Ψυχομετρικές ιδιότητες της Δοκιμασίας του Πύργου από τη Συστοιχία D-KEFS

Transcript

1 Ψυχομετρικές ιδιότητες της Δοκιμασίας του Πύργου από τη Συστοιχία D-KEFS ΚΑΤΣΑΡΟY, Σ. 1, ΜΩΡΑI ΤΟΥ, Δ. 1 & ΠΑΠΑΝΤΩΝI ΟΥ, Γ. 2 1 A ΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ 2 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 10TH PANHELLENIC CONFERENCE OF ALZHEIMER'S DISEASE AND RELATED DISORDERS (PICAD) AND 2ND MEDITERRANEAN CONFERENCE OF NEURODEGENERATIVE DISEASES (MECOND)

2 ΥΓΕ & ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΥΨΗΛΗΣ ΔΥΣΚΟΛΙΑΣ Ο όρος «Υποκειμενική Γνωστική Εξασθένιση - ΥΓΕ» αναφέρεται στα γνωστικά παράπονα που θεωρούνται πρώιμη ένδειξη της έναρξης πιθανής γνωστικής αποδιοργάνωσης (Jessen et al., 2010). Η πολύ πρόσφατη έρευνα στο πεδίο αυτό τείνει να δείχνει παρόμοιο πρότυπο κατανομής γνωστικών πόρων στην ΥΓΕ με αυτό της Nόσου Alzheimer, όταν πρόκειται για την επίδοση σε έργα με υψηλές γνωστικές απαιτήσεις. Αυτή η εκδοχή υποστηρίζεται, μάλιστα, από τη διασύνδεση των μεταγνωστικών εμπειριών με τη νοητική κόπωση που προκαλείται από τα υψηλής δυσκολίας γνωστικά έργα (Jacobsen et al., 2016).

3 ΓΝΩΣΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ: εκτελεστικές λειτουργίες Γνωστικές διεργασίες που ελέγχουν ρυθμίζουν τη σκέψη και τη δράση Υποστηρίζονται κυρίως από τον προμετωπιαίο φλοιό (DLPC, Miller & Cohen, 2001). Είναι υπεύθυνες για τον συντονισμό των χαμηλότερης ιεραρχίας γνωστικών λειτουργιών (Miller & Wallis, 2009). Παραγοντική Δομή του Γνωστικού Ελέγχου (Miyake et al., 2000) 1. Ανασταλτικός έλεγχος 2. Εναλλαγή κανόνων / έργων 3. Ενημέρωση / Ανανέωση πληροφοριών στην εργαζόμενη μνήμη 4. Σύνθεση των παραπάνω: Σχεδιασμός

4 Δοκιμασία του Πύργου (ΔτΠ): χωρικός σχεδιασμός D-KEFS Tower Test (Delis, Kaplan, & Cramer, 2001): 9 συνθήκες Στόχος => η μετακίνηση 5 διαφορετικού μεγέθους δίσκων σε τρεις στήλες, ώστε να φτιαχτεί ένας «πύργος» -με τις λιγότερες δυνατές κινήσεις -ακολουθώντας 2 κανόνες Επιμέρους εκτελεστικές λειτουργίες => -Αναστολή -Εκμάθηση Διατήρηση Κανόνων -Ενημέρωση εργαζόμενης μνήμης

5 Στόχος της έρευνας Η παρούσα μελέτη στοχεύει στην εξέταση της καταλληλότητας της Δοκιμασίας του Πύργου της Συστοιχίας D-KEFS (ΔτΠ) ως εργαλείου ανίχνευσης της ΥΓΕ.

6 Στόχος της έρευνας Κρίσιμα Ερωτήματα Μπορεί η επίδοση στη ΔτΠ να διαφοροποιήσει τους ηλικιωμένους με ΥΓΕ με βάση τα υποκειμενικά τους παράπονα σχετικά με γνωστικές αποτυχίες και μνημονικά λάθη? Συνδέεται η επίδοση στη ΔτΠ με άλλες αντικειμενικές μετρήσεις του γιγνώσκειν? Ποιο είναι το cut-off score που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την ανίχνευση της ΥΓΕ?

