ΕΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ ΙΘ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ

Transcript

1 Δ ΕΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΔΗΜΟΙΑ ΔΙΟΙΚΗΗ ΙΘ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΗ ΕΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΟΙΚΗΗ ΣΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ Θέκα: Η ΕΞΩΣΕΡΙΚΗ ΔΙΑΣΑΗ ΣΗ ΕΤΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΟΠΟΙΗΗ Δπηβιέπωλ: ΣΕΔΝ ΗΧΑΝΝΖ πνπδάζηξηα: ΠΛΔΞΗΓΑ ΔΛΔΝΖ ΑΘΖΝΑ

2 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 1 Δπραξηζηψ ζεξκά ηνλ θαζεγεηή κνπ θ. Η. Σδελ γηα ηελ πνιχηηκε αξσγή θαη ζπκπαξάζηαζή ηνπ.

3 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 2 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα πξνζδηνξίζεη ην δηεζλέο εθηφπηζκα ηεο ΔΔ θαη λα εμάγεη ηηο πξννπηηθέο αλαβάζκηζεο ηνπ παγθφζκηνπ ξφινπ ηεο σο εληαίνπ δηεζλνχο δξψληα. Δθθηλψληαο απφ ηελ παξαδνρή φηη ε ΔΔ ζπγθξνηεί ζήκεξα έλαλ κέζν παίθηε ζηε παγθφζκηα ζθελή, ηα επηρεηξήκαηα πνπ αλαπηχζζνληαη απνδίδνπλ ηε κεηξηφηεηα απηή ζηνπο θφβνπο θπξηαξρηθήο απίζρλαλζεο κε ηελ εθρψξεζε θπξηαξρηθψλ δηθαησκάησλ ζηνπο θξίζηκνπο ηνκείο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη ηεο άκπλαο ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ζηελ απξνζπκία ηνπο, θαηά ην κάιινλ ή ήηηνλ, λα δηαηαξάμνπλ ηηο παγησκέλεο ζρέζεηο κε ην ΝΑΣΟ θαη ηηο ΖΠΑ. κσο ην δηεζλέο ζχζηεκα αιιάδεη, αλαδεηθλχνληαο ραξαθηεξηζηηθά πνπ δηαβξψλνπλ ηφζν ηελ έλλνηα ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο, φζν θαη ηελ πξσηνθαζεδξία ηεο ζηξαηησηηθήο ηζρχνο σο κέζν αζθάιεηαο, πάλσ ζηελ νπνία έρεη νηθνδνκεζεί ε ζεκεξηλή επξσαηιαληηθή ζρέζε. Με ηνπο δχν θχξηνπο ιφγνπο πνπ απνηξέπνπλ ηελ πεξαηηέξσ δηεζλή ππνζηαζηνπνίεζε ηεο Έλσζεο λα πιήηηνληαη, δηαλνίγνληαη λέεο πξννπηηθέο ζηελ αλαβάζκηζε ηνπ παγθφζκηνπ ξφινπ ηεο. Γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλνκή ηεο έξεπλαο θαη ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε παξνπζίαζεο ησλ επηρεηξεκάησλ, ε εξγαζία ρσξίδεηαη ζε ηξία κέξε. ην πξψην κέξνο παξνπζηάδνληαη νη αξρέο θαη νη ζηφρνη πνπ δηέπνπλ ηελ εμσηεξηθή δξάζε ηεο Έλσζεο. Πξνθεηκέλνπ λα εθηηκεζνχλ νη πξαγκαηηθέο δπλαηφηεηεο ηνπ επξσπατθνχ παξάγνληα ζε παγθφζκην επίπεδν, πεξηγξάθνληαη ηα κέζα πνπ δίλνπλ ππφζηαζε ζηελ εμσηεξηθή δξάζε θαη βνχιεζε ηεο ΔΔ, θαζψο θαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα θαζελφο εμ απηψλ. ην δεχηεξν κέξνο επηρεηξείηαη ν εληνπηζκφο ησλ αηηηψλ, πνπ δξψληαο απνηξεπηηθά ζηελ πεξαηηέξσ δηεζλή ππνζηαζηνπνίεζε ηεο Έλσζεο, ηελ θαζειψλνπλ ζε έλα ριηαξφ παγθφζκην ξφιν. ην ηξίην θαη ηειεπηαίν κέξνο δηεξεπλάηαη ε αλάδπζε πξννπηηθψλ πνπ κπνξνχλ λα επηηξέςνπλ ηελ εμέιημε ηεο ΔΔ απφ έλα κέζν, ζε έλα κείδνλα παίθηε ζην παγθφζκην ζηεξέσκα. Ζ αλάιπζε θαηαιήγεη ζε ηξία πηζαλά ζελάξηα ζε ζρέζε κε ηε κειινληηθή εμέιημε ηεο ΔΔ σο παγθφζκηνπ δξψληα.

4 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 3 ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ Αλζξσπηζηηθή Βνήζεηα - Γηεζλέο Δκπφξην - Δζληθή Κπξηαξρία - Δπξσπατθή Έλσζε Δπξσπατθή Πνιηηηθή Αζθάιεηαο θαη Άκπλαο - Δμσηεξηθέο ρέζεηο Ήπηα Ηζρχο - Κνηλή Δμσηεξηθή Πνιηηηθή θαη Πνιηηηθή Αζθάιεηαο - Κνηλή Δκπνξηθή Πνιηηηθή - Μεηαεζληθφηεηα ΝΑΣΟ Ννκηθή Πξνζσπηθφηεηα - Ππισληθφ χζηεκα - ηξαηησηηθέο Γπλαηφηεηεο πλεξγαζία γηα ηελ Αλάπηπμε - πλζήθε ηεο Ληζαβφλαο

5 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 4 ABSTRACT The object of this paper is to approach the international dimension of the European Union, along with the perspectives of enhancing its role as an international actor. Considering the fact that the EU constitutes a modest player in the global scene as a starting point, the unfolding arguments attribute this mediocrity to certain fears of member states concerning sovereignty loss through concession of fundamental competencies in the field of foreign affairs and security policy, as well as their unwillingness to disturb yet established relations with the NATO or the USA. However, the international system is changing, highlighting certain aspects that erode the essence of national sovereignty along with the dominance of military power as a security stronghold. While the two prevailing factors -that until now have been depriving the EU of a dynamic presence in the international context- are questioned, some light is shed to future prospects of its global role. In order to organize the research and present the main arguments in an efficient way, the essay is divided in three parts. In the first part, rules and goals concerning the external action of the EU are presented. Means of action, as well as their efficacy, are described in an attempt to estimate the actual capabilities of EU in this field. In the second part, an attempt is being made with a view to determine the factors that, until today, have deterred the EU from establishing a more significant presence in the international scene, thus having it captured into its pathetic role. Last but not least, some emerging prospects that can actually transform the EU s current status and set the Union as a key-player in the global context are being examined in the third part. On these grounds, the analysis concludes to three possible scenarios regarding the future development of EU as an international actor.

6 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 5 KEY WORDS Common Commercial Policy - Common Foreign and Security Policy - Development Cooperation - European Security and Defense Policy - European Union - External Relations - Humanitarian Aid - International Trade Legal Entity - Lisbon Treaty - Military Potential - National Sovereignty - ΝΑΣΟ - Pillar System - Soft Power - Supranationality

7 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 6 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΑΚΡΟΝΤΜΗΑ... 8 ΔΗΑΓΧΓΖ Η. ΒΑΗΚΟΗ ΑΞΟΝΔ ΚΑΗ ΜΔΑ ΣΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΡΑΖ ΣΖ ΔΝΧΖ ΟΗ ΒΑΗΚΟΗ ΑΞΟΝΔ ΣΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΡΑΖ ΣΖ ΔΝΧΖ Αξρέο θαη ζηφρνη Ζ ήπηα ηζρχο ΟΗ ΔΞΧΣΔΡΗΚΔ ΥΔΔΗ ΣΖ ΔΝΧΖ Ζ ΔΔ θαη ην Παγθφζκην Δκπφξην Γεληθά Οη πξνηεξαηφηεηεο ηεο ΔΔ σο πξνο ην Γηεζλέο Δκπφξην Σα κέζα χγρξνλα δεδνκέλα θαη λέεο ηάζεηο Ζ εμσηεξηθή βνήζεηα Γεληθά Γξαζηεξηφηεηεο θαη κέζα Σα απνηειέζκαηα γηα ηηο ρψξεο ιήπηξηεο θαη γηα ηελ ΔΔ Ζ εμσηεξηθή δηάζηαζε ησλ εζσηεξηθψλ πνιηηηθψλ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΚΑΗ ΑΦΑΛΔΗΑ Κνηλή Δμσηεξηθή Πνιηηηθή θαη Πνιηηηθή Αζθάιεηαο Ζ ζεζκνζέηεζε Ζ θπζηνγλσκία ηεο ΚΔΠΠΑ Σα κέζα πινπνίεζεο ηεο ΚΔΠΠΑ Απφ ηελ ΚΔΠΠΑ ζηελ ΔΠΑΑ Αλάπηπμε ζηξαηησηηθψλ δπλαηνηήησλ Σν πεξηερφκελν ηεο δξάζεο ηεο ΚΔΠΠΑ θαη ηεο ΔΠΑΑ ΗΗ. ΟΗ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΠΟΤ ΥΖΜΑΣΟΠΟΗΟΤΝ ΣΖ ΖΜΔΡΗΝΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΔ ΖΠΗΑ ΗΥΤ: ΔΠΗΛΟΓΖ Ή ΠΡΟΨΟΝ ΑΓΤΝΑΜΗΑ; ΔΛΛΔΗΦΖ ΜΔΧΝ Ή ΔΛΛΔΗΦΖ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΒΟΤΛΖΖ; Θεζκηθέο αηέιεηεο Σν ππισληθφ ζχζηεκα Ζ λνκηθή πξνζσπηθφηεηα Ζ πλζήθε ηεο Ληζαβφλαο... 51

8 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ Πνιηηηθή βνχιεζε: To δήηεκα ηεο εζληθήο θπξηαξρίαο ΗΗΗ. OI ΠΡΟΟΠΣΗΚΔ ΑΝΑΒΑΘΜΗΖ ΣΟΤ ΠΑΓΚΟΜΗΟΤ ΡΟΛΟΤ ΣΖ ΔΔ ΤΓΥΡΟΝΔ ΠΡΟΚΛΖΔΗ ΚΑΗ ΠΡΟΟΠΣΗΚΔ Ζ ΔΔ Δ ΑΝΑΕΖΣΖΖ ΡΟΛΟΤ ΣΖ ΓΗΔΘΝΖ ΚΟΗΝΧΝΗΑ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΔΠΗΛΟΓΟ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑΣΑ... 73

9 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 8 ΑΚΡΟΝΤΜΗΑ ΑΚΔ Υψξεο ηεο Αθξηθήο, Καξατβηθήο, Δηξεληθνχ. ΑΔΠ Αθαζάξηζην Δγρψξην Πξντφλ ΓΓΔ GATT Γεληθή πκθσλία Γαζκψλ θαη Δκπνξίνπ COREPER EMA Δπηηξνπή Μφληκσλ Αληηπξνζψπσλ COPS Δπηηξνπή Πνιηηηθήο Αζθάιεηαο ΓΔΔ Γπηηθνεπξσπατθή Έλσζε ΓΔΚ Γηθαζηήξην Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ ΓΝΣ IMF Γηεζλέο Ννκηζκαηηθφ Σακείν DAC Δπηηξνπή Αλαπηπμηαθήο Βνήζεηαο / Development Assistance Committee Δ.Δ. Δπξσπατθή Έλσζε ΔΔΠ Δληαία Δπξσπατθή Πξάμε ΔΕΔ / ΕΔ Δπξσπατθή Εψλε Διεχζεξσλ πλαιιαγψλ Δ.Κ. Δπξσπατθέο Κνηλφηεηεο ΔΚΑΔ EYRATOM Δπξσπατθή Κνηλφηεηα Αηνκηθήο Δλέξγεηαο ΔΚΑΥ Δπξσπατθή Κνηλνπξαμία Άλζξαθα θαη Υάιπβα ΔΚΣ Δπξσπατθφ Κνηλσληθφ Σακείν ΔΜΑ Δπηηξνπή Μνλίκσλ Αληηπξνζψπσλ ΔΟΚ Δπξσπατθή Οηθνλνκηθή Κνηλφηεηα ΔΟΥ Δληαίνο Οηθνλνκηθφο Υψξνο ΔΠΑΑ Δπξσπατθή Πνιηηηθή Αζθαιείαο θαη Άκπλαο ΔΠ Δπξσπατθή Πνιηηηθή πλεξγαζία ΔΣΑ EDF Δπξσπατθφ Σακείν Αλάπηπμεο ΔΣΔ ΔΗΒ Δπξσπατθή Σξάπεδα Δπελδχζεσλ ΚΑΠ Κνηλή Αγξνηηθή Πνιηηηθή ΚΔΠ Κνηλή Δκπνξηθή Πνιηηηθή ΚΔΠΠΑ Κνηλή Δμσηεξηθή Πνιηηηθή θαη Πνιηηηθή Αζθαιείαο ΛΑΥ Ληγφηεξν Αλεπηπγκέλεο Υψξεο

