Ο Κ Α Ρ Κ Ι Ν Ο Π Α Θ Η Σ Κ Α Ι Η Ο Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ε Ι Α Τ Ο Υ

Transcript

1 Ο Κ Α Ρ Κ Ι Ν Ο Π Α Θ Η Σ Κ Α Ι Η Ο Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ε Ι Α Τ Ο Υ Όταν η οικογένεια ενημερωθεί ότι ένα μέλος της πάσχει από καρκίνο αναδύονται όλες οι προκαταλήψεις μέσα από ένα πανικό, ηττοπάθεια κ αδιέξοδο. Το πλέγμα των προκαταλήψεων, που περιβάλει τον αρνητικά φορτισμένο αυτόν όρο, προέρχεται από την ελλιπή ή κακή ενημέρωση του κοινού, που έχει σχέση με την έκβαση της αρρώστιας δια μέσου των αιώνων και την ανεπάρκεια των γνώσεων γύρω από τα αίτια της καρκινογένεσης. Οι παράγοντες που καθορίζουν την έκταση της τραγικότητας στην οικογένεια του ασθενή είναι : 1. Το πιο μέλος της οικογένειας είναι άρρωστο. 2. Πως προδιαγράφεται η εξέλιξη και η πορεία της νόσου. 3. Το πνευματικό επίπεδο των μελών της οικογένειας κ η καλλιέργεια τους. 4. Η οικονομική κατάσταση της οικογένειας. Η ανακοίνωση λοιπόν της διάγνωσης στην οικογένεια δημιουργεί αισθήματα χάους και βαθιάς αποδιοργάνωσης ανάλογα με το πιο μέλος νοσεί. Αν υπάρχει άρρωστος γονιός τα προβλήματα είναι α) πρακτικά (μείωση εισοδήματος αν πρόκειται για τον πατέρα, μείωση φροντίδας αν πρόκειται για τη μητέρα) κ β) συναισθηματικά (ανασφάλεια, φόβος, ένταση, εκνευρισμός ). Όταν η διάγνωση αφορά το παιδί τότε η κατάσταση είναι ακόμα δυσκολότερη. Οι γονείς νοιώθουν ενοχές για την ασθένεια, ανεπάρκεια στο ρόλο τους και κυριεύονται από απελπισία κ δυστυχία. Όταν η διάγνωση αφορά τον παππού ή την γιαγιά κυριαρχούν περισσότερο πρακτικά προβλήματα (ποιος κ πως θα του συμπαρασταθεί, πως θα αντεπεξέλθουν στο οικονομικό φορτίο) κ μικρότερη συναισθηματική φόρτιση κ πόνος. Προκειμένου να βοηθήσουμε θετικά την οικογένεια του αρρώστου στο δύσκολο ρόλο της, θα πρέπει να γνωρίζουμε τους πιο πιθανούς τρόπους που αντιδρά η οικογένεια αμέσως μετά τη διάγνωση της νόσου. Οι τρόποι αντίδρασης εξαρτώνται από την ιδιομορφία της οικογένειας, από θρησκευτικές κ φιλοσοφικές αντιλήψεις, νοοτροπία περίγυρου κ.τ.λ. Είναι δυνατόν να έχουμε τις εξής αντιδράσεις : 1) Το οικογενειακό περιβάλλον να εμφανιστεί υπερενεργητικό. Μετά το σοκ της διάγνωσης ακολουθεί μια έξαρση της ενεργητικότητας των συγγενών που τείνει, αντί να υποστηρίζει τον ασθενή, να τον εξαφανίσει δηλαδή να τον υποκαταστήσει πλήρως ως πρόσωπο. Οι συγγενείς κατακλύζουν το δωμάτιο του ασθενή με υπερβολική φροντίδα κ πληθώρα παροχών που προβληματίζουν τον άρρωστο. Αρχίζει να αισθάνεται αφύσικα με τους οικείους του, πριν ακόμα συνειδητοποιήσει τι του συμβαίνει. Είναι σκόπιμο να μην αντλείται η φροντίδα σ αυτή την πρώτη φάση, διότι θα τη χρειαστεί ο άρρωστος στα επόμενα στάδια της νόσου. 2) Άλλη αντίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος είναι η υπερπροστατευτικότητα. Μ αυτήν η οικογένεια βάζει τον άρρωστο στο περιθώριο. Δεν του επιτρέπει να συμμετέχει σε δραστηριότητες, παρ όλο που είναι στο πλαίσιο των δυνάμεων του και των δυνατοτήτων του.