7 Mέθοδος Συμμετέχοντες N = 295 /4 ομάδες κατ ηλικία* => Νέοι Ενήλικες (n = 106, M = 22.8 years, SD = 3) Μεσήλικες (n = 108, M = 47.9 years, SD = 5.1) Ηλικιωμένοι** (n = 53, M = 69.9 years, SD = 3.6) *οι 3 ομάδες δεν διέφεραν σημαντικά ως προς το φύλο και το μορφωτικό επίπεδο (το χαμηλό δεν αντιπροσωπευόταν καθόλου σε αυτές) και όλοι οι συμμετέχοντες σε αυτές δήλωσαν «σχετικά ως πολύ ικανοποιημένοι από τη ζωή τους» **MoCA > 25, M = 26.8, SD = 0.9 Υπερήλικες (n = 28, M = 83.5 years, SD = 3.3, 64.3% = γυναίκες, 42.9% = χαμηλού μορφωτικού, MoCA: M = 21.7, SD = 4.4)

8 Μέθοδος Εργαλεία Δοκιμασία του Πύργου (Delis, Kaplan, & Cramer, 2001) Μετρήσεις => Σύνολο συνθηκών που χορηγήθηκαν Σύνολο κινήσεων που έγιναν Συνολική βαθμολογία (σκορ) επίτευξης [συνυπολογίζονται n συνθηκών n κινήσεων] Συνολικός χρόνος ολοκλήρωσης του έργου

9 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Γνωστικών Αποτυχιών (ΕΓΑ, Broadbent et al., 1982) 25 προτάσεις που αναφέρονται σε καθημερινά σφάλματα δράσης και μνημονικές αποτυχίες Σας συμβαίνει να ξεχνάτε γιατί πήγατε από ένα μέρος του σπιτιού σε ένα άλλο; Σας συμβαίνει να ξεχνάτε εάν έχετε κλείσει το φως ή τον φούρνο ή εάν έχετε κλειδώσει την πόρτα; Μήπως λέτε κάτι, και, μετά, αντιλαμβάνεστε ότι αυτό που είπατε θα μπορούσε να εκληφθεί ως κάτι προσβλητικό;

10 Μέθοδος Εργαλεία Ερωτηματολόγιο Γνωστικών Αποτυχιών (ΕΓΑ, Broadbent et al., 1982) Δομική εγκυρότητα (Moraitou & Efklides, 2009): επιβεβαιώθηκε μονοπαραγοντική δομή και για τον ελληνικό πληθυσμό [CFA, χ² (106, N = 449) = , p =.011, CFI =.985, SRMR =.036, RMSEA =.023. Cronbach s α =.93] Οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν πόσο συχνά κάνουν τέτοια λάθη, σε 5-βάθμια κλίμακα 0 = ποτέ 4 = πολύ συχνά

11 Εργαλεία Μέθοδος Ερωτηματολόγιο Προοπτικής & Αναδρομικής Μνήμης (ΕΠΑΜ, Smith et al., 2000) 16 προτάσεις που αναφέρονται σε αποτυχίες της μνήμης επεισοδίων Μήπως αποφασίζετε να κάνετε κάτι αργότερα και, μετά, το ξεχνάτε ; Μήπως αποτυγχάνετε να αναγνωρίσετε ένα μέρος που το έχετε επισκεφθεί προηγουμένως; Μήπως κοιτάτε κάτι χωρίς να καταλαβαίνετε ότι το έχετε δει μερικά λεπτά πριν;