10 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 9 ΜΚΟ NAFTA NATO / ΟΣΑΝ ΟΟΑ OECD ΠΟΔ ΓΠ GSP ΓΤ πλζδκ πλζδδ ΣΔ ΥΚΑΔ Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο Βνξεηνακεξηθαληθή Εψλε Διεπζέξσλ Αληαιιαγψλ North Atlantic Treaty Organization / Οξγαληζκφο Βνξεηναηιαληηθνχ πκθψλνπ Οξγαληζκφο Οηθνλνκηθήο πλεξγαζίαο θαη Αλάπηπμεο Παγθφζκηνο Οξγαληζκφο Δκπνξίνπ χζηεκα Γεληθεπκέλσλ Πξνηηκήζεσλ πκβνχιην Γεληθψλ Τπνζέζεσλ πλζήθε Δπξσπατθήο Κνηλφηεηαο πλζήθε γηα ηελ Δπξσπατθή Έλσζε Σεισλεηαθή Έλσζε Υψξεο Κεληξηθήο θαη Αλαηνιηθήο Δπξψπεο

11 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 10 ΔΗΑΓΧΓΖ Έπεηηα απφ κηζφ αηψλα εμέιημεο, ε Έλσζε απνηειεί έλα παγθφζκην θαηλφκελν δίρσο ηζηνξηθφ πξνεγνχκελν. Απφ ηα πξψηα ηεο θηφιαο βήκαηα, ε επξσπατθή ελνπνίεζε ζπγθέληξσζε ην δηεζλέο ελδηαθέξνλ γηα ηξείο θπξίσο ιφγνπο: α) αλέδεημε έλα λέν πξφηππν πεξηθεξεηαθήο ζπλεξγαζίαο πξνηάζζνληαο ηε δεκηνπξγία ειεπζέξνπ εκπνξίνπ κεηαμχ ησλ έμη ηδξπηηθψλ κειψλ ηεο ζηα πιαίζηα ελφο γεληθεπκέλνπ πξνζηαηεπηηθνχ θαζεζηψηνο δηεζλνχο εκπνξίνπ, β) εηζήγαγε έλα λέν ζεζκηθφ ζχζηεκα, ηελ Κνηλνηηθή Μέζνδν, ππεξβαίλνληαο ηηο εγγελείο δπζιεηηνπξγίεο ηνπ παξαδνζηαθνχ δηαθπβεξλεηηζκνχ, θαη γ) ζπλέβαιε, φπσο αθξηβψο νξακαηίζηεθαλ νη δεκηνπξγνί ηεο, ζηελ επηθξάηεζε ηεο εηξήλεο ζηελ επξσπατθή ήπεηξν, ππνβνεζψληαο ηελ αλάδπζε ζπλζεθψλ ζηαζεξφηεηαο θαη αζθάιεηαο, πνπ δηαδέρηεθαλ ηε βία πνπ ζεκάδεςε ην πξψην κηζφ ηνπ 20 νπ αηψλα. ήκεξα σο Έλσζε 27 θξαηψλ, κε πιεζπζκφ πνπ θηάλεη ζρεδφλ ην κηζφ δηζεθαηνκκχξην θαη κε ην έλα ηέηαξην πεξίπνπ ηνπ ΑΔΠ ηεο νηθνπκέλεο, ε ΔΔ απνηειεί κνηξαία παξάγνληα ηεο παγθφζκηαο ζθελήο. Βέβαηα ην κέγεζνο θαη κφλν δελ ζπλεπάγεηαη απηνκάησο ηνλ κείδνλα παγθφζκην ξφιν ηεο Έλσζεο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ην δηεζλέο εθηφπηζκά ηεο πεξηνξίδεηαη σο επί ησ πιείζηνλ ζην νηθνλνκηθφ πεδίν, ελψ ε νηθνλνκηθή ηζρχο ηεο ΔΔ δελ κεηαθξάδεηαη ζε αληίζηνηρε πνιηηηθή επηξξνή. Τπφ απηφ ην πξίζκα, θεληξηθή πηπρή ηνπ δηαιφγνπ γηα ηηο παγθφζκηεο δηαζηάζεηο ηεο Έλσζεο είλαη πξψηα ε απνζαθήληζε ηνπ ξφινπ ηεο ζηε δηεζλή πνιηηηθή θαη ηεο δπλαηφηεηάο ηεο λα επεξεάδεη ηηο αξρέο, ηνπο θαλφλεο θαη ηηο πξαθηηθέο πνπ δηέπνπλ ηε ιεηηνπξγία ηεο δηεζλνχο θνηλσλίαο. Ζ ζεσξεηηθή ζπδήηεζε ελδηαθέξεηαη αθφκα λα πξνζδηνξίζεη ηα ραξαθηεξηζηηθά εθείλα ηεο Έλσζεο θαη ηνπ δηεζλνχο ζπζηήκαηνο, ζηα νπνία νθείιεηαη ε ηξέρνπζα ζέζε ηεο ΔΔ ζηε παγθφζκηα ζθελή. Σέινο, ε ζπδήηεζε ζηξέθεηαη ζηελ αλαδήηεζε ησλ δπλαηνηήησλ αλαβάζκηζεο ηνπ επξσπατθνχ παξάγνληα

12 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 11 ζηε δηαρείξηζε ηνπ παγθφζκηνπ ζπζηήκαηνο. Απηέο αθξηβψο ηηο πηπρέο ηνπ δηαιφγνπ γηα ηελ «παγθφζκηα Δπξψπε» ζα επηρεηξήζεη λα αλαδείμεη ε παξνχζα εξγαζία.

13 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 12 Η. ΒΑΗΚΟΗ ΑΞΟΝΔ ΚΑΗ ΜΔΑ ΣΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΡΑΖ ΣΖ ΔΝΧΖ 1. ΟΗ ΒΑΗΚΟΗ ΑΞΟΝΔ ΣΖ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΡΑΖ ΣΖ ΔΝΧΖ 1.1 Αξρέο θαη ζηόρνη Οη βαζηθέο πξνηεξαηφηεηεο ηεο Έλσζεο ζην πεδίν ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο ηίζεληαη ζην άξζξν 11, παξ.1 πλζδδ: Η Έλσζε θαζνξίδεη θαη εθαξκφδεη κηα θνηλή εμσηεξηθή πνιηηηθή θαη πνιηηηθή αζθαιείαο ε νπνία θαιχπηεη φινπο ηνπο ηνκείο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη πνιηηηθήο αζθαιείαο θαη ηεο νπνίαο ζηφρνη είλαη: o o o o o ε δηαθχιαμε ησλ θνηλψλ αμηψλ, ησλ ζεκειησδψλ ζπκθεξφλησλ, ηεο αλεμαξηεζίαο θαη ηεο αθεξαηφηεηαο ηεο Έλσζεο ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηνπ Καηαζηαηηθνχ Χάξηε ησλ Ηλσκέλσλ Εζλψλ, ε ελίζρπζε ηεο αζθαιείαο ηεο Έλσζεο ππφ φιεο ηηο κνξθέο ηεο, ε δηαηήξεζε ηεο εηξήλεο θαη ε ελίζρπζε ηεο δηεζλνχο αζθαιείαο, ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηνπ Καηαζηαηηθνχ Χάξηε ησλ Ηλσκέλσλ Εζλψλ, θαζψο θαη ζχκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο Τειηθήο Πξάμεο ηνπ Ειζίλθη θαη ηνπο ζηφρνπο ηνπ Χάξηε ησλ Παξηζίσλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη εθείλσλ πνπ αθνξνχλ ηα εμσηεξηθά ζχλνξα, ε πξνψζεζε ηεο δηεζλνχο ζπλεξγαζίαο, ε αλάπηπμε θαη ε εδξαίσζε ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ, θαζψο θαη ν ζεβαζκφο ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ θαη ησλ ζεκειησδψλ ειεπζεξηψλ. Ζ απαξίζκεζε ησλ ζηφρσλ ζην άξζξν 11 πλζδδ ζπκπιεξψλνληαη απφ εηδηθέο αλαθνξέο ζηνπο ζηφρνπο ηεο εδξαίσζεο ηεο δεκνθξαηίαο, ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ θαη ηνπ ζεβαζκνχ ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ζεκειησδψλ ειεπζεξηψλ ζηηο δηαηάμεηο πνπ αλαθέξνληαη ζηε ζπλεξγαζία γηα ηελ αλάπηπμε (άξζξν 177 παξ. 2 πλζδκ), θαη ζηελ νηθνλνκηθή, ρξεκαηννηθνλνκηθή θαη ηερληθή ζπλεξγαζία κε ηξίηεο ρψξεο (άξζξν 181 Α παξ. 2 πλζδκ).

14 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 13 Χο παγθφζκηνο δξψληαο ε ΔΔ θαζνδεγείηαη απφ ηελ απμαλφκελε δηαζχλδεζε κεηαμχ δεκνθξαηίαο, ρξεζηήο δηαθπβέξλεζεο θαη αλάπηπμεο, φπσο θαη κεηαμχ δεκνθξαηίαο, αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ θαη πξφιεςεο ησλ ζπγθξνχζεσλ 1. Με άιια ιφγηα, ε εμσηεξηθή ζπκπεξηθνξά ηεο έλσζεο εθθηλεί απφ ηε γλσζηή παξαδνρή φηη ε εκπέδσζε ηεο δεκνθξαηίαο θαη ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ σο δηεζλψλ λνξκψλ θαη ε εκπέδσζε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζπκβάιινπλ ζηελ εδξαίσζε ζηαζεξνχ θαη πξνβιέςηκνπ δηεζλνχο πεξηβάιινληνο 2. Έηζη ε Έλσζε πξνσζεί ηηο παξαπάλσ αξρέο ζε φια ηα δηεζλή πνιπκεξή θφξνπκ, ζηηο δηκεξείο ζρέζεηο ηεο κε θξάηε θαη νκάδεο θξαηψλ θαη ζηηο απνζηνιέο ηεο ζην εμσηεξηθφ, ελψ ηηο ζέηεη απαξέγθιηηα σο ξήηξεο ζε φιεο ηηο ζπκθσλίεο πνπ ζπλάπηεη. Πέξαλ ηνχηνπ, ε πξνψζεζε ηεο νηθνλνκίαο ηεο αγνξάο θαη ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ έρνπλ επίζεο αλαγνξεπηεί ζε θχξηνπο ππιψλεο ηεο δξάζεο ηεο ΔΔ ζην δηεζλέο ζχζηεκα 3. πλνιηθά, ε εηξεληθή επίιπζε ησλ δηαθνξψλ απνηειεί κέξνο ηεο δηεζλνχο ηαπηφηεηαο ηεο ΔΔ, ε νπνία επηζπκεί ηελ νηθνδφκεζε κηαο δηεζλνχο ηάμεο πνπ ζα βαζίδεηαη ζηελ απνηειεζκαηηθή πνιπκεξή δξάζε. 1.2 Ζ ήπηα ηζρύο Δίλαη θαλεξφ φηη ε έλσζε θηινδνμεί λα δξα σο πνιηηηθή ππεξδχλακε (civilian power) ζηε δηεζλή θνλίζηξα. Μεηαμχ ξάβδνπ θαη θαξφηνπ ε Δπξψπε πξνηηκά ην θαξφην. Ζ πξνηίκεζε απηή δείρλεη λα ζπλάδεη κε ην ζπληεινχκελν επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο έλλνηαο ηεο αζθάιεηαο παγθνζκίσο. Ζ θαηάξξεπζε ηνπ ζνβηεηηθνχ ζπλαζπηζκνχ θαη ε επηηαρπλφκελε παγθνζκηνπνίεζε έρνπλ κεηαβάιιεη νπζησδψο ηνλ νξηζκφ ησλ δεηεκάησλ αζθάιεηαο. Χο απνηέιεζκα, ε αζθάιεηα πνπ γηλφηαλ θαηαλνεηή θαηά κείδνλα ιφγν κε ζηξαηησηηθνχο φξνπο, ζήκεξα θάησ απφ ηελ νηθνπκεληθφηεηα ησλ 1 Ξελάθεο Κ. Γεκήηξεο Σζηληζηδέιεο Η. Μηράιεο, «Ζ πξνβιεκαηηθή γηα ηελ Παγθφζκηα Δπξψπε», ζην Ξελάθεο Γ. Κ. Σζηληζηδέιεο Μ. Η. (επηκ.), Παγθφζκηα Επξψπε; Οη δηεζλείο δηαζηάζεηο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ηδέξεο, Αζήλα, 2006, ζει ηεθάλνπ Κ., «Σν ζεζκηθφ θαη θαλνληζηηθφ πιαίζην ησλ εμσηεξηθψλ ζρέζεσλ», ζην Ξελάθεο Γ. Κ. Σζηληζηδέιεο Μ. Η. (επηκ.), Παγθφζκηα Επξψπε; Οη δηεζλείο δηαζηάζεηο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ηδέξεο, Αζήλα, 2006, ζει βι. Δπξσπατθφ πκβνχιην, Μηα αζθαιήο Επξψπε ζε έλαλ θαιχηεξν θφζκν, Επξσπατθή Σηξαηεγηθή Αζθαιείαο, Βξπμέιιεο 12 Γεθεκβξίνπ 2003.

