Βηνινγία Γεληθήο Παηδείαο Γ Δληαίνπ Λπθείνπ ΑΝΘΡΩΠΟ & ΥΓΕΙΑ ΕΡΩΣΗΕΙ -ΑΠΑΝΣΗΕΙ. Γεκήηξεο παλφο

Transcript

1 Βηνινγία Γεληθήο Παηδείαο Γ Δληαίνπ Λπθείνπ ΑΝΘΡΩΠΟ & ΥΓΕΙΑ ΕΡΩΣΗΕΙ -ΑΠΑΝΣΗΕΙ Γεκήηξεο παλφο

2 2

3 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ 1.1 ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΠΟΤ ΔΠΖΡΔΑΕΟΤΝ ΣΖΝ ΤΓΔΗΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ ΜΗΚΡΟΟΡΓΑΝΗΜΟΗ ΚΑΣΗΓΟΡΙΔ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΜΩΝ ΜΔΣΑΓΟΗ ΚΑΙ ΑΝΣΙΜΔΣΩΠΙΗ ΣΩΝ ΠΑΘΟΓΟΝΩΝ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΜΩΝ ΜΖΥΑΝΗΜΟΗ ΑΜΤΝΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΗΝΟΤ ΟΡΓΑΝΗΜΟΤ ΜΗΥΑΝΙΜΟΙ ΜΗ ΔΙΓΙΚΗ ΑΜΤΝΑ ΜΗΥΑΝΙΜΟΙ ΔΙΓΙΚΗ ΑΜΤΝΑ - ΑΝΟΙΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΣΑ ΣΗ ΓΡΑΗ ΣΟΤ ΑΝΟΟΒΙΟΛΟΓΙΚΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ ΤΝΓΡΟΜΟ ΔΠΙΚΣΗΣΗ ΑΝΟΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΔΠΑΡΚΔΙΑ (AIDS) 37 3

4 1. ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΓΔΙΑ 1.1 ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΠΟΤ ΔΠΖΡΔΑΕΟΤΝ ΣΖΝ ΤΓΔΗΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΟΤ 1. Ση νλνκάδεηαη νκνηφζηαζε; Οκνηφζηαζε νλνκάδεηαη ε ηθαλφηεηα ηνπ νξγαληζκνχ λα δηαηεξεί ζηαζεξέο ηηο ζπλζήθεο ηνπ εζσηεξηθνχ ηνπ πεξηβάιινληνο (ζεξκνθξαζία, ζπγθεληξψζεηο δηάθνξσλ ζπζηαηηθψλ θηι.), παξά ηηο εμσηεξηθέο κεηαβνιέο. 2. Πνηνη νκνηνζηαηηθνί κεραληζκνί ππάξρνπλ ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ θαη ηη ξπζκίδνπλ; ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ ππάξρνπλ νκνηνζηαηηθνί κεραληζκνί πνπ ξπζκίδνπλ: ηε ζεξκνθξαζία ηνπ ζψκαηνο (δέξκα), ηε ζπγθέληξσζε ηεο γιπθφδεο ζην αίκα, ηε ζπγθέληξσζε ηνπ λεξνχ, ην ph ηνπ αίκαηνο, πνπ πξέπεη λα είλαη ζηαζεξφ ζην 7,4. ηα επίπεδα ηνπ CO2 ζην αίκα. Δπίζεο νκνηνζηαηηθνί κεραληζκνί είλαη νη δηάθνξνη κεραληζκνί άκπλαο ηνπ νξγαληζκνχ καο πνπ πξνζπαζνχλ λα δηαηεξήζνπλ ζηαζεξή ηε ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνχ καο παξεκπνδίδνληαο ή θαηαπνιεκψληαο μέλνπο εηζβνιείο πνπ πξνθαινχλ δηαηαξαρή ηεο θπζηνινγηθήο καο ιεηηνπξγίαο. 3. Πνηνη παξάγνληεο κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ δηαηαξαρέο ζηελ νκνηφζηαζε ηνπ νξγαληζκνχ; Γηαηαξαρέο ζηελ νκνηφζηαζε ηνπ νξγαληζκνχ κπνξεί λα νθείινληαη ζε παζνγφλνπο κηθξννξγαληζκνχο, ζε αθξαίεο κεηαβνιέο ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζπλζεθψλ (ζεξκνθξαζία, αθηηλνβνιίεο, δηαζεζηκφηεηα νμπγφλνπ), ελψ ζπρλά είλαη απφξξνηα ηνπ ηξφπνπ δσήο (θάπληζκα, αιθνφι θηι. ). Κάζε δηαηαξαρή ηεο νκνηφζηαζεο κπνξεί λα πξνθαιέζεη ηελ εθδήισζε δηάθνξσλ αζζελεηψλ. 4. Πψο ξπζκίδεηαη ε ζεξκνθξαζία ηνπ αλζξψπηλνπ ζψκαηνο ζηνπο 36,6 ν C; Έλα απφ ηα πην ραξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα νκνηνζηαηηθνχ κεραληζκνχ ζηνλ άλζξσπν είλαη ν κεραληζκφο ξχζκηζεο ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ ζψκαηνο ζηνπο 36, 6 C. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζηελ πεξίπησζε πνπ βξεζνχκε ζε έλα ρψξν κε ζεξκνθξαζία κεγαιχηεξε απφ ηνπο 36, 6 C, ε ζεξκφηεηα πνπ θζάλεη ζπλερψο απφ ην πεξηβάιινλ ζην ζψκα καο ηείλεη λα πξνθαιέζεη αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ. Ωζηφζν ε αχμεζε 4

5 απηή δε ζπκβαίλεη, εμαηηίαο κηαο ζεηξάο δηαδνρηθψλ αληηδξάζεσλ ζηηο νπνίεο θχξην ξφιν παίδεη ν εγθέθαινο. Αξρηθά νη ζεξκνυπνδνρείο ηνπ ζψκαηφο καο, δειαδή εηδηθά λεπξηθά ζσκάηηα πνπ αληρλεχνπλ ηηο κεηαβνιέο ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο, «εηδνπνηνχλ» ηνλ εγθέθαιν γηα ηελ αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο κε κελχκαηα πνπ απνζηέιινπλ ζην θέληξν ησλ γεληθψλ αηζζήζεσλ ηνπ εγθεθάινπ. ηε ζπλέρεηα ην εηδηθφ θέληξν ξχζκηζεο ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ εγθεθάινπ, κε κελχκαηα πνπ απνζηέιιεη ζηνπο ηδξσηνπνηνχο αδέλεο θαη ζηα αγγεία ηεο επηθάλεηαο ηνπ δέξκαηνο, πξνθαιεί έθθξηζε ηδξψηα θαη δηαζηνιή ησλ αγγείσλ αληίζηνηρα. Ο ζπλδπαζκφο απηψλ ησλ δχν αληηδξάζεσλ ζπκβάιιεη ζηε δηαηήξεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ ζψκαηφο καο κε ηνλ εμήο ηξφπν :ηα αγγεία πνπ έρνπλ δηαζηαιεί θέξνπλ κεγάιεο πνζφηεηεο αίκαηνο πξνο ηελ επηθάλεηα ηνπ δέξκαηνο, ε νπνία φκσο έρεη ςπρζεί ιφγσ ηεο εμάηκηζεο ηνπ ηδξψηα. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ην αίκα πνπ θζάλεη ζηα αηκνθφξα αγγεία ηνπ δέξκαηνο λα ςχρεηαη θαη επηζηξέθνληαο κε ηελ θπθινθνξία ζην εζσηεξηθφ ηνπ νξγαληζκνχ καο λα απνηξέπεη ηελ αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ ΜΗΚΡΟΟΡΓΑΝΗΜΟΗ 1. Ση νλνκάδνπκε κηθξννξγαληζκνχο; Γεληθά, σο κηθξννξγαληζκνί ή κηθξφβηα ραξαθηεξίδνληαη εθείλνη νη νξγαληζκνί ηνπο νπνίνπο δελ κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε κε γπκλφ κάηη, γηαηί έρνπλ κέγεζνο κηθξφηεξν απφ 0, 1 mm. 2. Πνηνπο νλνκάδνπκε παζνγφλνπο κηθξννξγαληζκνχο; Παζνγφλνπο κηθξννξγαληζκνχο νλνκάδνπκε απηνχο ηνπο κηθξννξγαληζκνχο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηνλ άλζξσπν σο μεληζηή ηνπο θαη κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ δηαηαξαρέο ζηελ πγεία ηνπ. 3. Ση νλνκάδνπκε «παξάζηην» θαη ηη «μεληζηή»; Μεξηθνί κηθξννξγαληζκνί, πξνθεηκέλνπ λα επηβηψζνπλ θαη λα αλαπαξαρζνχλ, πεξλνχλ έλα κέξνο ή νιφθιεξε ηε δσή ηνπο ζην εζσηεξηθφ θάπνηνπ πνιπθχηηαξνπ νξγαληζκνχ. Οη κηθξννξγαληζκνί απηνί ραξαθηεξίδνληαη σο παξάζηηα θαη ν νξγαληζκφο πνπ ηνπο «θηινμελεί» σο μεληζηήο. 4. Γηαηί κεξηθνί κηθξννξγαληζκνί έρνπλ σο ζηφρν ηνπο ηνλ νξγαληζκφ καο; Πνιινί απφ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο, φπσο γηα παξάδεηγκα ηα ληηξνπνηεηηθά βαθηήξηα, πεξλνχλ φιε ηε δσή ηνπο ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ. Άιινη, πξνθεηκέλνπ λα επηβηψζνπλ θαη λα αλαπαξαρζνχλ, πεξλνχλ έλα κέξνο ή νιφθιεξε ηε δσή ηνπο ζην εζσηεξηθφ θάπνηνπ πνιπθχηηαξνπ νξγαληζκνχ. Οη κηθξννξγαληζκνί δειαδή εηζέξρνληαη ζηνλ νξγαληζκφ καο πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζνπλ ηε δηθή ηνπο επηβίσζε ή ηελ αλαπαξαγσγή ηνπο. 5

6 5. Πνηνπο νλνκάδνπκε δπλεηηθά παζνγφλνπο κηθξννξγαληζκνχο; Πφηε απηνί εθδειψλνπλ ηελ παζνγφλν δξάζε ηνπο; Κάπνηνη κηθξννξγαληζκνί, φπσο ην βαθηήξην Escherichia coli πνπ δεη ζην έληεξν, φηαλ βξίζθνληαη ζε κηθξφ αξηζκφ θαη δε κεηαλαζηεχνπλ ζε άιινπο ηζηνχο θαη φξγαλα, απνηεινχλ θπζηνινγηθή κηθξνρισξίδα γηα ηνλ άλζξσπν, είηε δηφηη παξάγνπλ ρξήζηκεο ρεκηθέο νπζίεο ηηο νπνίεο ν άλζξσπνο δελ κπνξεί λα ζπλζέζεη κφλνο ηνπ (π. ρ. βηηακίλε Κ απφ ηελ E. coli ) είηε δηφηη ζπκβάιινπλ ζηελ άκπλα ηνπ νξγαληζκνχ. Αλ φκσο, γηα θάπνην ιφγν, απμεζνχλ (π.ρ. επεηδή ν μεληζηήο παξνπζηάδεη κεησκέλε αληίζηαζε) ή βξεζνχλ ζε άιινπο ηζηνχο, ηφηε πξνθαινχλ ηελ εθδήισζε αζζελεηψλ. Οη κηθξννξγαληζκνί απηνί ραξαθηεξίδνληαη σο δπλεηηθά παζνγφλνη. 6. Να αλαθέξεηε πεξηπηψζεηο ρξήζηκσλ κηθξννξγαληζκψλ. Οη πεξηζζφηεξνη κηθξννξγαληζκνί φρη κφλν δελ είλαη βιαβεξνί γηα ηνλ άλζξσπν, αιιά αληίζεηα είλαη ρξήζηκνη ή θαη απαξαίηεηνη, θαζψο ζπκκεηέρνπλ ζε ζεκαληηθέο δηεξγαζίεο (φπσο ε απνηθνδφκεζε ηεο λεθξήο νξγαληθήο χιεο) ή ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνλ άλζξσπν γηα ηελ παξαγσγή νπζηψλ ρξήζηκσλ ζε δηάθνξνπο ηνκείο (π.ρ. πγεία, δηαηξνθή θηι.). Μηθξννξγαληζκνί, φπσο ην βαθηήξην Escherichia coli πνπ δεη ζην έληεξν, φηαλ βξίζθνληαη ζε κηθξφ αξηζκφ θαη δε κεηαλαζηεχνπλ ζε άιινπο ηζηνχο θαη φξγαλα, απνηεινχλ θπζηνινγηθή κηθξνρισξίδα γηα ηνλ άλζξσπν, είηε δηφηη παξάγνπλ ρξήζηκεο ρεκηθέο νπζίεο ηηο νπνίεο ν άλζξσπνο δελ κπνξεί λα ζπλζέζεη κφλνο ηνπ (π.ρ. βηηακίλε Κ απφ ηελ E. coli) είηε δηφηη ζπκβάιινπλ ζηελ άκπλα ηνπ νξγαληζκνχ. Οη παξαγσγνί είλαη νη νξγαληζκνί πνπ θσηνζπλζέηνπλ, έρνπλ δειαδή ηελ ηθαλφηεηα λα δεζκεχνπλ ηελ ειηαθή ελέξγεηα θαη λα ηελ αμηνπνηνχλ γηα ηελ παξαγσγή γιπθφδεο θαη άιισλ πδαηαλζξάθσλ απφ απιά αλφξγαλα κφξηα (δηνμείδην ηνπ άλζξαθα θαη λεξφ). ηνπο παξαγσγνχο, ππάγνληαη θαη ηα θπαλνβαθηήξηα. ηνπο απνηθνδνκεηέο αλήθνπλ ηα βαθηήξηα ηνπ εδάθνπο θαη νη κχθεηεο πνπ ηξέθνληαη κε ηε λεθξή νξγαληθή χιε (θχιια, θαξπνχο, απεθθξίζεηο, ηξίρεο, ζψκαηα λεθξψλ νξγαληζκψλ). Οη απνηθνδνκεηέο παίδνπλ ζπνπδαίν ξφιν ζηε ιεηηνπξγία ηνπ νηθνζπζηήκαηνο, θαζψο κεηαηξέπνπλ ηελ νξγαληθή χιε ζε αλφξγαλε, ε νπνία κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί εθ λένπ απφ ηνπο θπηηθνχο νξγαληζκνχο. Η δηαδηθαζία ηεο αδσηνδέζκεπζεο κεηαηξέπεη ην αηκνζθαηξηθφ άδσην ζε κνξθέο αμηνπνηήζηκεο απφ ηνπο παξαγσγνχο. Η βηνινγηθή αδσηνδέζκεπζε πξαγκαηνπνηείηαη απφ ειεχζεξνπο ή ζπκβησηηθνχο κηθξννξγαληζκνχο. εκαληηθφηεξα αδσηνδεζκεπηηθά βαθηήξηα είλαη απηά πνπ δνπλ ζπκβησηηθά ζηηο ξίδεο ησλ ςπραλζψλ (φπσο είλαη ην ηξηθχιιη, ε κπηδειηά, ε θαζνιηά, ε θαθή, ε ζφγηα) ζε εηδηθά εμνγθψκαηα (θπκάηηα). Απηά ηα βαθηήξηα έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα δεζκεχνπλ ην αηκνζθαηξηθφ άδσην θαη λα ην κεηαηξέπνπλ ζε ληηξηθά ηφληα, ηα νπνία κπνξνχλ λα απνξξνθεζνχλ απφ ηα ςπραλζή. Η βηνινγηθή αδσηνδέζκεπζε θαηέρεη ην 90%ηεο ζπλνιηθήο αδσηνδέζκεπζεο. 6

