دكتر سحرناز نجات* Downloaded from sdmej.ir at 14: on Sunday July 15th 2018 هدف: نمابر: تلفن:

Transcript

1 گامهاي توسعه در آموزش پزشكي مجله مركز مطالعات و توسعه آموزش پزشكي دورهسوم: شماره اول. ص Downloaded from sdmej.ir at 14: on Sunday July 15th 2018 هدف: بررسي نظرات دانشجويان پزشكي در مورد علل انتخاب رشتة پزشكي و شناخت از آيندة شغلي در دانشكده پزشكي دانشگاه تهران: برخورد دو رويكرد كمي و كيفي دكتر سحرناز نجات* استاديار اپيدميولوژي دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران دكتر حسن امامي رضوي استاديار جراحي دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران دكتر آرش رشيديان استاديار مديريت و سياستگذاريهاي بهداشتي دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران شهروز يزداني دانشجوي پزشكي دانشكده پزشكي دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران دكتر سيدرضا مجدزاده دانشيار اپيدميولوژي دانشكده بهداشت دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني تهران زمينه: به نظر ميرسد انتخاب رشته پزشكي در بسياري از داوطلبين تحت تا ثير فشارهاي اطرافيان و كمتر از روي شناخت و علاقه به اين رشته صورت ميگيرد. اين مطالعه با هدف تعيين وضعيت پذيرش دانشجوي پزشكي از نظر علل انتخاب رشته پزشكي و نيز شناخت آنان از آينده شغلي پزشكان بوده است. اين بررسي با دو رويكرد كيفي و كمي صورت گرفته است تا بتوان نتايج اين دو را با هم قياس كرد. روش كار: بخش كيفي مطالعه شامل دو بحث متمركز گروهي در كارورزان و يك بحث متمركز گروهي در دانشجويان سال اول پزشكي بود. در بخش كمي علل انتخاب رشته پزشكي مورد بررسي قرار گرفته و طي آن ميزان شناخت دانشجويان و متقاظيان رشته پزشكي از آينده شغلي يك پزشك تعيين شده است. 33 نفر از دانشجويان پزشكي سال اول 107 نفر از دانشجويان سال ششم در دوره كارورزي و 88 نفر از متقاضيان رشته پزشكي پس از آزمون ورودي پزشكي با استفاده از نمونهگيري آسان و پيدرپي پرسشنامه مطالعه كمي را تكميل تمودند. يافتهها: در بخش كيفي همه توافق داشتند كه خود فرد خيلي در اين مورد تصميم گيرنده نيست و تقريبا همه دانشجويان منزلت پزشك در جامعه و مورد توجه بودن رشته پزشكي را دلايل اصلي انتخاب رشته پزشكي عنوان كردند. در بخش كمي مطالعه علاقهي علمي در 42 درصد نقش پزشك در ارتقاي سلامت مردم در 21 درصد در آمد مالي در 14/3 درصد منزلت پزشك در جامعه در 13 درصد و فشار اطرافيان در 1 درصد موارد اولين علت انتخاب رشته پزشكي ذكر شدهاست. در مقابل شركتكنندگان در بخش كيفي مطالعه وضعيت شغلي پزشكان عمومي را مناسب نميدانستند و برخي از آنان امكان ادامه تحصيل در رشته پزشكي را مشكلتر از ساير رشتهها ذكر ميكردند. شركتكنندگان آينده شغلي پزشكان عمومي را در مقايسه با ساير رشتهها ناعادلانه تلقي نموده و برخي از آنان ادامه تحصيل در رشته پزشكي را مشكلتر از سايررشتهها ارزيابي كردند. از طرفي در بخش كمي مطالعه مشخص شد با بالاتر رفتن سن شركتكنندگان ارزيابي آنان از آينده شغلي پزشكي به صورت معني داري تغيير ميكند به اينصورت كه با بالاتر رفتن سن امكان ادامه تحصيل و يافتن شغل با درآمد مناسب و در مكان مناسب مشكلتر از ساير رشتهها تعيين شد. نتيجهگيري: نتايج اين مطالعه نشانگر آن است كه شناخت بسياري از دانشجويان به هنگام انتخاب رشته پزشكي ناكامل است و تحت تا ثير عواملي چون فشار اطرافيان يا مقام ومنزلت پزشكي در جامعه ميباشد. اين موارد هرچند در بخش كمي مطالعه آشكار نبودند ولي در بخش كيفي تمام شركتكنندگان بر آنها تا كيد داشتند. اين موضوع نشانگر اهميت مطالعات كيفي يا مطالعاتي است كه از تركيب توام روشهاي كمي و كيفي استفاده ميكنند. از طرفي به نظر ميرسد با بالا رفتن سن دانشجويان شناخت كاملتري نسبت به آينده شغلي پيدا ميكنند. بر اساس نتايج مطالعه پيشنهاد ميگردد اصلاح روند گزينش دانشجو به شكلي باشد كه تنها به معيارهاي علمي اكتفا نگردد و خصوصيات فراشناختي مناسب براي دانشجويان نيز بهعنوان راه حل اين موضوع مد نظر قرار گيرد. كليد واژهها: دانشجوي پزشكي انتخاب رشته رشته پزشكي نظرات nejatsan@tums.ac.ir *نويسنده مسو ول: دانشگاه علوم دانشگاه علوم پزشكي تهران دانشكده بهداشت گروه آمار و اپيدميولوژي نمابر: تلفن:

