Γημιοσργική Γραθή: μια άλλη προζέγγιζη ηης λογοηετνίας ή η επιζηροθή ηης Ρηηορικής;

Transcript

1 1 Γημιοσργική Γραθή: μια άλλη προζέγγιζη ηης λογοηετνίας ή η επιζηροθή ηης Ρηηορικής; Ανηρέας Καρακίηζιος Καθηγηηής Παιδικής Λογοηετνίας Τ.Δ.Π.Α.Δ, Α.Π.Θ. ΠΔΡΙΛΗΨΗ Ο ζηόρνο ηεο εξγαζίαο επηθεληξώλεηαη ζηελ αλαδήηεζε ηνπ ελλνηνινγηθνύ πεξηερνκέλνπ ηεο Δεκηνπξγηθήο Γξαθήο θαη ηνπ αληίζηνηρνπ πιαηζίνπ εθαξκνγώλ ζηελ Εθπαίδεπζε. Επηρεηξείηαη ε ζπγθξηηηθή κειέηε ησλ όξσλ ησλ ηερληθώλ θαη ησλ εθαξκνγώλ ηεο Δεκηνπξγηθήο Γξαθήο θαη ηεο θιαζηθήο Ρεηνξηθήο θαη αλαιύεηαη ε ζπζρέηηζή ηνπο κε ηελ πνξεία ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλίαο θπξίσο ζηελ Εθπαίδεπζε. Δηαπηζηώλεηαη, ύζηεξα από ελδειερή αλάιπζε ηεο πνξείαο ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλίαο ζηελ εθπαίδεπζε, όηη ηζρπξνί δεζκνί ζπλδένπλ ηε Δεκηνπξγηθή Γξαθή κε ηε Ρεηνξηθή θαη ηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο 1. Διζαγωγή ή αναζηηώνηας ηο πρόζωπο/α ηης δημιοσργικής γραθής Η Γεκηνπξγηθή Γξαθή σο κία θαηεμνρήλ δεκηνπξγηθή δηαδηθαζία, ζπλδέεηαη άκεζα κε ηελ έλλνηα ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη απηνκάησο «αηζζάλεηαη» αιιεξγηθή ζε νπνηαδήπνηε απφπεηξα νξηζκνχ πιελ γεληθψλ, πεξηγξαθηθψλ θαη ζπλνπηηθψλ πξνζδηνξηζκψλ. Δπνκέλσο ζα απνθεπρζνχλ δηαθξηηηθά αλάινγεο απφπεηξεο θαη ην ελδηαθέξνλ ζα ζηξαθεί ζηελ εμ απαιψλ νλχρσλ νξηζκηθή πξνζέγγηζε, δειαδή ζε κηα πεξηγξαθή ηνπ ζχγρξνλνπ πξνζψπνπ/σλ πνπ εκθαλίδεη ε δεκηνπξγηθή γξαθή θαη ζε κηα ηππηθή αλαδήηεζε ησλ παξακέηξσλ θαη παξαγφλησλ πνπ ζπγθξνηνχλ ην ζεκεξηλφ ηεο πξφζσπν. Δπηπξφζζεηα ε αλαδήηεζε ζα ζηξαθεί θαη ζηε ζρέζε ηεο Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο κε ηε Ρεηνξηθή θαη ηελ Δθπαίδεπζε (δηδαζθαιία ηεο Λνγνηερλίαο) ζε κηα πξνζπάζεηα λα θσηηζηεί θαιχηεξα κέζα απφ ην πιέγκα ησλ ακνηβαίσλ εμαξηήζεσλ αλάκεζα ζηηο παξαπάλσ έλλνηεο ην νπζηαζηηθφ πξφζσπν/α ηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο. Η «Γεκηνπξγηθή Γξαθή» σο φξνο απνηειεί ζηελ νπζία κηα ηππηθή κεηάθξαζε μελφγισζζσλ φξσλ «creative writing» «ecriture creative» O φξνο ππνλνεί ζήκεξα ηνπιάρηζηνλ, ηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερληθήο γξαθήο αιιά εκπεξηέρεη ζηελ επξεία ηνπ ζεκαζία θαη ην ζχλνιν ησλ δηάθνξσλ εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ θαη ηερληθψλ πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ θαηάθηεζε ζπγγξαθηθψλ (ινγνηερληθψλ) δεμηνηήησλ. Δηδηθφηεξα, ε «Γεκηνπξγηθή Γξαθή» επηθεληξψλεη ην ελδηαθέξνλ ηεο θπξίσο ζηελ εθκάζεζε ηεο ινγνηερληθήο γξαθήο θαη δεπηεξεπφλησο αζρνιείηαη θαη κε άιινπ ηχπνπ ζπγγξαθηθέο δεμηφηεηεο πνπ ζπλδένληαη κε δηάθνξα ρξεζηηθά ή δεκνζηνγξαθηθά είδε ηνπ ιφγνπ πνπ

