευνας 113

125 Πίνακας 7.2 Εκµεταλλεύσεις Ολοκληρωµένης ιαχείρισης Ακαθάριστη Πρόσοδος Παραγωγικές απάνες Καθαρό κέρδος ή ζηµιά Γεωργικό Εισόδηµα Έγγειος Πρόσοδος Καθαρή Πρόσοδος Επενδεδυµένο Κεφάλαιο Αποδοτικότητα Κεφαλαίου Εισόδηµα από την Εργασία Ακαθάριστο Κέρδος , , , , , , ,52 6, , , , , , , , , ,00-5, , , , , , , ,01-227, ,48-0, , , , , , , ,97-768, ,96-1, , , , ,53 296, ,65 581, , ,91 3, , , , , , , , , ,29 3, , , , ,63 57, ,77 192,91 767, ,66 6, , , , , , , , , ,43 6, , , , , , , , , ,18 21, , , , , , , , , ,41 4, , , , ,64-87, ,58 272, , ,27 1, , , , , , ,10-896, ,35-1,13 320, , , , , , , ,31 5, , , , ,65 37, , , ,37-8,05-869, , , , , ,33-895,06 554, ,35 0, , , , , , , , , ,90 3, , , , , , , , , ,24 4, , , , , , , , , ,94 5, , , , , , , , , ,70 8, , , , , , , , , ,43 6, , , , , , , , ,74 6, , , ,4 7457, , , ,77-516, ,24-1,02 648, , , , , , , , ,58 11, , , , ,53-250, ,08 349, , ,75 3, , , , , , , , ,94 11, , ,06 Πηγή: Αποτελέσµατα της έρευνας 114

126 Πίνακας 7.3..Ποσοστό συµµετοχής του κάθε µέσου παραγωγής στο συνολικό επενδεδυµένο κεφάλαιο της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ Ποσοστό % Ποσοστό % Έδαφος 8.760,00 26,74% ,00 29,01% Έγγειες βελτιώσεις 686,13 2,09% 435,82 1,03% Γεωργικές κατασκευές 2.989,68 9,13% 3.425,20 8,11% Μηχανολογικός εξοπλισµός 8.360,70 25,52% 9.322,02 22,06% Φυτικό κεφάλαιο 9.355,68 28,56% ,68 30,99% Συνολική αξία Μόνιµου Κεφαλαίου Συνολική αξία Μεταβλητού Κεφαλαίου ,19 92,05% ,72 91,20% 2.605,36 7,95% 3.717,48 8,80% Συνολικό Κεφάλαιο ,55 100,00% ,20 100,00% Πηγή: Αποτελέσµατα της έρευνας Πίνακας 7.4 Ακαθάριστη Πρόσοδος µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης Μέση τιµή πώλησης Ποσότητα πωλούµενων κερασιών Αποζηµίωση ΕΛΓΑ Ακαθάριστη Πρόσοδος /κιλό κιλά κιλά / στρ / στρ Μέση εκµετάλλευση συµβατικής διαχείρισης Μέση εκµετάλλευση ολοκληρωµένης διαχείρισης 1, ,08 695, , ,04 2, ,55 404, ,04 365, ,31 Πηγή: Αποτελέσµατα της έρευνας 115

127 Πίνακας 7.5 Συµµετοχή των συντελεστών παραγωγής στις παραγωγικές δαπάνες της µέσης εκµετάλλευσης συµβατικής και ολοκληρωµένης διαχείρισης ΣΥΜΒΑΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ Ποσοστό % Ποσοστό % Α. Ε ΑΦΟΣ Τεκµαρτό ενοίκιο 240 1,85% 304,8 2,18% Καταβαλλόµενο ενοίκιο 43,6 0,34% 73,6 0,53% ΣΥΝΟΛΟ Α 283,6 2,18% 378,4 2,70% Β. ΕΡΓΑΣΙΑ Αµοιβή οικογενειακής 1.821,24 14,01% 1.983,90 14,16% Αµοιβή ξένης 2.345,64 18,05% 2.184,56 15,60% Γ. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΥΝΟΛΟ Β 4.166,88 32,06% 4.168,46 29,76% Μεταβλητό 2.605,36 20,11% 3.717,48 26,68% Απόσβεση - Συντήρηση - Ασφάλιστρο 4.527,22 34,95% 3.835,08 27,53% Τόκος σταθερού κεφαλαίου 1.195,31 9,23% 1.623,83 11,66% Τόκος µεταβλητού κεφαλαίου 174,81 1,35% 209,15 1,50% ΣΥΝΟΛΟ Γ 8.502,70 65,64% 9.385,54 67,36% Σύνολο Παραγωγικών απανών ,18 100,00% ,40 100,00% Πηγή: Αποτελέσµατα της έρευνας 116