χάνει την ενεργητικότητα του και ωθείται να αναλάβει τον παθητικό ρόλο του δέκτη. Εγκαταλείπει δραστηριότητες, ρόλους, καθήκοντα, ψυχαγωγία, υποχρεώσεις. Χάνει την ταυτότητα του. Οι συγγενείς α αυτή την περίπτωση πρέπει να πεισθούν για τις ικανότητες κ δυνατότητες του ασθενή να συνεχίσει να δραστηριοποιείται και να αναλαμβάνει ευθύνες. 3)Άλλη αντίδραση είναι η αυθυποβολή της οικογένειας σε προσωπική ταλαιπωρία με οποιαδήποτε τίμημα, ξεπερνώντας τα όρια της υπερπροστασίας και φθάνοντας στα όρια της προσωπικής αυτοτιμωρίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα ατελείωτα νυχτοξημερώματα δίπλα στον άρρωστο, χωρίς να υπάρχει πραγματική ανάγκη γι αυτό. Τα αίτια μιας τέτοιας συμπεριφοράς μπορεί να είναι μια υπέρμετρη αγάπη που

2 εκδηλώνεται μ έναν τρόπο προσωπικού κόστους κ υπερβολής. Υπάρχει όμως περίπτωση να υποβόσκουν αισθήματα ενοχής για προηγούμενη κακή σχέση ή συμπεριφορά κι έτσι αυτοϋποβάλονται σε μια μορφή ταλαιπωρίας κ εξιλέωσης. Επίσης η αντίδραση αυτοτιμώριας μπορεί να σημαίνει και συναισθηματική ανωριμότητα. 4)Μια άλλη πιθανή αντίδραση της οικογένειας είναι ο θυμός ή η οργή. Ο θυμός σαν συναίσθημα σε μια δύσκολη στιγμή της ζωής μπορεί να χαρακτηριστεί απόλυτα φυσιολογικός κ καταλυτικός της όλης έντασης που ακολουθεί τη διάγνωση. Ο θυμός που κατευθύνεται στην αρρώστια μπορεί να χαρακτηριστεί σαν έκφραση αγανάκτησης που μπορεί να εκτονώσει άρρωστο και συγγενείς. Όταν όμως ο θυμός των οικείων στραφεί κατά του αρρώστου, τότε το πρόβλημα εντείνεται. Σ αυτή την περίπτωση ο άρρωστος κατηγορείται σαν απόλυτα υπεύθυνος της κατάστασης της υγείας του και κατ επέκταση όλων των προβλημάτων που απορρέουν απ αυτήν. Οι συγγενείς πρέπει να συνειδητοποιήσουν με τη βοήθεια μας ότι η ευθύνη για την αρρώστια δεν μπορεί να χρεωθεί στον άρρωστο. Επίσης πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η ψυχική ισορροπία και ηρεμία του αρρώστου είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη σωστή και αποτελεσματική αντιμετώπιση του σκληρού γεγονότος της ασθένειας. 5)Όταν η οικογένεια είναι υπερεξαρτημένη από τον άρρωστο μπορεί να αντιδράσει με άρνηση. Τα μέλη της κρύβονται πίσω από την άρνηση της πραγματικότητας και δεν διανοούνται να αλλάξει ο ρυθμός ζωής τους. Αυτό σαν αρχική αντίδραση μπορεί να χαρακτηρισθεί ως θετικό γιατί αναπτύσσεται σαν ένας μηχανισμός αυτοπροστασίας και άμυνας μέχρι την τελική προσαρμογή στα νέα δεδομένα. Είναι απαραίτητο, όμως η οικογένεια να μεταβεί σταδιακά σ ένα επόμενο στάδιο της αποδοχής της πραγματικότητας γιατί διαφορετικά η απόλυτα εξαρτημένη απ τον άρρωστο οικογένεια μπορεί να συνεχίσει να έχει απαιτήσεις απ τον άρρωστο, όπως και στο παρελθόν. Να θέλει τον άρρωστο να συνεχίσει με τον ίδιο ρυθμό τις κοινωνικές, εργασιακές κ συναισθηματικές του δραστηριότητες. Έτσι δημιουργούνται προβλήματα δυσεπικοινωνίας και τα αντίστοιχα ψυχολογικά που δεν βοηθούν την ικανοποιητική πορεία της ασθένειας. Θα πρέπει λοιπών η υγειονομική ομάδα να βοηθηθεί την οικογένεια να αποδεχθεί την νέα πραγματικότητα