15 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 14 πξνβιεκάησλ, ηελ πνιππινθφηεηα ησλ πξνθιήζεσλ, ην πιήζνο θαη ηηο δπλαηφηεηεο ησλ εκπιεθφκελσλ παηθηψλ 4, γίλεηαη αληηιεπηφ φηη δελ αλήθεη πιένλ απνθιεηζηηθά, νχηε θαλ θπξίσο, ζην πεδίν αξκνδηφηεηαο ησλ ελφπισλ δπλάκεσλ 5. πσο γξάθεη ν Javier Solana ζηελ Δπξσπατθή ηξαηεγηθή Αζθαιείαο: «Αληίζεηα µε ην µεγάιν θαη νξαηφ θίλδπλν πνπ αληηµεησπίδαµε ζηνλ Ψπρξφ Πφιεµν, θαµία απφ ηηο λέεο απεηιέο δελ είλαη θαζαξά ζηξαηησηηθή, νχηε µπνξνχλ λα αληηµεησπηζηνχλ µε αµηγψο ζηξαηησηηθά µέζα. Κάζε µία ρξεηάδεηαη έλα µίγµα µέζσλ. Η δηάδνζε φπισλ καδηθνχ νιέζξνπ µπνξεί λα αλαραηηηζηεί µε ειέγρνπο ησλ εμαγσγψλ θαη λα θαηαπνιεµεζεί µε πνιηηηθέο, νηθνλνµηθέο θαη άιιεο πηέζεηο, µε ηαπηφρξνλε βεβαίσο αληηκεηψπηζε θαη ησλ βαζχηεξσλ πνιηηηθψλ αηηίσλ. Η αληηκεηψπηζε ηεο ηξνκνθξαηίαο µπνξεί λα απαηηήζεη έλα µίγµα ηθαλνηήησλ ζπιινγήο πιεξνθνξηψλ θαη αζηπλνκηθψλ, δηθαζηηθψλ, ζηξαηησηηθψλ θαη άιισλ µέζσλ. Σηα απνζαζξσµέλα θξάηε, µπνξεί λα ρξεηαζηνχλ ζηξαηησηηθά µέζα γηα ηελ απνθαηάζηαζε ηεο ηάμεο, αλζξσπηζηηθά δε γηα ηελ αληηµεηψπηζε ηεο άµεζεο θξίζεο. Οη πεξηθεξεηαθέο ζπγθξνχζεηο ρξεηάδνληαη πνιηηηθέο ιχζεηο, ζηε µεηαζπγθξνπζηαθή θάζε φµσο ελδέρεηαη λα ρξεηαζηνχλ ζηξαηησηηθά µέζα θαη απνηειεζµαηηθή αζηπλφµεπζε. Τα νηθνλνµηθά µέζα εμππεξεηνχλ ηελ αλαζπγθξφηεζε, ε δε µε ζηξαηησηηθή δηαρείξηζε θξίζεσλ βνεζεί ζηελ απνθαηάζηαζε ηεο πνιηηηθήο δηαθπβέξλεζεο. Η Επξσπατθή Έλσζε είλαη ηδηαίηεξα θαιά εμνπιηζκέλε γηα λα αληαπνθξίλεηαη ζε ηέηνηεο πνιχπηπρεο θαηαζηάζεηο.» 6 4 Πξνβιήκαηα φπσο ε κφιπλζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ε ηξνκνθξαηία, ην νξγαλσκέλν έγθιεκα, ε εμάπισζε ησλ φπισλ καδηθνχ νιέζξνπ δελ γλσξίδνπλ εζληθά ζχλνξα. πσο γξάθεη ν Κψζηαο Τθαληήο ζην Τθαληήο Κ., «πζηεκηθή αιιαγή, επξσπατθή αζθάιεηα», ζην Σζηληζηδέιεο Μ. Τθαληήο Κ. (επηκ.), Σχγρξνλα πξνβιήκαηα Δηεζλψλ Σρέζεσλ. Κξαηηθή Κπξηαξρία: Απεηιέο θαη πξνθιήζεηο, ηδέξεο, Αζήλα, 2000, ζζ : «Μηα απεηιή θαηά ηεο εζληθήο αζθάιεηαο ζηελ Επξψπε δε θέξλεη πιένλ ζην λνπ απαξαίηεηα ηελ εηθφλα ηεο εηζβνιήο ζηξαηεπκάησλ.» «Η αζθάιεηα δελ πξνυπνζέηεη πιένλ βαζηθή εζηίαζε ζηηο πξνθιήζεηο πνπ κπνξεί λα αληηκεησπίζεη κηα θπβέξλεζε θαη κηα ρψξα απφ παξάγνληεο εθηφο ησλ ζπλφξσλ ηεο. Σχγθξνπζε δε ζεκαίλεη πιένλ απαξαίηεηα κφλν ζηξαηησηηθή βία. Οη θεληξηθέο θπβεξλήζεηο δε ζεσξνχληαη πιένλ νη κνλαδηθέο αξρέο πνπ λνκηκνπνηνχληαη λα ρξεζηκνπνηνχλ κέζα εμαλαγθαζκνχ. Η άκπλα δελ πξνυπνζέηεη πιένλ φηη ε ζηξαηησηηθή δχλακε είλαη ην πξψην ή ην θαηαιιειφηεξν εξγαιείν.» 5 Dewit B. David, «Introduction: The New Global Order and the Challenges of International Security», ζην David Dewitt, David Haglund and John Kirton (επηκ.), Building a New Global Order: Emerging Trends in International Security, Oxford University Press, Toronto, 1993, ζει Δπξσπατθφ πκβνχιην, Μηα Αζθαιήο Επξψπε ζ έλαλ θαιχηεξν θφζκν. Επξσπατθή Σηξαηεγηθή

16 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 15 Έηζη ηα ηειεπηαία ρξφληα δίπια ζηελ παξαδνζηαθή «θξαηνθεληξηθή» δηάζηαζε ηεο αζθάιεηαο αλαδχεηαη κηα κεηακνληέξλα «αλζξσπνθεληξηθή» δηάζηαζή ηεο, ελψ θαη νη δχν δηαζηάζεηο αληηκεησπίδνληαη πιένλ σο αιιειέλδεηεο κε ηελ έλλνηα ηεο αλάπηπμεο 7. ε απηά ηα πιαίζηα ε Δπξψπε απνηειεί κηα λένπ ηχπνπ ππεξδχλακε πνπ ζην επίπεδν ηεο δηεζλνχο πνιηηηθήο ηείλεη λα «ζεζκνπνηεί», δειαδή λα πξνηάζζεη ζεζκηθέο λφξκεο 8 θαη λα αληιεί λνκηκνπνίεζε απφ απηέο, παξά λα ελεξγεί βάζεη ηεο εμαλαγθαζηηθήο επηβνιήο θαη ηεο βίαο 9. Δμάιινπ είλαη αθξηβψο ππφ απηή ηε ζεσξεηηθή παξαδνρή ησλ δηαθνξεηηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο αζθάιεηαο πάλσ ζηελ νπνία ε Δπξψπε νηθνδφκεζε ηνλ κεραληζκφ ηεο «θνηλήο» εμσηεξηθήο ηεο πνιηηηθήο. Ζ θξαηνθεληξηθή αζθάιεηα, πνπ ηζνδπλακεί κε ηελ άκπλα, πξνυπνζέηεη κηα εμσηεξηθή απεηιή πνπ ην θξάηνο θαιείηαη λα αληηκεησπίζεη, ελψ ε αλζξσπνθεληξηθή αζθάιεηα έρεη δηάθνξεο πηπρέο (νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο, πνιηηηθέο, αιιά θαη ζηξαηησηηθέο) 10. Ζ αλζξσπνθεληξηθή ΚΔΠΠΑ, αθνξά ζε θνηλά δεηήκαηα αζθάιεηαο, απνθιείνληαο ηελ θξαηνθεληξηθή δηάζηαζε ηεο ηειεπηαίαο, δειαδή ηελ θνηλή άκπλα, ε νπνία αλαθέξεηαη κφλν σο κειινληηθφ ελδερφκελν εθφζνλ ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ην απνθαζίζεη 11. Ζ αληίζεηε άπνςε, σζηφζν, δηαθξίλεη πίζσ απφ ηελ επηινγή ηνπ θαξφηνπ ηε ζηξαηησηηθή αδπλακία ηεο έλσζεο 12, θαη φρη ηε ζπλεηή Δπξψπε πνπ ζπλεηδεηνπνηεί φηη ε ρξήζε ζηξαηησηηθήο ηζρχνο είλαη μεπεξαζκέλε θαη δελ αληαπνθξίλεηαη ζηελ πνιππινθφηεηα ησλ ζεκεξηλψλ δηεζλψλ πξνβιεκάησλ. Ζ Δπξψπε, δελ πξνηηκά ην θαξφην απφ ζσθξνζχλε, αιιά επεηδή δελ κπνξεί λα θξαηήζεη ην καζηίγην. Δίλαη γεγνλφο Αζθαιείαο, Βξπμέιιεο, 12 Γεθεκβξίνπ 2003, ειιεληθή κεηάθξαζε, ζει. 7 7 Ξελάθεο Κ. Γεκήηξεο Σζηληζηδέιεο Η. Μηράιεο, «Ζ πξνβιεκαηηθή γηα ηελ Παγθφζκηα Δπξψπε», ζην Ξελάθεο Γ. Κ. Σζηληζηδέιεο Μ. Η. (επηκ.), Παγθφζκηα Επξψπε; Οη δηεζλείο δηαζηάζεηο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ηδέξεο, Αζήλα, 2006, ζζ πσο ε δηεχξπλζε, νη ζπκθσλίεο θαη ε δεκηνπξγία θαζεζηψησλ. Οη ζεζκηθέο λφξκεο πνπ πξνηάζζεη ε έλσζε βαζίδνληαη ζε θνηλά απνδεθηέο αμηαθέο αξρέο ζηηο δηεζλείο ζρέζεηο (δεκνθξαηία, αλζξψπηλα δηθαηψκαηα, θξάηνο δηθαίνπ θ.α.). 9 Λάβδαο Α. Κψζηαο, «Νφξκεο θαη Γηάρπηε Ακνηβαηφηεηα ζηελ πνιηηηθή θνπιηνχξα ησλ δηεζλψλ ζρέζεσλ», ζην Ξελάθεο Γ. Κ. Σζηληζηδέιεο Μ. Η. (επηκ.), Παγθφζκηα Επξψπε; Οη δηεζλείο δηαζηάζεηο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ηδέξεο, Αζήλα, 2006, ζζ Γηα κηα δηεμνδηθή αλάιπζε ηνπ αλαζεσξεκέλνπ φξνπ ηεο αζθάιεηαο, βι. Νηφθνο Θ. Σζάθσλαο Π., Σηξαηεγηθή Εζληθήο Αζθάιεηαο: Οηθνδνκψληαο ην ειιεληθφ κνληέιν ζηνλ 21 ν αηψλα, Παπαδήζεο, Αζήλα, 2005, ζζ Άξζξν 17, παξ. 1 πλζδδ. 12 βι. Kagan Robert, «Power and weakness», Policy Review, No. 113 (June and July 2002), ζηελ ειεθηξνληθή δηεχζπλζε: (αλάθηεζε 4/10/2008).