128 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΙV 117

129 ιοικητική διαίρεση νοµού Πιερίας Στον παρακάτω κατάλογο αναφέρονται οι δήµοι, τα δηµοτικά διαµερίσµατα και οι οικισµοί του νοµού Πιερίας. Νοµός Πιερίας: κάτοικοι 1. ήµος Κατερίνης 2. ήµος Αιγινίου 3. ήµος Ανατολικού Ολύµπου 4. ήµος ίου 5. ήµος Ελαφίνας 6. ήµος Κολινδρού 7. ήµος Κορινού 8. ήµος Λιτοχώρου 9. ήµος Μεθώνης 10. ήµος Παραλίας 11. ήµος Πέτρας 12. ήµος Πιερίων 13. ήµος Πύδνας 118

130 ΑΝΑΛΥΤΙΚΟΤΕΡΑ ήµος Κατερίνης Ο δήµος Κατερίνης έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Κατερίνης [ ] Κατερίνη [ ] Ανδροµάχη [ 962 ] Νέα Χράνη [ 420 ] Νέον Κεραµίδιον [ 426 ] Ολυµπιακή Ακτή [ 391 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Άνω Αγίου Ιωάννου [ 504 ] Άνω Άγιος Ιωάννης [ 469 ] Νέος Άνω Άγιος Ιωάννης [ 35 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Γανοχώρας -- Γανόχωρα [ 667 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Νεοκαισαρείας -- Νεοκαισάρεια [ 379 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Σβορώνου [ ] Σβορώνος [ ] Αγία Βαρβάρα [ 68 ] Προσήλιον [ 176 ] ήµος Αιγινίου Ο δήµος Αιγινίου έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Αιγινίου [ ] Αιγίνιο [ ] Μεγάλη Γέφυρα [ 268 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Καταχά -- Καταχάς [ 716 ] ήµος Ανατολικού Ολύµπου Ο δήµος Ανατολικού Ολύµπου έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Λεπτοκαρυάς -- Λεπτοκαρυά [ ] ηµοτικό ιαµέρισµα Παντελεήµονος [ ] 119

131 Παντελεήµων [ 34 ] Νέος Παντελεήµων [ 861 ] Παραλία Παντελεήµονος [ 292 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Πλαταµώνος -- Πλαταµών [ ] ηµοτικό ιαµέρισµα Πόρων [ 741 ] Νέοι Πόροι [ 691 ] Άγιος ηµήτριος [ 29 ] Πόροι [ 21 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Σκοτίνης [ ] Σκοτίνα [ 957 ] Άνω Σκοτίνα [ 0 ] Παραλία Σκοτίνης [ 67 ] ήµος ίου Ο δήµος ίου έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Κονταριωτίσσης -- Κονταριώτισσα [ ] ηµοτικό ιαµέρισµα Αγίου Σπυρίδωνος -- Άγιος Σπυρίδων [ ] ηµοτικό ιαµέρισµα Βροντούς -- Βροντού [ ] ηµοτικό ιαµέρισµα ίου [ ] ίον [ ] Πλατανάκια [ 218 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Καρίτσης -- Καρίτσα [ ] ηµοτικό ιαµέρισµα Νέας Εφέσου -- Νέα Έφεσος [ ] ήµος Ελαφίνας Ο δήµος Ελαφίνας έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Παλαιού Κεραµιδίου -- Παλαιόν Κεραµίδιον [ 731 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Αρωνά -- Αρωνάς [ 388 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Ελάφου -- Έλαφος [ 626 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Εξοχής [ 746 ] Εξοχή [ 518 ] 120