2 علل انتخاب رشتة پزشكي و شناخت از آيندة شغلي... مقدمه در سالهاي اخير در دنيا تغييرات اساسي در نحوة پذيرش دانشجويان پزشكي رخ داده است بهطوري كه هماكنون بهصورت گسترده پذيرفته شده است كه ورود به دانشكدة پزشكي نبايد تنها بر اساس معيارهاي علمي باشد. در بسياري دانشكدههاي پزشكي معتبر پذيرش دانشجو بر اساس سنجش خصوصيات فراشناختي (metacognitive) در كنار توانمنديهاي علمي فرد انجام ميگيرد بهطوريكه در بسياري از دانشكدههاي پزشكي دنيا علاوه بر توانمنديهاي علمي مشاركت در فعاليتهايي كه ميتواند نشاندهندة انگيزه مسي وليت پذيري بلوغ فكري كمال نوآوري تحمل پشتكار فداكاري براي اراي ة خدمت رعايت اصول شهروندي و ساير مشخصات مرتبط باشد بهعنوان پيشنياز براي ورود به رشته پزشكي در نظر گرفته ميشود. از طرفي متناسب بودن مشخصات شركت كنندهها با اهداف حرفهاي و مسي وليتهاي سازماني آنان نيز از ملزومات ورود به رشته تلقي ميگردد (14). بررسيها نشان داده است كه اگر چه توانمنديهاي علمي افراد (مثل معدل يا نمره امتحان ورودي) ميتواند تا حدودي نتايج درسي را در دوران تحصيل پيشبيني نمايد اما نميتواند درجة پيشبيني كند موفقيت شغلي و نيز پزشك خوب بودن را.(58) با اينكه دانش علمي براي ورود به دانشكدههاي پزشكي لازم است اما جايگزين مهارتهاي ارتباطي نميشود. مهارتهاي ارتباطي به درك تجربة بيماري در بيماران و تعامل فرد با ساير اراي هدهندگان خدمات كمك مينمايد. در دانشكدههاي پزشكي استراليا تنها درصد 52 دانشآموزان علاقة مشخص به پزشكي داشتند و فشار والدين و نيز منزلت اجتماعي از ديگر علل مهم مطرح شده بود. در اين درصد 11 مطالعه تنها از دانشآموزان ادعا كردند كه دانش منطقي دربارة شغل خود قبل از ورود داشتند (7 9 10). نجات و همكاران سالهاي طولاني است كه در ايران رشته پزشكي اولين اولويت انتخاب رشته دانشآموزان داوطلب در گروه تجربي ميباشد. در بسياري از ديگر كشورها نيز دانشآموزان ممتاز در رشته پزشكي ادامه تحصيل ميدهند (11). در كشور ما انتخاب رشته دانشگاهي در سنين پايين صورت ميگيرد و از سوي ديگر غربالگري كافي در مورد خصوصيات فراشناختي ضروري در اين افراد در هنگام گزينش دانشجو انجام نميشود. چه بسا انتخاب رشته در بسياري از موارد بر مبناي فشارهاي خانواده يا اطرافيان و تنها بر طبق نمره كنكور صورت گيرد بهطوري كه در سنين حدود 18 سالگي عده كمي ميتوانند برخوردي منطقي و آگاهانه با چنين فشارهاي اجتماعي و رواني داشته باشند. از طرفي در بيش از 170 دانشكدة پزشكي معتبر دنيا گذراندن دو ترم در هر يك از مباحث زيست شناسي شيميآلي شيمي غير آلي فيزيك و كارهاي آزمايشگاهي مربوط به هر يك از اين موارد بهعنوان پيشنياز ورود به رشته پزشكي در نظر گرفته شده است. در واقع كميتهي انتخاب دانشجويان پزشكي به دنبال افراد علاقمندي است كه در كنار دانش لازم در علوم مربوطه در زمينة فلسفه و جامعه شناسي مهارت داشته باشند بديهي است اين افراد در هنگام انتخاب رشته پزشكي از بلوغ فكري بيشتري برخوردار خواهند بود.(14) تحول در نظام آموزش پزشكي در كشور از سياستهاي اصلي وزارت بهداشت و درمان ميباشد لذا تغيير در درونداد اين سيستم نيز در كنار ساير تحولات موجود مطرح ميباشد. اين مطالعه كه در حين بررسي امكان تغيير مقطع پذيرش دانشجويان پزشكي از مقطع كارشناسي انجام گرديده در نظر داشته كه وضعيت موجود و علل انتخاب رشته پزشكي در دانشجويان و متقاضيان رشته پزشكي در دانشگاه علوم پزشكي تهران (كه عمدتا داراي رتبههاي نخست سهميههاي پذيرفته شده هستند) را با دو رويكرد كيفي و كمي بررسي نمايد. 2