17 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 16 φηη ε εμσηεξηθή δξάζε ηεο έλσζεο δηακεζνιαβείηαη σο επί ησ πιείζηνλ απφ ήπηνπο δηαχινπο φπσο είλαη ε άζθεζε πηέζεσλ, νη δηαβνπιεχζεηο ζε πνιπκεξείο ζεζκνχο, ηα εκπνξηθά θαη νηθνλνκηθά κέηξα, θαζψο θαη ε παξνρή θηλήηξσλ ζε θάζε δηεζλή δξψληα πνπ θαίλεηαη λα μεθεχγεη απφ ηε δηεζλή λνκηκφηεηα γηα λα κεηαβάιιεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Ζ φπνηα ζηξαηησηηθή ηθαλφηεηα ηεο έλσζεο εμαληιείηαη ζηηο απνζηνιέο ηχπνπ Πέηεξζκπεξγθ, ελψ θαη ζε απηή ηελ πεξίπησζε αθφκα δελ πξφθεηηαη γηα απηφλνκε ζηξαηησηηθή ηθαλφηεηα, αθνχ νη απνζηνιέο πξαγκαηνπνηνχληαη θαη κε ηελ πξνζθπγή ζε λαηντθά κέζα. Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε απνηπρία δηαρείξηζεο ησλ θξίζεσλ πνπ πξνέθπςαλ απφ ηελ επέκβαζε ζην Ηξάθ θαη ηνλ πφιεκν ηεο Γηνπγθνζιαβίαο έθαλε θαλεξή ηελ έιιεηςε ζπλαίλεζεο ησλ θξαηψλ κειψλ σο πξνο ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο θαη ηεο αζθάιεηαο. ε θάζε πεξίπησζε, είηε ε Δπξψπε πξνηηκά ην θαξφην ζπλεηδεηά ή ππνρξεσηηθά, είηε ε ζηξαηησηηθή αδπλακία είλαη ζπλέπεηα ηεο έιιεηςεο κέζσλ ή ηεο έιιεηςεο πνιηηηθήο βνχιεζεο ησλ εγεηψλ ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο πνπ δελ ζπλαηλνχλ ζηελ ζηξαηησηηθή απηνλφκεζε ηεο, ε ζεκεξηλή επηινγή δελ είλαη ηπραία. Ζ ήπηα δηεζλήο παξνπζία ηεο έλσζεο, πνπ ζηεξίδεηαη θπξίσο ζηελ πξνψζεζε ησλ αμηψλ ηεο δεκνθξαηίαο θαη ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ ζπλδέεηαη κε ηελ πινπνίεζε ηνπ ππέξηαηνπ ζθνπνχ ηεο επξσπατθήο εμσηεξηθήο πνιηηηθήο πνπ δελ είλαη άιινο απφ ηελ εμππεξέηεζε ηνπ ελσζηαθνχ ζπκθέξνληνο 13. Καη ην ζπκθέξνλ ηεο Έλσζεο, λννχκελν σο ε ζπληζηακέλε ησλ επηκέξνπο εζληθψλ ζπκθεξφλησλ ησλ κειψλ ηεο, ζεσξνχλ νη επξσπαίνη εγέηεο φηη πξνο ην παξφλ, κε δεδνκέλε ηελ απφθιηζε ησλ εζληθψλ ζπκθεξφλησλ, εμππεξεηείηαη θαιχηεξα θξαηψληαο ην θαξφην. ηα παξαπάλσ εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηε δηεζλή ζηάζε ηεο Έλσζεο ζα επαλέιζνπκε. Αθφκα ζα πξνζπαζήζνπκε λα απαληήζνπκε θαη ζε άιια πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ παξαπάλσ ζπδήηεζε, φπσο ην αλ ην θαξφην θαη ην καζηίγην απνηειεί δίπνιν κνλαδηθήο επηινγήο ή κπνξεί κηα δηεζλήο νληφηεηα πνπ απηνθαζνξίδεηαη σο πνιηηηθή δχλακε λα κελ απνθιείεη θαη ηελ αλάπηπμε δπλαηνηήησλ επηβνιήο ζηξαηησηηθήο ηζρχνο. 13 Youngs R., «Normative Dynamics and Strategic Interests in EU s External Identity», JCMS, Vol. 42, No. 2, 2004, ζει. 431.

18 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 17 ην ζεκείν απηφ πξνεγείηαη ε παξνπζίαζε ησλ κέζσλ πνπ δίλνπλ εμσηεξηθή ππφζηαζε ζηελ έλσζε. 2. ΟΗ ΔΞΧΣΔΡΗΚΔ ΥΔΔΗ ΣΖ ΔΝΧΖ ηελ ελσζηαθή νξνινγία ζεσξείηαη φηη ν φξνο «εμσηεξηθέο ζρέζεηο» αθνξά ζηηο ζρέζεηο πνπ αλαπηχζζεη ε ΔΚ/ΔΔ ηφζν κε ηηο ρψξεο πνπ δελ απνηεινχλ κέιε ηεο, φζν θαη κε άιινπο δηεζλείο νξγαληζκνχο ζηνπο ηνκείο ηεο νηθνλνκίαο θαη ηνπ εκπνξίνπ 14. Ζ εγγχηεηα ηνπ φξνπ απηνχ είλαη πξνθαλήο κε ηνλ αληίζηνηρν φξν ηεο «εμσηεξηθήο πνιηηηθήο». Δληνχηνηο νη εμσηεξηθέο ζρέζεηο, πνπ ρξνλνινγνχληαη απφ ηα πξψηα ρξφληα χπαξμεο ηεο ΔΚ, δελ πξέπεη λα ζπγρένληαη κε ηελ εμσηεξηθή πνιηηηθή ηεο ΔΔ, ηελ νπνία θαζηεξψλεη ε ζπλζήθε γηα ηελ ΔΔ αθηεξψλνληάο ηεο ηνλ δεχηεξν ππιψλα. Οη πξψηεο εδξάδνληαη επί ηεο θνηλνηηθήο δηαδηθαζίαο ιήςεο απνθάζεσλ, ελψ ε Κνηλή Δμσηεξηθή Πνιηηηθή θαη Πνιηηηθή Αζθάιεηαο εμαξηάηαη κάιινλ απφ ηε δηαθπβεξλεηηθή δηαδηθαζία 15. Οη θχξηεο πηπρέο ησλ εμσηεξηθψλ ζρέζεσλ ηεο ΔΔ είλαη ην εκπφξην θαη ε παξνρή εμσηεξηθήο βνήζεηαο. Γίπια ζε απηέο κπνξνχλ λα ζπκπιεξσζνχλ νη εζσηεξηθέο πνιηηηθέο ηεο Έλσζεο πνπ αλαπηχζζνπλ εμσηεξηθή δηάζηαζε, φπσο γηα παξάδεηγκα ε πνιηηηθή κεηαθνξψλ. Σν παξφλ θεθάιαην εμεηάδεη ζπλνπηηθά ηηο πηπρέο απηέο. 2.1 Ζ ΔΔ θαη ην Παγθόζκην Δκπόξην Γεληθά Σν κέγεζνο θαη κφλν ηεο ΔΔ απφ νηθνλνκηθή, εκπνξηθή θαη ρξεκαηννηθνλνκηθή άπνςε ηελ θαζηζηά παξάγνληα παγθφζκηαο εκβέιεηαο. Σν αζξνηζηηθφ ΑΔΠ ησλ ρσξψλ 14 Κεληξσηήο Γ. Κπξηάθνο, Θεζέαο θαη Μηλψηαπξνο: Ο Μίηνο ηεο ΚΕΠΠΑ θαη ησλ Εμσηεξηθψλ Σρέζεσλ ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, Παπαδήζεο, Αζήλα, 2003, ζει Μνχζεο Νίθνο, Επξσπατθή Έλσζε, Δίθαην, Οηθνλνκία, Πνιηηηθή, Παπαδήζεο, Αζήλα, 2005, ζει. 503.

19 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 18 κειψλ ηεο ην 2007 αλήιζε ζε $ δηο, ζε ζχγθξηζε κε ηα $ δηο ησλ ΖΠΑ θαη ηα $7.055 δηο ηεο Κίλαο, φπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 1. Πίλαθαο 1. Αθαζάξηζην Δγρώξην Πξνϊόλ 2007, PPP Οηθνλνκία Δθαηνκκύξηα δνιάξηα ΔΔ ΖΠΑ Κίλα Ηαπσλία Ηλδία Ρσζία Πεγή: World Development Indicators database, World Bank, revised 17 October 2008 Απηφ ζεκαίλεη φηη ε ΔΔ απνηειεί ηνλ κεγαιχηεξν παξαγσγφ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ ηνπ θφζκνπ, αληηπξνζσπεχνληαο ζε πνζνζηηαίνπο φξνπο πεξίπνπ ην 22,2% ηνπ παγθφζκηνπ ΑΔΠ, ελψ νη ΖΠΑ αληηπξνζσπεχνπλ ην 21,1% θαη ε Κίλα ην 10,8%. Γηάγξακκα 1. Ζ ζπκβνιή ηωλ κεγαιύηεξωλ νηθνλνκηώλ ζηελ παγθόζκηα παξαγωγή % 6.5% 4.7% 3.2% 31.4% 21.1% 22.2% ΕΕ 27 ΗΠΑ Κίνα Ιαπωνία Ινδία Ρωσία Υπόλοιπος κόσμος Πεγή: World Development Indicators database, World Bank, revised 17 October 2008

20 δις δολάρια Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 19 Σν κεξίδην ηεο ΔΔ ησλ 25 αθφκα κειψλ ζε ζρέζε κε ηηο παγθφζκηεο εμαγσγέο αγαζψλ, εμαηξνπκέλνπ ηνπ ελδνθνηλνηηθνχ εκπνξίνπ, αλήιζε ην 2006 ζην 16,4%. Σα αληίζηνηρα κεξίδηα γηα ηνπο άιινπο κεγάινπο εκπνξηθνχο εηαίξνπο ηνπ θφζκνπ είλαη 11,5% γηα ηηο ΖΠΑ θαη 10,7% γηα ηελ Κίλα. Χο πξνο ηηο παγθφζκηεο εηζαγσγέο αγαζψλ ην κεξίδην ηεο ΔΔ είλαη 18,1%, έλαληη 20,5% ησλ ΖΠΑ θαη 8,5% ηεο Κίλαο. Οη εμαγσγέο ππεξεζηψλ ηεο ΔΔ πξνο ηνλ ππφινηπν θφζκν αληηζηνηρνχλ ζην 27,3% ησλ αληίζηνηρσλ παγθφζκησλ εμαγσγψλ, ελψ νη εηζαγσγέο ζην 24% ησλ παγθφζκησλ εηζαγσγψλ. Σα αληίζηνηρα αξηζκεηηθά ζηνηρεία γηα ηηο ΖΠΑ είλαη 19,1% θαη 15,7% θαη γηα ηελ Κίλα 4,5% θαη 5,1%. πσο θαίλεηαη θαη παξαζηαηηθφηεξα ζην δηάγξακκα 2, ε ΔΔ είλαη ν κεγαιχηεξνο εκπνξηθφο εηαίξνο ηνπ πιαλήηε. Γηάγξακκα 2. Οη κεγαιύηεξνη εηζαγωγείο θαη εμαγωγείο αγαζώλ θαη ππεξεζηώλ ηνπ παγθόζκηνπ εκπνξίνπ Εξαγωγές Αγαθών Εξαγωγές Υπηρεσιών Εισαγωγές αγαθών Εξαγωγές Υπηρεσιών 0 ΕΕ 25 ΗΠΑ Κίνα Ιαπωνία Καναδάς Πεγή: World Trade Organization, International Trade Statistics 2007 Σν θνηλφ λφκηζκα ηεο έλσζεο έρεη γίλεη παγθφζκην λφκηζκα απφ ηε ζηηγκή πνπ δεκηνπξγήζεθε ην 1999 θαη θαηαιακβάλεη ηε δεχηεξε ζέζε κεηά ην δνιάξην ΖΠΑ ηφζν

21 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 20 γηα ρξήζε ζε εκπνξηθέο ζπλαιιαγέο φζν θαη σο απνζεκαηηθφ λφκηζκα ζε δηάθνξεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ. Πίλαθαο 2. Υξήζε ηωλ θπξηόηεξωλ λνκηζκάηωλ ζηνλ θόζκν 2006 Πνζνζηό ηωλ θπξηόηεξωλ λνκηζκάηωλ ζηα δηαπηζηωκέλα απνζεκαηηθά όιωλ ηωλ ρωξώλ Γνιάξην 71,0 64,7 Δπξψ 17,9 25,8 Γηέλ 6,4 3,2 Λίξα ζηεξιίλα 2,9 4,4 Διβεηηθφ θξάγθν 0,2 0,2 Λνηπά 1,6 1,7 Πεγή: Γηεζλέο λνκηζκαηηθφ ηακείν, Δηήζηα Έθζεζε 2007 Ο ζπλδπαζκφο απηψλ ησλ νηθνλνκηθψλ δπλαηνηήησλ κε ην γεγνλφο φηη ζην επίπεδν ηεο δηεζλνχο νηθνλνκηθήο θνλίζηξαο ε έλσζε ελεξγεί σο εληαία νληφηεηα πνπ ραξάζζεη θαη εθαξκφδεη εληαία πνιηηηθή 16, θαζηζηά ηελ Δπξψπε κηα ηδηαίηεξα ηζρπξή παγθφζκηα δχλακε ζε φξνπο νηθνλνκηθήο θαη εκπνξηθήο ηζρχνο Οη πξνηεξαηόηεηεο ηεο ΔΔ ωο πξνο ην Γηεζλέο Δκπόξην Ήδε ην 1957 ε ζπλζήθε ίδξπζεο ηεο ΔΟΚ πξνέβιεπε ηε δεκηνπξγία κηαο ηεισλεηαθήο έλσζεο κε ηελ απειεπζέξσζε, αθελφο, ησλ εκπνξηθψλ ζπλαιιαγψλ κεηαμχ ησλ ηδξπηηθψλ θξαηψλ κειψλ θαη, αθεηέξνπ, κε ηε ζέζπηζε κηαο θνηλήο εκπνξηθήο πνιηηηθήο, αξρίδνληαο απφ έλα θνηλφ εμσηεξηθφ δαζκνιφγην γηα ηηο εηζαγσγέο ηνπο απφ ηξίηεο ρψξεο. Κη ελψ ε ηεισλεηαθή έλσζε νινθιεξψζεθε ηππηθά ην 1968, ζην κεζνδηάζηεκα, ζηε δεθαεηία δειαδή , ηα έμη κέιε ηεο αξρηθήο ΔΟΚ επηδεηθλχνπλ ηελ πξνζήισζή ηνπο ζηνπο ζπκπεθσλεκέλνπο ζηφρνπο, ζπκπεξηθεξφκελεο 16 Κεληξσηήο Γ. Κπξηάθνο, Θεζέαο θαη Μηλψηαπξνο: Ο Μίηνο ηεο ΚΕΠΠΑ θαη ησλ Εμσηεξηθψλ Σρέζεσλ ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, Παπαδήζεο, Αζήλα, 2003, ζει. 14.