7 Καηεγνξίεο παζνγφλσλ κηθξννξγαληζκψλ 1. ε πνηεο θαηεγνξίεο νξγαληζκψλ αλήθνπλ νη παζνγφλνη κηθξννξγαληζκνί; Οη παζνγφλνη κηθξννξγαληζκνί κπνξεί λα είλαη επθαξπσηηθνί (ην θχηηαξφ ηνπο δηαζέηεη ζρεκαηνπνηεκέλν ππξήλα πνπ νξηνζεηείηαη απφ ηνλ ππξεληθφ θάθειν), πξνθαξπσηηθνί ( δε δηαζέηνπλ θχηηαξν κε νξγαλσκέλν ππξήλα) ή ηνί (αθπηηαξηθέο κνξθέο δσήο). ηνπο επθαξπσηηθνχο αλήθνπλ ηα πξσηφδσα θαη νη κχθεηεο, ελψ ζηνπο πξνθαξπσηηθνχο ηα βαθηήξηα. Οη ηνί απνηεινχλ κε απηνηειείο κνξθέο δσήο. 2. Ση είλαη ηα πξσηφδσα; Σα πξσηφδσα είλαη κνλνθχηηαξνη, επθαξπσηηθνί νξγαληζκνί. 3. Ση γλσξίδεηε γηα ηελ ηζηνιπηηθή ακνηβάδα; Η ηζηνιπηηθή ακνηβάδα, είλαη έλα παζνγφλν πξσηφδσν πνπ παξαζηηεί ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ, πξνθαιψληαο ακνηβαδνεηδή δπζεληεξία. 4. Ση γλσξίδεηε γηα ην πιαζκψδην; Σν πιαζκψδην είλαη έλα παζνγφλν πξσηφδσν, κεηαδίδεηαη απφ ηα θνπλνχπηα θαη πξνθαιεί εινλνζία. 5. Να αλαθέξεηε ηνπο ηξφπνπο θίλεζεο ησλ πξσηνδψσλ. Σα πξσηφδσα θηλνχληαη είηε ζρεκαηίδνληαο ςεπδνπφδηα (ακνηβάδα), είηε κε ηηο βιεθαξίδεο ή ηα καζηίγηα πνπ δηαζέηνπλ. 6. Να αλαθέξεηε ηέζζεξα πξσηφδσα παζνγφλα γηα ηνλ άλζξσπν θαη ηηο αζζέλεηεο πνπ πξνθαινχλ αληίζηνηρα. Απφ ηα παζνγφλα πξσηφδσα είλαη ζθφπηκν λα αλαθεξζνχλ ην πιαζκψδην (κεηαδίδεηαη απφ ηα θνπλνχπηα θαη πξνθαιεί εινλνζία), ην ηξππαλφζσκα (κεηαδίδεηαη απφ ηε κχγα ηζεηζέ θαη πξνθαιεί ηελ αζζέλεηα ηνπ χπλνπ), ε ηζηνιπηηθή ακνηβάδα (πξνθαιεί ακνηβαδνεηδή δπζεληεξία), ην ηνμφπιαζκα (κεηαδίδεηαη απφ ηα θαηνηθίδηα δψα, πξνζβάιιεη βαζηθά φξγαλα φπσο ηνπο πλεχκνλεο, ην ήπαξ θαη ην ζπιήλα θαη πξνθαιεί απνβνιέο ζηηο εγθχνπο). 7. Ση είλαη νη κχθεηεο; Οη κχθεηεο είλαη κνλνθχηηαξνη ή θνηλνθπηηαξηθνί νξγαληζκνί (δηαζέηνπλ θπηηαξφπιαζκα κε πνιπάξηζκνπο ππξήλεο). Οη πεξηζζφηεξνη κχθεηεο απνηεινχληαη απφ απινχζηεξεο λεκαηνεηδείο δνκέο, ηηο πθέο. Οη κχθεηεο παξαζηηνχλ ζε δσληαλνχο νξγαληζκνχο ή δνπλ ειεχζεξνη ζην έδαθνο, ζην λεξφ, ζηνλ αέξα, ζηα ηξφθηκα. Δίλαη εηεξφηξνθνη νξγαληζκνί. 7

8 8. Πψο πνιιαπιαζηάδνληαη νη κχθεηεο; Πνιινί απφ ηνπο κχθεηεο πνιιαπιαζηάδνληαη κνλνγνληθά κε απιή δηρνηφκεζε, ελψ άιινη πνιιαπιαζηάδνληαη κε εθβιάζηεζε. απηνχο ηνπο ηειεπηαίνπο ζρεκαηίδεηαη ζε θάπνην ζεκείν ηνπ αξρηθνχ θπηηάξνπ έλα εμφγθσκα, ην εθβιάζηεκα, ην νπνίν, φηαλ αλαπηπρζεί αξθεηά, είηε παξακέλεη ελσκέλν κε ην γνληθφ νξγαληζκφ είηε απνθφβεηαη απφ απηφλ θαη δεη πιένλ σο απηνηειήο νξγαληζκφο. 9. Ση είλαη νη πθέο; Οη πεξηζζφηεξνη κχθεηεο απνηεινχληαη απφ απινχζηεξεο λεκαηνεηδείο δνκέο, ηηο πθέο. 10. Να αλαθέξεηε δχν παζνγφλνπο κχθεηεο θαη ηηο αζζέλεηεο πνπ πξνθαινχλ ζηνλ άλζξσπν. Σα λνζήκαηα πνπ πξνθαινχληαη ζηνλ άλζξσπν απφ παζνγφλνπο κχθεηεο νλνκάδνληαη κπθεηηάζεηο. Η Candida albicans (θάληηληα ε ιεπθάδνπζα), αλάινγα κε ην φξγαλν πνπ πξνζβάιιεη, κπνξεί λα πξνθαιέζεη πλεπκνληθή θαληηληίαζε, θνιπίηηδα, ζηνκαηίηηδα. Σα δεξκαηφθπηα απνηεινχλ κηα εηδηθή θαηεγνξία κπθήησλ πνπ πξνζβάιινπλ ην δέξκα, ηδηαίηεξα ην ηξηρσηφ κέξνο ηεο θεθαιήο, αιιά θαη ηηο κεζνδαθηχιηεο πεξηνρέο ησλ πνδηψλ πξνθαιψληαο εξπζξφηεηα θαη έληνλν θλεζκφ. 11. Ση είλαη ηα βαθηήξηα; Σα βαθηήξηα είλαη κνλνθχηηαξνη, πξνθαξπσηηθνί νξγαληζκνί (δε δηαζέηνπλ θχηηαξα κε νξγαλσκέλν ππξήλα). πλήζσο ζρεκαηίδνπλ αζξνίζκαηα, ηηο απνηθίεο. 12. Να αλαθέξεηε ηα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά φισλ ησλ βαθηεξίσλ. Σα βαθηήξηα είλαη πξνθαξπσηηθνί νξγαληζκνί, δειαδή δε δηαζέηνπλ νξγαλσκέλν ππξήλα. Σν γελεηηθφ ηνπο πιηθφ (DNA) βξίζθεηαη θαηά θαλφλα ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή, πνπ νλνκάδεηαη ππξεληθή πεξηνρή (ππξελνεηδέο). Η πιαζκαηηθή ηνπο κεκβξάλε πεξηβάιιεηαη απφ θπηηαξηθφ ηνίρσκα. 13. Πψο ηαμηλνκνχληαη ηα βαθηήξηα αλάινγα κε ηε κνξθή ηνπο; Σν ζρήκα ησλ βαθηεξίσλ κπνξεί λα είλαη ειηθνεηδέο (ζπεηξχιιηα), ζθαηξηθφ (θφθθνη) ή ξαβδνεηδέο (βάθηινη). 14. Ση γλσξίδεηε γηα ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ βαθηεξίσλ; Σα βαθηήξηα αλαπαξάγνληαη θπξίσο κνλνγνληθά κε απιή δηρνηφκεζε. Η αλαπαξαγσγή ηνπο δηαξθεί κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα. Οξηζκέλα βαθηήξηα, ζε επλντθέο γη απηά ζπλζήθεο, δηαηξνχληαη θάζε 20 ιεπηά. 8

9 15. Ση είλαη ε βαθηεξηαθή θάςα; Η πιαζκαηηθή κεκβξάλε ησλ βαθηεξίσλ πεξηβάιιεηαη απφ θπηηαξηθφ ηνίρσκα. Οξηζκέλα βαθηήξηα δηαζέηνπλ θαη έλα επηπιένλ πεξίβιεκα, ηελ θάςα. 16. Ση είλαη ην ππξελνεηδέο; Σν γελεηηθφ πιηθφ ησλ βαθηεξίσλ, ην θπξίσο DNA ηνπο, βξίζθεηαη θαηά θαλφλα ζε κηα ζπγθεθξηκέλε πεξηνρή, πνπ νλνκάδεηαη ππξεληθή πεξηνρή (ππξελνεηδέο). 17. Ση είλαη ηα πιαζκίδηα; Σα βαθηήξηα, εθηφο απφ ην θπξίσο γελεηηθφ ηνπο πιηθφ (DNA),πνπ βξίζθεηαη ζην ππξελνεηδέο, ζπρλά δηαζέηνπλ, επηπιένλ, κηθξφηεξα κφξηα γελεηηθνχ πιηθνχ, ηα πιαζκίδηα. 18. Ση είλαη ηα ελδνζπφξηα, πψο ζρεκαηίδνληαη θαη πνηα είλαη ε ζεκαζία ηνπο; ε αληίμνεο ζπλζήθεο, φπσο ζε αθξαίεο ζεξκνθξαζίεο ή ππφ ηε δξάζε αθηηλνβνιηψλ, πνιιά βαθηήξηα κεηαηξέπνληαη ζε αλζεθηηθέο κνξθέο, ηα ελδνζπφξηα. Σα ελδνζπφξηα είλαη αθπδαησκέλα θχηηαξα κε αλζεθηηθά ηνηρψκαηα θαη ρακεινχο κεηαβνιηθνχο ξπζκνχο. Όηαλ νη ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο μαλαγίλνπλ επλντθέο, ηα ελδνζπφξηα βιαζηάλνπλ δίλνληαο ην θαζέλα έλα βαθηήξην. 19. Να αλαθέξεηε ηηο δηαθνξέο πνπ παξνπζηάδεη έλαο ηφο αλ ζπγθξηζεί κε έλα βαθηήξην. Σν βαθηήξην είλαη πξνθαξπσηηθφο κηθξννξγαληζκφο, δηαζέηεη δειαδή θπηηαξηθή νξγάλσζε. Έρεη επνκέλσο θπηηαξηθή κεκβξάλε, ξηβνζψκαηα, δνκέο θαη κεραληζκνχο πνπ ηνπ επηηξέπνπλ λα θαιχπηεη ηηο ελεξγεηαθέο ηνπ αλάγθεο θαη λα ιεηηνπξγεί απηφλνκα. Αληίζεηα ν ηφο είλαη αθπηηαξηθή κνξθή δσήο θαη ην κφλν θνηλφ πνπ έρεη κε έλα βαθηήξην είλαη φηη θαη απηφο δηαζέηεη γελεηηθφ πιηθφ πνπ ηνπ επηηξέπεη λα αλαπαξάγεηαη ρξεζηκνπνηψληαο φκσο ηα νξγαλίδηα θαη ηηο δνκέο θάπνηνπ θπηηάξνπ κέζα ζην νπνίν παξαζηηεί, γηαηί ν ίδηνο είλαη ηειείσο αλελεξγφο. Μηα άιιε δηαθνξά πνπ ππάξρεη κεηαμχ ελφο βαθηεξίνπ θαη ελφο ηνχ είλαη φηη ην γελεηηθφ πιηθφ ηνπ βαθηεξίνπ ζα είλαη νπσζδήπνηε δίθισλν DNA ελψ ην γελεηηθφ πιηθφ ηνπ ηνχ κπνξεί λα είλαη DNA ή RNA, κνλφθισλν ή δίθισλν. 20. ε πνηεο θαηεγνξίεο θαηαηάζζνληαη νη ηνί θαη κε πνηα θξηηήξηα; Να αλαθέξεηε έλα παξάδεηγκα γηα θάζε θαηεγνξία. Ωο πξνο ην είδνο ηνπ μεληζηή πνπ πξνζβάιινπλ, νη ηνί δηαθξίλνληαη ζε ηνχο βαθηεξίσλ, ηνχο θπηψλ θαη ηνχο δψσλ. Με βάζε ην είδνο ηνπ γελεηηθνχ ηνπο πιηθνχ, νη ηνί δηαθξίλνληαη ζε ηνχο DNA θαη ηνχο RNA, θαζέλαο απφ ηνπο νπνίνπο αθνινπζεί ηδηαίηεξν θχθιν δσήο. 9

