ΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΚΑΛΙΑ (ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ)

Transcript

1 ΕΝΑΡΙΟ ΔΙΔΑΚΑΛΙΑ (ΛΟΓΟΣΕΦΝΙΑ) Σίτλος: Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση: Σχηματοποιήματα και χαϊκού «με τον τρόπο των μαθητών» Η ιδέα του σεναρίου ύμφωνα με το νέο Π.. το μάθημα της Ν.Ε. Λογοτεχνίας στην Α Λυκείου οργανώνεται σε τρεις διδακτικές ενότητες, καθεμιά από τις οποίες διαρκεί δύο με τρεις μήνες. Κάθε διδακτική ενότητα περιλαμβάνει τρεις φάσεις: α) Πριν την ανάγνωση (προετοιμασία των μαθητών για το θέμα με το οποίο θα ασχοληθούν) β) Ανάγνωση Παρουσίαση (μελέτη του θέματος) γ) Μετά την ανάγνωση (παραγωγή κειμένου από τους μαθητές ανάλογου με το είδος που μελέτησαν στην ενότητα.) Σα συγκεκριμένο σενάριο εντάσσεται στη διδακτική ενότητα «Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση» και υλοποιείται στην τρίτη φάση της. Η προσέγγιση ενός ποιήματος, και πιο πολύ ενός μοντέρνου ποιήματος, φέρνει συχνά τους μαθητές σε μια κατάσταση αμηχανίας. Αδυνατούν να συλλάβουν το νοηματικό του περιεχόμενο και να το βιώσουν συναισθηματικά. Η σκοτεινότητα, η ασάφεια και ο περίπλοκος τρόπος έκφρασης αποθαρρύνουν πολλές φορές τους μαθητές, τους δημιουργούν αναστολές και συχνά τους οδηγούν στην απόρριψη ή και στο χλευασμό της ποίησης. Επίσης, οι παροτρύνσεις του διδάσκοντα προς τους μαθητές να εκφραστούν με ποιητικό λόγο έχουν συνήθως πενιχρά αποτελέσματα: άλλοι αδιαφορούν, άλλοι φοβούνται, ενώ λίγοι είναι αυτοί που ανταποκρίνονται. Μέσα από μια διαφορετική προσέγγιση με τη βοήθεια των Σ.Π.Ε θα δοθεί στους μαθητές η δυνατότητα να ξεπεράσουν τις αναστολές τους και να συνειδητοποιήσουν τη δημιουργική πλευρά της ποίησης γράφοντας σχηματοποιήματα και χαϊκού, τα οποία θα επενδύσουν με ήχο και εικόνα. Ζούμε σ` έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η ήχος, η εικόνα, η κίνηση, το χρώμα, το σχήμα. Αντιλαμβανόμαστε όμως και κατανοούμε στην εντέλεια μόνο με το λόγο. Οι νέες τεχνολογίες αξιοποιούν τα παραπάνω στοιχεία καθώς δίνουν τη δυνατότητα δημιουργίας ενός εξελισσόμενου, ζωντανού κειμένου, που διαρκώς μεταβάλλεται. Η δυνατότητα αυτή αποτελεί μια ιδιαιτέρως ενδιαφέρουσα πτυχή που κεντρίζει το ενδιαφέρον και τη φαντασία των μαθητών, τους εντυπωσιάζει και τους ευαισθητοποιεί. Όπως λέει κι ο εφέρης "ο ποιητής έρχεται προς εμάς με τις δικές του εμπειρίες κι εμείς πηγαίνουμε προς αυτόν, όπως μπορούμε, με τις δικές μας". Σάξη: Α λυκείου Αριθμός μαθητών : 21 Γνωστικό αντικείμενο: Νεοελληνική Λογοτεχνία Διδακτική Ενότητα: Παράδοση και μοντερνισμός στη νεοελληνική ποίηση

