Ψυχομετρικές ιδιότητες του Ερωτηματολογίου Γνωστικών Αποτυχιών

Transcript

1 Ψυχομετρικές ιδιότητες του Ερωτηματολογίου Γνωστικών Αποτυχιών ΣΥΜΕΩΝΙΔΟΥ, Δ. 1, ΜΩΡΑΐΤΟΥ, Δ. 1, ΠΑΠΑΝΤΩΝΙΟΥ, Γ. 2, & ΜΑΣΟΥΡΑ, Ε. 1 1 A ΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ

2 Υποκειμενική Γνωστική Εξασθένιση Ο όρος «Υποκειμενική Γνωστική Εξασθένιση - ΥΓΕ» αναφέρεται στα «γνωστικά παράπονα» που θεωρούνται πρώιμη ένδειξη της έναρξης πιθανής γνωστικής αποδιοργάνωσης, κατά την απουσία αντικειμενικών μετρήσεων που θα μπορούσαν να την υποστηρίζουν ανιχνεύουν (Jessen et al., 2010).

3 Γνωστικές αποτυχίες Ο όρος «γνωστικές αποτυχίες» αναφέρεται στα επουσιώδη σφάλματα των χαμηλότερης τάξης γνωστικών λειτουργιών αλλά και σε λάθη που αφορούν στη λειτουργικότητα του ατόμου στην καθημερινή ζωή (Μoraitou & Efklides, 2009) Το κοινό στοιχείο όλων των γνωστικών αποτυχιών είναι ότι αντανακλούν προσωρινή ανεπάρκεια στην επιστράτευση ανώτερης τάξης γνωστικών λειτουργιών (εκτελεστικές λειτουργίες) για τον έλεγχο και συντονισμό της μνήμης, της προσοχής, της αντίληψης αλλά και των κινητικών προγραμμάτων του οργανισμού (Broadbent et al., 1982).

4 Στόχος της έρευνας Ωστόσο, η συνδυασμένη χρήση εκτελεστικών λειτουργιών για την υποστήριξη της κλασικής και της κοινωνικής νόησης έχει βρεθεί ότι πάσχει τουλάχιστον σε καταστάσεις Ήπιας Γνωστικής Εξασθένισης (Mitchell & Shiri Feshki, 2009). Υπό το πρίσμα αυτό, στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να εξεταστεί η καταλληλότητα του Ερωτηματολογίου Γνωστικών Αποτυχιών (ΕΓΑ, Broadbent et al., 1982) για την εκτίμηση της Υποκειμενικής Γνωστικής Εξασθένισης.

5 Στόχος της έρευνας Κρίσιμα Ερωτήματα Μπορεί η βαθμολογία στο ΕΓΑ να ανιχνεύσει την ΥΓΕ σε ηλικιωμένους? Αν ναι, ποιο είναι το cut-off score που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ανίχνευση της ΥΓΕ? Συνδέεται η βαθμολογία στο ΕΓΑ με άλλες αντικειμενικές και υποκειμενικές μετρήσεις του γιγνώσκειν?

6 Mέθοδος Συμμετέχοντες N = 295 /4 ομάδες κατ ηλικία* => Νέοι Ενήλικες (n = 106, M = 22.8 years, SD = 3) Μεσήλικες (n = 108, M = 47.9 years, SD = 5.1) Ηλικιωμένοι** (n = 53, M = 69.9 years, SD = 3.6) *οι 3 ομάδες δεν διέφεραν σημαντικά ως προς το φύλο και το μορφωτικό επίπεδο (το χαμηλό δεν αντιπροσωπευόταν καθόλου σε αυτές) και όλοι οι συμμετέχοντες σε αυτές δήλωσαν «σχετικά ως πολύ ικανοποιημένοι από τη ζωή τους» **MoCA > 25, M = 26.8, SD = 0.9 Υπερήλικες (n = 28, M = 83.5 years, SD = 3.3, 64.3% = γυναίκες, 42.9% = χαμηλού μορφωτικού, MoCA: M = 21.7, SD = 4.4)

7 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Γνωστικών Αποτυχιών (ΕΓΑ, Broadbent et al., 1982) 25 προτάσεις που αναφέρονται σε καθημερινά σφάλματα δράσης και μνημονικές αποτυχίες Σας συμβαίνει να ξεχνάτε γιατί πήγατε από ένα μέρος του σπιτιού σε ένα άλλο; Σας συμβαίνει να ξεχνάτε εάν έχετε κλείσει το φως ή τον φούρνο ή εάν έχετε κλειδώσει την πόρτα; Μήπως λέτε κάτι, και, μετά, αντιλαμβάνεστε ότι αυτό που είπατε θα μπορούσε να εκληφθεί ως κάτι προσβλητικό;

8

9 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Γνωστικών Αποτυχιών (ΕΓΑ, Broadbent et al., 1982) Δομική εγκυρότητα (Moraitou & Efklides, 2009): επιβεβαιώθηκε μονοπαραγοντική δομή και για τον ελληνικό πληθυσμό [CFA, χ² (106, N = 449) = , p =.011, CFI =.985, SRMR =.036, RMSEA =.023. Cronbach s α =.93] Οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν πόσο συχνά κάνουν τέτοια λάθη, σε 5-βάθμια κλίμακα 0 = ποτέ 4 = πολύ συχνά

10 Εργαλεία Μέθοδος Ερωτηματολόγιο Προοπτικής & Αναδρομικής Μνήμης (ΕΠΑΜ, Smith et al., 2000) 16 προτάσεις που αναφέρονται σε αποτυχίες της μνήμης επεισοδίων Μήπως αποφασίζετε να κάνετε κάτι αργότερα και, μετά, το ξεχνάτε ; Μήπως αποτυγχάνετε να αναγνωρίσετε ένα μέρος που το έχετε επισκεφθεί προηγουμένως; Μήπως κοιτάτε κάτι χωρίς να καταλαβαίνετε ότι το έχετε δει μερικά λεπτά πριν;

11 Εργαλεία Μέθοδος Ερωτηματολόγιο Προοπτικής & Αναδρομικής Μνήμης (ΕΠΑΜ, Smith et al., 2000) Δομική εγκυρότητα (Moraitou & Efklides, 2009): επιβεβαιώθηκε τριπαραγοντική δομή και για τον ελληνικό πληθυσμό, με έναν κύριο παράγοντα «Αυτο-βαθμολογούμενης Μνήμης» στον οποίο φόρτιζαν όλες οι προτάσεις [CFA, χ²(88, N = 464) = , p <.001, CFI =.959, SRMR =.035, RMSEA =.049. Cronbach s α =.84.] Οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν πόσο συχνά κάνουν μνημονικά λάθη, σε 5-βάθμια κλίμακα 1 = ποτέ 5 = πολύ συχνά

12 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Κενού στο Μυαλό (Blank in the Mind Questionnaire, BIMQ, Moraitou & Efklides, 2009) H εμπειρία του «κενού στο μυαλό» νοείται ως μια ξαφνική «κατάρρευση» της ροής της συνείδησης, η οποία συνδέεται με την επίγνωση της έλλειψης γνωστικής δραστηριότητας στο μυαλό τη δεδομένη στιγμή Συμβαίνει όταν το άτομο αποτυγχάνει να διατηρήσει στη μνήμη του την πρόθεση ή το αντικείμενο της δράσης του «τι ψάχνω;», «γιατί ήρθα εδώ;»

13 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Κενού στο Μυαλό (Blank in the Mind Questionnaire, BIMQ, Moraitou & Efklides, 2009) -29 προτάσεις που αναφέρονται: Στην εμπειρία του κενού (π.χ., Ήταν σαν να υπήρχε μια λευκή σελίδα στον νου μου) Στην απόδοση της εμπειρίας αυτής στην έλλειψη γνώσης (π.χ., Δεν καταλάβαινα την ερώτηση καθόλου διότι αναφερόταν σε πράγματα που δεν ήξερα) Στο αρνητικό θυμικό που την ακολουθεί (π.χ., Ένιωσα αμηχανία διότι δεν ήξερα τι να κάνω) -4βάθμια κλίμακα [1=καθόλου 4=πολύ]

14 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Κενού στο Μυαλό (Blank in the Mind Questionnaire, BIMQ, Moraitou & Efklides, 2009) Δομική εγκυρότητα: επιβεβαιώθηκε τριπαραγοντική δομή, χ²(398, N = 472) = , p <.001, CFI =.893, χ²/df = 2.36, SRMR =.058, RMSEA =.054, α >.80 για όλους τους παράγοντες Λόγω προβλημάτων ισοδυναμίας μέτρησης του ενός παράγοντα (Έλλειψη Γνώσης), στην παρούσα έρευνα εξετάστηκαν οι υπόλοιποι 2 (Κενό στο Μυαλό & Αντιδράσεις Αρνητικού Θυμικού)

15 Αποτελέσματα Η βαθμολογία στο ΕΓΑ για κάθε ομάδα Νέοι Μεσήλικες Ηλικιωμένοι Υπερήλικες M = 37.5 SD = 14 Range: 9 69 M = 34.5 SD = 14.3 Range: M = 38.7 SD = 16 Range: 6 72 M = 35.5 SD = 14 Range: % scored > 47 α = % scored > 47 α = % scored > 47 (75 th percentile) α =.92 25% scored > 47 α =.87 Δε βρέθηκε σημαντική επίδραση της ομάδας

16 Αποτελέσματα Η βαθμολογία στο ΕΓΑ για κάθε ομάδα Για να εξεταστεί η δυνατότητα των δοκιμασιών του Πύργου, της Παρεμβολής Χρώματος Λέξης και της ΜοCΑ να διαφοροποιούν τους ηλικιωμένους αλλά και όλους τους ενήλικες ως προς τον βαθμό των γνωστικών τους αποτυχιών, Δημιουργήθηκαν 2 ομάδες συμμετεχόντων με βάση τη βαθμολογία στο ΕΓΑ που αντιστοιχεί στο 75% των βαθμολογιών που πιστώθηκαν στην ομάδα των ηλικιωμένων=> 47 -Ομάδα ο => Βαθμολογία < 47 -Ομάδα 1 => Βαθμολογία > 47

17 ROC curves anayses Αποτελέσματα έδειξαν ότι: Ο χρόνος ολοκλήρωσης της ΔτΠ Ο χρόνος ολοκλήρωσης κάθε συνθήκης της ΔΠΧ-Λ και κυρίως των 1 και 2 μπορούν να διαφοροποιήσουν τις ομάδες των ηλικιωμένων με χαμηλό και υψηλό βαθμό γνωστικών αποτυχιών

18 Aποτελέσματα ROC curves analyses (ερωτηματολόγια): Test variable: βαθμολογία ΕΓΑ State variable: ομάδα χαμηλού σκορ στο ΕΠΑΜ (< 43) υψηλού σκορ στο ΕΠΑΜ (> 43) σημαντική διαφοροποίηση ηλικιωμένων! AUC = 0.87, p < 0.001, 95%CI: ; sensitivity: 80%, specificity: 82%, cut-off score: 47

19 Aποτελέσματα ROC curves analyses (ερωτηματολόγια): Test variable: βαθμολογία ΕΓΑ State variable: ομάδα χαμηλού σκορ στο ΕΠΑΜ (< 43) υψηλού σκορ στο ΕΠΑΜ (> 43) σημαντική διαφοροποίηση όλων των ενηλίκων! AUC = 0.89, p < 0.001, 95%CI: ; sensitivity: 81%, specificity: 82%, cut-off score: 46.5

20 Aποτελέσματα ROC curves analyses (ερωτηματολόγια): Test variable: βαθμολογία BIM (κενού στο μυαλό) State variable: ομάδα χαμηλού σκορ στο ΕΓΑ (< 47) υψηλού σκορ στο ΕΓΑ (> 47) σημαντική διαφοροποίηση όλων των ενηλίκων! AUC = 0.75, p < 0.001, 95%CI: ;

21 Aποτελέσματα ROC curves analyses (ερωτηματολόγια): Test variable: βαθμολογία BIM (κενού στο μυαλό) State variable: ομάδα χαμηλού σκορ στο ΕΓΑ (< 47) υψηλού σκορ στο ΕΓΑ (> 47) Πολύ σημαντική διαφοροποίηση των ηλικιωμένων! AUC = 0.80, p < 0.001, 95%CI: ; sensitivity: 78%, specificity: 75%, cut-off score: 23.5

22 AUC = 0.77, p < 0.001, 95%CI: ; Aποτελέσματα ROC curves analyses (ερωτηματολόγια): Test variable: βαθμολογία AAΘ (αρνητικό θυμικό) State variable: ομάδα χαμηλού σκορ στο ΕΓΑ (< 47) υψηλού σκορ στο ΕΓΑ (> 47) σημαντική διαφοροποίηση όλων των ενηλίκων

23 Συμπεράσματα Η χρήση του ΕΓΑ ως εργαλείου για την ανίχνευση της ΥΓΕ στους ηλικιωμένους που ζουν στην κοινότητα αναδεικνύεται ιδιαίτερα σκόπιμη. (α) η επίδοση (ως χρόνος ολοκλήρωσης) σε δοκιμασίες εκτελεστικών λειτουργιών μπορεί να διαφοροποιήσει τους ηλικιωμένους ανάλογα με το επίπεδο των γνωστικών τους αποτυχιών. Συνεπώς, οι αυτοαναφερόμενες γνωστικές αποτυχίες αντανακλούν πιθανόν ελλείμματα στον γνωστικό έλεγχο των ηλικιωμένων.

24 Συμπεράσματα (β) η βαθμολογία στο ΕΓΑ μπορεί να διαφοροποιήσει τους ηλικιωμένους αλλά και τους νεότερους ενήλικες ανάλογα με το επίπεδο των λαθών της μνήμης επεισοδίων τους. Συνεπώς, η εκτίμηση των γνωστικών αποτυχιών καλύπτει και την υποκειμενική εκτίμηση των σφαλμάτων μνήμης.

25 Συμπεράσματα (γ) η βαθμολογία στο BIM μπορεί να διαφοροποιήσει τους ηλικιωμένους αλλά και όλους τους ενήλικες ανάλογα με το επίπεδο των γνωστικών τους αποτυχιών. Συνεπώς, η υποκειμενική εκτίμηση των γνωστικών αποτυχιών συνδέεται και με τις μεταγνωστικές εμπειρίες που τις συνοδεύουν. (δ) αντιθέτως, η βαθμολογία ΑΑΘ μπορεί να διαφοροποιήσει κυρίως τους ενήλικες ανάλογα με το επίπεδο των γνωστικών τους αποτυχιών. Κι αυτό, δείχνει ότι το αρνητικό θυμικό εμπλέκεται περισσότερο στις γνωστικές αποτυχίες των ενηλίκων, σε σύγκριση με τους ηλικιωμένους.

26 Συμπεράσματα Το ΕΓΑ αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για την ανίχνευση της ΥΓΕ. Προτείνεται να χορηγείται μαζί με μετρήσεις εκτελεστικών λειτουργιών Το προτεινόμενο cut-off σκορ είναι το 47

27 References Reisberg B, Shulman MB, Torossian C, Leng L, Zhu W. Outcome over seven years of healthy adults with and without subjective cognitive impairment. Alzheimers Dement 2010;6:11 24 Caselli RJ, Chen K, Locke DE, Lee W, Roontiva A, Bandy D, et al. Subjective cognitive decline: self and informant comparisons. Alzheimers Dement. 2014; 10:93 8. [PubMed: ] Jessen, F, Amariglio, RE, van Boxtel, M, Breteler, M, et al. A conceptual framework for research on subjective cognitivedecline inpreclinicalalzheimer's disease. Alzheimer s & Dement. (2014); 10: Jacobsen HB, Aasvik JK, Borchgrevink PC, Landrø NI, Stiles TC. Metacognitions Are Associated with Subjective Memory Problems in Individuals on Sick Leave due to Chronic Fatigue. Frontiers in Psychology. 2016;7:729. doi: /fpsyg Moraitou, D., Efklides, A., The blank in the mind questionnaire (BIMQ), European Journal of Psychological Assessment, vol. 25, no. 2, pp , Broadbent, D.E., Cooper, P.F., Fitzgerald, P., & Parkes, K.R. (1982). The Cognitive Failures Questionnaire (CFQ) and its correlates. British Journal of Clinical Psychology, 21, Brown, T.A. (2006). Confirmatory factor analysis for applied research. New York: Guilford. Crawford, J.R., Henry, J.D., Ward, A.L., & Blake, J. (2006). The Prospective and Retrospective Memory Questionnaire (PRMQ): Latent structure, normative data, and discrepancy analysis for proxy-ratings. British Journal of Clinical Psychology,45, Delis, D., Kaplan, E., & Kramer, J. (2001). Delis-Kaplan Executive Function System. San Antonio, TX: The Psychological Corporation. Smith, G., Della Sala, S., Logie, R.H., & Maylor, E.A. (2000). Prospective and retrospective memory in normal aging and dementia: A questionnaire study. Memory, 8, Miller, E. K., & Cohen, J. D. (2001). An integrative theory of prefrontal cortex function. Annual review of neuroscience, 24(1), Miller, E. K., & Wallis, J. D. (2009). Executive function and higher-order cognition: definition and neural substrates. Encyclopedia of neuroscience, 4, Mitchell, A. J., & Shiri Feshki, M. (2009). Rate of progression of mild cognitive impairment to dementia meta analysis of 41 robust inception cohort studies.acta Psychiatrica Scandinavica, 119(4), Miyake, A., Friedman, N. P., Emerson, M. J., Witzki, A. H., Howerter, A., & Wager, T. D. (2000). The unity and diversity of executive functions and their contributions to complex frontal lobe tasks: A latent variable analysis.cognitive psychology, 41(1),

28 Eυχαριστούμε για την προσοχή σας!