10 21. Πνηνο ηνχο νλνκάδνπκε ξεηξντνχο; Οη ξεηξντνί είλαη κηα εηδηθή θαηεγνξία RNA ηψλ. ε απηνχο αλήθεη θαη ν ηφο πνπ πξνθαιεί ην AIDS. Σν γελεηηθφ πιηθφ ησλ ηψλ απηψλ πεξηιακβάλεη δχν κνλφθισλα κφξηα RNA, θαζέλα απφ ηα νπνία είλαη ζπλδεδεκέλν κε έλα κφξην αληίζηξνθεο κεηαγξαθάζεο, έλα έλδπκν πνπ θαηαιχεη ηελ αληίζηξνθε κεηαγξαθή, δειαδή ηε ζχλζεζε DNA κε πξφηππν RNA. 22. Ση είλαη ην θαςίδην θαη ηη ην έιπηξν ησλ ηψλ; Οη ηνί έρνπλ ζρεηηθά απιή δνκή. Απνηεινχληαη απφ έλα πξσηετληθφ πεξίβιεκα κε ραξαθηεξηζηηθή γεσκεηξία, ν θαςίδην, κέζα ζην νπνίν πξνθπιάζζεηαη ην γελεηηθφ ηνπο πιηθφ. Οξηζκέλνη ηνί δηαζέηνπλ θαη έλα επηπιένλ πεξίβιεκα, ην έιπηξν, ην νπνίν είλαη ιηπνπξσηετληθήο θχζεο. 23. Ση γλσξίδεηε γηα ην ηηθφ γελεηηθφ πιηθφ θαη ηα γνλίδηα πνπ πεξηέρεη; Σν γελεηηθφ πιηθφ ελφο ηνχ κπνξεί λα είλαη είηε DNA είηε RNA θαη δηαζέηεη πιεξνθνξίεο (γνλίδηα) γηα ηε ζχλζεζε ησλ πξσηετλψλ ηνπ πεξηβιήκαηνο αιιά θαη γηα ηε ζχλζεζε θάπνησλ ελδχκσλ απαξαίηεησλ γηα ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ηνπ. 24. Γηαηί νη ηνί ραξαθηεξίδνληαη σο ππνρξεσηηθά θπηηαξηθά παξάζηηα; Οη ηνί εμαζθαιίδνπλ απφ ηνλ μεληζηή ηνπο κεραληζκνχο αληηγξαθήο, κεηαγξαθήο θαη κεηάθξαζεο, θαζψο θαη ηα πεξηζζφηεξα έλδπκα πνπ ηνπο είλαη απαξαίηεηα γηα ηηο ιεηηνπξγίεο απηέο. Γηα ην ιφγν απηφ ραξαθηεξίδνληαη σο ππνρξεσηηθά θπηηαξηθά παξάζηηα. 25. Ση ελλννχκε ιέγνληαο φηη νη ηνί εκθαλίδνπλ εμεηδίθεπζε ; Η εμεηδίθεπζε αλαθέξεηαη ηφζν ζην γεγνλφο φηη θάζε ηφο πξνζβάιιεη ζπγθεθξηκέλν είδνο μεληζηή (νη ηνί δηαθξίλνληαη ζε ηνχο βαθηεξίσλ, ηνχο θπηψλ θαη ηνχο δψσλ), φζν θαη ζην φηη έλαο ηφο παξαζηηεί ζε ζπγθεθξηκέλν είδνο θπηηάξνπ ή ηζηνχ ελφο νξγαληζκνχ. Γηα παξάδεηγκα, ν ηφο ηεο πνιηνκπειίηηδαο ζηνλ άλζξσπν πξνζβάιιεη ηα λεπξηθά θχηηαξα ηνπ λσηηαίνπ κπεινχ, ελψ ν ηφο ηεο γξίπεο ηα επηζειηαθά θχηηαξα ηεο αλαπλεπζηηθήο νδνχ. 26. Πψο εηζέξρεηαη ζην θχηηαξν ηνπ μεληζηή ηνπ έλαο ηφο; Ο πνιιαπιαζηαζκφο ησλ ηψλ γίλεηαη ζην εζσηεξηθφ ησλ θπηηάξσλ -μεληζηψλ φπνπ παξαζηηνχλ. Γηα λα εηζέιζεη ν ηφο ζε έλα θχηηαξν, πξέπεη αξρηθά λα πξνζθνιιεζεί ζηελ επηθάλεηά ηνπ. Οη ηνί πνπ δηαζέηνπλ έιπηξν κπνξνχλ είηε λα εηζέιζνπλ νιφθιεξνη κέζα ζην θχηηαξν-μεληζηή είηε ην έιπηξφ ηνπο λα παξακείλεη έμσ απφ ην θχηηαξν, πξνζθνιιεκέλν ζηελ επηθάλεηά ηνπ. ε θάζε πεξίπησζε ην λνπθιετθφ νμχ ηνπ ηνχ απειεπζεξψλεηαη ζην θπηηαξφπιαζκα. ηνπο ηνχο πνπ δηαζέηνπλ κφλν θαςίδην, απηφ ζπλήζσο παξακέλεη πξνζθνιιεκέλν ζηελ επηθάλεηα ηνπ θπηηάξνπ θαη ζην εζσηεξηθφ ηνπ θπηηάξνπ εηζέξρεηαη κφλν ην λνπθιετθφ νμχ ηνπ ηνχ 10

11 27. Πψο πνιιαπιαζηάδνληαη νη ηνί πνπ έρνπλ σο γελεηηθφ πιηθφ δίθισλν DNA κέζα ζηα θχηηαξα ηνπ μεληζηή ηνπο; Ο πνιιαπιαζηαζκφο ησλ ηψλ κε δίθισλν DNA, φπσο είλαη νη εξπεηντνί, γίλεηαη ζηνλ ππξήλα ηνπ θπηηάξνπ -μεληζηή. Μεηά ηελ είζνδν ηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ ηνπ ηνχ ζην θχηηαξν, ην δίθισλν DNA ηνπ ηνχ είλαη δπλαηφ λα ελζσκαησζεί ζην γνληδίσκα ηνπ θπηηάξνπ θαη λα παξακείλεη ζε ιαλζάλνπζα θαηάζηαζε γηα θάπνην ρξνληθφ δηάζηεκα. ηελ πεξίπησζε απηή ην DNA ηνπ ηνχ κπνξεί λα δηπιαζηάδεηαη καδί κε ην γνληδίσκα ηνπ θπηηάξνπ -μεληζηή, φηαλ απηφ δηαηξείηαη. Κάησ φκσο απφ ηελ επίδξαζε δηάθνξσλ εξεζηζκάησλ είλαη δπλαηή ε ελεξγνπνίεζε θαη ε έθθξαζε ηνπ DNA ηνπ ηνχ. Σν απνηέιεζκα ηεο δηαδηθαζίαο απηήο είλαη ν ζρεκαηηζκφο πνιιψλ ηψλ. Οη λένη ηνί ζα απειεπζεξσζνχλ απφ ην θχηηαξν μεληζηή θαη ζα κνιχλνπλ άιια θχηηαξα, κε δπζάξεζηεο ζπλέπεηεο γηα ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία θαη ηελ επηβίσζε ηνπ νξγαληζκνχ. 28. Πψο πνιιαπιαζηάδνληαη νη ξεηξντνί; Οη ξεηξντνί είλαη κία εηδηθή θαηεγνξία RNA ηψλ. Σν γελεηηθφ πιηθφ ησλ ηψλ απηψλ πεξηιακβάλεη δχν κνλφθισλα κφξηα RNA, θαζέλα απφ ηα νπνία είλαη ζπλδεδεκέλν κε έλα κφξην αληίζηξνθεο κεηαγξαθάζεο, έλα έλδπκν πνπ θαηαιχεη ηελ αληίζηξνθε κεηαγξαθή, δειαδή ηε ζχλζεζε DNA κε πξφηππν RNA. Μεηά ηελ είζνδν ηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ ηνπ ηνχ ζην θχηηαξν-μεληζηή ην RNA ηνπ ηνχ ιεηηνπξγεί σο πξφηππν γηα ηελ παξαγσγή ελφο κνλφθισλνπ κνξίνπ DNA.Σν κφξην απηφ, αθνχ γίλεη δίθισλν ρξεζηκνπνηψληαο ηα έλδπκα ηνπ θπηηάξνπ, ελζσκαηψλεηαη ζην γελεηηθφ πιηθφ ηνπ θπηηάξνπ. ηελ πεξίπησζε απηή, θάζε θνξά πνπ ην θχηηαξν αληηγξάθεη ην DNA ηνπ πξνθεηκέλνπ λα αλαπαξαρζεί, αληηγξάθεηαη θαη ην γελεηηθφ πιηθφ ηνπ ηνχ πνπ έρεη ελζσκαησζεί ζ απηφ. Με ηνλ ηξφπν απηφ κπνξνχλ λα αλαπαξαρζνχλ γεληέο θπηηάξσλ πνπ ζα θέξνπλ θαη ηηο γελεηηθέο πιεξνθνξίεο ηνπ ηνχ. Κάπνηα ζηηγκή, γηα ιφγνπο πνπ δελ είλαη πάληνηε ζαθείο, ην γελεηηθφ πιηθφ ηνπ ηνχ ελεξγνπνηείηαη, κεηαγξάθεηαη θαη κεηαθξάδεηαη, κε απνηέιεζκα ηελ παξαγσγή λέσλ ηηθψλ κνξίσλ RNA θαη πξσηετλψλ. Απφ ην ζπλδπαζκφ ηνπο παξάγνληαη λένη ηνί, νη νπνίνη, αθνχ εγθαηαιείςνπλ ην πξνζβεβιεκέλν θχηηαξν, κνιχλνπλ κε ηελ ίδηα δηαδηθαζία άιια θχηηαξα. 29. Ση ζπκβαίλεη θαηά ηελ αληίζηξνθε κεηαγξαθή; Η αληίζηξνθε κεηαγξαθή είλαη ε δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία, κε ηε βνήζεηα ηνπ ελδχκνπ αληίζηξνθε κεηαγξαθάζε, επηηπγράλεηαη ε ζχλζεζε DNA κε πξφηππν RNA. Η αληίζηξνθε κεηαγξαθή παξαηεξείηαη ζηνπο ξεηξντνχο ην γελεηηθφ πιηθφ ησλ νπνίσλ πεξηιακβάλεη δχν κνλφθισλα κφξηα RNA, θαζέλα απφ ηα νπνία είλαη ζπλδεδεκέλν κε έλα κφξην αληίζηξνθεο κεηαγξαθάζεο. Με ηε βνήζεηα ηνπ ελδχκνπ απηνχ ζπληίζεηαη DNA κε πξφηππν RNA, ψζηε λα πξαγκαηνπνηεζεί ν πνιιαπιαζηαζκφο ηνπ ηνχ ζην εζσηεξηθφ ηνπ θπηηάξνπ-μεληζηή. 11