22 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 21 ήδε σο εληαίν εκπνξηθφ κέησπν, πνιχ πξηλ ηελ νηθνδφκεζε ηνπ θνηλνχ εκπνξηθνχ ζπλφξνπ πνπ ζα δεκηνπξγνχζε ην κέησπν απηφ. Γηα παξάδεηγκα, ζην πιαίζην ηεο Γεληθήο πκθσλίαο Γαζκψλ θαη Δκπνξίνπ (ΓΓΔ GATT), ζπγθεθξηκέλα ζηνπο δηαπξαγκαηεπηηθνχο γχξνπο Dillon θαη Kennedy, ε ΔΟΚ εκθαλίδεηαη θαη δηαπξαγκαηεχεηαη ελ πνιινίο σο κηα εληαία νληφηεηα, ελφςεη αθξηβψο ηεο επηθείκελεο νινθιήξσζεο ηεο ηεισλεηαθήο έλσζεο πνπ ζα ελζσκάησλε 17. ήκεξα ε ΔΚ, πνπ έρεη πξνρσξήζεη ζε κηα πην πξνσζεκέλε κνξθή νηθνλνκηθήο ζπζζσκάησζεο απφ ην θνηλφ νηθνλνκηθνεκπνξηθφ ζχλνξν ηεο ηεισλεηαθήο έλσζεο 18, ηάζζεηαη ζπζηεκαηηθά ππέξ ηνπ εκπνξίνπ ρσξίο δηαθξίζεηο θαη ηνπ πνιπκεξηζκνχ ζηηο δηεζλείο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο. Μάιηζηα, ζηελ πξάμε ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο ηεο ηζρχνο, ε ΔΚ έρεη αλαρζεί ζε εγγπεηή ηνπ θαζεζηψηνο ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ 19. Βέβαηα, ε εκπνξηθή πνιηηηθή ηεο Έλσζεο δελ ελδηαθέξεηαη κφλν λα πξνσζήζεη ηε γεληθή απειεπζέξσζε ηνπ εκπνξίνπ, αιιά θαη λα δηαζθαιίζεη φηη νη ζπλέπεηεο ηεο απειεπζέξσζεο απηήο δελ ζα είλαη επηβιαβείο γηα ηα θξάηε κέιε ηεο 20. Πξφθεηηαη, δειαδή, γηα κηα θηιειεχζεξε εκπνξηθή πνιηηηθή ε νπνία εκπεξηέρεη θαη εμαηξέζεηο. Έηζη, ε έλσζε είλαη θαηαθαλψο πξνζηαηεπηηθή ζηνλ ηνκέα ηεο γεσξγίαο, ελψ κφλν θάησ απφ ηηο πηέζεηο ηνπ ΠΟΔ, έρεη αξρίζεη πξννδεπηηθά λα κεηψλεη ηνλ βαζκφ εμσηεξηθήο πξνζηαζίαο πνπ παξείρε ζηνπο γεσξγνχο ηεο. Άιια παξαδείγκαηα ηνκέσλ πνπ πεξηιακβάλνληαη ζε θαζεζηψηα πξνζηαζίαο είλαη ν ηνκέαο ηεο απηνθηλεηνβηνκεραλίαο, ν ηνκέαο ηνπ ράιπβα θαη ν ηνκέαο ηεο θισζηνυθαληνπξγίαο. Οη εμαηξέζεηο, εληνχηνηο, δελ αλαηξνχλ ηελ θχξηα πξνηεξαηφηεηα ηεο έλσζεο ζηηο εμσηεξηθέο εκπνξηθέο ζρέζεηο, πνπ δελ είλαη άιιε απφ ηε κεγαιχηεξε απειεπζέξσζε ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ. Πξαγκαηηθά, ε ΔΚ πξνσζεί κε ζπλέπεηα ηε κείσζε ησλ δηεζλψλ ηεισλεηαθψλ δαζκψλ, ηελ άξζε ησλ κε δαζκνινγηθψλ εκπνδίσλ ζην εκπφξην θαη ην 17 ηεθάλνπ Κ., «Σν ζεζκηθφ θαη θαλνληζηηθφ πιαίζην ησλ εμσηεξηθψλ ζρέζεσλ», ζην Ξελάθεο Γ. Κ. Σζηληζηδέιεο Μ. Η. (επηκ.), Παγθφζκηα Επξψπε; Οη δηεζλείο δηαζηάζεηο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ηδέξεο, Αζήλα, 2006, ζει Πεζκαδφγινπ Βαζίιεο, «Ζ Κνηλή Δκπνξηθή Πνιηηηθή ηεο ΔΚ», ζην ηεθάλνπ Κ. Φαηνχξνο Αξ. Υξηζηνδνπιίδεο Θ. (επηκ.), Εηζαγσγή ζηηο επξσπατθέο ζπνπδέο, ηνκ.1 Ιζηνξία, ζεζκνί, δίθαην, ηδέξεο, Αζήλα, 2001, ζει ηεθάλνπ Κ., «Σν ζεζκηθφ θαη θαλνληζηηθφ πιαίζην ησλ εμσηεξηθψλ ζρέζεσλ», ζην Ξελάθεο Γ. Κ. Σζηληζηδέιεο Μ. Η. (επηκ.), Παγθφζκηα Επξψπε; Οη δηεζλείο δηαζηάζεηο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ηδέξεο, Αζήλα, 2006, ζει Nugent Neill, Πνιηηηθή θαη Δηαθπβέξλεζε ζηελ Επξσπατθή Έλσζε, αββάιαο, Αζήλα, 2004, ζει. 547.

23 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 22 άλνηγκα ησλ κέρξη ζήκεξα πεξηνξηζκέλσλ ηνκέσλ εκπνξηθήο δξαζηεξηφηεηαο 21 - ηδηαίηεξα εθείλσλ, φπσο νη ρξεκαηννηθνλνκηθέο ππεξεζίεο, ζηνπο νπνίνπο ε ΔΔ ή ηνπιάρηζηνλ νξηζκέλα απφ ηα κέιε ηεο θαηέρνπλ ηζρπξή ζέζε Σα κέζα Αλ ηα παξαπάλσ πεξηγξάθνπλ ηηο πξνηεξαηφηεηεο ηεο θνηλήο ζηάζεο ηεο Έλσζεο φζνλ αθνξά ην δηεζλέο εκπφξην, πνηά είλαη ηα κέζα πνπ επηηξέπνπλ ηελ νηθνδφκεζε ηνπ εληαίνπ απηνχ κεηψπνπ; Κχξηνο ππιψλαο ηνπ είλαη ε Κνηλή Δκπνξηθή Πνιηηηθή (ΚΔΠ) πνπ βαζίδεηαη ζηα άξζξα πλζδκ (ηίηινο ΗΥ). H ΚΔΠ ππάγεηαη ζηελ απνθιεηζηηθή θνηλνηηθή αξκνδηφηεηα. ηα πιαίζηά ηεο ε ΔΚ/ΔΔ δηακνξθψλεη θνηλφ εμσηεξηθφ δαζκνιφγην, πνπ εθαξκφδεηαη επί ησλ εηζαγσγψλ ηεο απφ ηξίηεο ρψξεο. Αθφκα δηακνξθψλεη άιια, κε δαζκνινγηθά, εκπνξηθά θαζεζηψηα, ήηνη ην θαζεζηψο εμαγσγψλ, ην θαζεζηψο εηζαγσγψλ θαη ηα επηκέξνπο εξγαιεία εκπνξηθήο πξνζηαζίαο 22. Σα απηφλνκα, απηά, δαζκνινγηθά θαη κε δαζκνινγηθά εκπνξηθά θαζεζηψηα ζπκπιεξψλνληαη απφ ζπκβαηηθά πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε ρνξήγεζε, κε ηνλ έλαλ ή ηνλ άιιν ηξφπν, πξνηηκεζηαθνχ θαζεζηψηνο ζε ηξίηεο ρψξεο. Απηφ γίλεηαη είηε ζην πιαίζην ζπκθσληψλ ζχλδεζεο, είηε ζην πιαίζην κηαο ζπλνιηθφηεξεο πνιηηηθήο εηαηξηθψλ ζρέζεσλ (ι.ρ. κε ηηο κεζνγεηαθέο ρψξεο), είηε, ηέινο, σο απνηέιεζκα ηεο πνιηηηθήο ηνπ ιεγφκελνπ πζηήκαηνο Γεληθεπκέλσλ Πξνηηκήζεσλ (ΓΠ GSP) γηα ηε δηεπθφιπλζε θαη ελίζρπζε ησλ εμαγσγψλ ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ 23. Γεκηνπξγείηαη θαη απηφλ ηνλ ηξφπν ζηελ πξάμε κηα ζχλζεηε πξνηηκεζηαθή αξρηηεθηνληθή ζηηο εμσηεξηθέο εκπνξηθέο ζρέζεηο ηεο έλσζεο. ηελ θνξπθή ηεο ππξακίδαο εκπνξηθψλ πξνηηκήζεσλ βξίζθεηαη ε εκπνξηθή ζπκθσλία κε ηνλ Δπξσπατθφ Οηθνλνκηθφ Υψξν (ΔΟΥ) ε νπνία δελ αθνξά κφλν ζην ειεχζεξν εκπφξην αγαζψλ, αιιά 21 Ibid 22 ηα επηκέξνπο εξγαιεία εκπνξηθήο πξνζηαζίαο ή αιιηψο πξφζζεηα κέζα εκπνξηθήο άκπλαο ζπγθαηαιέγνληαη ηα κέηξα δηαζθάιηζεο, ηα κέηξα θαηά ηνπ ληάκπηλγθ, ηα κέηξα θαηά ησλ επηδνηήζεσλ θαη ηα κέηξα θαηά ησλ «εκπνδίσλ ζην εκπφξην». 23 Πεζκαδφγινπ Βαζίιεο, «Ζ Κνηλή Δκπνξηθή Πνιηηηθή ηεο ΔΚ», ζην ηεθάλνπ Κ. Φαηνχξνο Αξ. Υξηζηνδνπιίδεο Θ. (επηκ.), Εηζαγσγή ζηηο επξσπατθέο ζπνπδέο, ηνκ.1 Ιζηνξία, ζεζκνί, δίθαην, ηδέξεο, Αζήλα, 2001, ζει. 519.

