Διεθνείς Επιχειρήσεις και Επενδύσεις. Προσδιοριστικοί παράγοντες Α.Ξ.Ε.

Transcript

1 Διεθνείς Επιχειρήσεις και Επενδύσεις Προσδιοριστικοί παράγοντες Α.Ξ.Ε.

2 Ποια είναι τελικώς τα κίνητρα για τη διεθνοποίηση των επιχειρήσεων μέσω Α.Ξ.Ε. ; Όπως είδαμε σε προηγούμενα κεφάλαια τα κίνητρα αυτά εντοπίζονται τόσο στο εσωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης (Ownership advantages) όσο και στο εξωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης που αφορά στη χώρα υποδοχής (Location advantages) Θα δούμε τα σημαντικότερα κίνητρα σύμφωνα με τη βιβλιογραφία καθώς και τους δείκτες μέσω των οποίων τα ποσοτικοποιούμε σε σχετικές μελέτες.

3 Προσδιοριστικοί παράγοντες επιχείρησης

4 Παρακάτω βλέπουμε μόνο μερικά από τα ιδιοκτησιακά πλεονεκτήματα που μπορεί να διαθέτει μία επιχείρηση και να την ωθούν στη διεθνοποίηση.. καινοτόμα προϊόντα, διοίκηση παραγωγής, συστήματα marketing, ικανότητα άντλησης χρηματοδότησης καινοτομική ικανότητα, φήμη, πελατεία, πλεονεκτήματα οικονομιών κλίμακας και οικονομιών φάσματος, εταιρικές αξίες και κώδικες, εταιρική κουλτούρα, συστήματα διοίκησης προσωπικού. Αν θέλαμε να οργανώσουμε μία έρευνα για τους προσδιοριστικούς παράγοντες διεθνοποίησης των επιχειρήσεως θα μπορούσαμε να το κάνουμε είτε χρησιμοποιώντας: ποιοτικές μεθόδους (να εντοπίσουμε συμβούλους και στελέχη επιχειρήσεων και να κάνουμε μία συνέντευξη ή να διατρέξουμε ένα ερωτηματολόγιο αντλώντας πληροφορίες για όλα τα παραπάνω πλεονεκτήματα) ποσοτικές μεθόδους να βασιστούμε σε πλήθος δευτερογενών ποσοτικών στοιχείων που υπάρχουν σε υφιστάμενες βάσεις δεδομένων. Το πρόβλημα είναι ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να βρούμε συγκρίσιμα ποσοτικά δεδομένα για τις παραπάνω μεταβλητές. Θα πρέπει λοιπόν να αρκεστούμε στην εξέταση κάποιων αντιπροσωπευτικών μεταβλητών.

5 Έρευνα και ανάπτυξη, ευρεσιτεχνίες, μάρκετινγκ Η Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D) είναι μία διαδικασία που δημιουργεί ιδιοκτησιακά πλεονεκτήματα όπως νέα η βελτιωμένα προϊόντα και νέες μεθόδους παραγωγής. Συνήθως τη μετράμε ως το ποσοστό των δαπανών για R&D προς το σύνολο των ιδίων κεφαλαίων η ως προς το τζίρο. Αποτέλεσμα της έρευνας και ανάπτυξης είναι συχνά η κατοχύρωση της προστασίας της διανοητικής ιδιοκτησίας της επιχείρησης (Copyrights, ευρεσιτεχνίες, βιομηχανικά σχέδια, εμπορικά σήματα κτλ). Αυτά τα άυλα περιουσιακά στοιχεία αποτελούν σημαντικά ιδιοκτησιακά πλεονεκτήματα για την επιχείρηση. Συνήθως μετράμε τον αριθμό τω κατατεθειμένων ευρεσιτεχνιών. (Προσοχή! Υπάρχουν στοιχεία διανοητικής ιδιοκτησίας τα οποία δεν προστατεύονται/ κατοχυρώνται όπως πχ συνταγές. Στην περίπτωση αυτή προστατεύονται με εμπορικό μυστικό (π.χ. η συνταγή της Coca Cola δεν είναι «κατοχυρωμένη» απλώς είναι καλά «κρυμμένη» και δε μπορεί να αντιγραφεί. Οι ενέργειες προώθησης των προϊόντων μέσω διαφήμισης είναι επίσης μία διαδικασία που δημιουργεί ιδιοκτησιακά πλεονεκτήματα όπως αναγνωρισιμότητα και φήμη για της επιχείρηση και τα προϊόντα της. Συνήθως μετράμε το ποσοστό των δαπανών αυτών ως προς τα ίδια κεφάλαια ή το τζίρο.