12 Μεηάδνζε θαη αληηκεηψπηζε ησλ παζνγφλσλ κηθξννξγαληζκψλ 1. Ση νλνκάδεηαη κφιπλζε; Μφιπλζε νλνκάδεηαη ε είζνδνο ελφο παζνγφλνπ κηθξννξγαληζκνχ ζηνλ νξγαληζκφ ηνπ αλζξψπνπ. 2. Ση νλνκάδνπκε ινίκσμε; Η είζνδνο ελφο παζνγφλνπ κηθξννξγαληζκνχ ζηνλ νξγαληζκφ ηνπ αλζξψπνπ νλνκάδεηαη κφιπλζε, ελψ ε εγθαηάζηαζε θαη ν πνιιαπιαζηαζκφο ηνπ νλνκάδεηαη ινίκσμε. 3. Ση νλνκάδνπκε ινηκψδε λνζήκαηα; Πνηεο πξνυπνζέζεηο πξέπεη λα ηθαλνπνηεί κία αξξψζηηα γηα λα ζεσξεζεί ινηκψδεο; Μηα αζζέλεηα, γηα λα ζεσξεζεί ινηκψδεο, πξέπεη λα ηθαλνπνηεί θάπνηεο πξνυπνζέζεηο. Ο Ρ. Κνρ, κειεηψληαο ην 1882 ηνλ ηξφπν κεηάδνζεο ηεο θπκαηίσζεο, δηαηχπσζε ηηο πξνυπνζέζεηο απηέο πνπ νλνκάζηεθαλ «θξηηήξηα ηνπ Κνρ». χκθσλα κε ηα θξηηήξηα απηά, κηα αζζέλεηα νθείιεηαη ζε έλαλ παζνγφλν κηθξννξγαληζκφ, φηαλ ν κηθξννξγαληζκφο απηφο: Αληρλεχεηαη ζηνπο ηζηνχο ή ζηα πγξά ηνπ αζζελνχο ή ζηνλ νξγαληζκφ αηφκσλ πνπ πέζαλαλ απφ απηή ηελ αζζέλεηα. Μπνξεί λα απνκνλσζεί θαη λα θαιιηεξγεζεί ζην εξγαζηήξην. Μπνξεί λα πξνθαιέζεη ηελ ίδηα αζζέλεηα ζε πεηξακαηφδσα αιιά θαη λα απνκνλσζεί εθ λένπ απφ απηά. 4. ε ηη αλαθέξνληαη ηα «αηηήκαηα ηνπ Koch»; Να ηα αλαθέξεηε. Ο Ρ. Κνρ, κειεηψληαο ην 1882 ηνλ ηξφπν κεηάδνζεο ηεο θπκαηίσζεο, δηαηχπσζε ηηο πξνυπνζέζεηο απηέο πνπ νλνκάζηεθαλ «θξηηήξηα ηνπ Κνρ». χκθσλα κε ηα θξηηήξηα απηά, κηα αζζέλεηα νθείιεηαη ζε έλαλ παζνγφλν κηθξννξγαληζκφ, φηαλ ν κηθξννξγαληζκφο απηφο: Αληρλεχεηαη ζηνπο ηζηνχο ή ζηα πγξά ηνπ αζζελνχο ή ζηνλ νξγαληζκφ αηφκσλ πνπ πέζαλαλ απφ απηή ηελ αζζέλεηα. Μπνξεί λα απνκνλσζεί θαη λα θαιιηεξγεζεί ζην εξγαζηήξην. Μπνξεί λα πξνθαιέζεη ηελ ίδηα αζζέλεηα ζε πεηξακαηφδσα αιιά θαη λα απνκνλσζεί εθ λένπ απφ απηά. 5. Πνχ νθείιεηαη ε παζνγφλνο δξάζε ησλ κηθξνβίσλ; Πνιιά κηθξφβηα απεηινχλ ηελ πγεία καο κέζσ ησλ νπζηψλ πνπ παξάγνπλ. Οη νπζίεο απηέο νλνκάδνληαη ηνμίλεο θαη δηαθξίλνληαη ζε ελδνηνμίλεο θαη εμσηνμίλεο. Άιια κηθξφβηα, φπσο είλαη νη ηνί βιάπηνπλ ηνλ νξγαληζκφ καο επεξεάδνληαο ηε ιεηηνπξγία ησλ θπηηάξσλ ηνπ ή θαηαζηξέθνληάο ηα, θαζψο ηα ρξεζηκνπνηνχλ γηα ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ηνπο. 12

13 6. Ση είλαη νη ελδνηνμίλεο θαη ηη νη εμσηνμίλεο; Οη ελδνηνμίλεο θαη εμσηνμίλεο είλαη είδε ηνμηλψλ, νπζηψλ δειαδή πνπ παξάγνληαη απφ κηθξφβηα θαη βιάπηνπλ ηελ πγεία καο. Οη ελδνηνμίλεο βξίζθνληαη ζην θπηηαξηθφ ηνίρσκα νξηζκέλσλ παζνγφλσλ βαθηεξίσλ θαη είλαη ππεχζπλεο γηα ζπκπηψκαηα φπσο ν ππξεηφο, ε πηψζε ηεο πίεζεο ηνπ αίκαηνο θ.ά. Οη εμσηνμίλεο εθθξίλνληαη απφ ηα παζνγφλα βαθηήξηα θαη κε ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο δηαζπείξνληαη ζην εζσηεξηθφ ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ θαη πξνζβάιινπλ, αλάινγα κε ηε θχζε ηνπο, ζπγθεθξηκέλα φξγαλα. 7. Πνχ βξίζθνληαη ηα παζνγφλα κηθξφβηα θαη πψο κπνξνχλ λα κεηαδνζνχλ ζηνλ άλζξσπν; Οη παζνγφλνη κηθξννξγαληζκνί κεηαδίδνληαη ζηνλ άλζξσπν κε ηελ ηξνθή θαη ην λεξφ, κε ηελ επαθή κε κνιπζκέλα δψα, κε ηα ζηαγνλίδηα ηνπ βήρα αζζελνχο αηφκνπ, κε ηελ άκεζε επαθή κε κνιπζκέλα άηνκα, θαζψο θαη κε ηελ έκκεζε επαθή κε αληηθείκελα πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί απφ κνιπζκέλν άηνκν. 8. Απφ πνχ εηζέξρνληαη ηα παζνγφλα κηθξφβηα ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ; Σα παζνγφλα κηθξφβηα εηζέξρνληαη ζπλήζσο ζηνλ νξγαληζκφ καο απφ θάπνηα αζπλέρεηα ηνπ δέξκαηνο ή απφ ηνπο βιελλνγφλνπο πνπ ππάξρνπλ ζε θνηιφηεηεο ηνπ νξγαληζκνχ φπσο ην ζηφκα, ην ζηνκάρη, ν θφιπνο. 9. Πψο κπνξνχλ λα πξνιεθζνχλ νη κνιχλζεηο; Η πξφιεςε ησλ κνιχλζεσλ απφ παζνγφλνπο κηθξννξγαληζκνχο αιιά θαη ε αληηκεηψπηζε ησλ ινηκψμεσλ πξνυπνζέηνπλ ηε γλψζε ησλ κεραληζκψλ αλάπηπμεο θαη πνιιαπιαζηαζκνχ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κηθξνβίσλ. Η γλψζε απηή απνηέιεζε έλα ζεκαληηθφ φπιν ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ αλζξψπνπ λα αληηκεησπίζεη πνιιέο κεηαδνηηθέο αζζέλεηεο. Η πηνζέηεζε θαη ε ηήξεζε ησλ θαλφλσλ πξνζσπηθήο θαη δεκφζηαο πγηεηλήο απνηεινχλ αλαγθαίεο πξνυπνζέζεηο γηα ηελ απνθπγή κεηάδνζεο ησλ αζζελεηψλ πνπ νθείινληαη ζε παζνγφλνπο κηθξννξγαληζκνχο. Σν δέξκα, ηα καιιηά θαη εηδηθά ηα ρέξηα πξέπεη λα πιέλνληαη ηαθηηθά. Σξφθηκα, φπσο ηα ιαραληθά, ζα πξέπεη λα πιέλνληαη θαιά, ελψ άιια, φπσο ην γάια, ζα πξέπεη λα παζηεξηψλνληαη. Με ηελ παζηεξίσζε ην γάια ζεξκαίλεηαη ζηνπο 62 C γηα κηζή ψξα, νπφηε θαηαζηξέθνληαη φια ηα παζνγφλα αιιά θαη ηα πεξηζζφηεξα κε παζνγφλα κηθξφβηα, ελψ ζπγρξφλσο δηαηεξείηαη ε γεχζε ηνπ. Σν λεξφ ζα πξέπεη λα ρισξηψλεηαη θαη ε ρισξίσζή ηνπ λα ειέγρεηαη ζπλερψο, έηζη ψζηε λα κελ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα αλάπηπμεο παζνγφλσλ κηθξννξγαληζκψλ. Γηα ηελ απνθπγή κεηάδνζεο αθξνδίζησλ λνζεκάησλ ζπληζηάηαη ε ρξήζε πξνθπιαθηηθνχ θαηά ηε ζεμνπαιηθή επαθή. 10. Ση είλαη ηα αληηβηνηηθά θαη ζε ηη έγθεηηαη ε κηθξνβηνθηφλνο δξάζε ηνπο; Σα αληηβηνηηθά είλαη ρεκηθέο νπζίεο κε αληηκηθξνβηαθή δξάζε πνπ παξάγνληαη απφ βαθηήξηα, κχθεηεο θαη θπηά. 13

14 11. Πνην είλαη ην πξψην αληηβηνηηθφ θαη πψο αλαθαιχθζεθε; Σν πξψην αληηβηνηηθφ, ε πεληθηιίλε, αλαθαιχθζεθε ηπραία απφ ηνλ Αιεμάληεξ Φιέκηλγθ ην 1929, φηαλ παξαηήξεζε φηη ε αλάπηπμε ησλ βαθηεξηαθψλ θπηηάξσλ είρε αλαζηαιεί ζε θαιιηέξγεηεο ζηηο νπνίεο ηπραία είρε αλαπηπρζεί έλαο κχθεηαο ηνπ γέλνπο Penicillium. 12. Να αλαθέξεηε ηνπο κεραληζκνχο δξάζεο ησλ αληηβηνηηθψλ. Σα αληηβηνηηθά δξνπλ αλαζηέιινληαο ή παξεκπνδίδνληαο θάπνηα εηδηθή βηνρεκηθή αληίδξαζε ηνπ κηθξννξγαληζκνχ. Όια ηα γλσζηά αληηβηνηηθά δξνπλ ζχκθσλα κε έλαλ απφ ηνπο παξαθάησ κεραληζκνχο: Παξεκπνδίδνπλ ηε ζχλζεζε ηνπ θπηηαξηθνχ ηνηρψκαηνο ησλ κηθξννξγαληζκψλ (π. ρ. ε πεληθηιίλε). Αλαζηέιινπλ θάπνηα αληίδξαζε ηνπ κεηαβνιηζκνχ ησλ κηθξννξγαληζκψλ. Παξεκβαίλνπλ ζηηο ιεηηνπξγίεο αληηγξαθήο, κεηαγξαθήο θαη κεηάθξαζεο ηνπ γελεηηθνχ πιηθνχ ησλ κηθξννξγαληζκψλ. Πξνθαινχλ δηαηαξαρέο ζηε ιεηηνπξγία ηεο πιαζκαηηθήο κεκβξάλεο. 13. Πνηεο θαηεγνξίεο νξγαληζκψλ παξάγνπλ αληηβηνηηθά; Σα αληηβηνηηθά παξάγνληαη απφ βαθηήξηα, κχθεηεο θαη θπηά. 14. Γηα πνην ιφγν, θαηά ηε γλψκε ζαο, ε πεληθηιίλε πνπ αλαθαιχθζεθε ην 1929 απφ ηνλ Fleming είλαη ζήκεξα άρξεζηε (φινη νη κηθξννξγαληζκνί είλαη αλζεθηηθνί ζε απηή). Η αλαθάιπςε ησλ αληηβηνηηθψλ έθεξε επαλάζηαζε ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ βαθηεξηαθψλ ινηκψμεσλ. Παξ φια απηά ε αιφγηζηε ρξήζε ηνπο έρεη σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία ζηειερψλ βαθηεξίσλ πνπ είλαη αλζεθηηθά ζηα αληηβηνηηθά. Η πεληθηιίλε ρξεζηκνπνηείηαη εδψ θαη πνιιά ρξφληα (είλαη ην πξψην αληηβηνηηθφ πνπ αλαθαιχθζεθε) θαη επνκέλσο νη πεξηζζφηεξνη κηθξννξγαληζκνί έρνπλ δεκηνπξγήζεη αλζεθηηθά ζηειέρε, δειαδή ζηειέρε πνπ δελ επεξεάδνληαη απφ ηε δξάζε ηεο. 15. Τπάξρνπλ αληηβηνηηθά έλαληη ησλ ηψλ; Γηαηππψζηε ηε γλψκε ζαο ζηεξηδφκελνη ζηνπο κεραληζκνχο δξάζεο ησλ αληηβηνηηθψλ. Γελ ππάξρνπλ αληηβηνηηθά έλαληη ησλ ηψλ. Δπεηδή ηα αληηβηνηηθά, γεληθά, δξνπλ αλαζηέιινληαο ηελ παξαγσγή νπζηψλ (θάπνηα κεηαβνιηθή δηαδηθαζία) ζηα βαθηήξηα, ζηνπο κχθεηεο θαη ζηα πξσηφδσα, δελ είλαη απνηειεζκαηηθά έλαληη ησλ ηψλ, θαζψο απηνί δε δηαζέηνπλ δηθφ ηνπο κεηαβνιηθφ κεραληζκφ, αθνχ απνηεινχλ ππνρξεσηηθά θπηηαξηθά παξάζηηα. 16. Γηθαηνινγήζηε ηε ζπλερή παξαγσγή θαηλνχξγησλ αληηβηνηηθψλ απφ ηηο θαξκαθεπηηθέο εηαηξείεο. Η αλαθάιπςε ησλ αληηβηνηηθψλ έθεξε επαλάζηαζε ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ βαθηεξηαθψλ ινηκψμεσλ. Παξ φια απηά ε αιφγηζηε ρξήζε ηνπο έρεη σο απνηέιεζκα ηε δεκηνπξγία ζηειερψλ βαθηεξίσλ πνπ είλαη αλζεθηηθά ζηα αληηβηνηηθά. Γηα ηελ 14