2 2 έρνπλ πεξηζζφηεξν πιεξνθνξηαθφ ή δνθηκηαθφ ραξαθηήξα. Καη γηα λα κηιήζνπκε κε φξνπο ηνπ Γηάθνκπζνλ ε δεκηνπξγηθή γξαθή αλαθέξεηαη πεξηζζφηεξν ζε θείκελα πνπ ζπλδένληαη κε ηελ πνηεηηθή ιεηηνπξγία ηεο γιψζζαο. Σν πεξηερφκελν θαη ε εζηίαζε ησλ πεξηζζφηεξσλ δξάζεσλ ησλ εξγαζηεξίσλ δεκηνπξγηθήο γξαθήο είλαη πξνο ηα θιαζηθά είδε ηεο ινγνηερλίαο, ην κπζηζηφξεκα, ην αθήγεκα, ην δηήγεκα, ηε πνίεζε θαη παξεκπηπηφλησο πξνο ηελ θηλεκαηνγξαθηθή γξαθή (ζελάξην). Τπάξρνπλ φκσο θαη Δξγαζηήξηα Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο πνπ ζπκπεξηιακβάλνπλ ζηηο εθπαηδεπηηθέο ηνπο δξάζεηο θαη άιινπ είδνπο ρξεζηηθά θείκελα, φπσο ην δνθίκην θαη δηάθνξα δεκνζηνγξαθηθά είδε ιφγνπ (Πεξίιεςε, άξζξα). Δλλνείηαη φηη ππάξρνπλ αξθεηέο δηαθνξνπνηήζεηο θαη απνθιίζεηο απφ ην γεληθφ θαη πεξηγξαθηθφ πεξηερφκελν ηνπ φξνπ πνπ αλαθέξζεθε πξηλ. Ωζηφζν, κε ηε Γεκηνπξγηθή Γξαθή επηβεβαηψλεηαη ε θνηλή παξαδνρή, φηη ε ζπγγξαθή ελφο ινγνηερληθνχ θεηκέλνπ δελ απνηειεί κηα πξνλνκηαθή δπλαηφηεηα νιίγσλ αλζξψπσλ αιιά πνιχ πεξηζζφηεξσλ, θαζψο κηα βαζηθή αηζηφδνμε αξρή ησλ εξγαζηεξίσλ Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο ζπκπίπηεη απφιπηα κε ηε ξήζε ηνπ Κψζηα Σαρηζή, «Κάζε άλζξσπνο κπνξεί λα γξάςεη έλα κπζηζηόξεκα, ην κπζηζηόξεκα ηεο δσήο ηνπ. Εγώ κε ην «Τξίην ζηεθάλη», αλάισζα ζρεδόλ ην κηζό κνπ εαπηό». Δπίζεο, ε ινγνηερληθή ζπγγξαθή, έρεη ην δηθφ ηεο ζχλνιν θαλφλσλ χθνπο θαη πξναπαηηνχκελσλ, ζπληζηά κηα κνξθή ηέρλεο, πξνυπνζέηεη έλα ζχλνιν ηερληθψλ, πνπ καζαίλνληαη θαη εμειίζζνληαη ζπλερψο θαη ε πξψηε άζθεζε Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο είλαη ζπλήζσο ε κίκεζε θιαζηθψλ έξγσλ ηεο ινγνηερλίαο. Έλα άιιν ζηνηρείν κε εηδηθφηεξν ελδηαθέξνλ είλαη φηη πέξα απφ έλα ζχλνιν ηερληθψλ θαη θαλφλσλ πνπ επλννχλ ηε αλάπηπμε ηεο δεκηνπξγηθήο έθθξαζεο θαη γξαθήο ηνπ αηφκνπ, ε Γεκηνπξγηθή Γξαθή είλαη θαη κηα κνξθή ςπρηθήο εθηφλσζεο, εζσηεξηθήο ιχηξσζεο θαη ςπρηθήο απειεπζέξσζε ηνπ αηφκνπ. Η γξαθή ελφο πνηήκαηνο ή κεξηθψλ ζηίρσλ ή αθφκε κηαο ινγνηερληθήο αθήγεζεο βξαρείαο ή επξείαο θφξκαο ιεηηνπξγεί ζεξαπεπηηθά θαη ιπηξσηηθά, θάηη πνπ έρεη επηζεκαλζεί θαη απφ ηελ θιαζηθή Ψπραλάιπζε (Freud 1976). Δπηπξφζζεηα, ε ζπγγξαθή αιιά θαη ε αλάγλσζε ησλ πνηεκάησλ ή αθεγεκάησλ ζηελ νκάδα, κπξνζηά ζην θνηλφ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζε έλα Δξγαζηήξην Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο ελέρεη θαη ζηνηρεία ιπηξσηηθήο επηθνηλσλίαο, έληαμεο θαη απνδνρήο απφ θαη πξνο ηελ νκάδα. Η δεκηνπξγηθή δηαδηθαζία εκπεξηέρεη ηελ παξάκεηξν ηεο πλεπκαηηθήο θάζαξζεο θαη ηεο ιχηξσζεο αιιά θαη ηεο απηνεπηβεβαίσζεο (Βrown 1997). Τπάξρεη θαη θάηη αθφκε σο θεληξηθφ πξνζδηνξηζηηθφ ραξαθηεξηζηηθφ: ε Γεκηνπξγηθή Γξαθή εκπεξηέρεη θαη κηα πηπρή δηαζθέδαζεο, ζπλδέεηαη ζαθέζηαηα κε δεμηφηεηεο θαη ιεηηνπξγίεο πνπ ζπλαληψληαη θαη ζην παηγλίδη, φπσο είλαη ε αίζζεζε ηεο πεξηπέηεηαο, ηεο θαληαζίαο, ηνπ πεηξακαηηζκνχ, ηεο πεξηέξγεηαο (Καξαγηάλλεο 2010). Ιδηαίηεξα ζήκεξα ε δεκηνπξγηθή γξαθή είλαη έλα αληίδνην ζηελ απνπζία λέσλ, πξσηφηππσλ ηδεψλ θαη ζεηηθψλ πεπνηζήζεσλ ηεο ζχγρξνλεο επνρήο.