3 مجله گامهاي توسعه در آموزش پزشكي روش كار اين مطالعه از دو بخش كيفي و كمي تشكيل شدهاست. بخش كيفي شامل دو بحث متمركز گروهي با كارورزان (9 نفر و 6 نفر) و يك بحث متمركز گروهي در دانشجويان سال اول (10 نفر) بود. آزمودنيها از نظر سن و سال ورود همگون ولي از نظر بعضي عوامل مو ثر مانند بومي بودن يا محل تولد تا جاي ممكن ناهمگون بودند. در هر بحث گروهي يك نفر با استفاده از راهنماي سو الات بحث را اداره ميكرد و يك نفر نيز يادداشت برداري از بحث را بر عهده داشت. در پايان اين سه بحث گروهي اطلاعات درحد اشباع بود. همچنين صداي شركت كنندگان در حين مصاحبهها ضبط ميگرديد. پس از پياده نمودن متن مصاحبهها و تطبيق آنها با يادداشتهاي موجود موضوعات اصلي مطرح شده استخراج و كدبندي گرديد. از طرفي جملات منفي كه موضوعات دستهبندي و استخراج شده را نقض ميكردند در تجزيه و تحليل و تفسير اطلاعات مورد توجه واقع شد. كليه افرادي كه براي بحث گروهي دعوت شدند در مطالعه شركت نمودند. از نتايج اين بخش علاوه بر بررسي عميق و ريشهاي علل انتخاب رشته در طراحي سو الات پرسشنامه كمي استفاده شد. در بخش كمي نيز علل انتخاب رشته ميزان شناخت دانشجويان و متقاضيان پزشكي از آينده شغلي يك پزشك مورد سو ال قرار گرفت. 33 نفر از دانشجويان پزشكي سال اول 107 نفر از دانشجويان سال ششم در دوره كارورزي و 88 نفر از متقاضيان رشته پزشكي در زمان كنكور ورودي دانشگاه آزاد رشته پزشكي با استفاده از نمونهگيري آسان و بهصورت پيدرپي پرسشنامه را تكميل كردند. دانشجويان سال اول در يكي از امتحانات پايان ترم دوم پزشكي پرسشنامه راتكميل نمودند. دانشجويان پزشكي سال ششم از انترنهاي پاويون بيمارستان امام خميني انتخاب شدند بهطوري كه در طول مدت انجام مطالعه كليه انترنهاي مستقر در پاويون كه براي شركت در مطالعه رضايت داشتند پرسشنامهها را تكميل به دوره سوم شماره اول نمودند. حجم نمونه 196 نفر محاسبه گرديد ليكن تعداد شركت كنندگان زيرگروهها تنها با در نظر گرفتن امكان دستيابي آنها در زمان مطالعه مشخص شدند. لازم بهذكر است كه شركتكنندگان بخش كيفي و كمي از يكديگر مستقل بودند. پرسشنامه علت انتخاب شامل بخش در دو سو ال 17 حاوي رشته پزشكي (8 سو ال) و نيز شناخت آينده شغلي پزشكان (9 سو ال) بود. در تمامي سو الات از مقياس ديداري صفر تا 10 استفاده شد به اينصورت كه صفر به منزله كاملا مخالف و 10 به منزله كاملا موافق تلقي ميگرديد. جهت تعيين روايي محتواي اين پرسشنامه از بررسي متون موجود و نيز بحث متمركز گروهي با دانشجويان سال اول و ششم پزشكي استفاده شد پايايي اين پرسشنامه در آزمون مجدد پس از دو هفته در 19 نفر از دانشجويان سال ششم با استفاده از شاخص (Intra Class Correlation) ICC ارزيابي گرديد. در تجزيه و تحليل اين بخش از رگرسيون چند متغيره استفاده شد به اين صورت كه امتياز سو الات بهعنوان متغير وابسته و سن جنس تعداد سالهاي تحصيل مادر و پدر و نيز گروه (متقاضيان رشته پزشكي دانشجويان سال اول و ششم) بهعنوان متغيرهاي مستقل در نظر گرفته شدند. يافتهها از نظر پايايي پرسش نامه كمي شاخصICC در مورد علت انتخاب و شناخت از آينده شغلي بهترتيب 0/88 و 0/75 بهدست آمد. بهغير از 3 نفر از 113 كارورزي كه به شركت در مطالعه دعوت شدند و 12 نفر از 100 متقاضي رشته پزشكي كه تمايل به شركت در مطالعه را نداشتند ساير افراد در مطالعه شركت نمودند بنابراين ميزان پاسخ دهي 93/9 درصد بود. يافته هاي اين مطالعه در دو بخش "علل انتخاب رشته" و "ديدگاه آينده شغلي" اراي ه گرديده است. 3

4 علل انتخاب رشتة پزشكي و شناخت از آيندة شغلي... علل انتخاب رشته بخش كيفي: نتايج بحثهاي گروهي دانشجويان سال اول و ششم در رابطه با علل انتخاب رشته پزشكي بايك ديگر تفاوتي نداشت و در هر سه بحث گروهي شركتكنندگان منزلت اجتماعي پزشكان وضعيت مالي پزشكان نقش خانواده نقش پزشكان در ارتقاي سلامت مردم فشار اطرافيان و مدرسه را از علل اصلي انتخاب رشته ميدانستند: "براي مدرسه خيلي مهم است كه قبولي پزشكي داشته باشد". تقريبا همه توافق داشتند كه خود فرد خيلي در اين مورد تصميم گيرنده نيست. اكثر دانشجويان منزلت پزشك در جامعه و كلاس رشته پزشكي را دلايل اصلي انتخاب رشته پزشكي عنوان كردند. در مورد كمك به همنوع و حفظ سلامت افراد ذكر گرديد:" گرچه در موردشان بسيار صحبت ميشود ولي عملا فقط در حد حرف و غير واقعي هستند". در اين مورد هم تقريبا همه با اين نظر موافق بودند. يكي از شركت كنندگان كمك بهديگران را يكي از دلايل مهم خود در انتخاب رشته پزشكي مطرح كرد با اين حال ذكر نمود: "حالا ديگر اين انگيزه را ندارم بعد از اين همه بار كاري و كشيك و... آدم احساس ميكند چرا بايد خودش را براي ديگران فدا كند". نيمي از