15 απνηειεζκαηηθή επνκέλσο αληηκεηψπηζε αζζελεηψλ πνπ πξνθαινχληαη απφ ηα λέα απηά αλζεθηηθά ζηειέρε, γίλεηαη φιν θαη κεγαιχηεξε ε αλάγθε γηα ηελ αλαθάιπςε λέσλ αληηβηνηηθψλ. 17. Ση ελλννχκε ιέγνληαο φηη ηα αληηβηνηηθά έρνπλ επηιεθηηθή δξάζε; Σα αληηβηνηηθά δξνπλ επηιεθηηθά, κε ηελ έλλνηα φηη βιάπηνπλ κφλν ηνπο κηθξννξγαληζκνχο θαη φρη ηα θχηηαξα ηνπ αλζξψπνπ. 18. Να αλαθέξεηε ηέζζεξα ζεμνπαιηθψο κεηαδηδφκελα λνζήκαηα. Σα πην ζπλεζηζκέλα ζεμνπαιηθψο κεηαδηδφκελα λνζήκαηα είλαη: 1. Απφ βαθηήξηα: ε ζχθηιε, ε γνλνθνθθηθή νπξεζξίηηδα (ή γνλφξξνηα) θαη ε ινίκσμε απφ ριακχδηα. 2. Απφ ηνχο: ν απιφο έξπεηαο, ε ινίκσμε απφ ηνχο ησλ αλζξψπηλσλ ζεισκάησλ, ην AIDS, ε επαηίηηδα Β θαη ε επαηίηηδα C. 3. Απφ πξσηφδσα: ε ινίκσμε απφ ηξηρνκνλάδα. 4. Απφ κχθεηεο: ε ινίκσμε απφ θάληηληα. 19. Ση γλσξίδεηε γηα ηε γνλφξξνηα; Η γνλφξξνηα είλαη έλα απφ ηα πην ζπλεζηζκέλα ζεμνπαιηθψο κεηαδηδφκελα λνζήκαηα θαη νθείιεηαη ζε βαθηήξην. 20. Ση γλσξίδεηε γηα ηε ζχθηιε; Η ζχθηιε είλαη έλα απφ ηα πην ζπλεζηζκέλα ζεμνπαιηθψο κεηαδηδφκελα λνζήκαηα. Πξνθαιείηαη απφ ην βαθηήξην Treponema pallidum. 21. Ση πξνυπνζέηεη ε πξφιεςε ησλ κνιχλζεσλ θαη ε αληηκεηψπηζε ησλ ινηκψμεσλ; Η πξφιεςε ησλ κνιχλζεσλ απφ παζνγφλνπο κηθξννξγαληζκνχο αιιά θαη ε αληηκεηψπηζε ησλ ινηκψμεσλ πξνυπνζέηνπλ ηε γλψζε ησλ κεραληζκψλ αλάπηπμεο θαη πνιιαπιαζηαζκνχ ησλ ζπγθεθξηκέλσλ κηθξνβίσλ. Η γλψζε απηή απνηέιεζε έλα ζεκαληηθφ φπιν ζηελ πξνζπάζεηα ηνπ αλζξψπνπ λα αληηκεησπίζεη πνιιέο κεηαδνηηθέο αζζέλεηεο. 15

16 1.3. ΜΖΥΑΝΗΜΟΗ ΑΜΤΝΑ ΣΟΤ ΑΝΘΡΩΠΗΝΟΤ ΟΡΓΑΝΗΜΟΤ 1. Πνηεο θαηεγνξίεο ακπληηθψλ κεραληζκψλ δηαζέηεη ν αλζξψπηλνο νξγαληζκφο (νλνκαζηηθά); Με πνην θξηηήξην νη θαηαηάζζνληαη νη ακπληηθνί κεραληζκνί; Η άκπλα ηνπ νξγαληζκνχ ελαληίνλ απηψλ ησλ εμσηεξηθψλ παξαγφλησλ επηηπγράλεηαη κε έλα ζχλνιν κεραληζκψλ, νη νπνίνη κπνξνχλ λα δηαθξηζνχλ ηφζν κε βάζε ηε ζέζε ηνπο ζην αλζξψπηλν ζψκα (εμσηεξηθνί -εζσηεξηθνί κεραληζκνί) φζν θαη κε βάζε ηελ ηδηφηεηά ηνπο λα έρνπλ γεληθεπκέλε (κε εηδηθνί ακπληηθνί κεραληζκνί) ή εμεηδηθεπκέλε δξάζε (εηδηθνί ακπληηθνί κεραληζκνί). 2. Πνηα θχηηαξα ζπληεινχλ ζηελ άκπλα ηνπ νξγαληζκνχ καο θαη πνχ παξάγνληαη; Σν αίκα, ηφζν κε ηα έκκνξθα ζπζηαηηθά ηνπ (θχηηαξα) φζν θαη κε ηα ζπζηαηηθά ηνπ πιάζκαηνο, απνηειεί ην βαζηθφηεξν παξάγνληα νξγάλσζεο ηεο άκπλαο (εηδηθήο θαη κε εηδηθήο) ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ. Όια ηα θχηηαξα πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηνπο κεραληζκνχο άκπλαο ηνπ νξγαληζκνχ καο πξνθχπηνπλ απφ ηε δηαθνξνπνίεζε πνιπδχλακσλ αηκνπνηεηηθψλ θπηηάξσλ, ηα νπνία βξίζθνληαη ζηνλ εξπζξφ κπειφ ησλ νζηψλ, πνπ απνηειεί ην θέληξν ηεο αηκνπνίεζεο. 3. Ση εμππεξεηνχλ νη κεραληζκνί κε εηδηθήο άκπλαο ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ θαη ηη πεξηιακβάλνπλ; Η κε εηδηθά άκπλα πεξηιακβάλεη κεραληζκνχο πνπ παξεκπνδίδνπλ ηελ είζνδν κηθξννξγαληζκψλ ζηνλ νξγαληζκφ καο, αιιά θαη κεραληζκνχο πνπ αληηκεησπίδνπλ γεληθά ηνπο κηθξννξγαληζκνχο, αλ θαηαθέξνπλ λα εηζέιζνπλ ζ απηφλ. 4. Πνην είλαη ην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο κε εηδηθήο άκπλαο; Βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ηεο κε εηδηθήο άκπλαο είλαη ε δπλαηφηεηα αληηκεηψπηζεο νπνηνπδήπνηε παζνγφλνπ κηθξννξγαληζκνχ. 5. Πνηεο θαηεγνξίεο θπηηάξσλ απαξηίδνπλ ην αλνζνβηνινγηθφ ζχζηεκα θαη πνηεο νπζίεο εθθξίλνπλ; Σα θχηηαξα πνπ απαξηίδνπλ ην αλνζνβηνινγηθφ ζχζηεκα είλαη θπξίσο ηα ιεκθνθχηηαξα, ηα νπνία αλήθνπλ ζηα ιεπθά αηκνζθαίξηα. Μηα νκάδα ιεκθνθπηηάξσλ, ηα Β-ιεκθνθχηηαξα (πιαζκαηνθχηηαξα), παξάγνπλ ηα αληηζψκαηα, εηδηθέο πξσηεΐλεο πνπ θαηαπνιεκνχλ ηα αληηγφλα γηα ηα νπνία έρνπλ θαηαζθεπαζηεί. 16

17 Μεραληζκνί κε εηδηθήο άκπλαο 1. Σν δέξκα σο ακπληηθφο κεραληζκφο ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ. Η είζνδνο ησλ κηθξνβίσλ ζην αλζξψπηλν ζψκα κπνξεί λα γίλεη είηε κέζσ ηνπ δέξκαηνο, πνπ θαιχπηεη φιε ηελ εμσηεξηθή επηθάλεηά ηνπ, είηε κέζσ ησλ βιελλνγφλσλ. Σν δέξκα εκπνδίδεη απνηειεζκαηηθά ηελ είζνδν ησλ κηθξνβίσλ ζηνλ νξγαληζκφ θαη ιφγσ ηεο δνκήο ηνπ θαη ιφγσ ησλ νπζηψλ πνπ παξάγνληαη απφ ηνπο ζκεγκαηνγφλνπο θαη ηνπο ηδξσηνπνηνχο αδέλεο ηνπ. Η θεξάηηλε ζηηβάδα, πνπ απνηειεί έλα ζηξψκα λεθξψλ θπηηάξσλ ηεο επηδεξκίδαο, ιεηηνπξγεί σο θξαγκφο ζηελ είζνδν ησλ κηθξνβίσλ, ελψ ην γαιαθηηθφ νμχ θαη ε ιπζνδχκε (έλδπκν πνπ δηαζπά ην θπηηαξηθφ ηνίρσκα ησλ βαθηεξίσλ), ηα νπνία πεξηέρνληαη ζηνλ ηδξψηα, θαη ηα ιηπαξά νμέα, ηα νπνία πεξηέρνληαη ζην ζκήγκα, δεκηνπξγνχλ δπζκελέο ρεκηθφ πεξηβάιινλ γηα ηα κηθξφβηα. Παξάιιεια, ζηελ επηθάλεηα ηνπ δέξκαηφο καο θηινμελνχληαη κε παζνγφλνη κηθξννξγαληζκνί πνπ αληαγσλίδνληαη ηνπο παζνγφλνπο θαη εκπνδίδνπλ ηελ εγθαηάζηαζή ηνπο ζ απηήλ. 2. Πνηνη κεραληζκνί εκπνδίδνπλ ηελ είζνδν κηθξννξγαληζκψλ ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ; Η είζνδνο ησλ κηθξνβίσλ ζην αλζξψπηλν ζψκα κπνξεί λα γίλεη είηε κέζσ ηνπ δέξκαηνο, είηε κέζσ ησλ βιελλνγφλσλ, πνπ θαιχπηνπλ θνηιφηεηεο ηνπ νξγαληζκνχ καο, φπσο είλαη νη βιελλνγφλνη ηνπ πεπηηθνχ ή ηνπ αλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο θ.ά. Σν δέξκα εκπνδίδεη απνηειεζκαηηθά ηελ είζνδν ησλ κηθξνβίσλ ζηνλ νξγαληζκφ θαη ιφγσ ηεο δνκήο ηνπ θαη ιφγσ ησλ νπζηψλ πνπ παξάγνληαη απφ ηνπο ζκεγκαηνγφλνπο θαη ηνπο ηδξσηνπνηνχο αδέλεο ηνπ. Η θεξάηηλε ζηηβάδα, πνπ απνηειεί έλα ζηξψκα λεθξψλ θπηηάξσλ ηεο επηδεξκίδαο, ιεηηνπξγεί σο θξαγκφο ζηελ είζνδν ησλ κηθξνβίσλ, ελψ ην γαιαθηηθφ νμχ θαη ε ιπζνδχκε (έλδπκν πνπ δηαζπά ην θπηηαξηθφ ηνίρσκα ησλ βαθηεξίσλ), ηα νπνία πεξηέρνληαη ζηνλ ηδξψηα, θαη ηα ιηπαξά νμέα, ηα νπνία πεξηέρνληαη ζην ζκήγκα, δεκηνπξγνχλ δπζκελέο ρεκηθφ πεξηβάιινλ γηα ηα κηθξφβηα. Παξάιιεια, ζηελ επηθάλεηα ηνπ δέξκαηφο καο θηινμελνχληαη κε παζνγφλνη κηθξννξγαληζκνί πνπ αληαγσλίδνληαη ηνπο παζνγφλνπο θαη εκπνδίδνπλ ηελ εγθαηάζηαζή ηνπο ζ απηήλ. Οη βιελλνγφλνη ηνπ ζψκαηνο, νη νπνίνη θαιχπηνπλ θνηιφηεηεο ηνπ νξγαληζκνχ, απνηεινχλ έλαλ άιιν απνηειεζκαηηθφ θξαγκφ. Με ηε βιέλλα πνπ εθθξίλνπλ παγηδεχνπλ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο θαη δελ επηηξέπνπλ ηελ είζνδφ ηνπο ζηνλ νξγαληζκφ. Ο βιελλνγφλνο ηεο αλαπλεπζηηθήο νδνχ δηαζέηεη επηπιένλ ην βιεθαξηδνθφξν επηζήιην, ην νπνίν απνηειεί επίζεο θξαγκφ ζηελ είζνδν ησλ κηθξννξγαληζκψλ. Οη κηθξννξγαληζκνί παγηδεχνληαη ζηε βιέλλα θαη κε ηε βνήζεηα ησλ βιεθαξίδσλ ηνπ επηζειίνπ απνκαθξχλνληαη απφ ηελ αλαπλεπζηηθή νδφ. ην βιελλνγφλν ηνπ ζηνκάρνπ εθθξίλεηαη ην πδξνρισξηθφ νμχ, ην νπνίν θαηαζηξέθεη ηα πεξηζζφηεξα κηθξφβηα πνπ εηζέξρνληαη κε ηελ ηξνθή ζην ζηφκαρν. Η ιπζνδχκε, ε νπνία, φπσο αλαθέξζεθε, έρεη βαθηεξηνθηφλν δξάζε, βξίζθεηαη ζε κεγάιεο πνζφηεηεο θαη ζηα δάθξπα θαη ζην ζάιην θαη πξνζηαηεχεη ην βιελλνγφλν ηνπ επηπεθπθφηα θαη ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο αληίζηνηρα. 17