3 3 Η Γεκηνπξγηθή Γξαθή κνηάδεη λα εκθαλίδεηαη θαη λα αλαπηχζζεηαη ζηελ Διιάδα ηδηαίηεξα ηα ηειεπηαία θπξίσο ρξφληα. ηελ αξρή ιεηηνχξγεζαλ εξγαζηήξηα Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο ππφ ηελ αηγίδα ηνπ Δζληθνχ Κέληξνπ Βηβιίνπ (Δ.Κ.Δ.Β.Ι.) ζε Αζήλα θαη Θεζζαινλίθε θαη πξφζθαηα θαη ζε Παλεπηζηεκηαθά Ιδξχκαηα, ζε Πξνγξάκκαηα Πξνπηπρηαθψλ πνπδψλ. ε επίπεδν Μεηαπηπρηαθψλ πνπδψλ πξψην, θαη κνλαδηθφ κέρξη ζήκεξα, ην Παλεπηζηήκην Γπηηθήο Μαθεδνλίαο δεκηνχξγεζε Μεηαπηπρηαθφ Πξφγξακκα Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο απφ ην Ιζηορική ανίτνεσζη ή η αναζήηηζη ζτέζεων Ρηηορικής, Δκπαίδεσζης και Γημιοσργικής Γραθής Γηα ην πιαηχ θνηλφ θπξηαξρεί ε εληχπσζε ή κάιινλ ε άπνςε φηη ε Γεκηνπξγηθή Γξαθή έρεη πξσηνεκθαληζηεί θαη αλαπηπρζεί ζηα Πξνγξάκκαηα πνπδψλ αγγινζαμνληθψλ Παλεπηζηήκησλ ζηα ηέιε ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα θαη φηη απφ εθεί έρεη κεηαθεξζεί θαη ζηελ Δπξψπε. ηελ νπζία φκσο ηα πξάγκαηα είλαη ηειείσο δηαθνξεηηθά. Η Γεκηνπξγηθή Γξαθή έρεη ηζηνξία θαη παξειζφλ θαη δελ είλαη πξντφλ παξζελνγέλεζεο. πλδέεηαη άκεζα κε θνηλσληθέο εμειίμεηο κε ηελ πνξεία ησλ θπξίαξρσλ ηδεψλ αιιά θαη κε ηηο γεληθφηεξεο κεηαβνιέο ηδίσο ζην ρψξν ηεο Δθπαίδεπζεο. ηνηρεία ηεο Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο, κεξηθά ή ζπλνιηθά, ζεκαληηθά ή αζήκαληα αλαγλσξίδνληαη θαη εληνπίδνληαη ζε αξθεηέο πεξηφδνπο ηεο ηζηνξίαο ηνπ αλζξψπηλνπ γέλνπο θαη ζπλδένληαη θαηά θχξην ιφγν κε ηελ γεληθφηεξε παξνπζία θαη εμέιημε ηεο Ρεηνξηθήο, έλα δηαρξνληθφ εθπαηδεπηηθφ εξγαιείν, κε επίπεδα θαη δηαζηάζεηο αιιά θαη εμειηθηηθέο θάζεηο. Απηή ε ζρέζε ηεο Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο κε ηε Ρεηνξηθή είλαη κηα νπζηαζηηθή παξάκεηξνο πνπ θσηίδεη ηελ εκθάληζε θαη ηελ εμέιημε ηεο Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο ζηηο κέξεο καο. Καη ηη αθξηβψο ήηαλ ε Ρεηνξηθή; ηελ αξραία Διιάδα ε Ρεηνξηθή ελλνείηαη σο κέζνδνο πνπ αζρνιείηαη κε ηε ζχλζεζε ηνπ πξνθνξηθνχ θαη ηνπ γξαπηνχ ιφγνπ πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηεί απηφο έλα νπζηαζηηθφ κέζνλ πεηζηηθφηεηαο θαη απνηειεζκαηηθφηεηαο επί θάπνηνπ αηηίνπ. πγθεθξηκέλα, ε θιαζηθή Ρεηνξηθή ζρεκαηηθά απνηεινχληαλ απφ πέληε επδηάθξηηεο θάζεηο πνπ θαηαγξάθνληαη παξαθάησ: 1. Invention (εχξεζηο) : ε αλαδήηεζε ηδεψλ, ζπλαηζζεκάησλ θαη επηρεηξεκάησλ θαη ηνπ ζέκαηνο απφ εκπεηξία ή θαηά ζπλζήθε (ζάλαηνο, έξσηαο). Κπξίαξρε λνεηηθή ιεηηνπξγία ζηε θάζε απηή είλαη ε ιεηηνπξγία ηεο Φαληαζίαο. 2. Disposition (ηάμηο): ε ζχλζεζε θαη άξζξσζε ησλ παξαπάλσ, ε θαηά θάπνην ηφπν ηαθηνπνίεζε ηνπ ζέκαηνο ζχκθσλα κε έλα ινγηθφ πιάλν (ιπξηθή πνίεζε) ή ρξνλνινγηθφ (αθήγεζε, επηθή πνίεζε). Κπξίαξρε λνεηηθή ιεηηνπξγία ε ινγηθή θαη ε θξίζε.

