وصول: 90/2/19 اصلاح: 90/3/30 پذيرش: 90/4/29 چكيده قرار گرفت. نتيجهگيري: واژههاي كليدي: موميايي پوست التيام زخم خرگوش.

Transcript

1 ه ب مرهم اثر موميايي بر روند التيام زخمهاي جلدي در خرگوش اميد آذري رضا خير انديش وحيد سردار مهني امين رضا سالاري استاديار بخش جراحي دامپزشكي دانشكده دامپزشكي دانشگاه شهيد باهنر كرمان استاديار بخش پاتولوژي دانشكده دامپزشكي دانشگاه شهيد باهنر كرمان دانشجوي دوره دكتراي حرفه اي دامپزشكي دانشكده دامپزشكي دانشگاه شهيد باهنر كرمان نشاني نويسنده مسي ول: كرمان دانشگاه شهيد باهنر كرمان دانشكده دامپزشكي گروه علوم درمانگاهي بخش جراحي اميد آذري چكيده omidazari@mail.uk.ac.ir وصول: 90/2/19 اصلاح: 90/3/30 پذيرش: 90/4/29 زمينه و هدف: موميايي يا مومنايي ماده نيمه جامدي است كه از درز كوههاي جنوب استان كرمان استخراج شده و داراي تركيبات آلي و معدني متعددي ميباشد. اين ماده در طب سنتي جهت درمان التهاب مفاصل شكستگيها زخمها و درد ستون فقرات مورد استفاده قرار ميگيرد. در مطالعه حاضر اثر موضعي موميايي بر روند التيام زخمهاي جلدي در خرگوش با توجه به جنبههاي ميكروسكوپيك و ژي ومتريك مورد بررسي قرار گرفت. مواد و روشها: در اين مطالعه تجربي از 5 سر خرگوش سفيد و سالم استفاده شد. در هر رأس خرگوش سه جفت زخم تمام ضخامت پوستي در دو طرف ستون مهره ايجاد شد. زخمهاي سمت راست بهعنوان گروه كنترل (بدون مرهم) و زخمهاي سمت چپ بهعنوان گروه درمان (مرهمگذاري با موميايي) در نظر گرفته شد. يك جفت زخم قدامي به ابعاد 2/5 در 2/5 سانتيمتر جهت ارزيابي ژي ومتريك و دو جفت زخم خلفي توسط پانچ 10 ميليمتري مدور جهت ارزيابي هيستوپاتولوژيك ايجاد گرديد. ميانگين دادههاي حاصل از ارزيابي ژي ومتريك بين گروههاي درمان و كنترل توسط نرمافزار SPSS 16 و آزمونهاي آماري آناليز واريانس اندازهگيري مكرر و آناليز تي استيودنت مورد ارزيابي قرار گرفت. سطح معناداري 0/05>p در نظر گرفته شد. نتايج حاصل از بررسي ميكروسكوپيك صورت توصيفي بين گروههاي مذكور مقايسه شد. يافتهها: نتايج حاصل از ارزيابي ژي ومتريك در طول 4 هفته مطالعه نشان داد كه ميانگين درصد التيام زخم در گروه درمان (%100±0) بهطور معناداري بيشتر از گروه كنترل (%94/45±0/91) بوده است (0/05>P). در ارزيابي ميكروسكوپيك در روزهاي 7 و 14 بعد از ايجاد زخم نيز مشخص گرديد كه ميزان آماس در گروه درمان با سرعت بيشتري فروكش كرده و وسعت بافت پوششي تازه تشكيل در گروه درمان بيشتر از گروه كنترل بود. همچنين شواهدي از حضور باكتري در بستر زخم در گروه كنترل مشاهده شد. نتيجهگيري: با توجه به نتايج اين مطالعه موميايي ميتواند اثرات مفيدي در روند التيام زخمهاي پوستي داشته باشد. (مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني سبزوار دوره 18 /شماره 3/ صص ). واژههاي كليدي: موميايي پوست التيام زخم خرگوش. دوره 18 /شماره 3 /پاييز مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني سبزوار