18 3. Οη βιελλνγφλνη σο ακπληηθνί κεραληζκνί ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ. Οη βιελλνγφλνη ηνπ ζψκαηνο, νη νπνίνη θαιχπηνπλ θνηιφηεηεο ηνπ νξγαληζκνχ, απνηεινχλ έλαλ άιιν απνηειεζκαηηθφ θξαγκφ. Με ηε βιέλλα πνπ εθθξίλνπλ παγηδεχνπλ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο θαη δελ επηηξέπνπλ ηελ είζνδφ ηνπο ζηνλ νξγαληζκφ. Ο βιελλνγφλνο ηεο αλαπλεπζηηθήο νδνχ δηαζέηεη επηπιένλ ην βιεθαξηδνθφξν επηζήιην, ην νπνίν απνηειεί επίζεο θξαγκφ ζηελ είζνδν ησλ κηθξννξγαληζκψλ. Οη κηθξννξγαληζκνί παγηδεχνληαη ζηε βιέλλα θαη κε ηε βνήζεηα ησλ βιεθαξίδσλ ηνπ επηζειίνπ απνκαθξχλνληαη απφ ηελ αλαπλεπζηηθή νδφ. ην βιελλνγφλν ηνπ ζηνκάρνπ εθθξίλεηαη ην πδξνρισξηθφ νμχ, ην νπνίν θαηαζηξέθεη ηα πεξηζζφηεξα κηθξφβηα πνπ εηζέξρνληαη κε ηελ ηξνθή ζην ζηφκαρν. Η ιπζνδχκε, ε νπνία, φπσο αλαθέξζεθε, έρεη βαθηεξηνθηφλν δξάζε, βξίζθεηαη ζε κεγάιεο πνζφηεηεο θαη ζηα δάθξπα θαη ζην ζάιην θαη πξνζηαηεχεη ην βιελλνγφλν ηνπ επηπεθπθφηα θαη ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο αληίζηνηρα. 4. Πνηνο είλαη ν ξφινο ησλ ηξηρηδίσλ θαη ησλ βιεθαξίδσλ πνπ ππάξρνπλ ζηνπο βιελλνγφλνπο ηεο κχηεο θαη ηνπ αλψηεξνπ αλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο ηνπ αλζξψπνπ; Ο βιελλνγφλνο ηεο αλαπλεπζηηθήο νδνχ δηαζέηεη βιεθαξηδνθφξν επηζήιην, ην νπνίν απνηειεί θξαγκφ ζηελ είζνδν ησλ κηθξννξγαληζκψλ. Οη κηθξννξγαληζκνί παγηδεχνληαη ζηε βιέλλα θαη κε ηε βνήζεηα ησλ βιεθαξίδσλ ηνπ επηζειίνπ απνκαθξχλνληαη απφ ηελ αλαπλεπζηηθή νδφ. 5. Πνηνπο κε εηδηθνχο κεραληζκνχο άκπλαο πξέπεη λα δηαπεξάζεη έλαο παζνγφλνο κηθξννξγαληζκφο πξνθεηκέλνπ λα εηζέιζεη ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ κέζσ ηνπ πεπηηθνχ ζπζηήκαηνο; Βιελλνγφλν ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο. Σε ιπζνδχκε πνπ είλαη αληηκηθξνβηαθή νπζία πνπ πεξηέρεηαη ζην ζάιην. Σν πδξνρισξηθφ νμχ πνπ παξάγεηαη απφ ην βιελλνγφλν ηνπ ζηνκάρνπ. Σν βιελλνγφλν ηνπ ζηνκάρνπ. Αλ, παξά ηνπο θξαγκνχο πνπ πξνζηαηεχνπλ ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ, έλα κηθξφβην θαηαθέξεη λα δηαπεξάζεη ηνπο κεραληζκνχο άκπλαο πνπ, ζα έξζεη αληηκέησπν κε κηα δεχηεξε γξακκή ακπληηθψλ κεραληζκψλ, ζηνπο νπνίνπο αλήθεη ε θαγνθπηηάξσζε, ε θιεγκνλψδεο αληίδξαζε, ν ππξεηφο θαη ε δξάζε νξηζκέλσλ αληηκηθξνβηαθψλ νπζηψλ, πνπ απνηεινχλ επίζεο κε εηδηθνχο ακπληηθνχο κεραληζκνχο. 6. Πνηνπο κε εηδηθνχο κεραληζκνχο άκπλαο πξέπεη λα δηαπεξάζεη έλαο παζνγφλνο κηθξννξγαληζκφο πξνθεηκέλνπ λα εηζέιζεη ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ κέζσ ηνπ αλαπλεπζηηθνχ ζπζηήκαηνο; Σν βιελλνγφλν ηεο αλαπλεπζηηθήο νδνχ. Σε βιέλλα πνπ παξάγνπλ ηα θχηηαξα ηνπ βιελλνγφλνπ. 18

19 Σηο βιεθαξίδεο πνπ δηαζέηεη ν βιελλνγφλνο ηεο αλαπλεπζηηθήο νδνχ. Με ηε βιέλλα πνπ εθθξίλεηαη παγηδεχνληαη νη κηθξννξγαληζκνί θαη δελ επηηξέπεηαη ε είζνδφο ηνπο ζηνλ νξγαληζκφ. Ο βιελλνγφλνο ηεο αλαπλεπζηηθήο νδνχ δηαζέηεη επηπιένλ ην βιεθαξηδνθφξν επηζήιην, ην νπνίν απνηειεί επίζεο θξαγκφ ζηελ είζνδν ησλ κηθξννξγαληζκψλ. Οη κηθξννξγαληζκνί παγηδεχνληαη ζηε βιέλλα θαη κε ηε βνήζεηα ησλ βιεθαξίδσλ ηνπ επηζειίνπ απνκαθξχλνληαη απφ ηελ αλαπλεπζηηθή νδφ. Αλ, παξά ηνπο θξαγκνχο πνπ πξνζηαηεχνπλ ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ, έλα κηθξφβην θαηαθέξεη λα δηαπεξάζεη ηνπο κεραληζκνχο άκπλαο πνπ, ζα έξζεη αληηκέησπν κε κηα δεχηεξε γξακκή ακπληηθψλ κεραληζκψλ, ζηνπο νπνίνπο αλήθεη ε θαγνθπηηάξσζε, ε θιεγκνλψδεο αληίδξαζε, ν ππξεηφο θαη ε δξάζε νξηζκέλσλ αληηκηθξνβηαθψλ νπζηψλ, πνπ απνηεινχλ επίζεο κε εηδηθνχο ακπληηθνχο κεραληζκνχο. 7. Πνηνπο κε εηδηθνχο κεραληζκνχο άκπλαο πξέπεη λα δηαπεξάζεη έλαο παζνγφλνο κηθξννξγαληζκφο πξνθεηκέλνπ λα εηζέιζεη ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ κέζσ ηνπ δέξκαηνο; Σν δέξκα εκπνδίδεη απνηειεζκαηηθά ηελ είζνδν ησλ κηθξνβίσλ ζηνλ νξγαληζκφ θαη ιφγσ ηεο δνκήο ηνπ θαη ιφγσ ησλ νπζηψλ πνπ παξάγνληαη απφ ηνπο ζκεγκαηνγφλνπο θαη ηνπο ηδξσηνπνηνχο αδέλεο ηνπ. Η θεξάηηλε ζηηβάδα, πνπ απνηειεί έλα ζηξψκα λεθξψλ θπηηάξσλ ηεο επηδεξκίδαο, ιεηηνπξγεί σο θξαγκφο ζηελ είζνδν ησλ κηθξνβίσλ, ελψ ην γαιαθηηθφ νμχ θαη ε ιπζνδχκε (έλδπκν πνπ δηαζπά ην θπηηαξηθφ ηνίρσκα ησλ βαθηεξίσλ), ηα νπνία πεξηέρνληαη ζηνλ ηδξψηα, θαη ηα ιηπαξά νμέα, ηα νπνία πεξηέρνληαη ζην ζκήγκα, δεκηνπξγνχλ δπζκελέο ρεκηθφ πεξηβάιινλ γηα ηα κηθξφβηα. Παξάιιεια, ζηελ επηθάλεηα ηνπ δέξκαηφο καο θηινμελνχληαη κε παζνγφλνη κηθξννξγαληζκνί πνπ αληαγσλίδνληαη ηνπο παζνγφλνπο θαη εκπνδίδνπλ ηελ εγθαηάζηαζή ηνπο ζ απηήλ. Αλ, παξά ηνπο θξαγκνχο πνπ πξνζηαηεχνπλ ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ, έλα κηθξφβην θαηαθέξεη λα δηαπεξάζεη ηνπο κεραληζκνχο άκπλαο πνπ αλαθέξζεθαλ (γηα παξάδεηγκα, ιφγσ δηαθνπήο ηεο ζπλέρεηαο ηνπ δέξκαηνο απφ έλα ηξαχκα), ζα έξζεη αληηκέησπν κε κηα δεχηεξε γξακκή ακπληηθψλ κεραληζκψλ, ζηνπο νπνίνπο αλήθεη ε θαγνθπηηάξσζε, ε θιεγκνλψδεο αληίδξαζε, ν ππξεηφο θαη ε δξάζε νξηζκέλσλ αληηκηθξνβηαθψλ νπζηψλ, πνπ απνηεινχλ επίζεο κε εηδηθνχο ακπληηθνχο κεραληζκνχο. 8. Πψο ζπκβάιινπλ ζηελ άκπλα ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ ην ζάιην, ν ηδξψηαο, ηα δάθξπα θαη ην γαζηξηθφ πγξφ; Σν γαζηξηθφ πγξφ πεξηέρεη πδξνρισξηθφ νμχ, ην νπνίν θαηαζηξέθεη ηα πεξηζζφηεξα κηθξφβηα πνπ εηζέξρνληαη κε ηελ ηξνθή ζην ζηφκαρν. Η ιπζνδχκε, ε νπνία έρεη βαθηεξηνθηφλν δξάζε (έλδπκν πνπ δηαζπά ην θπηηαξηθφ ηνίρσκα ησλ βαθηεξίσλ), βξίζθεηαη ζε κεγάιεο πνζφηεηεο ζηα δάθξπα θαη ζην ζάιην θαη πξνζηαηεχεη ην βιελλνγφλν ηνπ επηπεθπθφηα θαη ηεο ζηνκαηηθήο θνηιφηεηαο αληίζηνηρα. 19

20 Σν γαιαθηηθφ νμχ θαη ε ιπζνδχκε, ηα νπνία πεξηέρνληαη ζηνλ ηδξψηα, θαη ηα ιηπαξά νμέα, ηα νπνία πεξηέρνληαη ζην ζκήγκα, δεκηνπξγνχλ δπζκελέο ρεκηθφ πεξηβάιινλ γηα ηα κηθξφβηα. 9. Πνηνη παξάγνληεο αληηκεησπίδνπλ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο κεηά ηελ είζνδφ ηνπο ζηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ (νλνκαζηηθά); Αλ, παξά ηνπο θξαγκνχο πνπ πξνζηαηεχνπλ ηνλ αλζξψπηλν νξγαληζκφ, έλα κηθξφβην θαηαθέξεη λα δηαπεξάζεη ηνπο κεραληζκνχο άκπλαο πνπ αλαθέξζεθαλ (γηα παξάδεηγκα, ιφγσ δηαθνπήο ηεο ζπλέρεηαο ηνπ δέξκαηνο απφ έλα ηξαχκα), ζα έξζεη αληηκέησπν κε κηα δεχηεξε γξακκή ακπληηθψλ κεραληζκψλ, ζηνπο νπνίνπο αλήθεη ε θαγνθπηηάξσζε, ε θιεγκνλψδεο αληίδξαζε, ν ππξεηφο θαη ε δξάζε νξηζκέλσλ αληηκηθξνβηαθψλ νπζηψλ, πνπ απνηεινχλ επίζεο κε εηδηθνχο ακπληηθνχο κεραληζκνχο. Σαπηφρξνλα ελεξγνπνηνχληαη θαη νη κεραληζκνί εηδηθήο άκπλαο. Σα καθξνθάγα εθηφο απφ ηε δπλαηφηεηα πνπ έρνπλ λα θαηαζηξέθνπλ ην κηθξφβην, έρνπλ θαη ηελ ηθαλφηεηα λα εθζέηνπλ ζηελ επηθάλεηά ηνπο ηκήκαηα ηνπ κηθξνβίνπ πνπ έρνπλ εγθισβίζεη θαη θαηαζηξέςεη, ιεηηνπξγψληαο έηζη σο αληηγνλνπαξνπζηαζηηθά θχηηαξα. Σα θχηηαξα πνπ ελεξγνπνηνχληαη πξψηα κεηά ηελ παξνπζίαζε ηνπ αληηγφλνπ είλαη ηα βνεζεηηθά Σ-ιεκθνθχηηαξα. Σα θχηηαξα απηά εθθξίλνπλ νπζίεο πνπ ελεξγνπνηνχλ ηα Β-ιεκθνθχηηαξα, πξνθεηκέλνπ απηά λα πνιιαπιαζηαζηνχλ θαη ηειηθά λα δηαθνξνπνηεζνχλ ζε πιαζκαηνθχηηαξα θαη Β-ιεκθνθχηηαξα κλήκεο. Σα πιαζκαηνθχηηαξα ζηε ζπλέρεηα εθθξίλνπλ κεγάιεο πνζφηεηεο αληηζσκάησλ εηδηθψλ γηα ην ζπγθεθξηκέλν αληηγφλν. Σα Β-ιεκθνθχηηαξα κλήκεο ζα ελεξγνπνηεζνχλ ζηελ πεξίπησζε πνπ ν νξγαληζκφο ζα εθηεζεί θαη πάιη ζην ίδην αληηγφλν. Παξάιιεια κε ηελ ελεξγνπνίεζε ησλ Β-ιεκθνθπηηάξσλ, ηα βνεζεηηθά Σ- ιεκθνθχηηαξα, ζηελ πεξίπησζε θαηά ηελ νπνία ην αληηγφλν είλαη έλα θχηηαξν (θαξθηληθφ θχηηαξν, θχηηαξν κεηακνζρεπκέλνπ ηζηνχ ή θχηηαξν κνιπζκέλν απφ ηφ), βνεζνχλ ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ θαη ηελ ελεξγνπνίεζε κηαο άιιεο εηδηθήο θαηεγνξίαο Σ-ιεκθνθπηηάξσλ, ησλ θπηηαξνηνμηθψλ Σ-ιεκθνθπηηάξσλ, ηα νπνία ζα θαηαζηξέςνπλ ηα θχηηαξα -ζηφρνπο. 10. Πψο δξνπλ ηα θαγνθχηηαξα; Σα θαγνθχηηαξα απνηεινχλ κηα θαηεγνξία ιεπθψλ αηκνζθαηξίσλ θαη δηαθξίλνληαη ζηα νπδεηεξφθηια θαη ζηα κνλνθχηηαξα. Σα ηειεπηαία, αθνχ δηαθνξνπνηεζνχλ ζε καθξνθάγα, εγθαζίζηαληαη ζηνπο ηζηνχο. Σα θαγνθχηηαξα ελεξγνπνηνχληαη κεηά ηελ εκθάληζε ελφο παζνγφλνπ κηθξννξγαληζκνχ ζην εζσηεξηθφ ηνπ νξγαληζκνχ καο. Δηδηθά ηα καθξνθάγα εγθισβίδνπλ ην κηθξννξγαληζκφ, ηνλ θαηαζηξέθνπλ θαη εθζέηνπλ ζηελ επηθάλεηά ηνπο θάπνηα ηκήκαηά ηνπ. Απηφ εμππεξεηεί ηε δξάζε ησλ εηδηθψλ κεραληζκψλ άκπλαο. Με θαγνθπηηάξσζε αληηκεησπίδνληαη θαη νξηζκέλνη ηνί. 11. ε πνηεο θαηεγνξίεο δηαθξίλνληαη ηα θαγνθχηηαξα; Σα θαγνθχηηαξα απνηεινχλ κηα θαηεγνξία ιεπθψλ αηκνζθαηξίσλ θαη δηαθξίλνληαη ζηα νπδεηεξφθηια θαη ζηα κνλνθχηηαξα. Σα ηειεπηαία, αθνχ δηαθνξνπνηεζνχλ ζε καθξνθάγα, εγθαζίζηαληαη ζηνπο ηζηνχο. 20