4 4 3. Elocution (ιέμηο): επηινγή, ζπλαξκνιφγεζε ησλ ιέμεσλ. Πξφζζεζε δηαθνζκεηηθψλ ζηνηρείσλ (κεηαθνξέο, κεησλπκίεο, εηθφλεο). 4. la memoria ( κλήκε). Απνζηήζηζε θαη ελζηήζηζε 5. actio (ππφθξηζηο). Γξακαηνπνίεζε θαη νξζνθσλία. Μέζα απφ δηάθνξεο εμειίμεηο θαη αιιαγέο ζηελ πεξίνδν ηνπ Μεζαίσλα θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 18 νπ αηψλα ε θιαζηθή ξεηνξηθή ησλ πέληε θάζεσλ ( ζηαδίσλ) αιιάδεη πξφζσπν θαη πξνζαξκφδεηαη ζηηο αλάγθεο ηνπ ηφηε εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Σν πξψην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλίαο ζηνλ 19 ν αηψλα είλαη φηη πξφθεηηαη γηα ηελ εθαξκνγή κηαο ξεηνξηθήο κε έκθαζε ζηα ηξία πξψηα ζηάδηα, ρσξίο ηηο δπν ηειεπηαίεο θάζεηο, ηέηαξηε θαη πέκπηε, δει, la memoria ( κλήκε) θαη actio (ππφθξηζηο). Γελ παχεη φκσο ε Ρεηνξηθή λα επηηειεί ηηο θεληξηθέο ιεηηνπξγίεο ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ γξαπηνχ θαη πξνθνξηθνχ ιφγνπ( έληερλνπ θαη κε) θαη λα είλαη απηή ην βαζηθφ εξγαιείν πνπ ζπλδέεηαη κε ηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο. Η ρξήζε θαη ε εθαξκνγή ηεο Ρεηνξηθήο ζηε δηδαζθαιία θαη ζηελ Δθπαίδεπζε γεληθφηεξα ζπλδέεηαη κε ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά θαη αληηιήςεηο ηεο εθάζηνηε θνηλσλίαο. ηελ αξραηφηεηα αιιά θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζαίσλα πξηλ ηελ εκθάληζε ηνπ Ρνκαληηζκνχ ε θπξίαξρε αληίιεςε πεξί Αηζζεηηθήο δελ μερψξηδε ηνλ ηερλίηε απφ ηνλ θαιιηηέρλε, ηνλ εθηειεζηή απφ ην δεκηνπξγφ θαη απηνκάησο ήηαλ δηάρπηε ε πίζηε φηη ε ηέρλε (άξα θαη ε ινγνηερλία) απνθηάηαη απνθιεηζηηθά κε κάζεζε θαη δηδαζθαιία, θάηη πνπ είλαη εληειψο αληίζεην κε ηελ πιεηνςεθηθή άπνςε ζήκεξα πεξί ηνπ κε δηδαθηένπ ή απιά ζηα φξηα ηνπ αδχλαηνπ ησλ εηδηθψλ θαη κνλαδηθψλ δεμηνηήησλ πνπ ζπλδένληαη κε ηε ινγνηερληθή γξαθή. Η θιαζηθή κέζνδνο δηδαζθαιίαο «γξαθήο», ινγνηερληθήο θαη κε, εγγξάθεηαη απφ ηφηε ζην επξχ πιαίζην ηεο Ρεηνξηθήο πνπ κεζνπξαλνχζε ζρεδφλ κέρξη θαη ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα ζην γαιιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα. Σν βαζηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ζηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο πξηλ θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 19 νπ αηψλα ζπλίζηαηαη ζηελ θπξηαξρηθή παξνπζία ηεο Ρεηνξηθήο. Μάιηζηα απηήλ ηε ρξνληθή πεξίνδν, ε παξνπζία ηεο Ρεηνξηθήο σο εθπαηδεπηηθνχ εξγαιείνπ ηεθκεξηψλεηαη απφ ην φλνκα ηεο ηειεπηαίαο ρξνληάο ησλ ζπνπδψλ ηνπ Λπθείνπ, πνπ νλνκάδεηαη έηνο Ρεηνξηθήο. Βεβαίσο ε Ρεηνξηθή εκθαλίδεηαη ηνπιάρηζηνλ ζε ηξεηο δηαδνρηθέο ρξνληέο. ε κηα κάιινλ κηθξφηεξε ρξνληά ε πξνεηνηκαζία ησλ καζεηψλ εμαληιείηαη ζηελ εθκάζεζε ησλ πθνινγηθψλ θαη ινγνηερληθψλ ζρεκάησλ θαη ζηε ζχλζεζε αθεγήζεσλ ζε ιαηηληθή θαη γαιιηθή γιψζζα. ε κηα κεγαιχηεξε ηάμε ε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο επεθηείλεηαη ζηελ εθκάζεζε θαη θαηάθηεζε ηεο ηέρλεο ηεο γξαθήο. Οη καζεηέο εμνηθεηψλνληαη ζηα δηάθνξα είδε ηεο ινγνηερλίαο γαιιηθήο ειιεληθήο θαη ιαηηληθήο θαη ε ζηνρνζεζία ηεο δηδαζθαιίαο επηθεληξψλεηαη φρη απιά ζηε κειέηε ησλ ινγνηερληθψλ εηδψλ αιιά ζηελ παξαγσγή θεηκέλσλ κέζσ κίκεζεο ησλ πξσηνηχπσλ. ρεδφλ φια ηα γξαπηά ησλ εζληθψλ