24 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 23 επεθηείλεη ζηηο ηξεηο ρψξεο κέιε ηνπ ΔΟΥ 24 θαη ηηο άιιεο επνλνκαδφκελεο «ειεπζεξίεο» ηεο ΔΔ πνπ αθνξνχλ ηελ θπθινθνξία ησλ ππεξεζηψλ, θεθαιαίσλ θαη πξνζψπσλ. Αθνινπζνχλ ε ηεισλεηαθή έλσζε κε ηελ Σνπξθία θαη νη δηκεξείο ζπκθσλίεο κε ηελ Διβεηία. Σηο επφκελεο βαζκίδεο θαηαιακβάλνπλ άιιεο ζπκθσλίεο πξνηίκεζεο ππέξ δηάθνξσλ ρσξψλ ή νκάδσλ ρσξψλ (ι.ρ. ρψξεο ΑΚΔ) θαη, ελ ηέιεη, ε κεηαρείξηζε πνπ επηθπιάζζεηαη έλαληη ησλ ΖΠΑ, ηεο Ηαπσλίαο θ.ά. ππφ ην θαζεζηψο ηεο GATT 25. Δθ ησλ πξαγκάησλ, απηή ε πξνηηκεζηαθή θχζε ηεο εκπνξηθήο πνιηηηθήο σζεί ηελ έλσζε ζηε γεσπνιηηηθή θνλίζηξα. Αιιά θαη αληίζηξνθα, ε γεσπνιηηηθή δηακνξθψλεη ηελ πξνηηκεζηαθή ηεξαξρία ηεο εκπνξηθήο πνιηηηθήο. Δλ νιίγνηο, ε δηαθνξνπνίεζε ρσξψλ πνπ πξνθχπηεη κέζσ ηεο ΚΔΠ έρεη ζαθή πνιηηηθφ ραξαθηήξα. Πξαγκαηηθά, είλαη δχζθνιν λα δηαθξίλεη θαλείο πνπ ζηακαηάεη ην πεδίν ησλ νηθνλνκηθνεκπνξηθψλ επηινγψλ θαη πνπ αξρίδεη εθείλν ησλ γεσπνιηηηθψλ 26. Δμάιινπ ε δηάβξσζε ησλ πξνηηκεζηαθψλ πεξηζσξίσλ 27 πνπ επηθέξνπλ νη πξνζπάζεηεο θηιειεπζεξνπνίεζεο ηνπ παγθφζκηνπ εκπνξίνπ απνζηεξνχλ ζπλ ησ ρξφλσ ην νηθνλνκηθφ πεξηερφκελν ησλ εκπνξηθψλ πξνηηκήζεσλ απηψλ, πξνζδίδνληάο ηνπο φιν θαη πεξηζζφηεξν ζπκβνιηθή αμία ύγρξνλα δεδνκέλα θαη λέεο ηάζεηο Απφ ηελ άιιε κεξηά, ε νηθνλνκηθή εκβάζπλζε - κε θαηεμνρήλ εθδήισζε απηήο ηελ ΟΝΔ - θαη ε δηεχξπλζε, κε φιεο ηηο αλάγθεο γηα πξνζαξκνγέο ζηνλ παξαγσγηθφ ηζηφ πνπ δεκηνπξγνχλ, θαζηζηνχλ ηεο Έλσζε κηα ηεξάζηηα εληαία εζσηεξηθή αγνξά πνπ απνθηά κεγαιχηεξε απηάξθεηα. Έηζη, ελψ ην εηδηθφ βάξνο ηεο ΚΔΠ γηα ηελ ίδηα ηελ 24 Ννξβεγία, Ηζιαλδία, Ληρηελζηάηλ. 25 ηεθάλνπ Κ., «Σν ζεζκηθφ θαη θαλνληζηηθφ πιαίζην ησλ εμσηεξηθψλ ζρέζεσλ», ζην Ξελάθεο Γ. Κ. Σζηληζηδέιεο Μ. Η. (επηκ.), Παγθφζκηα Επξψπε; Οη δηεζλείο δηαζηάζεηο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ηδέξεο, Αζήλα, 2006, ζει Πεζκαδφγινπ Βαζίιεο, «Ζ Κνηλή Δκπνξηθή Πνιηηηθή ηεο ΔΚ», ζην ηεθάλνπ Κ. Φαηνχξνο Αξ. Υξηζηνδνπιίδεο Θ. (επηκ.), Εηζαγσγή ζηηο επξσπατθέο ζπνπδέο, ηνκ.1 Ιζηνξία, ζεζκνί, δίθαην, ηδέξεο, Αζήλα, 2001, ζει Ζ δηάβξσζε πξνηηκεζηαθψλ πεξηζσξίσλ αλαθέξεηαη ζην γεγνλφο φηη, ζην βαζκφ πνπ γηα πνιιά πξντφληα ε δηαθνξά αλάκεζα ζηνλ κεδεληθφ θαη ηνλ θαλνληθφ δαζκφ ειαρηζηνπνηείηαη σο απνηέιεζκα ηεο γεληθεπκέλεο ηάζεο δαζκνινγηθνχ αθνπιηζκνχ, νη εκπνξηθέο / δαζκνινγηθέο πξνηηκήζεηο πξνζιακβάλνπλ φιν θαη κηθξφηεξε ζεκαζία. 28 Ibid, ζει. 520.

25 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 24 Έλσζε βαίλεη κεηνχκελν, γηα ηηο ηξίηεο ρψξεο απνθηά νινέλα απμαλφκελε βαξχηεηα 29, νζνδήπνηε νπζηαζηηθφ ή ζπκβνιηθφ πεξηερφκελν θη αλ έρεη. Δθηφο φκσο απφ ηελ ΔΔ πνπ αιιάδεη, αιιάδεη ξαγδαία θαη ε θπζηνγλσκία ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ, ζέηνληαο κηα ζεηξά απφ πξνθιήζεηο. ηε ζεκεξηλή παγθνζκηνπνηεκέλε νηθνλνκία ην δηεζλέο εκπφξην ππεξεζηψλ απμάλεη ηαρχηεξα απφ φηη ην εκπφξην πιηθψλ αγαζψλ 30. πγρξφλσο ηίζεληαη λέα δεηήκαηα πνπ άπηνληαη ηνπ δηεζλνχο εκπνξίνπ αγαζψλ, φπσο απηά πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο επελδχζεηο θαη ηα πλεπκαηηθά δηθαηψκαηα 31. ε απηά πξέπεη λα πξνζηεζεί ην πνιπζπδεηεκέλν θνηλσληθφ θαη πεξηβαιινληηθφ ληάκπηλγθ 32. Σν ξαγδαία απμαλφκελν ειεθηξνληθφ εκπφξην, ηέινο, αλαδχεη κηα ζεηξά λέσλ ζπλαιιαθηηθψλ ηδηνκνξθηψλ. Αθφκα θαη θάησ απφ ην βάξνο ησλ πξνθιήζεσλ πνπ ζέηεη ε επνρή ηεο παγθνζκηνπνίεζεο παξακέλεη ην γεγνλφο φηη ε ΔΔ δηακνξθψλεη κηα θνηλή ζηάζε, απνηειψληαο πάληα κηα εληαία νληφηεηα ζηε δηεζλή ζθελή. Ζ θνηλή ζηάζε ηεο ηελ θαζηζηά έλαλ ηζρπξφ παξάγνληα ηεο δηεζλνχο νηθνλνκηθήο δηπισκαηίαο, ηνπ νπνίνπ νη ελέξγεηεο ζπλδηακνξθψλνπλ, αλ κε ηη άιιν, ην δηεζλέο νηθνλνκηθνεκπνξηθφ ζθεληθφ. 2.2 Ζ εμωηεξηθή βνήζεηα Ζ έλλνηα ηεο εμσηεξηθήο βνήζεηαο πεξηιακβάλεη ηελ αλαπηπμηαθή βνήζεηα θαη ηελ αλζξσπηζηηθή βνήζεηα. Χο αλαπηπμηαθή βνήζεηα νξίδεηαη θάζε ξνή θεθαιαίνπ, ζπλήζσο δεκφζηα, κε επλντθνχο φξνπο, ζε ρξήκα ή ζε είδνο, πνπ επηδηψθεη ηε κεηαθνξά πφξσλ απφ αλεπηπγκέλεο πξνο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο γηα ηελ επηηάρπλζε ηεο αλάπηπμεο 29 Ibid, ζει Μάιηζηα απφ ην 1995 ζεζπίζηεθε ε GATS (Γεληθή πκθσλία γηα ην Δκπφξην Τπεξεζηψλ) κε αληηθείκελν ηελ απειεπζέξσζε ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα. Να ζεκεησζεί, αθφκα, φηη ν ηξηηνγελήο ηνκέαο έρεη κεγάιε ζεκαζία γηα ηελ έλσζε, θαζψο απαζρνιεί ηνπο κηζνχο πεξίπνπ Δπξσπαίνπο εξγαδφκελνπο θαη θαιχπηεη πάλσ απφ ηηο κηζέο δηεζλείο ξνέο επξσπατθψλ θεθαιαίσλ. 31 πκθσλίεο TRIMS θαη TRIPS αληηζηνίρσο. 32 βι. ζρεηηθά Anderson K., «The intrusion of environmental and labor standards into trade policy», Martin W. and Winters A. (ed.), The Uruguay Round and Developing Countries, Cambridge University Press, 1996.

26 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 25 θαη ηε βειηίσζε ηεο δηαλνκήο ηνπ εηζνδήκαηνο ζηε ρψξα ιήπηξηα ηεο βνήζεηαο 33. Ζ αλαπηπμηαθή βνήζεηα παίξλεη ηε κνξθή επηρνξεγήζεσλ θεθαιαίνπ, δαλείσλ κε επλντθνχο φξνπο, επηρνξεγήζεσλ ζε είδνο, θαζψο θαη ηερληθψλ ζπκβνπιψλ 34. Χο αλζξσπηζηηθή βνήζεηα λνείηαη ε αξσγή ππφ κνξθή αγαζψλ ή ππεξεζηψλ ζηα ζχκαηα θπζηθψλ θαηαζηξνθψλ ή θαηαζηξνθψλ πνπ νθείινληαη ζηνλ αλζξψπηλν παξάγνληα, θαζψο θαη ζηα ζχκαηα ερζξνπξαμηψλ ή πνιέκσλ Γεληθά Ζ ΔΔ θαη ηα θξάηε κέιε ηεο δηαδξακαηίδνπλ πξσηαγσληζηηθφ ξφιν ζηηο δηεζλείο πξνζπάζεηεο παξνρήο εμσηεξηθήο βνήζεηαο. Πάλσ απφ ην 56% ηνπ ζπλφινπ ηεο επίζεκεο παγθφζκηαο βνήζεηαο πξνο ηηο θησρέο ρψξεο πξνέξρεηαη απηή ηε ζηηγκή απφ ηελ ΔΔ θαη ηηο ρψξεο κέιε ηεο, ε νπνία θαζίζηαηαη έηζη ν ζεκαληηθφηεξνο ρνξεγφο αλαπηπμηαθήο βνήζεηαο παγθνζκίσο. Σν 2006, ε ζπλνιηθή αμία ηεο βνήζεηαο απηήο ήηαλ 47 δηο επξψ, δειαδή θαηά θεθαιήλ πνζφ πνπ αγγίδεη ηα 100 επξψ. Ζ αληίζηνηρε θαηά θεθαιήλ βνήζεηα απφ ηηο ΖΠΑ ήηαλ 53 επξψ, ελψ απφ ηελ Ηαπσλία 69 επξψ 35. Οκνίσο θαη ζηνλ ηνκέα ηεο δηεζλνχο αλζξσπηζηηθήο βνήζεηαο ζηελ ΔΔ θαη ηα θξάηε κέιε ηεο αληηζηνηρεί ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ ζπλνιηθψλ πφξσλ πνπ πξνζθέξνληαη γηα αλζξσπηζηηθνχο ιφγνπο. Πνζνζηφ 30% ηεο παγθφζκηαο αλζξσπηζηηθήο βνήζεηαο παξέρεηαη απφ ηελ έλσζε ελψ έλα άιιν 25% παξέρεηαη απεπζείαο απφ ηα θξάηε κέιε Μέξγνο Γ., «Ζ Αλαπηπμηαθή Πνιηηηθή ηεο ΔΔ», ζην ηεθάλνπ Κ. Φαηνχξνο Αξ. Υξηζηνδνπιίδεο Θ. (επηκ.), Εηζαγσγή ζηηο επξσπατθέο ζπνπδέο, ηνκ.1 Ιζηνξία, ζεζκνί, δίθαην, ηδέξεο, Αζήλα, 2001, ζει Οη πεξηζζφηεξεο ρψξεο ρνξεγνί ηεο αλαπηπμηαθήο βνήζεηαο είλαη κέιε ηεο Δπηηξνπήο Αλαπηπμηαθήο Βνήζεηαο (Development Assistance Committee), γλσζηήο θαη σο DAC, ηνπ ΟΟΑ. Οη ρψξεο ιήπηξηεο είλαη απηέο πνπ αληαπνθξίλνληαη ζηα νηθεία θξηηήξηα θαη νη νπνίεο πεξηιακβάλνληαη ζηνλ πίλαθα ησλ επηιέμηκσλ ρσξψλ πνπ έρεη ζπληάμεη ε DAC. Υψξεο ρνξεγνί, κέιε ηεο ΔΔ, πνπ δελ είλαη κέιε ηεο DAC είλαη ε Σζερηθή Γεκνθξαηία, ε Οπγγαξία, ε Λεηνλία, ε Ληζνπαλία, ε Πνισλία θαη ε ινβαθία. 35 Δπξσπατθή Δπηηξνπή, «Ζ ΔΔ ζηνλ θφζκν. Ζ εμσηεξηθή πνιηηηθή ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο», Η Επξψπε ζε εμέιημε, Λνπμεκβνχξγν, Τπεξεζία Δπίζεκσλ Δθδφζεσλ ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ, 2007, ζει.13. Σν 2006 ε επξσπατθή βνήζεηα αλεξρφηαλ ζην 0,42% ηνπ ΑΔΠ. Σν πνζνζηφ απηφ, σζηφζν, απέρεη αθφκα απφ ην πνζνζηφ ζηφρν ηνπ 0,7%, ζηνλ νπνίν ε έλσζε θαη ηα κέιε ηεο έρνπλ δεζκεπηεί ζην πιαίζην ησλ αλαπηπμηαθψλ ζηφρσλ πνπ δηαιακβάλεη ε Γηαθήξπμε ηεο Υηιηεηίαο πνπ πηνζεηήζεθε απφ ηε Γεληθή πλέιεπζε ηνπ ΟΖΔ ην Μφλν ηέζζεξηο ρψξεο ηεο ΔΔ (Γαλία, Λνπμεκβνχξγν, Κάησ Υψξεο θαη νπεδία) έρνπλ θηάζεη (θαη ππεξβεί) ην ζηφρν ηνπ ΟΖΔ. Ζ ΔΔ έρεη ζέζεη σο φξην ην 2015 γηα ηελ επίηεπμε ηνπ ζπιινγηθνχ ζηφρνπ ηνπ 0,7 %, κε ελδηάκεζν ζηφρν ην 0,56 % γηα ην ηεθάλνπ Κ., «Σν ζεζκηθφ θαη θαλνληζηηθφ πιαίζην ησλ εμσηεξηθψλ ζρέζεσλ», ζην Ξελάθεο Γ. Κ. Σζηληζηδέιεο Μ. Η. (επηκ.), Παγθφζκηα Επξψπε; Οη δηεζλείο δηαζηάζεηο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ηδέξεο, Αζήλα, 2006, ζει. 153.