دانشجويان بيان كردند كه تحصيل در رشته پزشكي نوعي احساس برتري يا تمايز نسبت به افراد ديگر ايجاد ميكند. بهنظر اغلب دانشجويان در حال حاضر تعداد كمي از افراد رشته پزشكي را بهدليل وضعيت مالي انتخاب ميكنند: "قبلا وضعيت مالي پزشكان خيلي خوب بود ولي حالا ديگر اين طور نيست و كساني هم كه ميآيند پزشكي از اين موضوع خبر دارند" "الان اگر كسي بخواهد خيلي پول در بياورد اصلا نبايد بيايد پزشكي برود مثلا عمران بخواند". پيوسته بودن دكتراي اين رشته از علل ديگر انتخاب رشته ذكر گرديد: كسي بتواند تا دكترا برود "در رشتههاي ديگر تضميني وجود ندارد چون براي هر مرحله اي مجبور است امتحاني مثل كنكور بدهد ولي در پزشكي خيالتان جمع است كه حداقل مدرك دكترا داريد حالا اين كه بهدرد نجات و همكاران ميخورد يا نه حرف ديگري است". جدول 1 برخي از نظرات شركت كنندگان را نشان ميدهد. جدول 1: برخي از نظرات دانشجويان پزشكي در مورد علل انتخاب رشته (بخش كيفي مطالعه) اگر كسي رتبه اش به پزشكي بخورد ولي رشته ديگري را انتخاب كند همه فكر ميكنند احمق است. براي مدرسه خيلي مهم است كه قبولي پزشكي داشته باشد. رشته پزشكي همه چيزش با رشتههاي ديگر فرق دارد نوع تحصيل مدت آن تعداد واحدها كشيكها گرچه از رشتههاي ديگر فشار كاري زيادتري دارد ولي اين خودش به آدم احساس خوبي ميدهد. همه فكر ميكنند كه پزشكي چيز ديگري است. بخش كمي مشخصات شركت كنندگان در مطالعه نشان داد 38 درصد از شركت كنندگان در مطالعه مرد و بقيه آنها زن بودند. آناليز واريانس يك طرفه تحصيلات والدين در سه در گروه شركتكننده با يكديگر اختلاف معنيداري نداشتند (جدول 2). در اولويت گذاري عوامل مو ثر در انتخاب رشته پزشكي توسط شركت كنندگان در مطالعه بيشترين اولويت اول (فاصله اطمينان 95 درصد آنها) بهترتيب شامل: علاقه علمي 41/6 درصد (48 35 درصد) نقش پزشك در ارتقاي سلامت مردم درصد 21/1 15/9 27) درصد) درآمد مالي درصد 15/2 (20/5 10/7 درصد) وجايگاه و احترام به پزشك 13 درصد 8/8 17/9) درصد) و در نهايت فشار اطرافيان درصد 7/8 (4/612/2 درصد) بود. ساير شركت كنندگان عوامل ديگري مانند پاداش اخروي امكان مهاجرت و مستقل بودن رشته را به عنوان اولويت اول انتخاب نمودند. گروه جدول شماره 2: توزيع فراواني مشخصات جمعيت مورد بررسي متقاضيان رشته پزشكي دانشجويان سال اول پزشكي دانشجويان سال ششم پزشكي نتيجه آناليز واريانس يك طرفه كل مشخصات سن 18/3(0/11) ميانگين (انحراف معيار) پدر سالهاي تحصيل مادر 11/4(4/0) تحصيل 13/3(5/2) 15/6(6/9) 13/5(5/6) P=0/14 13/8(5/7) 11/7(5/9) 11/2(5/1) P=0/87 11/4(4/9) 19/3(0/09) 26/9(0/2) P<0/001 22/3(4/4) سالهاي 4

5 مجله گامهاي توسعه در آموزش پزشكي مرحله بعد هر يك از عوامل مو ثر بر انتخاب رشته بهطور مجزا بهعنوان متغير وابسته در نظر گرفته شد و تا ثير متغيرهاي مستقل مورد اشاره بر روي آنها در تجزيه و تحليل چند متغيره مورد بررسي قرار گرفت كه در جدول شماره 3 نتيجه آن آمده است. در تجزيه و تحليل چند متغيره وضعيت مالي و فشار اطرافيان در پسران بهصورت معنيداري بيشتر از دختران و در مقابل علاقه علمي و نقش پزشك در ارتقاي سلامت مردم در دختران بيش از پسران در انتخاب رشته مو ثر ذكر گرديد. ميزان تحصيلات مادر و پدر سن و گروه افراد( شامل متقاضي پزشكي دانشجوي سال اول و ششم) در پاسخ به اين سو الات تا ثير نداشت. جدول شماره 3: عوامل مو ثر در انتخاب رشته در جمعيت مورد بررسي وضعيت مالي علاقه علمي فشار اطرافيان عوامل جايگاه و احترام مردم به پزشكان * نقش پزشكان در ارتقاي سلامت مردم ضرايب نشان دهنده اختلاف امتياز مو ثر متغيرهاي در رگرسيون جنس جنس جنس P.value براي β ضريب β 1/6 در مدل 0/001 0/047 0/016 0/96 1/15 جنس 0/004 1/21 پسرها با دخترها پس از كنترل تا ثير متغيرهاي مخدوشكننده است. منفي بودن امتياز نشان دهنده مهمتر ارزيابي كردن فاكتور مربوطه در پسرها نسبت به دخترها ميباشد. **: هيچ يك از متغيرهاي مورد بررسي اثر معنيداري بر امتياز اين سو ال نشان ندادند. تنها متغيرهاي مو ثر بر پاسخ سو الات در اين جدول نمايش دادهشده است. سن جنس تعداد سالهاي تحصيل مادر و پدر و نيز گروه تحت مطالعه كه شامل متقاضيان رشته پزشكي