2 Εμπλεκόμενα μαθήματα: Νέα ελληνική γλώσσα (ζητείται από τους μαθητές παραγωγή κειμένου), Πληροφορική (οι ομάδες θα χρησιμοποιήσουν word, φυλλομετρητή για την αναζήτηση του υλικού, power point) Καλλιτεχνικά (οι μαθητές θα αναζητήσουν εικαστικό υλικό για να επενδύσουν τις ποιητικές τους δημιουργίες) και Μουσική (οι μαθητές θα συνοδεύσουν τα έργα τους με μουσική ή ήχους της επιλογής τους) Σόπος διεξαγωγής του μαθήματος: Αίθουσα διδασκαλίας, Εργαστήριο Πληροφορικής, σχολική αυλή Εκτιμώμενη διάρκεια σεναρίου: 7-8 διδακτικές ώρες. Κύριοι στόχοι: α. Γνωστικοί-μαθησιακοί Επιδιώκεται οι μαθητές: Να γνωρίσουν και να εξοικειωθούν με δύο ιδιαίτερα ποιητικά είδη: τα σχηματοποιήματα και τα χαϊκού. Να ασκηθούν στη διάκριση των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων αυτών των ποιητικών ειδών, και στην αποκρυπτογράφηση των συμβάσεών τους. Να τα συγκρίνουν με τα παραδοσιακά ποιήματα και να εντοπίσουν τις διαφορές. Να καλλιεργήσουν την αποκλίνουσα σκέψη (πολλαπλές διαφορετικές αναγνώσεις, περισσότερες της μιας προεκτάσεις και ερμηνείες στο νόημα των στίχων). Να κατανοήσουν τη λειτουργία και τη συμβολή της εικόνας και του ήχου στην έκφραση ενός συναισθήματος ή στη μετάδοση ενός μηνύματος. Να δημιουργήσουν δικά τους σχηματοποιήματα ή χαϊκού επενδύοντάς τα με ήχο και εικόνα. β. Παιδαγωγικοί Να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη διαδικασία της μάθησης. Να οικοδομήσουν τη γνώση μέσω της ανακάλυψης διερεύνησης. Να ξεπεράσουν την αμηχανία και τις αναστολές τους απέναντι στο ποιητικό κείμενο. Να ασκηθούν στη συνεργατική παραγωγή ποιητικού λόγου. Να απελευθερώσουν τη φανατασία τους και να εκφράσουν τα συναισθήματα, τους προβληματισμούς, τις αγωνίες τους μέσα από δικά τους σχηματοποιήματα ή χαϊκού.

3 γ. Σεχνολογικοί Να αναπτύξουν δεξιότητες αποτελεσματικής αναζήτησης στο Διαδίκτυο και επιλογής της κατάλληλης πληροφορίας. Να γνωρίσουν και να εκμεταλλευτούν τις δυνατότητες που μπορούν να προσφέρουν τα προγράμματα προβολής παρουσίασης, επεξεργασίας κειμένου και επεξεργασίας εικόνας στη διαδικασία παραγωγής πολυτροπικού ποιητικού κειμένου. Απαραίτητο Τλικό: (έντυπο και ηλεκτρονικό) Α. Πηγές: Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, ΟΕΔΒ Γλώσσα και τέχνη, ταύρος Γρόσδος Ευγενία Ντάγιου, Εκδ. Πανεπιστημίου Μακεδονίας. (Θα δοθούν στους μαθητές οι σελίδες Διαδίκτυο: συνδέσεις με ιστοσελίδες: Β. Λογισμικά: Σα λογισμικά word, power point, αποθήκευσης βίντεο από το διαδίκτυο και μετατροπής του σε mp3 (όπως total video converter) Γ. Τλικοτεχνική υποδομή Χηφιακή φωτογραφική μηχανή ή κινητό τηλέφωνο το σχολικό εργαστήριο θα χρησιμοποιηθεί επίσης βιντεοπροβολέας.

4 Προαπαιτούμενες γνώσεις (ή δεξιότητες) Να κατέχουν βασικές γνώσεις σχετικά με τα λογοτεχνικά ρεύματα στη νεοελληνική ποίηση και τις διαφορές μεταξύ παραδοσιακής και μοντέρνας ποίησης. Να ξέρουν να χειρίζονται Η/Τ ( πλοήγηση στο διαδίκτυο, χρήση του word και του power point.) Για ορισμένες εφαρμογές ενδέχεται να ζητηθεί η βοήθεια του καθηγητή πληροφορικής. Προσδοκώμενη διαδικασία μάθησης Α. Ως προς το γνωστικό αντικείμενο Οι παιδαγωγικές αρχές που υποστηρίζουν το σχεδιασμό αυτού του σεναρίου είναι οι αρχές της αυτόνομης, συνεργατικής, διερευνητικής μάθησης. ε επίπεδο θεωριών μάθησης οι προβλεπόμενες διδακτικές δραστηριότητες ανταποκρίνονται στην εποικοδομιστική γνωστική προσέγγιση. Οι μαθητές, εργαζόμενοι σε ομάδες, συμμετέχουν αυτόνομα και ενεργά στη μαθησιακή διαδικασία μέσα από δραστηριότητες διερευνητικού τύπου, ενώ παράλληλα υποστηρίζονται και καθοδηγούνται από τον εκπαιδευτικό, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο. Αναπτύσσουν δεξιότητες συνεργασίας και επικοινωνίας στο πλαίσιο της ομάδας, καθώς αναζητούν το υλικό τους και το επεξεργάζονται με βάση τα Υύλλα Εργασίας. Εξοικειώνονται με δύο μη συμβατικά, πρωτότυπα και ελκυστικά είδη ποιητικού λόγου, ενώ παράλληλα απελευθερώνουν τη φαντασία και τη δημιουργική τους σκέψη. Ασκούνται στην έκφραση, αξιοποιούν την πολυσημία της γλώσσας, ανατροφοδοτούνται μέσα από τη συνεργασία. Β. Ως προς το ρόλο των τεχνολογικών εργαλείων Σα τεχνολογικά εργαλεία διευκολύνουν την αναζήτηση και συγκέντρωση υλικού από τους μαθητές, τους δίνουν τη δυνατότητα να εκφραστούν, να αισθητοποιήσουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους, να νοηματοδοτήσουν με έναν ιδιαίτερο τρόπο την ποιητική τους δημιουργία. Πορεία/Οργάνωση διδασκαλίας: Η μορφή διδασκαλίας που επιλέγεται είναι η ομαδοσυνεργατική. το πλαίσιο της ομάδας εργασίας οι μαθητές μαθαίνουν να συνεργάζονται και να ανατροφοδοτούνται. Η διαδικασία μάθησης αναπλαισιώνεται και οι μαθητές κάνουν κάτι που έχει νόημα γι αυτούς. Ο εκπαιδευτικός οργανώνει τις ομάδες των μαθητών με κριτήριο τις προσωπικές σχέσεις των μαθητών, τα ενδιαφέροντά τους και τις δεξιότητές τους στη χρήση της υπολογιστικής τεχνολογίας. Σα φύλλα εργασίας έχουν δομηθεί από τον εκπαιδευτικό σύμφωνα με τις αρχές της ανακαλυπτικής μάθησης. Δημιουργείται έτσι ένα νέο μαθητοκεντρικό μαθησιακό περιβάλλον, στο οποίο μεταβάλλεται ο ρόλος τόσο του εκπαιδευτικού όσο και του μαθητή. Ο δάσκαλος δεν

5 λειτουργεί ως ο αυθεντικός φορέας της γνώσης αλλά διευκολύνει τη συνεργασία, ενθαρρύνει τις πρωτοβουλίες, σχεδιάζει το περιβάλλον μάθησης, υποστηρίζει τον αναστοχασμό, αξιολογεί τη διδασκαλία του. Από την άλλη μεριά ο μαθητής δεν λειτουργεί ως παθητικός δέκτης γνώσεων που οφείλει να αναπαράγει. Αντίθετα αποτελεί μέλος ομάδας, αλληλεπιδρά, αναλαμβάνει κάποιες πρωτοβουλίες, ανακαλύπτει σταδιακά τη γνώση και αισθάνεται ικανοποίηση, χρησιμοποιεί τη φαντασία του, αυτοαξιολογείται. Πορεία διδασκαλίας 1 η φάση (2 διδακτικές ώρες): την αίθουσα πληροφορικής οι μαθητές χωρίζονται σε επτά ομάδες των τριών ατόμων. Ανακοινώνεται στους μαθητές ότι θα μελετήσουν δύο ιδιαίτερα είδη ποιητικού λόγου, τα σχηματοποιήματα και τα χαϊκού, και στη συνέχεια θα συνθέσουν ανά ομάδες δικά τους σχηματοποιήματα ή χαϊκού. Οι ομάδες ανοίγουν το φάκελο «χηματοποιήματα», συμπληρώνουν το φύλλο εργασίας 1, (κοινό για όλες τις ομάδες) και συνθέτουν ένα ενημερωτικό κείμενο (200 περίπου λέξεων) σχετικά με το ποιητικό αυτό είδος, τα χαρακτηριστικά και τους βασικούς εκπροσώπους του στην Ελλάδα. Ακολουθεί παρουσίαση του κειμένου και συζήτηση στην ολομέλεια. Κατά τη διάρκεια της συζήτησης κάθε ομάδα διορθώνει και συμπληρώνει το κείμενό της αν χρειαστεί. 2 η φάση (2 διδακτικές ώρες): την αίθουσα πληροφορικής οι μαθητές ανοίγουν το έγγραφο «Φαϊκού», συμπληρώνουν το φύλλο εργασίας 2, (κοινό για όλες τις ομάδες) και συνθέτουν ένα ενημερωτικό κείμενο (150 περίπου λέξεων) σχετικά με τα χαϊκού, τα χαρακτηριστικά τους και το βασικό εκπρόσωπό τους στην Ελλάδα. Ακολουθεί παρουσίαση του κειμένου και συζήτηση στην ολομέλεια. Ενημερώνονται οι μαθητές ότι στην επόμενη φάση θα δημιουργήσουν τα δικά τους χαϊκού εστιάζοντας σε ένα αντικείμενο που να έχει σχέση με τη σχολική ζωή. Για το λόγο αυτό, στο τελευταίο τέταρτο της δεύτερης ώρας οι μαθητές τραβούν φωτογραφίες στη σχολική αίθουσα και στην αυλή, αποτυπώνοντας αντικείμενα ή χώρους που μπορεί να αποτελέσουν γι αυτούς πηγές έμπνευσης. 3 η φάση (2-3 διδακτικές ώρες): την αίθουσα πληροφορικής οι μαθητές ανά ομάδες προχωρούν στη δημιουργία του δικού τους ποιητικού κειμένου με τη βοήθεια των φύλλων εργασίας 3 και 4. Κάθε ομάδα επιλέγει ένα από τα δύο ποιητικά είδη. Αξιοποιώντας τις δυνατότητες του power point γράφει σχηματοποίημα ή χαϊκού και το επενδύει με ήχο και εικόνα. 4 η φάση (1 διδακτική ώρα) την αίθουσα πληροφορικής οι ομάδες με τη χρήση βιντεοπροβολέα παρουσιάζουν τις δημιουργίες τους στην ολομέλεια. το τελευταίο πεντάλεπτο δίνεται στους μαθητές σύντομο ερωτηματολόγιο κλειστού τύπου προκειμένου να αξιολογηθεί η όλη διαδικασία.

6 Υύλλο εργασίας 1 1. Ανοίξτε το φάκελο «χηματοποιήματα». Παρατηρήστε τη μορφή των ποιημάτων και εξηγήστε γιατί ονομάζονται έτσι. 2. Παρατηρήστε τα ποιήματα του Γ.εφέρη, «Σης Μαρώς» και «Επιδρομή» Ποιες σκέψεις σας δημιουργεί το σχήμα και ο τίτλος σε καθένα; Με ποιο τρόπο μας καθοδηγεί ο ποιητής να διαβάσουμε το πρώτο ποίημα; 3. Μελετήστε το ποίημα της Γ. Κούγιαλη «Σο καράβι». Με πόσους τρόπους μπορείτε να το διαβάσετε; Γράψτε δύο εκδοχές. 4. Διαβάστε τα ποιήματα: «επαναστατημένο μπαλόνι», «ερωτηματικό» και «τελεία» της Μ. Σόκα - Καραχάλιου. Πως δημιουργείται το σχήμα κάθε ποιήματος; Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στο σχήμα, στον τίτλο και στο περιεχόμενο; Τπάρχουν σημεία στίξης; Πώς δικαιολογείται αυτή η επιλογή; 5. Με βάση τα στοιχεία που έχετε συγκεντρώσει, το κείμενο στο έγγραφο «Πληροφορίες» και το υλικό που θα αντλήσετε από την ιστοσελίδα να συντάξετε ένα ενημερωτικό κείμενο (200 περίπου λέξεων) βασισμένο στους παρακάτω άξονες: Σι είναι τα σχηματοποιήματα Πότε πρωτοεμφανίστηκαν Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά τους Ποια ποιητικά ρεύματα του 19 ου αι. συνέβαλαν στην εξέλιξή τους Ποιες είναι οι διαφορές τους από την παραδοσιακή ποίηση Ποιοι Έλληνες λογοτέχνες έγραψαν σχηματοποιήματα.

7 Υύλλο εργασίας 2 1. Ανοίξτε το έγγραφο «Φαϊκού». Παρατηρήστε τα ποιήματα και καταγράψτε: α) Από πόσους στίχους αποτελούνται; β) Τπάρχει ομοιοκαταληξία; γ) ε ποιο χρόνο βρίσκονται συνήθως τα ρήματα; 2. Διαβάστε τα πέντε πρώτα χαϊκού: α) Πόσες συλλαβές έχει κάθε στίχος; β) Πώς θα χαρακτηρίζατε τον τρόπο έκφρασης; (γράψτε δυο-τρία επίθετα) 3. Σο περιεχόμενο σε κάθε χαϊκού παραπέμπει σε μια εικόνα. Περιγράψτε τις εικόνες που αντιστοιχούν στα χαϊκού: 1, 9, Αφού μελετήσετε: το λήμμα «Φαϊκού» στο λεξικό Λογοτεχνικών Όρων τα στοιχεία που έχετε συγκεντρώσει, το υλικό των ιστοσελίδων να συντάξετε ένα ενημερωτικό κείμενο (150 περίπου λέξεων) βασισμένο στους παρακάτω άξονες: Σι είναι τα χαϊκού Πότε πρωτοεμφανίστηκαν και πού Πότε εμφανίστηκαν στην Ελλάδα και ποιος θεωρείται ο βασικός εισηγητής τους Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά τους Ποιες βασικές προϋποθέσεις πρέπει να πληροί ένα ελληνικό χαϊκού Ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές τους από την παραδοσιακή ελληνική ποίηση

8 Υύλλο εργασίας 3 Γράφουμε και παρουσιάζουμε τα δικά μας σχηματοποιήματα 1. Προσδιορίζουμε το θέμα του ποιήματός μας. 2. Σι θέλουμε να εκφράσουμε με αυτό; υναισθήματα; Διαμαρτυρία; Αίτημα; 3. Ποιο σχήμα μπορεί να αποδώσει καλύτερα την ιδέα μας; 4. Μελετάμε τις δυνατότητες που μας δίνει το wordart για να γράψουμε το σχηματοποίημα. 5. Με ποια μουσική / ήχο θα επενδύσουμε τη δημιουργία μας; Επιλέγουμε δική μας μουσική ή αναζητάμε ήχους στην ιστοσελίδα: 6. Επιλέγουμε από το power point τα εφέ που αναδεικνύουν το θέμα μας και την κατάλληλη κίνηση. Πριν ξεκινήσουμε βλέπουμε μια εφαρμογή της τεχνικής των σχηματοποιημάτων σ ένα γνωστό ποίημα του Γ. Ρίτσου στην ιστοσελίδα:

9 Υύλλο εργασίας 4 Γράφουμε και παρουσιάζουμε τα δικά μας χαϊκού 1. Σι θέλουμε να εκφράσουμε με το ποίημά μας; υναισθήματα; Διαμαρτυρία; Αίτημα; 2. Από τις φωτογραφίες που έχουμε τραβήξει στο χώρο του σχολείου επιλέγουμε αυτή που εκφράζει καλύτερα την ιδέα μας. 3. Γράφουμε το χαϊκού σύμφωνα με τις προδιαγραφές που έχουμε συζητήσει. 4. Με ποια μουσική / ήχο θα επενδύσουμε τη δημιουργία μας; Επιλέγουμε δική μας μουσική ή αναζητάμε ήχους στην ιστοσελίδα: 5. Επιλέγουμε από το power point τα εφέ που αναδεικνύουν το θέμα μας και την κατάλληλη κίνηση. Πριν ξεκινήσουμε βλέπουμε τρόπους παρουσίασης των χαϊκού στις σελίδες:

10 ΕΡΩΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟ 1. Πόσο ενδιαφέρουσα σας φάνηκε η δραστηριότητα; Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ 2. Ήταν ικανοποιητικές οι οδηγίες που σας δόθηκαν; 3. Ήταν επαρκές το υλικό που σας δόθηκε; 4. Πόσο καλή ήταν η μεταξύ σας συνεργασία; 5. υναντήσατε δυσκολίες κατά την εκπόνηση της εργασίας σας; 6. Είστε ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα της εργασίας σας; 7. Έχει αλλάξει η σχέση σας με την ποίηση μετά τη δραστηριότητα;