και να δει τον άνθρωπο της σαν άτομο που έχει κι αυτό ανάγκες. Χρειάζεται κατανόηση και συναισθηματική υποστήριξη για να καλυφθούν οι εσωτερικές ανάγκες των μελών της και να κινητοποιηθούν οι μηχανισμοί ανεξαρτητοποίησης τους. Μια άλλη ταξινόμηση των οικογενειών των καρκινοπαθών είναι η εξής : 1)Οικογένεια που ανταποκρίνεται θετικά απέναντι στον καρκινοπαθή που είναι μέλος της (τον προσεγγίζει, του συμπαραστέκεται, ζητά την βοήθεια των ειδικών και είναι συνεργάσιμη). 2)Οικογένεια που δεν ανταποκρίνεται θετικά (κλείνει τα μάτια στο πρόβλημα, δεν δέχεται τη σοβαρότητα της κατάστασης, ζητά αφορμές για να βρίσκει σε όλους λάθη και να ρίχνει μορφές). 3)Διαλυμένη οικογένεια. 4)Έλλειψη οικογένειας (είτε διαλύθηκη, είτε δεν δημιουργήθηκε). Όσα αναφέρθηκαν δεν αποτελούν «στεγανά», διότι δεν υπάρχει τίποτα το απόλυτο και το στεγανό στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Πρέπει να τονιστεί ότι ο καρκίνος αποτελεί οικογενειακή αρρώστια εξαιτίας της συναισθηματικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των μελών της και των κανόνων που διέπουν τη δομή της οικογένειας. Γι αυτό όλοι πρέπει να βλέπουμε τον άρρωστο σε σχέση με την οικογένεια αυξάνοντας το ενδιαφέρον μας γι αυτήν. Κάτω από την πίεση όλων αυτών των συναισθηματικών κ ψυχολογικών αντιδράσεων και πριν κατορθώσει η οικογένεια να ταξινομήσει τα συναισθήματα της κ να

3 ελέγξει τις αντιδράσεις της, αναγκάζεται να δημιουργήσει ένα πλαίσιο υποκριτικής αισιοδοξίας. Αφήνει τον άρρωστο ανημέρωτο για την πραγματική διάγνωση με σκοπό να επιτύχει μια μορφή ισορροπίας αποκλείοντας απ αυτόν κάθε δυνατότητα να εκφράσει τα πραγματικά του συναισθήματα. Η μέθοδος αυτή που επιλέγει η οικογένεια ενέχει τον κίνδυνο της σταδιακής απομάκρυνσης από τον άρρωστο, διότι δεν υπάρχει υπόβαθρο ειλικρινούς επικοινωνίας. Η συναισθηματική, λοιπόν, υποστήριξη των συγγενών, τους βοηθά να ορθοποδήσουν και να συμπαρασταθούν στον άρρωστο τους. Καθώς ο άρρωστος οδεύει προς το θάνατο όλη η οικογένεια βρίσκεται σε κρίση κ οδηγείται σε ουσιαστικές αλλαγές κ ανακατατάξεις σ ότι αφορά συναισθηματικές εκκρεμότητες αλλά και θεώρηση γεγονότων και αξιών σ άλλη θεωρητική ή γνωστική βάση. Ο υπαρξιακός προβληματισμός και η αναζήτηση του Θειου είναι χαρακτηριστικά της αυτοοργάνωσης κ αναζήτησης του ατόμου. Τονίζεται η αναγκαιότητα προσέγγισης τόσο του ατόμου όσο και της οικογένειας του από την υγειονομική ομάδα για :! Να βρεθούν λύσεις σε πρακτικά προβλήματα.! Να εκφορτιστεί η οικογένεια.! Να συνειδητοποιηθεί το μέγεθος του προβλήματος απ όλη την οικογένεια.! Να προετοιμασθεί ο ασθενής κ η οικογένεια στην αποδοχή του θανάτου.! Να προετοιμασθεί η οικογένεια στην αποδοχή σου πένθους.! Να συμβάλει στην αποβολή των προκαταλήψεων σε κοινοτικό επίπεδο(ισότιμη ένταξη ή επανένταξη του καρκινοπαθή στην κοινωνία). Ο Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ε Ι Α Κ Α Ι Π Ε Ρ Ι Β Α Λ Λ Ο Ν: ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΑΡΚΙΝΟΠΑΘΟΥΣ Ο καρκίνος αδιάκριτος, ανεπιθύμητος