دانشجويان سال اول وششم ميباشد بهعنوان متغيرهاي مستقل در نظر گرفته شدند. ديدگاه آينده شغلي بخش كيفي: در كل شركتكنندگان بر اين عقيده بودند كه اگر كسي تلاش كند درآمد خوبي خواهد داشت ولي نسبت به ساير رشتهها مانند رشتههاي مهندسي درآمد بالا نيست: دوره سوم شماره اول "پزشك خانواده خوب است ولي چرا يك پزشك عمومي براي اينكه درآمدي مثلا مانند يك مهندس داشته باشد بايد برود در يك جاي دورافتاده" "در واقع پس از فارغ التحصيلي يك پزشك عمومي تازه مثل يك دانش آموز پيش دانشگاهي است". از طرفي اكثرا بر اين عقيده بودند كه پزشك عمومي بودن كافي نيست چون جايگاه پزشك عمومي در سيستم درست تعريف نشده است. شركت كنندگان امكان ادامه تحصيل در پزشكي را نسبت به رشتههاي كارشناسي بالاتر ميدانستند اگرچه آن را در مواردي نا عادلانه تلقي مينمودند. تعداد كمي معتقد بودند كه ادامه تحصيل در پزشكي از رشتههاي ديگر سخت تر است ولي اغلب مخالف اين نظر بودند و قبولي در امتحان دستياري را در صورتي كه فقط يك رشته خاص مدنظر نباشد راحتتر از رشتههاي ديگر ذكر مينمودند. در جدول 4 برخي از نظرات شركت كنندگان در مورد شناخت از آينده شغلي پزشكان اراي ه شده است. جدول 4: برخي از نظرات دانشجويان پزشكي در مورد شناخت از آينده شغلي پزشكان (بخش كيفي مطالعه) چرا يك پزشك عمومي براي اينكه درآمدي مثلا مثل يك مهندس داشته باشد بايد برود در يك جاي دورافتاده درآمد پزشك عمومي در حد يك زندگي معمولي است مگر اينكه در شهرهاي كوچك باشد و سابقه زيادي داشته باشد. كار تعريف شده اي براي پزشك عمومي در سيستم درماني تعريف نشده است بخش كمي در بخش دوم پرسشنامه كمي شناخت از آينده شغلي پزشكان در مقايسه با ساير رشتهها مورد سو ال قرار گرفته به اين صورت كه از شركتكنندگان سو ال ميشد كه هر يك از موارد امنيت شغلي امكان ادامه تحصيل يافتن شغل در مكان مناسب و با درآمد مناسب و همچنين ثبات شغلي در رشته پزشكي در مقايسه با ساير رشتهها چگونه است. ميانگين و 5

6 علل انتخاب رشتة پزشكي و شناخت از آيندة شغلي... فاصله اطمينان نجات و همكاران 95 درصد نمرات اين سو الات در نمودار 1 نشان داده شده است. پس از كنترل اثر متغيرهاي مو ثر در پاسخ به سو الات اين بخش بين متقاضيان رشته پزشكي دانشجويان سال اول و ششم پزشكي تفاوت معنيداري وجود نداشت. از طرفي با بالاتر رفتن سن شركتكنندگان ساير متغيرها) امكان ادامه تحصيل يافتن شغل (پس از حذف اثر در مكان مناسب (شهر يا روستا) و درآمد مناسب براي پزشكان عمومي بهصورت معنيداري مشكلتر از ساير رشتهها بود. همچنين دانشجويان پسر نسبت به دانشجويان دختر ثبات شغلي را بهصورت معنيداري نامناسبتر و دستيابي به آن را طولانيتر از ساير رشتهها ارزيابي نمودند. نتايج اين تجزيه و تحليل در جدول شماره 5 نمايش داده شده است. نمودار 1: ميانگين و فاصله اطمينان 95 درصد نمره سو الات مربوط به شناخت از آينده شغلي محورهاي عمودي امتياز سو الات را نشان ميدهد كه دامنة آنها از 0 تا 10 است. صفر نشان دهندة نا مناسب بودن كامل و 10 مناسب بودن كامل وضعيت موضوع مطرح شده در رشته پزشكي از نظر شركتكنندگان ميباشد در مرحله بعدي شركتكنندگان اين عوامل را اهميت رتبهبندي مينمودند. شغلي از نظر دانشجويان پزشكي مهمترين عوامل تحصيل درآمد مناسب و امنيت شغلي بود ترتيب در (فاصله اطمينان 33/6 مو ثر بهترتيب در آينده بهترتيب شامل امكان ادامه درصد: 95 بهصورتي كه 40/3 به (27/4 31/5 (فاصله اطمينان درصد: 95 (فاصله و 23/7 2538) درصد: 95 اطمينان (29/9 18/2 مهمترين موارد مو ثر ذكر گرديدند. درصد موارد عنوان به جدول 5: عوامل مو ثر در پاسخ به سو الات مربوط به شناخت از آينده شغلي در گروههاي تحت مطالعه امنيت شغلي سو الات امكان ادامه تحصيل يافتن شغل در مكان مناسب درآمد مناسب ثبات شغلي تنها متغيرهاي مو ثر متغيرهاي مو ثر در رگرسيون P.value براي β در مدل ضريب β سن (سال) سن (سال) سن (سال) جنس* 0/046 0/011 0/010 0/017 0/22 0/29 0/24 1/5 بر پاسخ سو الات در اين جدول نمايش دادهشده است. سن جنس تعداد سالهاي تحصيل مادر و پدر و نيز گروه تحت مطالعه كه شامل متقاضيان رشته پزشكي دانشجويان سال اول وششم ميباشند بهعنوان متغيرهاي مستقل در مدل