27 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 26 Οη ζεζκηθέο βάζεηο γηα ηελ παξνρή εμσηεξηθήο βνήζεηαο απφ ηελ έλσζε ηίζεληαη απφ ηηο δηαηάμεηο ηνπ ηίηινπ ΥΥ ηεο πλζδκ πνπ αλαθέξεηαη ζηε ζπλεξγαζία γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηηο δηαηάμεηο ηνπ ηίηινπ ΥΥΗ πνπ αλαθέξεηαη ζηελ νηθνλνκηθή, ρξεκαηννηθνλνκηθή θαη ηερληθή ζπλεξγαζία κε ηξίηεο ρψξεο (άξζξα 177 έσο 181 Α). Σν άξζξν 177 ηνπ ηίηινπ ΥΥ νξίδεη: 1. Η πνιηηηθή ηεο Κνηλφηεηαο ζηνλ ηνκέα ηεο ζπλεξγαζίαο γηα ηελ αλάπηπμε, ε νπνία ζπκπιεξψλεη ηελ πνιηηηθή ησλ θξαηψλ κειψλ, επλνεί: o o o ηε ζηαζεξή θαη δηαξθή νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ, θαη ηδηαηηέξσο ησλ πην κεηνλεθηηθψλ, ηελ αξκνληθή θαη πξννδεπηηθή έληαμε ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ ζηε δηεζλή νηθνλνκία, ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο έλδεηαο ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο. 2. Η θνηλνηηθή πνιηηηθή ζηνλ ηνκέα απηφ ζπκβάιιεη ζην γεληθφ ζηφρν ηεο αλάπηπμεο θαη ηεο εδξαίσζεο ηεο δεκνθξαηίαο θαη ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ, θαζψο θαη ζην ζηφρν ηνπ ζεβαζκνχ ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ θαη ησλ ζεκειησδψλ ειεπζεξηψλ. 3. Η Κνηλφηεηα θαη ηα θξάηε κέιε ζέβνληαη ηηο ππνρξεψζεηο θαη ιακβάλνπλ ππφςε ηνπο ζηφρνπο πνπ έρνπλ εγθξίλεη ζηα πιαίζηα ησλ Ηλσκέλσλ Εζλψλ θαη ησλ άιισλ αξκφδησλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ Γξαζηεξηόηεηεο θαη κέζα Ζ αλαπηπμηαθή πνιηηηθή ηεο ΔΔ πεξηιακβάλεη κηα πνηθηιία δξάζεσλ απφ ηε βηνκεραληθή θαη ηερλνινγηθή ζπλεξγαζία, κέρξη ηελ ελζάξξπλζε ηνπ εκπνξίνπ θαη απφ ηελ επηζηηηζηηθή βνήζεηα σο ηελ νηθνλνκηθή βνήζεηα 37. Οη δξάζεηο απηέο δηαιακβάλνπλ είηε κνξθέο βνήζεηαο πνπ δηαηίζεληαη απφ ηελ ΔΔ θαη ηζρχνπλ γηα ην ζχλνιν ηνπ 37 Μνχζεο Ν., Επξσπατθή Έλσζε, Δίθαην, Οηθνλνκία, Πνιηηηθή, Παπαδήζεο, Αζήλα, 2005, ζει. 524.

28 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 27 αλαπηπζζφκελνπ θφζκνπ, είηε ηε κνξθή πξφζζεηεο βνήζεηαο ζε ρψξεο κε ηηο νπνίεο έρεη εηδηθέο ζρέζεηο 38. ηελ πξψηε θαηεγνξία δξαζηεξηνηήησλ πεξηιακβάλνληαη ην θνηλνηηθφ χζηεκα Γεληθεπκέλσλ Πξνηηκήζεσλ, ην νπνίν επηηξέπεη ηελ ειεχζεξε, άλεπ φξσλ, πξφζβαζε φισλ ησλ εκπνξεπκάησλ εθηφο φπισλ θαη ππξνκαρηθψλ απφ ηηο ιηγφηεξν αλεπηπγκέλεο ρψξεο ηνπ θφζκνπ (ΛΑΥ) ζηελ αγνξά ηεο ΔΔ 39, ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο πείλαο ζηνλ θφζκν, ηε βνήζεηα ζε θαηαζηάζεηο έθηαθηεο αλάγθεο ζε ρψξεο πνπ έρνπλ πιεγεί απφ θπζηθέο θαηαζηξνθέο θαη άιιεο θξίζεηο, ηε ρξεκαηνδφηεζε ζε ζρέδηα πνπ πινπνηνχληαη απφ ΜΚΟ ζε αξθεηέο ρψξεο ηνπ αλαπηπζζφκελνπ θφζκνπ. Οη εηδηθέο ζρέζεηο ηεο Έλσζεο, απφ ηελ άιιε, αθνξνχλ ζηελ πιεηνλφηεηα ηνπο ζε νηθνλνκηθέο, εκπνξηθέο, βηνκεραληθέο, ηερληθέο θαη δεκνζηνλνκηθέο ζπκθσλίεο ζπλεξγαζίαο. Έηζη, αλ θαη αξρηθά ε εμσηεξηθή βνήζεηα ηεο ΔΔ ήηαλ πξνζαλαηνιηζκέλε θπξίσο πξνο ηεο ρψξεο ηεο Αθξηθήο, ηεο Καξατβηθήο θαη ηνπ Δηξεληθνχ (ΑΚΔ), κε ηηο νπνίεο ηνπιάρηζηνλ έλα θξάηνο κέινο έρεη ηζηνξηθνχο δεζκνχο, ζπλήζσο σο απνηθηαθή δχλακε, δηαρξνληθά παξαηεξείηαη κηα ζεκαληηθή επέθηαζε πξνο φιεο ζρεδφλ ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ηνπ πιαλήηε 40. ήκεξα, πέξα απφ ηε πκθσλία Δηαηξηθήο ρέζεο ηνπ Κνηνλνχ κε ηηο ρψξεο ΑΚΔ 41, ε νπνία εμαθνινπζεί λα παξακέλεη ε πην ζεκαληηθή απφ άπνςε επξχηεηαο ζηφρεπζεο ζπκθσλία παξνρήο εμσηεξηθήο βνήζεηαο ηεο έλσζεο, απνιαχνπλ βνήζεηαο απφ ηελ ΔΔ νη ππεξπφληηεο ρψξεο θαη εδάθε (ΤΥΔ) 42, 38 Nugent Neill, Πνιηηηθή θαη Δηαθπβέξλεζε ζηελ Επξσπατθή Έλσζε, αββάιαο, Αζήλα, 2004, ζζ Ζ ξχζκηζε απηή είλαη γλσζηή σο «φια εθηφο απφ φπια». 40 Μέξγνο Γ., «Ζ Αλαπηπμηαθή Πνιηηηθή ηεο ΔΔ», ζην ηεθάλνπ Κ. Φαηνχξνο Αξ. Υξηζηνδνπιίδεο Θ. (επηκ.), Εηζαγσγή ζηηο επξσπατθέο ζπνπδέο, ηνκ.1 Ιζηνξία, ζεζκνί, δίθαην, ηδέξεο, Αζήλα, 2001, ζει Ζ ζπκθσλία ηνπ Κνηνλνχ, πνπ ππνγξάθεθε ζηελ πξσηεχνπζα Μπελίλ ηνλ Ηνχλην ηνπ 2000, δηαδέρηεθε ηηο ζπκβάζεηο Λνκέ, νη νπνίεο πιαηζίσλαλ ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ηεο έλσζεο θαη ησλ 79 ζήκεξα ρσξψλ ΑΚΔ απφ ην Οη 21 ΤΥΔ ππάγνληαη ζπζηεκαηηθά ζε ηέζζεξα θξάηε κέιε ηεο ΔΔ: ηε Γαλία, ηε Γαιιία, ηηο Κάησ Υψξεο θαη ην Ζλσκέλν Βαζίιεην. Οη ππήθννί ηνπο είλαη πνιίηεο ηεο έλσζεο. Χζηφζν, νη ρψξεο απηέο δελ απνηεινχλ ηκήκα ηνπ θνηλνηηθνχ εδάθνπο. πλεπψο ην θνηλνηηθφ δίθαην δελ εθαξκφδεηαη άκεζα ζε απηέο, αιιά απνιαχνπλ θαζεζηψο ζχλδεζεο κε ηα θξάηε κέιε, ην νπνίν πξνβιέπεηαη ζηε πλζήθε ηεο Ρψκεο θαη ζην νπνίν βαζίδεηαη ε ζεκεξηλή αλαπηπμηαθή πνιηηηθή.

29 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 28 νη ρψξεο ηεο Μεζνγείνπ θαη ηεο Μέζεο Αλαηνιήο, ηδηαίηεξα νη ρψξεο Maghreb 43 θαη Mashreq 44 θαη νη αλαπηπζζφκελεο ρψξεο ηεο Αζίαο θαη ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο. Σα κέζα πινπνίεζεο ηεο εμσηεξηθήο βνήζεηαο ηεο θνηλφηεηαο, ηελ νπνία ρεηξίδεηαη ε Δπξσπατθή Δπηηξνπή, είλαη θπξίσο νη θεθαιαηαθέο επηρνξεγήζεηο ηνπ Δπξσπατθνχ Σακείνπ Αλάπηπμεο (ΔΣΑ) θαη ηα δάλεηα ηεο Δπξσπατθήο Σξάπεδαο Δπελδχζεσλ (ΔΣΔ), θαζψο θαη άιια θνλδχιηα ηνπ θνηλνηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ. Σν ΔΣΑ ηξνθνδνηείηαη απφ εηδηθή πεληαεηή ζπλεηζθνξά ησλ θξαηψλ, αιιά είλαη κέξνο ηνπ θνηλνηηθνχ πξνυπνινγηζκνχ 45. Δμίζνπ ζεκαληηθά είλαη εμάιινπ θαη ηα θνλδχιηα ηεο εμσηεξηθήο βνήζεηαο πνπ παξέρνληαη απφ ηνπο εζληθνχο πξνυπνινγηζκνχο ησλ θξαηψλ κειψλ, φπσο πξναλαθέξζεθε Σα απνηειέζκαηα γηα ηηο ρώξεο ιήπηξηεο θαη γηα ηελ ΔΔ Σα απνηειέζκαηα ηεο εμσηεξηθήο βνήζεηαο ηεο Έλσζεο ζηελ ελδπλάκσζε ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ είλαη ακθίζεκα. ε έλα κεγάιν αξηζκφ ρσξψλ ε εμσηεξηθή βνήζεηα πξνζέθεξε πνιιά ζηελ αλάπηπμε, ελψ ζε άιιεο ππήξμε ίζσο ζπαηάιε πφξσλ 46 θαη ρακέλεο επθαηξίεο 47. Πάλησο, ε ηθαλφηεηα ζπγθέληξσζεο ζεκαληηθψλ πφξσλ θαη επηθεληξσκέλεο εθηακίεπζήο ηνπο ζηα πιαίζηα ηεο παξνρήο εμσηεξηθήο βνήζεηαο επηηξέπεη ζηελ έλσζε λα αζθεί ζεκαληηθή επηξξνή ζηνπο απνδέθηεο ηεο βνήζεηαο απηήο. Ζ επηξξνή απηή εληείλεηαη κέζσ ηεο επξσπατθήο 43 Οη ρψξεο ηνπ Maghreb, πνπ ζεκαίλεη δπηηθφο ζηελ αξαβηθή, είλαη ε Αιγεξία, ην Μαξφθν θαη ε Σπλεζία. 44 Οη ρψξεο ηνπ Mashreq, πνπ ζεκαίλεη αλαηνιηθφο ζηελ αξαβηθή, είλαη ε Αίγππηνο, ε Ηνξδαλία, ν Λίβαλνο θαη ε πξία. 45 Μνχζεο Ν., Επξσπατθή Έλσζε, Δίθαην, Οηθνλνκία, Πνιηηηθή, Παπαδήζεο, Αζήλα, 2005, ζει Υαξαθηεξηζηηθή είλαη, γηα παξάδεηγκα, ε θξάζε ηνπ Δπηηξφπνπ Pisani, ν νπνίνο ην 1982 αλαθεξφκελνο ζηελ αλαπηπμηαθή πνιηηηθή ηεο θνηλφηεηαο ζηελ ππνζαράξηα Αθξηθή είπε φηη απηή ρξεκαηνδφηεζε «too many cathedrals in the desert», δειαδή κεκνλσκέλα, κεγαιεηψδε έξγα ηα νπνία επηδίσθαλ γηα ιφγνπο γνήηξνπ νη θπβεξλήζεηο ησλ ιεπηξηψλ ρσξψλ, ρσξίο νπζηαζηηθή ζχλδεζε κε ηελ αλάπηπμε ησλ νηθνλνκηψλ ηνπο. 47 ήκεξα είλαη πιένλ γεληθά απνδεθηφ φηη ζηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία παίδνπλ ξφιν κηα ζεηξά απφ παξάγνληεο, φπσο ε δεκηνπξγία αλζξψπηλνπ θεθαιαίνπ, ε αληαγσληζηηθή ιεηηνπξγία ησλ αγνξψλ, ε επηηάρπλζε ηεο αγξνηηθήο αλάπηπμεο, ε κείσζε ηνπ πξνζηαηεπηηζκνχ ζην δηεζλέο εκπφξην, ην ζεζκηθφ πιαίζην ηεο αλάπηπμεο θ.ιπ. Έηζη πνιινί κειεηεηέο ηζρπξίδνληαη φηη ε νχησο εηπείλ θιαζηθή αλαπηπμηαθή βνήζεηα κέζσ ηεο κεηαθνξάο πφξσλ πξνο ηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο έρεη πεξηνξηζκέλε απνηειεζκαηηθφηεηα. Ζ παξνρή αλαπηπμηαθήο βνήζεηαο ζα πξέπεη λα επηθεληξσζεί θπξίσο ζηελ αιιαγή ησλ νηθνλνκηθψλ δνκψλ θαη ηελ επηινγή θαηάιιεισλ νηθνλνκηθψλ πνιηηηθψλ. Βι. γηα παξάδεηγκα Streeter Paul, «Components of a Future Development Strategy The Importance of Human Development», Finance and Development, December 1999, pp