5 5 εμεηάζεσλ ζηε ινγνηερλία ήηαλ πνηήκαηα ή πεδνγξαθήκαηα, πξσηφιεηεο δεκηνπξγίεο ησλ καζεηψλ. Έηζη ε ινγνηερληθή δεκηνπξγία ησλ κεηέπεηηα ζπγγξαθέσλ εξρφηαλ σο κηα θπζηνινγηθή εμέιημε ησλ ζπνπδψλ ηνπ θάζε καζεηή. Με απηή ηε ινγηθή νξηζκέλα θνκκάηηα απφ ην έξγν oeuvres de Jeunesse ηνπ G. Flaubert είλαη πξντφλ απιψλ ζρνιηθψλ αζθήζεσλ θαη εμεηάζεσλ. ηελ ίδηα ρξνληθή πεξίνδν δίλεηαη έκθαζε θαη ζην επίπεδν ηνπ ζηπι. πγθεθξηκέλα, απφ ηα ηξία ζηάδηα (θάζεηο) ηεο Ρεηνξηθήο, ( invention, Dispositio, elocution), ην ελδηαθέξνλ επηθεληξψλεηαη ζηελ ηξίηε θάζε δειαδή ζηελ elocution. Απηή ε έκθαζε ππνρξεψλεη φιεο ηηο ζπγγξαθηθέο επηινγέο ησλ καζεηψλ λα πξνζαλαηνιίδνληαη ζηελ θαιιηέξγεηα ηεο κνξθήο ηνπ χθνπο θαη δηα κέζσ απηψλ εληέιεη λα εληζρχνπλ ηε ινγνηερληθφηεηα ησλ γξαπηψλ ηνπο. Απηφ είλαη πεξίπνπ ην ηνπίν ζηε γαιιηθή Δθπαίδεπζε, φζνλ αθνξά ζηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο αιιά θαη ζηε γεληθφηεξε ζέζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ καζήκαηνο ηεο ινγνηερλίαο ζηελ εθπαίδεπζε. Η Ρεηνξηθή έζησ θαη κε κεηαβνιέο θαη ηξνπνπνηήζεηο είλαη ην βαζηθφ εξγαιείν ζηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο. Καηά ζπλέπεηα θαη ε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο ζπλίζηαην ζηε κίκεζε κνληέισλ θαη εηδψλ, ζηελ αλαπαξαγσγή ζηίρσλ θαη αθεγεκάησλ, δειαδή πιελ ηεο κειέηεο θαη ζρνιηαζκνχ ησλ ινγνηερληθψλ έξγσλ έλα κεγάιν ελδηαθέξνλ ζηξεθφηαλ ζηε γξαθή (αλαπαξαγσγή) πνηεκάησλ θαη πεδψλ κε βάζε ηα πξσηφηππα θιαζηθά έξγα. Ο βαζηθφο ζηφρνο ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλίαο είλαη πιένλ ε εθκάζεζε ηεο ηέρλεο ηνπ «γξάθεηλ» θαη θπξίσο ηεο ινγνηερληθήο γξαθήο σο ηεο θαηεμνρήλ γιψζζαο. Γηα παξάδεηγκα ν Αξζνχξνο Ρεκπψ, φπσο θαη φινη νη ζπκκαζεηέο ηνπ, απνζηήζηδε ηα πθνινγηθά θαη ινγνηερληθά ζρήκαηα θαη έγξαθε ζηίρνπο θαη κέηξα κε ην ζηπι ησλ αξραηνειιεληθψλ θαη ιαηηληθψλ ζηίρσλ (Οδχζζεηα θαη Αηλεηάδα), γηαηί ην θεληξηθφ θαη ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλίαο ε ήηαλ ηέρλε ηε ινγνηερληθήο γξαθήο, θάηη πνπ ππεξεηνχζε κε ζζέλνο ε παξνπζία ηεο Ρεηνξηθήο. Σα ινγνηερληθά θείκελα πνπ δηδάζθνληαη δελ είλαη κφλνλ αληηθείκελα κειέηεο θαη εξκελείαο θαη αλαδήηεζεο ερεξψλ λνεκάησλ αιιά θπξίσο είλαη πξφηππα πξνο κίκεζε θαη δεκηνπξγία. Καη ηα γξαπηά δνθίκηα ησλ καζεηψλ δελ είλαη ζρφιηα θαη αλαιχζεηο επί ησλ ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ αιιά είλαη θπξίσο πξσηφιεηα πεδά θαη πνηήκαηα, πξνζσπηθέο δεκηνπξγίεο ησλ καζεηψλ. Σν πξψην κεγάιν ζπκπέξαζκα απφ απηήλ ηελ ηζηνξηθή πεξηήγεζε θαη ηελ πεξηγξαθή ηεο εηθφλαο ηεο ξεηνξηθήο ζην γαιιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα είλαη ε δηαπίζησζε φηη πνιιά αλ φρη φια απφ ηα θεληξηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλίαο κε βάζε ηε θηινζνθία ηεο Ρεηνξηθήο παξαπέκπνπλ ζην πεξηερφκελν ηεο ζεκεξηλήο εηθφλαο πνπ έρεη ε Γεκηνπξγηθή Γξαθή. Θα κπνξνχζε θαλείο λα ππνζηεξίμεη φηη ε Γεκηνπξγηθή Γξαθή είλαη κηα εθδνρή ηεο Ρεηνξηθήο. Μάιηζηα ε εθαξκνγή ηεο Γεκηνπξγηθήο Γξαθήο ζην ζρνιείν πνιχ εχθνια ζα ιεηηνπξγνχζε σο κηα αξρή θαη αθεηεξία αιιαγψλ ζην ηφζν ηαιαηπσξεκέλν κάζεκα ηεο ινγνηερλίαο.