6 Μέγεθος μητρικής επιχείρησης Υπάρχει μία σειρά παραγόντων που εντοπίζονται στο εσωτερικό περιβάλλον της επιχείρησης όπως το μέγεθός της, η ένταση R&D, η κεφαλαιακή επάρκεια και η απόδοσή της. Οι παράγοντες αυτοί καθορίζουν τις αποφάσεις της επιχείρησης αναφορικά με τις επιλογές διεθνοποίησής της, με το μέγεθος να αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους. Η βιβλιογραφία συνηγορεί στο ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι πιο πιθανό να γίνουν πολυεθνικές καθώς διαθέτουν περισσότερα πλεονεκτήματα όπως η επωνυμία, η τεχνολογία παραγωγής και η απόφαση να εσωτερικοποιήσουν τα πλεονεκτήματα. Η επένδυση στο αρχικό στάδιο συνεπάγεται αυξημένο κόστος, στο οποίο οι μεγάλες επιχειρήσεις μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα, καθώς έχουν ευκολότερη πρόσβαση στο δανεισμό. Επιπροσθέτως, οι μεγάλες επιχειρήσεις δημιουργούν οικονομίες κλίμακας που βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητά τους. Σε κάποιες μελέτες υποστηρίζεται ότι το μέγεθος της επιχείρησης δεν καθορίζει μόνο τη δυνατότητα διεθνοποίησής της, αλλά και την περαιτέρω ανάπτυξη και απόδοσή της έναντι των μικρότερων διεθνοποιημένων επιχειρήσεων.

7 Μέγεθος επιχείρησης Τα ιδιοκτησιακά πλεονεκτήματα των επιχειρήσεων είναι κατά βάση άυλα και είναι δύσκολο να μετρηθούν. Έτσι, υποθέτοντας ότι υπάρχει μία θετική σχέση αυτών και του μεγέθους της επιχείρησης, συχνά, προκειμένου να τα εκφράσουμε χρησιμοποιούμε δείκτες που αφορούν στο μέγεθος της επιχείρησης όπως: Ενεργητικό=Παθητικό. Το ενεργητικό αναφέρεται στο σύνολο της υλικής και άυλης περιουσίας της επιχείρησης, ενώ το παθητικό στο σύνολο των υποχρεώσεων προς τους φορείς της (Ίδια Κεφάλαια), συν το σύνολο των υποχρεώσεων προς τρίτους (Ξένα Κεφάλαια). Κύκλος εργασιών Είναι το σύνολο των εσόδων που εισπράττει μία επιχείρηση από τη δραστηριότητά της (παροχή αγαθών και υπηρεσιών) είτε στο σύνολο είτε χωρισμένος σε πωλήσεις εσωτερικού και πωλήσεις εξωτερικού Μικτά κέρδη. Αναφέρεται στα έσοδα από τις πωλήσεις και άλλες δραστηριότητες της επιχείρησης, μετά την αφαίρεση του κόστους παραγωγής τους για την επιχείρηση. Αριθμός εργαζομένων. Αριθμός μισθωτών εργαζομένων της επιχείρησης. Σύνολο ιδίων κεφαλαίων Το σύνολο ιδίων κεφαλαίων, ή καθαρή θέση της επιχείρησης, αντιπροσωπεύει την αξία, η οποία ανήκει στους φορείς της επιχείρησης και αποτελούνται από τα Ίδια Κεφάλαια που εισφέρουν οι φορείς (π.χ. μετοχές) και από τα αδιανέμητα κέρδη.

8 Αποτελεσματικότητα επιχείρησης Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις έχουν τη δυνατότητα να πετύχουν μεγαλύτερη οικονομική αποτελεσματικότητα, εκμεταλλευόμενες τα οφέλη που προκύπτουν από τις οικονομίες κλίμακας και τη δυνατότητα να κατανείμουν γεωγραφικά τις δραστηριότητές τους, έτσι ώστε να πετύχουν σημαντικές μειώσεις στο κόστος παραγωγής Αρκετές μελέτες, λοιπόν, συνηγορούν στο ότι υπάρχει μία θετική σχέση ανάμεσα στη διεθνοποίηση της παραγωγής της επιχείρησης και στην αποτελεσματικότητά της. Από την άλλη πλευρά, οι πολυεθνικές επιχειρήσεις ενδέχεται να αντιμετωπίσουν μείωση της αποτελεσματικότητάς τους εξαιτίας παραγόντων όπως τα κόστη διαχείρισης και συντονισμού του δικτύου τους, με αποτέλεσμα κάποιες μελέτες να καταλήγουν σε αρνητική σχέση. Για τη μέτρηση της αποτελεσματικότητας της επιχείρησης, χρησιμοποιούνται συνήθως δείκτες όπως : η κερδοφορία της επιχείρησης (κέρδη προ φόρων) η απόδοση του κεφαλαίου (Return On Assets), η απόδοση του μετοχικού κεφαλαίου (Return On Shares) ο λόγος της αγοραίας αξίας της επιχείρησης ως προς τη συνολική αξία των κεφαλαίων της (Tobin Q).