رگرسيوني وارد شدند. *: پس از كنترل تا ثير متغيرهاي مخدوشكننده پسرها نسبت به دخترها ثبات شغلي رشته پزشكي را نامناسبتر و دستيابي به آن را طولانيتراز ساير رشتهها ارزيابي نمودند. بحث و نتيجهگيري اين مطالعه به بررسي عوامل مو ثر بر انتخاب رشته پزشكي و نيز آينده شغلي پزشكان از نظر دانشجويان پزشكي با دو رويكرد كمي و كيفي پرداخته است. به هر حال نتايج مطالعه حاكي از اين موضوع است كه انتخاب رشته در اين گروه از دانشجويان تحت تا ثير عواملي چون فشار اطرافيان و جامعه ميباشد و كمتر با شناخت رشته صورت ميگيرد. از طرفي بالا رفتن سن بهصورت معنيداري باعث تغيير نگرش شركت كنندگان در مورد آينده شغلي پزشكي شده است و بهنظر ميرسد كه دانشجويان سال بالاتر شناخت واقعبينانهتري نسبت به آينده شغلي خود دارند. نكته قابل توجه در تفسير نتايج اين مطالعه اختلاف در نتايج بخش كيفي و كمي است. گرچه در بخش كمي مطالعه علاقه علمي( 42 درصد) و كمك به همنوع 6

7 مجله گامهاي توسعه در آموزش پزشكي (21 درصد) مهمترين عوامل مو ثر بر انتخاب رشته ذكر شدهاست ولي در بخش كيفي تقريبا تمام شركت كنندگان "تا ثير فشار اطرافيان" و "منزلت اجتماعي" را بسيار مو ثرتر از اين عوامل ميدانستند. تفاوت بين نتايج مطالعههاي كمي و كيفي در بررسي مقولههايي كه بيشتر به نوع نگرش افراد تحت مطالعه ميپردازند پديدهاي شناخته شده است بهطوري كه توصيه ميشود در مواردي كه علت و چگونگي رخداد يك پديده مد نظر است از روشهاي كيفي استفاده گردد (12 13). بهنظر ميرسد در رويكرد كمي پاسخ به سو الات مربوط به موضوعات حساس ميتواند افراد را به سوگرايي اطلاع هدايت كند و در اين خصوص رويكردهاي كيفي اعتبار بيشتري خواهند داشت. تفسير ديگر تفاوت ميان يافتههاي كمي و كيفي آن است كه فشار اطرافيان خود را بهصورت مواردي نظير "علاقه" و يا "كمك به هم نوع" كه داراي پذيرش اجتماعي بالاتري هستند بروز ميدهد. در مجموع بهنظر ميرسد در بخش كمي اين مطالعه افراد كمتر تمايل بهذكر واقعيت داشتهاند. اين وضعيت در دانشجويان دختر بيشتر بهچشم ميخورد. در بخش كمي مطالعه وضعيت مالي فشار اطرافيان و جايگاه و احترام پزشك در جامعه در پسران بيش از دختران در انتخاب رشته مو ثر ذكر شده است. به هر حال با دادههاي موجود از بخش كمي و كيفي مطالعه نميتوان بهطور يقين قضاوت كرد كه اعتبار كدام يك از پاسخها بيشتر است. با اين مسي له روش شناسي در مطالعههاي ساير كشورها نيز برخورد شده است. به همين منظور در انگليس پرسشنامهاي طراحي شده است كه ابعاد مختلف انتخاب رشتة پزشكي را بررسي مينمايد. بر اساس نتيجه تجزيه و تحليل عاملي (Factor analysis) اين پرسشنامه 4 عامل "كمك به مردم" "كسب احترام" "علم اندوزي" و "مهم و حياتي بودن در جامعه" را مورد بررسي قرار داده است. روش كار به اين صورت بوده كه در پرسشنامه سناريوهايي در 9 رشتة تخصصي معرفي شده و دوره سوم شماره اول از پاسخ دهندگان خواسته ميشده ضمن رتبه بندي اين سناريوها از بين 3 گزينة پاسخ براي هر سناريو يكي را انتخاب كنند. در نتيجه افراد بهصورت مستقيم مورد سو ال قرار نميگرفتند و بهنظر ميرسد كه اين گونه سنجش (با رويكرد كيفي) از روايي مناسبتري برخوردار باشد و نتيجه آن به واقعيت نزديكتر باشد (14). جمع بندي نگارندگان اين است كه با توجه به اثرات پويايي گروه در مطالعه كيفي و ابراز باورها توسط افراد تحت مطالعه نتايج اين بخش از مطالعه از اعتبار بيشتري برخوردار است و بايستي مبناي قضاوت قرار گيرد. البته اگر نتايج مطالعههاي كمي و كيفي همخواني نشان ميدادند تفسير مناسب تري مييافت. معهذا نتايج مطالعه كيفي حاكي از آن است كه انتخاب رشته در دانشجويان پزشكي تا حدود زيادي تحت تا ثير عواملي مانند تلقي از "منزلت و جايگاه پزشك در جامعه" و نيز "فشار اطرافيان در انتخاب رشته" قرار دارد. اين يافته با نتايج ساير بررسيها همخواني دارد. طي بررسي نمونهاي از دانش آموزان دبيرستاني تهراني نشان داده شد كه مهمترين انگيزه دانش آموزان پسر براي شركت در كنكور "دست يابي به شغل مناسب" است ولي بيشترين انگيزه دانش آموزان دختر "احساس موفقيت فردي" ذكر شده است (15). در عين حال تفاوت نظرات دختران با پسران ميتوان ناشي از اين حقيقت باشد كه در جامعه كنوني ايران جايگاه شغلي دانش آموختگان زن رشته پزشكي ثتبيت يافته تر از جايگاه شغلي زنان در مشاغل ديگر است و همين باعث ميشود دانش آموزان دختر ديدگاه مثبت تري نسبت به رشته پزشكي داشته باشند. از طرفي از آنجا كه در شرايط ايران معمولا بار مالي خانواده بر عهده مردان است دختران در مقايسه با پسران به آينده شغلي خود كمتر بها ميدهند. در مطالعه ديگري كه توسط مركز مطالعات سازمان سنجش انجام شده مشخص گرديد كه انگيزههاي داوطلبان تهراني براي ورود به دانشگاه به ترتيب اولويت عبارت از: "منزلت اجتماعي" "محيط اجتماعي 7