21 12. Ση είλαη ε θιεγκνλή θαη πψο εθδειψλεηαη; Η θιεγκνλψδεο αληίδξαζε, ή απιά θιεγκνλή, εθδειψλεηαη κε έλα ζχλνιν ζπκπησκάησλ ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη ην θνθθίληζκα ζηελ πεξηνρή ηνπ ηξαχκαηνο, ην νίδεκα, ν πφλνο θαη ε ηνπηθή αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο. Αο δνχκε ηη ζα ζπκβεί, αλ ην δέξκα καο ηξαπκαηηζηεί θαη θάπνηνη παζνγφλνη κηθξννξγαληζκνί θαηαθέξνπλ λα εηζβάινπλ ζηνλ νξγαληζκφ καο απφ ην ηξαχκα. Ακέζσο ε πεξηνρή ηνπ ηξαχκαηνο θνθθηλίδεη, πξήδεηαη θαη αηζζαλφκαζηε πφλν. Ο πφλνο νθείιεηαη ζηνλ ηξαπκαηηζκφ ησλ απνιήμεσλ ησλ λεπξηθψλ θπηηάξσλ θαη ζηε δξάζε ζ απηά ηνμηλψλ πνπ απειεπζεξψλνληαη απφ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο. Παξάιιεια, ηα αηκνθφξα αγγεία ηεο πεξηνρήο δηαζηέιινληαη, κε απνηέιεζκα λα ζπγθεληξψλεηαη πεξηζζφηεξν αίκα θαη λα πξνθαιείηαη θνθθίληζκα. Σν αίκα ζηελ πεξηνρή ηνπ ηξαχκαηνο ζα πήμεη ζχληνκα κε ηε δεκηνπξγία ελφο πιέγκαηνο πξσηετληθήο ζχζηαζεο, ην νπνίν νλνκάδεηαη ηλψδεο. Ο ζρεκαηηζκφο ηνπ ηλψδνπο ζηακαηά ηελ αηκνξξαγία θαη εκπνδίδεη ηελ είζνδν άιισλ κηθξννξγαληζκψλ. Λφγσ ηεο δηαζηνιήο ησλ αγγείσλ ην πιάζκα ηνπ αίκαηνο δηαρέεηαη ζηνπο γχξσ ηζηνχο, πξνθαιψληαο ηνπηθφ νίδεκα (πξήμηκν). Σν πιάζκα πεξηέρεη αληηκηθξνβηαθέο νπζίεο, νη νπνίεο θαηαζηξέθνπλ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο ή ελεξγνπνηνχλ ηε δηαδηθαζία ηεο θαγνθπηηάξσζεο. Δπηπιένλ ρεκηθέο νπζίεο, πνπ απειεπζεξψλνληαη είηε απφ ηα ηξαπκαηηζκέλα θχηηαξα είηε απφ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο, πξνζειθχνπλ θαγνθχηηαξα, ηα νπνία θηάλνπλ κε ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο ζην ζεκείν ηεο θιεγκνλήο φπνπ δξνπλ θαηαζηξέθνληαο ηνπο παζνγφλνπο κηθξννξγαληζκνχο. ην «πεδίν ηεο κάρεο» πνπ δηεμάγεηαη κεηαμχ ησλ κηθξνβίσλ θαη ησλ θπηηάξσλ ηα νπνία ππεξαζπίδνληαη ηελ πγεία καο ππάξρνπλ θπζηθά απψιεηεο θαη απφ ηα δχν «ζηξαηφπεδα»:λεθξά θαγνθχηηαξα θαη λεθξνί κηθξννξγαληζκνί ζρεκαηίδνπλ έλα παρχξξεπζην θηηξηλσπφ πγξφ, ην πχνλ. 13. Πψο ζπληειεί ζηελ άκπλα ηνπ νξγαληζκνχ ε θιεγκνλή; Σα αηκνθφξα αγγεία ηεο ηξαπκαηηζκέλεο πεξηνρήο δηαζηέιινληαη, κε απνηέιεζκα λα ζπγθεληξψλεηαη πεξηζζφηεξν αίκα Σν αίκα ζηελ πεξηνρή ηνπ ηξαχκαηνο ζα πήμεη ζχληνκα κε ηε δεκηνπξγία ελφο πιέγκαηνο πξσηετληθήο ζχζηαζεο, ην νπνίν νλνκάδεηαη ηλψδεο. Ο ζρεκαηηζκφο ηνπ ηλψδνπο ζηακαηά ηελ αηκνξξαγία θαη εκπνδίδεη ηελ είζνδν άιισλ κηθξννξγαληζκψλ. Λφγσ ηεο δηαζηνιήο ησλ αγγείσλ ην πιάζκα ηνπ αίκαηνο δηαρέεηαη ζηνπο γχξσ ηζηνχο. Σν πιάζκα πεξηέρεη αληηκηθξνβηαθέο νπζίεο, νη νπνίεο θαηαζηξέθνπλ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο ή ελεξγνπνηνχλ ηε δηαδηθαζία ηεο θαγνθπηηάξσζεο. Δπηπιένλ ρεκηθέο νπζίεο, πνπ απειεπζεξψλνληαη είηε απφ ηα ηξαπκαηηζκέλα θχηηαξα είηε απφ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο, πξνζειθχνπλ θαγνθχηηαξα, ηα νπνία θηάλνπλ κε ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο ζην ζεκείν ηεο θιεγκνλήο φπνπ δξνπλ θαηαζηξέθνληαο ηνπο παζνγφλνπο κηθξννξγαληζκνχο. 21

22 14. Ση ζα ζπκβεί αλ ην δέξκα καο ηξαπκαηηζηεί θαη θάπνηνη παζνγφλνη κηθξννξγαληζκνί θαηαθέξνπλ λα εηζέιζνπλ ζηνλ νξγαληζκφ καο απφ ην ηξαχκα; Ακέζσο ε πεξηνρή ηνπ ηξαχκαηνο θνθθηλίδεη, πξήδεηαη θαη αηζζαλφκαζηε πφλν. Ο πφλνο νθείιεηαη ζηνλ ηξαπκαηηζκφ ησλ απνιήμεσλ ησλ λεπξηθψλ θπηηάξσλ θαη ζηε δξάζε ζ απηά ηνμηλψλ πνπ απειεπζεξψλνληαη απφ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο. Παξάιιεια, ηα αηκνθφξα αγγεία ηεο πεξηνρήο δηαζηέιινληαη, κε απνηέιεζκα λα ζπγθεληξψλεηαη πεξηζζφηεξν αίκα θαη λα πξνθαιείηαη θνθθίληζκα. Σν αίκα ζηελ πεξηνρή ηνπ ηξαχκαηνο ζα πήμεη ζχληνκα κε ηε δεκηνπξγία ελφο πιέγκαηνο πξσηετληθήο ζχζηαζεο, ην νπνίν νλνκάδεηαη ηλψδεο. Ο ζρεκαηηζκφο ηνπ ηλψδνπο ζηακαηά ηελ αηκνξξαγία θαη εκπνδίδεη ηελ είζνδν άιισλ κηθξννξγαληζκψλ. Λφγσ ηεο δηαζηνιήο ησλ αγγείσλ ην πιάζκα ηνπ αίκαηνο δηαρέεηαη ζηνπο γχξσ ηζηνχο, πξνθαιψληαο ηνπηθφ νίδεκα (πξήμηκν). Σν πιάζκα πεξηέρεη αληηκηθξνβηαθέο νπζίεο, νη νπνίεο θαηαζηξέθνπλ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο ή ελεξγνπνηνχλ ηε δηαδηθαζία ηεο θαγνθπηηάξσζεο. Δπηπιένλ ρεκηθέο νπζίεο, πνπ απειεπζεξψλνληαη είηε απφ ηα ηξαπκαηηζκέλα θχηηαξα είηε απφ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο, πξνζειθχνπλ θαγνθχηηαξα, ηα νπνία θηάλνπλ κε ηελ θπθινθνξία ηνπ αίκαηνο ζην ζεκείν ηεο θιεγκνλήο φπνπ δξνπλ θαηαζηξέθνληαο ηνπο παζνγφλνπο κηθξννξγαληζκνχο. ην «πεδίν ηεο κάρεο»πνπ δηεμάγεηαη κεηαμχ ησλ κηθξνβίσλ θαη ησλ θπηηάξσλ ηα νπνία ππεξαζπίδνληαη ηελ πγεία καο ππάξρνπλ θπζηθά απψιεηεο θαη απφ ηα δχν «ζηξαηφπεδα»: λεθξά θαγνθχηηαξα θαη λεθξνί κηθξννξγαληζκνί ζρεκαηίδνπλ έλα παρχξξεπζην θηηξηλσπφ πγξφ, ην πχνλ. 15. ε ηη νθείιεηαη ην θνθθίληζκα πνπ παξαηεξείηαη ζε κία ηξαπκαηηζκέλε πεξηνρή; Σν θνθθίληζκα πνπ παξαηεξείηαη ζηελ ηξαπκαηηζκέλε πεξηνρή, θαηά ηελ εθδήισζε θιεγκνλήο, νθείιεηαη ζηε δηαζηνιή ησλ αηκνθφξσλ αγγείσλ ηεο πεξηνρήο πνπ έρεη ζαλ απνηέιεζκα λα ζπγθεληξψλεηαη πεξηζζφηεξν αίκα. 16. ε ηη νθείιεηαη ν πφλνο πνπ παξαηεξείηαη ζε κία ηξαπκαηηζκέλε πεξηνρή; Η πεξηνρή ηνπ ηξαχκαηνο θνθθηλίδεη, πξήδεηαη θαη αηζζαλφκαζηε πφλν. Ο πφλνο νθείιεηαη ζηνλ ηξαπκαηηζκφ ησλ απνιήμεσλ ησλ λεπξηθψλ θπηηάξσλ θαη ζηε δξάζε ζ απηά ηνμηλψλ πνπ απειεπζεξψλνληαη απφ ηνπο κηθξννξγαληζκνχο. 17 Ση είλαη ην ηλψδεο θαη πψο απηφ ζπκβάιιεη ζηελ άκπλα ηνπ νξγαληζκνχ; Σν αίκα ζηελ πεξηνρή ηνπ ηξαχκαηνο πήδεη ζχληνκα κε ηε δεκηνπξγία ελφο πιέγκαηνο πξσηετληθήο ζχζηαζεο, ην νπνίν νλνκάδεηαη ηλψδεο. Ο ζρεκαηηζκφο ηνπ ηλψδνπο ζηακαηά ηελ αηκνξξαγία θαη εκπνδίδεη ηελ είζνδν άιισλ κηθξννξγαληζκψλ. 18. Ση είλαη ην πχν, πφηε εκθαλίδεηαη θαη ηη πεξηέρεη; ην «πεδίν ηεο κάρεο» πνπ δηεμάγεηαη κεηαμχ ησλ κηθξνβίσλ θαη ησλ θπηηάξσλ ηα νπνία ππεξαζπίδνληαη ηελ πγεία καο, ζηελ πεξηνρή πνπ εθδειψλεηαη θιεγκνλή, ππάξρνπλ θπζηθά απψιεηεο θαη απφ ηα δχν «ζηξαηφπεδα»: λεθξά θαγνθχηηαξα θαη λεθξνί κηθξννξγαληζκνί ζρεκαηίδνπλ έλα παρχξξεπζην θηηξηλσπφ πγξφ, ην πχνλ. 22