12 Εργαλεία Μέθοδος Ερωτηματολόγιο Προοπτικής & Αναδρομικής Μνήμης (ΕΠΑΜ, Smith et al., 2000) Δομική εγκυρότητα (Moraitou & Efklides, 2009): επιβεβαιώθηκε τριπαραγοντική δομή και για τον ελληνικό πληθυσμό, με έναν κύριο παράγοντα «Αυτο-βαθμολογούμενης Μνήμης» στον οποίο φόρτιζαν όλες οι προτάσεις [CFA, χ²(88, N = 464) = , p <.001, CFI =.959, SRMR =.035, RMSEA =.049. Cronbach s α =.84.] Οι συμμετέχοντες καλούνται να απαντήσουν πόσο συχνά κάνουν μνημονικά λάθη, σε 5-βάθμια κλίμακα 1 = ποτέ 5 = πολύ συχνά

13 Aποτελέσματα ΔτΠ: επίδραση της ομάδας κατ ηλικία στο σύνολο των προβλημάτων που χορηγήθηκαν: Καμία διαφορά στις 3 πρώτες ομάδες (Μ = )

14 Aποτελέσματα ΔτΠ: επίδραση της ομάδας κατ ηλικία στο σύνολο των κινήσεων που έγιναν: Όχι διαφορά στις 3 πρώτες ομάδες (Μ = )

15 Aποτελέσματα ΔτΠ: επίδραση της ομάδας κατ ηλικία βαθμολογία επίτευξης: στην τελική Σημαντική διαφορά νέων - ηλικιωμένων (Μ ν = 17.2, Μ μ = 15.5, Μ η = 14.2)

16 Aποτελέσματα ΔτΠ: επίδραση της ομάδας κατ ηλικία στον χρόνο ολοκλήρωσης του έργου: Σημαντική διαφορά νέων ηλικιωμένων.

17 Aποτελέσματα ROC curves analyses (αντικειμενικές μετρήσεις): Test variable: Συνολική βαθμολογία επίτευξης στη ΔτΠ State variable: ομάδες ηλικιωμένων χαμηλού σκορ MoCA (25-26) υψηλού σκορ MoCA (27-29) οριακά σημαντική διαφοροποίηση ηλικιωμένων AUC = 0.66, p = 0.05, 95%CI: ;

18 Aποτελέσματα ROC curves analyses (ερωτηματολόγια): Test variable: Συνολικός χρόνος ολοκλήρωσης ΔτΠ State variable: ομάδες χαμηλού σκορ στο ΕΓΑ (< 47) υψηλού σκορ στο ΕΓΑ (> 47) Oριακά σημαντική διαφοροποίηση ηλικιωμένων AUC = 0.67, p = 0.04, 95%CI: ; cut-off: 685,00

19 Aποτελέσματα ROC curves analyses (ερωτηματολόγια): Test variable: Συνολική βαθμολογία επίτευξης στη ΔτΠ State variable: ομάδες υπερηλίκων χαμηλού σκορ στο ΕΠΑΜ (< 43) υψηλού σκορ στο ΕΠΑΜ (> 43) Οριακά σημαντική διαφοροποίηση υπερηλίκων AUC = 0.73, p = 0.04, 95%CI:

20 Συμπεράσματα Από όλες τις μετρήσεις για τη ΔτΠ που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα μελέτη, δύο διαφοροποιούνται στους υγιείς γνωστικά ηλικιωμένους, σε σύγκριση με νέους και μεσήλικες: Αυξάνεται ο χρόνος ολοκλήρωσης της ΔτΠ Μειώνεται η συνολική βαθμολογία επίτευξης της ΔτΠ Συνεπώς, αυτές οι μεταβλητές θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες πρώιμης γνωστικής εξασθένισης στους ηλικιωμένους ετών

21 Συμπεράσματα Στο συμπέρασμα αυτό συμβάλλει κυρίως το εύρημα ότι: Ο χρόνος ολοκλήρωσης της ΔτΠ μπορεί να οριακά διαφοροποιήσει τους ηλικιωμένους που αναφέρουν ότι υποπέφτουν συχνά σε γνωστικές αποτυχίες από αυτούς που θεωρούν ότι υποπέφτουν λιγότερο συχνά σε αυτές Με άλλα λόγια, φαίνεται πως η υποκειμενική αντίληψη γνωστικής έκπτωσης στους ηλικιωμένους συνδέεται με, και πιθανόν αντανακλά αρχόμενα προβλήματα στη σύνθετη ΕΛ του σχεδιασμού!

22 Συμπεράσματα Η ΔτΠ αποτελεί χρήσιμο εργαλείο για την ανίχνευση της ΥΓΕ στους ηλικιωμένους Προτείνεται να χορηγείται μαζί με ερωτηματολόγια αυτο-αναφοράς, όπως το Ερωτηματολόγιο Γνωστικών Αποτυχιών Αντίθετα, η ΔτΠ δεν φαίνεται να μπορεί να διαφοροποιήσει νεότερης ηλικίας ανθρώπους ανάλογα με το επίπεδο των γνωστικών τους αποτυχιών. Επίσης, είναι ένα «δύσκολο» έργο για τους υπερήλικες

23 References Reisberg B, Shulman MB, Torossian C, Leng L, Zhu W. Outcome over seven years of healthy adults with and without subjective cognitive impairment. Alzheimers Dement 2010;6:11 24 Caselli RJ, Chen K, Locke DE, Lee W, Roontiva A, Bandy D, et al. Subjective cognitive decline: self and informant comparisons. Alzheimers Dement. 2014; 10:93 8. [PubMed: ] Jessen, F, Amariglio, RE, van Boxtel, M, Breteler, M, et al. A conceptual framework for research on subjective cognitivedecline inpreclinicalalzheimer's disease. Alzheimer s & Dement. (2014); 10: Jacobsen HB, Aasvik JK, Borchgrevink PC, Landrø NI, Stiles TC. Metacognitions Are Associated with Subjective Memory Problems in Individuals on Sick Leave due to Chronic Fatigue. Frontiers in Psychology. 2016;7:729. doi: /fpsyg Moraitou, D., Efklides, A., The blank in the mind questionnaire (BIMQ), European Journal of Psychological Assessment, vol. 25, no. 2, pp , Broadbent, D.E., Cooper, P.F., Fitzgerald, P., & Parkes, K.R. (1982). The Cognitive Failures Questionnaire (CFQ) and its correlates. British Journal of Clinical Psychology, 21, Brown, T.A. (2006). Confirmatory factor analysis for applied research. New York: Guilford. Crawford, J.R., Henry, J.D., Ward, A.L., & Blake, J. (2006). The Prospective and Retrospective Memory Questionnaire (PRMQ): Latent structure, normative data, and discrepancy analysis for proxy-ratings. British Journal of Clinical Psychology,45, Delis, D., Kaplan, E., & Kramer, J. (2001). Delis-Kaplan Executive Function System. San Antonio, TX: The Psychological Corporation. Smith, G., Della Sala, S., Logie, R.H., & Maylor, E.A. (2000). Prospective and retrospective memory in normal aging and dementia: A questionnaire study. Memory, 8, Miller, E. K., & Cohen, J. D. (2001). An integrative theory of prefrontal cortex function. Annual review of neuroscience, 24(1), Miller, E. K., & Wallis, J. D. (2009). Executive function and higher-order cognition: definition and neural substrates. Encyclopedia of neuroscience, 4, Mitchell, A. J., & Shiri Feshki, M. (2009). Rate of progression of mild cognitive impairment to dementia meta analysis of 41 robust inception cohort studies.acta Psychiatrica Scandinavica, 119(4), Miyake, A., Friedman, N. P., Emerson, M. J., Witzki, A. H., Howerter, A., & Wager, T. D. (2000). The unity and diversity of executive functions and their contributions to complex frontal lobe tasks: A latent variable analysis.cognitive psychology, 41(1),

24 Eυχαριστούμε για την προσοχή σας!