8 علل انتخاب رشتة پزشكي و شناخت از آيندة شغلي... دانشگاه" موقت" بودند "انگيزه شغلي" "علاقه تحصيلي" "راه حل و كه اين يافتهها با نتايج اين مطالعه همخواني دارد. همچنين در مطالعه مذكور مشخص شده است داوطلبان زن نسبت به داوطلبان مرد به سه انگيزه اول اهميت بيشتري ميد دادن نجات و همكاران.(16) در مطالعات انجام شده در دنيا تجربة كاري قبل از ورود به رشته ميتواند در انتخاب آگاهانه شغل مو ثر باشد ضمن اينكه در مراحل بعدي در انتخاب تخصص نيز اثر گذار است. اين موضوع در انگلستان بهشكل جداگانه سنجيده نميشود بلكه در مصاحبه.(17 18) مانند بهعنوان شاخصي از علاقه در نظر گرفته ميشود اگرچه لازم است اين موضوع بسياري از دانشكدههاي معتبر دنيا بهصورت جداگانه كه يكي از پيش نيازهاي ورود به رشته پزشكي سابقه كار داوطلبانه ميباشد ارزشگذاري شود. از طرفي براي كسب اين تجربه نبايد به كار در بيمارستانها و در كنار متخصصان اكتفا گردد بلكه بهتر است بهصورت كار داوطلبانه در كنار پزشكان عمومي باشد (19). در مطالعات مختلف نشان داده شده است كه مصاحبه نيز ميتواند اطلاعات افزودهاي شناختي فراهم نمايد و علاوه عملكردي آيندة نسبت به تستهاي علمي و بر آن بخشي از دانشجويان را پيشبيني نمايد تفاوتهاي لذا تخصيص زمان و پول براي طراحي مصاحبههاي ساختار يافته ارزش دارد (20). در بيش از 170 دانشكده معتبر پزشكي در دنيا انتخاب دانشجوي پزشكي از بين دانشجويان مقطع كارشناسي انجام (21) ميگيرد و يكي از علل مهم اين رويكرد افزايش بلوغ فكري در هنگام انتخاب رشته ميباشد. در اين مطالعه نيز با بالا رفتن سن شركت كنندگان واقعبينانهتر شده متغيرهاي است ارزيابي از آينده شغلي پزشكي بهصورتيكه با ثابت نگاهداشتن ساير مو ثر هر چه سن شركتكنندگان بالاتر مطالعه رفتهاست امكان ادامه تحصيل يافتن شغل با درآمد مناسب يا در مكان مناسب در مقايسه با ساير رشتهها مشكلتر ارزيابي شده است (جدول 5). خصوصيات فراشناختي لازم براي دانشجويان پزشكي شامل شناخت خود انعطاف پذيري مهارتهاي ارتباطي قدرت تصميمگيري و رهبري منش فكورانه صداقت و تعهد حس همدردي مسي وليتپذيري قابليت كار گروهي و توانايي مقابله با استرس ميباشد. نشان داده شدهاست كه در بهترين شرايط آموزشي اين خصوصيات تنها تا 30 درصد قابل تغيير ميباشند لذا انتظار ميرود مخصوصا در شرايطي كه افراد از سن ديپلم گزينش ميشوند و سابقه كار داوطلبانه در رشته پزشكي ندارند و نميتوانند متناسب بودن خود را با رشته ارزيابي نمايند از نظر اين خصوصيات دقيق بهطور بهمنظور بررسي اين خصوصيات بررسي شوند پرسشنامههايي.(10 22) در ساير كشورها طراحي و استاندارد شده و بهكار ميروند (3). از 22 دانشكدة پزشكي انگلستان 20 دانشكده معيارهاي غير آكادميك را نيز ميسنجند چرا كه طبقة اجتماعي مهمترين تعيينكنندة موفقيت آكادميك ميباشد و اگر تنها به نمره علمي دقت شود فارغ التحصيلان به بخش كوچكي از جامعه محدود خواهند بود( 3 ). در مطالعهاي در دانشكدههاي پزشكي استراليا نشان داده شده است كه موفقيتهاي آكادميك بيشتر در قشر پولدار جامعه و در مدارس خصوصي رخ ميدهد (كه 67 درصد از مدارس غير دولتي بودهاند) در حاليكه نشان دادهشده است كه افراد با وضع اقتصادي پايينتر بيشتر امكان دارد در مناطق روستايي يا دور افتاده خدمت كنند (2). بهطور خلاصه نتايج اين مطالعه نشانگر آن است كه بسياري از دانشجويان هنگام انتخاب رشته پزشكي شناخت كاملي از آن ندارند. در عين حال ممكن است كه جمعي از دانشجويان واجد تواناييهاي فراشناختي لازم براي تحصيل و تجربه موفق در زمينه پزشكي نباشند. تجربه ديگر كشورها نشان داده است كه كار داوطلبانه در رشته پزشكي پيش از ورود به دانشگاه و بهعنوان پيشنياز ورود به رشته غربالگري خصوصيات فراشناختي افراد با استفاده از پرسشنامههاي استاندارد مصاحبههاي ساختار يافته بهمنظور افزابش تناسب افراد با رشته پزشكي و گزينش دانشجوي پزشكي از مقطع كارشناسي كه در 8