2 اثر مرهم موميايي بر روند التيام زخمهاي جلدي در خرگوش مقدمه مراحل ترميم زخم بهطور كلاسيك شامل 4 فاز به هم پيوسته خونبندي فوري مرحله التهابي مرحله تكثير و مرحله بازسازي و بلوغ ميباشد (1). هر گونه اختلال در مراحل طبيعي ترميم زخم مانند عفونت مشكلات متابوليكي و يا بيماريهاي تا ثيرگذار مانند ديابت سبب تا خير در پروسه التيام ميشود و در اين شرايط به اين زخم زخم مزمن گفته ميشود بهطوريكه درمان اينگونه زخمها بسيار زمان بر و پر هزينه خواهد شد (2 3). تسريع ترميم زخم اكنون بهعنوان يك اصل در علم درمان مورد توجه ميباشد و افزايش كيفيت درمان زخم نيز هميشه مورد تا كيد دانشمندان بوده است. در اين راستا گرايش به داروهاي سنتي براي توليد داروهاي جديد كه مو ثرتر قويتر و سازگارتر با بدن موجودات زنده باشد در دستور كار محققين علوم دارويي و طب انساني و حيواني قرار گرفته است (4). تاكنون پژوهش- هاي مختلفي در مورد ترميم زخم انجام شده و در نتيجه مواد مختلفي بهصورت مرهم زخم تهيه و معرفي شده است كه اغلب اين مواد بهصورت تركيبات شيميايي و گياهي ميباشند (5 6). در ساليان اخير عوارض ناشي از استعمال مواد شيميايي سبب شده كه محققين پژوهشهاي بسياري در زمينه استفاده از داروهاي سنتي و گياهي انجام دهند. اين تحقيقات در برخي از موارد بازگوكننده اين حقيقت بوده است كه داروهاي طبيعي تنها راه درمان به حساب آمده و در عين حال مواد اوليه موجود در آنها در صنعت داروسازي مورد استفاده قرار گرفته است (7). استفاده ار طب سنتي در قرنهاي اخير در قارههاي آفريقا و آسيا جهت درمان زخمهاي جلدي مورد استفاده قرار ميگرفته است (8). بيش از 80 درصد از جمعيت انساني در دنيا علاقه به استفاده از طب سنتي جهت درمان انواع مختلفي از عوارض جلدي دارند (9). امروزه گرايش مجددي به مصرف داروهاي گياهي و طبيعي به خاطر كم بودن عوارض سوء جانبي و گوناگوني مواد مو ثر و توصيه سازمان بهداشت جهاني بهوجود آمده است. بنابراين با توجه به عدم معرفي يك داروي مو ثر براي درمان زخم مطالعه اثر داروهاي طبيعي و گياهي براي ترميم زخم ضرورت دارد (10). يكي از داروهاي طبيعي كه بهطور سنتي جهت التيام زخمهاي جلدي بهكار گرفته ميشود موميايي نام دارد. گاها افراد بومي منطقه استان كرمان اين ماده را مومنايي نيز تلفظ ميكنند. موميايي يا عرق كوه در شكاف- ها و شكستگيهاي طبقات زمين و بعضي غارها يافت ميشود. موميايي يك ماده قهوهاي يا سياه رنگ و نيمه جامد است كه در نتيجه اكسيد شدن هيدروكربورها ايجاد ميشود. موميايي در دماي 100 درجه سانتيگراد ذوب مي- شود و وزن مخصوص آن 1/2 ميباشد. برخي از محققين تركيب آن را هيدروكربور دانسته و در بعضي از تحقيقات موميايي را به دو قسمت: 1- محلول در چربي (شامل مواد آلي مثل الكل و كلروفرم) و محلول در آب تقسيم نموده- اند. تجزيه شيميايي انجام شده بر روي موميايي حاكي از يونهاي كلسيم فسفات كربنات منيزيم و نيز ازت گوگرد و پلي ساكاريد است (7,10). موميايي در ارتفاعات شمال غرب شهرستان جيرفت و در منطقه ساردوي يه و بحر آسمان و همچنين در كوههاي شهرستان بافت واقع در استان كرمان يافت ميشود. موميايي بهطور سنتي علاوه بر التيام زخم در درمان دررفتگي و شكستگي مفاصل تسكين درد قطع چرك گوش درمان درد گلو سرفه خفقان دل به هم خوردگي سكسكه مسموميت عقرب گزيدگي و تقويت معده استفاده ميشود (7). بيشتر حيوانات از جمله بز كوهي علاقه وافري به خوردن آن دارند (7 10). در هيچ يك از منابع خارجي اشارهاي به اثرات درماني اين ماده نشده است و اثرات درماني احتمالي آن كاملا ناشناخته است و در جستجوي كليد واژه mummy در مجلات علمي-پژوهشي معتبر مطالبي راجع به اجساد و اندامهاي موميايي شده بهدست ميآيد كه با موضوع مورد مطالعه مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني سبزوار دوره 18 /شماره 3 /پاييز

3 آذري و همكاران هيچ ارتباطي ندارد. البته قابل ذكر است كه تعداد معدودي از محققين در داخل كشور اثرات درماني اين ماده را مورد بررسي قرار دادهاند. با توجه به ادعاي افراد بومي شهرستانهاي استان كرمان و برخي از شهرستانهاي استان فارس نسبت به اثرات مفيد موميايي در التيام زخم محققان بر آن شدند تا در يك مطالعه تجربي اثرات اين داروي طبيعي را در روند التيام زخم از لحاظ جنبه هاي ژي ومتريك و هيستوپاتولوژيك مورد بررسي قرار دهند. بنابراين در مطالعه حاضر اثر درماني مرهم موميايي بر روند التيام زخم جلدي خرگوش با توجه به ارزيابيهاي دقيق ژي ومتريك و هيستوپاتولوژيك مورد بررسي قرار گرفت. مواد و روشها در اين تحقيق تجربي 5 سر خرگوش سفيد نر سويه هلندي با متوسط وزن متوسط وزن 3/22±0/465 كيلوگرم استفاده گرديد. حيوانات در طول دوره مطالعه به- طور جداگانه در قفسهاي مخصوص نگهداري ميشدند و تغذيه آنها شامل پليت مخصوص حيوانات آزمايشگاهي كاهو و هويج بوده و آب آشاميدني به طور آزاد در دسترس آنها بود. در هر رأس خرگوش سه جفت زخم تمام ضخامت پوستي در دو طرف ستون مهره ايجاد شد. زخم- هاي سمت راست بهعنوان گروه كنترل (بدون مرهم) و زخمهاي سمت چپ بهعنوان گروه درمان (مرهمگذاري با استفاده از موميايي) در نظر گرفته شد. يك جفت زخم قدامي جهت ارزيابي ژي ومتريك و دو جفت زخم خلفي جهت ارزيابي ميكروسكوپيك در نظر گرفته شد. روش تهيه موميايي: موميايي مورد استفاده در اين پژوهش از جيرفت تهيه و پس از آناليز تركيبات و تا ييد كيفيت مطلوب آن توسط آزمايشگاه آناليز مواد جهت تهيه مرهم موميايي مورد استفاده قرار گرفت. محلول موميايي از حل كردن 20 گرم موميايي در 100 ميليليتر آب مقطر تهيه گرديد و در درجه حرارت 115 تا 118 درجه سانتيگراد به مدت 30 دقيقه استريل و سپس در ظروف استريل دربسته نگهداري و در همان روز به مقدار لازم جهت مرهمگذاري در زخم استفاده شد (7 10)). روش ايجاد زخم: بعد از سازگار شدن حيوانات با شرايط محيط عمل جراحي بر روي آنها صورت گرفت. جهت عمل جراحي حيوانات توسط داروي پيش بيهوشي زيلازين با دوز 5 ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن بدن و داروي بيهوشي كتامين با دوز 35 ميلي گرم به ازاي هر كيلوگرم وزن بدن با روش تزريق عضلاني بيهوش گرديدند. بعد از القاء بيهوشي حيوانات در حالت خوابيده بر روي سينه قرار گرفته و موهاي ناحيه پشت در دو طرف ستون مهرههاي سينهاي و كمري كاملا تراشيده شد. سپس آمادهسازي مقدماتي موضع عمل با رعايت اصول استاندارد انجام پذيرفت. در مطالعه حاضر 3 جفت زخم تمام ضخامت در دو طرف ستون مهره بر روي پوست ايجاد شد. زخمهاي قدامي جهت بررسي ژي ومتريك و زخمهاي مياني و خلفي جهت ارزيابي هيستوپاتولوژيك در نظر گرفته شد. زخمهاي دو طرف (سمت چپ و راست) به فاصله 3 سانتيمتر از خط وسط بدن (زاي ده خاري مهرهها) ايجاد شد و فاصله زخمها در دو طرف از يكديگر 4 سانتيمتر بوده است. بهمنظور ايجاد زخم جهت ارزيابي ژي ومتريك يك جفت زخم تمام ضخامت پوستي به شكل مربع به ابعاد 2/5 در 2/5 سانتيمتر در دو طرف ستون مهره ايجاد گرديد. بهمنظور ايجاد زخم جهت ارزيابي ميكروسكوپيك دو جفت زخم تمام ضخامت جلدي در دو طرف ستون مهره توسط پانچ مدور 10 ميليمتري ايجاد شد. بعد از ايجاد زخم زخمها توسط پانسمان غير چسپنده-غير فشاري براي مدت يك هفته بانداژ شدند. پانسمانها هفتهاي سه بار تعويض شده و بعد از هر بار تعويض بانداژ زخمهاي هر دو طرف توسط سالين نرمال شسته شده و بر روي زخمهاي سمت چپ مرهم موميايي دوره 18 /شماره 3 /پاييز مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني سبزوار

4 اثر مرهم موميايي بر روند التيام زخمهاي جلدي در خرگوش ماليده شد. جهت ارزيابي ژي ومتريك هر سه روز يكبار توسط دوربين ديجيتال در حاليكه يك خط كش مدرج L شكل در كنار زخم به عنوان مرجع اندازه زخم قرار داشت عكس تهيه شد. سپس عكسها به رايانه انتقال يافت و توسط برنامه نرمافزاري sigma scan در هر زخم مساحت زخم محاسبه شده و سپس طبق فرمول زير درصد التيام زخم براي هر زخم در روز عكسبرداري تعيين گرديد: ) 100 ماگزيمم مساحت زخم/ مساحت زخم در روز =درصد التيام زخم در روزΧ Χ)-100 جهت ارزيابي ميكروسكوپيك از زخمهاي مياني و خلفي دو طرف ستون مهره استفاده شد. در روز هفتم بعد از ايجاد زخم از زخمهاي مياني و در روز چهاردهم از زخمهاي خلفي دو طرف ستون مهره بيوپسي تمام ضخامت تهيه شد. نمونههاي اخذ شده در فرمالين 10 درصد قرار گرفته و به آزمايشگاه هيستوپاتولوژيك جهت رنگآميزي هماتوكسيلين-اي وزين (H&E) ارسال شد. در مطالعه آسيبشناسي بافتي مواردي مانند ميزان تشكيل بافت جوانه گوشتي آماس موجود در موضع زخم ميزان و نوع زخمهاي آماسي بين دو گروه درمان و كنترل به- صورت توصيفي مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. ميانگين ميزان درصد بافت پوششي تازه تشكيل بين گروه- هاي كنترل و درمان توسط آزمون آماري تي استيودنت ارزيابي شد. به منظور تحليل دادههاي حاصل از ارزيابي ژي ومتريك ميانگين درصد التيام زخم بين دو گروه درمان و كنترل توسط نرمافزار SPSS 16 از آزمون آماري اندازه- گيري مكرر آناليز واريانس در طول دوره مطالعه استفاده شد. همچنين ميانگين دادههاي مذكور در هر مقطع از زمان بين دو گروه توسط آزمون آماري تي استيودنت ارزيابي شد. سطح معناداري 0/05>p در نظر گرفته شد. يافتهها الف- نتايج حاصل از ارزيابي ژي ومتريك: نتايج حاصل از ارزيابي ژي ومتريك نشان داد كه روند التيام زخم در طول 27 روز مطالعه در گروه درمان به طور معناداري بيشتر از گروه كنترل بوده است (0/05>p) (نمودار 1). نمودار 1: نمودار ميانگين درصد التيام زخم در گروه كنترل و درمان در اين مطالعه ابتدا همه زخمها بلافاصله بعد از ايجاد بزرگتر شدند كه اين بزرگ شدگي به دليل كشش پوست اطراف لبه زخم ميباشد. ميانگين درصد بزرگ شدگي اوليه در زخمهاي سمت چپ (1/98±0/38 درصد) و راست (1/92±0/62 درصد) تقريبا مشابه هم بوده و تفاوت معناداري با هم نداشتهاند. بهعبارت ديگر ميزان كشش پوست در دو طرف بدن به يك اندازه بوده است (0/05<p). ميانگين درصد بزرگ شدگي زخمها تا روز سوم بعد از ايجاد زخم در زخمهاي دو طرف ادامه يافت. از روز سوم مساحت زخمها در گروه درمان (زخم سمت چپ) و گروه كنترل (زخم سمت راست) شروع به كوچك شدن نمود (نمودار 1). مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني سبزوار دوره 18 /شماره 3 /پاييز

5 آذري و همكاران جدول 1: ميانگين ± خطاي استاندارد درصد التيام زخم بين گروههاي كنترل و درمان (مرهمگذاري با موميايي) درصد التيام زخم (روز) گروه صفر /45±0/91 88/44±1/ 16 80/57±1/ 69 65/98±2/ 49 47/14±1/ 56 29/47±0/ 71 21/61±1/ 72 7/53±0/ /92±0/ كنترل ±0 97/97±1/ 51 92/82±1/ 44 73/26±2/ 72 54/94±2/ 31 39/05±2/ 31 23/97±1/ 22 8/55±1/ /98±0/ درمان 38 علامت () نشاندهنده تفاوت معنادار بين گروه كنترل و درمان در مقطع زمان ميباشد (0/05>p). تصوير 1: گروه كنترل. روز هفتم. حضور تعداد زيادي هتروفيل در داخل بافت جوانه گوشتي. هماتوكسيلين-اي وزين. بزرگنمايي 400 مقايسه ميانگين درصد التيام زخم در هر مقطع از زمان بين گروههاي كنترل و درمان نشان داد كه عامل مذكور در روزهاي و 27 در گروه درمان به طور معناداري بيشتر از گروه كنترل بوده است (0/05>p) (جدول 1). در مطالعه حاضر بعد از اتمام دوره مطالعه تمام زخمهاي گروه درمان كاملا التيام يافته بودند (ميانگين درصد التيام 100±0 درصد بود). اين در حالي است كه در گروه كنترل همچنان مقداري از سطح زخم ترميم نيافته تصوير 2: گروه درمان. روز چهاردهم. تشكيل كامل بافت پوششي جديد و بافت جوانه گوشتي ضخيم. هماتوكسيلين- بود (ميانگين درصد التيام زخم 94/45±0/91 درصد بود) (جدول 1). ب- نتايج حاصل از ارزيابي هيستوپاتولوژي: در مطالعه هيستوپاتولوژي نمونهها در روز هفتم از نظر ميزان بافت جوانه گوشتي مقدار فيبروبلاستها و عروق تازه تشكيل در بين گروه درمان و كنترل تفاوت چنداني مشاهده نگرديد. ميزان بافت پوششي تازه تشكيل در گروه درمان بهطور معناداري نسبت به گروه كنترل در اين روز بيشتر بود (0/05>p) بهطوري كه در گروه درمان بافت پوششي اطراف زخم كاملا ضخيم شده بود و بافت پوششي تازه تشكيل در زير دلمه زخم از طرفين به سمت مركز زخم كشيده شده بود و بافت پوششي تازه تشكيل حدود 50±5/64 درصد از سطح زخم را پوشش داده بود. ولي در گروه كنترل ميانگين اين پديده حدود 30±4/7 درصد بوده است. ميزان آماس در گروه كنترل بيشتر بود و هتروفيلها غالب سلولهاي آماسي را تشكيل ميدادند كه اين نشاندهنده وضعيت نامناسب ترميم زخم و وجود عفونت در گروه كنترل بود در حاليكه در گروه درمان اي وزين.بزرگنمايي 40 تصوير 3: گروه كنترل. روز چهاردهم. تشكيل ناقص بافت پوششي جديد (80 درصد) و بافت جوانه گوشتي ضخيم. هماتوكسيلين- اي وزين.بزرگنمايي 40 دوره 18 /شماره 3 /پاييز مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني سبزوار

6 ه ب اثر مرهم موميايي بر روند التيام زخمهاي جلدي در خرگوش حداقل سلولهاي آماسي مشاهده گرديد (تصاوير شماره.(1 در روز چهاردهم بعد از ايجاد زخم ميزان بافت جوانهاي بين گروه كنترل و درمان تفاوت چنداني را نشان نداد. در اين روز ميانگين درصد بافت پوششي تازه تشكيل در گروه درمان بهطور معناداري بيشتر از گروه كنترل بوده است (0/05>p) طوريكه بافت پوششي در گروه درمان كاملا تشكيل شده بود (100±0) و ضخامت نسبتا خوبي داشت (تصوير 2) در حاليكه تشكيل بافت پوششي تازه در گروه كنترل در حدود 80± 7/23 درصد بود (تصوير 3). در گروه كنترل هتروفيلها هنوز حضور داشتند كه نشاندهنده عفوني شدن زخم در گروه كنترل ميباشد. بحث در بررسي نتايج حاصل از ارزيابي ژي ومتريك مطالعه حاضر بزرگ شدگي اوليه زخم به علت كشش موجود بر روي لبه زخم ميباشد كه اين اتفاق بلافاصله بهدنبال ايجاد زخم پوستي ديده ميشود. عمدهترين دلايل بزرگ شدن اوليه بستر زخم كشش پوست مجاور زخم و تورم بستر زخم عنوان شده است (11). بررسيهاي انجام شده بر روي نتايج ژي ومتريك نشان داد كه استفاده از مرهم موميايي سبب طي شدن سريعتر مراحل التيام زخم نسبت به گروه كنترل شد بهطوري كه بعد از 27 روز مطالعه زخمهاي گروه درمان كاملا بهبود يافته بودند ولي زخمهاي گروه كنترل التيام كامل را بهدست نياوردند. البته قابل ذكر است كه زخم هاي تجربي ايجاد شده در اين مطالعه در ناحيه تنه ايجاد شد و اين زخمهاي تجربي ذاتا با هيچ يك از عوارض التيام زخم نظير عفونت زخم مزمن بودن و مشكلات سيستميك نظير بيماريهايي كه سبب تا خير در روند التيام ميشوند مانند ضعف لاغري ديابت و كمبود مواد غذايي همراه نبودند. بنابراين انتظار ميرفت كه سرعت التيام زخم حتي در گروه كنترل هم بهطور طبيعي به دليل نبودن هيچگونه مانعي بر سر راه روند التيام زخم زياد باشد. در ارزيابي ميكروسكوپيك زخمها نيز مشخص شد كه 7 روز بعد از ايجاد زخم زخمهاي گروه درمان داراي شرايط التيامي بهتري نسبت به گروه كنترل بودهاند بهطوري كه سرعت تشكيل بافت پوششي تازه و مهاجرت آنها و همچنين فروكش كردن سريعتر مرحله التهابي در گروه درمان حاكي از اين واقعيت است. در روز 14 بعد از ايجاد زخم نيز سرعت بيشتر التيام سبب بهبودي كامل زخمها در گروه درمان شده بود ولي در گروه كنترل همچنان زخمها در حال طي نمودن مراحل التيامي بوده- اند. نتايج حاصل از بررسي هيستوپاتولوژيك نشان ميدهد كه مرهم موميايي سبب التيام بهتر و سريعتر زخم در مقايسه با گروه كنترل شده بود كه اين اثر موميايي را مي- توان به محافظت زخم از تحريكات محيطي و ممانعت از عفونت زخم و كاهش التهاب زخم و ايجاد محيطي مناسب براي ترميم زخم دانست. در مطالعه توكلي و همكاران عنوان شده است كه مرهم موميايي اثر مهاري بر روي باكتريهاي زخم داشته است. آنها نشان دادند كه اين مرهم سبب توقف رشد باكتريها در محيط كشت باكتري ميشود. همچنين اين افراد نشان دادند كه محلول موميايي ترميم زخم پوستي را تسريع ميكند كه با اثر كرم فني توي ين 1 درصد قابل مقايسه است (10). رضوانيپور و همكاران نيز عنوان نمودهاند كه استفاده از مرهم موميايي در زخم جلدي سبب استحكام كششي بيشتر زخم ميگردد كه اين اثر ميتواند به دليل اثرات مفيد احتمالي اين مرهم در توليد و ترشح كلاژن در بستر زخم باشد. در ارزيابي ميكروسكوپيك اين افراد حضور سلولهاي التهابي در بستر زخم در گروه درمان بيشتر از گروه كنترل بوده است اگر چه آنها عنوان نمودند كه اين تفاوت معنادار نبوده است (7). با توجه به مكانيسمهايي كه در ترميم زخم نقش دارد موميايي مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني سبزوار دوره 18 /شماره 3 /پاييز

7 آذري و همكاران احتمالا از طريق كاهش ورم و يا التهاب و به عبارت ديگر تعديل در مرحله التهاب تعديل زخم را موجب ميشود (7) زيرا تعديل مرحله التهاب زخم موجب تسريع بهبودي آن ميشود (12). از آنجاييكه مرهم موميايي بعد از استفاده در سطح زخم يك سطح محافظ و غير قابل نفوذ را بر روي زخم ايجاد ميكند و همچنين با توجه به اثرات ضد ميكروبي آن يك محيط ايده آل را از لحاظ حفظ رطوبت زخم با حداقل باكتري ايجاد ميكند و از طرفي اين سطح محافظ سبب ممانعت از تحريكات محيطي و تروماي احتمالي بر روي زخم گشته و مانع از طولانيتر شدن و تشديد مرحله التهاب زخم ميگردد كه از طريق اين مكانيسم ميتواند موجب تسريع در بهبودي زخم شود (10). اثرات مفيد التيامي موميايي در مطالعات تجربي كه بر روي روند ترميم شكستگي تيبيا خرگوش و التيام شكستگي پاي كبوتر انجام شد به اثبات رسيده است (13). همچنين برخي نتايج راجع به اثرات ضد قارچي و ضد باكتري موميايي قبلا گزارش شده است (7). بهطور كلي نتايج حاصل از اين مطالعه با نتايج مطالعات قبلي همخواني دارد و نشان ميدهد كه مرهم- گذاري زخم توسط موميايي سبب بهبود و تسريع در روند التيام زخم با توجه به ارزيابيهاي ژي ومتريك و هيستوپاتولوژيك ميگردد. پيشنهاد ميگردد كه در مطالعات بعدي اثرات موميايي بر روي زخمهايي مورد ارزيابي قرار گيرد كه با عوارض جدي التيامي همراه ميباشند مانند زخمهاي مزمن زخمهاي عفوني و زخمهاي بيماران ديابتي تا اثرات درماني مفيد آنها بهطور واضحتر بررسي شود. تشكر و قدرداني اين پژوهش توسط معاونت پژوهشي دانشكده دامپزشكي دانشگاه شهيد باهنر كرمان در تاريخ 89/8/1 به شماره پ/ 550/86 /د تصويب و مورد حمايت مالي قرار گرفت كه بدينوسيله از مسو ولين محترم تشكر و قدرداني ميشود. References 1. Diegelmann RF. Evans MC. Wound healing: an overview of acute, fibrotic and delayed healing. Front Biosci. 2004; 9: Castronuovo JJ Jr, Ghobrial I, Giusti AM, Rudolph S, Smiell JM. Effects of chronic wound fluid on the structure and biological activity of becaplermin (rhpdgf-bb) and becaplermin gel. Am J Surg. 1998;176(2A Suppl):61S-67S. 3. Hart J, Silcock D, Gunnigle S, Cullen B, Light ND, Watt PW. The role of oxidised regenerated cellulose/collagen in wound repair: effects in vitro on fibroblast biology and in vivo in a model of compromised healing. Int J Biochem Cell Biol. 2002;34(12): Rezaii A. Delazar A. Mohajeri D. Taghizadeh-Jahed M. Mohamadnejad S. Ashrafi A et al. Effects of Echinacea purpurea herbal extract versus Zinc oxide in rat skin wound healing model, histometric and histopathologic study. Pharm Sci. 2008;14(35): (Persian) 5. Adzick NS. Wound healing. In: Sabiston DC, Lyerlu HK, Editors. Text book of surgery, the biological of modern surgical practice. 5th ed. Philadelphia: W.B. Saunders ;1997. pp Cohen IK, Diegelman RF. Wound care and wound healing. In: Schwartz SI, Shires CT, Spenceer FC, Streser EH, Editors. Principles of surgery. 7th ed., New York: Mc Graw Hill ; pp Rezvanipour M. Pourzadehhosseini F. Malekpour R. Zarabi A. The Effect of Mummy on Some Indices of Wound Healing in Mice. Journal of Kerman University of Medical Sciences, 2007; 14(4): (Persian) 8. Oladejo OW, Imosemi IO, Osuagwu FC, Oyedele OO, Oluwadara OO, Ekpo OE, et al. A comparative study of the wound healing properties of honey and Ageratum conyzoides. Afr J Med Med Sci. 2003;32(2): دوره 18 /شماره 3 /پاييز مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني سبزوار

8 اثر مرهم موميايي بر روند التيام زخمهاي جلدي در خرگوش 9. Steenkamp V, Mathivha E, Gouws MC, van Rensburg CE. Studies on antibacterial, antioxidant and fibroblast growth stimulation of wound healing remedies from South Africa. J Ethnopharmacol. 2004;95(2-3): Allah Tavakoli M, Khaksari Haddad M, Assar Sh. Comparison of topical application of Mummify and Phenytoin cream on skin wound healing in rat. J Babol Univ Med Sci.2003; 5(2): (Persian) 11. Bertone, AL. Principles of wound healing. Vet Clin North Am Equine Pract. 1989; 5(3): Byl NN, McKenzie AL, West JM, Whitney JD, Hunt TK, Scheuenstuhl HA. Low-dose ultrasound effects on wound healing: a controlled study with Yucatan pigs. Arch Phys Med Rehabil. 1992;73(7): hatibi H. Rezvanipour M. Effect of Mummy on tibia fracture in rabbit. 12th Iranian Congress of Physiology and Pharmacology Nov Tehran, Iran. Teharan: Medical University of Iran; 1995; (Persian) مجله دانشگاه علوم پزشكي و خدمات بهداشتي درماني سبزوار دوره 18 /شماره 3 /پاييز