και απρόσκλητος παραβίασε τη ζωή του ανθρώπου και σαν χρόνια νόσος θα παραμείνει μαζί του για κάποιο μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα. Κι εκείνος θα πρέπει να μάθει να ζει μαζί του ενώ θα συνεχίζει το βιολογικό κ ψυχολογικό του αγώνα. Η αντιμετώπιση του προβλήματος καρκίνος δεν περιορίζεται μόνο στην αντιμετώπιση της αρρώστιας αυτής καθ αυτής αλλά εξίσου σοβαρά προβληματίζει και η ποιότητα ζωής των ατόμων που προσβάλλονται απ αυτήν. Μεγάλη σημασία στην αποκατάσταση κ επανένταξη των αρρώστων παίζει η οικογένεια. Ο βαθμός στον οποίο χρειάζεται να επιστρατευθούν χρόνος, ενέργεια, χρήματα κ.λ.π. από τους επαγγελματίες υγείας, που ανήκουν στην ομάδα αποκατάστασης, προκειμένου να βοηθηθεί ο ασθενής, εξαρτάται από το βαθμό στον οποίο η οικογένεια έχει μάθει να προσαρμόζεται σε καταστάσεις κρίσης. Ακόμη, από τα μέλη του προσωπικού υγείας θα εξαρτηθεί από την ικανότητα των μελών της οικογένειας να χειρίζονται συγκρούσεις μεταξύ τους, να καταλήγουν σε αποφάσεις, να κατανέμουν τις εργασίες, να υιοθετούν συγκεκριμένους ρόλους ο καθένας κ να επικοινωνούν αποτελεσματικά μεταξύ τους. Βλέπουν, λοιπόν, το πώς η έννοια της αποκατάστασης επεκτείνεται και στην οικογένεια, ως αποκατάσταση της διαταραγμένης, λόγω της ασθένειας, λειτουργίας κ ισορροπίας της. Δικαιώματα και υποχρεώσεις της οικογένειας κατά τη διαδικασία της αποκατάστασης είναι :! Επαρκής γνώση των διαστάσεων της χρόνιας ασθένειας κ της αναπηρίας.! Συνεχής επανεκτίμηση της κατάστασης του ασθενούς-συγγενούς (εφόσον έχουν διδαχθεί).! Επαρκής γνώση της χρησιμότητας αλλά και του τρόπου που επιδρούν στον άρρωστο οι διάφορες τεχνικές.! Επίδειξη των τεχνικών από πεπειραμένο λειτουργό υγείας κ απάντηση στις απορίες.! Επιβεβαίωση των ελπίδων και κατανόηση των φόβων τους για το μέλλον.! Βοήθεια στο να δουν τις δυνατότητες για βελτίωσης της κατάστασης του

4 αρρώστου.! Παροχή πληροφοριών για προοπτικές απασχόλησης από την κοινότητα.! Παροχή ευκαιριών για επαφή κ κοινωνική συναναστροφή με άλλες οικογένειες που αντιμετώπισαν στο παρελθόν ή αντιμετωπίζουν και τώρα παρόμοια προβλήματα. Εκτός από την οικογένεια κ το φυσικό περιβάλλον παρεμβαίνει στη διαδικασία αποκατάστασης. Η θερμοκρασία, η υγρασία, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η ηχορύπανση, η βροχόπτωση, οι άνεμοι, η ηλιοφάνεια κ.α. μπορούν να επηρεάσουν την πορεία της νόσου, την πορεία των συμπτωμάτων κ τη συναισθηματική κατάσταση του ατόμου. Ακόμα και η συμπεριφορά του προσωπικού υγείας που ανήκει στην ομάδα αποκατάστασης παίζει μεγάλο ρόλο στην διάθεση του ατόμου να συνεργαστεί και να καταβάλλει προσπάθειες για να συμμορφωθεί με τις οδηγίες τους. Όσο για την τεχνολογία, αυτή αποτελεί έναν από τους τρόπους που το προσωπικό της ομάδας αποκατάστασης πρέπει να θέτει στη διάθεση του ασθενούς, έτσι ώστε να είναι σε θέση να ελέγχει αποτελεσματικότερα το περιβάλλον του. Όμως καθώς η εξέλιξη της τεχνολογίας αποτελεί καθημερινό γεγονός οι νοσηλευτές και τα λοιπά μέλη της ομάδας