9 مجله گامهاي توسعه در آموزش پزشكي دوره سوم شماره اول ساير دانشكدههاي پزشكي دنيا مورد استفاده قرار ميگيرند مداخلههايي هستند كه ميتوانند به اصلاح روند گزينش منابع دانشجو در كشور كمك كنند. Downloaded from sdmej.ir at 14: on Sunday July 15th Lumsden MA, Bore M, Millar K, Jack R, Powis D. Assessment of personal qualities in relation to admission to medical school. Med Educ 2005; 39: Marley J, Carman I. Selecting medical students: a case report of the need for change. Med Educ 1999; 33: Parry J, Mathers J, Stevens A, Parsons A, Lilford R, Spurgeon P, Thomas H: Admissions processes for five year medical courses at English schools: review. Bmj 2006; 332(7548): Roding K. Perceptions of admission committee members: some aspects on individual admission to dental education at Karolinska Institutet. Eur J Dent Educ 2005; 9(3): Mitchell KJ. Use of MCAT data in selecting students for admission to medical school. J Med Educ 1987; 62(11): Julian ER: Validity of the Medical College Admission Test for predicting medical school performance. Acad Med 2005; 80(10): Story M, Mercer A. Selection of medical students: an Australian perspective. Intern Med J 2005; 35(11): Violato C, Donnon T. Does the medical college admission test predict clinical reasoning skills? A longitudinal study employing the Medical Council of Canada clinical reasoning examination. Acad Med 2005; 80(10): Powis DA: Selecting medical students. Med Educ 2003; 37(12): Searle J, McHarg J: Selection for medical school: just pick the right students and the rest is easy! Med Educ 2003; 37(5): McManus IC, Livingston G, Katona C. The attractions of medicine: the generic motivations of medical school applicants in relation to demography, personality and achievement. BMC Med Educ 2006; 6: Malterud K. Qualitative research: standards, challenges, and guidelines. Lancet 2001; 358(9280): Britten N. Qualitative interviews in medical research. BMJ 1995; 311(6999): Taylor SM. Selecting medical students: a struggler responds. BMJ 2006; 332(7550): Pakatchi N. The effects of National University Entrance Examination on teaching and learning biology in Iranian high schools. York: University of York; MA Dissertation in Educational Studies. 16. محمدي روزبهاني كيانوش. دلايل ورود به دانشگاه در متقاضيان كنكور سراسري پژوهش و برنامه ريزي در آموزش عالي : 17. McManus IC, Powis DA, Wakeford R, Ferguson E, James D, Richards P. Intellectual aptitude tests and A levels for selecting UK school leaver entrants for medical school. BMJ 2005; 331(7516): LloydJones G. Beyond 'tomorrow's doctors': a review of basic medical education in the UK. Ann Trop Paediatr 2005; 25(2): Park J, Philipp R, Hughes A. Do we value work experience before medical school? Br J Gen Pract 2005; 55(512):

10 علل انتخاب رشتة پزشكي و شناخت از آيندة شغلي... نجات و همكاران 20. Collins JP, White GR, Petrie KJ, Willoughby EW. A structured panel interview and group exercise in the selection of medical students. Med Educ 1995; 29(5): American Medical College Application Service, Member Medical Schools. Htm http: // students/ mcas/ 22. Bore M, Munro D, Kerridge I, Powis D. Selection of medical students according to their moral orientation. Med Educ 2005; 39(3): Downloaded from sdmej.ir at 14: on Sunday July 15th