30 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 29 πξαθηηθήο ησλ ξεηξψλ πνιηηηθήο αηξεζηκφηεηαο, δειαδή ησλ πνιηηηθψλ πξνυπνζέζεσλ πνπ απνηεινχλ νπζηψδε ζηνηρεία γηα ηελ εθηακίεπζε ηεο παξερφκελεο απφ ηελ Κνηλφηεηα βνήζεηαο 48. Ζ Έλσζε δελ νξηνζεηεί, δειαδή, πιένλ κφλν ηνπο νηθνλνκηθνχο ζηφρνπο ηεο αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο, αιιά πξνζδηνξίδεη θαη ην πνιηηηθφ πεξηερφκελν πνπ ζεσξεί απαξαίηεην γηα ηε καθξνρξφληα βησζηκφηεηα ηεο πνιηηηθήο απηήο 49. Απφ ηελ άιιε κεξηά θαη ε παξνρή αλζξσπηζηηθήο βνήζεηαο, ρσξίο λα ππφθεηηαη ζε πνιηηηθέο πξνυπνζέζεηο, ζπλεπάγεηαη, εμαηηίαο ηνπ κεγέζνπο ηεο θαη κφλν, ηελ επηξξνή ηεο θνηλφηεηαο ζηνλ ΟΖΔ, ηελ Όπαηε Αξκνζηεία Πξνζθχγσλ θαη ηηο ΜΚΟ πνπ πξνσζνχλ ηελ αλζξσπηζηηθή βνήζεηα 50. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, εμάιινπ, ε ελεξγφο ζπκκεηνρή ηεο ΔΔ ζηε δηεζλή αλαπηπμηαθή πνιηηηθή δελ νθείιεηαη κφλν, νχηε θαλ θπξίσο, ζε εζηθνχο ιφγνπο, αιιά ζε έλα κίγκα ηζηνξηθψλ, πνιηηηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ ιφγσλ. Αλακθίβνια νη θπβεξλήζεηο ησλ θξαηψλ κειψλ ζπκκεξίδνληαη, αλ θαη φρη κε ηνλ ίδην ελζνπζηαζκφ, ηελ άπνςε φηη ε παγθφζκηα θηψρεηα θαη πείλα πξέπεη λα θαηαπνιεκεζνχλ. Χζηφζν ε ελίζρπζε ζηελ αλάπηπμε αληαπνθξίλεηαη πξσηίζησο ζε ηζηνξηθνπνιηηηθά θίλεηξα, φπσο νη καθξνρξφληνη δεζκνί κε θάπνηα κέξε ηνπ αλαπηπζζφκελνπ θφζκνπ ιφγσ ηνπ απνηθηαθνχ παξειζφληνο νξηζκέλσλ ρσξψλ (ηδίσο ηεο Γαιιίαο θαη ηνπ Ζλσκέλνπ Βαζηιείνπ) θαη, ζεκαληηθφηεξα, ζε νηθνλνκηθά θίλεηξα πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αλάγθε ηεο έλσζεο γηα εθνδηαζκφ ζε πξψηεο χιεο θαη κε ηε δεκηνπξγία αγνξψλ γηα ηα πξντφληα ηεο Γηα παξάδεηγκα, κε δήισζε ηεο 25 εο Μαξηίνπ 1993, ε θνηλφηεηα θαη ηα θξάηε κέιε ηεο επηθπιάζζνπλ ην δηθαίσκα λα ιάβνπλ κέηξα, πνπ κπνξνχλ λα θηάζνπλ αθφκα θαη ζε αλαζηνιή ηεο βνήζεηαο, εθφζνλ ζηακαηήζεη ε δηαδηθαζία εθδεκνθξαηηζκνχ ή παξαηεξεζνχλ ζνβαξέο παξαβηάζεηο ησλ δηθαησκάησλ ηνπ αλζξψπνπ. Πξαγκαηηθά, έθηνηε, ειήθζεζαλ κέηξα φπσο ε ηξνπνπνίεζε ηνπ πεξηερνκέλνπ ησλ πξνγξακκάησλ ζπλεξγαζίαο, ε αλαβνιή ησλ ππνγξαθψλ πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ εθαξκνγή ηεο ζπλεξγαζίαο ή αθφκα θαη ε αλαζηνιή ηεο, ελψ ηαπηφρξνλα επηδηψρζεθε λα απνθεπρζεί ε ηηκσξία νιφθιεξνπ ηνπ πιεζπζκνχ ηεο ελδηαθεξφκελεο ρψξαο. Βι. Μνχζεο Ν., Επξσπατθή Έλσζε, Δίθαην, Οηθνλνκία, Πνιηηηθή, Παπαδήζεο, Αζήλα, εκίηε Κ. Μαξηιέλα, «Ζ Δπξσπατθή Πνιηηηθή Γηεζλνχο Αλαπηπμηαθήο πλεξγαζίαο», ζην Ξελάθεο Γ. Κ. Σζηληζηδέιεο Μ. Η. (επηκ.), Παγθφζκηα Επξψπε; Οη δηεζλείο δηαζηάζεηο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ηδέξεο, Αζήλα, 2006, ζει ηεθάλνπ Κ., «Σν ζεζκηθφ θαη θαλνληζηηθφ πιαίζην ησλ εμσηεξηθψλ ζρέζεσλ», ζην Ξελάθεο Γ. Κ. Σζηληζηδέιεο Μ. Η. (επηκ.), Παγθφζκηα Επξψπε; Οη δηεζλείο δηαζηάζεηο ηεο Επξσπατθήο Έλσζεο, ηδέξεο, Αζήλα, 2006, ζει Ζ επηινγή ησλ ρσξψλ γηα ηε ρνξήγεζε μέλεο βνήζεηαο είρε θαη έρεη πάληα σο θπξίαξρν παξάγνληα ην πνιηηηθφ ζηνηρείν, θάηη πνπ δηακνξθψζεθε ήδε απφ ηα πξψηα ζρέδηα παξνρήο αλαπηπμηαθήο βνήζεηαο κε ηξαληαρηφ παξάδεηγκα ην ρέδην Marshall πξνο ηε Γπηηθή Δπξψπε γηα ηελ αλαζπγθξφηεζή ηεο κεηά ηνλ πφιεκν. Τπάξρεη, σζηφζν, θαη ε εμαίξεζε ζηνλ θαλφλα, φπσο απηή ησλ θαλδηλαβηθψλ ρσξψλ, φπνπ ε αλαπηπμηαθή βνήζεηα θαίλεηαη λα κε ζπλδέεηαη κε πνιηηηθά θίλεηξα θαη λα παξέρεηαη γηα θαζαξά

31 Ζ ΔΞΧΣΔΡΗΚΖ ΓΗΑΣΑΖ ΣΖ ΔΤΡΧΠΑΨΚΖ ΔΝΟΠΟΗΖΖ 30 Σα θξάηε κέιε δηακνξθψλνπλ ηηο πξνηεξαηφηεηέο ηνπο ζηα δεηήκαηα αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο, εθθηλψληαο απφ δηαθνξεηηθά θίλεηξα. Έηζη, ε γαιιηθή αλαπηπμηαθή πνιηηηθή, γηα παξάδεηγκα, παξακέλεη ζε κεγάιν βαζκφ λεναπνηθηαθή, ε Ηηαιία αθνινπζεί κηα πην εκπνξηθή ζηξαηεγηθή, ην Ζλσκέλν Βαζίιεην δίλεη έκθαζε ζηε ρξεζηή δηαθπβέξλεζε θαη ηα θαλδηλαβηθά θξάηε επηθεληξψλνληαη θπξίσο ζηελ εμάιεηςε ηεο θηψρεηαο 52. Οη δηαθνξεηηθέο πξνηεξαηφηεηεο ησλ θξαηψλ κειψλ ζηα δεηήκαηα αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο, ζε ζπλδπαζκφ κε ην γεγνλφο φηη, ζε αληίζεζε κε ηελ θνηλή εκπνξηθή πνιηηηθή, ε έλσζε δελ έρεη απνθιεηζηηθή αξκνδηφηεηα ζηνλ ηνκέα ηεο αλαπηπμηαθήο πνιηηηθήο αιιά απηή πινπνηείηαη παξάιιεια κε ηηο εζληθέο πνιηηηθέο, πξνθαιεί νξηζκέλεο θνξέο εληάζεηο 53. Καη νη εληάζεηο πνπ πξνθχπηνπλ ηφζν κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ, φζν θαη κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ησλ ζεζκηθψλ νξγάλσλ ηεο ΔΔ, πξνθαινχλ κε ηε ζεηξά ηνπο αζπλέπεηα αλαθνξηθά κε ηελ εμσηεξηθή βνήζεηα θαη, ζπλαθφινπζα, ξήγκαηα ζηε δηεζλή αληαλάθιαζε ηεο Έλσζεο ζηνλ ηνκέα απηφ. Σα ηειεπηαία ρξφληα, εβξηζθφκελε ζην θέληξν ελφο νινέλα δηεπξπλφκελνπ θχθινπ παξνρήο εμσηεξηθήο βνήζεηαο, ε Έλσζε θαηαβάιεη πξνζπάζεηεο λα δηαζθαιίζεη φηη νη πνιηηηθέο θαη νη δξαζηεξηφηεηέο ηεο ζπλάδνπλ ή/θαη ζπκπιεξψλνπλ απηέο ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ηνχκπαιηλ, ψζηε λα αληαπνθξηζεί αθφκα θαιχηεξα ζηνλ πξσηαγσληζηηθφ ηεο ξφιν σο ν κεγαιχηεξνο πάξνρνο αλαπηπμηαθήο θαη αλζξσπηζηηθήο βνήζεηαο ηεο πθειίνπ. αλαπηπμηαθνχο ιφγνπο. Αθφκα, θχξηνο κνριφο ηεο ρνξήγεζεο εμσηεξηθήο βνήζεηαο απφ ηηο αλεπηπγκέλεο ρψξεο είλαη ηα νηθνλνκηθά θίλεηξα. Ζ πξνζπάζεηα επηηάρπλζεο ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο ζηε ρψξα ιήπηξηα, κέζσ ηεο παξνρήο βνήζεηαο ζπλεπάγεηαη ηαπηφρξνλα ηελ χπαξμε ζεκαληηθψλ νηθνλνκηθψλ νθειψλ γηα ηε ρψξα ρνξεγφ ηεο βνήζεηαο, εηδηθά φηαλ ε βνήζεηα ζπλδέεηαη κε ηελ πξνυπφζεζε ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ηεο απφ ηε ρψξα ιήπηξηα γηα αγνξά θαη εηζαγσγή αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ απφ ηε ρψξα ρνξεγφ. Πηζηεχεηαη φηη ζηελ πξάμε ηνπιάρηζηνλ ηα δχν ηξίηα ηεο ρνξεγνχκελεο βνήζεηαο απφ κηα ρψξα ρνξεγφ δαπαλψληαη απφ ηε ιήπηξηα ρψξα γηα εηζαγσγέο αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ απφ ηελ πξψηε, δειαδή νπζηαζηηθά ην εκπφξην αθνινπζεί ηε βνήζεηα. 52 Nugent Neill, Πνιηηηθή θαη Δηαθπβέξλεζε ζηελ Επξσπατθή Έλσζε, αββάιαο, Αζήλα, 2004, ζει Ibid, ζει. 579.