9 Προσδιοριστικοί παράγοντες χώρας υποδοχής

10 Μέγεθος και ευημερία αγοράς αγοράς Το μέγεθος της εγχώριας αγοράς, σε συνάρτηση με τις προοπτικές μεγέθυνσής της, αποτελεί κρίσιμο πλεονέκτημα της χώρας υποδοχής για την προσέλκυση ΑΞΕ, καθώς επηρεάζει θετικά τον κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων. Συνεπώς, μια μεγάλη αγορά είναι αναγκαία για την αποτελεσματική χρήση των πόρων και την εκμετάλλευση οικονομιών κλίμακας. Το Α.Ε.Π αποτελεί το συνηθέστερο δείκτη για τη μέτρηση του μεγέθους μίας οικονομίας Η δυναμική ανάπτυξης της αγοράς είναι επίσης σημαντικός παράγοντας και συνήθως μετριέται με την ποσοστιαία μεγέθυνση του Α.Ε.Π. Μία αγορά με μεγάλους ρυθμούς ανάπτυξης κινητοποιεί οριζόντιες Α.Ξ.Ε. οι οποίες σπεύδουν να καλύψουν την αυξανόμενη ζήτηση. Συμπληρωματικά χρησιμοποιείται και το κατά κεφαλήν Α.Ε.Π. για τη μέτρηση της ευημερίας σε μία χώρα. Μετρώντας την ευημερία μπορούμε να έχουμε μία εικόνα για τη δυναμική της ζήτησης σε μία χώρα. Ο συνολικός πληθυσμός της χώρας χρησιμοποιείται συμπληρωματικά με το Α.Ε.Π. για να δείξει το μέγεθος της οικονομίας της χώρας. Ο πληθυσμός είναι δυνητικά ένας δείκτης για το μέγεθος της αγοράς, υποθέτοντας ότι όσο μεγαλύτερος είναι τόσο μεγαλύτερη και η παρουσία μίας μεσαίας τάξης, η οποία αντιπροσωπεύει σημαντικό μέρος της ζήτησης. Οι περισσότερες μελέτες υποδεικνύουν ότι υπάρχει μία θετική σχέση ανάμεσα στο μέγεθος μίας οικονομίας και των επενδύσεων που εισέρχονται σε αυτή, καθώς το μέγεθος αντικατοπτρίζει τη ζήτηση και τις οικονομίες κλίμακας της χώρας. Επίσης, αρκετές μελέτες δείχνουν ότι το μέγεθος αγοράς επηρεάζει περισσότερο τις πολυεθνικές επιχειρήσεις οριζόντιας ολοκλήρωσης, αφού αυτές επεκτείνονται με γνώμονα τη ζήτηση.

11 Εργατικό δυναμικό εργατικό κόστος Το συνολικό εργατικό δυναμικό της χώρας χρησιμοποιείται προκειμένου να φανεί η ικανότητα παραγωγής της χώρας, όσον αφορά στην παραγωγή εντάσεως εργασίας. Το κόστος εργασίας αποτελεί (αποτελούσε;) έναν από τους προσδιοριστικούς παράγοντες των ΑΞΕ. Όμως, φαίνεται ότι αυτό παίζει σημαντικό ρόλο στις Α.Ξ.Ε. εντάσεως ανειδίκευτης εργασίας σημειώνοντας μία αρνητική σχέση. Από την άλλη πλευρά, σε κλάδους υψηλής τεχνολογίας, οι μισθοί είναι υψηλοί αλλά συνδυάζονται με αντίστοιχα υψηλή παραγωγικότητα της εργασίας. Εκεί φαίνεται πως η αρνητική σχέση Α.Ξ.Ε. και εργατικού κόστους δεν ισχύει. Η προοπτική αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας με μεγαλύτερο ρυθμό από ότι η αύξηση του εργατικού κόστους σε μία χώρα φαίνεται να είναι ουσιαστικός παράγοντας για την προσέλκυση Α.Ξ.Ε. Το κόστος εργασίας (το οποίο είναι κάτι ευρύτερο από το μισθό) μπορεί να οριστεί με πολλούς τρόπους (ωριαίο, ημερήσιο, μηνιαίο ετήσιο κτλ) και η απουσία συγκρίσιμων μεγεθών για το σύνολο των χωρών δημιουργεί πρόβλημα στην έρευνα.

12 Ποιότητα της εργασίας ανθρώπινο κεφάλαιο Σημαντικό ρόλο στην προσέλκυση ΑΞΕ σε μια χώρα υποδοχής παίζει η ποιότητα της εργασίας καθώς ο συγκεκριμένος παράγοντας καθίσταται όλο και περισσότερο σημαντικός για τη δημιουργία και ενδυνάμωση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και για την ενίσχυση της παραγωγικότητας. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις επενδύουν στο ανθρώπινο δυναμικό τους, παρέχοντας την απαιτούμενη εκπαίδευση για την εισαγωγή του στην αλυσίδα παραγωγής. Για την εκπαίδευση αυτή, συνήθως, προαπαιτείται να υπάρχει κάποιο ελάχιστο επίπεδο γνώσεων του προσωπικού. Γενικά, η διαθεσιμότητα εξειδικευμένης εργασίας και εξειδικευμένου προσωπικού, είναι δυνατόν να συντελέσει στην προσέλκυση της καινοτομίας και της ΑΞΕ γενικότερα. Έτσι, όσο πιο υψηλό είναι το επίπεδο της εκπαίδευσης, ειδικά της ανώτερης, τόσο πιο υψηλό αναμένεται να είναι το επίπεδο της ΑΞΕ που δέχεται μια χώρα. Έτσι, η ποιότητα της εργασίας είναι δυνατόν να μετράται από τον αριθμό των πτυχιούχων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς, επίσης, και από την αναλογία των συνολικών ερευνητών προς τους απασχολούμενους.

13 Οικονομίες συσσώρευσης Οι οικονομίες συσσώρευσης (agglomeration economies) είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται περισσότερο στα οικονομικά της ανάπτυξης, στο πλαίσιο της «Νέας Οικονομικής Γεωγραφίας». Ο όρος αναφέρεται σε οφέλη οικονομιών κλίμακας και οικονομιών δικτύων, οι οποίες προκύπτουν για τις επιχειρήσεις, όταν εγκαθίστανται στην ίδια περιοχή. Όσον αφορά στις Α.Ξ.Ε., παρατηρείται όλο και περισσότερο η συσσώρευση μεγάλων πολυεθνικών επιχειρήσεων στις ίδιες χώρες. Η συσσώρευση αυτή, προφανώς, δεν οφείλεται μόνο στις οικονομίες συσσώρευσης, αλλά και στα πλεονεκτήματα τύπου L της χώρας εγκατάστασης. Ωστόσο, η άποψη ότι οι οικονομίες συσσώρευσης αποτελούν σημαντικό κίνητρο, κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. Έτσι, σε αρκετές μελέτες για τους προσδιοριστικούς παράγοντες των Α.Ξ.Ε., εξετάζεται η επίδραση των οικονομιών συσσώρευσης στη χώρα εγκατάστασης, βρίσκοντας σημαντική θετική σχέση. Στο πλαίσιο αυτό, σε αρκετές μελέτες δεν εξετάζεται μόνο η επίδραση της συνολικής συσσώρευσης επιχειρήσεων στην οικονομία, αλλά και η συσσώρευση των επιχειρήσεων της χώρας προέλευσης στην οικονομία. Για τη μέτρηση των οικονομιών συσσώρευσης χρησιμοποιούμε συνήθως το δείκτη του αποθέματος Α.Ξ.Ε. σταθμισμένο με το μέγεθος της χώρας. Συχνά χρησιμοποιούμε το απόθεμα Α.Ξ.Ε. από συγκεκριμένα χώρα ή ομάδα χωρών ή από (σε) συγκεκριμένους κλάδους.

14 Τεχνολογία Ο παράγοντας αυτός θεωρείται από πολλές μελέτες ότι έχει σημαντική επίδραση στην προσέλκυση ΑΞΕ, ειδικά σε κλάδους υψηλής τεχνολογίας. Η χωροθέτηση βιομηχανιών υψηλής τεχνολογίας και η απόκτηση πρόσβασης σε χώρους έρευνας και ανάπτυξης (R & D), ενισχύουν τις εισροές ΑΞΕ, καθώς οι πολυεθνικές, μέσω των διεθνών δικτύων τεχνολογίας, αποκτούν πρόσβαση στη νέα γνώση και στην τεχνολογική συσσώρευση. Έτσι, είναι δυνατόν να προσελκύονται δυναμικές νεοσύστατες εταιρείες, καθώς, επίσης, και τεχνολογικά ώριμες επιχειρήσεις. Το επίπεδο της τεχνολογίας, καθορίζεται μεταξύ άλλων από το ύψος των δαπανών για την έρευνα και την ανάπτυξη και από τον συνολικό αριθμό των πατεντών.

15 Υποδομή Οι υποδομές έχουν σημασία για την πραγματοποίηση τόσο εγχώριων όσο και αλλοδαπών επενδύσεων σε μία οικονομία. Διευκολύνουν την προσβασιμότητα στην αγορά εισροών, εκροών, τελικών προϊόντων και υπηρεσιών και μειώνουν τα αντίστοιχα μεταφορικά κόστη. Οι υποδομές μειώνουν το λειτουργικό κόστος των επιχειρήσεων, αυξάνοντας έτσι τα κέρδη τους, καθώς η απουσία υποδομών συνεπάγεται τη δημιουργία τους από τις ίδιες τις επιχειρήσεις. Αποδεικνύεται, ωστόσο, ότι από τις υποδομές επωφελούνται ακόμα και επιχειρήσεις, οι οποίες δεν τις χρησιμοποιούν άμεσα κατά την παραγωγική τους διαδικασία. Οι υποδομές ευνοούν περισσότερο τις κάθετες Α.Ξ.Ε., οι οποίες επιλέγουν την τοποθεσία εγκατάστασης, κυρίως με βάση το χαμηλότερο κόστος παραγωγής. Όσον αφορά στις οριζόντιες Α.Ξ.Ε., οι απόψεις διίστανται, με κάποιους να υποστηρίζουν ότι ωφελούνται επίσης και κάποιους άλλους να υποστηρίζουν ότι παρουσιάζουν αρνητική σχέση, καθώς οι υποδομές διευκολύνουν την προώθηση εξαγωγών στην αγορά και εξαλείφεται το κίνητρο για οριζόντια Α.Ξ.Ε. H υποδομή μπορεί να ορίζεται με διάφορες μεταβλητές, όπως είναι: αριθμός των αυτοκινητοδρόμων και των σιδηροδρομικών γραμμών ανά τ.χλμ η δαπάνη για την κατασκευή αυτοκινητοδρόμων ταχείας κυκλοφορίας, χρήστες ευρυζωνικών συνδέσεων internet ανά 100 κατοίκους πρόσβαση σε δίκτυα μεταφοράς, δαπάνες της κεντρικής κυβέρνησης για τη μεταφορά και τις επικοινωνίες

16 Εμπόριο Το εμπόριο είναι ένας από τους παράγοντες που παραδοσιακά ερευνάται ως προς την επίδρασή του στις Α.Ξ.Ε., χωρίς όμως να υπάρχει συμπέρασμα για μία ξεκάθαρη σχέση. Υπάρχει μία γενικότερη παραδοχή ότι για τις οριζόντιες Α.Ξ.Ε. η σχέση είναι αρνητική, καθώς η μείωση των εμποδίων στο εμπόριο (δασμολογικά και μη δασμολογικά εμπόδια) απαλείφει τα κίνητρα δημιουργίας Α.Ξ.Ε. Αντίθετα, η βιβλιογραφία βρίσκει συχνότερα θετική σχέση με τις κάθετες Α.Ξ.Ε., λόγω του ενδοεταιρικού εμπορίου που δημιουργείται. Το ερώτημα όμως, δεν είναι κατά πόσο οι Α.Ξ.Ε. λειτουργούν συμπληρωματικά ή υποκατάστατα του εμπορίου, αλλά κατά πόσο το εμπόριο ενισχύει ή ανακόπτει τη ροή Α.Ξ.Ε. Από τη μία πλευρά, σύμφωνα με το υπόδειγμα του Dunning, η δημιουργία Α.Ξ.Ε. είναι ένα στάδιο διεθνοποίησης μετά τις εξαγωγές, οπότε οι αυξημένες εμπορικές εισροές σε μία χώρα μπορεί στη συνέχεια να οδηγήσουν σε δημιουργία Α.Ξ.Ε. από τις ίδιες επιχειρήσεις. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν οι κάθετες Α.Ξ.Ε. εξαγωγικού τύπου (export-platform FDI), στις οποίες μία επιχείρηση δημιουργεί Α.Ξ.Ε. σε μία αγορά για να εκμεταλλευτεί πλεονεκτήματα τύπου L και στη συνέχεια να εξαγάγει την παραγωγή σε τρίτες χώρες. Στην περίπτωση αυτή, ενδέχεται να ισχύει θετική σχέση ανάμεσα στις εξαγωγές της χώρας εγκατάστασης και στις εισροές Α.Ξ.Ε. σε αυτή. Για τη μέτρηση των εμπορικών ροών, στις περισσότερες μελέτες χρησιμοποιείται το διμερές εμπόριο μεταξύ χώρας προέλευση και χώρας προορισμού. Σε μελέτες που διαθέτουν αναλυτικότερα στοιχεία, χρησιμοποιείται το διμερές εμπόριο ανά κλάδο δραστηριότητας ή ακόμα και στοιχεία σε επίπεδο επιχειρήσεων.

17 Απόσταση Οι περισσότερες μελέτες περιλαμβάνουν την απόσταση ως έναν από τους προσδιοριστικούς παράγοντες των Α.Ξ.Ε. Η γενική παραδοχή είναι ότι η απόσταση επιδρά αρνητικά στις Α.Ξ.Ε. Εν τούτοις, η επίδραση αυτή δεν είναι πάντα ξεκάθαρη. Η επίδραση της απόστασης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από παράγοντες όπως ο κλάδος της επιχείρησης (μεταποίηση ή υπηρεσίες) και η μορφή διεθνοποίησης (οριζόντια η κάθετη). Έτσι, ενδέχεται η απόσταση να επιδρά θετικά στις οριζόντιες Α.Ξ.Ε., αν το κόστος διανομής των προϊόντων είναι μικρότερο από ότι με τις εξαγωγές. Αντιθέτως, για τις κάθετες Α.Ξ.Ε. μπορεί η απόσταση να επηρεάζει αρνητικά, καθώς η παραγωγή εξαρτάται από την άμεση αποστολή εισροών ενδοεπιχειρησιακά. Οι διαθέσιμοι δείκτες για τη μέτρηση της απόστασης μεταξύ της χώρας προέλευσης και της χώρας προορισμού είναι οι παρακάτω: η απόσταση μεταξύ των συνόρων των χωρών η απόσταση μεταξύ των μέσων σημείων του γεωγραφικού εμβαδού των χωρών η απόσταση μεταξύ των πρωτευουσών των χωρών η απόσταση μεταξύ των σημαντικότερων πόλεων των χωρών (πληθυσμιακά, οικονομικά κ.α., κατά περίπτωση).

18 Επιτόκια Τα επιτόκια, ως προσδιοριστικός παράγοντας των Α.Ξ.Ε., αντλούνται από την κλασική θεωρία επενδύσεων όπου η επιλογή της επένδυσης καθορίζεται από το ύψος της απόδοσης. Η διαφορά των επιτοκίων της χώρας προέλευσης και της χώρας προορισμού εκφράζει: τη διαφορά στην επάρκεια κεφαλαίου ( επιτόκιο- επάρκεια) τη διαφορά στην οριακή παραγωγικότητα του κεφαλαίου ( επιτόκιο- παραγωγικότητα) τον κίνδυνο τον οποίο εμπεριέχει η επένδυση στη χώρα ( επιτόκιο- κίνδυνος) Πολλές επιχειρήσεις θα αναλάμβαναν το ρίσκο να επενδύσουν στη χώρα αυτή, προκειμένου να επωφεληθούν από τη μεγαλύτερη απόδοση του κεφαλαίου τους. Το υψηλό επιτόκιο, όμως, μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα, εάν η επιχείρηση επιθυμεί να αντλήσει τα κεφάλαια της επένδυσης από τη χώρα προορισμού, μέσω δανεισμού. Στην περίπτωση αυτή, εφόσον το επιτόκιο αποτελεί το κόστος του χρήματος για την επιχείρηση, μία αύξησή του σημαίνει αύξηση του κόστους της επένδυσης. Ως εκ τούτου, στην περίπτωση αυτή υποθέτουμε ότι το επιτόκιο θα είχε αρνητική σχέση με την εισροή Α.Ξ.Ε. Επίσης, η ευεμεταβλητότητα στα επιτόκια είναι δείγμα αστάθειας της οικονομίας και αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για την εισροή Α.Ξ.Ε. Συνεπώς, η σχέση των Α.Ξ.Ε. με τα επιτόκια δεν είναι ξεκάθαρη και εξαρτάται από το είδος της σχέσης του επενδυτή με το χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας εγκατάστασης. Συνήθως, ως δείκτης των επιτοκίων χρησιμοποιούνται τα επιτόκια δανεισμού και τα επιτόκια καταθέσεων ενός χρόνου (short-term)

19 Διακύμανση συναλλαγματικής ισοτιμίας Μία πραγματική υποτίμηση του νομίσματος της χώρας προορισμού ενδέχεται να αυξήσει την εισροή κάθετων Α.Ξ.Ε. δεδομένου ότι αυτές κινούνται με γνώμονα την αναζήτηση φθηνότερων παραγωγικών συντελεστών. Έτσι η μητρική επιχείρηση θα αγοράζει φθηνότερα εργασία, πρώτες ύλες, εγκαταστάσεις κτλ στη χώρα προορισμού. Παράλληλα οι εξαγωγές σε τρίτες χώρες θα παρουσιάζουν μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους. Οι εισαγωγές για τη χώρα προορισμού γίνονται αυτόματα ακριβότερες και η υποκατάστασή τους μέσω οριζόντιων Α.Ξ.Ε. ενδέχεται να είναι συμφέρουσα επιλογή. Εάν η υποτίμηση είναι πολύ μεγάλη το βιοτικό επίπεδο θα χειροτερεύσει και η κατανάλωση αγαθών πολυτελείας θα μειωθεί επηρεάζοντας έτσι αρνητικά και τις Α.Ξ.Ε. αναζήτησης αγορών. Εντούτοις δεν υπάρχει εμπειρικά κάποια ξεκάθαρη εικόνα για την επίδραση της φορολογίας στις Α.Ξ.Ε. Η έντονη μεταβλητότητα της συναλλαγματικής ισοτιμίας δημιουργεί αβεβαιότητα στους επενδυτές οι οποίοι τηρούν στάση αναμονής έως οι διακυμάνσεις να μετριαστούν και ως εκ τούτου επηρεάζει αρνητικά στις Α.Ξ.Ε. (σε αντίθεση με τις επενδύσεις χαρτοφυλακίου οι οποίες αυξάνονται).

20 Φορολογία Από τους προσδιοριστικούς παράγοντες των Α.Ξ.Ε., η φορολογία ίσως είναι από τους πιο σημαντικούς και από τους παράγοντες με την αμεσότερη επίδραση. Η φορολογία των επιχειρήσεων είναι ένα εργαλείο στα χέρια των κυβερνήσεων, το οποίο χρησιμοποιούν τόσο για την ανάπτυξη της εγχώριας επιχειρηματικότητας όσο και για την προσέλκυση Α.Ξ.Ε. Οι περισσότερες χώρες επιδίδονται σε φορολογικό ανταγωνισμό, με αποτέλεσμα τις τελευταίες δεκαετίες ο εταιρικός φόρος σταδιακά να μειώνεται. Σχεδόν σε όλες τις μελέτες γύρω από την επίδραση της φορολογίας στις Α.Ξ.Ε., φαίνεται ότι υπάρχει μία αρνητική σχέση. Κάποιες μελέτες εντοπίζουν σημαντικά αρνητική σχέση στην επανεπένδυση των κερδών των επιχειρήσεων, αλλά όχι στις νέες Α.Ξ.Ε. ενώ άλλες μελέτες βλέπουν αρνητική σχέση και στα δύο μεγέθη. Αυτό που διαφέρει, κατά περίπτωση, είναι το πόσο πραγματικά επηρεάζει η μείωση της φορολογίας όταν οι υπόλοιποι παράγοντες διαφοροποιούνται. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι η φορολογία παίζει πολύ μεγάλο ρόλο ανάμεσα σε «όμοιες» χώρες προορισμού (πχ χώρες της ΕΕ) αλλά η σημασία της χάνεται όταν συγκρίνουμε χώρες με ιδιαίτερα «ανόμοιες» χώρες. Οι δείκτες που χρησιμοποιούνται συνηθέστερα για τη φορολογία στις μελέτες είναι ο θεσπισμένος φόρος (statutory tax rate), ο μέσος φόρος (effective average tax rate) και ο οριακός φόρος (effective marginal tax rate).

21 Θεσμοί Οικονομική Ελευθερία Η ποιότητα των θεσμών θεωρείται, επίσης, σημαντικός παράγοντας για την προσέλκυση Α.Ξ.Ε. Γενικά, παρατηρείται ότι χώρες που καταγράφουν υψηλότερη οικονομική ευημερία, διαθέτουν ταυτόχρονα μεγαλύτερη πολιτική και οικονομική ελευθερία, καλύτερη προστασία των κοινωνικών δικαιωμάτων και των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και χαμηλότερο επίπεδο διαφθοράς. Η ποιότητα των θεσμών επηρεάζει ιδιαίτερα τις Α.Ξ.Ε. σε σχέση με τις εγχώριες επενδύσεις, εξαιτίας του υψηλού μη ανακτήσιμου κόστους που συνεπάγονται οι πρώτες. Ένα χαμηλό επίπεδο των θεσμών συνεπάγεται κόστος για τους ξένους επενδυτές, και επηρεάζει τόσο το ύψος όσο και τη μεταβλητότητα της εισροής Α.Ξ.Ε.. Η ποιότητα των θεσμών σε μία οικονομία, συχνά, εκφράζεται με την έννοια της «οικονομικής ελευθερίας». Ο ρόλος των θεσμών και των πολιτικών σε μία χώρα είναι συνυφασμένος με την οικονομική ελευθερία, δεδομένου ότι παρέχουν και διαφυλάσσουν το πλαίσιο, εντός του οποίου λαμβάνει χώρα η οικονομική δραστηριότητα. Οι κυβερνήσεις προάγουν την οικονομική ελευθερία, όταν προστατεύουν τα πρόσωπα-φορείς οικονομικής δραστηριότητας από βία, εξαναγκασμό, απάτη και διασφαλίζουν την ίση μεταχείρισή τους από τις δημόσιες αρχές. Ένας ορισμός της οικονομικής ελευθερίας: οικονομική ελευθερία είναι ο βαθμός στον οποίο η οικονομία της αγοράς λειτουργεί και χαρακτηρίζεται από την εθελοντική συναλλαγή, τον ελεύθερο ανταγωνισμό και την προστασία των ατόμων και της ιδιοκτησίας.

22 Θεσμοί Οικονομική Ελευθερία Υπάρχει μία ευρεία ποικιλία από δείκτες που μετρούν την οικονομική ελευθερία, ανά χώρα, οι οποίοι καταρτίζονται από διάφορους διεθνείς οργανισμούς. Οι πιο γνωστοί δείκτες είναι οι παρακάτω: Economic Freedom of the World του Ινστιτούτου Fraser. Μετρά 5 παραμέτρους: το μέγεθος της κυβέρνησης η διαφύλαξη των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας η πρόσβαση σε ασφαλή νομίσματα η πρόσβαση στο διεθνές εμπόριο το ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει το χρηματοπιστωτικό σύστημα, τα εργασιακά και την επιχειρηματικότητα. Index of Economic Freedom του ιδρύματος Heritage και της Wall Street Journal. Μετρά 10 παραμέτρους: ελευθερία του επιχειρείν ελευθερία στο εμπόριο νομισματική ελευθερία μέγεθος κυβέρνησης δημοσιονομική ελευθερία προστασία δικαιωμάτων ιδιοκτησίας προστασία των επενδύσεων χρηματοοικονομική ελευθερία προστασία από τη διαφθορά ελευθερία της εργασίας

23 Θεσμοί Οικονομική Ελευθερία International Country Risk Guide του PRS Group. Εστιάζει περισσότερο στην αποτύπωση του ρίσκου των χωρών αλλά εμπεριέχει πολλά στοιχεία αποτύπωσης των θεσμών. Μετρά μία σειρά από παραμέτρους σε τρεις κατηγορίες :

24 Θεσμοί Οικονομική Ελευθερία Ease of doing business index της παγκόσμιας τράπεζας. Εστιάζει περισσότερο στο επιχειρηματικό περιβάλλον των χωρών. Περιλαμβάνει 10 παραμέτρους: Έναρξη επιχείρησης (Starting a business) Άδειες κατασκευών (Dealing with construction permits) Ηλεκτροδότηση (Getting electricity) Απόκτηση ιδιοκτησίας (Registering property) Δανεισμός (Getting credit) Προστασία επενδυτών (Protecting investors) Πληρωμή φόρων (Paying taxes) Διασυνοριακό εμπόριο (Trading across borders) Επιβολή συμβολαίων (Enforcing contracts) Επίλυση διαφορών (Resolving insolvency)

25 Πολιτισμική απόσταση Η πολιτισμική απόσταση είναι ένας από τους παράγοντες που μελετάται έντονα τις τελευταίες δεκαετίες. H πλειοψηφία των μελετών υποδεικνύει ότι όσο μεγαλύτερη είναι η πολιτισμική απόσταση της χώρας προέλευσης με τη χώρα εγκατάστασης τόσο ελαττώνονται οι πιθανότητες της δημιουργίας Α.Ξ.Ε. Η πολιτισμική απόσταση φαίνεται να επηρεάζει αρνητικά περισσότερο τις οριζόντιες Α.Ξ.Ε. και λιγότερο τις κάθετες Α.Ξ.Ε. Υπάρχει, όμως, και η άποψη ότι η πολιτισμική απόσταση σχετίζεται θετικά με τη δημιουργία Α.Ξ.Ε., καθώς αποτελεί τη μορφή διεθνοποίησης, με το μικρότερο συναλλακτικό κόστος για τις επιχειρήσεις που επιθυμούν να επεκταθούν σε χώρες με τις οποίες έχουν μεγάλη πολιτισμική απόσταση. Για τη μέτρηση της πολιτισμικής απόστασης χρησιμοποιείται συχνά ο δείκτης πολιτισμικής απόστασης του Hofstede ο οποίος περιλαμβάνει έξι υποδείκτες: Κατανομή εξουσίας (Power Distance) Ατομικισμός και συλλογική δράση (Individualism versus collectivism) Αντρικές και γυναικείες αξίες (Masculinity versus femininity) Αποφυγή αβεβαιότητας (Uncertainty Avoidance): Μακροπρόθεσμος σχεδιασμός (Long-Term Orientation): Βαθμός συντηρητισμού (Indulgence versus Restraint)