6 6 Κνηηψληαο ηα πξάγκαηα απφ ηελ αξρή γελλψληαη θάπνηα νπζηψδε εξσηήκαηα πνπ πξέπεη λαη απαληεζνχλ. Ση είλαη ηειηθά απηφ πνπ εμφξηζε ηε Ρεηνξηθή απφ ηελ Δθπαίδεπζε θαη ηη είλαη απηφ πνπ επλφεζε ηελ εκθάληζε ηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο; Οη απαληήζεηο ζηα παξαπάλσ εξσηήκαηα ζπλδένληαη ρνληξηθά κε ηξείο βαζηθέο παξακέηξνπο. Πρώηα- πρώηα κε ηελ εμέιημε ηεο ηέρλεο ηεο ινγνηερλίαο σο είδνο θαιιηηερληθήο έθθξαζεο κεηά ηνλ 17 ν αηψλα, δεύηερον κε ηε γεληθφηεξε ζηάζε ηεο θνηλσλίαο έλαληη ηνπ ινγνηερληθνχ θαηλνκέλνπ αιιά θαη ηηο αληηιήςεηο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ (εηδηθνχ θαη κε) πεξί απηνχ θαη ηρίηον θπξίσο κε ηελ πεξαηηέξσ δηαθνξνπνίεζε θαη επίδξαζε ησλ αληηιήςεσλ απηψλ ζρεηηθά κε ηελ δηαρείξηζε θαη πξνζέγγηζε ηεο ινγνηερλίαο ζηελ Δθπαίδεπζε. Η ινγνηερλία κε ηε ζεκεξηλή ηεο ζεκαζία είλαη έλα αξθεηά πξφζθαην θαιιηηερληθφ θαηλφκελν θαη ε εκθάληζή ηνπ σο ηέηνην αλάγεηαη ζηα ηέιε ηνπ 18 νπ αηψλα. Πξηλ θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζαίσλα ν φξνο ινγνηερλία ρξεζηκνπνηνχληαλ ειάρηζηα. Μφλν κεηά ηελ πεξίνδν ηνπ Ρνκαληηζκνχ ε ινγνηερλία ηαπηίδεηαη κε ην επθάληαζην γξάςηκν, ηελ έκπλεπζε, ηελ απζνξκεζία, ηε κνλαδηθφηεηα θαη ηελ πξσηνηππία, φια ζηνηρεία πνπ θαίλεηαη λα αληηζηξαηεχνληαη ηηο θαζηεξσκέλεο αμίεο ηνπ βηνκεραληθνχ θαπηηαιηζκνχ. Η ινγνηερλία, ην ινγνηερληθφ πξντφλ, ζηελ χζηεξε πεξίνδν ηνπ βηνκεραληθνχ θαπηηαιηζκνχ έρεη ηε ζθξαγίδα ηεο κνλαδηθφηεηαο θαη δηαθνξνπνηείηαη απφ ην βηνκεραληθφ ή βηνηερληθφ πξντφλ ην νπνίν πξνζθέξεηαη γηα πνιιαπιή παξαγσγή θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ επαλαιεπηηθφηεηα θαη πνιιαπιή παξαγσγή (Σδηφβαο 1987). Έηζη, απφ ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα θαη κεηά ε ινγνηερλία ζεσξείηαη ζρεδφλ έλα κπζνπνηεκέλν θαιιηηερληθφ πξντφλ θαη απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ πξνθαιεί κηα αληίζηνηρε κπζνπνίεζε θαη εμηδαλίθεπζε ηνπ θαιιηηέρλε - δεκηνπξγνχ, νπνίνο ζενπνηείηαη θαη εθιακβάλεηαη σο κηθξφο δεκηνπξγφο επί ηεο γεο. Η επίηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ επλνείηαη θαη απφ ηνλ εθθεληξηθφ ηξφπν δσήο ησλ θαιιηηερλψλ απηήο ηεο πεξηφδνπ θαη απφ ηηο ππεξβνιέο ηεο ίδηαο ηεο ηερλνηξνπίαο ηνπ ξνκαληηζκνχ. Δίλαη ε επνρή ηεο απφιπηεο θπξηαξρίαο ηνπ Ρνκαληηζκνχ πνπ εμηδαληθεχεη θαη ηε ινγνηερλία θαη ην ζπγγξαθέα θαη θαζηζηά θαη ην δεκηνπξγφ θαη ην δεκηνχξγεκα δπζπξφζηηα ζην επξχ θνηλφ. Απηή ε αληίιεςε δηαπεξλά φιν ην πνιηηηζηηθφ επνηθνδφκεκα ηεο θνηλσλίαο θαη πξνθαιεί αιπζηδσηέο αληηδξάζεηο. Οη αλαηξνπέο είλαη κεγάιεο. Δηδηθά ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα θαη ζπγθεθξηκέλα ζηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο αλαηξέπνληαη ζρεδφλ αζφξπβα θιαζηθέο αληηιήςεηο θαη εμαθαλίδνληαη παιηέο κέζνδνη θαη θαλφλεο πνπ αθνξνχλ θαη ηηο ηερληθέο θαη ηα εθπαηδεπηηθά εξγαιεία. Οη αιιαγέο έξρνληαη θαηαηγηζηηθά θαη πινπνηνχληαη κε ηε εκθάληζε ηεο ππνρξεσηηθήο δηδαζθαιίαο ηεο ηζηνξίαο ηεο ινγνηερλίαο, ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα (Boutet de Monvel 1960), πνπ ζηγά-ζηγά εθηνπίδεη ηε Ρεηνξηθή σο θηινζνθία αιιά θαη σο εξγαιείν πξνζέγγηζεο ηεο ινγνηερλίαο. Λίγν αξγφηεξα ζην γαιιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ε ηειεπηαία ηάμε, ε ηάμε ηεο ξεηνξηθήο κεηνλνκάδεηαη ζε ηάμε απνθνίηεζεο θαη ν V. Hugo δηαθεξχζζεη ηνλ πφιεκν ζηε Ρεηνξηθή, ελψ ιίγα ρξφληα πξηλ ν A. Rimbaud είρε εθπαηδεπηεί ζε

7 7 κεηαθνξέο, πθνινγηθά ζρήκαηα θαη tropes (Genette 1969). Η ίδηα ε ιέμε Ρεηνξηθή ράλεη ην λφεκά ηεο θαη θνξηίδεηαη κε αξλεηηθά ζεκαζηνινγηθά ζηνηρεία, φπσο θιπαξία, ακεηξνέπεηα, πνιπινγία θ.ιπ. Δπηπιένλ νη λέεο αληηιήςεηο πεξί ινγνηερλίαο δίλνπλ ψζεζε ζε εξκελεπηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη εηδηθέο πνιπδηάζηαηεο αλαγλψζεηο ηεο ινγνηερλίαο πεξηζζφηεξν ηδενινγηθέο. Έηζη, αλαπηχζζνληαη ζεσξίεο γηα ηελ ηζηνξηθή, θνηλσληθή θαη ςπρνινγηθή εξκελεία ηεο ινγνηερλίαο, νη νπνίεο έρνπλ θαηά ην κάιινλ ή ήηηνλ θηινδνμίεο πιήξνπο επηζηεκνληθήο αλάιπζεο θαη εξκελείαο ηνπ ινγνηερληθνχ θαηλνκέλνπ. ηελ ίδηα θαηεχζπλζε θηλνχληαη αξγφηεξα αιιά κε δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο θαη νη λέεο ζεσξίεο βαζηζκέλεο ζηελ αλάπηπμε ηεο γισζζνινγίαο (δνκηζκφο, απνδνκηζκφο). Σν ηνπίν ηεο δηδαζθαιίαο αιιάδεη ζην γαιιηθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, ε ξεηνξηθή εμαθαλίδεηαη ζρεδφλ απφ ηε ζπλείδεζε ησλ δαζθάισλ θαη θηινιφγσλ θαη παξακέλεη κηα ιέμε άλεπ εθπαηδεπηηθνχ πεξηερνκέλνπ. Σν θεληξηθφ θαη ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν πνπ πξνζδηνξίδεη ηε ζέζε ηεο ινγνηερλίαο ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα είλαη πιένλ ε εξκελεία θαη ε αλαδήηεζε ηνπ λνήκαηνο ή ε αλάπηπμε ελφο ιφγνπ γηα ηε ινγνηερλία θαη φρη ε απφθηεζε δεμηνηήησλ γηα ηε δεκηνπξγία ή έζησ κηκεηηθή αλαπαξαγσγή ελφο ινγνηερληθνχ θεηκέλνπ. Αλάινγεο δηαπηζηψζεηο ηζρχνπλ θαη ζην ζεκεξηλφ ειιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα πάληνηε φζνλ αθνξά ηε δηδαζθαιία ηεο ινγνηερλίαο. Απιά ζηελ Διιάδα ε πνξεία ηεο δηδαζθαιίαο ηεο ινγνηερλία σο γλσζηηθφ αληηθείκελν δελ έρεη γξακκηθή πνξεία εμέιημεο θαη αληρλεχεηαη πνιχ αξγά ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα θαη εδξαηψλεηαη ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ. ηελ Β/ζκηα Δθπαίδεπζε ηνπ γαιιηθνχ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο νη καζεηέο κειεηνχλ ζπγγξαθείο θαη θείκελα αιιά νη εξγαζίεο ηνπο δελ είλαη πηα κίκεζε ηνπ πξσηφηππνπ θεηκέλνπ αιιά εξγαζίεο δνθηκηαθνχ ραξαθηήξα πάλσ ζην ζηπι, ζηε κνξθή θαη ζην πεξηερφκελν ησλ θεηκέλσλ, πνπ έρνπλ ηειείσο άιια ραξαθηεξηζηηθά (δνθηκηαθά). Η ηερληθή ηεο γξαθήο πεξηνξίδεηαη κφλνλ ζε γξαπηά θείκελα ζρνιίσλ. Η ινγνηερλία δελ είλαη πηα έλα κνληέιν, έλαο θαλφλαο. Δίλαη απιά έλα αληηθείκελν κειέηεο. Όηη ζπκίδεη ηε γξαθή είλαη ε αηειήο απνκίκεζε ηεο Dissertation, πνπ θαηέιεμε ζηα θαζ πκάο σο έθζεζε ηδεψλ πνπ ζηελ ηειεπηαία ηεο κνξθή κηκήζεθε πάιη αηειψο ηηο γισζζηθέο αζθήζεηο ησλ Αγγιηθψλ θαη ηνπ Αγγινζαμνληθνχ Δθπαηδεπηηθνχ πζηήκαηνο. 3. Η εμθάνιζη ηης δημιοσργικής γραθής ή η επιζηροθή ηης ρηηορικής Οη πξψηνη πνπ αληέδξαζαλ ζε απηήλ ηελ θαηάζηαζε, ήηαλ νη ίδηνη νη δεκηνπξγνί, θαζψο αλαξσηηνχληαη ηψξα κέζα ζην έξγν ηνπο γηα ηελ νπζία ηεο ινγνηερλίαο, ηα θιεηδηά ηεο θαη ηνπο θαλφλεο ηεο θαη αλνίγνπλ δξφκνπο γηα ηε ζπλχπαξμε ξεηνξηθήο, θξηηηθήο θαη πνηεηηθήο ιεηηνπξγίαο. Απηή ε αληίδξαζε δεκηνπξγψλ, φπσο ν Πξνπζη θαη ν Κνχληεξα, εληζρχζεθε ηδηαίηεξα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο κεηαπνιεκηθήο πεξηφδνπ, φηαλ

8 8 δηαπηζηψζεθε φηη ε αλαπαξάζηαζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο κέζσ ηεο ινγνηερλίαο είλαη κηα νπηνπία. Σν αδηέμνδν ηεο ινγνηερλίαο θάλεθε λα δηνγθψλεηαη. Έηζη, έλαο κεγάινο αξηζκφο ζπγγξαθέσλ αληέδξαζε δείρλνληαο ηελ πξνβιεκαηηθή ζρέζε ηνπ θφζκνπ ηεο ινγνηερληθήο κπζνπιαζίαο θαη ηεο εμσηεξηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Η κεηακπζνπιαζία ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ απηναλαθνξηθφηεηα (φξνη πξνλνκηαθνί ζηελ αλάγλσζε ηεο ζχγρξνλεο ινγνηερλίαο ) άλνημε ζηελ νπζία ηα κάηηα ηνπ αλαγλψζηε θαη ηνλ έκπαζε κπζηηθά ζην εξγαζηήξη ηνπ ζπγγξαθέα. πγγξαθείο φπσο νη Ίηαιν Καιβίλν, Άιαλ Ρνκπ Γθξηγηέ θαη Μίιαλ Κνχληεξα δεκηνπξγνχλ ινγνηερληθά έξγα ζηα νπνία ζρνιηάδνπλ ηνλ ηξφπν ηεο γξαθήο ηνπο, ηε ιεηηνπξγία ησλ εξψσλ θαη ηηο πηζαλέο επηινγέο ηνπο, ελψ παξάιιεια ζπλδπάδνπλ ηε ζπγγξαθή έξγσλ ηνπο κε ηελ εμεξεχλεζε ηεο γξαθή ηνπο (Οηθνλνκίδνπ 2000). Με κηα θνπβέληα: ε Ρεηνξηθή κεηαθηλείηαη πξνο ην ζψκα ηεο ινγνηερλίαο θαη ε ινγνηερλία κεηαηξέπεηαη κεξηθψο θαη ζε κηα άηππε ξεηνξηθή. Η ζχγρξνλε ινγνηερλία θαη εηδηθφηεξα ε λενηεξηθή ηεο εθδνρή είλαη ηαπηφρξνλα ινγνηερλία θαη ιφγνο γηα ηε ινγνηερλία. Η απηναλαθνξηθφηεηα θαη ε κεηακπζνπιαζία ζχγρξνλα ραξαθηεξηζηηθά ηεο κνληέξλαο θαη κεηακνληέξλαο ινγνηερλίαο είλαη ε πην νπζηαζηηθή έλδεημε. ηελ νπζία ε απνπζία ηεο θηινζνθίαο ηεο ξεηνξηθήο αλαδείρηεθε πξψηα απφ ηνπο ζπγγξαθείο θαη ηελ ίδηα ηε ινγνηερλία θαη αξγφηεξα απφ ηελ ίδηα ηελ θνηλσλία. Έηζη εκθαλίζηεθαλ ηα πξψηα εξγαζηήξηα δεκηνπξγηθήο γξαθήο θαη αξγφηεξα απηά ζεζκνπνηήζεθαλ ζηελ Δθπαίδεπζε αιινχ ακέζσο θαη αιινχ αξγφηεξα. Ννκίδσ θαη εχρνκαη φηη δελ ζα αξγήζνπλ θαη ζηελ Διιάδα. Κιείλνληαο, θιείλνπκε πάιη ην κάηη πξνο ηελ νπζία ηεο δεκηνπξγηθήο γξαθήο. Δπηπρψο ε δπζηπρψο ε έκπλεπζε δελ δηδάζθεηαη (Duchense & Legay 1991). Γηδάζθνληαη φκσο νη ηξφπνη γηα ηε δεκηνπξγία ελφο πιαηζίνπ πνπ επλνεί ηε γέλλεζή ηεο θαη ηελ έθθξαζή ηεο.έλα ηέηνην πιαίζην είλαη θαη ε «αηαμία», δειαδή έλα θαζεζηψο πνπ απνκαθξχλεη εθείλνπο ηνπο θαλφλεο θαη ζπλζήθεο πνπ πεξηνξίδνπλ ηελ ειεπζεξία ζθέςεο, ηε δηάζεζε δεκηνπξγίαο θαη αληίζεηα επλνεί εθείλα ηα ζηνηρεία πνπ νδεγνχλ ζε άιινπ ηχπνπ ρξήζεηο ησλ ιέμεσλ, ζε γισζζηθέο αλαηξνπέο, ζε απνθιίλνπζεο επηινγέο, ζε παξζεληθέο ελαηελίζεηο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ζε θξέζθνπο θαη θαηλνχξγηνπο δξφκνπο πξνζσπηθήο γξαθήο θαη έθθξαζεο «Όηαλ άλνημα ηνλ νδεγό κνπ θαηάιαβα. Μήηε ζρεδηαγξάκκαηα κήηε ηίπνηα. Μόλν ιέμεηο. Αιιά ιέμεηο πνπ νδεγνύζαλ θαηεπζείαλ ζ απηό πνπ γύξεπα» Μηθξόο Ναπηίινο, Οδπζζέαο Ειύηεο.

9 9 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βrown, D. (1997). Principles of art Therapies, Thorntons. Boutet de Monvel, A. (1960). Encyclopedie Pratique de l Education en France, Paris, Ministre de l Education,. Genette, G. (1969). «Rhetorique et Enseignement», Figures II, p.p , Paris, Seuil. Duchense, A., & Legay, T. (1991). La petite fabrique de Litterature, Paris, Magnard. Freud, Sigmund (1976). Introduction a la Psychanalyse, Paris, Petite Bibliotheque Payot. Καξαγηάλλεο,., (2010). δεκηνπξγηθή γξαθή σο θαηλνηφκνο δξάζε ζην ρνιείν. Οηθνλνκίδνπ, νχια (2000). Χίιηεο θαη κηα αλαηξνπέο, ε λενηεξηθόηεηα ζηε ινγνηερλία γηα κηθξέο ειηθίεο, Διιεληθά Γξάκκαηα. Σδηφβαο, Γεκήηξεο (1987). Μεηά ηελ Αηζζεηηθή, Αζήλα, Γλψζε.