πρέπει να είναι πάντοτε ενήμεροι για το πόσο προσιτό είναι το ένα ή το άλλο προϊόν και να μελετούν βέβαια τη σχέση κόστους αποτελεσματικότητας προτού εξασφαλίσουν κάποιο προϊόν για τον ασθενή τους. Α Γ Ω Γ Η Υ Γ Ε Ι Α Σ Κ A I Π Ρ Ο Λ Η Ψ Η Σ Τ Ο Ν Κ Α Ρ Κ Ι Ν ΟΠ Α Θ Η Κ Α Ι Τ Η Ν Ο Ι Κ Ο Γ Ε Ν Ε Ι Α Τ Ο Υ Αγωγή υγείας είναι η εκπαιδευτική διαδικασία που αποσκοπεί στη διαμόρφωση συμπεριφοράς με σκοπό τη μείωση της επίπτωσης ή τη βελτίωση της πρόγνωσης ενός ή περισσοτέρων νοσημάτων. Η αγωγή υγείας δεν περιορίζεται μόνο στην πρόληψη των νοσημάτων αλλά επιδιώκει την αύξηση της αποτελεσματικότητας των θεραπευτικών παρεμβάσεων καθώς και την αναβάθμιση των φροντίδων αποκατάστασης. Σκοποί της αγωγής υγείας κατά του καρκίνου είναι : 1. Διατήρηση σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ισορροπίας ατόμου και της οικογένειας. 2. Προαγωγή της υγείας του συνολικού πληθυσμού. 3. Πρόληψη καρκίνου. 4. Αντιμετώπιση προβλημάτων. 5. Αποκατάσταση μετά από τη θεραπεία. 6. Χρησιμοποίηση των δυνατοτήτων του ατόμου. 7. Αυτοφροντίδα. 8. Αύξηση των γνώσεων του κοινού σε θέματα σχετικά με τον καρκίνο. Αν και η αγωγή υγείας δεν περιορίζεται μόνο στην πρόληψη, η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία. Η αγωγή υγείας περιλαμβάνει τρία επίπεδα πρόληψης την πρωτογενή, τη δευτερογενή και την τριτογενή( μερικοί επιδημιολόγοι δεν δέχονται την ύπαρξη τριτογενούς πρόληψης ). 1) ΠΡΩΤΟΓΕΝΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗ Αποσκοπεί στην αποφυγή έναρξης των παθογενετικών διαδικασιών, που οδηγούν τελικά στη νόσο και στο θάνατο. Η εφαρμογή μέτρων πρωτογενούς πρόληψη των κακοηθών νοσημάτων προϋποθέτει τη γνώση των αιτιολογικών παραγόντων. Τα μέτρα συνίστανται κυρίως στην πλήρη ή περιορισμένη αποφυγή έκθεσης στους παράγοντες αυτούς ή ακόμα στη μείωση της ευαισθησίας σε αυτούς. 2) ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗ Η δευτερογενής πρόληψη καρκίνου είναι η διάγνωση του σε προσυμπτωματικό στάδιο και προϋποθέτει την ύπαρξη διαγνωστικών μεθόδων. Οι μέθοδοι αυτές πρέπει να είναι

5 φθηνές, εύχρηστες κ ανώδυνες, έτσι ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν μαζικά χωρίς ιδιαίτερους και περίπλοκους τρόπους προσέγγισης του πληθυσμού. Προσεγγίσεις που βοηθούν στην εντόπιση του καρκίνου: μηνιαία αυτοεξέταση μαστού, μαστογραφία, ορθοσιγμοειδοσκόπηση, κολονοσκόπηση, ανάλυση ούρων, έλεγχος στοματικής κοιλότητας, βιοψία δέρματος σε φλεγμονή που επιμένει, ανίχνευση Hb στα κόπρανα, pap test. Μέσα από την αγωγή υγείας ο νοσηλευτής μπορεί να συμβάλλει στην παρεμπόδιση εμφάνισης του καρκίνου (πρωτογενής πρόληψη) ή στην έγκαιρη διάγνωση του (δευτερογενής πρόληψη) και επομένως στην ταχύτερη εφαρμογή θεραπείας με μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης και ίασης. 3) ΤΡΙΤΟΓΕΝΗΣ ΠΡΟΛΗΨΗ Αποβλέπει στην επανένταξη του αρρώστου στο κοινωνικό σύνολο και στη μεγαλύτερη δυνατή ανεξαρτοποίηση του. Η τριτογενής πρόληψη αναγνωρίζεται από τους περισσότερους ως φάση αποκατάστασης.