132 Τόξον [ 228 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Καταλωνίων -- Καταλώνια [ 472 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Λαγορράχης [ 821 ] Λαγόρραχη [ 607 ] Μελιάδιον [ 214 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Μοσχοποτάµου -- Μοσχοπόταµος [ 809 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Τριλόφου -- Τρίλοφος [ 620 ] ήµος Κολινδρού Ο δήµος Κολινδρού έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Κολινδρού [ ] Κολινδρός [ ] Παλιάµπελα [ 266 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Καστανέας -- Καστανέα [ 423 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Λιβαδίου -- Λιβάδιον [ 307 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Ρυακίων -- Ρυάκια [ 598 ] ήµος Κορινού Ο δήµος Κορινού έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Κορινού [ ] Κορινός [ ] Παραλία Κορινού [ 43 ] [ 702 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Κάτω Αγίου Ιωάννου -- ο Κάτω Άγιος Ιωάννης ηµοτικό ιαµέρισµα Κούκκου -- Κούκκος [ 523 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Νέας Τραπεζούντος -- Νέα Τραπεζούντα [ 553 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Σεβαστής -- Σεβαστή [ 736 ] ήµος Λιτοχώρου Ο δήµος Λιτοχώρου έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: 121

133 ηµοτικό ιαµέρισµα Λιτοχώρου [ ] Λιτόχωρο [ ] Καλύβια Βαρικού [ 38 ] Λιµήν Λιτοχώρου [ 38 ] Μονή Αγίου ιονυσίου [ 26 ] Πλάκα [ 212 ] ήµος Μεθώνης Ο δήµος Μεθώνης έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Μακρυγιάλου [ ] Μακρύγιαλος [ ] Αρχαία Πύδνα [ 21 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Μεθώνης [ ] Μεθώνη [ 996 ] Αγιάννης [ 26 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Νέας Αγαθουπόλεως -- Νέα Αγαθούπολις [ 421 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Παλαιού Ελευθεροχωρίου -- Παλαιόν Ελευθεροχώριον [ 631 ] ήµος Παραλίας Ο δήµος Παραλίας έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Καλλιθέας -- Καλλιθέα [ ] ηµοτικό ιαµέρισµα Παραλίας -- Παραλία [ ] ηµοτικό ιαµέρισµα Περιστάσεως -- Περίστασις [ ] ήµος Πέτρας Ο δήµος Πέτρας έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Μηλιάς (Κάτω Μηλιάς) [ ] Μηλιά [ 429 ] Άνω Μηλιά [ 55 ] Καρυές [ 222 ] 122

134 Κάτω Μηλιά [ 997 ] Φτέρη [ 49 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Αγίου ηµητρίου -- Άγιος ηµήτριος [ 907 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Λόφου [ ] Λόφος [ ] Ράχη [ 523 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Μοσχοχωρίου -- Μοσχοχώρι [ 500 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Φωτεινών [ 838 ] Φωτεινά [ 423 ] Πέτρα [ 120 ] Σκοτεινά [ 47 ] ήµος Πιερίων Ο δήµος Πιερίων έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Ρητίνης -- Ρητίνη [ ] ηµοτικό ιαµέρισµα Βρίας -- Βρία [ 422 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Ελατοχωρίου -- Ελατοχώριον [ 715 ] ήµος Πύδνας Ο δήµος Πύδνας έχει (πραγµατικό) πληθυσµό κατοίκους. Στον δήµο περιλαµβάνονται: ηµοτικό ιαµέρισµα Πύδνας [ ] Κίτρος [ ] Αλυκή [ 50 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Αλωνίων -- Αλώνια [ 700 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Παλαιόστανης [ 589 ] Παλαιόστανη (η Παλαιοστάνη) [ 546 ] Μικρή Μηλιά [ 43 ] ηµοτικό ιαµέρισµα Σφενδαµίου -- Σφενδάµιο [ ] 123

135 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ IV Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΠΙΕΡΙΑΣ 124