Ψυχομετρικές ιδιότητες του Ερωτηματολογίου Προοπτικής και Αναδρομικής Μνήμης

Transcript

1 Ψυχομετρικές ιδιότητες του Ερωτηματολογίου Προοπτικής και Αναδρομικής Μνήμης ΤΣΕΝΤI ΔΟΥ, Γ. 1, ΜΩΡΑI ΤΟΥ, Δ. 1, ΠΑΠΑΝΤΩΝI ΟΥ, Γ. 2, & ΜΑΣΟY ΡΑ, Ε. 1 1 A ΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 10TH PANHELLENIC CONFERENCE OF ALZHEIMER'S DISEASE AND RELATED DISORDERS (PICAD) AND 2ND MEDITERRANEAN CONFERENCE OF NEURODEGENERATIVE DISEASES (MECOND)

2 Υποκειμενική Γνωστική Εξασθένιση & Παράπονα Μνήμης Ο όρος «Υποκειμενική Γνωστική Εξασθένιση» αναφέρεται στα γνωστικά και κυρίως μνημονικά παράπονα των ατόμων τελευταίας μέσης και γεροντικής ηλικίας, τα οποία προσφάτως θεωρούνται ως μια πολύ πρώιμη ένδειξη της έναρξης πιθανής γνωστικής αποδιοργάνωσης που συνδέεται με την άνοια. Μέχρι σήμερα, ο προτιμότερος τρόπος εκτίμησης της κατάστασης αυτής είναι μέσω ερωτηματολογίων αυτοαναφορών που αναπτύχθηκαν αρκετά χρόνια πριν για τη μέτρηση πρωτίστως της υποκειμενικής εμπειρίας της μνημονικής έκπτωσης (Jessen et al., Μoraitou & Efklides, 2009).

3 Στόχος της έρευνας Τα αντικειμενικά μετρήσιμα ελλείμματα στη μνήμη επεισοδίων έχουν κατ εξοχήν συνδεθεί με τη διάγνωση της Ήπιας Γνωστικής Εξασθένισης (Crowell et al., 2002). Κατ αναλογία, στόχος της παρούσας έρευνας ήταν να εξεταστεί η καταλληλότητα του Ερωτηματολογίου Προοπτικής και Αναδρομικής Μνήμης (ΕΠΑΜ, Smith, Della Sala, Logie, & Maylor, 2000) για την εκτίμηση της Υποκειμενικής Γνωστικής Εξασθένισης.

4 Στόχος της έρευνας Κρίσιμα Ερωτήματα Μπορεί η βαθμολογία στο ΕΠΑΜ να ανιχνεύσει την ΥΓΕ σε ηλικιωμένους? Αν ναι, ποιο είναι το cut-off score που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ανίχνευση της ΥΓΕ? Συνδέεται η βαθμολογία στο ΕΠΑΜ με άλλες αντικειμενικές και υποκειμενικές μετρήσεις του γιγνώσκειν?

5 Mέθοδος Συμμετέχοντες N = 295 /4 ομάδες κατ ηλικία* => Νέοι Ενήλικες (n = 106, M = 22.8 years, SD = 3) Μεσήλικες (n = 108, M = 47.9 years, SD = 5.1) Ηλικιωμένοι** (n = 53, M = 69.9 years, SD = 3.6) *οι 3 ομάδες δεν διέφεραν σημαντικά ως προς το φύλο και το μορφωτικό επίπεδο (το χαμηλό δεν αντιπροσωπευόταν καθόλου σε αυτές) και όλοι οι συμμετέχοντες σε αυτές δήλωσαν «σχετικά ως πολύ ικανοποιημένοι από τη ζωή τους» **MoCA > 25, M = 26.8, SD = 0.9 Υπερήλικες (n = 28, M = 83.5 years, SD = 3.3, 64.3% = γυναίκες, 42.9% = χαμηλού μορφωτικού, MoCA: M = 21.7, SD = 4.4)

6 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Γνωστικών Αποτυχιών (ΕΓΑ, Broadbent et al., 1982) 25 προτάσεις που αναφέρονται σε καθημερινά σφάλματα δράσης και μνημονικές αποτυχίες Σας συμβαίνει να ξεχνάτε γιατί πήγατε από ένα μέρος του σπιτιού σε ένα άλλο; Σας συμβαίνει να ξεχνάτε εάν έχετε κλείσει το φως ή τον φούρνο ή εάν έχετε κλειδώσει την πόρτα; Μήπως λέτε κάτι, και, μετά, αντιλαμβάνεστε ότι αυτό που είπατε θα μπορούσε να εκληφθεί ως κάτι προσβλητικό;

7 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Γνωστικών Αποτυχιών (ΕΓΑ, Broadbent et al., 1982) Δομική εγκυρότητα (Moraitou & Efklides, 2009): επιβεβαιώθηκε μονοπαραγοντική δομή και για τον ελληνικό πληθυσμό [CFA, χ² (106, N = 449) = , p =.011, CFI =.985, SRMR =.036, RMSEA =.023. Cronbach s α =.93] Οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν πόσο συχνά κάνουν τέτοια λάθη, σε 5-βάθμια κλίμακα 0 = ποτέ 4 = πολύ συχνά

8 Εργαλεία Μέθοδος Ερωτηματολόγιο Προοπτικής & Αναδρομικής Μνήμης (ΕΠΑΜ, Smith et al., 2000) 16 προτάσεις που αναφέρονται σε αποτυχίες της μνήμης επεισοδίων Μήπως αποφασίζετε να κάνετε κάτι αργότερα και, μετά, το ξεχνάτε ; Μήπως αποτυγχάνετε να αναγνωρίσετε ένα μέρος που το έχετε επισκεφθεί προηγουμένως; Μήπως κοιτάτε κάτι χωρίς να καταλαβαίνετε ότι το έχετε δει μερικά λεπτά πριν;

9 Εργαλεία Μέθοδος Ερωτηματολόγιο Προοπτικής & Αναδρομικής Μνήμης (ΕΠΑΜ, Smith et al., 2000) Δομική εγκυρότητα (Moraitou & Efklides, 2009): επιβεβαιώθηκε τριπαραγοντική δομή και για τον ελληνικό πληθυσμό, με έναν κύριο παράγοντα «Αυτο-βαθμολογούμενης Μνήμης» στον οποίο φόρτιζαν όλες οι προτάσεις [CFA, χ²(88, N = 464) = , p <.001, CFI =.959, SRMR =.035, RMSEA =.049. Cronbach s α =.84.] Οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν πόσο συχνά κάνουν μνημονικά λάθη, σε 5-βάθμια κλίμακα 1 = ποτέ 5 = πολύ συχνά

10 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Κενού στο Μυαλό (Blank in the Mind Questionnaire, BIMQ, Moraitou & Efklides, 2009) H εμπειρία του «κενού στο μυαλό» νοείται ως μια ξαφνική «κατάρρευση» της ροής της συνείδησης, η οποία συνδέεται με την επίγνωση της έλλειψης γνωστικής δραστηριότητας στο μυαλό τη δεδομένη στιγμή Συμβαίνει όταν το άτομο αποτυγχάνει να διατηρήσει στη μνήμη του την πρόθεση ή το αντικείμενο της δράσης του «τι ψάχνω;», «γιατί ήρθα εδώ;»

11 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Κενού στο Μυαλό (Blank in the Mind Questionnaire, BIMQ, Moraitou & Efklides, 2009) -29 προτάσεις που αναφέρονται: Στην εμπειρία του κενού (π.χ., Ήταν σαν να υπήρχε μια λευκή σελίδα στον νου μου) Στην απόδοση της εμπειρίας αυτής στην έλλειψη γνώσης (π.χ., Δεν καταλάβαινα την ερώτηση καθόλου διότι αναφερόταν σε πράγματα που δεν ήξερα) Στο αρνητικό θυμικό που την ακολουθεί (π.χ., Ένιωσα αμηχανία διότι δεν ήξερα τι να κάνω) -4βάθμια κλίμακα [1=καθόλου 4=πολύ]

12 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Κενού στο Μυαλό (Blank in the Mind Questionnaire, BIMQ, Moraitou & Efklides, 2009) Δομική εγκυρότητα: επιβεβαιώθηκε τριπαραγοντική δομή, χ²(398, N = 472) = , p <.001, CFI =.893, χ²/df = 2.36, SRMR =.058, RMSEA =.054, α >.80 για όλους τους παράγοντες Λόγω προβλημάτων ισοδυναμίας μέτρησης του ενός παράγοντα (Έλλειψη Γνώσης), στην παρούσα έρευνα εξετάστηκαν οι υπόλοιποι 2 (Κενό στο Μυαλό & Αντιδράσεις Αρνητικού Θυμικού)

13 Αποτελέσματα Το ΕΠΑΜ: βαθμολογία ομάδων κατ ηλικία Νέοι M = 36.1 SD = 10.2 Range: % scored > 43 α =.89 Μεσήλικες M = 35.3 SD = 9.5 Range: % scored > 43 α =.91 Ηλικιωμένοι M = 37.9 SD = 11.4 Range: % scored > 43 (75 th percen.) α =.93 Υπερήλικες M = 39.5 SD = 11.1 Range: % scored > 43 α =.90 Δεν βρέθηκαν επιδράσεις της ομάδας κατ ηλικία Υ

14 Αποτελέσματα Η βαθμολογία στο ΕΠΑΜ για κάθε ομάδα Για να εξεταστεί η δυνατότητα των δοκιμασιών του Πύργου, της Παρεμβολής Χρώματος Λέξης, της ΜοCΑ αλλά και του ΕΓΑ να διαφοροποιούν τους ηλικιωμένους αλλά και όλους τους ενήλικες ως προς την συχνότητα των μνημονικών τους λαθών, Δημιουργήθηκαν 2 ομάδες συμμετεχόντων με βάση τη βαθμολογία στο ΕΠΑΜ που αντιστοιχεί στο 75% των βαθμολογιών που πιστώθηκαν στην ομάδα των ηλικιωμένων=> 43 -Ομάδα ο => Βαθμολογία < 43 -Ομάδα 1 => Βαθμολογία > 43

15 ROC curves anayses Αποτελέσματα έδειξαν ότι: Ο χρόνος ολοκλήρωσης των συνθηκών 3 & 4 της ΔΠΧ-Λ μπορεί να διαφοροποιήσει τις ομάδες των ηλικιωμένων με χαμηλή και υψηλή συχνότητα μνημονικών λαθών Η βαθμολογία στο ΕΓΑ μπορεί να διαφοροποιήσει τις ομάδες των ηλικιωμένων αλλά και τους ενήλικες γενικότερα, με χαμηλή και υψηλή συχνότητα μνημονικών λαθών

16 Aποτελέσματα ROC curves analyses (ερωτηματολόγια): Test variable: βαθμολογία BIM (κενού στο μυαλό) State variable: ομάδα χαμηλού σκορ στο ΕΠΑΜ (< 43) υψηλού σκορ στο ΕΠΑΜ (> 43) σημαντική διαφοροποίηση των ενηλίκων! AUC = 0.79, p < 0.001, 95%CI: ; sensitivity: 74%; specificity: 73%, cut-off score: 22.5

17 Aποτελέσματα ROC curves analyses (ερωτηματολόγια): Test variable: βαθμολογία BIM (κενού στο μυαλό) State variable: ομάδα χαμηλού σκορ στο ΕΠAM (< 43) υψηλού σκορ στο ΕΠΑΜ (> 43) Πολύ σημαντική διαφοροποίηση των ηλικιωμένων! AUC = 0.92, p < 0.001, 95%CI: ; sensitivity: 86%, specificity: 86%, cut-off score: 24.5

18 Συμπεράσματα Η χρήση του ΕΠΑΜ ως εργαλείου για την ανίχνευση της ΥΓΕ στους ηλικιωμένους που ζουν στην κοινότητα αναδεικνύεται σκόπιμη. (α) η επίδοση (ως χρόνος ολοκλήρωσης) σε δοκιμασίες ρητής επιστράτευσης εκτελεστικών λειτουργιών (αναστολή εναλλαγή έργων) μπορεί να διαφοροποιήσει πρωτίστως τους ηλικιωμένους ανάλογα με το επίπεδο των μνημονικών τους λαθών - παραλείψεων. Συνεπώς, τα αυτο-αναφερόμενα μνημονικά λάθη πιθανόν αντανακλούν ελλείμματα στον γνωστικό έλεγχο των ηλικιωμένων αλλά και των μεσηλίκων.

19 Συμπεράσματα (β) η βαθμολογία στο BIM μπορεί να διαφοροποιήσει τους ηλικιωμένους αλλά και όλους τους ενήλικες ανάλογα με το επίπεδο των μνημονικών τους λαθών. Συνεπώς, η υποκειμενική εκτίμηση των σφαλμάτων της μνήμης επεισοδίων συνδέεται ισχυρά και με τις μεταγνωστικές εμπειρίες που τα συνοδεύουν. (γ) η συχνότητα αναφοράς μνημονικών λαθών σε ηλικιωμένους και υπερήλικες είναι αυξημένη σε σχέση με τη συχνότητα αναφοράς γνωστικών αποτυχιών.

20 Συμπεράσματα Συνεπώς, Το ΕΠΑΜ αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για την ανίχνευση της ΥΓΕ, αφού τα αυτο-αναφερόμενα μνημονικά λάθη συνδέονται τόσο με «αντικειμενικά» -αν και αρχόμενα- γνωστικά ελλείμματα όσο και με μεταγνωστικές εμπειρίες. Προτείνεται να χορηγείται μαζί με μετρήσεις εκτελεστικών λειτουργιών και με το ΕΓΑ Το προτεινόμενο cut-off σκορ είναι το 43

21 References Reisberg B, Shulman MB, Torossian C, Leng L, Zhu W. Outcome over seven years of healthy adults with and without subjective cognitive impairment. Alzheimers Dement 2010;6:11 24 Caselli RJ, Chen K, Locke DE, Lee W, Roontiva A, Bandy D, et al. Subjective cognitive decline: self and informant comparisons. Alzheimers Dement. 2014; 10:93 8. [PubMed: ] Jessen, F, Amariglio, RE, van Boxtel, M, Breteler, M, et al. A conceptual framework for research on subjective cognitivedecline inpreclinicalalzheimer's disease. Alzheimer s & Dement. (2014); 10: Jacobsen HB, Aasvik JK, Borchgrevink PC, Landrø NI, Stiles TC. Metacognitions Are Associated with Subjective Memory Problems in Individuals on Sick Leave due to Chronic Fatigue. Frontiers in Psychology. 2016;7:729. doi: /fpsyg Moraitou, D., Efklides, A., The blank in the mind questionnaire (BIMQ), European Journal of Psychological Assessment, vol. 25, no. 2, pp , Broadbent, D.E., Cooper, P.F., Fitzgerald, P., & Parkes, K.R. (1982). The Cognitive Failures Questionnaire (CFQ) and its correlates. British Journal of Clinical Psychology, 21, Brown, T.A. (2006). Confirmatory factor analysis for applied research. New York: Guilford. Crawford, J.R., Henry, J.D., Ward, A.L., & Blake, J. (2006). The Prospective and Retrospective Memory Questionnaire (PRMQ): Latent structure, normative data, and discrepancy analysis for proxy-ratings. British Journal of Clinical Psychology,45, Delis, D., Kaplan, E., & Kramer, J. (2001). Delis-Kaplan Executive Function System. San Antonio, TX: The Psychological Corporation. Smith, G., Della Sala, S., Logie, R.H., & Maylor, E.A. (2000). Prospective and retrospective memory in normal aging and dementia: A questionnaire study. Memory, 8, Miller, E. K., & Cohen, J. D. (2001). An integrative theory of prefrontal cortex function. Annual review of neuroscience, 24(1), Miller, E. K., & Wallis, J. D. (2009). Executive function and higher-order cognition: definition and neural substrates. Encyclopedia of neuroscience, 4, Mitchell, A. J., & Shiri Feshki, M. (2009). Rate of progression of mild cognitive impairment to dementia meta analysis of 41 robust inception cohort studies.acta Psychiatrica Scandinavica, 119(4), Miyake, A., Friedman, N. P., Emerson, M. J., Witzki, A. H., Howerter, A., & Wager, T. D. (2000). The unity and diversity of executive functions and their contributions to complex frontal lobe tasks: A latent variable analysis.cognitive psychology, 41(1),

22 Eυχαριστούμε για την προσοχή σας!