23 19. Ση είλαη ν ππξεηφο θαη πψο ζπκβάιιεη ζηελ άκπλα ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ; Ο νξγαληζκφο καο δηαζέηεη έλαλ νκνηνζηαηηθφ κεραληζκφ πνπ ξπζκίδεη ηε δηαηήξεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ ζψκαηνο ζηνπο 36, 6 C. Ωζηφζν, ζε πεξίπησζε γεληθεπκέλεο κηθξνβηαθήο κφιπλζεο, ε ζεξκνθξαζία ηνπ ζψκαηνο αλεβαίλεη. Απηή ε κε θπζηνινγηθή πςειή ζεξκνθξαζία ηνπ ζψκαηνο, πνπ νλνκάδεηαη ππξεηφο, εκπνδίδεη ηελ αλάπηπμε θαη ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ βαθηεξίσλ. Παξάιιεια βέβαηα παξεκπνδίδεηαη θαη ε ιεηηνπξγία ησλ ελδχκσλ ησλ θπηηάξσλ, ε νπνία, ζε πεξηπηψζεηο ηψζεσλ, έρεη σο απνηέιεζκα ηελ αλαζηνιή ηνπ πνιιαπιαζηαζκνχ ησλ ηψλ. Δπηπιένλ ν ππξεηφο εληζρχεη ηε δξάζε ησλ θαγνθπηηάξσλ. 20. Πνηεο είλαη νη θπξηφηεξεο νπζίεο ηνπ αίκαηνο κε αληηκηθξνβηαθή δξάζε(νλνκαζηηθά); Ιληεξθεξφλεο πκπιήξσκα Πξνπέξζηλε Αληηζψκαηα 21. Ση είλαη νη ηληεξθεξφλεο, πφηε παξάγνληαη θαη πψο ζπληεινχλ ζηελ άκπλα ηνπ νξγαληζκνχ καο; ηελ πεξίπησζε κφιπλζεο απφ ηνχο δξα έλαο επηπιένλ κεραληζκφο κε εηδηθήο άκπλαο. Όηαλ θάπνηνο ηφο κνιχλεη έλα θχηηαξν, πξνθαιεί ηελ παξαγσγή εηδηθψλ πξσηετλψλ, ησλ ηληεξθεξνλψλ. ε έλα πξψην ζηάδην νη ηληεξθεξφλεο αληρλεχνληαη ζην θπηηαξφπιαζκα ηνπ κνιπζκέλνπ θπηηάξνπ. ε επφκελν φκσο ζηάδην νη ηληεξθεξφλεο απειεπζεξψλνληαη ζην κεζνθπηηάξην πγξφ θαη απφ εθεί απνξξνθνχληαη απφ ηα γεηηνληθά πγηή θχηηαξα. Με ηελ εηζαγσγή ησλ ηληεξθεξνλψλ ζηα πγηή θχηηαξα ελεξγνπνηείηαη ε παξαγσγή άιισλ πξσηετλψλ, νη νπνίεο έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα παξεκπνδίδνπλ ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ ηψλ. Έηζη ηα πγηή θχηηαξα πξνζηαηεχνληαη, γηαηί ν ηφο, αθφκε θαη αλ θαηνξζψζεη λα δηεηζδχζεη ζ απηά, είλαη αλίθαλνο λα πνιιαπιαζηαζηεί. 22. Ση είλαη ην ζπκπιήξσκα θαη πνηνο είλαη ν ξφινο ηνπ; Πξφθεηηαη γηα νκάδα είθνζη πξσηετλψλ ζηνλ νξφ ηνπ αίκαηνο κε αληηκηθξνβηαθή δξάζε. 23. Ση είλαη ε πξνπεξδίλε θαη πνηνο είλαη ν ξφινο ηεο ζηελ άκπλα ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ; Δίλαη κηα νκάδα ηξηψλ πξσηετλψλ ζηνλ νξφ ηνπ αίκαηνο πνπ δξα ζε ζπλδπαζκφ κε ηηο πξσηεΐλεο ηνπ ζπκπιεξψκαηνο γηα ηελ θαηαζηξνθή ησλ κηθξνβίσλ. 23

24 Μεραληζκνί εηδηθήο άκπλαο - Αλνζία 1. Ση νλνκάδνπκε αλνζία; Η ηθαλφηεηα ηνπ αλζξψπηλνπ νξγαληζκνχ λα αλαγλσξίδεη νπνηαδήπνηε μέλε πξνο απηφλ νπζία θαη λα αληηδξά παξάγνληαο εμεηδηθεπκέλα θχηηαξα θαη θπηηαξηθά πξντφληα (π.ρ. αληηζψκαηα), ψζηε λα ηελ εμνπδεηεξψζεη, νλνκάδεηαη αλνζία. 2. Ση νλνκάδνπκε αληηγφλν; Η μέλε νπζία πνπ πξνθαιεί ηελ αλνζνβηνινγηθή απφθξηζε νλνκάδεηαη αληηγφλν. Ωο αληηγφλν κπνξεί λα δξάζεη έλαο νιφθιεξνο κηθξννξγαληζκφο (π.ρ. ηφο, βαθηήξην θ.ά.), έλα ηκήκα απηνχ ή ηνμηθέο νπζίεο πνπ παξάγνληαη απ απηφλ. Δπίζεο σο αληηγφλα κπνξνχλ λα δξάζνπλ ε γχξε, δηάθνξεο θαξκαθεπηηθέο νπζίεο, ζπζηαηηθά ηξνθψλ, θχηηαξα ή νξφο απφ άιια άηνκα ή δψα θ.ά. 3. Πνηα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο εηδηθήο άκπλαο; Οη κεραληζκνί εηδηθήο άκπλαο δηαζέηνπλ δχν ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηνπο θάλνπλ λα μερσξίδνπλ απφ ηνπο κεραληζκνχο κε εηδηθήο άκπλαο. Απηά είλαη: α. ε εμεηδίθεπζε, πνπ ζεκαίλεη φηη ηα πξντφληα ηεο αλνζνβηνινγηθήο απφθξηζεο ζα δξάζνπλ κφλν ελαληίνλ ηεο νπζίαο πνπ πξνθάιεζε ηελ παξαγσγή ηνπο, θαη β. ε κλήκε, πνπ είλαη ε ηθαλφηεηα ηνπ νξγαληζκνχ λα «ζπκάηαη» ηα αληηγφλα κε ηα νπνία έρεη έιζεη ζε επαθή, έηζη ψζηε κεηά απφ κηα πηζαλή δεχηεξε έθζεζή ηνπ ζ απηά λα αληηδξά γξεγνξφηεξα. 4. Ση πεξηιακβάλεη ην αλνζνβηνινγηθφ ζχζηεκα; Σν αλνζνβηνινγηθφ ζχζηεκα απνηειείηαη απφ ηα πξσηνγελή ιεκθηθά φξγαλα, πνπ είλαη ν κπειφο ησλ νζηψλ θαη ν ζχκνο αδέλαο, θαη απφ ηα δεπηεξνγελή ιεκθηθά φξγαλα, πνπ είλαη νη ιεκθαδέλεο, ν ζπιήλαο, νη ακπγδαιέο θαη ν ιεκθηθφο ηζηφο θαηά κήθνο ηνπ γαζηξεληεξηθνχ ζσιήλα. Σα θχηηαξα πνπ απαξηίδνπλ ην αλνζνβηνινγηθφ ζχζηεκα είλαη θπξίσο ηα ιεκθνθχηηαξα, ηα νπνία αλήθνπλ ζηα ιεπθά αηκνζθαίξηα. 5. Ση είλαη ηα ιεκθνεηδή φξγαλα θαη πνηνο είλαη ν ξφινο ηνπο ζηε δνκή θαη ηε ιεηηνπξγία ηνπ αλνζνβηνινγηθνχ ζπζηήκαηνο; Σα πξσηνγελή ιεκθηθά φξγαλα, είλαη ν κπειφο ησλ νζηψλ θαη ν ζχκνο αδέλαο θαη ηα δεπηεξνγελή ιεκθηθά φξγαλα, είλαη νη ιεκθαδέλεο, ν ζπιήλαο, νη ακπγδαιέο θαη ν ιεκθηθφο ηζηφο θαηά κήθνο ηνπ γαζηξεληεξηθνχ ζσιήλα. Σα Σ-ιεκθνθχηηαξα δηαθνξνπνηνχληαη θαη σξηκάδνπλ ζην ζχκν αδέλα. Σα Β-ιεκθνθχηηαξα δηαθνξνπνηνχληαη θαη σξηκάδνπλ ζην κπειφ ησλ νζηψλ. 24

25 6. Ση είλαη ηα ιεκθνθχηηαξα, πνχ παξάγνληαη θαη ζε πνηεο θαηεγνξίεο δ ηαθξίλνληαη; Όια ηα θχηηαξα πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηνπο κεραληζκνχο άκπλαο ηνπ νξγαληζκνχ καο πξνθχπηνπλ απφ ηε δηαθνξνπνίεζε πνιπδχλακσλ αηκνπνηεηηθψλ θπηηάξσλ, ηα νπνία βξίζθνληαη ζηνλ εξπζξφ κπειφ ησλ νζηψλ, πνπ απνηειεί ην θέληξν ηεο αηκνπνίεζεο. Σα θχηηαξα πνπ απαξηίδνπλ ην αλνζνβηνινγηθφ ζχζηεκα είλαη θπξίσο ηα ιεκθνθχηηαξα, ηα νπνία αλήθνπλ ζηα ιεπθά αηκνζθαίξηα. Σα ιεκθνθχηηαξα είλαη θχηηαξα κηθξά, ζηξνγγπιά, κε ζθαηξηθφ ππξήλα. Γηαθξίλνληαη ζε δχν θχξηεο θαηεγνξίεο, ηα Σ-ιεκθνθχηηαξα θαη ηα Β-ιεκθνθχηηαξα. Σα Σ-ιεκθνθχηηαξα δηαθνξνπνηνχληαη θαη σξηκάδνπλ ζην ζχκν αδέλα θαη είλαη απαξαίηεηα γηα ηελ νινθιήξσζε ηεο αλνζνβηνινγηθήο απφθξηζεο. Γηαθξίλνληαη ζε: Βνεζεηηθά Σ-ιεκθνθχηηαξα, ηα νπνία ελεξγνπνηνχληαη απφ ην εθηεζεηκέλν ζηελ επηθάλεηα ησλ καθξνθάγσλ ηκήκα ηνπ αληηγφλνπ θαη ζηε ζπλέρεηα ελεξγνπνηνχλ ηα Β-ιεκθνθχηηαξα ή άιια είδε Σ-ιεκθνθπηηάξσλ κέζσ νπζηψλ πνπ εθθξίλνπλ. Κπηηαξνηνμηθά Σ-ιεκθνθχηηαξα, ηα νπνία ελεξγνπνηνχληαη απφ ηα βνεζεηηθά Σ- ιεκθνθχηηαξα θαη θαηαζηξέθνπλ θαξθηληθά θχηηαξα ή θχηηαξα πνπ έρνπλ πξνζβιεζεί απφ ηφ. Σ-ιεκθνθχηηαξα κλήκεο, ηα νπνία παξάγνληαη κεηά ηελ έθζεζε ηνπ νξγαληζκνχ ζε έλα αληηγφλν θαη έρνπλ ηελ ηθαλφηεηα λα ελεξγνπνηνχληαη ακέζσο κεηά απφ επφκελε έθζεζε ηνπ νξγαληζκνχ ζ απηφ. Καηαζηαιηηθά Σ-ιεκθνθχηηαξα, ηα νπνία ζηακαηνχλ ηελ αλνζνβηνινγηθή απφθξηζε κεηά ηελ επηηπρή αληηκεηψπηζε ηνπ αληηγφλνπ Σα Β-ιεκθνθχηηαξα δηαθνξνπνηνχληαη θαη σξηκάδνπλ ζην κπειφ ησλ νζηψλ. πλζέηνπλ θαη παξνπζηάδνπλ ζηελ επηθάλεηά ηνπο εηδηθέο πξσηεΐλεο πνπ νλνκάδνληαη αλνζνζθαηξίλεο ή αληηζψκαηα. Κάζε Β-ιεκθνθχηηαξν δηαζέηεη ππνδνρείο - αληηζψκαηα πνπ αλαγλσξίδνπλ έλα ζπγθεθξηκέλν αληηγφλν. Οη εηδηθέο απηέο πξσηεΐλεο αλαγλσξίδνπλ ην ζπγθεθξηκέλν αληηγφλν πνπ έρεη εηζέιζεη ζηνλ νξγαληζκφ θαη ζπλδένληαη κ απηφ. Δμαηηίαο ηεο ζχλδεζεο απηήο ην Β-ιεκθνθχηηαξν πθίζηαηαη δηαδνρηθέο δηαηξέζεηο, απφ ηηο νπνίεο παξάγνληαη νη εμήο θαηεγνξίεο θπηηάξσλ: Σα πιαζκαηνθχηηαξα, πνπ παξάγνπλ θαη εθθξίλνπλ κεγάιεο πνζφηεηεο αληηζσκάησλ, ίδησλ κ απηά πνπ ππήξραλ ζηελ επηθάλεηα ηνπ Β-ιεκθνθπηηάξνπ απφ ην νπνίν πξνήιζαλ. Σα Β-ιεκθνθχηηαξα κλήκεο, πνπ ελεξγνπνηνχληαη ακέζσο κεηά απφ επφκελε έθζεζε ηνπ νξγαληζκνχ ζην ίδην αληηγφλν. 25